Brief aan Jan Hoet 25-26 maart 1995
Beste Jan, Betreffende JOB XIII, 12 schrijf ik je nog het volgende: De originele tekstversie van de Leidse protestantse vertaling (zeer dicht bij de bron) luidt: Uw kernspreuken zijn spreuken van as, Uw schansen lemen schansen (cfr. Frans: Vos sentences sont des sentences de cendre Vos retranchements des retranchements de boue.) Ik heb gemerkt dat andere vertalingen en bewerkingen deze prachtige verzen verminken, ook qua inhoud, en het beeld deels ontkrachten. Zou het mogelijk zijn bij publikaties i.v.m. de tentoonstelling deze versie van de originele Leidse bewerking te citeren ? Het is trouwens in die vorm dat het vers me leidt in leven en werk. In een gebrekkige vertaling wordt het motief gratuit en vrees ik voor een te vlakke en te esthetische interpretatie. Deze verzen zijn geen statement tegen het woord, integendeel. Zij verwerpen de holte, de leegte en de leugen waarin de mens -in zijn verbijstering om zijn lot- zich verbaal en materieel wentelt; om niet alleen aan het besef van zijn eigen nietigheid te ontsnappen, maar ook aan zijn pijnlijke luciditeit, zijn verantwoordelijkheid en de moed -de 'courage'- om deze te dragen. Daarentegen het geladen woord is en zal altijd blijven. Zoals bij alle Bijbelse metaforen zijn deze verzen natuurlijk toepasselijk op elke menselijke houding en activiteit, alsook op de kunst. Maar dit domein op zich -ik bedoel afgegrendeld van het leven- is mij te smal. Schilderkunst is voor mij een medium, een levenshouding dat mijzelf situeert in en t.o de 'condition humaine (avec ou sans dieu)'. In die zin is kunst die zichzelf onderzoekt of zichzelf als thema 'behandelt' überhaupt steriel. Een kunstenaar zou in dit geval zijn zoals een geneesheer die de geschiedenis van een ziektebeeld (of van de geneeskunde) behandelt, terwijl de patient nood heeft aan genezing. Ik zou willen dat uit deze verzen en uit het werk blijkt dat het hier, via het medium kunst, gaat om de mens en zijn moeilijke en soms prachtige gevecht, en de moed die hij ervoor nodig heeft. 1. Uw kernspreuken zijn kernspreuken van as. Het betekent voor mij dat de mens in zijn ijdele zoektocht naar een bestaanszin, naar enige zelfbevestiging of zelfbelang tal van 'discours' opbouwt die broos, steriel en inhoudloos zijn Les discours contre le mystère. Iets opbouwen uit as, wat een vergeefse en stupide onderneming! Prachtig is dat toch geformuleerd en zo fundamenteel toepasselijk op wat de mens is, was en altijd zal blijven: een stomperd, die zich door zijn ideologisch (de kernspreuken) en rationeel (de lemen verschansingen) vernuft een zekerheid tracht te geven; een zin aan zijn leven, lijden en dood. Alzo Job's fulmineren. De Heroische revolte van Job, zijn woede worden opgewekt door de vraag: 1. Waarom lijden en sterven ? 2. Waarom is God niet rechtvaardig ? Ondanks de ongelooflijke technische en materiële evolutie van onze tijd staat de hedendaagse mens geen stap verder dan Job. De "lemen" verschansingen waar Job het over heeft zijn allang vervangen door fenomenale creaties en uitingen van het menselijke vernuft. Maar nog lijdt de mens, en sterft hij en vindt geen antwoord op zijn prangende vraag (aan God ?): waarom ? De moderne mens is nog wanhopiger. Hij, die door tal van filosofieen, ideologieen, religieuze, politieke, sociale en kulturele overtuigingen laveert en tenslotte crepeert als een worm na zijn eigen nest een leven lang bevuild te hebben. Dat zijn de kernspreuken van as.