Spis treści
Przedmowa 9
Nota od wydawcy 13
Wstęp 15
1. POCZĄTKI 25
#1 Między bliźniętami jednojajowymi istnieje telepatyczna więź zapoczątkowana w życiu płodowym 25
#2 Zaadoptowanie dziecka zwiększa prawdopodobieństwo zajścia w ciążę u par cierpiących na niepłodność 32
#3 Na podstawie kształtu brzucha ciężarnej kobiety można odgadnąć płeć dziecka 36
#4 Wszyscy chłopcy mają jeden chromosom Y (którego nie posiada żadna dziewczynka) 42
#5 Bliźnięta jednojajowe mają identyczne geny 49
#6 Kobieta będąca w ciąży nie może zajść w kolejną ciążę 50
#7 Za pomocą księżycowego kalendarza chińskiego można dokładnie przewidzieć płeć dziecka 50
#8 Serce płodu płci żeńskiej bije szybciej niż płodu płci męskiej 51
#9 Znieczulenie zewnątrzoponowe w trakcie porodu niesie ze sobą wysokie ryzyko powikłań 51
#10 Podczas pełni rodzi się więcej dzieci 52
#11 Wstępne przeżuwanie pokarmu dla dziecka nie niesie ze sobą żadnego ryzyka 53
2. ROZWÓJ, CIAŁO I UMYSŁ 55
#12 Cukier wywołuje u dzieci nadaktywność 55
#13 Dzięki chodzikom dzieci zaczynają wcześniej chodzić 60
#14 Stymulujące poznawczo filmy wideo podwyższają poziom inteligencji u małych dzieci 64
#15 Przemawianie do dziecka pieszczotliwym językiem opóźnia moment, kiedy zaczyna ono normalnie mówić 70
#16 Szczepionki powodują wzrost zachorowań na autyzm 76
#17 Pozytywna reakcja na leki stymulujące jest dowodem na to, że dziecko ma ADHD 83
#18 Zmuszanie dzieci do zjedzenia „wszystkiego, co mają na talerzu”, sprzyja rozwijaniu zdrowych nawyków żywieniowych 84
#19 Charakterystyczną cechą dysleksji jest przekręcanie słów 84
#20 Większość małych dzieci jest w stanie nauczyć się czytać za pomocą odpowiedniego programu do nauki 85
#21 Kinezjologia edukacyjna pomaga dzieciom w nauce 85
#22 Ułatwiona komunikacja sprawdza się u dzieci z autyzmem 86
#23 Dzieciom ze specjalnymi potrzebami skutecznie pomaga delfinoterapia 87
3. EMOCJE I ZACHOWANIE 89
#24 Moczenie nocne jest oznaką poważnych problemów emocjonalnych 89
#25 Większość środków przeciwdepresyjnych dla dzieci z depresją została zatwierdzona przez Agencję Leków i Żywności 95
#26 Odręczny rysunek zawiera konkretne cechy, na podstawie których można rozpoznać podświadome problemy autora 100
#27 Większość dzieci przechodzi fazę „okropnego dwulatka” 108
#28 Dzieciaki można „odstraszyć” od przestępstw 115
#29 Rodzice zazwyczaj umieją rozpoznać depresję u dziecka 121
#30 Depresja kliniczna występuje u małych dziewczynek częściej niż u małych chłopców 122
#31 Najlepszym sposobem na obniżenie poziomu lęku u dziecka jest umożliwienie mu unikania tego, co lęk ten wzbudza 123
#32 Dorośli zwykle wiedzą, kiedy dziecko kłamie 124
Spis treści
#33 Oglądanie innych ludzi, którzy zachowują się agresywnie, zmniejsza u dzieci skłonność do agresji 124
#34 Rośnie liczba zabójstw popełnianych na terenie szkoły 125
#35 Edukacyjny program antynarkotykowy DARE (Drug Abuse Resistance Education) przyczynia się do ograniczania użycia narkotyków 125
4. ŚRODOWISKO SPOŁECZNE 127
#36 Jedynacy są zazwyczaj samolubni, rozpuszczeni i pozbawieni kompetencji społecznych 127
#37 W większości wypadków rozwód rodziców rujnuje życie dzieciom 1133
#38 Pozarodzinna opieka nad dzieckiem niszczy więź między dzieckiem a rodzicami 138
#39 Wyimaginowani przyjaciele są oznaką społeczno-emocjonalnych problemów u dziecka 145
#40 Kolejność urodzenia silnie determinuje osobowość dziecka 150
#41 Najczęstszym powodem konfliktów między rodzeństwem jest rywalizacja o miłość rodziców 151
#42 Zakłócone relacje między rodzicem a dzieckiem można naprawić za pomocą terapii wymuszonego kontaktu 151
#43 Ojcowie stosują kary cielesne częściej niż matki 152
#44 Nagrody zwykle nie zwiększają, lecz zmniejszają poziom pożądanych, nagradzanych zachowań 153
#45 Pochwały osłabiają w dziecku zdolność do osiągania sukcesów 154
#46 Gdy ja byłem dzieckiem, rodzice nie byli tak pobłażliwi 154
Posłowie. Refleksje końcowe 157
Przypisy 167
Literatura cytowana przez redaktorów naukowych 213
Indeks rzeczowy 215
Indeks nazwisk 219
O Autorach 192
PRZEDMOWA
Może się wydawać, że mity na temat rozwoju dzieci nie są aż tak ważnym tematem, żeby poświęcać im całą książkę, ale gdy zdamy sobie sprawę, że niektóre z nich potrafią silnie wpływać na nasze życie i głęboko oddziaływać na zdrowie fizyczne i psychiczne, nasza opinia może ulec zmianie. Wiele z tych mitów uniemożliwia na przykład podjęcie skutecznej terapii psychologicznej. Są mity, które sprawiają, że mamy poczucie winy, niepotrzebnie osądzamy innych lub tracimy pieniądze. Gdy uświadomimy sobie, co na temat ważnych kwestii dotyczących rozwoju dziecka ma do powiedzenia nauka, zwiększy się prawdopodobieństwo, że podejmowane przez nas decyzje będą bardziej sprzyjały promowaniu zdrowego stylu życia naszych dzieci i nas samych. Nasza książka wpisuje się w tradycję zapoczątkowaną przez 50 wielkich mitów psychologii popularnej1, jako że: (i) obala popularne mity; (ii) wyjaśnia, dlaczego ludzie w nie wierzą, i (iii) omawia praktyki poparte dowodami naukowymi.
Książkę tę stworzyliśmy z myślą o dwóch głównych rodzajach czytelników. Po pierwsze, napisaliśmy ją dla rodziców, którzy otrzymują sprzeczne ze sobą porady od krewnych, przyjaciół, ekspertów i celebrytów. Obaj mamy dzieci i jak większość rodziców w wiele z tych mitów wierzyliśmy przez całe nasze dotychczasowe życie. Zastanawialiśmy się nawet, czy nie dać naszej książce następującego podtytułu: „Czego każdy rodzic NIE powinien wiedzieć”. Po drugie, chcielibyśmy, aby książka ta była również wykorzystywana jako podręcznik dla studentów. Mogłaby na przykład być pozycją uzupełniającą na zajęciach z rozwoju dziecka albo dotyczących psychologii dziecięcej. Rozważaliśmy również taki podtytuł: „O czym każdy student NIE powinien się uczyć”. Książka może także zainteresować nauczycieli, osoby odpowiedzialne za kształtowanie polityki oraz wszystkich tych, którzy mają dociekliwą naturę.
Właśnie z myślą o wykorzystaniu naszej książki jako podręcznika dla studentów układ treści zaaranżowaliśmy w sposób zgodny z materiałem typowego kursu na temat rozwoju dziecka. Niekiedy materiał takiego kursu jest ułożony chronologiczne (np. najpierw poczęcie, potem okres niemowlęctwa, wczesnego i późniejszego dzieciństwa), a niekiedy skupiony wokół konkretnych tematów (np. początki, rozwój fizyczny, rozwój poznawczy, rozwój emocjonalny itd.). Książka została zaaranżowana według tego drugiego schematu.
Na wszystkich prowadzonych na naszym uniwersytecie kursach z psychologii dziecięcej korzysta się z podręcznika Roberta Kaila2, więc rozdziały tej książki zostały tak ułożone, aby stanowić uzupełnienie materiału w nim zawartego. Właściwie większość książek zaaranżowanych tematycznie ma układ bardzo podobny do podręcznika Kaila, więc i nasza książka powinna się sprawdzić jako uzupełnienie zawartego w nich materiału na temat rozwoju dziecka. Na przykład pierwszy mit, o którym piszemy, dotyczy rodzącej się już w życiu płodowym więzi telepatycznej między bliźniętami, a w podręcznikach omawiających rozwój dziecka temat badań naukowych poświęconych bliźniętom często pojawia się właśnie w pierwszym rozdziale. Pierwsze rozdziały naszej książki skupiają się na takich zagadnieniach, jak poczęcie, ciąża czy noworodki, czyli na tematach, które zazwyczaj są także poruszane w pierwszych rozdziałach podręczników.
Druga część, zatytułowana „Rozwój, ciało i umysł”, odpowiada tym rozdziałom podręczników, które są poświęcone wzrostowi, rozwojowi motorycznemu i poznawczemu oraz nauce mowy. Trzecia część, „Emocje i zachowanie”, koresponduje z rozdziałami na temat rozwoju emocjonalnego i zachowania. A ostatnia, czwarta część, zatytułowana „Środowisko społeczne”, stanowi uzupełnienie rozdziałów dotyczących rodziny i wpływów zewnętrznych.
Podobnie jak na innych uczelniach, na naszym uniwersytecie osobno są prowadzone kursy poświęcone rozwojowi dziecka, a osobno – rozwojowi młodzieży. Dlatego tematy poruszone w naszej książce zaczerpnęliśmy raczej z materiałów przedmiotu „rozwój dziecka” niż „rozwój młodzieży”. Choć z dojrzewaniem młodego człowieka wiąże się wiele silnie zakorzenionych mitów, my stronimy tutaj od takich tematów, jak seks, narkotyki i rock’n’roll. Książka, która mogłaby być zatytułowana „Wielkie mity na temat rozwoju młodzieży”, wciąż czeka zatem na kogoś, kto podejmie się ją napisać.
Jest wiele osób, którym chcielibyśmy podziękować za pomoc w wydaniu naszej książki. Po pierwsze, jesteśmy bardzo wdzięczni redaktorom serii Scotto-
wi O. Lilienfeldowi i Stevenowi Jayowi Lynnowi za jej stworzenie i umożliwienie nam, byśmy wnieśli do niej nasz wkład. Z wielkim entuzjazmem przeczytaliśmy 50 wielkich mitów psychologii popularnej3 tuż po ich wydaniu i jesteśmy dumni, że możemy być częścią tradycji przez tę pozycję zapoczątkowanej.
Przez ostatnie dwa lata Scott i Steve służyli nam niezwykle cennymi radami i informacjami zwrotnymi na temat kwestii zasadniczych (np. tego, jakie mity ująć w naszej pracy) i pomniejszych (np. gdzie wstawić znaki przestankowe) oraz wszystkiego, co pomiędzy (np. jak skutecznie przekazać to, co chcemy przekazać). Chcielibyśmy również podziękować redaktorom opiekującym się nami w wydawnictwie Wiley-Blackwell, a konkretnie Matthew Bennettowi, dzięki któremu nasz projekt wystartował, i Danielle Descoteaux, która entuzjastycznie wspierała go aż do jego ukończenia. Jesteśmy także wdzięczni kolegom, przyjaciołom, członkom naszych rodzin i studentom, którzy zgłaszali swoje pomysły i dzielili się z nami swoimi opiniami na temat wybranych rozdziałów. Jedną z asystentek naukowych zasługujących na szczególne wyróżnienie jest Catrina Salami, która przeprowadziła większość badań na potrzeby niniejszej książki.
