Τρίτη ενότητα μαθηματικά

The Odyssey of words Τρίτη ενότητα: Μαθηματικά 1.

μαθηματικά

Η λέξη μαθηματικά (mathematics) είναι κοινή σε όλες τις γλώσσες και προέρχεται από την ελληνική, και συγκεκριμένα από τον (αρχαίο) πληθυντικό του ουδετέρου του επιθέτου «μαθηματικός» , που προέρχεται από τη λέξη «μάθημα» και αυτό με τη σειρά του από το ρήμα «μανθάνω» που σημαίνει: μαθαίνω, αποκτώ (με υη μελέτη) γνώσεις, παιδεία, εμπειρία.

2.

κύκλος

Η λέξη κύκλος είναι ελληνική. Τη λέξη αυτή έχουν δανειστεί διάφορες ευρωπαϊκές γλώσσες κυρίως με τη μορφή σύνθετων , από τα οποία τα περισσότερα είναι επιστημονικοί όροι. Τα περισσότερα από αυτά επανήλθαν στην ελληνική γλώσσα όπως για παράδειγμα οι λέξεις: κυκλοθυμία, δίκυκλο, τρίκυκλο κα.

3.

ρόμβος

Ρόμβος είναι το τετράπλευρο που έχει τις απέναντι πλευρές του παράλληλες. Η λέξη ρόμβος προέρχεται από το ρήμα «ῥέμβομαι» που σημαίνει «περιφέρομαι» (βλ. ρεμβάζω). Στην αρχαιότητα ο ρόμβος ήταν ένα κυκλικό σώμα κρεμασμένο απ ό κλωστή το οποίο περιστρεφόταν. Η λέξη ρόμβος χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει το συγκεκριμένο γεωμετρικό σχήμα λόγω τής ομοιότητας τού σχήματος αυτού με το κυκλικό σώμα που περιστρεφόταν.

4.

πολύγωνο, πεντάγωνο, εξάγωνο, επτάγωνο, οκτάγωνο

Το πολύγωνο είναι ένα επίπεδο σχήμα με πολλές γωνίες. Είναι μια λέξη σύνθετη από το επίθετο «πολύς» και το ουσιαστικό «γωνία». Μα τον ίδιο τρόπο δημιουργούνται πολλές παρόμοιες λέξεις: πεντάγωνο: πέντε + γωνία εξάγωνο: έξι + γωνία επτάγωνο: επτά + γωνία οκτάγωνο: οκτώ + γωνία 5.

παράλληλος

Η λέξη παράλληλος προήλθε από την αρχαία ελληνική φράση «παρ' ἀλλήλους» : Είναι μια λέξη σύνθετη από την πρόθεση «παρά» (που σημαίνει: κοντά σε) και την αλληλοπαθή αντωνυμία «ἀλλήλους» (που σημαίνει: μεταξύ τους) και προέρχεται από το «ἄλλος». Στην ευκλείδεια γεωμετρία δύο ευθείες λέμε ότι είναι παράλληλες μεταξύ τους όταν δεν έχουν κοινό σημείο.

6.

Παραλληλόγραμμο

Η λέξη παραλληλόγραμμο που δηλώνει ένα επίπεδο τετράπλευρο με παράλληλες τις απέναντι πλευρές, είναι σύνθετη από τις λέξεις «παράλληλος» και το ρήμα «γράφω».

Λίντα Αλεξοπούλου - Θεόδωρος Τομαράς

Σελίδα 1

The Odyssey of words 7.

Ισοσκελές

Ισοσκελές είναι το τρίγωνο που έχει δύο πλευρές ίσες. Είναι λέξη σύνθετη από το επίθετο «ίσος» και το ουσιαστικό «σκέλος» που σημαίνει πόδι (ισόποδο).

8.

Διάμετρος

Διάμετρος είναι κάθε χορδή που περνά από το κέντρο ενός κύκλου ή μίας σφαίρας και το μήκος της είναι διπλάσιο από το μήκος της ακτίνας του κύκλου ή της σφαίρας. Είναι λέξη σύνθετη από την πρόθεση «δια» και το ουσιαστικό «μἐτρο».

9.

Διαγώνιος

Διάγωνιος είναι η ευθεία που ενώνει δύο γωνίες σε ένα πολύγωνο αρκει αυτές να μην είναι διαδοχικές (δηλαδή η μία δίπλα στην άλλη). Είναι λέξη σύνθετη από την πρόθεση «δια» και το ουσιαστικό «γωνία».

10. Υποτείνουσα Υποτείνουσα είναι η πλευρά που βρίσκεται απέναντι από την ορθή γωνία ενός ορθογώνιου τριγώνου. Η λέξη είναι σύνθετη από την πρόθεση «ὑπό» και το ρήμα «τείνω» που σημαίνει τεντώνω.

11. Σφαίρα Η σφαίρα είναι ένα γεωμετρικό σώμα, η επιφάνεια του οποίου αποτελείται από σημεία που απέχουν εξίσου από το κέντρο του. Η ετυμολογία της λέξης ανάγεται στην ινδοευρωπαϊκή γλώσσα.

12. Κώνος Ο κώνος είναι ένα γεωμετρικό στερεό με κυκλική βάση και κυρτή επιφάνεια, η οποία καταλήγει σε οξεία (=μυτερή) κορυφή. Στην αρχαιότητα κώνος ονομαζόταν ο καρπός του πεύκου, το κουκουνάρι. Η ετυμολογία του είναι αβέβαιη.

13. κύβος Ο κύβος είναι ένα ορθογώνιο παραλληλεπίπεδο στερεό, του οποίου οι δώδεκα ακμές είναι ίσες. Κύβος στην αρχαιότητα ονομαζόταν το ζάρι. Η ετυμολογία της λέξης είναι αβέβαιη, μάλλον πρόκειται για δάνειο λυδικής προέλευσης. Γνωστή φράση: «ο κύβος ερρίφθη». Την φράση αυτή είπε ο Ιούλιος Καίσαρας όταν πέρασε τον ποταμό Ρουβικώνα και κινήθηκε με το στρατό του εναντίον της Ρ ώμης,. Σημαίνει: πάρθηκε πλέον η κρίσιμη απόφαση ύστερα από πολλούς δισταγμούς.

14. πυραμίδα Πυραμίδα λέγεται ένα στερεό, που μία έδρα του είναι ένα πολύγωνο και όλες οι άλλες έδρες του είναι τρίγωνα με κοινή κορυφή. Από την αρχαιότητα οι άνθρωποι έκτιζαν μνημεία με τη μορφή πυραμίδας. Οι τάφοι των βασιλέων της αρχαίας Αιγύπτου είχαν τη γνωστή σ' εμάς μορφή της πυραμίδας. Λίντα Αλεξοπούλου - Θεόδωρος Τομαράς

Σελίδα 2

The Odyssey of words Η λέξη πυραμίδα προέρχεται από την αρχαιοελληνική «πυραμίς». Δεν γνωρίζουμε ακριβώς ποιά είναι η ετυμολογία της λέξης. Γνωρίζουμε ότι η λέξη πυραμίς στην αρχαιότητα είχε και μία ακόμα σημασία: ήταν ένα είδος πίτας από σιτάρι και μέλι και έχει σχηματιστεί από τη λέξη «πυρός» που σημαίνει «σιτάρι».

15. κύλινδρος Ο κύλινδρος είναι ένα στρογγυλό και επίμηκες γεωμετρικό σώμα, που καταλήγει σε δύο παράλληλες βάσεις. Προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα «κυλίνδω» που σημαίνει κυλώ.

16. πρίσμα Πρίσμα ονομάζεται το τρισδιάστατο γεωμετρικό σχήμα το οποίο οριοθετείται από δύο παράλληλα ίδια πολύγωνα (βάσεις) και οι υπόλοιπες έδρες του είναι παραλληλόγραμμα. Η λέξη παράγεται από το ρήμα «πρίω» που σημαίνει: κόβω στα δύο με το πριόνι.

17. σύμβολο Η λέξη σύμβολο είναι σύνθετη από την πρόθεση «συν» και το ρήμα «βάλλω».

18. θεώρημα Στα μαθηματικά το θεώρημα είναι μια πρόταση που αποδεικνύεται με βάση προηγουμένως αποδεκτές προτάσεις . Πρόκειται δηλαδή για μια πρόταση του τύπου: αν ισχύει Α, τότε θα ισχύει Β. Η λέξη προέρχεται από το ρήμα «θεωρώ» που σημαίνει κοιτάζω, παρακολουθώ προσεκτικά, εξετάζω, ερευνώ.

19. πρόβλημα Η λέξη πρόβλημα είναι σύνθετη από την πρόθεση «προ» και το ρήμα «βάλλω».

20. στατιστική Η στατιστική είναι μία επιστήμη που συγκεντρώνει, ταξινομεί. επεξεργάζεται, αναλύει και ερμηνεύει διάφορα δεδομένα με σκοπό να βγάλει συμπεράσματα για κάποιο θέμα (οικονομικό, πολιτικό, κοινωνικό κλπ.). Πρόκειται για μεταφορά στα ελληνικά ενός όρου που δημιουργήθηκε για πρώτη φορά στα Γαλλικά από τη λατινική λέξη status (= στάση, κατάσταση), η οποία με τη σειρά της παράγεται από το Λατινικό ρήμα «sto» που σημαίνει στέκομαι. Το ενδιαφέρον βρίσκεται στο ότι ρήμα sto προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα ἵστημι (= στέκομαι).

21. mètre Η λέξη μέτρο είναι αρχαία ελληνική (μέτρον) και προέρχεται από το ρήμα «μετρώ». Η λέξη αυτή αποτελεί δεύτερο συνθετικό σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες.

22. géométrie Η λέξη γεωμετρία είναι σύνθετη από το ουσιαστικό «γῆ» και το ρήμα «μετρῶ». Η κυριολεκτική σημασία της λέξης είναι: μέτρηση της γης. Η σημασία αυτή φανερώνει τις πρώτες αρχές του συγκεκριμένου κλάδου των μαθηματικών. Λίντα Αλεξοπούλου - Θεόδωρος Τομαράς

Σελίδα 3

The Odyssey of words 23. συμμετρία Συμμετρία είναι η αρμονία που προκύπτει από την ύπαρξη ή την επικράτηση σωστών, κανονικών αναλογιών. Είναι μια λέξη σύνθετη από την πρόθεση «συν» και το ρήμα «μετρώ».

24. ασυμμετρία Η λέξη ασυμμετρία δηλώνει το ακριβώς αντίθετο από την παραπάνω λέξη και έχει ως συνθετικά της το α- (=στερητικό), την πρόθεση «συν» και το ρήμα «μετρώ».

25. τριγωνομετρία Η τριγωνομετρία είναι κλάδος των μαθηματικών που ασχολείται με το πρόβλημα του υπολογισμού όλων των στοιχείων ενός τριγώνου, όταν μας είναι γνωστά μερικά από αυτά. Η λέξη αποτελείται από τρία συνθετικά: τον αριθμό «τρία», το ουσιαστικό «γωνία» και το ρήμα «μετρώ».

26. αριθμητική Η αριθμητική είναι κλάδος των μαθηματικών που μελετά τους φυσικούς αριθμούς. Η λέξη προέρχεται από το ουσιαστικό «αριθμός» για το οποίο υπάρχουν διάφορες απόψεις σχετικά με την προέλευσή του, όπως ότι το θέμα αρι- βρίσκεται στην αρχαία ελληνική λέξη «νήριτος» που σημαίνει αναρίθμητος, ή ότι παράγεται από το αρχαίο ρήμα «ἀραρίσκω» που σημαίνει: συγκεντρώνω, συνάπτω, λογαριάζω.

27. άλγεβρα Η άλγεβρα είναι κλάδος των μαθηματικών που ασχολείται με τη σπουδή των συστημάτων με σχέσεις και πράξεις. Πρόκειται για αραβική λέξη. Ο όρος algebra (άλγεβρα) είναι απόδοση τού αραβικού. al-jabr και αποτελούσε τον τίτλο ενός έργου τού μεγάλου Άραβα μαθηματικού του 9ου αιώνα Mohammed ibn Mūsa al-khwārizmī.

28. αλγόριθμος Ο αλγόριθμος είναι μια δαδικασία επίλυσης ενός προβλήματος με συγκεκριμένο αριθμό βημάτων.Οι αλγοριθμιστές ακολουθούσαν τους κανόνες του Άραβα μαθηματικού αλΚουαρίσμι. Το βιβλίο αυτού του μαθηματικού ήταν γνωστό κατά τον Μεσαίωνα ως Liber Algorismi, και η λέξη αλγόριθμος είναι παραφθορά του τίτλου αυτού του βιβλίου.

Λίντα Αλεξοπούλου - Θεόδωρος Τομαράς

Σελίδα 4