sP is treści
c zęść i
1. Pro P edeutyka starzenia się organizmu 3
1.1. Podstawy biologicznego starzenia się organizmu człowieka oraz mechanizmy starzenia się – kornelia kędziora- k ornatowska 3
1.1.1. Zmiany strukturalne i czynnościowe w wieku podeszłym 3
1.1.2. Mechanizmy starzenia się człowieka 9
1.1.3. Teorie stochastyczne 10
1.1.4. Teorie niestochastyczne 11
1.1.5. Teorie genetyczne 11
1.1.6. Podsumowanie 12
1.2. Łagodne zaburzenia poznawcze – a lina Borkowska 13
1.2.1. Wprowadzenie 13
1.2.2. Kryteria diagnostyczne i obraz kliniczny łagodnych zaburzeń poznawczych 14
1.2.3. Predyktory konwersji łagodnych zaburzeń poznawczych do otępienia 18
1.2.4. Znaczenie diagnozy neuropsychologicznej łagodnych zaburzeń poznawczych 21
1.2.5. Zaburzenia neuropsychiatryczne w łagodnych zaburzeniach poznawczych 24
1.2.6. Leczenie i prewencja łagodnych zaburzeń poznawczych 27
1.2.7. Podsumowanie 28
2. m etody i możliwości dział ań rewitalizacyjnych u osób star szych –Hanna k achaniuk, Wiesław Fidecki, Irena Wrońska 33
2.1. Pojęcie rewitalizacji w odniesieniu do seniora 33
2.2. Rewitalizacja obszarów i przestrzeni publicznych jako element polityki senioralnej 35
2.3. Niektóre metody rewitalizacji i działania rewitalizacyjne dotyczące osób starszych 36
2.3.1. Zabiegi rewitalizujące 38
2.3.2. Dieta seniora 40
2.4. Podsumowanie 41
3. w ybrane as P ekty funkcjonow ania bio- P sycho -s P ołecznego osób w star szym wieku 45
3.1. Rola osób w starszym wieku w rodzinie i społeczeństwie – r oman o ssowski 45
3.1.1. Wstęp 45
3.1.2. Problemy uczestnictwa osób w okresie późnej dorosłości w życiu społecznym 46
3.1.3. Aktywność i uczestnictwo jako konieczność życiowa i wyraz osobistej niezależności 48
3.1.4. Znaczenie więzi rodzinnych i uczestnictwa w życiu rodzinnym w wieku starszym 50
3.1.5. Wydarzenia kryzysowe okresu późnej dorosłości 56
3.1.6. Kierunki wsparcia osób w okresie starszym 58
3.1.7. Podsumowanie 63
3.2. Możliwości i metody wspomagania funkcjonowania poznawczego osób starszych – Ludmiła zając-Lamparska 66
3.2.1. Plastyczność neuropoznawcza w okresie starości 66
3.2.2. Treningi funkcji poznawczych 68
3.2.3. Stymulacja poznawcza 71
3.2.4. Rehabilitacja poznawcza 72
3.2.5. Podsumowanie 74
3.3. Rehabilitacja osób w starszym wieku – metody i formy oddziaływania –m arta Podhorecka 76
3.3.1. Specyfika rehabilitacji osób starszych – pojęcie rewitalizacji i rehabilitacji 76
3.3.2. Wpływ aktywności ruchowej na organizm osoby starszej 77
3.3.3. Wytyczne dotyczące fizjoterapii i aktywności fizycznej osób starszych 78
3.3.4. Przeciwwskazania i środki ostrożności 79
3.3.5. Przykładowe formy i metody stosowane w rehabilitacji osób starszych 79
3.3.6. Podsumowanie 82
3.4. Przejawy przemocy wobec osób starszych, metody zapobiegania i pomocy –m agdalena Leszko 85
3.4.1. Przemoc wobec osób starszych – definicja i występowanie 85
3.4.2. Rodzaje przemocy wobec osób starszych 86
3.4.3. Czynniki narażające osoby starsze na bycie ofiarą przemocy 88
3.4.4. Rozpoznanie objawów stosowania przemocy 89
3.4.5. Postępowanie w przypadku wykrycia przemocy 92
3.4.6. Zapobieganie przemocy 93
3.4.7. Podsumowanie 94
3.5. Stereotypy starości i starzenia się – m agdalena Grabowska 96
3.5.1. Definicja stereotypu 96
3.5.2. Geneza stereotypów starości 99
3.5.3. Zawartość treściowa stereotypu starości 100
3.5.4. Konsekwencje stereotypów starości 102
3.5.5. Metody przeciwdziałania stereotypom i eliminowania ageizmu 107
3.5.6. Podsumowanie 109
3.6. Seksualność osób starzejących się – m agdalena Grabowska 112
3.6.1. Pojęcie seksualności 112
3.6.2. Obraz seksualności osób w okresie późnej dorosłości 116
3.6.3. Czynniki determinujące aktywność seksualną seniorów 119
3.6.4. Podsumowanie 122
4. f ormy organizacyjne o P ieki nad osobami w star szym wieku 125
4.1. Aspekty organizacyjne opieki instytucjonalnej nad osobami w starszym wieku w Polsce i na świecie – a licja m arzec 125
4.1.1. Uwarunkowania rozwoju opieki nad osobami w starszym wieku 125
4.1.2. Formy organizacyjne opieki nad osobami starszymi w Polsce i na świecie 128
4.1.3. Opieka długoterminowa medyczna 131
4.1.4. Podsumowanie 135
4.2. Rola POZ w opiece nad osobami starszymi – Halina d oroszkiewicz 137
4.2.1. Społeczno demograficzne uwarunkowania świadczenia opieki nad osobami starszymi 137
4.2.2. Rola podstawowej opieki zdrowotnej w opiece nad osobami starszymi 140
4.2.3. Rola pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej wobec starszych podopiecznych 141
4.2.4. Podsumowanie 145
4.3. Rola pomocy społecznej w opiece nad osobami starszymi – ewa Borowiak 147
4.3.1. Cele, zadania, rodzaje świadczeń i tryb ich udzielania oraz organizacja pomocy społecznej 147
4.3.2. Usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania 150
4.3.3. Dzienne domy pomocy społecznej i domy pomocy społecznej 152
4.3.4. Specyficzne problemy pielęgnacyjne osób mieszkających w domach pomocy społecznej 154
4.3.5. Podsumowanie 155
sPI s treśc I XXIII
5. w ybrane as P ekty o P ieki medycznej w geria trii – kornelia kędziora-kornatowska 157
5.1. Wprowadzenie 157
5.2. Problem wielochorobowości i specyfika przebiegu schorzeń u pacjentów w starszym wieku 159
5.3. Problemy opieki nad osobami starszymi w Polsce 160
5.4. Wybrane aspekty opieki medycznej i pielęgniarskiej 164
5.5. Podsumowanie 167
6. c ałościowa ocena geriatryczna – Barbara Bień, zyta Beata Wojszel 169
6.1. Całościowa ocena geriatryczna jako standard w ocenie ludzi starszych 169
6.2. Zespołowe podejście geriatryczne 170
6.3. Cele całościowej oceny geriatrycznej 171
6.4. Struktura i stadia procesu całościowej oceny geriatrycznej 173
6.5. Podsumowanie 175
7. w ielkie P roblemy geria tryczne – rola zes P ołu tera P eutycznego w o P iece nad P acjent em – zyta Beata Wojszel, B arbara Bień 177
7.1. Wprowadzenie 177
7.2. Zaburzenia funkcji zwieraczy 178
7.2.1. Występowanie, przyczyny i następstwa nietrzymania moczu 178
7.2.2. Diagnostyka i postępowanie w nietrzymaniu moczu 180
7.2.3. Nietrzymanie stolca jako problem geriatryczny 181
7.3. Upadki 183
7.4. Zespoły otępienne i depresje wieku podeszłego 186
7.4.1. Występowanie i podstawy patofizjologiczne otępienia 186
7.4.2. Kryteria rozpoznawania i obraz kliniczny otępienia 186
7.4.3. Terapia otępienia 188
7.4.4. Depresje wieku podeszłego 188
7.5. Zespoły splątania 190
7.6. Geriatryczny zespół jatrogenny 191
8. w ybrane as P ekty roli P ielęgniarki w farmak otera P ii osób w P odeszłym wieku – e lżbieta k rajewska- k ułak, m ateusz c ybulski, m arek s zczepański 195
8.1. Wprowadzenie 195
8.2. Ogólne zasady przygotowania, podawania i przechowywania leków obowiązujące pielęgniarkę 199
8.3. Ogólne niebezpieczeństwa związane z podawaniem leków 202
8.4. Polipragmazja, politerapia, niedostateczne leczenie 203
8.5. Geriatryczny Zespół Jatrogenny w aspekcie pracy pielęgniarki 207
XXIV sPI s treśc I
8.6. Przyczyny niepowodzeń leczenia u osób w podeszłym wieku 210
8.7. Podstawowe zasady stosowania leków w wieku podeszłym 215
8.8. Przygotowanie chorego do przyjmowania leku w domu 217
8.9. Możliwości wypisywania recept przez pielęgniarki 220
8.10. Podsumowanie 224
9. d iagnoza P ielęgniars ka P acjent a geriatrycznego na P rzykładzie chorego z cukrzyc ą – m arta m uszalik, z bigniew B artuzi 229
9.1. Wprowadzenie 229
9.2. Odrębności przebiegu klinicznego cukrzycy w wieku starszym 231
9.2.1. Studium przypadku pacjenta geriatrycznego z cukrzycą 232
9.3. Podsumowanie 240
10. w ybrane as P ekty P ielęgnac ji osób w star szym wieku 243
10.1. Podstawowe aspekty pielęgnacji i komunikacji z osobami starszymi –m onika Biercewicz 243
10.1.1. Pielęgnacja skóry osób w podeszłym wieku oraz profilaktyka odleżyn 243
10.1.2. Podsumowanie 249
10.1.3. Postępowanie pielęgnacyjne wobec chorego z dysfunkcją narządu słuchu i wzroku 250
10.1.4. Podsumowanie 253
10.2. Pielęgnowanie seniorów ze schorzeniami układu moczowo płciowego –Grażyna Puto 255
10.2.1. Zmiany inwolucyjne układu moczowego 255
10.2.2. Zakażenia układu moczowego 256
10.2.3. Objawy kliniczne 257
10.2.4. Kryteria diagnostyczne 257
10.2.5. Udział pielęgniarki w procesie diagnostycznym, działaniach opiekuńczo ‑pielęgnacyjnych, leczeniu, profilaktyce i edukacji 258
10.2.6. Podsumowanie 261
10.3. Pielęgnowanie osób w starszym wieku ze schorzeniami onkologicznymi –Beata Leśniczak 263
10.3.1. Epidemiologia i ogólna charakterystyka chorób nowotworowych u osób w starszym wieku 263
10.3.2. Opieka pielęgniarska nad osobą starszą z chorobą nowotworową 265
10.3.3. Opieka nad osobą starszą poddaną chemioterapii 273
10.3.4. Radioterapia u osób w starszym wieku 276
10.3.5. Opieka nad osobą starszą z zespołem kacheksji nowotworowej 277
10.3.6. Podsumowanie 278
10.4. Pielęgnowanie pacjentów w starszym wieku ze schorzeniami narządu wzroku
– ewa Borowiak, a gnieszka k otarba 280
10.4.1. Zaćma 280
10.4.2. Jaskra 284
10.4.3. Zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem 288
10.4.4. Diagnoza pielęgniarska pacjenta w podeszłym wieku ze schorzeniami narządu wzroku 290
10.4.5. Psychologiczne aspekty opieki nad osobą w podeszłym wieku ze schorzeniami narządu wzroku 294
10.4.6. Podsumowanie 301
10.5. Wybrane aspekty i zasady żywienia osób starszych – a lina Jaroch 304
10.5.1. Zmiany inwolucyjne układu pokarmowego – wpływ na przyswajanie składników odżywczych 304
10.5.2. Zmiany w składzie ciała zachodzące wraz z wiekiem 306
10.5.3. Metody ewaluacji sposobu żywienia oraz stanu odżywienia 307
10.5.4. Ogólne zasady oraz odrębności w żywieniu osób starszych 311
10.5.5. Sposoby wzbogacania diety seniora 313
10.5.6. Podsumowanie 314
11. o tę P ienia – diagnostyka, leczenie i P ostę P owanie – robert k ucharski, k atarzyna Łachut 317
11.1. Wprowadzenie, definicja otępienia, informacje wstępne 317
11.1.1. Choroby powodujące otępienie 318
11.1.2. Kiedy i u kogo może wystąpić problem 319
11.2. Objawy psychiatryczne i neurologiczne towarzyszące otępieniu 319
11.3. Metody diagnostyki pacjenta z otępieniem 323
11.3.1. Rozpoznanie choroby 323
11.3.2 Specyfika podstawowych chorób powodujących otępienie 324
11.4. Problemy szczególne towarzyszące otępieniu i sposoby postępowania w konkretnych przypadkach 325
11.4.1. Problemy psychologiczne 325
11.4.2. Problemy prawne 331
11.5. Leczenie farmakologiczne i pozafarmakologiczne 333
11.6. Podsumowanie 336
12. u zależnienia u osób star szych – s P ecyfika P ostę P owania –Grażyna Puto 337
12.1. Wstęp 337
12.2. Czynniki ryzyka rozwoju uzależnienia osób starszych od alkoholu i/lub leków 338
12.3. Uzależnienie od alkoholu u osób starszych 338
12.3.1. Wpływ alkoholu na organizm osoby starszej 339
13.3.2. Objawy sugerujące uzależnienie od alkoholu u osób starszych 339
12.3.3. Typy uzależnienia od alkoholu u osób starszych 340
12.3.4. Problemy związane z diagnozowaniem uzależnienia od leków u osób starszych 340
13.3.5. Udział pielęgniarki w procesie diagnostycznym 341
13.3.6. Udział pielęgniarki w procesie leczenia 343
12.4. Uzależnienie od leków u osób starszych 344
12.4.1. Rozwój uzależnień od leków u osób starszych 344
12.4.2. Objawy sugerujące uzależnienie od leków 345
13.4.3. Udział pielęgniarki w procesie diagnostycznym 345
12.5. Podsumowanie 346
13. Postę P owanie wob ec P acjentów w star szym wieku leczonych chirurgicznie – m aria s zewczyk, Paulina m ościc ka, Justyna c wajda-Białasik 349
13.1. Opieka przedoperacyjna nad chorym w starszym wieku 349
13.1.1. Podstawowe działania diagnostyczne i pielęgnacyjne przed zabiegiem operacyjnym 351
13.2. Podsumowanie 355
14. oP ieka P aliatywna nad P acjent em nieuleczalnie chorym –k rystyna de Walden- Gałuszko 359
14.1. Wstęp – opieka paliatywna a opieka hospicyjna 359
14.2. Opieka nad pacjentem z chorobą nowotworową 360
14.2.1. Organizacja opieki paliatywnej 360
14.2.2. Ogólne zasady postępowania w opiece paliatywnej 361
14.3. Specyfika opieki paliatywnej u chorych w starszym wieku 364
14.4. Zwalczanie bólu 366
14.5. Opieka psychologiczna nad pacjentem umierającym – zadania pielęgniarki 370
15. w ybrane zes P oły starcze j nies P rawności w P raktyce P ielęgniars kiej – zes P ół słabości – m arta m uszalik 381
15.1. Wprowadzenie w zagadnienie 381
15.2. Podsumowanie 387
c zęść ii
16. m ateriały dydaktyczne dla studentów – m arta m uszalik 393
17. Pro P ozycja st andardu o P ieki nad P acjent em z ot ę P ieniem w środowis ku
– m arta m uszalik 407
17.1. Wprowadzenie 407
17.2. Otępienie 408
17.2.1. Standard opieki nad pacjentem z otępieniem w praktyce pielęgniarskiej w środowisku zamieszkania – propozycja 409
17.3. Podsumowanie 415
18. s tudium P rzy P adku P acjent a w star szym wieku z wielochorobowością
– Ilona Grzeszak, edyta Balas, Ilona Lut ostańska 417
18.1. Wprowadzenie 417
18.2. Studium przypadku pacjentki geriatrycznej z wielochorobowością 418
18.3. Podsumowanie 426
s korowidz 429
• nieprawidłowy dobór leku (złe kojarzenie w terapii wielolekowej),
• nieznajomość interakcji między lekami,
• niedokładne wyjaśnienie zleceń,
• przepisanie leków niedostępnych dla chorego (brak w aptece, wysoka cena),
• brak nadzoru nad przyjmowaniem leku,
• nieznajomość objawów niepożądanych wywoływanych przez przepisane leki,
• zła ordynacja leków, która może spowodować ciężkie i nieodwracalne po wikłania terapeutyczne.
Do trudności związanych z funkcjonowaniem organizmu chorego zalicza się:
• zmniejszenie ilości wody w starzejących się komórkach,
• kumulowanie się leków rozpuszczalnych w tłuszczach w większej masie tłuszczowej, powolne ich uwalnianie i w konsekwencji – przedłużony okres działania,
• niesprawność zmienionych procesem starzenia się organizmu układów eli minujących lub katabolizujących leki – farmakokinetyką (wchłanianiem, dys‑ trybucją, eliminacją) i farmakodynamiką (reakcja organizmu na lek),
• zmienione procesem starzenia się organizmu interakcje leków,
• zaburzenia gospodarki wodno elektrolitowej,
• stopniowe zmniejszenie się stężenia albumin,
• pogorszenie przesączania kłębkowego i wchłaniania cewkowego,
• zmniejszenie przepływu krwi przez wątrobę i jej czynności detoksykacyjnych,
• spadek liczby komórek i receptorów tkankowych wiążących leki na powierzch‑ ni komórki, a przez to zwiększenie niekorzystnych interakcji pomiędzy lekami,
• zmniejszenie syntezy neuroprzekaźników w strukturach synaptycznych i neuroreceptorach,
• pogorszenie aktywnego transportu związków chemicznych przez błonę ślu zową,
• pogorszenie utlenowania komórek.
U osób w wieku podeszłym szybkość i ilość wchłanianego leku z przewodu pokarmowego w drodze transportu biernego (czyli większości leków) nie zmie niają się w istotny sposób, z reguły jest nieznacznie osłabione, a upośledzenie wchłaniania może dotyczyć leków absorbowanych za pomocą transportu czyn nego, takich jak: preparaty wapnia i żelaza, witaminy B1 i b6. Nie zmienia to jed nak faktu, że stosowanie u tych chorych np. leków przeczyszczających powoduje znaczne przyspieszenie pasażu jelitowego i w konsekwencji może upośledzać wchłanianie. Zubożona dieta tych osób może natomiast opóźniać wchłanianie leków rozpuszczonych w tłuszczach.
212 c zęść I
Wzrost ilości tkanki tłuszczowej (od kilkunastu do kilkudziesięciu procent) powoduje zwiększenie objętości dystrybucyjnej leków rozpuszczalnych w tłusz czach (np. amiodaronu, amitryptyliny, chloropromazyny, dezypraminy, diazepamu, glutetymidu, haloperydolu, klometiazolu, oksazepamu, werapamilu), a w konse kwencji wydłuża okres ich półtrwania i nasila ryzyko kumulacji.
W okresie starzenia się, jak podkreśla Borzym, dochodzi także do zmniejszenia całkowitej objętości wody: z 60% masy ciała do ok. 45%, co powoduje spadek objętości dystrybucyjnej leków rozpuszczalnych w wodzie (acebutololu, antybiotyków aminoglikozydowych, atenololu, cymetydyny, digoksyny, hydrochlo rotiazydu, morfiny, propranololu, soli litu, sotalolu, teofiliny) oraz szybsze osiąg nięcie maksymalnego stężenia leków w surowicy i szybszy efekt terapeutyczny, przy jednoczesnym zwiększeniu ryzyka ich efektu toksycznego.
Wraz z wiekiem maleje stężenie albumin i o ile nie ma to zasadniczego kli nicznego znaczenia u osób zdrowych, to w przypadku dodatkowych czynników powodujących hipoalbuminemię (np. niedożywienie, choroby nowotworowe, choroby wątroby) może spowodować istotne zmiany stopnia wiązania leków z albuminami, zwiększenie ich wolnej (czynnej farmakologicznie frakcji) oraz pojawienie się działań niepożądanych. Powyższe nie ma większego znaczenia w przypadku leków słabo wiążących się z albuminami, ale przy wiążących się sil nie (benzodiazepiny, kwas acetylosalicylowy, kwas walproinowy, leki przeciw psychotyczne, niesteroidowe leki przeciwzapalne, pochodne sulfonylomocznika, propranolol, sulfonamidy, trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, warfaryna) mogą być one istotne klinicznie.
Może również występować wydłużenie tzw. okresu zwiększonych stężeń leku w tkankach (na skutek spowolnienia eliminacji), prowadzące do częstszego występowania objawów niepożądanych.
Pojawia się gorsze ukrwienie tkanek i mięśni, co utrudnia proces wchła niania leków podanych drogą domięśniową. Obserwuje się również zwiększoną tendencję do powstawania zaników mięśniowych. Naczynia krwionośne są bar dziej kruche i może to być powodem powstawania głębokich krwiaków poiniek cyjnych. W większości przypadków żyły pacjentów, wskutek zwapnienia ścian, są „bardzo ruchome” oraz twarde, co skutkuje dużym utrudnieniem w wykony waniu iniekcji dożylnych.
Bazire zwraca uwagę na spadek metabolizmu w wątrobie u starszych pacjen tów, co jest prawdopodobnie następstwem zmniejszenia jej masy i przepływu krwi przez nią, a nie zmniejszonej aktywności enzymów (izoenzymu cytochromu P450), na co jednak mogą mieć wpływ niektóre jednocześnie przyjmowane leki (np.
bupropion, diltiazem, flukonazol, fluoksetyna, fuwoksamina, haloperydol, keto‑ konazol, lansoprazol, omeprazol, paroksetyna, tyklopidyna, werapamil), a także substancje zawarte w soku grejpfrutowym.
U osób starszych następuje także spowolnienie eliminacji metabolitów leków z organizmu. Związane jest to z osłabieniem czynności wątroby, wydłu żeniem procesów metabolicznych, zmniejszeniem się przesączania kłębuszko wego oraz wydzielania cewkowego i w konsekwencji – spowolnieniem wydalania kłębuszkowego.
Uważa się, że funkcja nerek u zdrowych osób po 50. r.ż. ulega pogorszeniu o ok. 10% na dekadę, a zmiany w fizjologii nerek tego organu, które prowadzą do upośledzenia ich czynności (obniżenie przesączania kłębuszkowego oraz kli rensu kreatyniny i w konsekwencji wydłużenie okresu półtrwania leków elimino wanych przez nerki), mają u seniorów najbardziej znaczący wpływ na wydalanie leków. Stężenie kreatyniny ma tendencję do obniżania się z wiekiem u osób bez niewydolności nerek ze względu na obniżenie się masy mięśniowej. W związku z tymi zjawiskami leki wydalane w głównej mierze przez nerki wymagają dosto sowania dawki nie na podstawie stężenia kreatyniny w surowicy, lecz na podsta wie klirensu kreatyniny. Do najczęściej przyjmowanych leków, których wydalanie zmniejsza się w związku z upośledzoną funkcją nerek, należą: amantadyna, amilo ryd, aminoglikozydy, cymetydyna, digoksyna, furosemid, hydrochlorotiazyd, inhi bitory konwertazy angiotensyny, oksazepam, prokainamid, ranitydyna, sole litu. W miarę starzenia się dochodzi także do zmniejszenia niektórych populacji komórek, np. minimalnego (jak np. pień mózgu) lub znacznego (jak np. hipo kamp) zaniku komórek w niektórych okolicach mózgowia. Zmniejszeniu ulega również ilość receptorów i neuroprzekaźników w narządach oraz pojawiają się zmiany ich wrażliwości. Powyższe powoduje, że często podobne stężenia leków w surowicy mogą pociągać za sobą różne działania u osób w różnym wieku.
Turnheim podkreśla, że u ludzi w wieku podeszłym dochodzi do:
• obniżenia przekaźnictwa cholinergicznego, co powoduje zwiększenie wraż liwości na leki o działaniu antycholinergicznym,
• obniżenia neuroprzekaźnictwa w układzie nigrostriatalnym i podwyższenia wrażliwości receptorów dopaminowych, co powoduje częstsze występowa nie objawów pozapiramidowych podczas stosowania leków przeciwpsycho tycznych.
c zęść I
8.6. Przyczyny nie P owodzeń leczenia u osób w P odeszłym wieku
U seniorów może pojawić się wiele problemów lub powikłań przy stosowaniu leków związanych z osobą pacjenta, osobami lekarza i pielęgniarki oraz z funk cjonowaniem organizmu chorego.
Do istotnych trudności związanych z osobą pacjenta zalicza się:
• stopniową utratę zdolności adaptacji organizmu do zmian środowiska ze‑ wnętrznego,
• związany z wiekiem wzrost pH soku żołądkowego, spadek wydzielania kwa su solnego i trypsyny, zwolnienie perystaltyki przewodu pokarmowego oraz powierzchni wchłaniania i jelitowego przepływu krwi, co ma wpływ na szyb kość oraz wielkość wchłaniania leków,
• wpływ starzenia na dystrybucję leków, co związane jest przede wszystkim ze zwiększeniem ilości tkanki tłuszczowej oraz zmniejszeniem całkowitej ilości wody w organizmie, masy mięśniowej, pojemności wyrzutowej serca i perfuzji tkankowej, obniżeniem stężenia albumin osocza oraz zwiększe niem stężenia kwaśnej α1‑glikoproteiny,
• osłabienie wzroku, które może powodować trudności np. z policzeniem kro pli zaleconego leku oraz z właściwym odczytaniem nazwy preparatu, co ma istotne znaczenie zwłaszcza w przypadku stosowania leków o podobnych nazwach,
• zaburzenia słuchu utrudniające właściwą komunikację z lekarzem i pielęg niarką, a tym samym zrozumienie zaleceń terapeutycznych,
• zaburzenia sprawności manualnej mogące utrudniać dzielenie tabletek, daw kowanie kropli, wyjęcie leku z opakowania, zwłaszcza tego z „zabezpiecze niem przed dziećmi”,
• problemy w przyjmowaniu leku przez chorego (niesprawność prowadząca do niezrozumienia zasad dawkowania leku, nieprzyjmowanie leku, niepra widłowy sposobu jego przyjmowania – nieprawidłowa dawka, niewłaści wa pora),
• zapominanie o stosowaniu leku lub, z powodu zaburzeń pamięci, przyjmo wanie po raz kolejny, mimo że już się go zażyło,
• niepoprawną interpretację faktów, np. traktowanie ustąpienia objawów jako zaprzestania leczenia lub wiązanie swojego złego samopoczucia lub nieko rzystnych objawów ze stosowanym lekiem,
• nieufność wobec lekarza lub/i zaleconego leczenia,
210 c zęść I
• cechy temperamentu, postawę wobec choroby, np. jej negowanie lub wręcz przeciwnie, przekonanie o „konieczności” chorowania w pewnym wieku,
• stosowanie leków niezgodne z zaleceniami (non-compliance) w związku z trudnościami ze zrozumieniem skomplikowanych schematów leczenia.
Bardzo często, zwłaszcza starsi pacjenci, samowolnie zmieniają postać farma ceutyczną leku i zamiast przyjmować go w stanie takim, jaki jest przygotowany przez producenta i znajduje się w opakowaniu, rozgniatają tabletki lub otwierają kapsułki, a proszek z substancją leczniczą mieszają z jedzeniem albo napojem.
Zmieniając postać farmaceutyczną leku, można przy okazji zmienić sposób jego działania, ponieważ aktywne cząstki preparatu mogą być wrażliwe na światło lub podatne na utlenianie. Badania przeprowadzone w Uniwersyteckim Ośrodku Szpi talnym w Rouen wykazały nieskuteczność farmakologiczną tak podanego leku w 40% przypadków.
Dupuis zwraca uwagę, że:
• Leki o przedłużonym uwalnianiu projektowane są specjalnie w taki sposób, aby nie zostały wchłonięte od razu po zażyciu, a substancja czynna zmiesza na jest z substancją pomocniczą, czyli taką, która sama nie powoduje żad nego efektu, ale może zmieniać konsystencję i właściwości fizyczne leku, w tym szybkość jego wchłaniania. Otoczka takiego leku jest tak przemyśla na, żeby uwalniać substancję leczniczą w konkretnym momencie, np. w us tach lub dopiero w żołądku. Zmiażdżenie tabletki i przyjęcie jej w formie proszku spowoduje, że lek zaczyna działać już po niecałej godzinie i może to doprowadzić do początkowego przedawkowania leku oraz zupełnego bra ku działania po jakimś czasie (efekt leczniczy tej formy preparatu ma trwać równomiernie przez kilka godzin).
• Leki dojelitowe mają za zadanie przejść przez bardzo kwaśne środowisko żołądka w nienaruszonym stanie i uwolnić cząstki aktywne dopiero w jeli cie cienkim. W związku z tym przyjmowanie ich bez ochronnej otoczki spo woduje, że nie zadziałają.
• Miękkie kapsułki muszą powoli zsuwać się po przełyku, a zawarty w nich płyn może wtedy uwalniać się stopniowo.
Do głównych trudności związanych z osobami lekarza i pielęgniarki należą:
• nieznajomość przebiegu procesu starzenia się organizmu,
• nieznajomość mechanizmów działania leków,
• często zmieniony obraz choroby prowadzący do nieprawidłowego postępo wania diagnostyczno terapeutycznego,
• nieprzemyślana terapia, w tym stosowanie leków bez ewidentnych wskazań,