LIVING LAB UTRECHT
STADSLOGISTIEK IN EEN DUURZAAM EN BEREIKBAAR BEURSKWARTIER EINDRAPPORT / 14.12.2018
COLOFON
De partijen van het ‘Living Lab Utrecht Slimme en Gezonde Stad (SGS)’ richten zich op het blijvend verbeteren van de stedelijke leefomgevingskwaliteit van de gemeente Utrecht. De partijen bestaan uit de ministeries van Infrastructuur en Waterstaat en Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en de gemeente en provincie Utrecht. Dit doen zij door in dit living lab innovaties in beleid en ‘best practices’ centraal te stellen en belemmeringen in regelgeving op te sporen en door de mogelijkheid te bieden om innovatieve concepten en technieken toe te passen. Het Living Lab Utrecht SGS kent vier werklijnen: 1. Schone en duurzame mobiliteit; 2. Klimaatneutrale en klimaatbestendige stad; 3. Circulaire economie; 4. Ontwerp en inrichting: uitnodigen tot gezond gedrag in de stad. Het project ‘Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier’ is uitgevoerd door bureau Nieuwe Gracht uit Utrecht in het kader van de werklijn ‘Schone en duurzame mobiliteit’. Kijk voor meer informatie over het Living Lab Utrecht SGS op de website: www.slimmeengezondestad.nl/pilotsteden/utrecht Begeleidingscommissie Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat Brenda Vervoorn Rijkswaterstaat Hans Degenaar Gemeente Utrecht Robert Oosterwegel Sebastiaan van der Hijden
2 | Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier
Betrokken adviseurs, experts en stakeholders PostNL Rogier Havelaar
- directeur stadslogistiek
City Hub Yourick Fokker Rinse van der Woude
- directeur vastgoed - hoofd innovatie
Stantec Gerrit de Zoeten Simon de Koning
- manager waste & resources - consultant waste & resources
Goudappel Coffeng Christiaan Kwantes
- adviseur mobiliteit
Hogeschool van Amsterdam Walther Ploos van Amstel
- lector city logistics
Rijkswaterstaat Patricia van Wachtendonk
- adviseur verkeer
Gemeente Utrecht Marijn Kik - adviseur mobiliteitsbeleid Cees Verbokkem - verkeerskundige Marjo de Kraker - ontwerper openbare ruimte Sjoerd Wolbertus - stedenbouwkundige Ashwin Karis - adviseur stedelijke ontwikkeling Ontwerp en onderzoek Bureau Nieuwe Gracht Robert Arends - stedenbouwkundige Jan Willem Tap - stedenbouwkundige
STADSLOGISTIEK IN EEN DUURZAAM EN BEREIKBAAR BEURSKWARTIER INHOUD INTRO: LAST MILE DELIVERY IN HET BEURSKWARTIER
4
1. INLEIDING
5
2. STADSLOGISTIEK DISTRIBUTIESYSTEEM BEURSKWARTIER
7
3. FEITEN EN CIJFERS, TRENDS EN ONTWIKKELINGEN
9
INTERMEZZO: WAT WORDT ER ZOAL BEZORGD OP EEN WERKDAG?
12
4. TRANSPORTSTROMEN IN HET BEURSKWARTIER - PAKKETBEZORGING - BOODSCHAPPENBEZORGING - MAALTIJDBEZORGING - INSTALLATEURS - AFVALINZAMELING
13 13 17 20 23 27
5. CONCLUSIES EN AANZET VOOR EEN NADERE UITWERKING
31
OVERZICHT VAN GEBRUIKTE BRONNEN EN LITERATUUR
34
Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier | 3
LAST MILE DELIVERY IN HET BEURSKWARTIER Door het snelle succes en de aanhoudende groei van e-commerce worden steden geconfronteerd met een ongekend grote logistieke uitdaging. Het lastigste punt betreft daarbij de laatste kilometers van het logistieke verzendproces: last mile delivery. De laatste kilometer de stad in en uit is het duurst van allemaal (€0,80 per pakket), kost relatief veel tijd en is ook het meest vervuilend als gevolg van congestie en de uitstoot van schadelijke stoffen zoals CO2 en fijnstof. De groei van e-commerce zorgt, samen met het kostbare en inefficiënte transport van de ‘last mile’, voor een grote druk op de stad. Daarbij gaat ook wel eens wat mis. Bestelbusjes rijden af en aan, bezorgers staan voor een dichte deur en toegangswegen tot de buurt raken geblokkeerd doordat bezorgdiensten niet voor de deur kunnen parkeren en daarom midden op straat staan te laden en lossen. Dat is slecht voor de economie, het milieu en de leefomgeving. Voor het toekomstige, grotendeels autovrije, Beurskwartier in Utrecht wordt nu alvast nagedacht over slimme oplossingen voor een duurzaam, efficiënt en innovatief stadslogistiek systeem. Hoe ziet ‘last mile delivery’ er straks uit in het nieuwe Beurskwartier? 4 | Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier
1. INLEIDING Nederlanders bestellen steeds meer online. Het is de verwachting dat de toekomstige bewoners en gebruikers van het Beurskwartier daar nog een stap verder in zullen gaan. Een op lopen, fietsen en openbaar vervoer gericht Beurskwartier zal immers vooral een (hoog)stedelijke doelgroep aanspreken. En juist onder deze doelgroep heeft online bestellen een grote vlucht genomen. Bewoners, werknemers, bezoekers en ondernemers parkeren bovendien op afstand. Dit betekent dat in het Beurskwartier dagelijks een groot aantal pakketten en goederen aan huis bezorgd zal worden. Dat vraagt erom stadslogistiek - het aanbieden en afhandelen van pakketten en goederen, thuisbezorging van boodschappen en maaltijden, bouwlogistiek, bevoorrading van bedrijven, horecavoorzieningen en winkels - vooraf mee te ontwerpen, zowel op buurt- als op bouwblokniveau. In het rapport ‘Duurzame mobiliteit in een bereikbaar Beurskwartier’ (Living Lab Utrecht SGS, bureau Nieuwe Gracht, december 2017) is een eerste voorstel gedaan voor een efficiënt stadslogistiek distributiesysteem met een slim netwerk van bevoorradingsroutes in het Beurskwartier, waarlangs schone en geluidarme (elektrische) bezorgdiensten de verschillende servicepunten in de bouwblokken kunnen bereiken. De verdere uitwerking van dit systeem vergt echter nog meer onderzoek. De partners van het Living Lab Utrecht SGS hebben daarom bureau Nieuwe Gracht gevraagd om een nader ontwerpend onderzoek uit te voeren met als belangrijkste hoofdvraag: “Wat zijn de (toekomstige) mogelijkheden en ontwikkelingen op het gebied van het gebundeld aanbieden van pakketten en een milieuvriendelijke manier van aan- en uitrijden in het Beurskwartier van Utrecht?”
Verwant aan deze hoofdvraag is een aantal subvragen gesteld. Wat zijn de ruimtelijke randvoorwaarden en consequenties voor de aanrijroutes, de openbare ruimte rond de bouwblokken en de servicepunten in de gebouwen in het Beurskwartier? Welke partijen zijn bij het toekomstige stadslogistieke systeem betrokken en hoe kunnen zij in de toekomst optimaal met elkaar samenwerken? Om antwoord te kunnen geven op deze vragen is in de periode van september tot december 2018 een onderzoek uitgevoerd met een viertal stappen: 1. inventarisatie van feiten en cijfers, trends en ontwikkelingen in de stadslogistiek 2. betrekken partijen (overheid, kenniscentra, zakelijke en consumentenmarkt) 3. ruimtelijke uitwerkingen voor het Beurskwartier op wijk- en bouwblokniveau 4. presentatie tussenresultaten tijdens stakeholdersbijeenkomst en rapportage In de eerste stappen van het onderzoek is gebleken dat de onderzoeksvraag, die in eerste instantie uitsluitend gericht was op het gebundeld aanbieden van pakketten, onvoldoende recht doet aan de diversiteit en het grote aantal andere logistieke stromen dat van en naar het Beurskwartier zal gaan. Naast het afleveren van pakketjes aan bewoners (en ondernemers) gaat het ook om het bezorgen van online bestelde boodschappen en verse maaltijdboxen, thuisbezorgde maaltijden, tweemans-bezorging en installatie van witgoed, keukenapparatuur en andere zware goederen, monteurs en installateurs van bouw-, klus- en onderhoudsbedrijven en de bevoorrading van bedrijven, horeca en winkels die allemaal het gebied in en uit moeten. Of retourzendingen en afvalstromen die het Beurskwartier weer verlaten. De oorspronkelijke onderzoeksvraag is daarom verbreed. Het onderzoek richt zich niet alleen op pakketten, maar ook op andere logistieke stromen in het Beurskwartier. De focus ligt daarbij op de toekomstige bewoners van het gebied. De stadslogistieke stromen die gericht zijn op bedrijven en voorzieningen (kantoren, winkels, horeca en andere plintfuncties) blijven in dit onderzoek buiten beschouwing. In dit rapport zijn de bevindingen van het onderzoek samengevat. Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier | 5
VOORSTEL VOOR SLIMME EN EFFICIĂ‹NTE PAKKET- EN GOEDERENBEZORGING IN HET BEURSKWARTIER logistiek vervoer S
laden/lossen & hulpdiensten logistieke verdeelroute bezorgdiensten (laden/lossen) expeditieverkeer SJaarbeurs (nader te onderzoeken)
S
S points) centraleS servicepunten (pick-up S
voetgangersgebied bereikbaar voor hulpdiensten
S
S
S
S
S
S
S
S S S
S S
S
A
S
gistiek vervoer den/lossen & hulpdiensten
6 | Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier
logistieke verdeelroute bezorgdiensten (laden/lossen)
0
50
100
150
200
250 m
Ruimtebehoefte per bouwblok (op schaal)
logistieke verdeelroute bezorgdiensten (laden/lossen)
S
centrale servicepunten (pick-up points) op wijkniveau
S
servicepunten per bouwblok (R=50 meter)
A
aan- en afvoerpunt t.b.v. stadslogistiek over water
2. STADSLOGISTIEK DISTRIBUTIESYSTEEM BEURSKWARTIER In de eerste fase van het ontwerpend onderzoek naar ‘Duurzame mobiliteit in een bereikbaar Beurskwartier’ (2016-2017) is een voorstel gedaan voor een efficiënt stadslogistiek distributiesysteem met een slim netwerk van bevoorradingsroutes, waarlangs schone en geluidarme (elektrische) bezorgdiensten verschillende servicepunten in de bouwblokken kunnen bereiken. Als vertrekpunt voor het onderzoek naar stadslogistiek in het Beurskwartier fungeert het stedenbouwkundig plan zoals dat in de Omgevingsvisie voor het Beurskwartier (gemeente Utrecht, 7 december 2017) is opgenomen. Daarnaast is er vanuit het Living Lab Utrecht SGS een nadere uitwerking gemaakt (werklijn Schone en Duurzame Mobiliteit, bureau Nieuwe Gracht, 20 december 2017). Stadslogistiek vindt in die uitwerking duurzaam en efficiënt plaats via een slim stedelijk distributiesysteem (zie pagina 6). Goederen worden aan de rand van de stad gebufferd en via stedelijke distributiepunten overgeslagen op schone, stille en zuinige voertuigen, zoals zero emissie bezorgwagens en transportfietsen. Deze duurzame voertuigen brengen de goederen vanaf het distributiepunt verder de stad in. Eventueel kan kleinschalig goederenvervoer vanaf de distributiepunten aan de rand van de stad ook over water plaatsvinden. Via het Merwedekanaal kan stedelijke distributie dan met een (elektrische) vrachtboot tot aan de rand van het Beurskwartier worden verzorgd. Aan de rand van het Beurskwartier wordt een deel van de goederen afgeleverd en daar vandaan op verschillende manieren bezorgd bij de bewoners en ondernemers. Niet bederfelijke en eenvoudig mee te dragen pakketten kunnen bij een centraal wijkservicepunt worden afgeleverd. Deze centrale servicepunten liggen aan de rand van het gebied, bijvoorbeeld bij het parkeerterrein van de Jaarbeurs waar bewoners, werknemers en ondernemers uit het Beurskwartier hun eigen auto ‘parkeren op afstand’ of bij de ingang van station Utrecht Centraal. Hier kunnen goederen op weg naar huis of werk worden afgehaald door bewoners, werknemers en ondernemers (pick-up points). Vanuit deze centrale servicepunten kan ook buurtbezorging plaatsvinden met een bezorgfiets of licht elektrisch vervoer (LEV’s).
Voor pakketten, bederfelijke waren en zware goederen zijn in het Beurskwartier ook afleverpunten op bouwblokniveau bedacht. In de plint van elk bouwblok wordt op de begane grond een inpandig servicepunt gerealiseerd waar pakketten, online bestelde boodschappen en (zware) goederen kunnen worden afgeleverd en eventueel tijdelijk kunnen worden opgeslagen. Ondernemers en bewoners kunnen die goederen hier zelf afhalen, of tegen een geringe meerprijs gebruik maken van een inpandige bezorgdienst die de goederen tot aan de woning of bedrijfsruimte bezorgen. Door het gebied loopt een vooraf vastgelegde logistieke verdeelroute, waarlangs o.a. bezorgdiensten de servicepunten in de bouwblokken kunnen bereiken. Deze logistieke route voor bezorgdiensten kan zowel bestaan uit een aantal inprikkers als een lus. In dat laatste geval vormt de kruising met de centrumboulevard een ontwerpopgave, omdat deze wandelroute niet op maaiveld mag worden gekruist. Dit is het exclusieve domein van de voetganger. Met het aanwijzen van een logistieke verdeelroute wordt voorkomen dat bezorgers (auto)ritten uitvoeren door het hele centrumgebied. Op een aantal vaste tijdvakken op de dag (en avond) leveren bezorgdiensten via de logistieke verdeelroute pakketten en kleine goederen af bij het centrale wijkservicepunt of bij de afleverpunten in een bouwblok. Hiermee wordt het aantal vervoerbewegingen in het Beurskwartier beperkt en ontstaat een aantrekkelijk verblijfsgebied waar de voetganger en fietser centraal staan. Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier | 7
transportstromen in het beurskwartier / per bouwblok • 6.200 - 9.400 pakketten per bouwblok per jaar • 120 - 180 pakketten per week • 20 - 32 pakketten per dag (ma t/m za)
• Gemiddeld 1 x per 10 dagen per huishouden een pakket (in 2025) • 110.000 pakketten per jaar voor het Beurskwartier, waarvan:
Boodschappen
Omvang per bouwblok
Pakketten
Transportstroom
• • • •
Gemiddeld doet 25% van de huishoudens wekelijks online boodschappen Minimaal 750 huishoudens in het BKT gaan online boodschappen doen Dat zijn 39.000 bestellingen per jaar Bezorging vindt altijd aan huis plaats (geen ‘no-show’)
• 3.000 leveringen per bouwblok per jaar • 58 leveringen per week • 10 leveringen per dag
Gemiddeld 20 leveringen per jaar per huishouden (40 maaltijden) 60.000 leveringen per jaar voor het Beurskwartier Bezorging vindt altijd aan huis plaats 75% in het weekend (vr t/m zo)
• • • •
Voertuigen (per bouwblok per dag)
1-3 x
- 16.500 naar de wijkservicepunten (15%) - 93.500 aan huis bezorgd (85%)
Maaltijden
• • • •
Installateurs
• Gemiddeld 6 x per jaar per huishouden • 18.000 ritten per jaar voor het Beurskwartier • Er kunnen drie groepen installateurs worden onderscheiden: 1. M’n bus is m’n werkplaats (schilders, timmerlui, onderhoudsmonteurs) 2. Met de bus bezorgen en verderop parkeren (o.a. bezorgers witgoed) 3. Aan de rand van de wijk parkeren en te voet, met rolkoffer of CityServiceBike verder
• 1.400 ritten per bouwblok per jaar • 27 ritten per week • 6 ritten per dag
Afval
• Gescheiden huishoudelijk afvalinzameling op bouwblokniveau met zes fracties (glas, plastic & blik, GFE, papier, textiel, restafval) • Afvalcontainers worden afgevoerd naar een tussenopslagpunt (35 ton) met perscontainers van 15 ton • Het tussenopslagpunt voor het Beurskwartiers verwerkt in totaal circa 1.500 tot 1.700 ton gescheiden huishoudelijk afval per jaar
• • • • •
Bewoners
• • • •
Gemiddeld doet 75% van de huishoudens zelf boodschappen Dat zijn 117.000 ritten per jaar (aanname: 50% met de fiets) Gemiddeld 1 x per twee weken zelf iets afleveren (of iemand afzetten) Dat zijn 78.000 ritten per jaar
Ruim 4.500 leveringen per bouwblok per jaar Ruim 85 leveringen per week Doordeweeks gemiddeld 6 per dag (ma t/m do) In het weekend circa 22 per dag (vr t/m zo)
• Boodschappen : 4.500 autoritten per bouwblok per jaar -> 12 ritten per dag • Afleveren: 6.000 autoritten per bouwblok per jaar -> 17 ritten per dag • Totaal per dag: 29 autoritten
elektrische bezorgfiets
3-5 x
elektrische bestelbus bezorgwagen
6-22 x
toekomst
2-5 x
elektrische bestelbus bedrijfswagen
elektrische bezorgfiets scooter
2x
(elektrische) cargobike of transporter
4x
- 2 x parkeren op wijkservicepunt(en) - 2 x parkeren bij het eigen portiek - 2 x afgeven en parkeren bij blokservicepunt
Opstelruimte voor 12 tot 18 afvalcontainers 2 m2 per container -> max. 36 m2 75 tot 100 m2 manouvreerruimte Totaal max. 136 m2 per bouwblok 1-2x per week afvoeren en ledigen tussenopslag
1x
elektrische bestelbus
elektrische bestelbus of bedrijfswagen
1-2 x per week
elektrische trekker met geschakelde containers
12 x 17 x
elektrische (deel)auto bewoners
Als indicatie is per transportstroom een inschatting gemaakt van de hoeveelheid goederen die op bouwblokniveau per dag in het Beurskwartier worden bezorgd of afgevoerd en de zero emissie vervoermiddelen waarmee dat in de toekomst zal plaatsvinden. Bij het samenstellen van deze aantallen is gebruik gemaakt van uiteenlopende onderzoeksrapporten, artikelen, blogs en diverse gesprekken met experts op het gebied van stadslogistiek en duurzame mobiliteit. Over de cijfers en prognoses bestaat nog de nodige discussie. De genoemde aantallen dienen derhalve niet te worden beschouwd als een exact gegeven, maar geven wel een globale indruk van de verwachte omvang van de goederenstromen in de nabije toekomst (de verwachte situatie anno 2025). Aangezien er maximaal vijf bouwblokken aan een logistieke verdeelroute liggen, is de verwachting dat maximaal 300 (elektrische) voertuigen per dag van deze verdeelroutes gebruik gaan maken. Dat laat voldoende ruimte om ze tevens als hoofdfietsroute te gebruiken. 8 | Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier
3. FEITEN EN CIJFERS, TRENDS EN ONTWIKKELINGEN Om meer grip te krijgen op de omvang en samenstelling van de logistieke stromen in het nieuwe Beurskwartier van Utrecht, is verkend welke goederenstromen er in de toekomst in het gebied zullen plaatsvinden. De focus ligt daarbij op de stromen ten behoeve van de huishoudens in de circa 3.000 woningen die in het Beurskwartier gerealiseerd zullen worden. Pakketbezorging De aanhoudende groei van online aankopen (jaarlijks met zo’n 12 tot 15%) zorgt voor een grote stijging in het aantal pakketten en goederen dat dagelijks bezorgd moet worden. Gemiddeld wordt in elk huishouden in Nederland 1x per 20 dagen een pakket aan huis bezorgd; in het Beurskwartier zal dat anno 2025 naar verwachting minimaal 2x zo veel bedragen. De hedendaagse consument heeft daarbij steeds hogere verwachtingen als het gaat om een snelle en efficiënte bezorging en retourzending van zijn of haar online bestelde producten. Vervoerders richten zich daarom steeds meer op bezorging op maat: waar je maar wilt, binnen 1 of 2 uur afgeleverd en real time te volgen via track & trace of met een app. ‘De volgende dag bezorgd’ of ‘Same Day Delivery’ wordt inmiddels als normaal beschouwd door de consument. Circa 85% van alle online bestelde producten wordt bij de consument thuis afgeleverd (of bij de buren), meestal door bezorgers in een bestelbus van één van de twee grootste bezorgdiensten PostNL en DHL1. De laatste jaren komen er echter steeds meer nieuwe spelers op de markt, vaak kleinere startups met een niche, zoals Pick This Up (bezorging met deelauto’s), PluPlus (premium bezorging waar je maar wilt, binnen 2 uur) en ViaTim (bezorging door buurtbewoners). Daarnaast zien we ook dat grote detailhandel-ondernemingen zoals o.a. Coolblue en MediaMarkt een eigen bezorgdienst hebben opgericht, die met kleine trucks, (elektrische) wagentjes of cargobikes de online bestelde producten zelf bij de klant thuis bezorgen. Voor de zakelijke markt worden naast PostNL en DHL ook andere zakelijke bezorgdiensten zoals o.a. Sandd, UPS, dpd, GLS, FedEx of andere marktpartijen ingezet, of wordt gebruik gemaakt van fietskoeriers. 1
De bestelbussen van de verschillende bezorgdiensten worden ‘s ochtends vroeg volgeladen bij het distributie- of sorteercentrum en bevatten zo’n 150 tot meer dan 200 pakketten die door de bestuurder gedurende de werkdag (en avond) bij de klant worden afgeleverd. Zo’n 15% van alle consumenten laat zijn of haar pakketje overigens niet thuis bezorgen, maar haalt het liever in de buurt op bij een exclusief retail- of pick-up point van één van de leveranciers. Een andere oplossing, waarbij de klanten overdag niet meer thuis hoeven te zijn om het pakketje in ontvangst te nemen, is de toepassing van pakketautomaten en pakketkluizen. Bezorgdiensten als PostNL en DHL plaatsen sinds kort zelf hun eigen pakketkasten, maar er zijn ook andere leveranciers met een ruim aanbod, variërend van kleine pakketboxen die bij de eigen voordeur worden geplaatst tot volledig geautomatiseerde pakketmuren in de centrale entreehal. Om te voorkomen dat elke bezorgdienst een eigen pakketkast moet plaatsen, dienen pakketmuren voor alle leveranciers toegankelijk te zijn (‘white label’). In Nederland wordt, in tegenstelling tot de ons omringende landen als België, Duitsland en Scandinavië, nog weinig gewerkt met ‘white label’ pakketmuren. Er is wel sprake van een opmars. Boodschappen en verse maaltijdboxen Naast pakketten worden ook online bestelde boodschappen en verse fruit- of maaltijdboxen aan huis bezorgd. Deze zgn. ‘koude stroom’ neemt het snelst toe van alle online bestelde producten en diensten. Volgens een onderzoek van ING werd in 2015 slechts twee procent van alle boodschappen in Nederland online gedaan. Maar in 2020 verwachten de onderzoekers dat maar liefst 20% van alle boodschappen online gedaan zullen worden. Volgens de leveranciers van verse maaltijdboxen bedroeg hun marktaandeel in 2017 nog geen 3%, maar groeit dat de komende jaren uit naar 15%. De verwachting is dat de thuisbezorging van boodschappen en verse maaltijdboxen zal toenemen tot een marktaandeel van 25% in het jaar 2025. Bezorging van boodschappen en verse maaltijdboxen vindt plaats met eigen bezorgers die in kleine trucks, bestelbussen of elektrische bezorgwagens aan huis bezorgen, binnen een vooraf bepaald bezorgmoment. De consument dient dan dus thuis te zijn. Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier | 9
Zero emissie transportvoertuigen in het Beurskwartier Buiten het Beurskwartier -> van en naar wijkservicepunten en afvalopslagstation
Elektrische vrachtboot
E-truck 20-32 rolcontainers max. 30 pakketten per rolcontainer
Zolution City Hub 8 rolcontainers max. 30 pakketten per rolcontainer
Elektrische vuilnisauto
Langs de randen van het Beurskwartier -> op de logistieke verdeelroute van en naar servicepunten op bouwblokniveau
E-bakwagen met laad/losklep 9-12 rolcontainers max. 30 pakketten per container
E-bestelbus 150-200 pakketten
E-bestelwagen 150-200 pakketten
In het Beurskwartier -> van en naar bouwblokken: centrale entrees en portieken
Cargotrailer
Cargobike
E-scooter
Elektrische karren en kleine (elektrische) transporters
10 | Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier
Bezorgfiets
Fiets
E-Bezorgwagen 48 kratten
Elektrische (deel)auto
Elektrische trekker
Maaltijdbezorging Naast boodschappen en verse maaltijdboxen betreft de categorie ‘food’ ook online of telefonisch bestelde (warme) maaltijden, die aan huis worden bezorgd via bezorgdiensten zoals bijvoorbeeld Thuisbezorgd.nl, Uber Eats en deliveroo, of door eigen fiets- of scooterbezorgers van lokale restaurants uit de buurt. Gemiddeld worden er zo’n 20 leveringen per jaar per huishouden aan huis bezorgd, vooral in het weekend (meestal meerdere maaltijden per levering). Bezorging vindt meestal plaats met een (elektrische) bezorgfiets of scooter. Een nieuwe ontwikkeling is dat maaltijdbezorgdiensten aan de hand van de door hen verzamelde gebruikersdata zélf maaltijden gaan bereiden in eigen keukens die alleen worden gebruikt voor het bereiden van bezorgmaaltijden (zgn. ‘dark kitchens’). Zij kunnen daar dan specifiek op de wijkbewoners gerichte maaltijden bereiden die gewild zijn in de betreffende stadswijk en eenvoudig zijn te vervoeren. Deze maaltijden worden vervolgens per wijk uitgereden in ‘waves’ van circa 30 minuten. Omdat dit om grotere stromen gaat, vindt dit vervoer in de toekomst waarschijnlijk ook plaats met bestelbusjes of kleine elektrische voertuigen. Bouwlogistiek, installateurs en tweemans-bezorging Bouwlogistiek en installateurs leveren eveneens een aanzienlijke stroom aan verkeersbewegingen op in een stadswijk. Gemiddeld rijdt er zo’n 6x per jaar per huishouden een bestelbusje voor in verband met een kleine verbouwing of renovatie aan de woning of voor het uitvoeren van installatie-, service- of onderhoudswerkzaamheden in huis. Hierbij kunnen grofweg drie groepen vervoerstromen worden onderscheiden: 1. Bouw- en installatiebedrijven die vanuit de bestelbus werken. De bus fungeert dan als werkplaats en moet daarom tijdens het werk voor de deur blijven staan. 2. Bouw- en installatiebedrijven die voor de deur hun bouwmateriaal en -materieel uitladen en vervolgens verderop parkeren. Ook tweemans-bezorging van zware goederen (o.a. witgoed en keukenapparatuur) valt hieronder. 3. Bouw- en installatiebedrijven die op afstand parkeren en met relatief weinig spullen te voet (met een trolley of rolkoffer) of met een cargobike de wijk in gaan. Om het aantal verkeersbewegingen in het Beurskwartier tot een minimum te beperken, zou maximaal moeten worden ingezet op parkeren op afstand. Dit sluit aan bij recente Utrechtse initiatieven zoals de CityServiceBike, BouwHub en City Hub Utrecht.2
Afvalinzameling Voor het Beurskwartier en de Merwedekanaalzone zijn in een recente studie van Stantec (oktober 2018) voor het transport en de opslag/overslag van huishoudelijke afvalstromen drie thematische alternatieven verkend: 1. ondergronds afval transport (OAT) door buizen (uit het zicht) naar een terminal met aanvoer van afval per bouwblok via centrale inwerpzuilen (300 liter) of via stortkokers op elke verdieping van een gebouw (gescheiden afvalzakken); 2. brengen van afval door bewoners (of een huismeester) naar verzamelpunten onder elk bouwblok (in parkeergarage of bij fietsenstalling) en transport via de openbare ruimte naar een tussenopslagpunt in/bij een centraal wijkservicepunt; 3. brengen van afval door bewoners (of een huismeester) naar verzamelpunten onder elk bouwblok en ondergronds transport via tunnels in met elkaar verbonden parkeergarages naar de tussenopslag bij het centrale wijkservicepunt. Hoewel er door de gemeente Utrecht nog geen keuze is gemaakt voor één van deze alternatieven (of een combinatie van verschillende inzamelings-, opslag- en verwerkingsmethoden), lijkt voor een autovrij Beurskwartier alternatief 2 het meest kansrijk te zijn vanuit het oogpunt van retourlogistiek. Huishoudelijk afval wordt daarbij op bouwblokniveau gescheiden ingezameld: restafval, GFE (groenten, fruit en etensresten), PMD (plastic, blik en drinkpakken), OPK (oud papier en karton), glas en textiel. In totaal levert dit voor het hele Beurskwartier zo’n 1.500 tot 1.700 ton gescheiden huishoudelijk afval op dat per jaar dient te worden afgevoerd. Per bouwblok komt dit gemiddeld neer op zo’n 2.500 kg afval per week. Dit betekent dat voor elk bouwblok 12 tot 18 afvalcontainers (2 of 3 containers per fractie) nodig zullen zijn die 1 of 2x per week worden geleegd en afgevoerd naar een tussenopslagpunt aan de rand van het gebied. CityServiceBike biedt een duurzame oplossing voor monteurs die de bedrijfsbus kunnen parkeren bij een hub aan de rand van de binnenstad. Zij laden daar hun gereedschap en andere benodigdheden over in de bak van een elektrische transportfiets (E-cargobike) van CityServiceBike en rijden daarmee dan naar hun klanten in het centrum van de stad. De BouwHub is een locatie aan de rand van de stad waar alle benodigde bouwmaterialen naar toe worden gebracht. Op de BouwHub worden dagproductie-pakketten samengesteld die met zuinige wagens naar de bouwlocatie worden vervoerd. City Hub Utrecht heeft eveneens en hub aan de rand van de stad, waar magazijnvoorraden en goederen kunnen worden opgeslagen, gebufferd en eventueel handling-werkzaamheden plaatsvinden. Van daaruit verzorgt City Hub met uiteenlopende zero emissie transportvoertuigen de bevoorrading van winkels en bedrijven in de stad. 2
Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier | 11
11:21
12:12
13:55
15:57
16:20
16:32
17:26
17:59
12 | Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier
09:03 bevoorrading horeca (bestelbus) 09:42 bevoorrading horeca (vrachtwagen) 09:42 bevoorrading horeca (personenauto) 09:48 Driessen Food horeca (vrachtwagen) 10:06 Beek Container Distributie (bestelbus) 10:11 Van Eck Distributie (mini-truck) 11:01 Bloem Bezorgdienst horeca (bestelbus) 11:21 dpd pakketbezorging (bestelbus) 12:12 DHL pakketbezorging (mini-truck) 12:18 bouwbedrijf (bestelbus) 12:42 Van de Poll Elektrotechniek (bestelbus) 13:31 Sandd (scooter) 13:55 Heilijgers Onderhoud (bestelbus) 14:04 Vanilla Venture horeca (bestelbus) 14:11 bezorging (bestelbus) 15:05 bezorging (caddy) 15:11 bezorging (caddy) 15:18 bouwbedrijf (bestelbus) 15:57 PostNL postbode (handkar) 16:20 Van Vliet Transport (vrachtwagen) 16:32 maaltijdbezorging (scooter) 16:34 UPS pakketbezorging (bestelbus) 16:35 PostNL pakketbezorging (bestelbus) 17:26 thuisbezorgd.nl (bezorgfiets) 17:53 thuisbezorgd.nl (bezorgfiets) 17:59 Picnic (elektrische bezorgwagen) totaal 26 bezorgmomenten tussen 9 en 18 uur: - 6x bevoorrading horeca - 5x bouwbedrijven, onderhoud en installateurs - 5x pakketbezorging (zakelijk) - 3x pakketbezorging / post (consumenten) - 3x bezorging (overig) - 3x maaltijdbezorging (piek ligt na 18 uur) - 1x boodschappenbezorging
WAT WORDT ER ZOAL BEZORGD OP EEN WERKDAG?
IN ROTSOORD UTRECHT Gedurende een volledige werkdag (donderdag 15 november 2018, 9:00-18:00 uur) is voor één van de nieuwe bouwblokken in het recent ontwikkelde gebied Rotsoord in Utrecht geïnventariseerd welke logistieke stromen het gebied aandoen. Dit geeft een indruk van de stadslogistieke vervoerstromen in een gemengd binnenstedelijk gebied aan de rand van het centrum van Utrecht. In het geïnventariseerde bouwblok zijn in totaal 232 studentenwoningen gehuisvest met in de plint van het gebouw enkele creatieve bedrijven en een horeca-voorziening. De openbare ruimte rond het bouwblok is ingericht als ‘shared space’ voor voetgangers en fietsers. Hiermee komen zowel het bouwprogramma van het bouwblok als de inrichting van de openbare ruimte grofweg overeen met de beoogde nieuwbouw in het Beurskwartier. De 232 woningen in het bouwblok zijn toegankelijk vanuit drie portieken. De inventarisatie heeft betrekking op één van de drie portieken (120 adressen). Bezorgingen in de avonduren (na 18 uur) zijn niet meegenomen. Het aantal bezorgmomenten in het Beurskwartier zal vermoedelijk dus groter zijn.
4. TRANSPORTSTROMEN IN HET BEURSKWARTIER Voor de verschillende stadslogistieke transportstromen in het Beurskwartier is een ruimtelijke uitwerking gemaakt op wijk- en bouwblokniveau. Daarbij is voor elke stroom aangegeven welke voertuigen het gebied in of uit gaan en hoe het toekomstige stadslogistieke systeem van het Beurskwartier slim en efficiënt kan worden georganiseerd. Op bouwblokniveau is tevens bekeken welk ruimtebeslag daarmee gemoeid zal zijn. Pakketbezorging in het Beurskwartier Pakketbezorging vindt in het toekomstige Beurskwartier plaats met zero emissie voertuigen. Een deel van de pakketten wordt afgeleverd bij een van de centrale wijkservicepunten aan de rand van het gebied. Hier maken bezorgdiensten een zogenaamde ‘dikke stop’ met een elektrische bestelbus of bakwagen. Bij een ‘dikke stop’ worden de pakketten vervoerd in rolcontainers die in één keer worden uitgeladen bij het betreffende wijkservicepunt. Het ligt voor de hand om deze wijkservicepunten gebundeld te bevoorraden, bijvoorbeeld vanaf een City Hub, zodat niet alle afzonderlijke aanbieders het gebied in hoeven. Daarnaast worden bij elk bouwblok dagelijks gemiddeld circa 30 pakketten in een pakketmuur afgeleverd in de centrale hal van het bouwblok.3 Hiervoor is een tijdelijke parkeerplaats nodig nabij de ingang van elk bouwblok, aangezien er circa 20 tot 30 minuten nodig zal zijn per stop. In een e-bestelbus kunnen in totaal zo’n 150 tot ruim 200 pakketten worden vervoerd, dus elke bezorgbus bedient ongeveer 5 of 6 bouwblokken. D.w.z dat er elke dag ongeveer drie zero emissie bestelbussen nodig zijn om alle bewoners in de bouwblokken in het Beurskwartier van pakketten te voorzien. Die bussen worden binnen vooraf vastgestelde tijdvakken toegelaten tot de logistieke verdeelroute in het gebied, zodat hinder voor voetgangers en fietsers op de drukste momenten van de dag zo veel mogelijk kan worden beperkt. Een klein deel van de pakketten wordt aan huis (na)bezorgd door fietskoeriers op e-bikes, bezorgfietsen of cargobikes. De pakketmuur in de centrale entreehal van het bouwblok is bestemd voor alle 200 tot 300 adressen van het bouwblok. In de centrale hal bevindt zich ook de brievenbus, deurbel en intercom voor alle woningen in het blok. 3
Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier | 13
PAKKETBEZORGING
1
hoofdopzet
Feiten & cijfers aantallen • Gemiddeld 1 x per 10 dagen per huishouden een pakket • Minimaal 110.000 pakketten per jaar voor het Beurskwartier (woningen) • Deze aantallen zullen in het Beurskwartier vrijwel zeker hoger liggen! servicepunten op wijkniveau • 15% maakt gebruik van servicepunten in de wijk (16.500 pakketten) • Dit aandeel kan in het Beurskwartier (veel) hoger uitkomen, want de servicepunten liggen altijd op de route van OV of parkeren op afstand • Servicepunten met verschillende voorzieningen zijn aantrekkelijker • Eventueel nabezorging tegen meerprijs via lokale buurtbezorging thuisbezorging • (85%) 93.500 pakketten: 6.200 - 9.400 pakketten per bouwblok
S S
S
S
S
S
S
S
2
S S
S
Hoe werkt het systeem 1. servicepunten op wijkniveau • Vanuit City Hubs worden de servicepunten op wijkniveau bevoorraad • Bewoners halen hun pakket(ten) af bij het servicepunt • Evt. kan gebruik worden gemaakt van een (elektrische) transporter (borg) • Optioneel nabezorging aan huis tegen meerprijs via buurtbezorging 2. servicepunten per bouwblok • Elk bouwblok heeft een eigen servicepunt met ‘white label’ pakketkasten -> zie uitwerking bouwblokken • Deze servicepunten zijn onbemand, maar een eigen congiërge kan ook • Servicepunten liggen altijd aan de logistieke routes voor transportverkeer • Wat niet in de pakketkasten past (te groot of pakketpast is vol) wordt afgeleverd bij een van de wijkservicepunten
S
S S
S
3 S S
Twee grote wijkservicepunten, in combinatie met een nano-store en andere voorzieningen op de route naar huis, vanaf Utrecht Centraal en parkeren op afstand Servicepunt per bouwblok, met pakketkasten aan logistieke route langs de randen van het gebied, geen verkeer in het gebied
14 | Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier
Draaiknoppen voor duurzaamheid & kwaliteit servicepunten in de wijk Hoe meer pakketten er bij de servicepunten op wijkniveau worden bezorgd, hoe minder verkeer het Beurskwartier zelf in moet. pakketkasten Door binnen bouwblokken alleen gebruik te maken van pakketkasten kunnen bezorgers veel pakketten in korte tijd afleveren (”dikke stops”). Ze zijn dus snel de wijk weer uit.
0
50
100
150
200
250 m
congiërge Bij (luxe) appartementen kan ook gewerkt worden met een congiërge, die pakketten aanneemt en voor de verdeling van de pakketten binnen het blok zorgt. Dit biedt extra wooncomfort voor de bewoners.
PAKKETBEZORGING
S
stromen & aantallen
S
S
S S
S S
S
S S
S
Blokservicepunt
S
S
S
E-bestelbus 150-200 pakketten
Pakketkasten in hal 30-40 pakketten
Wijkservicepunten
S
Zolution City Hub of e-bakwagen 8-12 rolcontainers max. 30 pakketten per rolcontainer Minimum Beurskwartier . 15% gebruikt wijkservicepunt(en) . ≥ 16.500 pakketten per jaar . ≥ 56 pakketten per dag . = 2 rolcontainers Maximum Beurskwartier . 100% gebruikt wijkservicepunt(en) . ≥ 110.000 pakketten per jaar . ≥ 300 paketten per dag . = 8-10 rolcontainers Kanttekening: pieken zijn lastig • Consumenten willen afhalen tussen 17:00 en 19:00 uur • Grote verschillen over het jaar -> extreme piek met Sint en Kerst
Maximum (per blok) . 9.400 pakketten per jaar . 32 pakketten per dag . diverse leveranciers met elk 1 stop / dag . bij bundeling: 1 stop per dag
Nabezorgen via buurtbezorging 1-5 pakketten . E-bike . Cargobike
Bewoners
Zelf afhalen bij wijkservicepunt circa 5 pakketten . . . .
In de tas Onder de arm Achterop de fiets Transporter (borg)
Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier | 15
ca. 72.5 meter
ca. 77 meter
0
25
50
75
100 m
pakketbezorging
S
ruimtebeslag en organisatie op bouwblokniveau circa 3x per dag pakketbezorging (door verschillende leveranciers) of 1x per dag gebundeld door 1 ‘white label’ bezorgdienst ruimtebeslag: 1 tijdelijke parkeerplaats voor elektrische bestelbus (3 x 7 m) bij centrale entree bouwblok (servicepunt) 20-32 pakketten worden dagelijks door bewoners afgehaald bij de centrale entree van het bouwblok (servicepunt) ruimtebeslag: 1 (onbemande) pakketkast (2.1 x 3.2 m) in de centrale entreehal van het bouwblok 4-5 pakketten worden elke dag door bewoners afgehaald bij centraal wijkservicepunt (of eventueel afgeleverd via buurtbezorging) ruimtebeslag: 1 stallingsplek voor e-bike, cargobike of -trike (1 x 2.2 m) bij ingang centrale entree bouwblok
16 | Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier
Boodschappenbezorging in het Beurskwartier Bezorging van online bestelde boodschappen vindt in het toekomstige Beurskwartier plaats met elektrische bestelbussen of kleine elektrische bezorgwagens. Producenten van verse maaltijdboxen en (online) supermarkten bezorgen hun boodschappenkratten en maaltijdboxen altijd bij de consument aan huis. Deze ‘koude stroom’ hoeft niet warm bij de klant afgeleverd te worden en kan dus bij de centrale entree van het bouwblok worden afgeleverd. Bewoners komen het daar afhalen, of laten de bezorgers hun boodschappen te voet (of met een steekkarretje of kleine transporter) tot aan de deur bezorgen. Gemiddeld worden er zo’n 10 leveringen per dag bezorgd in elk bouwblok. Dit gebeurt op een vooraf vastgesteld tijdvak waarop de consument zelf aanwezig dient te zijn om de boodschappen in ontvangst te nemen. Er zijn verschillende boodschappenleverancies op de markt - Albert Heijn, Jumbo, Plus, Picnic, HelloFresh, Marley Spoon, Willem&Drees, etc. - die elk met een eigen bezorgdienst de boodschappen aan huis bezorgen. De verwachting is dat er in de toekomst als gevolg van marktwerking enige mate van bundeling zal gaan plaatsvinden, zodat er ongeveer 3 tot 5 bezorgdiensten voor online boodschappen en verse maaltijdboxen over zullen blijven. Zij zullen dagelijks het Beurskwartier aandoen. In totaal zijn er ongeveer zes bezorgwagens per dag nodig om alle online bestelde boodschappen in het Beurskwartier bij de bewoners aan huis te bezorgen. Bij de centrale ingang van elk bouwblok zal hiervoor een tijdelijke parkeerplaats moeten worden gereserveerd. Een groot deel van de bewoners van het Beurskwartier zal de boodschappen in de toekomst nog altijd zelf in huis halen. Deze boodschappen kunnen bijvoorbeeld onderweg naar huis worden meegenomen in kleinere city- en ‘on the go’supermarkten of in de nano-stores bij een servicepunt. Omdat er geen privé auto’s worden toegelaten tot het Beurskwartier, zullen zware boodschappen in principe niet met de eigen auto thuis kunnen worden gebracht. Als toch wordt overwogen om bewoners - al dan niet met ontheffing - zelf hun (zware) boodschappen met de (deel)auto bij huis af te laten leveren, dan dienen hiertoe drie tijdelijke parkeerplaatsen te worden voorzien dichtbij de centrale entree van het bouwblok. Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier | 17
boodschappenbezorging
Bezorging bij blokservicepunten
hoofdopzet, stromen & aantallen
1
Feiten & cijfers
S
aantallen o.b.v. gemiddelde voor Nederland • Gemiddeld doet 25% van de huishoudens wekelijks online boodschappen • Gemiddeld bedrag per bestelling was in 2017 circa €92,• Er komen 3.000 woningen in het Beurskwartier • Minimaal 750 huishoudens gaan wekelijks online boodschappen doen • Dat zijn 39.000 bestellingen per jaar, of zo’n 130 per dag voor het BKT • Dit komt op ruim 10 bestellingen per dag per bouwblok
S
S
S
S S
S
E-bestelbus of elektrische bezorgwagen . verschillende leveranciers . Kunnen alleen aan de randen van het gebied komen via logistieke route . Bezorging bij servicepunten in bouwblokken . Bezorging op vooraf overeengekomen tijdstip
S
S
S
S S S
aantal voertuigen per dag in het BKT (25% online) . 130 leveringen per dag in Beurskwartier . Gemiddeld 2 kratten per bestelling . 260 kratten / per dag . Maximaal 48 kratten per bezorgwagen . 6 bezorgwagens per dag (of elektrische bestelbussen)
ontwikkelingen op het gebied van online boodschappen doen • Het aantal huishoudens dat online boodschappen doet stijgt snel • Voor een binnenstedelijke, autovrije buurt als het Beurskwartier mogen nog hogere percentages verwacht worden.
2
3
Hoe werkt het systeem
0
bezorging aan huis • Bezorging vindt plaats met E-bestelbussen en kleinere bezorgwagens • De bezorgvoertuigen hebben geen koeling, gekoelde boodschappen blijven twee tot drie uur goed • Bezorging vindt plaats binnen een van tevoren afgesproken tijdslot van 15 minuten tot een uur • Er is geen ‘no show’ bij boodschappenbezorging • Bezorging vindt plaats aan huis: de bezorger belt aan en mensen halen beneden af (er zijn per bouwblok steekwagentjes beschikbaar) • De bezorger kan eventueel ook tot in de keuken bezorgen • Experts zien weinig in (gekoelde) bezorgkasten in de hal van gebouwen
18 | Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier
100
150
200
S
maximum aantal voertuigen per dag (100% online) . 520 bestellingen (1.040 kratten) per dag . 22 bezorgwagens per dag (of elektrische bestelbussen)
250 m
S
S
S S
S S
S S
S S
Draaiknoppen voor duurzaamheid & kwaliteit meer online boodschappen doen Hoe meer mensen online boodschappen doen, hoe lager het aantal vervoerbewegingen binnen het Beurskwartier (1 bezorgwagen vervangt 18 autoritten het gebied in en uit). Dat is goed voor het milieu én leidt tot meer ruimtelijke kwaliteit in het gebied. Nano-stores in de buurt fungeren als achtervang.
50
beperk toegankelijkheid Als we het aantal auto’s in het Beurskwartier echt willen beperken, dan moeten we ook de toegankelijkheid voor bewoners beperken. Dat betekent dat zware goederen zo veel mogelijk worden afgezet bij de servicepunten per bouwblok en niet bij de eigen portiek. Per bouwblok zijn steekwagentjes beschikbaar voor vervoer binnen het blok. -> zie uitwerking bouwblok
S
S
ca. 72.5 meter
ca. 77 meter
0
25
50
75
100 m
boodschappenbezorging
S
ruimtebeslag en organisatie Per bouwblok 3-5x per dag bezorging van online bestelde boodschappen bij servicepunt in bouwblok (door verschillende leveranciers) ruimtebeslag: 1 tijdelijke parkeerplaats voor elektrische bestelbus (3 x 7 m) of bezorgwagen (2 x 5 m) bij centrale entree bouwblok (servicepunt)
S
10 leveringen worden dagelijks afgehaald door bewoners vanaf de centrale entree van het bouwblok (of te voet aan huis geleverd door de bezorger) ruimtebeslag: karretje, steekwagentje of boodschappentrolley voor intern transport binnen het bouwblok (gedeeld eigendom, stalmogelijkheid in entreehal) 12x per dag zelf zware boodschappen naar huis brengen met de deelauto (of eigen auto met ontheffing) ruimtebeslag: 3 tijdelijke parkeerplaatsen t.b.v. laden/lossen (2 x 5.5 m) bij ingang centraal servicepunt
Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier | 19
Maaltijdbezorging in het Beurskwartier Online en telefonisch bestelde (warme) maaltijden worden in het Beurskwartier in principe aan huis bezorgd. Dit zal ook in de toekomst hoofdzakelijk gebeuren met bezorgfietsen en elektrische scooters. Om te voorkomen dat die bezorgfietsen en -scooters af en aan rijden door het (voetgangers)gebied, leveren de bezorgers de maaltijden af bij de centrale ingang van het bouwblok. Dit betekent dat alle woningen in het bouwblok een eigen deurbel en intercom hebben in de centrale hal en dat er nabij de hoofdingang voldoende stallingsplekken moeten zijn voor bezorgfietsen en -scooters. Bewoners komen de maaltijd vervolgens zelf afhalen in de entreehal, of zij geven de bezorger toestemming om door te lopen naar de eigen voordeur. Het zal echter lastig zijn om te voorkomen dat bezorgers op de fiets of met de scooter zullen doorrijden naar de voordeur of de portiek van de woning waar de maaltijd moet worden afgeleverd. Bezorgers hebben over het algemeen weinig tijd en de maaltijden moeten warm worden afgeleverd bij de klant. Met de inrichting van de zijstraten en het ‘shared space’ gebied rond de bouwblokken kan hier wel rekening mee worden gehouden. Bijvoorbeeld door de openbare ruimte rond het bouwblok zodanig in te richten dat fietsers en met name scooters er alleen stapvoets kunnen rijden. Als maaltijden in de toekomst vanuit ‘dark kitchens’ in grotere aantallen (waves) naar het Beurskwartier bezorgd gaan worden, dan dient nabij de entree van elk bouwblok ook ruimte te worden gererseveerd voor het tijdelijk parkeren van een (elektrische) bezorgwagen. Deze wagen kan - in tegenstelling tot de fietsen en scooters van de koeriers - uiteraard niet verder rijden naar de eigen voordeur of de portiek van de woning. Maaltijden worden in dat geval dus afgehaald in de centrale entreehal.
20 | Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier
maaltijdBEZORGING
Huidige situatie (kleinschalig) S
hoofdopzet, stromen & aantallen
1
Feiten & cijfers aantallen o.b.v. gemiddelde voor Nederland • Gemiddeld 20 leveringen per jaar per huishouden (40 maaltijden) • 3.000 woningen in het Beurskwartier • 13 bouwblokken met 200 - 300 woningen per bouwblok • 60.000 leveringen per jaar voor het Beurskwartier • Ruim 4.500 leveringen per bouwblok per jaar • Gemiddeld zo’n 13 per dag per bouwblok, maar grote piek in weekend: zo’n 75% van de maaltijden wordt in het weekend bezorgd
S
E-scooter & (E-)bike . Gemiddeld 165 bezorgingen per dag in het BKT - Doordeweeks gemiddeld 50 per dag - In het weekend gemiddeld 250 - 300 per dag . Bezorgers kunnen in principe in het hele gebied rondrijden . Maar willen we dat ook? . Cruciale vraag: waar zit de bel?!
S
S S
S
S
S
S S
S S
S
S
S S
S S
S
S
Toekomst (schaalvergroting)
maaltijdbezorging steeds grootschaliger • Nu nog vooral bezorging vanuit lokale keukens, met fiets of scooter • Dit levert veel vervoerbewegingen op • Bedrijven als Deliveroo hebben de markt betreden (en hebben inmiddels een schat aan klantgegevens verzameld) • Aan alleen bezorgen valt echter niets te verdienen • Bezorgbedrijven zetten steeds vaker eigen keukens op (’dark kitchens’) • Per wijk koken en bezorging met bezorgwagen in ‘waves’ van 30 min.
bezorging aan huis • Maaltijden moeten warm worden afgeleverd • Er is dus altijd haast bij en bezorging vindt altijd aan huis plaats • Vrijwel geen ‘no-show’ (maaltijden worden steeds vaker vooraf betaald) • Bezorger belt aan en mensen halen beneden af • Bezorger kan (eventueel tegen meerprijs) ook doorlopen tot aan voordeur
S
S
Ontwikkelingen
2
S S
-> zie uitwerking bouwblok
aannames voor het Beurskwartier • Deze aantallen zullen voor het Beurskwartier vrijwel zeker hoger uitvallen • Daarnaast laat landelijke trend een sterke stijging zien • Maar in BKT ook veel meer mogelijkheden om onderweg wat af te halen • Conclusie: werkelijke aantallen voor BKT waarschijnlijk (veel) hoger dan landelijke gemiddelde, maar lastig exact in te schatten
Hoe werkt het systeem
S S
E-bestelbus of bezorgwagen . Mogen alleen aan de randen van het gebied komen . Bezorging in ‘waves’ van 30 minuten . Grootste drukte tussen 18:00 en 21:00 uur
3
Draaiknoppen voor duurzaamheid & kwaliteit voldoende afhaalmogelijkheden in de buurt Voldoende restaurants en afhaalmogelijkheden in de buurt zorgen voor een levendige wijk, met sociale controle. Bovendien kan het aantal bezorgritten flink worden ingeperkt. Maak dit dus mogelijk in het bestemmingsplan.
beperkte toegankelijkheid Scooters en fietsers tegenhouden werkt niet. Sturen op bestemming werkt wel. Denk daarom goed na over de vormgeving van de toegangen van de bouwblokken. Cruciale vraag: waar zit de bel?!
Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier | 21
ca. 72.5 meter
ca. 77 meter
0
25
50
75
100 m
maaltijdbezorging
S
ruimtebeslag en organisatie op bouwblokniveau 11 tot 22x per dag worden maaltijden afgeleverd bij de centrale entree van het bouwblok (NB. hier bevindt zich de deurbel van รกlle woningen in het bouwblok) ruimtebeslag: 1 stallingsplek voor elektrische bezorgfietsen of -scooters bij ingang centrale entree bouwblok maaltijdbezorgers rijden (nadat ze eerst bij de centrale entree hebben aangebeld) eventueel door naar de eigen portiek of voordeur
S
maaltijden worden door bewoners afgehaald bij centraal servicepunt 2 tot 5x per dag worden maaltijden gebundeld aangeleverd bij de centrale entreehal van het bouwblok (vooral tussen 18:00 en 21:00 uur) ruimtebeslag: 1 tijdelijke parkeerplaats voor elektrische bestelbus of bezorgwagen van maaltijdbezorgdienst (3 x 7 m) bij centrale entree bouwblok
22 | Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier
Bouwlogistiek, installateurs en tweemans-bezorging in het Beurskwartier Voor bouwbedrijven, monteurs en installateurs zullen in het Beurskwartier dezelfde eisen gaan gelden als voor de bewoners van het gebied. Zij zullen hun bestelbus of bedrijfswagen dus in principe op afstand moeten parkeren. Alleen met ontheffing kan de zero emissie bedrijfsauto tijdelijk bij de centrale entree van het bouwblok worden neergezet. Bouw- en installatiebedrijven zullen hun logistieke processen hier dus op moeten afstemmen, bijvoorbeeld door het interne vervoer binnen de wijk met een (elektrische) cargobike of transporter te organiseren. Recent ontwikkelde Utrechtse logistieke concepten zoals de CityServiceBike, BouwHub en City Hub Utrecht lopen hier op vooruit. Voor bouw- en klusbedrijven die hun bedrijfsbus als (mobiele) werkplaats gebruiken, betekent dit echter dat de afstand tussen de klus en de bus toeneemt. Daarbij dient de Arbowet uiteraard in acht te worden genomen, waarin regels zijn opgenomen voor gezond werken in de bouw en logistiek, zoals o.a. het maximale gewicht dat handmatig verplaatst mag worden. Bezorgers van zware goederen - zoals o.a. witgoed en keukenapparatuur - zullen in principe gebruik moeten maken van een (tijdelijke) laad- en losplaats bij de centrale ingang van het bouwblok. Mogelijk kan voor bijzondere vormen van tweemans-bezorging ontheffing worden ontleend zodat zware en grote goederen wel in de woning kunnen worden afgeleverd. Middels slimme kentekenregistratie en cameratoezicht (intelligent access) kan door de gemeente gericht toegang tot het gebied worden verleend aan specifieke vervoerders. Dit zou bijvoorbeeld ook kunnen gelden voor verhuizers. Hier biedt het binnenterrein van het bouwblok wellicht een alternatief. Dat betekent dan wel dat de woningen en appartementencomplexen in het bouwblok via een ingang vanaf het (gemeenschappelijke) binnenterrein toegankelijk dienen te zijn. Voor het zelf naar huis brengen van zware en/of grote goederen (met de eigen auto of een gehuurde bestelbus) geldt hetzelfde als voor het thuisbrengen van zware boodschappen. Hiervoor zal eventueel een aantal tijdelijke parkeerplaatsen kunnen worden gereserveerd nabij de hoofdingang van het bouwblok.
Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier | 23
installateurs
1
hoofdopzet
S
S
S
Feiten & cijfers algemeen • Bouwbusjes, monteurs en installateurs leveren een grote stroom verkeersbewegingen op in een stadswijk • Gemiddeld 6 x per jaar per huishouden • Verhuizingen zijn hierbij niet meegerekend (een verhuizing staat gelijk gelijk aan 50 - 80 bestelbusritten) • Er kunnen drie groepen installateurs worden onderscheiden: 1. M’n bus is m’n werkplaats (schilders, timmerlui, onderhoudsmonteurs) 2. Met de bus bezorgen en verderop parkeren (o.a. bezorgers witgoed) 3. Aan de rand van de wijk parkeren en te voet, met rolkoffer of E-CargoBike verder • Bij een nieuwe woonwijk kunnen spelregels worden opgesteld: bijvoorbeeld vooraf ontheffing aanvragen en beheer via camera’s aannames voor het Beurskwartier • Bij 6 ritten per jaar per huishouden in totaal 18.000 ritten voor het hele BKT • Dit komt neer op ongeveer 70 bussen per werkdag in het Beurskwartier
S
S
S
S
S S
S
2
S
S
Hoe werkt het systeem m’n bus is m’n werkplaats • Vooraf ontheffing aanvragen voor toegang tot Beurskwartier • Bus parkeren op tijdelijke parkeerplaats bij centrale entree bouwblok • Aanbellen bij servicepunt in bouwblok, bewoners verwijzen door naar dichtstbijzijnde portiek
S
service-, onderhouds- en installatiemonteurs en tweemans bezorging • Vooraf ontheffing aanvragen voor toegang tot Beurskwartier • Aanbellen bij servicepunt in bouwblok, bewoners verwijzen door naar dichtstbijzijnde portiek • Bij lange klussen (0:45 +): goederen uitladen en bus op afstand parkeren, bijvoorbeeld bij het servicepunt van het bouwblok of parkeren op afstand
S
overig • Aan de rand van de wijk parkeren op afstand • Met rolkoffer, kleine transporter of E-cargobike het gebied in
S
3
Wijkservicepunt (parkeren op afstand) E-cargobikes en transporters beschikbaar 0
S
Servicepunt per bouwblok installateurs parkeren eerst hier
24 | Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier
50
100
150
200
Draaiknoppen voor duurzaamheid & kwaliteit 250 m
parkeren op afstand bevorderen Hoe meer installateurs op afstand parkeren, hoe minder verkeer in het Beurskwartier.
installateurs
M’n bus is m’n werkplaats
stromen & aantallen
S
S
S
S S
S S
S S
S S
S
S
. Ongeveer 40% van het totaal . 30 bussen per dag . 2 à 3 bussen per bouwblok . Staan voor de deur tot de klus af is . Voldoende parkeerruimte voor maken bij servicepunt bouwblok
S servicepunt met
S
ruimte voor tijdelijk parkeren
S
Parkeren op afstand S
S
S S
S S
S
Bezorgers S
S S
Parkeren op afstand en natransport met E-cargobike, rolkoffer of transporter Nieuwe ontwikkeling . Dit is op dit moment nog een kleine groep (10-20%) . 7 tot 14 bussen per werkdag . Groeimogelijkheden zijn aanwezig (bij wijkservicepunt op P6500)
S
S . Ongeveer 40% van het totaal . 30 bussen per dag . 2 à 3 bussen per bouwblok . Tweemans-bezorging (witgoed, etc.) . Leveren af en parkeren elders . Voldoende parkeerruimte voor maken
Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier | 25
ca. 72.5 meter
ca. 77 meter
0
25
50
75
100 m
Installateurs ruimtebeslag en organisatie Per bouwblok 4x per dag voorrijden van bouwbedrijf, installateurs en/of (tweemans) bezorging ruimtebeslag: 2 parkeerplaatsen voor elektrische bestelbus (3 x 7 m) bij centrale entree bouwblok (servicepunt) 2x per dag CityServiceBike ruimtebeslag: 2 stallingsplekken voor cargobike of -trike (1 x 2.2 m) bij ingang centraal servicepunt of bij portiek 17x per dag zelf zware goederen naar huis brengen met de (deel)auto (of eigen auto met ontheffing) ruimtebeslag: 4 tijdelijke parkeerplaatsen t.b.v. laden/lossen (2 x 5.5 m) bij centrale ingang bouwblok (servicepunt)
26 | Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier
S
Afvalinzameling in het Beurskwartier Zoals al eerder aangegeven is nog niet duidelijk hoe het afval in het Beurskwartier in de toekomst zal worden ingezameld, opgeslagen, verwerkt en afgevoerd. In het kader van dit onderzoek wordt uitgegaan van een transportsysteem met te schakelen containerkarren en bovengronds elektrisch vervoer naar een tussenopslagpunt aan de rand van het gebied (alternatief 2 uit het Stantec onderzoek). De containerkarren voor het inzamelen van gescheiden afval (zes fracties) hebben een vloeroppervlak van circa 2 m2. Dat betekent dat in elk bouwblok gemiddeld 2 of 3 karren per fractie nodig zijn en dat in elk bouwblok een opstelruimte nodig is voor 12 tot 18 containerkarren. Verder moet nog rekening gehouden worden met de benodigde manoeuvreerruimte voor het verrijden/wisselen van de karren met een elektrisch vervoermiddel. Het geraamd oppervlak daarvoor bedraagt circa 75 tot 100 m2, bij voorkeur op de begane grond, maar niveau -1 is ook mogelijk. GFE-afval van bewoners kan ter plekke worden verwerkt met lokale vergistingsinstallaties. In dat geval moet onder in elk bouwblok een kleinschalige vergistingsinstallatie worden gerealiseerd. In een bouwblok met gemiddeld 200 tot 300 woningen komt tussen de 100 en 160 kg GFE-afval per dag vrij (circa 50 ton per jaar). Vergistingsinstallaties met een dergelijke capaciteit hebben het formaat van een 20-voet zeecontainer met een licht industriĂŤle uitstraling. Er bestaan ook kleinere vergisters (10 ton per jaar, oppervlakte 10 m2); daarvan zijn er dan circa vijf per bouwblok nodig. Mogelijk kan de afvoer van de afvalstromen vanaf de tussenopslag uit het gebied via het water van het Merwedekanaal plaatsvinden. Daarmee kan worden voorkomen dat zware vrachtwagens het gebied in moeten rijden om dit afval op te halen. Het tussenopslagpunt (afvalstation) voor het Beurskwartier komt daarom bij voorkeur aan het water van het Merwedekanaal te liggen. Daar zou het eventueel ook kunnen worden gecombineerd met de expeditieroute van de Jaarbeurs. Dit biedt voor de toekomst de meeste flexibiliteit t.a.v. de keuze hoe het afval wegkomt uit het gebied (per schip of over de weg). Dit vraagt wel om nadere afstemming met ambities buiten het Beurskwartier (m.n. Jaarbeurs en Merwedekanaalzone) en met de beoogde eindbestemming van het afval. Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier | 27
afvalinzameling
1
hoofdopzet
Feiten & cijfers Stantec onderzoek • Stantec heeft drie alternatieven uitgewerkt: 1. Ondergronds afvaltransport (OAT) door buizen naar centraal afvalstation 2. Ophalen van gescheiden afval door huismeester, bovengronds transport naar centraal afvalstation 3. Bewoners brengen afval naar verzamelpunten onder het bouwblok -> vervolgens ondergronds transport naar centraal afvalstation via een netwerk van met elkaar verbonden parkeergarages • Daarnaast is er een nul-situatie met ondergrondse verzamelpunten op straat, die worden geleegd door vuilniswagens • Vanuit het oogpunt van retourlogistiek in het autovrije Beurskwartier is alleen alternatief 2 interessant om uit te werken (van de nul-situatie zijn de consequenties bekend)
S S
S
S
S
S
S
S
S S
S
2
Hoe werkt het systeem
3
Draaiknoppen voor duurzaamheid & kwaliteit
afvalinzameling onder het bouwblok en transport naar tussenopslag • Afval wordt door congiërge of door bewoners naar beneden gebracht • Beneden in het bouwblok staan afvalcontainers voor de verschillende soorten afval (zes fracties: papier, plastic/blik, GFE, glas, textiel, restafval) • Volle containers worden 1 of 2 keer per week met een elektrische kar via de logistieke route afgevoerd naar een centraal afvalopslagstation • Hier wordt het afval samengeperst en afgevoerd met zwaar transport (per as) of over water met een elektrische vrachtboot via het Merwedekanaal • Dit betekent dat er geen zwaar transport in het BKT zelf plaatsvindt
S
S S
S A A
Centraal Afvalopslagstation aan de rand van het gebied gekoppeld aan ‘parkeren op afstand’ en Merwedekanaal
S
Twee grote servicepunten, in combinatie met een nano-store en andere voorzieningen (o.a. afvalinzameling) op de route naar huis, bij Centraal Station en ‘parkeren op afstand’
S
Servicepunt per bouwblok, met afvalstation langs de randen van het gebied, geen verkeer in het gebied
28 | Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier
retourlogistiek Het aantal vervoerbewegingen kan worden beperkt als leveranciers afval retour nemen richting tussenopslag/afvalstation. vergisten De mogelijkheden voor retourlogistiek nemen sterk toe als GFE-afval in het Beurskwartier wordt vergist. Lokaal vergisten en hergebruiken scheelt bovendien veel transport.
0
50
100
150
200
250 m
zelf brengen In het Beurskwartier zullen bewoners in de toekomst vaak op en neer lopen en fietsen richting de wijkservicepunten. Zelf je afval afgeven bij het wijkservicepunt is dan een duurzame oplossing. In dat geval ligt een combinatie van wijkservicepunt en afvalstation voor de hand. Een geaccepteerde loopafstand mét afval bedraagt maximaal zo’n 100 tot 150 meter.
afvalinzameling
S
stromen
S
S
S S
S S
S
S S
S
S
A
Blokservicepunt
S
S
S
Afvalcontainers in bouwblok (bij servicepunt) . Glas . Plastic & blik . Papier . GFE . Textiel . Rest
Wijkservicepunten Elektrisch voertuig - Trekker met schakelbare afvalcontainers (inclusief mogelijkheid retourlogistiek) Elektrische vuilnisauto . afval wordt gescheiden ingezameld, samengeperst en afgevoerd
Centraal afvalstation Bewoners
Zelf wegbrengen naar wijkservicepunt Elektrische vuilnisauto Afvalboot . afval wordt gescheiden ingezameld, samengeperst en afgevoerd
. Steeds in kleine hoeveelheden . Vuilniszak . Doos oud papier
Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier | 29
ca. 72.5 meter
ca. 77 meter
0
25
50
75
100 m
afvalinzameling
S
ruimtebeslag en organisatie Per bouwblok 2x per week afvoeren van (geschakelde) afvalcontainers met elektrisch vervoer ruimtebeslag: 18 afvalcontainers (2 m2) + manouvreerruimte (100 m2) bij centraal servicepunt of onder het gebouw (parkeergarage deelauto’s) bewoners brengen (gescheiden) afval zelf naar afvalcontainers of afval wordt aan huis afgehaald door een conciÍrge
30 | Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier
5. CONCLUSIES EN AANZET VOOR EEN NADERE UITWERKING In dit ontwerpend onderzoek naar stadslogistiek in het Beurskwartier is op wijk- en bouwblokniveau in kaart gebracht welke transportstromen gemoeid zijn met de aan- en afvoer van pakketten, boodschappen, maaltijden, bouwlogistiek, onderhouds- en installatiemonteurs en afvalinzameling ten behoeve van de bewoners van het gebied. Ook is in kaart gebracht tot welk ruimtebeslag dat leidt op de schaal van een bouwblok. Dit leidt tot een aantal conclusies, aanbevelingen en nadere onderzoeksvragen voor het vervolg. Op hoofdlijnen volgen uit het verrichte onderzoek naar stadslogistiek in het Beurskwartier de volgende algemene conclusies en aanbevelingen: -> Beperk de hoeveelheid stadslogistieke transportstromen op wijkniveau Beperking van het aantal logistieke vervoerstromen kan o.a. worden bereikt door: - zo veel mogelijk bundeling en buffering van pakket- en goederenstromen in logistieke hub’s aan de rand van de stad (City Hubs); - vanuit die logistieke hubs gebundeld afleveren van pakketten en (kleine) goederen bij een beperkt aantal wijkservicepunten aan de rand van de wijk; - buurtbezorging vindt uitsluitend plaats met zero emissie voertuigen via een logistieke verdeelroute aan de rand van het Beurskwartier; - bevorderen van parkeren op afstand van werkbussen en bedrijfswagens van bouwbedrijven, installateurs en monteurs (BouwHub en CityServiceBike); - beperken van de hoeveelheid individuele (deel)autoritten van bewoners en ondernemers t.b.v. het aan huis afleveren van (zware) goederen en boodschappen (o.a. door online boodschappen te bevorderen); - in het bestemmingsplan ruimte bieden voor lokale restaurants (met afhaalmogelijkheid), kleine city-markets en nano-stores (dit bevordert tevens de levendigheid in de wijk).
-> Richt het openbaar gebied goed in op de logistieke stromen op buurtniveau Stadslogistiek heeft consequenties voor de openbare ruimte in het Beurskwartier: - creëer een autovrij middengebied en autovrije zijstraten met verblijfskwaliteit voor voetgangers, waar fietsers en e-scooters hooguit stapvoets mogen rijden (bij voorkeur middels inrichtingsmaatregelen in plaats van handhaving); - richt de logistieke verdeelroute in als ‘shared space’ of een 30 km-zone (geen afzonderlijke rijbaan met trottoirs) met een keermogelijkheid voor bestelbussen en bezorgwagens aan het einde van de route (uitgaande van een doodlopende route t.p.v. de Centrumboulevard); - maak voldoende laad- en losplekken voor bestelbussen, (tijdelijke) parkeerplaatsen voor (deel)auto’s en stallingsplekken voor e-cargobikes bij de centrale entree van elk bouwblok. -> Formuleer ruimtelijke randvoorwaarden voor de uitwerking op bouwblokniveau Stadslogistiek heeft ook consequenties voor de organisatie van de bouwblokken: - aan de zijde van de logistieke verdeelroute hebben alle bouwblokken één centrale hoofdentree voor alle circa 200 tot 300 woningen in het blok; - bij deze centrale ingang worden alle pakketten, goederen, boodschappen en maaltijden afgeleverd bij een inpandig servicepunt op bouwblokniveau; - dit inpandige servicepunt bevat alle brievenbussen, deurbellen en de intercom voor alle bewoners, evenals een ‘white label’ pakketmuur. Ook bevindt zich hier de toegang tot het inzamelpunt voor (gescheiden) huishoudelijk afval en de entree naar de gemeenschappelijke fietsenstalling en de bergingen; - het servicepunt kan (optioneel) worden bemensd door een conciërge of een huismeester. In dat geval kan het servicepunt worden voorzien van aanvullende functies, zoals een coffee-corner, wasserette, nano-store of een uitleenpunt voor deelfietsen, etc. - overwogen kan worden om de laad- en losplekken en (tijdelijke) parkeerplaatsen en de overige logistieke functies voor bewoners (en ondernemers) van het bouwblok te concentreren op en rond het binnenterrein van het bouwblok. Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier | 31
Grenzen aan bundeling Door pakketten en goederen gebundeld aan te bieden, kan worden voorkomen dat meerdere bestelbussen en bezorgwagens slechts ten dele gevuld door het gebied zullen rijden. De bestelbussen van bezorgdiensten als PostNL en DHL zijn echter vrijwel altijd volledig gevuld als zij vertrekken uit het distributie- of sorteercentrum. Bundeling heeft dus vooral zin als daardoor grotere aantallen pakketten en goederen kunnen worden vervoerd met efficiëntere (zero emissie) voertuigen. Zoals bijvoorbeeld een e-truck of de Zolution City Hub, waarin ruimte is voor meerdere rolcontainers. Daarmee kan het aantal vervoersbewegingen in het gebied worden beperkt. Er zijn echter wel grenzen aan de afmetingen van de voertuigen die in het Beurskwartier zullen worden toegelaten. Grote e-trucks en de Zolution nemen relatief veel ruimte in en moeten mogelijk ook nog kunnen keren aan het eind van de doodlopende routes. We gaan er daarom van uit dat het grootste voertuig dat op een logistieke verdeelroute zal worden toegelaten een elektrische bakwagen of e-bestelbus zal zijn. Dan moet rekening worden gehouden met maximaal 300 voertuigbewegingen per dag op de drukste logistieke verdeelroute in het gebied. Dit is overigens een relatief beperkt aantal dat meer dan voldoende ruimte laat voor (doorgaand) fietsverkeer op diezelfde routes. Wat is nodig om ruimte te bieden aan stadslogistiek in het Beurskwartier? Bij elkaar dient in de openbare ruimte rond elk bouwblok in het Beurskwartier een ruimtelijk programma te worden gereserveerd voor circa 4 tot 7 laad- en losplekken voor (zero emissie) bestelbussen en bedrijfswagens van bezorgdiensten en installateurs en eveneens 4 tot 7 tijdelijke parkeerplaatsen voor elektrische (deel)auto’s van bewoners die zware boodschappen of goederen aan huis komen afleveren. Daarnaast zullen er 2 tot 4 stallingsplekken nodig zijn voor bezorgfietsen en cargobikes. In de centrale entreehal van een bouwblok dient ruimte te zijn voor een inpandig servicepunt met een pakketmuur voor tenminste 30 tot 40 pakketten voor een gemiddelde dag. Wil dit systeem werken, dan moet de capaciteit aanzienlijk groter zijn, zodat ook op piekdagen voldoende ruimte beschikbaar is. Want als de pakketmuur vol is geladen, ontstaan er alsnog retourstromen of moeten bezorgers gaan aanbellen bij de bewoners van het blok. Naast de pakketmuur bevinden zich in het servicepunt ook de brievenbussen en deurbellen van alle circa 200 tot 300 woningen in het bouwblok. Vanuit het servicepunt kan eveneens de (inpandige) fietsenstalling worden bereikt, evenals het afvalverzamelpunt dat zich onder elk bouwblok bevindt. Daar is ruimte voor 12 tot 18 afvalcontainers voor gescheiden afvalinzameling. 32 | Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier
Kosten Aan het realiseren (en bemensen) van een servicepunt binnen een bouwblok zijn uiteraard kosten verbonden. Die kosten zullen voor een belangrijk deel door de bewoners van het bouwblok moeten worden opgebracht, bijvoorbeeld in de vorm van maandelijkse servicekosten of een abonnement. Maar ook met de bezorgdiensten moet hierover het gesprek worden aangegaan. Een ‘dikke stop’ bij een pakketmuur is voor een bezorgdienst immers veel efficiënter dan overal afzonderlijk aanbellen, voor de deur moeten wachten en het pakket dan alsnog weer mee retour moeten nemen. Wederzijds voordeel leidt daarom ook tot een wederzijdse verantwoordelijkheid. Nadere onderzoeksvragen Dit onderzoek naar stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier is in een relatief korte periode uitgevoerd en richt zich vooral op de toekomstige bewoners van het Beurskwartier. Dit onderzoek beantwoordt daarmee een aantal belangrijke vragen, maar zeker nog niet alle vragen rondom slimme en innovatieve stadslogistiek. Op de volgende onderwerpen is aanvullend onderzoek in elk geval interessant: - De omvang en organisatie van stadslogistiek gericht op de toekomstige bedrijven, kantoren, winkels en voorzieningen in het Beurskwartier. Waar liggen overlappen en kansen voor combinaties tussen de consumentenmarkt en de zakelijke markt? - De combinatiemogelijkheden op het gebied van afval- en retourlogistiek. Op basis van dit onderzoek en dat van Stantec zijn al verschillende interessante combinaties in beeld gebracht. Nader onderzoek naar meekoppelkansen is gewenst. - In dit onderzoek zijn een aantal ‘draaiknoppen’ benoemd die kunnen leiden tot optimalisatie op het gebied van duurzaamheid, ruimtelijke kwaliteit, meer comfort voor bewoners, efficiëntie en/of lagere kosten. Nader onderzoek naar verdere optimalisatiemogelijkheden is noodzakelijk. - Ook in omliggende stedelijke ontwikkelingsgebieden (Jaarbeurscomplex en Merwedekanaalzone) wordt nagedacht over mobiliteitshubs, parkeren op afstand, stadslogistiek en expeditieverkeer. Dit vraagt om een zorgvuldige afstemming. - Een nadere uitwerking op architectonisch en inrichtingsniveau is cruciaal voor een goed functionerend Beurskwartier. Het volstaat niet om de ruimtelijke randvoorwaarden op stedenbouwkundig niveau te formuleren. Er moet door alle schalen heen worden ontworpen.
Varianten Voor de organisatie van de logistieke functies in en rond het bouwblok zijn meerdere varianten denkbaar. Zo kan het ruimtelijke programma worden verspreid rondom het bouwblok (variant 1), aan één zijde worden geconcentreerd langs de logistieke route (variant 2) of worden gebundeld op het binnenterrein (variant 3). Vooral bundeling op het binnenterrein lijkt kansrijk. Hiermee worden de afstanden naar de omliggende woningen beperkt en behoudt de openbare ruimte rond de gebouwen een zo goed als autovrij karakter. Dit vraagt op stedenbouwkundig en architectonisch niveau nog wel om een nadere uitwerking van de bouwblokken en om een inrichtingsplan voor een aantrekkelijke, prettige en gezonde openbare ruimte in het Beurskwartier. ca. 72.5 meter
ca. 72.5 meter
75
100 m
0
25
50
75
ca. 77 meter
50
ca. 77 meter
ca. 77 meter
25
ca. 72.5 meter
100 m
mbinatie van logistieke stromen combinatie van logistieke stromen S
S
S
tebeslag te en organisatie > servicepunt en entree aan logistiekeruimtebeslag route en organisatie > logistieke functies op het binnenterrein
van 4x bij centrale 7x (tijdelijke) entree bouwblok parkeerplaats (servicepunt) voor elektrische bestelbussen (3 x 7 m), waarvan 4x bij centrale 7x (tijdelijke) entree bouwblok parkeerplaats (servicepunt) voor elektrische bestelbussen (3 x 7 m) op binnenterrein bouwblok
Variant 1: laden/lossen en (tijdelijk) parkeren rondom Variant 2: laden/lossen en (tijdelijk) parkeren Variant 3: laden/lossen en (tijdelijk) parkeren het bouwblok tot beperkte geconcentreerd langs decargobike logistieke verdeelroute. gebundeld op het binnenterrein. Dit leidt tot een e entree bouwblok 4x stallingsplek (servicepunt) voorleidt elektrische cargobike ofauto-stromen -trike (1 x 2.2 m) bijin centrale entree bouwblok 4x stallingsplek (servicepunt) voor elektrische of -trike (1 x 2.2 m) op binnenterrein bouwblok een ‘autoluw’ middengebied. In de zijstraten zullen Dit leidt tot een autovrij middengebied, maar vraagt autovrij middengebied van het Beurskwartier, ervicepunt) 1x (onbemande) pakketkast (2.1 x 3.2 m) bij centrale entree bouwblok (servicepunt) 1x (onbemande) pakketkast (2.1 x 3.2 m) bij centrale entree bouwblok (servicepunt) inrichtingsmaatregelen er voor moeten zorgen dat er relatief veel opstelruimte voor auto’s en bussen aan de gecombineerd met een optimale bereikbaarheid blok (servicepunt) 18x afvalcontainers inclusief manouvreerruimte bij centrale entree bouwblok (servicepunt) 18x afvalcontainers inclusief manouvreerruimte bij centrale entree bouwblok (servicepunt) hooguit stapvoets kan worden gereden. straatzijde. van de verschillende bouwblokken. Voorwaarde is uiteraard een goed ontwerp en inrichtingsplan voor de binnenterreinen van de bouwblokken, want ook hier mag de verblijfskwaliteit niet verloren gaan.
) bij centrale entree 7x tijdelijke bouwblok parkeerplaats (servicepunt) voor laden/lossen elektrische auto’s (2.5 x 5.5 m) bij centrale7x entree tijdelijke bouwblok parkeerplaats (servicepunt) voor laden/lossen elektrische auto’s (2.5 x 5.5 m) op binnenterrein bouwblok
Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier | 33
OVERZICHT VAN GEBRUIKTE BRONNEN EN LITERATUUR Voor het onderzoek naar stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier zijn verschillende interviews gehouden, bilaterale gesprekken gevoerd en kennisbijeenkomsten georganiseerd met experts en adviseurs op het gebied van duurzame mobiliteit en stadslogistiek. Daarnaast zijn onderzoeksrapporten en beleidsmatige achtergronddocumenten bestudeerd en artikelen en blogs doorgelezen. Hieronder volgt een overzicht van de door ons gebruikte bronnen: - City Logistiek - Op weg naar een duurzame stadslogistiek voor aantrekkelijke steden (Lectorale Rede, Walther Ploos van Amstel, 29 september 2015) - Parcel Delivery - The future of last mile (McKinsey&Company, Travel, Transport & Logistics, september 2016) - E-commerce in Nederland: tendensen, feiten & cijfers (landmark global, 31 maart 2017) - De belangrijkste e-commerce trends van 2018 | Last Mile Delivery (www.sendcloud.nl, 30 november 2017) - Omgevingsvisie Beurskwartier en Lombokplein - Naar een groter centrum (gemeente Utrecht, 7 december 2017) - Pakketbezorging: kan het duurzamer? (www.logistiek.nl, Walther Ploos van Amstel, 25 januari 2018) - Mobiliteitsconcept voor Merwede - Conceptontwikkeling / Eindrapport (Rebel en Goudappel Coffeng, 3 april 2018) - Netherlands 2018 E-commerce Study (Mazars / E-commerce Foundation, 2018) - Last Mile Delivery Solutions in Smart Cities and Communities (hub.beesmart.city, 19 juli 2018) - Thuiswinkel Markt Monitor - groei online productbestedingen per productsegment (www.thuiswinkel.org, rapport HY1 2018, september 2018) - De toekomst van e-commerce: complexiteit vraagt om innovatieve oplossingen (www.duurzaambedrijfsleven.nl, 21 september 2018) - (Bijna) Zero Waste, Deelrapportage 5: Vergelijking alternatieven (Stantec, 4 oktober 2018) - Duurzame bouwlogistiek voor binnenstedelijke woning- en utiliteitsbouw (TNO, oktober 2018) 34 | Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier
Illustratieverantwoording Op de voorpagina is gebruik gemaakt van de volgende afbeelding: SRV wagen, een foto door Sebastiaan ter Burg, CC BY 2.0 (https://creativecommons.org/licenses/by/2.0). Daarnaast is in de fotocollages op pagina 4, 13, 17, 20, 23 en 27 gebruik gemaakt van beeld- en fotomateriaal uit de beeldbank van Albert Heijn, Bringme, Coolblue, Deutsche Post AG (DHL), dpd, Jumbo, Jungheinrich, Uber Eats en Volkswagen. Verder hebben City Hub, CityServiceBike, Deliveroo, Picnic, Plus, PostNL, Takeaway.com (Thuisbezorgd) en VolkerWessels beelden beschikbaar gesteld voor plaatsing in deze rapportage. Deze beelden mogen niet gebruikt worden en/of openbaar worden gemaakt zonder toestemming van de betreffende bedrijven. De overige beelden en kaarten die in deze rapportage zijn opgenomen, zijn vervaardigd door bureau Nieuwe Gracht uit Utrecht. Deze illustraties mogen worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt mits de bron wordt vermeld. Mocht u menen dat de beschikbaarstelling van bepaald materiaal inbreuk maakt op enig recht dat u toekomt of uw (privacy)belangen schaadt, dan vragen wij u contact op te nemen met bureau Nieuwe Gracht (www.nieuwegracht.nl). Bureau Nieuwe Gracht, Utrecht, 14 december 2018
BUREAU NIEUWE GRACHT Stadslogistiek in een duurzaam en bereikbaar Beurskwartier | 35