Jong in oorlogstijd

jONG in oorlogstijd

Op de voorpagina van deze Vrijheidskrant:

twee jonge meisjes.

colofon

Deze Vrijheidskrant is een uitgave in het kader van het regioprogramma Vrijheid in het Rijk van Nijmegen. Dit programma is een initiatief van de provincie Gelderland en de gemeenten Nijmegen en Berg en Dal en wordt uitgevoerd door het Infocentrum WO2 in Nijmegen.

De krant verschijnt in een oplage van 10.000 exemplaren en wordt verspreid via musea, bibliotheken, buurtcentra en scholen in de gemeenten Nijmegen en Berg en Dal. Deze krant is ook als bladerkrant beschikbaar op intonijmegen.nl, bergendal.

nl en vrijheidregionijmegen.nl. Op de laatste website treft u ook de meest actuele agenda.

Opdrachtgevers

Gemeenten Nijmegen en Berg en Dal (programma Vrijheid)

Coördinatie en samenstelling

Ad van Heiningen

Teksten

Zie credits bij verhalen.

Indien niet vermeld: Cindy Cloïn of Ad van Heiningen

Eindredactie

Hans Morssinkhof

Fotografie

Zie credits bij foto’s

Beeld voorpagina:

Louman & Friso ontwerpbureau

Fotografie: NIOD en

Inge Hondebrink

Vormgeving

Louman & Friso ontwerpbureau

Drukwerk

DPN Rikken Print Nijmegen

Contact infocentrumwo2.nl/contact

De één, een onbekend meisje, in het najaar van 1944 gefotografeerd in de toegang naar een openbare schuilkelder op terrein van de Krayenhoffkazerne in Nijmegen. Daar vinden de uit hun huizen gebombardeerde Nijmegenaren onderdak. De ander, de 4-jarige Polina uit Oekraïne, afgelopen juli gefotografeerd op het Asdonckterrein in Beuningen. Ze woont er met haar moeder en twee grootouders in het chaletpark voor Oekraïense vluchtelingen. Polina poseert voor de vrijheidsboom, die bewoners en omwonenden hebben geschilderd, met handjes in de kleuren van de Oekraïense vlag. Polina wil naar huis, in Marioepol, maar dat ligt door de oorlog in puin. Twee meisjes van ongeveer dezelfde leeftijd, in tijd bijna 80 jaar verschil. Twee kinderen, slachtoffer van een oorlog, waaraan zij part noch deel hadden en hebben.

De Tweede Wereldoorlog heeft naar schatting van geschiedkundigen wereldwijd ongeveer 78 miljoen dodelijke slachtoffers geëist. Het is niet bekend hoeveel van hen nog kind waren, maar het moeten er tientallen miljoenen geweest zijn. Anno 2023 groeien volgens War Child zo’n 230 miljoen kinderen op in gebieden met oorlog en gewapende conflicten. Volgens Unicef zijn er wereldwijd 36,5 miljoen kinderen op de vlucht. Het zijn onvoorstelbare, kille cijfers, en bovendien niet helemaal vergelijkbaar.

Maar één ding staat vast: in alle gevallen gaat het om onschuldige kinderen die een beter lot verdienen. En achter elk van die kinderen schuilt een verhaal.

‘Jong in oorlogstijd.’ Dat is dit najaar het thema van het programma Vrijheid. En van deze Vrijheidskrant, die dient als programmakrant. Van september tot 20november, de Dag van de Rechten van het Kind, zijn er in het Rijk van Nijmegen diverse evenementen die aandacht vragen voor de verhalen van kinderen in oorlogstijd. Een weerslag daarvan vindt u in deze krant, met verhalen, foto’s, tekeningen en dagboekfragmenten.

In het programma en de uitgebreide agenda zijn ook de evenementen opgenomen in het kader van de herdenking van Market Garden en de bevrijding van Nijmegen, 79 jaar geleden. Zoals de Waaloversteek in Nijmegen en de Vrijheidsmarkt bij het Vrijheidsmuseum in Groesbeek.

In deze krant komen daarnaast jongeren aan het woord die niet door een oorlog bedreigd worden. Ze denken er wel over na en hebben iets te zeggen over vrede, vriendschap en vrijheid.

Ad van Heiningen

Voorpagina

Polina (4 jaar), vluchteling uit Oekraïne, voor de muurschildering op het Asdonckterrein in Beuningen. Die is gemaakt door bewoners van deze opvanglocatie en omwonenden.

Foto: Inge Hondebrink

Meisje bij een openbare schuilkelder op het kazerneterrein aan de Groesbeekseweg te Nijmegen, najaar 1944.

Foto: NIOD

INHOUD

4 Oekraïense oorlogsobjecten zetten aan tot nadenken

5 Premier Rutte opent Vrijheidsmuseum

5 ‘Ik blijf hoopvol’

6 Historische Waaloversteek nagespeeld

7 Muurschildering Market Garden

9 ‘Wij wisten niet wat oorlog was’

10 ‘Mijn dochtertje blijft vragen wanneer we teruggaan’

13 Oekraïense en Nederlandse jongeren maken contact via film

14 Jongeren in de vuurlinie: vrij, maar niet bevrijd

15 Portretten van door oorlog ontwrichte gezinnen

16 Getuigenissen van jongeren in oorlogstijd

19 Een stem voor kinderen en jongeren van nu

20 #Vteam wandelt voor vriendschap, vrede, vrijheid

22 Programma en agenda

26 Stilstaan bij jonge gesneuvelde Canadezen

PROGRAMMA & AGENDA

27 Bevrijdingsdag 2023, een terugblik in foto’s

28 ‘Vrijheid is voor iedereen’

30 Experts beoordelen objecten WO2

31 Vrijheid, programma 2024

Deze krant is ook als bladerkrant beschikbaar op intonijmegen.nl, bergendal.nl en vrijheidregionijmegen.nl. Op de laatste website treft u ook de meest actuele agenda.

RIJK VAN NIJMEGEN

Een zwaar beschadigd naambord van Bachmoet

Treinstation 1 hangt sinds deze zomer in het Vrijheidsmuseum. Het is het derde object uit de oorlog in Oekraïne dat hier een plaats krijgt. “Het zet aan tot nadenken en laat voelen hoe dichtbij de oorlog is.”

Oekraïense oorlogsobjecten in Groesbeek zetten aan tot nadenken

H et treinstation in Bachmoet viel afwisselend in Russische en Oekraïense handen. Zoals veel spoorwegen en stations vormt het een belangrijke buit in de strijd om de stad. Het monumentale stationsgebouw uit 1878 raakte daarbij zwaar beschadigd. Ook een naambord aan de gevel moest het ontzien: artillerievuur sloeg twee grote gaten in het bord en in het midden zijn lagen afgebroken en oudere opdrukken blootgelegd.

Het naambord werd door Stichting Zeilen van Vrijheid gedoneerd aan het Vrijheidsmuseum, waar het een tastbare getuige vormt van het geweld dat de stad Bachmoet heeft moeten doorstaan. Bachmoet is sinds augustus vorig jaar het toneel van aanhoudend zware gevechten. Een van de bloedigste veldslagen van de 21e eeuw vindt hier plaats. Bijna alle 80.000 inwoners in Bachmoet moesten de stad ontvluchten en enkele duizenden burgers zijn gedood.

Geraakt

Eerder ontving het Vrijheidsmuseum al een 44 ton zware vernielde Russische tank en een met kogels doorzeefde Oekraïense ambulance. Deze objecten staan buiten het museum en trekken veel bekijks. Veel mensen die het museum be­

zoeken, maar ook toevallige voorbijgangers laten de voertuigen op zich inwerken. Het levert de nodige gesprekken op. “Een moordmachine naast een voertuig dat juist mensenlevens probeert te beschermen”, zegt Wiel Lenders, directeur van het Vrijheidsmuseum. “Je merkt dat het mensen raakt.”

De voorruit van de ambulance is volledig naar binnen gebeukt, terwijl de zij­ en achterruiten door de explosie aan diggelen zijn geblazen.

In een oogopslag wordt duidelijk hoeveel schade één raket en vele kogels kunnen aanrichten.

Deze objecten zijn periodiek ook elders in Nederland te zien. Zo stond de ambulance in Amsterdam op de Dam. De reacties zijn soms best heftig. Vaak in positieve zin, maar er is ook wel kritiek. Poetin­gezinde Russen dreigden met acties. “Dat was niet prettig, maar we buigen niet”, zegt Lenders. “De missie van ons

Wrakstukken van een Oekraïense ambulance en Russische tank uit de huidige oorlog, naast een Amerikaanse tank uit de Tweede Wereldoorlog. Met name de plaatsing van de Russische tank zorgt voor de nodige discussie.

De oorspronkelijke plek van het plaatsnaambord Bachmoet, het zwaar beschadigde station van deze stad in Oekraïne.

museum is om ook de relatie tussen toen en nu te laten zien. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden onze democratie en nationale soevereiniteit geschonden. Dat gebeurt nu bijna tachtig jaar later opnieuw in Europa, in Oekraïne.”

Activisme en activeren Los van de publieke of politieke opinie vindt Lenders het de taak van het museum om deze objecten te laten zien. “Je kunt het een zekere vorm van activisme noemen, het is absoluut een steunbetuiging aan Oekraïne en aanklacht tegen de aanval door Poetin. Maar ik zie het ook als het activeren van de geest: het is belangrijk dat we dit zien en erbij stilstaan.” Het Vrijheidsmuseum heeft als doel om het bezoekende publiek het Verhaal van Oorlog en Vrijheid zonder Grenzen te laten zien en beleven. Hierbij wordt de Tweede Wereldoorlog in internationaal perspectief geplaatst en gekoppeld aan actuele ontwikkelingen in de wereld. Het Vrijheidsmuseum staat niet met de rug naar het heden en de toekomst. Lenders: “Zeker niet wanneer door Russische agressie de vrijheid, de democratie en de rechtsstaat van een autonoom land onder de voet dreigen te worden gelopen.”

Stille getuige van de oorlog in Oekraïne. Het door kogels doorzeefde plaatsnaambord van Bachmoet trekt veel bekijks.

door Cindy Cloïn

Foto: Eveline van Elk

Foto: Vrijheidsmuseum

Foto: Eveline van Elk

‘Oorlogskind’ Nijmegen leeft mee met Oekraïne

Ria Rosendaal maakte als zevenjarig meisje het bombardement op Nijmegen op 22 februari 1944 mee. Nu werkt ze als vrijwilliger in het Vrijheidsmuseum. Daar leerde ze de Duitse Maria Diedenhofen kennen, die als jong meisje ooggetuige was van de bombardementen op Kleve van oktober 1944 en februari 1945. Ria sprak tijdens de officiële opening van het Vrijheidsmuseum op 5 juli.

“I k werd in 1937 in Nijmegen geboren. Mijn ouders hadden een slagerij in het centrum van de stad, direct naast de kerkboog op de Grote Markt. Slagerij Martens. Ik woonde met mijn vader, moeder, oudere broer Hennie en mijn opa boven de slagerij. Ik was 3 jaar toen de oorlog begon en 7 toen het bombardement op Nijmegen plaatsvond. Vooral de brand na het bombardement en de chaos hebben vreselijk veel indruk gemaakt op mij gemaakt.”

“Toch is mijn doelstelling in mijn leven altijd geweest: vooruitkijken. Maar je kunt nooit vooruitkijken als je niet weet wat er achter je gebeurd is. En dat wilde ik ook jonge mensen laten zien. Zo kwam ik bij het Vrijheidsmuseum terecht als gids, nu zo’n 14 jaar geleden. Ik zag er de raakvlakken met mijn jeugd: het bombardement, de frontstad­periode en de bevrijding.”

“Ik ontmoette hier Maria, wij zijn allebei van dezelfde leeftijd. Zij heeft het bombardement van Kleve meegemaakt, ik dat van Nijmegen. En dat is óók het mooie van het Vrijheidsmuseum, dat onze Duitse

buren net zo goed het recht hebben op hun verdriet en hoop, en om er over te praten.”

“In het museum geef ik nog steeds de workshop ‘Opa’s en oma’s vertel­

‘Ik blijf hoopvol’

len’. Jonge mensen laat ik zien dat je vrijheid niet zomaar krijgt maar dat je je daarvoor moet inzetten. En dat je altijd waakzaam moet zijn. En nu zoveel jaren later: wat maken de beelden van Oekraïne mij verdrietig,

Premier Rutte opent Vrijheidsmuseum

wat moet de bevolking meemaken door al die vijandelijke agressie. Laten we ze steunen: geen vrede zonder vrijheid. Ik blijf hoopvol.”

Premier Mark Rutte heeft op woensdag 5 juli het Vrijheidsmuseum officieel geopend. Dat had hij al eerder zullen doen, maar toen gooiden de coronamaatregelen roet in het eten. Van uitstel kwam deze keer geen afstel, Rutte reisde alsnog af naar Groesbeek om er de openingshandeling te verrichten. Samen met enkele andere gastsprekers.

R utte maakte een vergelijking tussen de gebeurtenissen in de periode tussen 1939 en 1945 en de huidige tijd. Hoe regimes in staat zijn tot onvoorstelbare gruwelijkheden, hoe gewone mensen van de ene dag op de andere in een wereld terecht komen die ze niet meer herkennen.

De inmiddels demissionaire minister­president verwees onder meer naar de toespraken van Ria Rosendaal en Maria Diedenhofen, die als kind in de Tweede Wereldoorlog te maken kregen met het oorlogsgeweld: “We zouden het hier, in ons deel van de wereld, soms bijna vergeten. Zo vanzelfsprekend voelt vrijheid voor ons. Helaas drukt de afschuwelijke oorlog in Oekraïne ons iedere dag met onze neus op de feiten. Vrijheid is niet vanzelfsprekend. Vrijheid vraagt om permanent onderhoud.”

Ria Rosendaal als kind met haar vader in Nijmegen.

Ria Rosendaal anno 2023.

Premier Mark Rutte en andere genodigden bij de officiële opening van het Vrijheidsmuseum op 5 juli.

Foto: particuliere collectie

Historische Waaloversteek nagespeeld bij Nijmegen

De Pontoon Group ’40­’45 maakt op zondag 17 september de Waaloversteek bij Nijmegen, net als de geallieerden dat in september 1944 deden. “We laten zo goed mogelijk zien hoe het toen is gegaan”, vertelt initiatiefnemer Dennis Kiekebos.

E en beetje een aparte hobby is het misschien wel. Het zo getrouw mogelijk naspelen van historische gebeurtenissen uit de Tweede Wereldoorlog. Met het juiste materieel en de juiste kleding. Het is een wereld

op zich, weet Dennis Kiekebos uit Medemblik inmiddels. “Dan sta je opeens bij iemand in een schuur en loop je tegen een veldkeuken of oude pontonbrugdelen uit de Tweede Wereldoorlog aan”, lacht hij.

Kiekebos heeft een grote passie voor pontonbruggen, die snel en effectief worden gebouwd om een oeververbinding tot stand te brengen. Hij is sowieso breed geïnteresseerd in de Tweede Wereldoorlog. “Die oorlog ligt inmiddels bijna tachtig jaar achter ons, maar heeft nog steeds impact op ons leven nu. De geschiedenis is enorm bepalend geweest.”

Hij is aangestoken door zijn schoonfamilie. “Mijn schoonvader kocht ooit een oude legerauto en langzaamaan is daar steeds meer bijgekomen. Het oude materieel moest vaak gerestaureerd worden. Ook gingen we vaak met familie naar evenementen waar voertuigen uit de Tweede Wereldoorlog te zien

Waalcrossing

In 1944 staken 260 soldaten van de 82e Airborne Divisie in 26 canvasboten de Waal over, van Nijmegen richting Arnhem, als onderdeel van operatie Market Garden. De meeste soldaten hadden amper of geen roei-ervaring en konden niet zwemmen. De stroming was sterk waardoor de oversteek moeizaam ging. Vanaf de overkant werden ze beschoten door de Duitsers en er ontstond grote chaos. Er raakten veel soldaten gewond en 48 mannen werden gedood. Ondanks die grote verliezen slaagden de bevrijders erin om de bruggen bij Nijmegen te veroveren.

waren. Sinds 2016 zijn we ook een re­enactment groep, waarbij we in de huid kruipen van de soldaten en engineers van toen. We laten de geschiedenis zien, we beelden uit hoe het vroeger was.”

De Pontoon Group ’40­’45 is uitgegroeid tot een hechte club van amateurs die zich met ziel en zaligheid inzetten om de geschiedenis tot leven te brengen. “Er zijn veel jongeren bij tussen de 15 en 35 jaar, daar ben ik wel trots op”, zegt Kiekebos. Samen restaureren, bouwen én historische gebeurtenissen herdenken

door die na te doen: er gaat ontzettend veel tijd in zitten. “De één is gek van techniek en wil het oude materieel herstellen, terwijl de ander juist een passie heeft voor de geschiedenis en historische kennis. Die combinatie maakt dat we echt wat moois kunnen neerzetten.”

Regelmatig doen ze als groep mee aan een evenement, zoals binnenkort de Waaloversteek in Nijmegen. En dat is niet zomaar een kwestie van het materieel ergens heen rijden. “We bereiden ons heel goed voor, we verdelen de taken net als vroeger. De deelnemers komen uit heel Europa. We kijken ook naar de uniformen en wapens. Alles moet kloppen. En we verdiepen ons in persoonlijke verhalen. Voor de Waalcrossing is mijn zwager nu bijvoorbeeld bezig met het verhaal van militair dominee Delbert Kuehl, die bij de oversteek aanwezig was. Hij was geen soldaat: normaal gesproken stak hij als dominee de gewonden een hart onder de riem of zorgde hij voor de overledenen. Hij heeft veel betekend voor de manschappen.” Kuehl heeft de oversteek en de oorlog overleefd. Hij overleed in 2010.

Waaloversteek 15­17 september

Op het eiland Veur Lent zijn er in het weekend diverse activiteiten rondom de Waalcrossing.

Op zondag 17 september steekt de Pontoon Group ’44-’45 om 14.00 uur met vijftien boten en zo’n 200 deelnemers de Waal over.

Dennis Kiekebos, tijdens een demonstratie met een bootje, zoals gebruikt bij de Waaloversteek.

Materiaal en kleding van de re­enactors moeten passen in het verhaal van WO2.

De mannen van de Pontoongroup ’40­45 demonstreren het leggen van een pontonbrug.

door Cindy Cloïn fotografie: Robert Gieling

Ooggetuigenverslagen als uitgangspunt

Gerco Hiddink: ‘Uitgangspunt voor de muurschildering vormen de vele ooggetuigenverslagen die tijdens en vlak na operatie Market Garden zijn opgetekend. Want naast een militaire operatie was Market Garden voor gewone Nijmegenaren een gebeurtenis van haast apocalyptische proporties. Terwijl boven de grond in de brandende straten een felle strijd werd uitgevochten tussen geallieerde en Duitse soldaten, zaten onder de grond in de vele schuilkelders de burgers in angstige afwachting van het verloop van de strijd. Waarbij op ieder moment een voltreffer op hun kelder een eind aan het leven zou kunnen betekenen. Voor de muurschildering zijn veel historisch beelden als referentie gebruikt.’

Muurschildering over Market Garden

Zware gevechten. Huizen die in vlammen opgaan. Burgers die naar de schuilkelders vluchten. Een wijkzuster die door een Duitse soldaat langs versperringen geholpen wordt, op weg naar een bevalling. Een jongetje dat stoer naast een Amerikaanse militair loopt, diens helm op zijn koppie. Beelden van de felle strijd in de Nijmeegse binnenstad in september 1944. Ze komen mogelijk terug op een muurschildering op De Lindenberg Cultuurhuis.

H et zijn heftige, verwarrende tijden in september 1944 in Nijmegen. Er wordt volop gevochten om de Waalbrug en de spoorbrug. Het is om die bruggen te doen, als Amerikaanse parachutisten op zondag 17september 1944 landen bij Groesbeek, als onderdeel van de operatie Market Garden. Hiermee willen de geallieerden alle bruggen over rivieren en kanalen tussen België en Arnhem binnen een dag in handen krijgen, om via deze route op te trekken naar het Duitse Ruhrgebied. Er landen niet alleen bij Groesbeek parachutisten, maar bijvoorbeeld ook bij Grave en Oosterbeek, om respectievelijk de bruggen over de Maas en de Rijn te veroveren.

De opmars van de Amerikanen naar Nijmegen verloopt redelijk soepel. Eenmaal in de binnenstad stuiten zij op hevige tegenstand van het Duitse leger. Dat steekt in het centrum hele huizenblokken in brand om vrij schootsveld te krijgen. De Duitsers willen de verkeersbrug en de spoorbrug koste wat het kost behouden. Ze verdedigen die met zwaar materieel. Er volgen hevige en bloedige gevechten. Pas als de Amerikanen op 20 september met canvasbootjes de Waal oversteken en de bruggen vanaf de noordzijde aanvallen, wordt de strijd beslecht. De Amerikanen krijgen beide bruggen in handen, Nijmegen is bevrijd.

Nijmeegse burgers zoeken beschutting in de schuilkelder van het Sint Canisiuscollege.

Op dat moment hebben Duitse tanks de Arnhemse Rijnbrug al heroverd op de Engelsen. Zo raakt het doel van Market Garden, een vrije opmarsroute richting Duitsland, alsnog buiten beeld.

Lindenberg Cultuurhuis aan de Ridderstraat in Nijmegen ligt pal in het gebied waar toen zwaar gevochten werd. In het kader van het project ‘Waalpaintings’ is nu op een gevel van dit gebouw een grote muurschildering of mural gedacht over Market Garden. ‘Waalpaintings’ is een project van Radboud Institute for Culture and History, met als doel om de rijke, maar vaak niet langer zichtbare stadsgeschiedenis van Nijmegen weer zichtbaar te maken via muurschilderingen in de stad. Zo zijn er eerder murals aangebracht over onder meer de Romeinse tijd, Karel de Grote, de Vrede van Nijmegen en de Vierdaagse.

Kunstenaar Gerco Hiddink van Studio Hartebeest is gevraagd de muurschildering over Market Garden

voor zijn rekening te nemen. Het eerste ontwerp is nu klaar en rijp om gepresenteerd te worden. De werkelijke schildering wordt in september en oktober aangebracht. Hiddink over de totstandkoming van zijn werk: “Market Garden was natuurlijk een heftige periode, met zware strijd. Maar we willen geen bloedig tafereel op De Lindenberg. Daar komen immers veel kinderen. Natuurlijk moeten de luchtlandingen en de gliders terugkomen op de schildering, maar in de verte. Je kijkt van noord naar zuid. En de Waaloversteek. Maar ook details, zoals over dat jongetje met die soldaat. Er gebeurde veel, er is veel te zien. Het wordt een grafisch beeldverhaal.”

Voor meer informatie over de muurschildering zie: www.vrijheidregionijmegen.nl Voor meer informatie over de Nijmeegse muurschilderingen zie: www.waalpaintings.nl

Een Nijmeegse pater karmeliet ontfermt zich op de oprit van de Waalbrug over een gewonde Duitse soldaat.

door Ad van Heiningen foto's: Regionaal Archief Nijmegen

JONGEREN EN VRIJHEID

‘Wij wisten niet wat oorlog was’

Als jochie van 10, 12 jaar, maakt Jos Bouten in de Ooijpolder de laatste jaren van de Tweede Wereldoorlog mee. Zijn vader en broer worden opgepakt vanwege verzetsdaden. Het achtergebleven gezin belandt in september 1944 in het strijdgewoel van Market Garden en moet evacueren. In februari 1945 komt zijn zusje Mieke om bij een granaatinslag. Na de oorlog blijkt hun boerderij zwaar verwoest. Ver in de 80, vlak voor zijn dood, deed Jos Bouten zijn verhaal. Het is vastgelegd in een boek en documentaire.

‘W ij wisten niet wat oorlog was’, is de titel van de documentaire die gemaakt is over de oorlogsjaren van Jos Bouten. Hij wordt in 1933 in Ooij­Persingen geboren, in de laatste ‘groep’ van een gezin van twaalf kinderen. Vader Antoon is schoolhoofd in de Ooijpolder. Het gezin heeft inderdaad nog nooit een oorlog meegemaakt. Woonachtig vlak bij de Duitse grens krijgen ze wel de opkomst van Hitler mee. Ze zien de Duitse Joden aan de grens verschijnen, op de vlucht voor de nazi’s. Als die geld hebben, zijn ze welkom. Zo niet, dan worden ze teruggestuurd. Zijn vader besluit hen te helpen en komt zo in het verzet terecht, net als zoon Bart, één van de oudsten in het gezin.

Jos is nog te jong om dat te begrijpen. Als zijn vader en broer worden

opgepakt, probeert moeder Anna het gezin zo goed mogelijk te runnen, met hulp van buren en dorpsgenoten. Jos ziet hoe zij tobt en zorgen heeft, dat blijft hem zijn leven lang bij.

Als de Amerikanen in 1944 bij Groesbeek landen, komt de Ooijpolder midden in de vuurlinie te liggen tussen geallieerden en Duitsers. Jos herinnert zich later: “We liepen door de polder om te zien, waar de Amerikanen zich hadden ingegraven en keken hoe ze de Duitsers bestreden. We hadden totaal geen idee dat het heel gevaarlijk was, wat we deden.”

Het gezin moet in oktober 1944 op last van de Amerikanen evacueren, richting Brabant. Daarna zetten de Duitsers de Ooijpolder onder water, als buffer tegen de geallieerden.

Begin 1945 vinden moeder Bouten en haar kinderen onderdak bij familie in Nijmegen. Daar slaat op 3 februari 1945 het noodlot toe. Hun evacuatieadres aan de Hazenkampseweg wordt getroffen door een granaatinslag. Dochter Mieke is op slag dood, zusjes An en Beppie zijn zwaargewond.

Op 8 februari 1945, de dag dat Mieke begraven wordt, is in de omgeving Nijmegen het Rijnlandoffensief losgebarsten. Jos: “Op het Keizer Karelplein, de Groesbeekseweg en de St. Annastraat stonden colonnes met Canadezen. Tanks, carriers, kanonnen, soldaten in gevechtstenue stonden klaar om op te rukken naar het front.”

“Bij het ziekenhuis stond ons gezin te wachten op de komst van de lijkwagen. Door de herrie kon de koerier de paarden niet in bedwang houden en konden we niet naar de kerk vertrekken.” Als de kanonnen zwijgen en de colonnes richting Duitsland vertrokken zijn, kan de

familie alsnog naar de kerk aan de Groenestraat om Mieke te begraven.

Eind april 1945 is de Tweede Wereldoorlog in deze regio voorbij en kan het gezin Bouten terug naar de Ooijpolder. Hun woning is leeggeroofd en zwaar verwoest. Maar voor Jos en zijn vriendjes biedt de omgeving volop avontuur. Overal kogels, geweren en kanonnen. Munitie en kruit als speelgoed. Tot het een keer misgaat en een leeftijdgenoot zwaargewond raakt. Dan is de pret voorbij.

Er is grote blijdschap als vader Antoon en broer Bart terugkeren uit gevangenschap, maar bij beiden is er ook intens verdriet als zij horen van de dood van Mieke en de zwaargewonde zusjes.

Jos heeft gemengde gevoelens bij de terugkeer van zijn strenge vader: “Wij merkten echt wel dat papa er weer was, want de huisregels moesten weer nauwgezet nageleefd wor­

den. Bijna twee jaar hadden we een ongekende vrijheid genoten en het was beslist niet gemakkelijk voor ons om nu zijn gezag weer te aanvaarden.”

Niet lang nadat zijn oorlogservaringen zijn vastgelegd, overlijdt Jos Bouten op 29 juli 2022, 89 jaar oud. Het verhaal van Jos Bouten verscheen in mei 2023 in het boek ‘Oorlogsgeweld in de Ooijpolder’ van Cea van Dillen­Janssen en Ton van Dillen. Dit vormt de basis van de documentaire ‘Wij wisten niet wat oorlog was’ van regisseur Margot Schotel en cameraman Wouter Crusio. Projectleider was Martin Bosch, oud­docent geschiedenis. De documentaire ‘Wij wisten niet wat oorlog was’ wordt in twee delen uitgezonden door Omroep Gelderland op 12 en 19 september. Inmiddels is er ook een podcast en onderwijsproject aan verbonden.

Reeks boeken over oorlog in de Ooijpolder

‘Oorlogsgeweld in de Ooijpolder’ van Cea van DillenJanssen en Ton van Dillen maakt deel uit van een reeks van acht boeken, die afgelopen jaren zijn verschenen over gebeurtenissen in de Ooijpolder tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Deze regio was strijdtoneel tijdens de militaire operaties Market Garden in september 1944 en het Rijnlandoffensief in het voorjaar van 1945. Toch staan in de boeken niet de militaire strijd en de legers centraal, maar de belevenissen van gewone mensen. Zij maakten spannende, angstige tijden door.

In de reeks komen alle dorpen in de Ooijpolder aan bod: Beek, Ooij, Leuth, Kekerdom en Millingen.

De boeken zijn onder meer verkrijgbaar in het Vrijheidsmuseum in Groesbeek.

Jos Bouten maakt als jochie spannende oorlogstijd mee in de Ooijpolder

Jos Bouten (uiterst links) en zijn broer Ton na de granaatinslag op hun evacuatieadres aan de Hazenkampseweg in Nijmegen.

Jos Bouten vertelt zijn verhaal voor de documentaire ‘Wij wisten niet wat oorlog was’. Foto:

Foto: beeld uit de film van cameraman Danny Vermeulen

door Ad van Heiningen

‘Mijn dochtertje blijft vragen wanneer we teruggaan’

In een andere tijd of op een andere plaats zou het gezin Buzivski er één als zovelen zijn geweest. Na de geboorte van Polina (nu vier jaar oud) werkte Irina (nu 33) als huisvrouw, terwijl haar man Slava geld verdiende als IT­ontwikkelaar. In de eerste jaren van Polina’s leven was er voorspoed; tegen het einde van 2021 besloot het stel zijn appartement te verkopen en op zoek te gaan naar iets meer permanents.

H et huisje­boompje­beestje­leven waar zo veel jonge ouders van dromen, stond aan de horizon, ongecompliceerd en vreedzaam. Maar dit bestaan zou nooit gestalte krijgen, want het speelde zich af in de schaduwen van een ontluikende oorlog en in een stad die gedoemd was de overweldigende destructiviteit als geen ander te ondergaan: Marioepol, in de Donbas.

In de nacht van 24 februari 2022 werd Irina wakker van gehuil en gestommel. “Ik dacht eerst dat er misschien iets met Polina was, maar ik realiseerde me al snel dat het de stemmen waren van de buren”,

vertelt ze. “Naast ons woonde een gezin met vier kinderen. Ik begreep niet waarom ze midden in de nacht zo veel lawaai maakten.” Pas toen ook Slava wakker werd en nietsvermoedend op zijn telefoon keek, de explosies in de verte langzaam hoorbaar werden en Irina’s vader in paniek opbelde, daalde de onwaarschijnlijke werkelijkheid in: de buren gingen vluchten, want slechts vijftig kilometer verderop was het Russische leger de grens overgestoken. Opeens was het oorlog. “Het was totaal onwerkelijk”, aldus Irina. “Ik had dit in al die jaren niet zien aankomen.”

In de chaos van de eerste paar dagen was de familie aangewezen op hoop. Irina en Slava wilden vluchten, maar waren bang dat ze Polina daarmee in gevaar zouden brengen. Vanuit het centrum van Marioepol leek de oorlog in eerste instantie ver weg. Helaas werd al gauw duidelijk dat het stadscentrum niet gespaard zou blijven; het luchtalarm ging vaker af en de familie bracht steeds meer tijd door in schuilkelders.

Toen Irina op 16 maart hoorde dat een nicht met drie auto’s uit de stad zou vertrekken, besloot ze mee te gaan, samen met Slava en Polina. In drie uitpuilende auto’s reisden ze af naar de stad Dnipro. “Ik moest in een andere auto zitten dan Polina. Dat was beangstigend”, vertelt Irina. In de West­Oekraïense stad Rivne besloot zij om Slava achter te laten en naar het buitenland te vluchten. Tranen verschijnen in haar ogen als ze terugdenkt aan het afscheid van haar man. “Ik was bang dat ook Belarus binnen zou vallen”, legt ze haar keuze uit. “Bovendien ligt er bij Rivne een kerncentrale. Het was te riskant.”

Via gevestigde vluchtelingenroutes kwamen Irina en Polina terecht in Warschau, waar ze een vlucht naar Nederland boekten. “Slava’s zus woont in Nijmegen met een Nederlandse man en drie kinderen”, aldus Irina. “Zij hebben ons opgevangen, en dankzij hen konden we zes maanden later op het Asdonck terecht.” Na enkele maanden maakten ook Slava’s ouders, Valentina en Valerii, hun reis naar Nijmegen. Zij wonen net als Irina en Polina op het Asdonckterrein.

Wennen aan het nieuwe normaal is moeilijk voor de familie Buzivski. De sfeer op het Asdonck is gemoedelijk, maar hun lotgenoten voelen niet als vrienden. “Het zijn hooguit kennissen”, vertelt Irina. “Er heerst toch een bepaalde afstandelijkheid.” Valentina en Valerii besteden hun tijd door op Polina en hun andere kleinkinderen te passen. Dankzij alle hulp kan Irina focussen op het vinden van werk. Ze spreekt goed Engels en Nederlands, maar “nog niet goed genoeg om aan de slag te kunnen.” Daarom blijft ze de taal leren. In een nabije bibliotheek kunnen Oekraïners hun Nederlands oefenen met een groep Nederlandse vrouwen. Irina: “Een van die vrouwen is nu een goede vriendin. We praten elke dinsdag.”

Polina gaat naar school, maar daar gaat het nog niet zo goed. “Ze kan maar moeilijk aansluiting vinden bij de andere kinderen omdat ze de taal niet spreekt. Ze wordt er heel verle­

gen van”, legt Irina uit. En dat terwijl de kleuter in gesprek met haar familieleden uiterst geanimeerd en levendig is. “Hopelijk wordt het beter als we hier langer zijn”, aldus Irina.

Over vermaak in huis hoeft Polina zich in ieder geval geen zorgen te maken. De woonkamer ligt bezaaid met allerlei soorten speelgoed en spelletjes, en het meisje loopt steevast rond met een pop of speelgoeddier in haar hand. “Veel van deze dingen hebben we gekregen van mensen uit de buurt”, vertelt Irina. “Dat was echt heel fijn. Het maakte het makkelijker voor Polina om aan dit leven te wennen. Ik ben de Nederlanders ontzettend dankbaar voor hun gastvrijheid en behulpzaameid.”

De familie heeft Slava sinds het begin van de oorlog twee keer kunnen zien in Lviv, waar hij nu gestationeerd is. Hij werkt daar als IT’er voor de Oekraïense krijgsmacht. “Polina blijft vragen wanneer we teruggaan naar huis.” Irina schiet weer vol als ze erover vertelt. Het huis bestaat niet meer; het appartement, dat Irina en Slava één dag voor de invasie te koop hadden gezet, ligt nu volledig in puin. Teruggaan lijkt onmogelijk, vertelt Irina. “Het liefst wil ik dat Slava hiernaartoe komt en dat we samen hier kunnen wonen. In Nederland kan Polina naar een goede school gaan en in veiligheid opgroeien.” Dat verlangen naar een ‘gewoon’ gezinsleven brandt nu nog feller dan ooit.

Oekraïense familie verlangt in opvangwijk Beuningen naar een ‘gewoon’ gezinsleven

Polina legt haar handen op de muurschildering van de Vrijheidsboom, die de Oekraïense vluchtelingen en omwonenden samen hebben gemaakt.

door Roelant Frijns fotografie: Inge Hondebrink

Oekraïners in Beuningen

Sinds september 2022 wonen er ongeveer 210 Oekraïners op de noodopvanglocatie het Asdonck in Beuningen. Het gaat om ruim 150 volwassenen en ruim 50 kinderen. Zij zijn gevlucht omdat hun eigen land niet veilig meer is. Op het Asdonckterrein staan 41 chalets, voor maximaal 220 personen.

De gemeente Beuningen helpt deze vluchtelingen met leefgeld, onderwijs en het vinden van werk. Velen zijn inmiddels aan de slag, ze volgen taalles en de kinderen gaan naar school. Vrijwilligers helpen hen de weg te vinden in de Beuningse samenleving. In Nederland wonen momenteel zo’n 95.000 Oekraïense vluchtelingen.

De koffers van het Asdonck

Welke herinneringen hebben de Oekraïense vluchtelingen meegedragen in hun koffers? Wat heeft de oorlog met ze gedaan? Hoe kijken ze naar de toekomst?

Die vragen willen journalist Roelant Frijns en fotograaf Inge Hondebrink beantwoorden met hun project ‘De koffers van het Asdonck’. Zij leggen de portretten en verhalen van de Oekraïense vluchtelingen en het alledaagse leven op de Beuningse noodopvanglocatie vast. Ze werken aan een fotoboek.

Polina met haar moeder Irina en haar grootouders, met de bagage waarmee ze een jaar terug in Beuningen aankwamen.

Kinderen spelen op het Asdonckterrein

‘Jouw verhaal, mijn verhaal’

Oekraïense en Nederlandse jongeren maken contact via film

Oekraïense en Nederlandse scholieren maakten afgelopen schooljaar samen een film. Een bijzonder project waarin de leerlingen op zoek gingen naar een gemeenschappelijke (beeld) taal. De film is van begin tot eind door henzelf bedacht en gemaakt.

“O oit kijken we terug op onze tijd in Nederland en zeggen we: wat was dat bijzonder!”, zegt de Oekraïense Mariia, tijdens de première van de film ‘Jouw verhaal, mijn verhaal’ in LUX. “Het was misschien een moeilijke tijd, maar we hebben er het beste van gemaakt.”

Onder de Oekraïense vluchtelingen zijn veel jongeren. Hier in Nederland gaan zij naar school en proberen hun leven zo goed en kwaad als dat gaat op te pakken.

René Schröder geeft les op het Pontem 2 College in Nijmegen, waar Oekraïense jongeren Nederlands leren. Hij is niet alleen docent, maar ook groot liefhebber van film en de initiatiefnemer. “Ik heb al eerder een film gemaakt en het leek me een mooi creatief project om met onze Oekraïense leerlingen te doen.” Hij zocht hiervoor contact met Arthouse LUX en het Canisius College. Er werd subsidie aangevraagd bij het Fonds voor Cultuurparticipatie. LUX ondersteunde het project onder meer met filmcoach Teun van Laake. De nodige apparatuur werd geregeld en de jongeren kregen basislessen ‘Film’ op school. Vervolgens gingen ze samen aan de slag. Zo hebben ze de verhaallijnen bedacht, scripts geschreven, storyboards gemaakt, gefilmd, geregisseerd en gemonteerd.

De film is niet zomaar een samenwerking. “Het is een project waarin vriendschappen zijn gesloten, leerlingen elkaars cultuur een beetje beter leerden kennen en hun talent ontwikkelden”, zegt René Schröder.

“We wilden onze leerlingen in contact brengen met Nederlandse leeftijdsgenoten. Ontmoeting, contact en uitwisseling. Film is daar heel geschikt voor.”

In de film gaat het over puberperikelen en serieuze thema’s in het leven. Zoals liefde, vriendschap maar ook mentale problemen. Hoewel de keuzes die de jongeren maken niet (altijd) goed uit te leggen zijn, zijn ze wel verklaarbaar. Bijzonder is dat de leerlingen allemaal Nederlands spreken in de film.

Joost (15) wilde graag meewerken, maar hij wist in het begin nog niet precies op welke manier. Tijdens het proces vond hij zijn passie: camerawerk. “Ik vond het zo leuk om te doen”, vertelt hij enthousiast. De samenwerking met de Oekraïense jongeren vond hij bijzonder. Alles draaide om het creatieve proces, waarbij de jongeren elkaar gaandeweg beter hebben leren kennen. De oorlog in Oekraïne, hoe het is om hier te wonen: het kwam niet vaak ter sprake. Niet in de film en niet op de set. Wel zijn de leerlingen echt in contact met elkaar gekomen en zijn er mooie vriendschappen ontstaan. René: “In de film zitten wel cinematografische verwijzingen naar oorlog en vrijheid.”

Mariia (18) en Vlad (17) zijn vorig jaar gevlucht uit Oekraïne. Ze verblijven sindsdien in Nijmegen. Hier probe­

ren ze hun leven opnieuw vorm te geven.

Voor Mariia gaat er veel veranderen: “Ik begin met een studie aan de Radboud Universiteit.”

De Oekraïense Vlad (17) speelt Jake, één van de hoofdrollen. Jake is depressief en moet afrekenen met demonen uit zijn verleden. Best een zware rol, al had hij niet al te veel tekst. Hij vond het heerlijk om te spelen. “Behalve die scène waarin ik spaghetti naar binnen moest slurpen”, lacht hij. Hij vond het leuk om dit project samen met Nederland­

Hoe is het nu met Mariia en Vlad?

I n de vorige Vrijheidskrant vertelden Vlad en Mariia over hun vertrek uit Oekraïne. Van de ene op de andere dag stond hun leven op de kop. Mariia komt uit Charkov, op 30 kilometer van de grens met Rusland, en kwam hier samen met haar moeder. Haar vader vertrok als soldaat naar het front.

se scholieren en leraren te kunnen doen. “Je hebt hier in Nederland een heel andere band met de docenten. Er is minder afstand, meer contact. Hier heeft iedereen echt interesse in je en dat is fijn om te merken.” Er zitten enorm veel uren werk in de film. Tot het laatste moment waren René en Vlad nog aan het editen. Maar het resultaat mocht er absoluut zijn en de jongeren hebben iets moois neergezet. Helaas was de film slechts eenmalig te zien. Joost heeft de smaak helemaal te pakken, net als de andere jongeren. “Bij een volgend filmproject doe ik zo weer mee!”

Inmiddels heeft Mariia haar middelbare school afgerond, leert zij Nederlands en wil ze haar tijd in Nederland zo goed mogelijk besteden. Daarom begint ze met haar studie British culture and language. “Ik ben heel blij dat ik ga studeren, al vind ik het ook heel spannend”, vertelt ze. “Mijn moeder gaat terug naar Oekraïne, maar mijn ouders willen niet dat ik meega. Nu blijf ik alleen hier. Ik heb al een kamer, maar het moeilijkste is dat ik niet naar mijn moeder toe kan.”

Vlad gaat nog een jaar naar de middelbare school om zijn Nederlands te verbeteren en zijn diploma te halen. Hij wil daarna ook studeren. “Mijn ouders zijn op zoek naar een woning, maar dat is lastig. Ze werken hier zonder vast contract, waardoor je geen huis kunt krijgen. Maar ik heb goede hoop dat het gaat lukken.”

De filmspelers bijeen tijdens één van de laatste draaidagen.

Foto: Marcel Krijgsman

Foto: Erik van ‘t Hullenaar

Mariia Topolia en Vlad Kuchmus.

door Cindy Cloïn

door Joost Rosendaal

Jongeren in de vuurlinie: vrij, maar niet bevrijd

Dagboeken bieden een bijzondere, persoonlijke blik op het leven in oorlogstijd. Wereldberoemd is het dagboek van Anne Frank, maar zij is niet de enige die haar ervaringen noteert. Duizenden Nederlanders houden in deze tijd dagelijks hun belevenissen bij. De Nijmeegse oorlogsdagboeken uit de periode september 1944 tot mei 1945 vormen een uitzonderlijk grote collectie.

D rie weken lang staat de collectie centraal in de tentoonstelling ‘Jongeren in de vuurlinie’ in de Stevenskerk (1 tot en met 24 oktober).

Hoe leven en overleven jongeren als zij omringd worden door oorlogsgeweld? De ervaringen van Nijmeegse jongeren toen, weerspiegelen de belevenissen van jongeren uit de oorlogsgebieden van vandaag, zoals in Oekraïne, Syrië en Afghanistan. Vier dagen duren in september 1944 de gevechten tussen Duitsers en geallieerden om het bezit van de Waalbruggen. Tijdens de straatgevechten in het centrum en rond de toegang tot de bruggen raken duizenden Nijmegenaren in de vuurlinie. Tijdens spaarzame gevechtspauzes kunnen velen het strijdtoneel ontvluchten. De bezetter dwingt bewoners van

hele straatblokken om hun huizen te verlaten. Daarna steken ze die in brand om de geallieerde opmars af te remmen.

Een groot aantal Nijmegenaren begint in deze tijd met een dagboek om de uitzonderlijke en snel veranderende gebeurtenissen vast te leggen. Zij schrijven hun angst van zich af. Nijmegen is vrij, maar nog niet bevrijd van oorlogsgeweld. De oorlog houdt echter niet op als de bruggen in geallieerde handen zijn. Een half jaar blijft Nijmegen onder vuur liggen. Vrijwel dagelijks vallen Duitse bommen en granaten op de stad. Na de bevrijding in september 1944 komen nog meer dan duizend mensen om het leven. Militairen, maar vooral ook Nijmeegse burgers. Duizenden raken gewond.

Lezingen Stevenskerk over jongeren in oorlogstijd

‘Jongeren in de vuurlinie.’ Dat is de titel van een publieksevenement op zondag 1 oktober om 13.00 uur in de Stevenskerk in Nijmegen. Medewerkers van de Faculteit Letteren van de Radboud Universiteit vertalen dan voor een breed publiek de resultaten van wetenschappelijk onderzoek. De bijeenkomst vormt het openingsprogramma van twee tentoonstellingen in de kerk, verzorgd door medewerkers van de dan honderdjarige universiteit.

A merikanist dr. Mathilde Roza zal spreken over haar onderzoek naar inheems­Amerikaanse soldaten. Ze belicht hierbij in het bijzonder de vriendschap tussen de Nijmeegse jongen Theo en zijn Amerikaanse vriend Albert, waarover op het koor

van de kerk een tentoonstelling is te zien.

Prof.dr. Paul Sars, hoogleraar Duitse taal en cultuur, zal ingaan op het onderwijsproject ‘Drillingsberichten’. In deze brieven schreef de gevluchte Duits­Joodse arts Felix

Veel dagboekschrijvers blijven ook in deze periode hun belevenissen vastleggen. Voor het onderzoek hiernaar zijn inmiddels bijna honderd dagboeken bijeengebracht. Zoveel persoonlijke verhalen over de oorlog in een gebied van zo’n acht vierkante kilometer is uniek.

In de tentoonstelling in de Stevenskerk staan Nijmeegse jongeren centraal. De dagboeken over hun ervaringen worden tot leven gebracht; niet alleen met foto’s, voorwerpen en geschriften, maar ook op een interactieve manier, met moderne presentatievormen en augmented reality (AR). Vanuit verschillende perspectieven – de jongeren zelf, hun ouders en hun leerkrachten –wordt het leven in het laatste half jaar van de oorlog in Nijmegen belicht. Het zijn emotievolle maanden: geweld, vreugde, angst, gewenning, feest vieren en het zoeken naar een nieuwe normaliteit. Vele tienduizenden geallieerde militairen leven dan

tussen de Nijmegenaren. Voor hun komst telt de stad honderdduizend inwoners, nu een veelvoud daarvan. Voor de jeugd is dit een bijzondere ervaring. Kinderen worden verwend met snoep, meisjes krijgen uitnodigingen voor dansfeesten. Maar ook komen vele tientallen jongeren om het leven door Duitse bommen en granaten, en afzwaaiers van de geallieerden. Trees Schretlen, een zeventienjarige scholier, schrijft in haar schoolagenda wat zij iedere dag meemaakt en plakt er kauwgomverpakkingen van de bevrijders naast. Ze is enthousiast over de komst van de Amerikanen en haar eerste dansfeest, maar ook bedroefd als een vriendin bij een granaatbeschieting omkomt. Haar broer Bert, zeven jaar ouder, houdt eveneens een dagboek bij. Zijn belevenissen zijn avontuurlijker. Veel families, zoals het jonge gezin van Fine Oostendorp­Eppink, leven in kelders. Echte schuilkelders

Foto: Vrijheidsmuseum

Groesbeek

zijn er nauwelijks. Kinderen zien dagenlang geen daglicht. Scholen zijn dicht. Maar de geallieerden vieren ook feesten. De Nijmeegse jongen Jan Hendriks speelt piano in De Vereeniging. Massaal is de ontlading als de Duitsers eindelijk op 5 mei capituleren. De vreugdefeestenduren dagenlang. Ook nu zijn er Nijmeegse jongeren die getekend zijn door oorlog, vluchtelingen uit Oekraïne, Syrië en Afghanistan. Hoe leggen zij hun ervaringen vast? Dagboeken zijn nu vaak vervangen door blogs en vlogs. In de tentoonstelling zal ook hiervoor aandacht zijn. Vrij van oorlogsgeweld betekent voor hen nog niet bevrijd zijn van angst.

‘Jongeren in de vuurlinie’, 1tot en met 23 oktober in de Stevenskerk, Stevenskerkhof 62, Nijmegen. Voor meer informatie zie: www.vrijheidregionijmegen.nl of www.stevenskerk.nl.

Moeder met kinderen bij een schuilkelder op het kazerneterrein aan de Groesbeekseweg in Nijmegen, najaar 1944.

Foto: NIOD

Oestreicher over de opvoeding van zijn drie dochters tijdens hun vlucht en onderduik in de jaren 1937­1943. Historica dr. Jan Julia Zurné doet in haar project ‘Oorlogsboeven’ onderzoek naar alledaagse criminaliteit in oorlogstijd. Zij vertelt over jonge criminelen, hun beweegredenen en de invloed van de oorlog op hun daden en hun berechting.

Dr. Joost Rosendaal, gespecialiseerd in de oorlogsgeschiedenis van het Nederlands­Duits grensgebied, gaat in op de bijna honderd Nijmeegse oorlogsdagboeken die hij inmiddels bijeengebracht heeft. In het kader van de tentoonstelling ‘Jongeren in de vuurlinie’ richt hij zich vooral op dagboeken van jongeren en hoe ouders en leraren over de oorlogs­

ervaring van hun kinderen schreven. Ook zal er aandacht zijn voor moderne presentatievormen voor historisch onderzoek, zoals augmented en virtual reality (AR en VR) en podcast. Tijdens het evenement kunt u meelezen en meehelpen bij het transcriberen van een recent gevonden oorlogsdagboek. Daarnaast is er gelegenheid om objecten, brieven en andere stukken voor te leggen aan een team van deskundigen, een soort Tussen Kunst en Kitsch.

Deze middag is mede mogelijk door het project ‘Sleutels van de Stevenskerk’, in het kader van het 750­jarig bestaan van de kerk.

Zie voor meer informatie: www.vrijheidregionijmegen.nl of www.stevenskerk.nl.

Pagina’s uit het dagboek van Trees Schretlen.

Portretten van door oorlog ontwrichte gezinnen, toen en nu

D e familie Noordenburg woont in 1944 in de Betuwe. Oorspronkelijk bestaat het gezin uit vader Gerardus, moeder Margaretha en vijftien kinderen. In 1944 zijn vader en dochter Jans al overleden. De familie maakt de bevrijding van de Betuwe in alle heftigheid mee, van de landingen van parachutisten tot aan de onderwaterzetting van het gebied door de Duitsers. Ze moet dan weg.

Henk, één van de zoons beschrijft het in een brief zo:

“Jan komt in de kelder. Henk wat doen we? Ik zeg, grijp paard en wagen. Actie. Inspannen. Soldaten helpen. Zij zeggen over de Waal. Bedden, wat kleeren, brood, kinderen, moeders, Ant, Riet, Co, Toon op de wagen. Jan brengt hen weg.”

Een deel van de familie komt in de regio Nijmegen terecht, in Heumen en Appeltern. Anderen in de omgeving van Breda, de laatsten in België. Nederland is verscheurd in militaire zones, contact zoeken met andere

Waar een oorlog woedt, raken mensen op drift. Ze moeten vluchten omdat het te gevaarlijk wordt, de bezetter hen verjaagt, hun huis kapotgeschoten is of de omgeving onder water gezet. Hele families raken elkaar kwijt, leven in angst hoe het met hun dierbaren gaat. Dat was in de Tweede Wereldoorlog zo, dat is nu nog steeds zo.

Het Infocentrum WO2 Nijmegen wijdt er binnenkort een expositie aan, gevoed door ervaringen van de families van Henk Noordenburg in 1944 en van de Oekraïense Kateryna Nazarenko nu.

delen van het land is moeilijk, de telefoon functioneert nog nauwelijks. De broers en zussen sturen brieven naar alle plaatsen waar ze familieleden vermoeden. Wie leeft er nog? Wie niet? Angst. Zorgen.

De 40­jarige Kateryna Nazarenko heeft anno 2023 in vergelijking met de familie Noordenburg één voordeel, als je dat zo mag noemen: de mobiele telefoon. Zij en haar 18­jarige zoon wonen als Oekraïense vluchtelingen in Nijmegen. Haar moeder, broer en andere familieleden bevinden zich nog in het door Rusland geteisterde thuisland. Ze kunnen in ieder geval contact met elkaar hebben. De angst en de zorgen zijn er niet echter minder om.

Kateryna:

“Nu ik hier in Nijmegen veilig ben, zie en hoor ik de berichten van de Russische bombardementen op Odessa en Mykolajiv. Mijn familie woont daar. Het emotioneert me enorm, ik ben bang en het doet zo’n pijn.’’

Theo en Albert

Oorlog ontwricht het normale leven. Het is een tijd van angst en geweld. Maar soms komt er een bijzondere vriendschap uit voort, zoals die tussen Albert en Theo.

T heo is een Nijmeegse jongen. In 1944 is hij 15 jaar oud. Op 22 februari van dat jaar maakt hij het bombardement op de stad mee en ruim

een half jaar later de bevrijding van Nijmegen. Tijdens de zware strijd die daaraan voorafgaat, zoekt Theo contact met de Amerikaanse bevrijders. Zo ontmoet hij Albert, een parachutist van indiaanse afkomst.

Hij is de eerste Mohawk bij de 82ste Airborne Divisie en behoort tot de eerste groep militairen die op 20 september de Waaloversteek maakt.

Albert en Theo trekken zo’n zes weken met elkaar op en worden vrienden voor het leven.

Kateryna en haar zoon wonen in een kleine woonruimte in Nijmegen. Wanneer ze weer terug kunnen naar Oekraīne? Geen idee. Wanneer ze haar familie weer ziet? Misschien kan haar moeder naar Nederland komen om de verjaardag van Kateryna te vieren.

Als de familie Noordenburg in 1945, na de Tweede Wereldoorlog, terugkeert naar de Betuwe, treft ze daar veel huizen verwoest aan, maar

moeder, broers en zussen zijn nog in leven. Het verhaal van deze Betuwse familie staat centraal in ‘Het Mysterie’, een interactieve zoektocht voor kinderen in het Infocentrum WO2 in Nijmegen.

Daar wordt binnenkort, als weerspiegeling in de tijd, het verhaal van Kateryna Nazarenko en haar familie aan toegevoegd: een filmische expositie. Hiermee wordt een link gelegd tussen toen en nu.

Kateryna weet niet wat de toekomst haar en haar familie zal brengen, maar ze werkt graag mee aan deze dubbelexpositie. “Juist de hulp die wij als Oekraïners in Nederland krijgen maakt mij zo dankbaar. Met alle macht wil ik daarom ook meewerken aan jullie mooie project over Vrijheid in het Rijk van Nijmegen.”

Wanneer de dubbelexpositie van start gaat is nog niet duidelijk, vermoedelijk eind oktober.

Het verhaal van Albert en Theo wordt vanaf 1 oktober verteld tijdens een expositie in de Stevenskerk in Nijmegen, als onderdeel van de tentoonstelling ‘Jongeren in de vuurlinie’. Eerder dit jaar was de expositie over Theo en Albert te zien in het Vrijheidsmuseum.

Kateryna Nazarenko en haar zoon Sacha in Nijmegen.

De familie Van Noordenburg.

Foto: Infocentrum WO2 Nijmegen

Foto: Eveline van Elk

door Ad van Heiningen

Foto’s: Vrijheidsmuseum

Getuigenissen van jongeren in oorlogstijd

Waar een oorlog woedt, zijn kinderen vaak als eersten het slachtoffer. Omdat ze met hun ouders en broertjes en zusjes moeten vluchten, in angst leven, honger lijden, hun ouders verliezen of zelf omkomen. Dat was in de Tweede Wereldoorlog zo, dat is nu nog steeds zo. Volgens War Child groeien anno 2023 wereldwijd 230 miljoen kinderen op in gebieden met oorlog en gewapende conflicten.

Getuigenissen van kinderen in oorlogstijd zijn terug te vinden in dagboeken, tekeningen, of zaken die te maken hebben met hun overlijden: bidprentjes, achtergebleven kledingstukken.

De oorlog ontnam deze kinderen hun toekomst.

Op deze pagina’s een aantal voorbeelden die terugkomen in de expositie ‘Jongeren in de vuurlinie’, die van 1 tot en met 23 oktober te zien is in de Stevenskerk in Nijmegen. Met daarnaast een interview met Mehrzad Joussefi, 16 jaar oud, kind van vluchtelingen, over oorlog, vrijheid en zijn wensen voor de toekomst.

Annie de Vos (15 jaar, 1944)

Ton van Lith (15 jaar, 1944)

A an het begin van de Krayenhofflaan in Nijmegen woont de 15­jarige Ton van Lith. Zijn vader is graanhandelaar. Als Nijmegen eindelijk vrij is, wil hij de stad in. Thuis vinden ze dat niet zo’n goed idee, maar na de nodige ‘poespas’ mag hij er toch op uit. Ton ziet hoe NSB’ers, de aanhangers van de Duitsers, uit hun huizen worden gesleurd. Ze lopen over straat met borden waarop staat ‘Ik ben een ploert.’

Vlakbij zijn huis, bij de Hezelpoort, staan twee uitgebrande Duitse bussen en in de goot ligt munitie. Even verder ziet hij een kapotgeschoten Britse pantserwagen. In zijn dagboek tekent Ton zijn ervaring met de oorlog op.

Robbie Oostendorp (2 jaar, 1944)

Sima Nabavi (11 jaar, 2020)

‘Honderd bommen en granaten

En ’n leger van soldaten Verslind ik liever geheel en al Eer ik jou vergeten zal’

D eze woorden schrijft de dan 12­jarige Annie de Vos in 1941 in het poëziealbum van een schoolvriendin. Drie jaar later, op 22 februari 1944, gaat zij vanuit school met een nichtje het stadscentrum van Nijmegen in. Voedselbonnen wegbrengen naar een oom? Een foto van het nichtje bekijken in een etalage in de Houtstraat? Peperkoek kopen bij bakker Van Belt in diezelfde straat? Niemand weet het precies. Bommen uit Amerikaanse vliegtuigen verwoesten die middag een belangrijk deel van de Nijmeegse bovenstad. Wanhopig zoekt vader Gerard, een loodgieter uit de Hazelaarstraat, naar zijn dochter. Tevergeefs. Van Annie en haar nichtje wordt niets teruggevonden. Haar ouders blijven verscheurd en vol verdriet achter. Annie is hun enige kind.‘Vergeet mij niet’, heeft Annie in de hoekjes van het poëziealbum geschreven.

R obbie Oostendorp woont met zijn ouders, broer en zus aan de Ruisdaelstraat in Nijmegen als de Amerikanen op 17 september 1944 in Groesbeek landen. Hij is tweeëneenhalf jaar oud. In de volgende dagen vallen de granaten in de buurt van zijn woning, overal vliegen huizen in brand. Na twee angstige dagen in de kelder vluchten de ouders met hun kinderen naar een schuilkelder in Bottendaal. Als de Waalbruggen veroverd zijn, durven ze op 21 september de bevrijders te begroeten. De kleine jongen op zijn klompjes boekt veel succes bij de Amerikanen en Britten. Hij steekt zijn tong uit als je hem vraagt naar de Duitsers. De Engelsen kunnen rekenen op enthousiasme: zijn beide handjes gaan omhoog en de dreumes roept: ‘Hoera, goodbye’. Een Engelsman is ontroerd en kust hem op beide wangen. Nijmegen is vrij, maar nog niet bevrijd van oorlogsgeweld.

S ima Nabavi is een leerling van groep 8 op een basisschool voor kansarme kinderen in Kabul (Afghanistan), gerund door de stichting IEAF.

Ze heeft geen makkelijk leven. Ze lijdt aan leukemie, haar vader is overleden. Samen met haar moeder zorgt ze voor het gezin, onder meer door de verkoop van borduurstoffen. Dankzij haar doorzettingsvermogen slaagt ze op school.

Op 11­jarige leeftijd schrijft Sima een verhaal over een gekooide vredesduif die niet kan vliegen omdat zijn vleugels onderling strijd voeren. Alleen door samen te werken, leren de vleugels vliegen. Zo geeft ze haar kijk op de situatie in Afghanistan en ze maakt er zelf tekeningen bij.

In 2020 overlijdt Sima, 11 jaar oud, aan leukemie. Door de oorlog in haar land zijn er onvoldoende zorgfaciliteiten. Anders had ze nu misschien nog geleefd.

door Anne-Ruth Groen en Ad van Heiningen

officiële opening van het Vrijheidsmuseum in Groesbeek op 5 juli toonde hij zich een bevlogen spreker over vrijheid en vrede. Een kort portret in vragen en antwoorden.

vfonds) en reporter bij ChildPress met een internationale perskaart.”

Hebben jij of je familie te maken gehad met oorlogsgeweld?

“Ja, mijn vader heeft acht jaar lang een bloedige oorlog meegemaakt tussen Iran en Irak, waardoor hij uiteindelijk moest vluchten. Mijn moeder heeft geen oorlog meegemaakt, maar moest als 4-jarig kind de DDR ontvluchten. Ze is half Duits en half Iraans.”

Hoe denk jij over oorlog en vrijheid?

“Oorlog begint als de rede ophoudt. Als een naïeve massa blindelings een oorlogszuchtige leider volgt. Vrijheid ontstaat door een vreedzame dialoog, met respect voor andermans denkbeelden en belangen. We genieten nu van vrijheid, omdat veel mensen hiervoor hebben gevochten of daarvoor zijn gestorven.”

Wat is je grootste persoonlijke wens voor de toekomst?

“Dat is om politicologie en bestuurskunde te studeren en via deelname aan de politiek een bijdrage te leveren aan een sociale en groene koers.”

En je grootste toekomstwens, algemeen?

“Dat mensen niet meer worden beoordeeld op afkomst, maar hun toekomst.

Dat iedereen meetelt, meedoet en meebeslist.

Dat we de handen ineenslaan, in plaats van te polariseren.

Tot slot ook dat de toekomst (lees jongeren) zoals Jan Terlouw zei, een plek aan de tafel krijgt, omdat we de toekomst moeten toevertrouwen aan de jongeren.”

‘Mijn grootste wens? Dat iedereen meetelt’

Een stem voor kinderen en jongeren van nu

Vrijheid voor iedereen. Onder die noemer organiseert Lindenberg Cultuurhuis drie bijzondere evenementen, met speciale aandacht voor kinderen en jongeren. ‘Juist in tijden van onvrijheid hoor je de stem van de kunstenaar vaak het eerst. Je ziet de graffiti of het gedicht op de muur, je hoort het lied of danst met jouw gelijkgestemden. Daarom is kunst zo belangrijk. En daarom helpen wij jongeren graag hun stem vinden’, zegt directeurbestuurder Teddy Vrijmoet van Lindenberg Cultuurhuis.

H et thema ‘Jong’ keert terug in alle artikelen van deze Vrijheidskrant. De ellende waarin kinderen in de Tweede Wereldoorlog moesten opgroeien, vindt haar spiegelbeeld in Oekraïne, Syrië en vele andere landen nu. En ook nu weer zijn kinderen en jongeren de onschuldigste slachtoffers. Lindenberg Cultuurhuis geeft hun daarom het woord. Wat denken zij over Vrijheid en Onvrijheid? ‘Wijsheid is niet voorbehouden aan volwassenen. Wij bieden graag ruimte voor de jongste generatie om te groeien en te delen’, licht Vrijmoet toe.

Vrijheid doe je zó!

Kinderen kun je niet vroeg genoeg attenderen op de grote waarde en betekenis van vrijheid. Daarom laat Lindenberg Cultuurhuis kinderen

van 4 tot 12 jaar kennismaken met de thema’s vrijheid en onvrijheid. Aan de hand van doe­ en luisteractiviteiten geven zíj op zondag 19november aan wat zij belangrijk vinden. De dag is bewust gekozen: maandag 20 november is het de Internationale Dag van de Rechten van het Kind. Maar hoe doe je dat? Hoe betrek je kinderen bij een zó ingewikkeld thema? Om te beginnen door aan te sluiten bij hun eigen leefwereld. Via het Jeugdjournaal, op school en uit gesprekken met volwassenen krijgen ze heus het nodige mee. In beelden uit oorlogsgebieden zien ze hoe leeftijdgenootjes de dupe worden. En dus maken ze zich ook wel eens zorgen. De dag begint met een gezamenlijk ontbijt voor de deelnemende kin­

Free Future College

deren, die natuurlijk een volwassen begeleider mogen meebrengen. We denken vast na over vrijheid en ondertussen zetten we een freedom tattoo of maken we samen buttons op het Vrij­markt­je. Samen met een Vrijheidsfilosoof gaan we aan de slag met kunstwerken die onderdeel worden van de eindexpositie in het Vrij­zijn­museum. Verdeeld over leeftijdsgroepen delen we door spel, activiteiten en verhalen wat vrijheid is en onvrijheid. Aan het einde van de ochtend worden alle uitingen verzameld. Of het nu een protestbord, een collage, een lijstje vrijheid, een vlieger of een ‘deur naar de vrijheid’ is. We sluiten gezamenlijk af en openen officieel het Vrij­zijn­museum, vanuit de gedachte: ‘Luister allemaal eens even,

Free Future College is het inmiddels bekende scholierenevenement over vrijheid. In de week van maandag 9 tot en met donderdag 12 oktober krijgen de scholieren een opnieuw boeiend, veelzijdig en inspirerend programma aangeboden. Ze luisteren, maken, ondernemen, gaan in gesprek, volgen workshops. Daarbij is Splinter Chabot hun gastheer. En dat maakt indruk, weet Teddy Vrijmoet: ‘Een oorlogsveteraan die samen met een leerlinge achter de piano kruipt waarna ze samen een lied zingen. Zo mooi, zo kwetsbaar. De openheid én het plezier van de leerlingen en alle betrokkenen tijdens Free Future College maakt deze week altijd heel bijzonder. We horen iedere keer weer terug dat de verhalen van alles wat gedeeld is nog vaak naverteld worden.’

Naast het dagprogramma is er een spetterend avondprogramma voor jong tot oud. Met ook dit jaar bekende sprekers. Doortje Smithuijsen spreekt over digitale verslaving, Lammert Kamphuis presenteert filosofie als middel tegen polarisatie, historica Beatrice de Graaf licht actuele crises door en Chinakenner Ties Dams analyseert de ambities van Beijing.

De tickets voor het avondprogramma kosten €4,50. Reserveren via freefuturecollege.com

dit vinden wij belangrijk, daar moet je iets mee doen!’ De ochtend duurt van 09.00­12.00 uur. Er is plek voor 100­150 kinderen en hun begeleiders. De deelname is gratis, voor de kinderen en hun begeleiders is er een ‘ontbijt­je­vrijheid’ en limonade. Teddy Vrijmoet: ‘Jong zijn is òòk groot worden. Soms wil je meepraten, soms wil je alleen luisteren. Wij faciliteren. Omdat vrijheid belangrijk is, en omdat wij graag jongeren een plek bieden.’

Reflecting Freedom Jong zijn is ook in Nederland niet gemakkelijk. Er zijn grote ontwikkelingen die jouw alledaagse leven nu, maar zeker in jouw toekomst beïnvloeden. Denk aan de oorlog in

Oekraïne, de klimaatverandering, energieschaarste en veel meer. In een samenleving waar mensen via social media en op andere plaatsen vaak hard tegen elkaar schreeuwen en niet meer naar elkaar luisteren. Dan kan vrijheid van meningsuiting al gauw gevoelens van onveiligheid en zelfs onvrijheid oproepen. Mag je nog zijn wie je bent? Vrijheid versus Onvrijheid is dan ook het thema van de werkconferentie

Reflecting Freedom op maandag 25 september die zich speciaal op studenten richt. Hier komt journalist Thomas Erdbrink aan het woord. Hij maakte een uitgebreide reportage over Afghanistan na de machtsovername door de Taliban in 2021. Met fragmenten toont hij de gevolgen van twintig jaar oorlog. Zoals de toenemende onvrijheid, vooral voor meisjes en vrouwen. Ook gaat hij in gesprek met veteraan Roy Grinwis die in Afghanistan gewond raakte door een zelfmoordaanslag. De avond biedt volop mogelijkheid om met elkaar en de gasten in gesprek te gaan. Je voelt de spanning tussen vrijheid en onvrijheid in je lijf. En er is veel om daarna over te blijven nadenken.

door Hans Morssinkhof

fotografie: Lindenberg Cultuurcentrum

Het was een waar hoogtepunt voor de kinderen en jongeren van het #Vteam: het lopen van de Nijmeegse Vierdaagse. Maar het #Vteam doet meer dan ‘alleen’ wandelen. Deze kinderen zetten zich het hele jaar in voor vrede, vrijheid en vriendschap. “We horen zoveel verhalen, dat maakt veel indruk”, vertelt Ilja (17).

#Vteam wandelt voor vriendschap, vrede en vrijheid

H et was een Vierdaagse met pijnlijke voeten en spieren, lange dagen en vooral ook heel veel genieten. De jongeren van het #Vteam lopen sinds een aantal jaren mee, onder leiding van kindercorrespondent Tako Rietveld. Dit jaar was de 11­jarige Janne kindermarsleider. Het was haar eerste Vierdaagse. De kinderen die voor het eerst meededen, werden onder meer begeleid door #Vteam­veteranen: jongeren die al langer deel uitmaken van het

#Vteam. Zoals Ilja. Zij was in 2017 de eerste kindermarsleider van het #Vteam. In de jaren dat de Vierdaagse niet doorging, bleef het #Vteam bestaan, omdat het meer doet dan wandelen. De Nijmeegse Vierdaagse is het hoogtepunt waar de kinderen naartoe werken. Maar daar omheen is het #Vteam op allerlei manieren betrokken bij evenementen rondom vrede en vrijheid. Zo waren ze aanwezig bij de Oekraïnedag en de landelijke Veteranendag.

Wat doet het #Vteam?

Het vfonds (nationaal fonds voor vrede, vrijheid en veteranenzorg) wil samen met #Vteam de stem van de jeugd laten horen en daarmee jong en oud inspireren om zich in te zetten voor een vreedzame samenleving en sterke democratische rechtsstaat. Dat betekent ook respectvol met elkaar omgaan en begrip hebben voor de ander. De jonge ambassadeurs, die tussen de 10 en 15 jaar zijn, haken aan bij diverse projecten die het vfonds steunt en nemen deel aan tal van activiteiten en excursies. Kinderen leren zichzelf hierdoor op zowel sociaal, cultureel als maatschappelijk niveau te ontwikkelen. #Vteam legt daarbij nieuwe verbindingen: tussen kinderen en jongeren, tussen volwassenen en jeugd en tussen organisaties.

De jongeren hebben elkaar goed leren kennen. Als voorbereiding voor de Vierdaagse gingen ze op kamp bij het Vrijheidsmuseum in Groesbeek. Ze kregen een rondleiding in het museum en deden activiteiten met mariniers die op bezoek kwamen. Ook brachten ze een bezoek aan de Canadese oorlogsbegraafplaats. En natuurlijk werd er lekker gegeten, gelachen en ook gewandeld. Zo levert het #Vteam mooie vriendschappen op.

Wij zijn Nynke, Jari, Eppo, Jeroen, Jens en de andere #Vteam-veteranen. In 2018 zijn we vrienden geworden tijdens de eerste oefenwandelingen. Tijdens de coronaperiode en de lockdowns heeft het #Vteam ons er doorheen geholpen. Daar mochten we elkaar blijven zien en konden we nog steeds toffe dingen doen, zoals het kamp. Dat vergeten we nooit meer. We hebben al zoveel met elkaar meegemaakt. Onze vriendschap gaat nooit meer stuk.

Ilja realiseert zich dat ze de afgelopen jaren veel heeft geleerd over het belang van vrede en veiligheid. “We hebben vaak veteranen ontmoet of mensen gesproken die een oorlog hebben meegemaakt. We horen de verhalen en nemen die mee in onze eigen rugzak”, zegt ze. Ook tijdens de Vierdaagse hebben ze veel gesprekken met elkaar, met andere lopers en met militairen die meelopen. “Mijn rugtas zit niet alleen vol met ervaringen en verhalen, maar ook met speldjes en andere souvenirs van soldaten.”

In het #Vteam liep dit jaar ook Pasha (17) uit Oekraïne mee. Hij werd 16 jaar tijdens de Vierdaagse en daarom liep hij 40 kilometer per dag. Zijn zusje Katja is pas 10 jaar en mocht nog niet meelopen. Broer en zus zijn samen in Nederland, hun ouders zijn nog in Oekraïne, waar ze zich inzetten in de oorlog. Voor Pasha en Katja is het #Vteam een warm bad waar ze zich thuis voelen. Pasha: “Het is mooi om te lopen voor vrede en vrijheid. Ik ben heel dankbaar dat we erbij mogen zijn.”

door Cindy Cloïn en V-team

“Onze vriendschap gaat nooit meer stuk.”

Katja is dit jaar één van de ereleden van het #Vteam. Samen met haar broer Pasha vluchtte ze voor de oorlog in Oekraine. Bij het #Vteam kan ze helemaal zichzelf zijn, alle zorgen even vergeten en vooral plezier maken. "Het leukste is dat je bij een groep kinderen hoort die elkaar allemaal willen helpen.”

De kinderen van het #Vteam steunen elkaar als ze het moeilijk hebben. Heel even was Puck haar 4Daagse medaille kwijt na de finish. "Er zijn ergere dingen", grapt Pasha die vluchtte uit Oekraïne. "Maar je mag de mijne hebben."

IJsjes delen met Britse militairen zorgt voor veel vrolijkheid. De kinderen van het #Vteam vragen aandacht voor vriendschap, vrede en vrijheid. Op sommige momenten komt alles samen.

"Volwassenen kunnen veel van kinderen leren", aldus teamcaptain Tako. "Kinderen zijn bijvoorbeeld veel vrijer, blijer en vrolijker dan volwassenen. Wist je dat een kind zeker 300 keer per dag lacht en een volwassene maar 15 keer? Als we meer naar kinderen zouden luisteren, zou de wereld echt een stuk mooier worden."

"Ik ben Sofie en het #Vteam betekent voor mij vooral plezier maken. Liedjes zingen onderweg, grapjes vertellen en zo maak je ook meteen vrienden. Het wandelen ging zo ook veel sneller en makkelijker. Ik ben heel trots op mezelf en alle andere kinderen. Ik heb geleerd dat ik meer kan dan ik zelf denk."

“Volwassenen kunnen veel van kinderen leren.”

“Het leukste is dat je bij een groep kinderen hoort die elkaar allemaal willen helpen.”

“Ik heb geleerd dat ik meer kan dan ik zelf denk.”

eigen foto's #V-team

vrijheid najaar 2023 PROGRAMMA

WO2-wandeling Heumen in teken luchtlandingen

Het Erfgoedplatform Heumen heeft een aantal nieuwe trajecten toegevoegd aan zijn WO2­wandeling. Hierbij staan de geallieerde luchtlandingen in september 1944 en de verovering van de Maasbrug bij Grave en de Sluisbrug bij Heumen centraal.

Het Erfgoedplatform werkt al enige jaren aan de WO2­wandeling langs plaatsen in de gemeente Heumen die een rol speelden tijdens de Tweede Wereldoorlog. De wandeling voert door Malden, Heumen, Overasselt en Nederasselt. De route is 33 kilometer lang, maar in etappes te lopen. Op basis van QR­codes krijgt de wandelaar extra informatie over deze locaties in woord, beeld en geluid. Thema’s zijn onder meer de vluchtelingenstroom, Jodenvervolging, collaboratie en verzet en operatie Market Garden.

De nieuwe trajecten worden op 9 en 10 september 2023 geïntroduceerd met presentaties over verzetsman Jan Heurkens uit Nederasselt, die in 1944 gefusilleerd werd, en over kunstenaar en verzetsman Jac Maris.

Voor meer informatie zie: www.erfgoedheumen.nl

zondag 17 september Herdenkingen Market Garden

Zondag 17 september en de dagen daarna zijn er in het Rijk van Nijmegen en de Duitse grensstreek diverse plechtigheden ter herdenking van de operatie Market Garden in september 1944.

■ Zondag 17 september van 9.00 tot 9.30 uur is er een herdenking met kranslegging bij het monument ‘Haat doodt, liefde verzoent’ aan de Klever Strasse 4 in Kranenburg, Duitsland.

zondag 17 september

Euregio Vrijheidswandeling

vrijdag 15 september

Parachutesprong Klein-Amerika

Vrijdag 15 september zullen de Parachute Group Holland en het Liberty Jump Team een parachutesprong maken bij Klein­Amerika, Groesbeek. De sprong uit een C­47 Dakota wordt uitgevoerd boven de oorspronkelijke dropzone van Market Garden, ter herdenking van die operatie in september 1944. De parachutesprong heeft plaats tussen 9.00 en 12.00 uur, het precieze tijdstip is nog niet bekend.

Voor meer informatie zie: www.paragroupholland.nl

Zondag 17 september 2023 heeft in Groesbeek en omgeving de 15e Euregio Vrijheidswandeling plaats. Deze gaat door de mooie Nederlands­Duitse grensstreek en voert langs diverse plaatsen die in 1944 en 1945 een rol speelden bij de strijd om de vrijheid. In de wandeltocht is een gratis bezoek aan het Vrijheidsmuseum inbegrepen.

De Vrijheidswandeling is geschikt voor zowel geoefende wandelaars als recreanten. De afstanden variëren van 6 tot en met 30 kilometer. De kosten zijn € 4,00 per persoon, inclusief toegang tot het Vrijheidsmuseum.

Voor meer informatie zie: www.wandeleninvrijheid.nl

■ Zondag 17 september tussen 10.00 en 11.30 uur is er in Groesbeek een monumententour Market Garden. Die begint met een herdenking en kranslegging bij het Captain Stefanich Monument in Groesbeek, gevolgd door een tocht langs het Bestebreurtjepad op Klein Amerika.

■ Zondag 17 september is er van 18.30 tot 20.00 uur een herdenkingsplechtigheid bij de John S. Thompsonbrug bij Grave, Mars en Wijthdijk. Tijdens die bijeenkomst is er een fly­by van historische vliegtuigen.

■ Zondag 17 september is er van 19.45 tot 20.20 uur een herdenking met kranslegging bij het bevrijdingsmonument aan de Verbindingsweg in Beek.

■ Maandag 18 september is er een herdenkingsplechtigheid bij het monument ‘Heaven can wait’ (locatie van een neergestorte B42 bommenwerper) in Goch.

Voor meer informatie: www. groesbeekairbornevrienden.nl

zondag 17 september

Waaloversteek

Zondag 17 september voert de Pontoon Group ’40­’45 tussen 14.00 en 15.00 uur met bootjes een Waaloversteek uit aan de oostzijde van de brug De Oversteek. Hiermee wordt de gelijknamige militaire actie op 20 september 1944 herdacht, tijdens operatie Market Garden. De Pontoongroup ’40­’45 zet overigens al op vrijdag 15 september haar kampement op in het Rivierpark Nijmegen Waal (Veur­Lent). Dat biedt diverse voorzieningen, daterend uit de oorlogsjaren. Die vrijdag is er een educatief programma voor scholen. Zaterdag 16 en zondag 17 september is het kampement van 10.00 tot 17.00 uur te bezichtigen door het publiek.

Voor meer informatie pagina 6 en www.pontoongroup4045.nl

zondag 17 september Herdenking De Oversteek

Bij het herdenkingsmonument aan de Oosterhoutsedijk in Nijmegen worden woensdag 20september de 48 Amerikaanse soldaten herdacht die in september 1944 om het leven kwamen bij de Waaloversteek. Burgemeester Hubert Bruls zal een krans leggen, in aanwezigheid van vertegenwoordigers van de Amerikaanse 82ste Airborne Divisie. Scholieren van basisschool De Oversteek, die het monument geadopteerd heeft, verzorgen enkele optredens.

De Waaloversteek werd op 20september 1944 uitgevoerd door enkele honderden militairen van genoemde Amerikaanse legereenheid. Bij deze operatie werd het Duitse leger in en rond Nijmegen verslagen en werd de stad bevrijd.

De herdenkingsplechtigheid is op woensdag 20september van 10.30 tot 11.30 uur.

Voor meer informatie zie: www.intonijmegen.com

Drie parachutes. Bevrijdingsmonument Overasselt.

Monument Waco­glider, Klein­Amerika, Groesbeek

Foto: Erik van ’t

Hullenaar

Foto: Wil Gipman

Foto: Erik van 't

Hullenaar

zondag 1 t/m 23 oktober

Jongeren in de vuurlinie: expositie en lezingen

Hoe leven en overleven jongeren als zij omringd worden door oorlogsgeweld? Die vraag staat centraal tijdens de tentoonstelling ‘Jong in oorlogstijd’, van 1tot en met 23 oktober in de Stevenskerk in Nijmegen.

maandag 18 september Lezing over Waaloversteek

Als journalist van De Gelderlander deed Dorine Steenbergen in 2012/2013 onderzoek naar de 48 Amerikaanse militairen, die omkwamen tijdens de Waaloversteek op 20 september 1944. Zo bezocht ze familie en verwanten van de gevallenen. Het resultaat was een serie artikelen in het dagblad en een boek, De Oversteek Steenbergen houdt een lezing over dit onderwerp op 18 september in het Infocentrum WO2 Nijmegen/De Lindenberg. De inloop is vanaf 19.oo uur in het Infocentrum WO2 Nijmegen aan de Ridderstraat 27 in Nijmegen, de lezing begint om 19.30 en eindigt omstreeks 21.30 uur. Voor meer informatie zie: www.infocentrumwo2.nl

woensdag 20 september

Amerikanen bij Sunset March

Een delegatie van de Amerikaanse 82ste Airborne Divisie neemt woensdag 20 september deel aan de Sunset March over de brug De Oversteek. Deze stille mars wordt dagelijks bij zonsondergang gehouden als eerbetoon aan de geallieerde militairen die streden voor de bevrijding van Nederland,

en met name aan de 48 Amerikaanse militairen die ongeveer op deze plaats omkwamen tijdens de Waaloversteek op 20 september 1944. Zij maakten deel uit van de Amerikaanse 82ste Airborne Divisie.

Voor meer informatie zie: www.sunsetmarch.nl

maandag 25 september Reflecting Freedom

Het is meer dan ooit nodig stil te staan bij de begrippen ‘vrijheid’ en ‘onvrijheid.’ Opeens zijn geopolitieke ontwikkelingen van invloed op ons dagelijks functioneren. Denk bijvoorbeeld aan de oorlog in Oekraïne, grote klimaatveranderingen, vluchtelingenstromen en overvolle opvanglocaties, de opkomst van extreemrechtse partijen, de groeiende armoede. Hoe vrij zijn wij eigenlijk nog? En hoe bewaken wij onze vrijheid? Hoe bespreken we dit soort thema’s hier? In onze eigen omgeving?

Tijdens ‘Reflecting Freedom’, een werkconferentie van en voor jongeren op donderdag 28 september In Lindenberg Cultuurhuis, gaat het over dit soort vragen. De richttijd is van 19.00 tot 23.00 uur in De Lindenberg, Ridderstraat 23 in Nijmegen. De werkconferentie is bedoeld voor jongvolwassenen uit de regio tussen 18 en 27 jaar. Voor meer informatie zie: www.delindenberg.com

De expositie is gebaseerd op verhalen en dagboeken van Nijmeegse jongeren tijdens de Tweede Wereldoorlog. Die worden tot leven gebracht met foto’s, voorwerpen en geschriften, maar ook op een interactieve manier en met augmented reality. Hun ervaringen weerspiegelen de belevenissen van jongeren uit de oorlogsgebieden van vandaag: Oekraïne, Syrië, Afghanistan.

Bij de expositie is plek ingeruimd voor het verhaal van ‘Albert en Theo’, de bijzondere vriendschap tussen een inheemse Amerikaanse soldaat en een Nijmeegse jongen tijdens WO2.

Gekoppeld aan de expositie ‘Jongeren in de vuurlinie’ geven op zondag 1 oktober wetenschappers aan de Radboud Universiteit lezingen over hun onderzoeken, gerelateerd aan dit onderwerp. Voor meer informatie zie de pagina’s 14 en 15 van deze krant en www.stevenskerk.nl

zondagen 1, 8 en 22 oktober

Expertdagen WO2 in de Stevenskerk

Heeft u thuis nog een foto, document of object uit de Tweede Wereldoorlog waarvan u meer wilt weten? Dan bieden experts op het gebied van de Tweede Wereldoorlog u in oktober wellicht uitkomst. Zij zijn op de zondagen 1, 8 en 22 oktober van 14.00 tot 15.00 uur aanwezig in de Stevenskerk in Nijmegen om deze objecten te beoordelen. Stevenskerk, Sint Stevenskerkhof 62 in Nijmegen. Voor meer informatie zie: www.stevenskerk.nl

zondag 24 september

Vrijheidsmarkt bij

Vrijheidsmuseum

Zondag 24 september wordt in en rond het Vrijheidsmuseum in Groesbeek de Vrijheidsmarkt gehouden. Deze maakt deel uit van de herdenking van de bevrijding van het Rijk van Nijmegen tijdens operatie Market Garden, 79 jaar geleden.

Programma

• Grote Kindervrijmarkt. Kinderen kunnen zelf spulletjes verkopen of optreden met theater of muziek.

• Live muziekoptredens door o.a. de Bill Bakers Big Band.

• Bezoek aan de spannende expositie Dubbelspion.

• Diverse kinderactiviteiten, o.a.  vrijheidsrokken knutselen en met stoepkrijt tekenen.

• Living Statues van de Vrijheid.

• Radioshow met zend­ en ontvangstapparatuur uit WO2.

• Highlight tours (45 minuten) door de vaste expositie voor volwassenen en kinderen.

• Activiteiten rond de actualiteit van Oekraïne, o.a. bezichtiging van de spraakmakende Oekraïense ambulance en de Russische tank.

• Laat je fotograferen in de tijd van toen en neem plaats voor de Green Screen.

• Verkoop tweedehands boeken over WO2.

• Rondritten van Grateful Generation Tours in een authentieke Willy’s MB uit WO2 langs de slagvelden van Market Garden.

Tijdens de Vrijheidsmarkt, van 10.00 tot 16.00 uur bij het museum aan de Wylerbaan 4 in Groesbeek, zijn er activiteiten voor zowel jong als oud.

Entree: Volwassenen € 7,50,­ p.p.

Kinderen 7 t/m 17 jaar € 3,00 p.p.

Kinderen t/m 6 jaar gratis.

De Museumkaart is geldig.

Voor meer informatie: www.vrijheidsmuseum.nl

Bill Bakers Big Band treedt op tijdens de Vrijheidsmarkt.

De Waaloversteek, september 2022.

Kinderen in Nijmegen op de foto met Canadese bevrijder.

Foto: RAN/A.F. de Groot

Eigen foto

Foto: Pontoongroup ’40-‘45

donderdagen oktober en november Jong in oorlog - plaatsen van herinnering

Studie Academie Cultuur Avontuur (SACA) presenteert in het najaar 2023 het speciale lezingenarrangement ‘Jong in oorlog: plaatsen van herinnering’. Docenten zijn Martijn Vermeulen en Maarten­Jan Dongelmans. Op basis van bronnenmateriaal wordt tijdens een viertal lezingen en een afsluitende fietstocht ingegaan op de Tweede Wereldoorlog in Nijmegen en de relatie gelegd met de huidige oorlog in de Oekraïne. Centraal staan de thema’s verzet, Jodenvervolging, collaboratie en wederopbouw. Naast een historische inleiding op de thema’s wordt er aan de hand van concrete plaatsen van herinnering aandacht besteed aan ervaringen van jonge mensen in oorlogstijd. Destijds in Nijmegen, tegenwoordig in Oekraïne.

vrijheid najaar 2023

Lezing 1, donderdag 5 oktober, gaat over vijf Nijmeegse verzetsmensen (vier agenten en één burger), die werden opgepakt en in 1944 gefusilleerd. Ter nagedachtenis aan hen is aan de Bart Hendriksstraat het monument DePelikaan opgericht. In de lezing wordt ingegaan op de impact van deze arrestaties, op basis van interviews met één van hun kinderen.

In lezing 2, donderdag 19 oktober, staan de Joodse kinderen Hanna en Jacob Frank centraal. Zij werden in de nacht van 17 op 18 november 1942 samen met hun vader gearresteerd en getransporteerd naar Westerbork. De hereniging met hun moeder volgde later. Het gezin overleefde de oorlog niet. Voor hun woning aan de Leeuwstraat in Nijmegen zijn afgelopen voorjaar Stolpersteine gelegd, ter herinnering aan dit gezin.

vrijdag 17 november

Democratie en Vrijheid

Op vrijdag 17 november 2023

heeft het evenement ‘Democratie en Vrijheid’ plaats in het Vrijheidsmuseum in Groesbeek. Het is een initiatief van Europe Direct Nijmegen, bedoeld voor leerlingen van het middelbaar onderwijs. Tijdens deze dag zal Samira Rafaela, die voor D66 zitting heeft in het Europees Parlement, vertellen over haar werk en haar visie geven op democratie en vrijheid.

Voor meer informatie zie: www.europainnijmegen.nl.

Lezing 3, donderdag 2 november, gaat over Martha Waaldijk, die in de oorlogsjaren in Nijmegen­Oost woonde. Haar ouders sympathiseerden met de NSB, Martha sloot zich aan bij de Jeugdstorm, de jongerenorganisatie van de NSB. Deze lezing is gebaseerd op haar dagboeken.

In lezing 4, donderdag 16 november, gaat Maarten­Jan Dongelmans in op de impact van oorlog op jongeren, tijdens de Tweede Wereldoorlog en in de huidige tijd.

De lezingen zijn telkens van 19.15 tot 20.45 uur. Nadere informatie over de locatie volgt. Op zaterdag 18 november is er een afsluitende fietstocht langs locaties die een rol speelden in de lezingen. De prijs voor het totale arrangement is € 50,Voor meer informatie zie: www.cultuur-avontuur.nl of bel 06-14198515.

zondag 19 november

Vrijheid doe je zo!

‘Vrijheid’ is niet alleen een thema voor volwassenen, maar ook voor kinderen. Lindenberg Cultuurhuis pakt dat zondag 19 november op met een evenement voor kinderen in de leeftijd van 4 tot 12 jaar. ‘Vrijheid doe je zo!’. Verdeeld in twee leeftijdsgroepen gaan ze aan de hand van doe­ en luisteractiviteiten aan de slag met ‘vrijheid’ versus ‘onvrijheid’. Denk aan tekenen, schilderen, knutselen, schminken en urban dance. Het evenement wordt gehouden aan de vooravond van de Dag van de Rechten van het Kind, 20 november.

Kinderen en hun begeleiders zijn op zondag 19 november van 9.00 tot 12.00 uur welkom in De Lindenberg voor ‘Vrijheid doe je zo!’. Het adres: Ridderstraat 23 in Nijmegen. De toegang is gratis.

Voor meer informatie: www.delindenberg.com

maandag 20 november

Dag van de Rechten van het Kind

Kinderen hebben bepaalde rechten: het recht op onderwijs, op eigen geloof en cultuur, op een naam en een nationaliteit en op een eigen menig. Het zijn maar enkele voorbeelden. Deze rechten zijn vastgelegd in het Kinderrechtenverdrag. De Verenigde Naties vieren op 20 november –de dag waarop in 1989 het verdrag werd getekend – de Dag van de Rechten van het Kind. Kinderrechten worden overal geschonden, waar mensen in oorlog en onvrijheid leven. Waar kinderen niet naar school kunnen gaan en niet veilig kunnen leven. Het is dus heel belangrijk dat we ons inzetten om de rechten van de kinderen te beschermen.

Het Infocentrum WO2 Nijmegen staat op maandag 20 november 2023 stil bij de Dag van de Rechten van het Kind. Welke invloed hebben kinderrechten op ons leven en wat precies kunnen we doen om die te beschermen? Het programma wordt begeleid door Tako Rietveld. De voormalige presentator van het Jeugdjournaal is sinds 2015 de eerste kindercorrespondent ter wereld en zet zich al jaren in voor kinderen en geeft hun een stem.

Het programma heeft plaats in de Karolingenzaal van Cultuurhuis De Lindenberg van 14.00 tot ca16.00 uur. Ingang Infocentrum WO2 Nijmegen, Ridderstraat 27, 6511 TM Nijmegen.

Voor meer informatie over het programma zie: www.infocentrumwo2.nl of www.vrijheidregionijmegen.nl.

zaterdag 9 en 16 december

Kerst

in het hart van de gewone soldaat

Toen op kerstavond 1944 Canadese soldaten in hun loopgraven aan het front tussen Groesbeek en Wyler het ‘Silent night, holy night’ zongen, werd dat door de Duitse soldaten aan de andere kant van de frontlijn beantwoord met hetzelfde lied in hun taal. Tijdens de Eerste Wereldoorlog speelden zich aan het front soortgelijke taferelen af.

Voor de Stichting Groesbeek

Airborne Vrienden vormde het verhaal de inspiratiebron voor ‘Kerst in het hart van de gewone soldaat’, twee concerten in de kerken van Groesbeek en het Duitse Wyler als muzikale herinnering aan de waarde van vrijheid. In december 2022 werden ze voor het eerst gehouden, met succes. Dit jaar zijn er weer twee kerstconcerten, met als thema ‘Kerstmis in den vreemde’. De eerste is op zaterdag 9 december om 15.00 uur in de kerk Sankt Johannes Baptist in Wyler, de tweede op zaterdag 16 december om 16.00 uur in de Cosmas en Damianuskerk in Groesbeek.

Voor meer informatie zie: www. groesbeekairbornevrienden.nl

Samira Rafaela

Kerst in het hart van de gewone soldaat. Uitvoering 2022.

Foto: Peter Hendriks

Still: Oleksii Karpenko

Vector als verwijzing naar oorlogsgebeurtenis in

Foto: Europees Parlement

maandag 20 november

Steeds meer ‘Vectors of Memory’ in het Rijk van Nijmegen

In het Rijk van Nijmegen duiken steeds meer ‘Vectors of Memory’ op. Deze 'richtinggevers', ontworpen door de Amerikaanse architect Daniel Libeskind, markeren plekken waar zich bijzondere gebeurtenissen afspeelden aan het einde van de Tweede Wereldoorlog.

De vectors maken deel uit van de Liberation Route Europe, een internationaal netwerk van wandelroutes langs musea, monumenten, begraafplaatsen en andere plekken die herinneren aan de Tweede Wereldoorlog. Met de routeplanner op www.liberationroute.com en de gelijknamige app kunnen er al vele tochten gemaakt worden, ook in deze regio.

Het Rijk van Nijmegen is één van de grondleggers van de Liberation Route. Logisch dus dat de internationale pelgrimsroute van Normandië naar Berlijn deze regio doorkruist. Ook de 250 kilometer lange Operatie Market Garden wandelroute doet deze omgeving aan. Vanaf het nieuwe museum Liberation Garden in Leopoldsburg (België) loopt die via de ‘Hell's Highway’, het Vrijheidsmuseum in Groesbeek en Nijmegen naar de John Frostbrug in Arnhem. Voor meer informatie zie: www.liberationroute.com.

WEBSITES

vrijheidgelderland.nl

vrijheidregionijmegen.nl

vrijheidsmuseum.nl

infocentrumwo2.nl

groesbeekairbornevrienden.nl

liberationroute.nl

oorloginnijmegen.nl

oorlogsdodennijmegen.nl

stichtingfan.nl

stolpersteine­nijmegen.nl

stadswandelingnijmegen.nl

sunsetmarch.nl

unicef.nl

warchild.nl

The Faces of Groesbeek

Wie zijn de gesneuvelde militairen op de Canadese oorlogsbegraafplaats in Groesbeek? In mei waren hun portretten te zien naast hun graven. Als eerbetoon, om te laten zien wie ze waren. Dit fotoevenement, The Faces of Groesbeek, wordt in 2025 herhaald. Op de website www.facestograves.nl zijn de portretten van de Canadese gevallenen en hun levensverhalen altijd te vinden in het Digitaal Monument.

V erantwoordelijk voor dit project is de stichting Faces to Graves, een non­profitorganisatie in Groesbeek.

Vrijwilligers verzamelen al jaren informatie met als doel een ‘gezicht’

te geven aan alle 2618 militairen die hier hun laatste rustplaats hebben. Door hun levensverhalen samen te stellen, bij voorkeur met een foto en eventueel met herinneringen van fa­

Stilstaan bij jonge gesneuvelde Canadezen

Van jong tot oud: de Canadese Oorlogsbegraafplaats in Groesbeek maakt indruk op de bezoekers. Zeker als ook de verhalen worden verteld van de jonge mannen die hun leven gaven voor onze vrijheid.

“H ij was pas 18 jaar toen hij hier vlakbij over de Duitse grens overleed”, vertellen Hilke en Mare (allebei 16). Ze zijn er even stil van, net als hun klasgenoten. Leerlingen van de vijfde klas van het Titus Brandsma Lyceum in Oss lopen in groepjes over de begraafplaats.

Zij zijn hier met een missie. Ze zoeken mee naar de verhalen van een aantal Canadese soldaten die hier begraven liggen. De aandacht gaat vooral uit naar informatie over Franstalige soldaten. Want ze ma­

ken deze opdracht in het kader van hun Franse les. Waar kwamen de jonge soldaten zoal vandaan en wie lieten ze achter? Ze krijgen hiervoor inzicht in militaire archieven via de stichting Faces to Graves. Het is niet makkelijk om meer informatie te vinden, zo lukt het de leerlingen helaas niet om een foto te achterhalen. Al hebben ze echt goed gezocht op internet en social media.

Bij het graf van ‘hun’ soldaat vertellen de leerlingen wat ze hebben gevonden. Hilke en Mare hebben ge­

zocht naar Laurent Albert Bergeron, die op 18­jarige leeftijd omkwam. Toen hij één jaar oud was overleed zijn moeder. Daarna groeide hij alleen met zijn vader op in een Canadees dorp. Hij ging al jong aan het werk als pijpfitter. Toen hij 17 jaar oud was, meldde hij zich om in het leger te gaan. Dat was eind maart 1944. Een halfjaar later vertrok hij (na een beperkte training en opleiding) naar het Verenigd Koninkrijk en van daaruit begin 1945 naar Nederland. Hij overwinterde in Nijmegen en kwam op 6 maart 1945 om in Duitsland.

Het raakt de scholieren hoe jong hij nog was. En dat hij zo kort voor het einde van de oorlog sneuvelde. Dat ze zo weinig foto’s vonden, vinden de leerlingen jammer. Want al zie je maar een korrelig portret in zwartwit: het verhaal gaat dan meer le­

Portretten bij de graven op de Canadese Oorlogsbegraafplaats tijdens The Faces of Groesbeek.

milie, een brief of ander aandenken. Tijdens het fotoproject The Faces of Groesbeek waren bij meer dan 1700 graven portretten geplaatst. Voor meer Informatie over Faces to Graves: www.facestograves.nl.

Foto: Cindy Cloïn

Scholieren van het Titus Brandsmalyceum in Oss op de Canadese Oorlogsbegraafplaats in Groesbeek.

ven. Toch blijft de informatie die zij wél vonden van waarde en deze wordt toegevoegd aan de database van Faces to Graves.

Het fotoproject van Faces to Graves dat tot eind mei te zien was op de Canadese begraafplaats, heeft voor veel extra bezoekers gezorgd. Van gezinnen en schoolklassen tot Canadese ouderen die graag de jonge soldaten willen eren die destijds ver van huis zijn gestorven.

Zoals Annie van Herk en Debbie Lynes­Wilson, die samen over de begraafplaats lopen. Op het sjaaltje van Debbie staat een esdoornblad, het symbool dat ook op de Canadese vlag staat. En inderdaad, de vrouwen komen uit Canada.

Dat wil zeggen: Annie werd in Nederland geboren, vijf dagen na de bevrijding. Samen met haar ouders en de andere kinderen in het gezin emigreerde ze begin jaren vijftig naar Canada. Dat deden ze op aanraden van een Canadese soldaat die haar ouders tijdens de oorlog in Nederland hadden leren kennen. De band tussen Canada en Nederland voelt ze nog altijd. Vanwege haar eigen achtergrond, maar ook vanwege al die jonge mannen die in Nederland hebben gevochten. “Op 11 november is het Remembrance Day in Canada. Daar voel je die geschiedenis enorm en spreken we als Nederlanders ook onze dank uit.”

Annie is voor het eerst op de begraafplaats en het doet haar heel veel. Dat geldt ook voor Debbie. Haar vader vloog tijdens de Tweede Wereldoorlog verkenningsvluchten boven de Noordzee. Ook hij kwam als jonge Canadese jongen naar Europa om mee te strijden tegen de Duitsers. Hij keerde terug, maar vertelde weinig over wat hij meemaakte. “Hij is pas verhalen gaan vertellen toen ik mijn man leerde kennen, die ook piloot is.”

Ze kijkt bij de graven waar de soldaten vandaan komen. Net als bij de scholieren uit Oss maakt het besef dat zulke jonge jongens naar Europa kwamen om te vechten voor de vrijheid, veel indruk op Annie en Debbie. “Ze hadden nog een leven voor zich en kwamen nooit meer naar huis. Daar staan we vandaag bij stil.”

door Cindy Cloïn

Foto: Eveline van Elk

Vrijheid vieren

met muziek, dans en verhalen

De vrijheid vieren met muziek, dans en verhalen. Dat doen we op 5 mei.

Ook dit jaar werd de bevrijding door jong en oud gevierd. Zoals tijdens het Kinderbevrijdingsfestival in De Lindenberg in Nijmegen, waar het vooral op creativiteit aankwam.

Bij het Bevrijdingsfestival rond het Vrijheidsmuseum in Groesbeek trokken met name de militaire voertuigen de aandacht.

Een foto­impressie van Eveline van Elk.

Knutselen en dansen tijdens het Bevrijdingsfestival in De Lindenberg.

Kinderen vermaken zich in en rond het Vrijheidsmuseum in Groesbeek tijdens het Bevrijdingsfestival.

Een meisje geeft haar impressie van vrijheid op het ‘vrijheidsbord’ in het museum.

‘Vrijheid is voor iedereen’

Bevrijdingsdag, 5 mei, is bij uitstek dé gelegenheid om stil te staan bij het einde van de Tweede Wereldoorlog en de betekenis van vrijheid nu. Verslaggever Cindy Cloïn en fotograaf Eveline van Elk zochten 5 mei jl. de plaatsen op waar Bevrijdingsdag gevierd werd, zoals het Hunnerpark in Nijmegen, waar het Bevrijdingsfestival ondanks de regen goed bezocht werd, en het Vrijheidsmuseum in Groesbeek.

Zij vroegen jongeren naar hun idee over vrijheid. Op deze pagina’s de antwoorden.

BRIGITTA (14)

“Ik ga graag met mijn familie naar musea en wil graag meer weten over de geschiedenis van ons land. Vooral de Tweede Wereldoorlog vind ik interessant. Ik probeer te snappen waarom er oorlog was, maar ook hoe belangrijk het is dat we nu in vrijheid leven. Dat je mag zeggen wat je wilt. En dat je afkomst, achtergrond of uiterlijk niet uitmaken. Dat is zo belangrijk.”

BAVO (12)

“Het liefst zoek ik alles over de Tweede Wereldoorlog op. Hoe de tanks heten, wat er allemaal is gebeurd. Mijn vader is militair geweest, misschien dat dat meespeelt. Vrijheid is alles. Dat je alles mag zeggen en dat je je eigen mening mag hebben. Dat is toch waar het om draait.”

LOTTE (11)

“Als er een wereldoorlog is, dan ben je nergens veilig. En dat vind ik een heel heftig idee. Ook als de oorlog voorbij is, kun je er nog heel veel last van hebben. Ik lees graag boeken over wat er in oorlogstijd is gebeurd. Vooral de verhalen over wat mensen hebben meegemaakt, komen dan binnen. We zijn speciaal naar het Vrijheidsmuseum gekomen om die verhalen te lezen en te horen. En om te beseffen hoe belangrijk de vrijheid is die we hier nu hebben.”

JIP (10)

“Vrijheid betekent dat er geen oorlog is. Er is nu oorlog in Oekraïne en ik vind het heel erg dat de mensen daar nu niet vrij zijn. In vrijheid leven betekent dat je geen dingen hoeft te doen die je niet wilt. Zoals vluchten. Iedereen zou vrij moeten zijn.”

BABETTE (13)

“Vrijheid is voor mij heel belangrijk. Ik wil het vieren met anderen. Hoe mooi is het als je niet beoordeeld wordt om wie je bent of hoe je eruit ziet. Dat noem ik vrijheid.”

EVA (13)

“Vrijheid betekent dat je niet hoeft te veranderen, dat je mag zijn wie je bent. Dat je niet het gevoel hoeft te hebben dat je achterom moet kijken. Vrijheid is voor iedereen.”

DORA (14)

“Het is belangrijk om stil te staan bij onze vrijheid. Dat kun je onder meer doen met muziek. Met mijn band van school hebben we een lied gemaakt over vrijheid. Daar hebben we een prijs mee gewonnen en daarom mochten we optreden bij het Bevrijdingsfestival. Vrijheid betekent dat je mag doen en zeggen wat je wilt.”

Oproep

Experts bekijken voorwerpen, brieven en foto’s over WO2

Tachtig jaar na de Tweede Wereldoorlog duiken er nog steeds brieven, foto’s of voorwerpen op uit deze periode. Bij bouwwerkzaamheden bijvoorbeeld, zoals een straatnaambord en restant van een Hitlerkop, gevonden door de afdeling archeologie van de gemeente Nijmegen. Ook komen er nog steeds nieuwe vondsten tevoorschijn bij het opruimen van zolders en particuliere archieven.

Heeft u nog een document, foto of object uit de Tweede Wereldoorlog in huis? En wilt u daar meer over weten? Of het bijzonder is bijvoorbeeld, of wat de achtergronden zijn?

Op de zondagen 1, 8 en 22 oktober kunt u ze voorleggen aan experts op het gebied van de geschiedenis over de Tweede Wereldoorlog, zoals historicus en onderzoeker Joost Rosendaal.

Zij zijn dan tussen 14.00 en 15.00 uur in de Stevenskerk aanwezig om te kijken naar de objecten en daar een oordeel over te geven.

Van 1 tot en met 23 oktober is in de Stevenskerk, Sint Stevenskerkhof 62 Nijmegen, de expositie ‘Burgers in de frontlinie te zien.’ Voor meer informatie zie: www.stevenskerk.nl.

Getuigenissen over bombardement 22 februari 1944 gezocht

Het Amerikaanse bombardement van 22 februari 1944 kostte bijna 900 burgers het leven en verwoestte de Nijmeegse binnenstad. Die traumatische gebeurtenis laat zich tot op de dag van vandaag voelen. In februari 2024, tachtig jaar later, wordt hier uitvoerig bij stilgestaan.

De organisatoren van de herdenking zijn op zoek naar nog onbekende getuigenissen, foto’s en voorwerpen die aan deze tijd herinneren. Kunt u hen helpen? Neem dan contact op met het Infocentrum WO2, Ridderstraat 27, 6511 TM Nijmegen, tel. 024-2200102. Email: welkom@ infocentrumwo2.nl.

Dagboek in brieven van E.J. van den Elst, tijdens de oorlog leraar en kerkvoogd van de Sint Stevenskerk. Hij woonde in de Museum Kamstraat.

Foto: particulier bezit

De Sint Stevenskerk na het bombardement van 22 februari 1944, gefotografeerd door E.J. van den Elst.

Foto: Nijmegen Blijft in Beeld

Vooroorlogs straatnaambord van de Biezenstraat in Nijmegen, gevonden bij reconstructiewerkzaamheden aldaar.

Foto: archeologie, gemeente Nijmegen

Restant schoteltje met Duitse adelaar en hakenkruis.

Foto: archeologie, gemeente Nijmegen.

Restant van een beeltenis van Adolf Hitler, gevonden bij bouwwerkzaamheden in Nijmegen.

Foto: archeologie, gemeente Nijmegen

Vrijheid 2024: herdenking bombardement en Market Garden

Bombardementen, vuurgevechten, evacuatie van de bevolking, onderwaterzetting van dorpen en polders. Enorme verwoestingen, duizenden doden. Het Rijk van Nijmegen maakt het in 1944 en 1945 allemaal mee. De gebeurtenissen van toen staan in het collectief geheugen gegrift.

Programma vrijheid

Het programma Vrijheid is een initiatief van de provincie Gelderland en de gemeenten Nijmegen en Berg en Dal. Zij willen bijdragen aan het besef van de waarde van vrijheid, democratie en rechtsstaat. Daarbij dient de Tweede Wereldoorlog als referentiekader, maar wordt een link gelegd met het heden.

Het programma Vrijheid staat niet alleen open voor historische verenigingen en erfgoedinstellingen, maar ook voor culturele en maatschappelijke organisaties die een bijdrage willen leveren aan genoemde doelstellingen.

Voor meer informatie: www.vrijheidregionijmegen.nl.

Voor contact: info@infocentrumwo2.nl.

‘H et Rijk van Nijmegen’ weet vanuit het verleden wat oorlog is. En hoe de gevolgen daarvan nog generaties lang doorwerken. In 2024 en 2025, als we 80 jaar bevrijding en vrijheid vieren, staat deze omgeving uitgebreid stil bij de gebeurtenissen van toen. Tegelijkertijd wordt een link gelegd met het heden. Wat de inwoners van deze regio toen overkwam, maken nu miljoenen mensen mee elders in Europa en de wereld.

Het programma Vrijheid wil in die ‘kroonjaren’ nadrukkelijk verband leggen tussen ‘toen’ en ‘nu’. Er zijn een paar belangrijke momenten om dat tot uiting te brengen:

Week van 22 februari 2024, herdenking bombardement 22 februari 1944

• Woensdag 21 februari: Brandgrenswandeling;

• Donderdag 22 februari: officië­

le herdenking bombardement bij monument De Schommel;

• Er wordt gewerkt aan een aantal culturele evenementen rondom deze data.

Week 16 september 2024, herdenking operatie Market Garden/ bevrijding Nijmegen

Deze week wordt de geallieerde operatie Market Garden herdacht, maar ook de bevrijding van Nijmegen. En de ‘granatentijd’, de periode waarin stad en omgeving in de frontlinie liggen.

• Zondag 15 september: Vrijheidsmarkt Vrijheidsmuseum Groesbeek;

• Dinsdag 17 september: officiële herdenking Market Garden in Groesbeek;

• Woensdag 18 september: tocht van 450 historische voertuigen vanuit Leopoldsburg (België) naar Groesbeek;

• Donderdag 19 september: kampement historische voertuigen op Klein Amerika, Groesbeek;

• Vrijdag 20 september: re­enactment Waaloversteek 20 september 1944.

Marie Versteeg (links) en Koos Willems klauteren over het puin van de Pauwelstraat, vlak na het bombardement van 22 februari 1944. De klok linksboven staat stil op even voor half twee, het moment waarop de bommen vielen.

Erfgoed­, culturele­, maatschappelijke­ en sportorganisaties die een bijdrage willen leveren aan het programma voor 2024/2025 kunnen zich tot 1 november 2023 melden bij het Infocentrum WO2 Nijmegen, Ridderstraat 27, 6511 TM Nijmegen. E­mailadres: welkom@infocentrumwo2.nl.

Voor meer informatie over het programma Vrijheid en de subsidievoorwaarden zie: www.vrijheidregionijmegen.nl.

Beelden van basiskamp tijdens een eerdere versie van Liberation Task Force.

Foto: Erik de Gans