Δεύτερη ενότητα ζώα

The Odyssey of words Δεύτερη ενότητα: ζώα 1. Ζώο: Η λέξη ζώο προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα «ζῶ» που εμφανίζεται ήδη από τα έργα του Ομήρου. Η λέξη αυτή στις άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες δηλώνει το ζωολογικό κήπο (zoo), ενώ το ζώο δηλώνεται με τη λέξη animal που προέρχεται από τη Λατινική λέξη animus και σημαίνει ψυχή.

2. Δεινόσαυρος: Η λέξη δεινόσαυρος εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1842 στα Αγγλικά. Δημιουργήθηκε από τον Ρίτσαρντ Όουεν με δύο ελληνικές λέξεις: το επίθετο «δεινός» που σημαίνει φοβερός και το ουσιαστικό «σαύρα».

3. Λέων: Η λέξη συναντάται ήδη από τη μυκηναϊκή εποχή, ενώ χρησιμοποιείται και στον Όμηρο. Τον τύπο λέων δανείστηκε η λατινική με τη μορφή leo, leonis, τον οποίο δανείστηκαν μετά οι ευρωπαϊκές γλώσσες (αγγλ. lion, γαλλ. lion). Ο τύπος λέων εμφανίζεται ως α' συνθετικό με τη μορφή λεοντ(ο)- (π.χ. λεοντόκαρδος) και σε πολύ λίγα σύνθετα με τη μορφή λεο- όπως στη λέξη λεο-πάρδαλη. Ο Λέων είναι επίσης ένας αστερισμός ο οποίος βρίσκεται κοντά στον ισημερινό και εντάσσεται στο βόρειο ημισφαίριο. Στην ελληνική μυθολογία συμβολίζει το λιοντάρι της Νεμέας που σκότωσε ο Ηρακλής σε έναν από τους δώδεκα άθλους του.

4. Λεοπάρδαλη: Η λέξη λεοπάρδαλη είναι ανατολικής προέλευσης και προέρχεται από τη λέξη λεόπαρδος που είναι σύνθετη με τις λέξεις «λέων» και «πάρδος» που σημαίνει αρσενικός πάνθηρας.

5. Πάνθηρας: Η λέξη πάνθηρας είναι σύνθετη. Αποτελέιται από το αρχαίο επίθετο «πᾶν» που σημαίνει όλος και το ρήμα «θηρῶ» που σημαίνει κυνηγώ (αυτός που όλα τα κυνηγά).

6. Λυγξ Η λέξη λυνξ – λύγκας ανήκει στην οικογένεια λέξεων που σχετίζονται με το φως. Το όνομα αναφέρεται είτε στα λαμπερά μάτια του ζώου και στην ικανότητά να βλέπει μέσα στο σκοτάδι είτε στο λευκό τρίχωμά του (πβ. το λατινικό lux που σημαίνει φως). Πολλές ελληνικές λέξεις παράγονται από αυτή τη ρίζα, για παράδειγμα: λευκός, λυχνάρι, λύκος, Λυκαβηττός, Λύκειο ( = περίφημο γυμνάσιο, δηλαδή γυμναστήριο ή δημόσια παλαίστρα, στην αρχαία Αθήνα, κοντά στον ναό του Λυκείου Απόλλωνος, με στεγασμένους περιπάτους, όπου σύχναζε ο Σωκράτης και δίδαξε αργότερα ο Αριστοτέλης).

7. Ρινόκερος: Η λέξη ρινόκερος σημαίνει κυριολεκτικά «ζώο που έχει ένα κέρατο στη μύτη». Είναι σύνθετη λέξη από τι αρχαίο ελληνικό ουσιαστικό ῥίς (γενική ῥινός) που σημαίνει μύτη και

Λίντα Αλεξοπούλου – Θεόδωρος Τομαράς

Σελίδα 1

The Odyssey of words το ουσιαστικό κέρας (γενική κέρατος) που σημαίνει κέρατο. Με τον ίδιο τρόπο παράγονται οι λέξεις αἰγό-κερως, μονό-κερως κ.λπ.

8. Ελέφαντας: Η λέξη ελέφαντας προέρχεται από την αρχαία ελληνική ελέφας. Προωτοεμφανίστηκε πιθανόν στην περιοχή της Μικράς Ασίας κατά τη 2η χιλιετία, όταν άκμαζε το εμπόριο του ελεφαντόδοντου. Είναι μια λέξη άγνωστης προέλευσης. Πολύ αργότερα, η λέξη εμφανίστηκε στα λατινικά ως elephas ή elephantus.

9. Ιπποπόταμος: Η λέξη ιπποπόταμος είναι σύνθετη. Αποτελείται από τις ελληνικές λέξεις «ἵππος» που σημαίνει άλογο και τη λεξη «ποταμός». Με άλλα λόγια η λέξη κυριολεκτικά σημαίνει: ποταμίσιο άλογο.

10. Kάστορας: Σύμφωνα με την ετυμολογία της η λέξη κάστορας σημαίνει «αυτός που υπερέχει, αυτὀς που ξεχωρίζει». Το όνομα του ζώου προέρχεται από το μυθικό ήρωα Κάστορα, γιο του Δία, ο οποίος ήταν προστάτης των γυναικών, καθώς το ζώο κάστορας είναι γνωστό για τα τρυφερά μητρικά του αισθήματα. Ο Κάστορας και ο Πολυδεύκης ήταν δύο θρυλικά αδέλφια με λακωνική καταγωγή. Ο πατέρας τους ο Δίας εν ώθηκε με τη Λήδα μεταμορφωμένος σε κύκνο. Η Λήδα γέννησε δύο αυγά. Από το ένα βγήκαν ο Κάστωρ και ο Πολυδεύκης, και από το άλλο η Ελένη και η Κλυταιμνήστρα. Ο Κάστωρ έγινε δαμαστής αλόγων και ήταν ο δάσκαλος του Ηρακλή στο δόρυ, την ασπίδα, τις στρατιωτικές και στρατηγικές τεχνικές. Ο Πολυδεύκης έγινε αήττητος στην πυγμαχία. Οι δυο τους αποκαλούνται Διόσκουροι ( = Διός κούροι, δηλ. γιοι). Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας οι Διόσκουροι λατρεύονταν ως θεοί. Αντίγραφο του Cesare da Sesto (1477-1523) από χαμένο έργο του Leonardo da Vinci.

11. Πύθων Το ερπετό πύθωνας χρωστἀει το όνομά του στον Πύθωνα της μυθολογίας. Η ετυμολογία της λέξης είναι αβέβαιη. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία ο Πύθων ήταν ένα φοβερό τέρας το οποίο είχε σώμα φιδιού και εκατό κεφάλια . Τον είχε γεννήσει η Γαία. Ο Πύθων ζούσε σε ένα σπήλαιο του Παρνασσού και προστάτευε το ιερό της Γαίας όπου ήταν αφιερωμένος αρχικά ο ιερός χώρος. Τον Πύθωνα σκότωσε ο Απόλλωνας, μωρό ακόμα, γιατί με την βοήθεια της Ήρας κυνηγούσε την μητέρα του για να εμποδίσει την γέννηση του. Ο Απόλλωνας μεγάλωσε αμέσως μόλις γεννήθηκε και ζήτησε το ασημένιο τόξο που του δώρισε Λίντα Αλεξοπούλου – Θεόδωρος Τομαράς

Σελίδα 2

The Odyssey of words ο Ήφαιστος. Τέσσερις ημέρες αργότερα έψαξε και βρήκε τον Πύθωνα σε μια βαθιά χαράδρα του Παρνασσού, όπου και τον σκότωσε με βροχή από βέλη που του είχε φτιάξει ο Ήφαιστος. Στη συνέχεια έθαψε βαθιά το σώμα του τέρατ ος, το οποίο άρχισε να αποσυντίθεται (Πύθων : «αυτός που σαπίζει» ), και το μέρος από τότε ονομάστηκε Πυθώ. Ο Απόλλων κάλυψε με το δέρμα του Πύθωνα τον τρίποδα του μαντείου, δηλώνοντας ότι στο εξής του ανήκε. Επίσης σε ανάμνηση της πράξης του ίδρυσε τους Π υθικούς αγώνες, ενώ από τότε πήρε το προσωνύμιο Πύθιος. Στην τοποθεσία των Δελφών, ιδρύθηκε, προς τιμή του Απόλλωνα, το περίφημο και ιερό μαντείο. Εδώ γιόρταζαν κάθε χρόνο τη γέννηση του θεού με εκατόμβη (θυσία εκατό βοδιών) και έρχονταν απλοί άνθρωποι και βασιλιάδες από πολλά μέρη του κόσμου, για να λάβουν τον πολύτιμο χρησμό της Πυθίας.

Απόλλων και Πύθων Cornelis de Vos (1636-1638) Musée du Prado à Madrid

12. Σκορπιός: Η λέξη σκορπιός είναι άγνωστης ετυμολογίας. Έχει παρατηρηθεί ότι το ζώο αυτό ζει σχεδόν αποκλειστικά στις θερμές χώρες, οπότε θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι η λέξη αυτή αποτελεί δάνειο από κάποια μεσογειακή γλώσσα. Σκορπιός ονομάζεται ακόμα στην αρχαιότητα μια πολεμική μηχανή εκτοξεύσεως βελών (ένα είδος καταπέλτη). Έπίσης ο Σκορπιός είναι ένας από τους αστερισμούς που μοιάζει με το ζώο αυτό. Η Λατινική γλώσσα δανείστηκε αυτή τη λέξη η οποία στη συνέχεια πέρασε σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες.

13. Χαμαιλέων: Η λέξη χαμαιλέων σημαίνει κυριολεκτικά μικρό λιοντάρι. Αποτελέιται από τις λέξεις «χαμαί» που σημαίνει «κάτω, χάμω, στη γη» και το ουσιαστικό «λέων» ( =λιοντάρι). Λίντα Αλεξοπούλου – Θεόδωρος Τομαράς

Σελίδα 3

The Odyssey of words Ο χαμαιλέων είναι μια μικρή σαύρα που έχει την ιδιαίτερη ικανότητα να αλλάζει το χρώμα της (συνήθως είναι γκριζοπράσινο) ανάλογα με το περιβάλλον. Διαθέτει λεπτή και μακριά γλώσσα για να πιάνει την τροφή του (έντομα), μακριά και κυλινδρική ουρά που τον βοηθάει στο να αναρριχάται στα δέντρα και εξογκωμένα και κωνικά μάτια που μπορούν να στραφούν προς κάθε κατεύθυνση. Χαμαιλέων μεταφορικά αποκαλείται ο άνθρωπος που προσαρμόζει τις ιδέες και τη συμπεριφορά του ανάλογα με τις περιστάσεις, για να εξυπηρετεί το συμφέρον του.

14. Κροκόδειλος Η λέξη κροκόδειλος είναι αρχαία ελληνική. Είναι σύνθετη από το ουσιαστικό «κρόκη» που σημαίνει «χαλίκι ή βότσαλο» και το ουσιαστικό «δρῖλος» που σημαίνει "σκουλήκι ή είδος σαύρας". Το ζώο έχει πάρει αυτό το όνομα αυτό από το φολιδωτό δέρμα του που μοιάζει με τα βότσαλα, δηλαδή τις στρόγγυλες μικρές πέτρες των ποταμών. Αρχικά η λέξη σήμαινε «διάφορα είδη σαύρας»και κατέληξε αργότερα να σημαίνει τους κροκοδείλους των ποταμών Νείλου και Ινδού.

15. Δελφίνι:

Ο ομφαλός της γης Αρχαιολογικό μουσείο Δελφών

Η λέξη δελφίνι προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «δελφίς» (γενική δελφίνος). Η λέξη δελφίς σχετίζεται ετυμολογικά με τη λεξη «δελφύς» που σημαίνει μήτρα, κοιλιά ή νεογέννητο ζώο (παράβαλε τη λέξη αδελφός = αυτός που γεννιέται από την ίδια μήτρα· α προσθετ. + δελφύς). Η λέξη συνδέεται ετυμολογικά με το όνομα Δελφοί επειδή οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι οι Δελφοί ήταν το κέντρο, ο ομφαλός της γης. Σύμφωνα με μια άλλη άποψη η λέξη δελφίνι προέρχεται από το αρχαιοελληνικό ουσιαστικό δέλφαξ που σημαίνει μικρό γουρούνι. Το ζώο ονομάστηκε έτσι επειδή μοιάζει πολύ με γουνουνάκι. Επομένως, σύμφωνα με την άποψη αυτή η λέξη σημαίνει «γουρουνάκι της θάλασσας».

16. Χταπόδι: Η λέξη χταπόδι είναι σύνθετη από τον αριθμό οκτώ και το ουσιαστικό πόδι (αρχαία ελληνικά πους). Η λέξη στα Αγγλικά αποδίδει την έννοια με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Οι Γάλλοι και οι Ιταλοί ονομάζουν το ζώο αυτό poulpe” και “polipo” αντίστοιχα χρησιμοποιώντας τις ελληνικές λέξεις πολύς και πόδι (ζώο με πολλά πόδια).

17. Πελεκάνος: Ο πελεκάνος προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «πελεκάν» (γενική πελεκάνος) η οποία παράγεται από το “πέλεκυς” που σημαίνει τσεκούρι. Το πουλί ονομάστηκε έτσι εξαιτίας του μεγάλου του ράμφους που μπορεί να κόψει το θήραμα του όπως ένα τσεκούρι. Στη συνέχεια η λατινική δανείστηκε τη λέξη από τα ελληνικά. Λίντα Αλεξοπούλου – Θεόδωρος Τομαράς

Σελίδα 4