Edvard Hoem Anna Lena
Edvard Hoem ANNA LENA
ISBN 978-82-8311-503-1
Denne utgaven har © Forlaget Lille Måne AS, 2024 utgitt etter avtale med Samlaget.
Satt med Sabon 13,8 /19 pt hos Hamar Maskinsetteri
Trykk: Print Best, Estland
Papir: 90 g Munken Premium Cream Omslagsdesign: Marit Jakobsen
Forlaget Lille Måne AS Storskriftforlaget
Middelthuns gate 21C, 0368 OSLO
Tlf. 22 43 10 70 – e-post: forlegger@ lillemane.no www.lillemane.no
Seriepregets illustrasjon er hentet fra © iStock/pong2519
Omslagsfoto: © iStock/TOMAg
Det må ikke kopieres fra denne boken i strid med åndsverkloven eller avtaler om kopiering inngått med KOPINOR. Ved utdrag i artikler, aviser, på nettet eller annet, må kildehenvisning tydelig fremkomme.
Ta kontakt med forlaget for tillatelser og instruksjoner.
På det eine av to grønne loftsrom i eit toetasjes kvitt hus i ein bakkehelling, høgt, høgt over ein altfor smal vestlandsfjord, låg den fem år gamle Hans Tuft vaken, da faren, Søren Theodor, gjekk som ei ånd gjennom rommet. Fjorden var smal, ånda gjekk stilt, men ikkje stilt nok. Det grønne loftsrommet låg over kjøkkenet
o m n a t t a s o m e l l e s , o g i k j ø k k e n e t s a t m o r t i l d e n vakande guten, kona til mannen, bøygd over ein symaskin. Symaskinen var ny og elektrisk, og ho sat og
sauma på ei skjorte av blått tøy til vesle Hans som låg og ikkje fekk sove. Maskinen knitra og gjekk i golv og tak og vegger, knitra jamt, dura ujamt. Under ei lita lampe i motsett hjørne av rommet på loftet låg ein seks
å r e l d r e b r o r a v H a n s s a m a n k r o p e n o g l a s i e i b o k , langt under dyna, høgt oppe i senga.
– Sevrin!
– Ver still, Hans!
Eit større firma i ein større by har gjort kjent i store
annonsar i avisene, som mange les, at dei tar gamle symaskinar i byte når folk kjøper nytt. Så kjøp nytt,
alle de som pengar har, i denne nådetid! Og sy til kona til grannen De har, som skal i sekstiårslag og ikkje veit
d e k k e s i s k a m ! O g s y t i l d e n 1 7 . , g r u n n l o v s d a g e n , matrosdressar til dei minste! Sy til dykk sjølv! Steina l d e r k v i n n a , d e n g o d e h u s t r u o g m o r, m å t t e b r u k e nåler av bein! Sy hud om sjelene, tøy om huda, sy dei g o d e k v i n n e l e g e l i n e r, h a l s e n t i l N e f e r t i t i , M a d a m e
Pompadour, Fråulein Kürst.
Tilbodet slår til. Dei rimelege elektriske symaskinane inn, dei gamle ut og vekk, det finst ikkje reservedelar til dei lenger heller, forresten. Brosjyrene strøym e r i n n i h e i m a n e r u n d t k y s t e n i v a k r e o g m a n g e fargar.
– Sevrin!
– Hald fred, seier eg!
Broren snur seg på andre sida og puffar boka i gol-
v e t m e d e i t d u m p , A t t e r l y d e n f r å h e s t e h o v a n e o v e r prærien mellom permane lyder langt inn i søvnen. Om nokre timar vil dei ville ryttarane forsvinne over åsryggen i morgonsola. Brosjyrene strøymer inn i heimane rundt kysten i vakre og mange fargar. Lykkelege b a r n k j e m k r y p a n d e u t a v b r o s j y r e n e i s i n e h e i m esydde klede, vakre kvinner kjem ut av dei, smilande over reint, kvitt tøy. Med kvite perletenner smiler dei, og dei tunge bokstavane i brosjyra heng som perler på ei snor: Den Gode Hustru. Den Gode Mor.
La så frimerka trykkast mot leppene og bestillingskupongane! Legg kupongane i røde og grønne postkas-
ser langs vegane der unge menn på moped kjem forbi med gylne horn på gråe lerretsvesker. Eit gyllent horn heng over døra der dei går inn for å levere fangsten sin kvar dag.
Eit par–tre veker etterpå, det er om hausten, glir rutebåtane inn i mørke fjordarmar med dyrebar last under dekk. I kvite kartongar under dekk, i treull som rullar seg mellom fingrane, ligg dei solide maskinane og ventar på utpakking som openberringar på kjøkkenborda ei kveldsstund. Ein kan rett nok ikkje sjå at det er fjordbåten som kjem, men den som er kjend, vil vite det er fjordbåten ein hører lyden av. For det er også eit slags tidsfordriv: å stå ytst på bryggekanten og vippe på hælane med ein sneip i munnen, slenge ut av seg ei setning eller to til vaktmannen, som nett da kjem sigande for å gjere klart til ilandføring av alt den store verda i si milde velsigning kan kaste av seg av vedunder i ein a v k r o k . S å k
dagen har våga seg til ein bytur og gjennomført planen med fast hand, javel.
Maskinane kjem for å bli, med dei vakraste plagg i bakhanda, ingen skal stritte imot. Alle må til byen for å kjøpe tøy i metervis, den femten år gamle Marie inst
i botnen skal ut på livet for første gong, ho får kjole i b l o m s t e r o g k v i t t . D e t e r i d e n n e k j o l e n o g i n g e n
annan ho plasserer seg halvredd i den gamle bilen til ein kamerat som kjem for å hente henne om kvelden.
Ho møter han under epletrea, ho går mot han i skinet frå utelampa over trappa, og ennå heng ei frukt eller to att til minne om ein stor sommar. Det ber forsiktig ned etter kronglevegane mot bygda, det er komme snø på dei høgaste fjelltoppane alt. Mennene som sommar e n g j e n n o m s a m l a s e g s o m e i s v a r t k l y n g e u t a n f o r ungdomshuset, har slepa seg inn i den mørkaste krok e n i d e t n a k n e r o m m e t f o r e i n s e m d , f o r l y s t i n g o g sorg. Det gløder i sigarettane, det blir tala lågt og ledd høgt. Men musikken kjem i gang og flokken løyser seg opp, ein av dei dansar med Marie, ei vakker ung jente, Marie.
H o d a n s a r s e g g j e n n o m v i n t e r e n o g d e t f r i v i l l i g e framhaldsskolekurset, og neste hausten fer ho til byen for å bli sjukesøster, ho klaprar bortover gangane på klinikken i kvitt stivetøy. Han som sit i mottakinga og v e n t a r p å n o k o h e i l t a n n a , s e r b a r e r y g g e n h e n n a r gjennom glassruta i ei dør, han hører ei klokke som kimar i ein sal lenger inne, han veit det er på høg tid. Men ennå kan ventetida bli lang for den som ikkje veit kva han ventar på, ennå kan dagane bli lengre for foreldra til Marie, som steller med eplekassene sine og to gonger i veka går den lange vegen til butikken for å bli spurde om korleis det går med dottera der inne nå.
D e i k j ø p e r f o t o a p p a r a t f o r å t a b i l d e a v h e n n e s o m sjeldan kjem heim, når ho kjem heim. Dei har ingen annan og skriv brev til henne ofte. Det rimar på markene og trea, det snør.
Ein dag kjører han i fjorden, han som først gjorde lykke med symaskinane. Han som tråla bygdene frå gard til gard og utløyste lengten etter durande verk-
t ø y i f o l k e t . M e n d ø d s f a l l e t s k a p e r m e s t r ø r e i S ø rbygda, der symaskinagenten er meir enn godt kjend, under namnet Dresskongen, som tidlegare eigar av den
n e d l a g d e k o n f e k s j o n s f a b r i k k e n p å N e s e t . S
feil. Men dette var ein mislykka plan, og hans største
o g g r u n d i g a s t e a r b e i d v a r e i n m i s l y k k a d r ø m : S ø rb y g d a s o m s k u l l e b l i
s t
b e i d f o r m a n g e m e n n e s k e . D e i s t o r e v i n d a u g a i d e n f o r l a t n e
fabrikkbygningen gaper tomt utover fjorden mot båtar som kjem inn, ser forbi den halvferdige kaien like ved, der råstoffmassane i drømmen skulle takast i land frå store båtar og førast på skinnegang opp til fabrikkområdet.
Fabrikken blir enda ein gong skrapa rein for om råd å dekke gjelden etter det ulykkelege mennesket som bygde han og dreiv han fram. Men hammarslaga på auksjonen fell iltert og fort, det er ikkje tida for antikvitetar. I stordomstida på fabrikken var det meir enn tjue tilsette der, dei fleste kvinner, som ein kunne seie så mangt om, dei er ikkje der lenger, dei er borte. Meir
enn ein av dei fastbuande hadde fabla om tiltak som s k u l l e f ø l g j e e t t e r D r e s s k o n g e n s t i l t a k o g g j e r e S ø rbygda til eit Klondyke og ein god plass på jorderik.
M e n v e r d a f o r a n d r a s e g s l i k h o a l l t i d h a r g j o r t , o g
gullalderen var snart forbi for den små og halvstore k o n f e k s j o n s i n d u s t r i e n . O g s å i k o n f e k s j o n e n m å d e i små vike for dei store, dei kan ikkje hamle opp med dagsens krav. Dei store hallane er løysinga nå, der det kan sitte hundrevis av kvinner med mangslags venleik
o g g j e r e m a n g e o p e r a s j o n a r m e d d a m p f r å p r e s s e n e som ei skitten stripe på halslinninga, og filt i lungene.
Hør banda raslar. Den nye tid syng.
3
Deltidsarbeid for gifte kvinner og full post for ugifte var Dresskongen si sak. Så kan ikkje jenter i framslengsalderen lenger rekne med fast post etter konfirm a s j o n e n . D e i m å d r i v e g j e r a n d s l a u s e o m k r i n g t i l dei finn ut at dei skal ta seg butikkpost i byen, og gift e r s e g t i l e i
j ø k k e n i bakhanda. Så kan dei komme heim som byfruer til Sørbygda i ferien, med rullar i håret, kulørte blad i kofferten og skrikande ungar på slep.
Dresskongens død var eit endeleg punktum for det gamle, like etter verdskrig og rasjonering heldt ei har-