Het belang van gezonde voeding voor mens en natuur

Bij gezonde voeding gaat het er niet alleen om dat de voeding goed is voor de mens, maar ook voor de natuur. Wat we eten en drinken heeft uiteraard impact op onszelf, maar hoe we het produceren, vervoeren en verwerken heeft veel invloed op ons milieu en dus ook weer op onszelf. Het is tijd voor bezinning.

Tijd voor duurzaam voedselsysteem

Voedsel behoort tot onze essentiële, primaire levensbehoeften. In ons land hebben we dat in overvloed, niet alleen voor onszelf, maar voor het overgrote deel ook voor de export. Dat is inmiddels zo veel, dat de overvloed aan producten het systeem zich in haar eigen staart laat bijten. Met regelmaat moeten producten worden weggegooid omdat de regelgeving en de afspraken die daaromheen worden gemaakt, ervoor heeft gezorgd daar er een overschot kan ontstaan. We produceren hier meer dan we kunnen consumeren terwijl er op andere plaatsen in de wereld een tekort is. Het heeft een negatieve impact op het klimaat, uitstoot van stikstof, het dierenwelzijn, onze gezondheid en nog veel meer. Mede daardoor wordt gezonde voeding steeds duurder en het ongezonde, massa geproduceerde eten steeds goedkoper. Het is de schaduwzijde van ons voedsellandschap. Daarom is het de hoogste tijd voor een tegenbeweging, één die zich richt op kleinschalige, regionale en seizoensgebonden voedselproductie. Gezonder voor de mens, beter voor het milieu.

Voedsellandschap in betekeniseconomie

Bij een duurzamer voedselsysteem zal een groot gedeelte van de voedselketen moeten veranderen. Van een keten die draait op efficiency en winst naar het geven van betekenis, waarbij delen, schaarste en circulariteit voorop staan. Een keten waarbij alle partijen met elkaar en met de natuur verbonden zijn. Michiel de Ruiter, deelgenoot in de Oesterzwammerij en mede-initiatiefnemer van De Buurderij, legt uit waarom dit zo belangrijk is: ‘Wij gaan, met alle boeren in de regio, voor een nieuw huishoudboekje. Een boekje waarin niet de cijfers, maar de

mensen en hun leefwereld centraal staan. Niet de balansen, winst en verliesrekening, investeringsplannen en financiële jaarverslagen staan voorop, maar de waarde die wij toevoegen door terug te geven wat moeder aarde en haar bewoners nu nodig hebben om in evenwicht met elkaar door te kunnen leven. Als we de ketens kort maken en inzetten op samenwerking, eten wat er in het seizoen groeit en dat bij lokale telers en boeren halen, ontstaat een hele nieuwe manier van denken en doen. Niet vanuit schaarste, concurrentie en optimalisatie van de winst dus, maar vanuit overvloed en samenwerking. Vanuit het idee dat de aarde en haar bronnen van ons allemaal zijn, het idee van de commons.’ Erik Boele de Zeeuw, deelgenoot van De Oesterzwammerij en vertegenwoordiger van De Buurderij, voegt toe: ‘In de regio Haarlem, een stedelijk gebied met een relatief lage bezetting van primaire voedselproducenten, halen we veel voeding van ver. Economisch en technisch gezien is dat geen probleem. Maar juist bij voeding is het belangrijk dat de verbinding met het productieproces aanwezig is. Het maken van de juiste keuzes valt of staat met de kennis over en verbinding met het product. Wij doen dat door op de reststroom koffieprut oesterzwammen te telen. Maar ook werken aan een nieuwe relatie tussen de bewoners en hun voedselsystemen wordt in veel rapporten als een remedie voor de huidige ongewenste situatie gezien. Dat vraagt een intensieve en integrale benadering op alle facetten van de voedselomgeving. We moeten inzetten op de kwaliteit van ons leven.’

Iedereen kan bijdragen

Michiel en Erik benadrukken dat iedereen kan bijdragen aan de veranderingen in de voedselketen. Sterker nog, dat iedereen moet bijdragen, omdat vele kleine stapjes het verschil kunnen maken. Michiel: ‘We moeten allemaal de betekenis van voedsel weer op de voorgrond stellen, zeker de producenten. Een belangrijke mantra in het huidige denken is groei, groei, groei. En het is juist ons voedsel dat laat zien dat deze mantra op een gegeven moment niet meer werkt. Als we ons voedsel door laten groeien is het op een gegeven moment niet bruikbaar meer en zijn we ons doel voorbijgestreefd. Ook laat onze voedselomgeving zien dat monoculturen kwetsbaar zijn. De meest vitale ecosystemen kennen een hoge mate van diversiteit en ze functioneren in evenwicht. Het is vooral de balans die van belang is en niet de mate waarin iets groot, klein of machtig is. Evenwichtige ecosystemen zijn sterk en veerkrachtig en weten moeilijke tijden schijnbaar moeiteloos te overbruggen.’ Niet alleen aan de kant van het produceren, maar ook aan de consumptiekant zal het nodige moeten veranderen. Erik zegt het volgende daarover: ‘We consumeren te veel en hetgeen we consumeren is vaak van slechte kwaliteit, dus ongezond. Junkfood, gemakkelijke en goedkope voeding die overal verkrijgbaar is voert de boventoon. Als we overstappen naar gezonde voeding, met echte voedingswaarde, kunnen we met veel minder af en leven we veel gezonder. En veel lekkerder bovendien.’

Het gezonde ecosysteem

Een gezond ecosysteem bestaat uit een grote variëteit aan elementen waarbij diversiteit een belangrijke ontwerpvoorwaarde is. Michiel ziet het al helemaal voor zich: ‘Wij zien een ketennetwerk van voedselhubs voor duurzame voedselproductie voor ons, ontwikkeld vanuit het idee van de commons. Een netwerk dat de voedselproductie en al haar participanten zichtbaar maakt. Het verbindt de stad met het buitengebied en de bewoners van die stad met de boeren en de producenten van hun voedsel. Een ecosysteem dat het eigenaarschap neerlegt waar het thuishoort en zo het bewustzijn over het belang van het voedselecosysteem terugbrengt naar de stad. Eigenaarschap en kennis over de eigen rol bij gezondheid en voedselproductie worden zo weer onderdeel van ons dagelijks leven. De voedselketen wordt veel korter, gezonder en bevredigender.’ Volgens Erik is het potentieel al aanwezig, maar is er ook nog hulp nodig: ‘Haarlem en omgeving kent al een groot aantal voedselinitiatieven, die in meerdere of mindere mate individueel opereren, incidenteel samenwerken, maar nog geen structurele stevige plek hebben verworven in het voedsellandschap van de stad. Samenwerking met elkaar kan die positie wel realiseren. Op dat vlak is er veel winst te boeken en is er vanuit het hele netwerk behoefte aan meer samenhang en samenwerking. In ons vergezicht ziet dat voedsellandschap er divers en gevarieerd uit met een gevarieerde menukaart van initiatieven, ingrediënten en participanten. Kleine, middelgrote en grote voedselhubs en verdeelcentra zorgen voor een permanente voorziening van vers en gezond voedsel in de regio.’

Al vele partners

Michiel en Erik zien in de regio al veel mooie initiatieven, zoals Smaak en de Food Union in de Waarderpolder, de Buurderij die al één van de grootste is in Nederland en de Kweektuin met het Kweekcafé. Op educatief gebied zijn er ook initiatieven zoals een oesterzwammen leerlijn of de samenwerking met de scholen in Haarlem. Of zelf je eigen oogstaandeel ophalen bij De Waardering, WTG en de Arkgemeenschap. Er wordt hard gewerkt aan een voedselbos in het recreatiegebied Spaarnwoude. Het zijn allemaal voorbeelden van initiatieven die deelgenoot zijn in de voedseltransitie waar we middenin zitten. Maar laten we als consumenten niet vergeten: ‘We moeten eigenlijk van een ‘All you can eat’ maatschappij naar een ‘All you need’ maatschappij’, aldus Michiel. Waar Erik meteen aan toevoegt: ‘Zeker. En als we ons als consument dan ook nog ontwikkelen tot aanrechtagrariërs gaan we echt de goeie kant op. Zelf groentes en kruiden kweken en kijken of we voor een groot gedeelte in onze eigen voedselvraag kunnen voorzien. Het maakt ons minder afhankelijk van de bio-industrie en is nog leerzaam, lekker en voordelig ook. Je moet er alleen wat tijd, geduld en liefde insteken, maar dat is ook een kwestie van de juiste prioriteiten stellen’. Het wordt tijd dat de vele kleine initiatieven steun ontvangen, zodat ze een grotere impact krijgen. Door de kleinschaligheid ontbreekt het ze vaak aan de tijd en de financiële middelen om aan innovaties te werken, kansen optimaal te benutten en substantieel bij te dragen aan een gezonder leven. En daar kan toch niemand op tegen zijn. Aan die impuls willen wij actief bijdragen. Doe jij mee?

www.oesterzwammerij.nl www.buurderijhaarlem.nl