deKlank tijdschrift van Het Brabants Orkest

Tijijds T d ch hri rift ft van H Het et Braabaant n s Or Orke kest st • jjaa aarg rg gan ang g 322 • n nr. r. 6 m maa aartt 201 010 0•€4

Portret Portret van van Isabelle Isabelle Faust Faust Stabat Stabat Mater Mater in in Oirschot Oirschot Het Het eigen eigen geluid geluid van van Kaija Kaija Saariaho Saariaho Dutilleux: Dutilleux: meer meer eenling eenling dan dan Fransman Fransman Seth Seth Gaaikema Gaaikema feliciteert feliciteert Het Het Brabants Brabants Orkest Orkest

Van paard en wagen tot een lekke band

Adams and You, You and Adams Adams has a World reputation for their percussion and wind instruments. This is due to our commitment to our customers, our decisiveness in business, and innovation in our products.

You, the customer who buy our products and services, always play an important role in Adams’ success. We are inspired by the individual wishes of our customers to constantly adjust and improve our range of products, and to keep searching for new opportunities.

The New Adams Custom Series - Born from market demand and the passion of craftsmen and musicians. Passion in Sound…

Philharmonic Timpani

Custom Trumpet

Artist Classic Marimba

Adams Musical Instruments | Passion in Sound Adams Musical Instruments | Aziëstraat 17-19 | NL-6014 DA Ittervoort | The Netherlands | Phone +31 (0) 475 560700 | info@adams.nl | www.adams.nl

Colofon Uitgever deKlank, tijdschrift van Het Brabants Orkest, is een gezamenlijke uitgave van Het Brabants Orkest en de Stichting Vrienden van Het Brabants Orkest en uitgeverij BCM Redactie Ineke Kootstra, Philip Leussink (eindredactie), Adeline van Campen, Martijn Versteeg Tekst Thijs Bonger, Wim van den Dries, Hans Hierck, Paul Janssen, Ineke Kootstra, Olga de Kort-Koulikova, Theodoor van Leeuwen, Emanuel Overbeeke, Sarah Summerfield, Stephen Westra en Jan Zekveld Fotografie Mats Bäcker, Marco Borggreve, Simon van Boxtel, Felix Broede, Y. Coupannec, Maarit Kytöharju, Eric Larrayadieu, W. Leideritz, Ramon Mangold, Stephan Sanders en Alvaro Yanez Afbeelding voorzijde Isabelle Faust (foto Felix Broede) Van alle beeldmateriaal in dit tijdschrift is met de grootst mogelijke zorgvuldigheid getracht de bron te achterhalen.

Vormgeving Ineke Kootstra en Philip Leussink Druk Koninklijke drukkerij Broese & Peereboom BV Breda Advertentieacquisitie Brabant Sport en Media, Nuenen Marcel de Leeuw telefoon 040 290 79 79 info@brabantsportenmedia.nl Oplage 3.000 exemplaren Uitgave 32ste jaargang nr. 6 maart 2010 Frequentie Van deKlank verschijnen acht edities per concertseizoen ISSN 1569-9420 Prijs losse verkoop € 4 | dubbelnummer € 5 abonnement € 28,50 (incl. verzendkosten) | abonnement Vrienden/ donateurs € 8 (alleen verzendkosten).

Bij een abonnement krijgt u alle edities voorafgaand aan het eerste concert thuisgestuurd. Voor aanmelding zie de bonnen op pagina 11.

Wijzigingen voorbehouden Niets in deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie of op welke wijze dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de redactie.

Het Brabants Orkest Jan van Lieshoutstraat 5 postbus 230, 5600 AE Eindhoven telefoon 040 265 56 99 telefax 040 246 34 59 info@brabantsorkest.nl www.brabantsorkest.nl St. Vrienden van Het Brabants Orkest telefoon 040 265 56 98 info@brabantsorkest.nl BCM Esp 101 Postbus 1392, 5602 BJ Eindhoven bcm@bcm.nl • www.bcm.nl Hoe kunt u kaarten bestellen?

Losse kaarten voor de concerten van Het Brabants Orkest kunt u bestellen bij het bespreekbureau van de zaal van uw keuze.

Zie voor uitgebreide informatie en openingstijden pagina 50.

Trots In deze aflevering van deKlank kunt u zoals gebruikelijk lezen wat u de komende weken te wachten staat. In dit woorwoord echter kijk ik met trots nog even terug op de voorbije periode, in de hoop dat u als trouwe bezoeker van Het Brabants Orkest niet met terugwerkende kracht spijt zult krijgen, als u onverhoopt een van de concerten mocht hebben gemist.

Het bijzondere koorprogramma met Nathalie Stutzmann en het Brabant Koor leverde in de Volkskrant niet alleen lof op voor de uitvoering, maar ook complimenten voor de programmering: ‘Terwijl de meeste orkesten in Nederland zich hoe langer hoe meer naar het midden van de weg bewegen, is er bij Het Brabants Orkest sprake van een fris zijwindje. Dat komt voor een flink deel op het conto van Jan Zekveld, die bij de Brabanders is aangesteld als artistiek manager.’

Arthur van Dijk © Simon van Boxtel

De Volkskrant kwam een week later nogmaals naar Eindhoven voor het programma rond Theo Verbey en John Adams. Men was met name benieuwd naar de uitvoering van Century Rolls van Adams, omdat Edo de Waard dat eerder als onspeelbaar terzijde had geschoven. ‘Onmogelijk stuk wordt toch nog een feest van bebop en Satie’, kopte de krant, en vond nogmaals bewezen ‘dat bij nieuwe muziek ook termen als mooi, lekker en swingend passen’. Het Eindhovens Dagblad was het daarmee eens en schreef: ‘Muziek van nu mag mooi zijn van Brabants Orkest’.

Een week later volgen de musici van Het Brabants Orkest moeiteloos de authentieke benadering van de ‘Weense klassieken’ door Jan Willem de Vriend. De aangepaste speelstijl, de authentieke koperklanken, de fortepiano bespeeld door Ronald Brautigam zorgden voor een andere klankkleur: er leek een ander orkest op het podium te zitten. En ook hier een verrassing: ‘Het Brabants Orkest vertolkte met verve een verrassend mooie symfonie van Fodor. Een interessante compositie uit 1804 van een oude Hollandse meester in stijl van de Weense klassieken.’ (Eindhovens Dagblad) En toen volgden onze carnavalsconcerten met Karin Bloemen als soliste. Met de recensie in het Brabants Dagblad (‘Bloemen windt Oetels om haar vingers’) was ik met name zeer verguld omdat we daarin werden geprezen om datgene waar het ons om te doen is: ‘Een stampvol Theater aan de Parade genoot tot de allerlaatste klanken van een sterke show waarin de kwaliteit zowel in de muziek als in de humor zat’.

Inderdaad, wat we ook spelen: kwaliteit, een verrassende programmering, volle zalen. Daar gaat het om.

ARTHUR VAN DIJK, ALGEMEEN DIRECTEUR maart 2010 • deKlank 3

Issabelle Fa austt speelt Vioolconcerrt van Beethov ven Van paard en wagen tot een lekke band: Het Brabants Orkestt op tournee e

Het eigen geluid van Kaija Saariaho

38 ARTIKELEN

2 25

Portret: Isabelle Faust • Ineke Kootstra

REDACTIONELEN

6

Jans Journaal | column • Jan Zekveld

23

Orkestreren is creëren • Sarah Summerfield

14

Af | deColumn • Stephen Westra

29

Stabat Mater in Oirschot • Theodoor van Leeuwen

16

Mijmeringen achter de lessenaar | column • Wolf Eekhof

43

deVernieuwers V/VI: Kaija Saariaho • Paul Janssen

38

Henri Dutilleux: meer eenling dan Fransman • Emanuel Overbeeke 48

RUBRIEKEN deVrienden • Terugblik op 2009 |

TEKST

Tekst en vertaling Stabat Mater

19

Een jubilerend orkest met veel jubilerende Vrienden

10 13

hetOrkest • ‘Het avontuurlijke van hedendaagse muziek…’ |

JUBILEUM

Samenstelling orkest & staf deOntmoeting • Drie walvissen, muziekonderwijs in Rusland |

Traditie & Vernieuwing (V/VI) Van paard en wagen tot een lekke band • Paul Janssen

25

Agenda educatie

20 40 43

Seth Gaaikema feliciteert Het Brabants Orkest (V/VI) • Eric Kolen

4

44

SERVICE

Colofon

3

deBon • Aanmelden als Vriend of als abonnee op deKlank

11

Stichters, Beschermers, Partners, nieuwe Vrienden

12

Subsidiënten en Sponsors | Kaartverkoop | Vooruitblik

50

Seth Ga aaik kema feliciiteertt Het Brab bants Orkestt

48

Sousstrot dirig geert Dutiilleux

CONCERTEN

4, 5, 6 en 7 maart 2010 Haydn, Mozart, Saariaho en Schubert Stefan Solyom · dirigent, Jacques Zoon · fluit

30

13 en 14 maart 2010 Gabrieli, Dutilleux en Beethoven Marc Soustrot · dirigent, Isabelle Faust · viool

32

19, 20 en 21 maart 2010 · STABAT MATER-concerten

Het moet gezegd worden: als Brabants Orkest, stevig verankerd in het meest katholiek deel van ons land, maken wij het respecteren van de periode tussen Carnaval en Pasen moeilijk. In de veertigdagentijd, die terughoudendheid, ontzegging en boetedoening van ons vraagt, schotelt het orkest u nota bene muzikale lekkernijen voor om uw vingers bij af te likken.

Isabelle Faust zal u in vervoering brengen met haar interpretatie van het Vioolconcert van Beethoven, wereldberoemde Nederlander Jacques Zoon bespeelt als een ware Merlijn zijn dwarsfluit in werken van Mozart en de recent gelauwerde componiste Kaija Saariaho. U zult genieten van de omringende werken van Haydn, Mozart, Schubert en Gabrieli, en wat denkt u van Dutilleux’ Tweede Symfonie onder leiding van ere-dirigent Marc Soustrot? Maestro Simonov zal met prijswinnend violist Yossif Ivanov op indringende wijze de Russische ziel blootleggen van grootheden als Moesorgski en Sjostakovitsj. Kortom: hoe de vastentijd te honoreren, hoe te matigen, wanneer zulke muzikale hoogstandjes in maart op het programma staan?

Gezien het feit dat de lijdenstijd in wezen draait om inkeer, het komen tot zelfreflectie en de innerlijke voorbereiding op de gebeurtenissen en de symboliek daarvan van het Paasfeest, is de betovering van muziek die dat proces ondersteunt toch te billijken?

Zeker wanneer ook nog de prachtige Stabat Maters van de Noor Knut Nystedt, ingetogen met ‘eigen’ Paul Uyterlinde op cello, en de meer geëxalteerde versie van de Brit Herbert Howells, de visualisatie van de religieuze gebeurtenissen in de Quadragesima zo zeer verlicht.

Nystedt en Howells David Atherton · dirigent, Joshua Ellicott · tenor Paul Uyterlinde · cello en Brabant Koor

34

Ik wens u een beste retraite waarbij onze muziek u van harte moge inspireren!

26, 27 en 28 maart 2010 Moesorgski en Sjostakovitsj Yuri Simonov · dirigent, Yossif Ivanov · viool

INEKE KOOTSTRA

36 maart 2010 • deKlank 5

In nek eke Ko Koot otst stra

Isabelle Faust ‘Voor mij was muziek gewoon het meest vanzelfsprekende talent’

H

et spel van Isabelle Faust kenmerkt zich door een uitgesproken gloedvolle toon. Een uniek geluid waarmee zij zich onderscheidt van collega’s.

Niet alleen haar instrument – een Stradivarius uit 1704 met een helder

en doordringend geluid – speelt daarbij een rol, het is ook een persoonlijk streven: ‘Ik heb een precieze toonvoorstelling en ben blij geregeld te horen dat mijn geluid anders is dan dat van andere violisten. Het wordt te vaak gezegd dat vioolgeluid uitwisselbaar is. Ik vergelijk mijn klank graag met een laserstraal of de glans van goud of zilver.’

Naar aanleiding van het verschijnen van de jongste cd van Faust, vertaalde Guido van Oorschot november jongstleden in de Volkskrant die bijzondere toon als volgt: ‘Ze [Faust en haar pianist Alexander Melnikov, red.] spelen de tien vioolsonates en het lijkt alsof ze aan de knoppen zitten van een gigantische kleurenmengmachine. Wat Isabelle Faust niet doet: de stukken te lijf gaan met een doorsnee viooltoon die op elk deeltje moet passen. […] Fausts articulatie bestrijkt het hele repertoire tussen oorvijg en aaitje. Maar het knapst: elke rust, elke noot, elk thema ademt de geest van het grotere verhaal. Zo geef je Beethoven smoel.’

Ook bij Het Brabants Orkest zal Beethoven klinken, eveneens door Faust geïnterpreteerd. Een Beethoven die ze steeds weer opnieuw wil uitvinden: ‘Bekende concerten zijn soms moeilijk om met frisse oren te horen.

Het publiek heeft ik weet niet hoeveel interpretaties op cd thuis en ieder kent zijn of haar favoriete solisten en uitvoeringen. Laatst verliet ik, na het spelen van het Beethoven-concert de concertzaal en iemand uit het publiek vertelde me onmiddellijk over zijn favoriete Menuhin-opname van die Beethoven. Hij heeft dus niet kunnen luisteren naar wat er werkelijk gebeurde in de zaal, op dat moment, op die dag, met een andere violist.

Ook voor mij blijft het een uitdaging wanneer ik een stuk al vele jaren op het repertoire heb. Ik beschouw het als taak, voor publiek én uitvoerder, om steeds nieuwe aspecten te vinden. Het mag geen routine worden. Daarbij hielpen mij bijvoorbeeld de ervaringen met historische ensembles door met hen te proberen terug te keren naar de tekst van de componist. Zo speel ik inmiddels op darmsnaren, wat volledig anders is. Ik denk niet dat 6

t

Isabelle Faust © Felix Broede

‘Ik ben niet iemand die het leven erg ingewikkeld maakt.’ maart 2010 • deKlank 7

het resultaat daarmee oprechter wordt, maar het opent nieuwe deuren en hoe meer vragen er zijn, hoe meer je een werk zult heroverwegen. De historische praktijk was helaas niet bijzonder geïntegreerd in mijn studies, ook al heeft mijn leraar Christopher Poppen mij daarvoor zeker trachten open te stellen. Ik was er toen nog niet aan toe. Maar ondertussen heb ik de beginnersstatus op dit gebied al lang verlaten en doe ik projecten met Andreas Staier, werk meer en meer samen met Concerto Köln en speelde ik bijvoorbeeld vorige maand nog Haydn-concerten met Ton Koopman in Parijs. Zodra je stopt met nieuwsgierig zijn, met evolueren en zoeken,

Beethoven-sonates op cd en dvd Op vier cd’s namen violiste Isabelle Faust en pianist Alexander Melnikov alle tien de vioolsonates van Beethoven op. De extra dvd,

kun je wel inpakken! Dat geldt voor toehoorder en solist.’

die net als bij een ouderwetse

‘Ook op het gebied van nieuwe muziek ben ik tegenwoordig actief. En zelfs het uitvoeren van nieuwe composities,

lp op de achterkant van cd 4 te

die zich soms uiteindelijk als middelmatig bewijzen, schoolt je visie op muziek van hoge kwaliteit. Het is niet

vinden is, laat het hele proces van

zo lang geleden dat ik voor het eerst Ligeti en Feldman speelde. Vreemd genoeg vallen solisten tegenwoordig

het maken van de opnamen zien.

meer op met dit hedendaagse repertoire dan met Mendelssohn of Brahms. Niettemin speel ik het met de grootste vreugde. Ik ben gelukkig dat ik steeds weer gevraagd wordt voor heel veel verschillende dingen!’

Beethoven: Complete Sonatas for piano & violin (box: 4cd+dvd)

Op het gehoor naspelen Isabelle Faust groeide op in een lerarengezin, haar moeder was schoolmusicus en haar vader had een focus op taal. Zij zorgden dat muziek altijd een onderdeel van haar en haar broers opvoeding was. Op dertigjarige leeftijd zetten pa en ma zelf hun eerste schreden op respectievelijk de viool en de cello. ‘Dat bleek een muzikale impuls voor het hele gezin. Eerst zou ik starten met pianospelen, maar bij gebrek aan een adequate leraar werd me gevraagd of ik net als vader, ook viool wilde spelen. Vervolgens gingen we ook samen naar dezelfde leraar. Ik was vijf jaar oud en kon geen noten lezen. Gedurende twee jaar speelde ik op het gehoor na wat de leraar mijn vader voorspeelde. Ook mijn broer werd door het instrument gegrepen en startte met vioollessen.

Toen ik elf was, initieerden onze ouders het kwartetspelen. Maar niet met hen! Mijn vader zocht in de omgeving van Stuttgart twee andere muzikanten van onze eigen leeftijd. Dat was een gouden greep. We hebben vijf jaar zeer intensief samen kamermuziek gemaakt. Mijn broer moest overigens wel tegen wil en dank aan de altviool en is er bij gebleven. Tegenwoordig is hij solo-altist van de Bremer Philharmoniker. Ik speelde de tweede viool, hetgeen mijn begrip van harmonische structuren geweldig heeft getraind.

Zonder omwegen Het kwartet won belangrijke concoursen en volgde masterclasses bij de Spanjaard Antonio Pérez, toenmalig eerste violist van het Bartholdy Quartett, en bij het Melos Quartett en het LaSalle Quartett. ‘Het LaSalle Quartett heeft ons vooral dichter bij de muziek van Alban Berg gebracht.’ Voor Faust waren deze jaren van ontluikend tienerschap van onschatbare waarde. ‘Een ongelooflijk intensieve en vormende periode waarvan ik tegenwoordig nog steeds de vruchten pluk.’ In 1987 ontstond de vraag of wij het kwartet zouden voortzetten of dat ieder zich als individueel musicus wilde ontwikkelen. De andere kwartetleden hadden de middelbare school afgesloten en begonnen zich meer en meer professioneel te manifesteren. Isabelle Faust was nog maar vijftien

Isabelle Faust © Alvaro Yanez

8

Isabelle Faust viool Alexander Melnikov piano Harmonia Mundi HMC

902025.27

september 2009

en zat nog gewoon op school. ‘Zo gebeurde het dat we onze eigen weg zochten. In hetzelfde jaar nog won ik mijn eerste concours, het Internationale Violinwettbewerb Leopold Mozart in Augsburg. Dat opende nieuwe deuren. Plotseling speelde ik met grote orkesten al het populaire vioolrepertoire van Mozart tot Mendelssohn en Dvorˇák. Tot dat moment was de idee dat ik mijn brood zou verdienen met vioolspelen niets anders dan een vage droom geweest. Nu werd het plotseling concreet door het winnen van een internationaal concours.

Bovendien: wat kon ik doen? Ik had niet veel andere talenten die een professionele carrière konden dienen.

Mijn broer was bijvoorbeeld zeer goed in wis- en natuurkunde. Die had tijd nodig om te beslissen over een eventuele muzikale loopbaan. Voor mij was de muziek gewoon het meest vanzelfsprekende talent. Én ik vond het leuk. Ik ben niet iemand die het leven dan erg ingewikkeld maakt. Ik volg het pad en probeer niet te veel omwegen te nemen. Dat heeft me veel gebracht.’

Band met Bartók Christoph Poppen, in januari leidde hij Het Brabants Orkest in prachtige concerten met de alt Nathalie Stutzmann, maakte lang voor zijn dirigentencarrière al naam als violist en viooldocent. ‘Na diverse docenten aan regionale muziekscholen ging ik na mijn eindexamen in Detmold bij Christopher studeren. Hij zou jarenlang mijn belangrijkste coach blijken. Daarnaast was ook de invloed zeer belangrijk van de Hongaarse violist Dénes Zsigmondy, die ik al vanaf mijn elfde jaar ontmoette tijdens zomercursussen. Door hem leerde ik de muziek van Béla Bartók kennen. Op mijn elfde werkte ik met hem aan de laatste zin van Bartóks sonate. Over de jaren heen hebben we op die manier de hele sonate behandeld. Hij heeft mij een zeer emotionele toegang tot Bartók gegeven. Zsigmondy had Bartók persoonlijk gekend en vermengde de muzikale lessen en het studeren op technische aspecten met het vertellen van anekdotes uit hun gemeenschappelijke tijd. En opeens werd deze muziek ongelooflijk bloemrijk en sentimenteel en kroop langzaam onder mijn huid. Het helpt je, vooral als jong mens, indien je een componist op zo’n manier leert kennen. Je herkent dat achter die noten een mens, een persoonlijkheid schuilgaat. Dat is een goede ingang, zeker wanneer je als elfjarige de intellectuele bagage nog mist om de draag- en reikwijdte van de muziek te bevatten. We leren op deze leeftijd zo snel…’

‘En opeens werd Bartóks muziek ongelooflijk bloemrijk en sentimenteel en kroop langzaam onder mijn huid.’

De cirkel rond Dénes Zsigmondy heeft Isabelle Faust uiteindelijk op het pad van Christopher Poppen gezet. ‘Zsigmondy was erg onder de indruk van het Cherubini Quartett waarvan Christopher primarius was. Geweldig! Beide docenten zijn heerlijk complementair. Ze wilden beiden hetzelfde, maar verschillen enorm in hun aanpak.

Hebben volledig tegengestelde manieren om zich muzikaal te uiten. Veel van Christopher was nieuw voor mij. Ik moest me heel erg concentreren; noem het ook wel ‘ontslakken of ontgiften’ van Zsigmondy’s aanpak.

Ik moest veel gestructureerder dan ooit tevoren te werk gaan. Dat het bij beiden uiteindelijk om dezelfde dingen draaide, kan ik nu met een grote afstand en met veel ervaringsjaren pas zien. Overigens ben ik met beiden nog immer door een diepe vriendschap verbonden. Met Poppen bovendien ook door een zeer nauw artistiek partnerschap.’

Inmiddels is Faust in de voetsporen van haar docenten getreden en geeft zij naast haar solistencarrière ook zelf les. Ze is docent aan de Universität der Künste in Berlijn. Naast een volwaardige concertkalender met ongeveer zeventig concerten per seizoen is dat geen sinecure. Maar ze vindt het van groot belang. ‘Het is voor mij als persoon en musicus een zeer waardevolle activiteit. Lesgeven is iets dat mijn muzikale carrière rond maakt, dat de cirkel sluit. Bovendien vind ik het belangrijk het muzikale erfgoed door te geven. Het helpt me bovendien om zaken die ik aanvankelijk intuïtief benaderde, niet alleen met de onderbuik, maar ook met het hoofd te beschouwen. Daarmee ontstaat structuur. Ik probeer alles door te geven wat ik zelf muzikaal en methodisch te geven heb. Een uitstekende oefening in zelfreflectie. Je wordt je bewust van eigen hiaten of valkuilen en kunt die wetenschap ten voordele van je spel aanwenden. Maar het is ook een moeilijk en zeer verantwoordelijk métier om een student tot aan zijn diploma consequent en gestructureerd te begeleiden.

Dat is voor mij een intensief leerproces waarin ik mij volledig heb ondergedompeld. Mijn zes meisjes, allen Vioolconcert van Bee e thoven 13 en 14 maart 2010 zie pagina 32

met zeer sterke karakters, veel talent, grote vastberadenheid en even zoveel taaiheid, hebben doelbewust voor mij als hun docent gekozen. Dat creëert een gemeenschappelijk doel en maakt de verantwoordelijkheid voor mij heel persoonlijk. Het heeft me emotioneel meer gegrepen dan ik ooit gedacht had…’ maart 2010 • deKlank 9

deVrienden nieuws voor en over de Vrienden van Het Brabants Orkest

Terugblik op 2009 Het seizoen 2009-2010 staat in het teken van het zestigjarig bestaan van Het Brabants Orkest. Een jubileum om trots op te zijn. Dat geldt zeer zeker ook voor de Stichting Vrienden die zich niet alleen heeft ingezet voor de oprichting van Het Brabants Orkest, maar in de afgelopen 60 jaar is blijven ijveren voor continuïteit en artistieke kwaliteit van het orkest.

© Simon van Boxtel

Generaties Vrienden hebben dat mogelijk gemaakt en met steun van onze Vrienden zullen wij onze inspanningen onverdroten voortzetten.

ultimo 2008

ultimo 2009

1.263

1.223

137

134

61

63

Donateurs Beschermers

Wij gaan dat doen mede op basis van de evaluaties van onze bestaande

Stichters

activiteiten. De evaluaties waren enerzijds gericht op het peilen van de

Partners

mate van tevredenheid van onze Donateurs, Beschermers, Stichters en

Totaal

85

76

1546

1496

Partners en anderzijds op de kosten/opbrengsten-verhouding. Dit laatste was vooral van belang omdat ons beleid erop gericht is om 80% van de

Het stemt tot voldoening dat de in december 2009 gestarte en nog lopende

jaarlijkse bijdragen te besteden aan projecten van het orkest. In deKlank

wervingscampagne al in de eerste weken succesvol is geweest. Daarnaast

van december jl. hebben wij u reeds globaal geïnformeerd over de resul-

is er weer sprake van een prille groei van het aantal Partners.

taten van de evaluaties en de daaruit voortvloeiende acties. Een daarvan

De regio Helmond spant wat de groei van het aantal Partners betreft de

was de verhoging – voor het eerst na tien jaar – van de bodembijdrage

kroon. In 2010 zullen de inspanningen er vooral op gericht zijn om de

van de donaties. Het is verheugend dat wij daarop weinig of geen nega-

aantallen Partners in Eindhoven en Tilburg te verhogen en een start met

tieve reacties hebben ontvangen. Centraal staat het werven van nieuwe

de werving te maken in Uden/Veghel en de Langstraat. Op deze plaats

Donateurs, Beschermers, Stichters en Partners, waarbij wij ons vooral

gaarne onze dank en waardering voor degenen die zich met veel over-

ook zullen richten op de jongere generaties. Daarnaast zijn wij op zoek

tuiging inzetten om het aantal contribuanten uit te breiden.

naar nieuwe bronnen zoals bijvoorbeeld fondsen op naam. Al onze particuliere donateurs zullen wij verder nog eens wijzen op de mogelijk-

Bestuurssamenstelling

heid om de bijdragen kostenneutraal te verhogen. Te denken daarbij

In 2009 hebben wij afscheid genomen van een drietal goede collega’s, te

valt aan de zogenoemde lijfrenteconstructie met behulp waarvan de al

weten de heren E. van Heesewijk, H. van Noije en H. Verhoeven. Voor hun

dan niet verhoogde bijdrage geheel fiscaal aftrekbaar is.

inzet en collegialiteit zijn wij hen dank verschuldigd. In de september/

Verhoging van de inkomsten is ook van groot belang omdat met ingang

oktober-editie van deKlank heeft u vervolgens kunnen kennismaken met twee

van 2009 in het kader van het overheidsbeleid gericht op ‘van publiek

nieuwe bestuursleden, te weten de heren J. Chappin en H. Dekkers en in de

naar privaat’ de zogenoemde matchingsregeling van kracht is gewor-

januari/februari-editie met de heren W. Kuypers en J. de Roij. In vervolg

den. Dit betekent dat de toename van onze bijdrage ten opzicht van

daarop kan ik u met genoegen mededelen dat wij de heer E. van Schagen,

2008 door de overheid verdubbeld wordt.

algemeen directeur van het beursgenoteerde familiebedrijf Simac Techniek

In 2009 doneerden wij aan het orkest een bedrag van ruim E 296.000.

N.V., gevestigd te Veldhoven en Partner van het eerste uur, bereid hebben

Ten opzichte van 2008 (E 226.000) is dat een toename van E 70.000.

gevonden mij dit voorjaar als voorzitter op te volgen. In de komende editie

Daarnaast bestaat er een mogelijkheid om dit positieve resultaat van

van deKlank zult u ook met hem nader kunnen kennismaken. Het regel-

E 70.000 via bovengenoemde machtigingsregeling verdubbeld te krijgen.

matig stokjes overgeven zorgt ervoor dat het bestuur – gelet op de fondsen-

Een globaal overzicht van de projecten waaraan wij hebben bijgedragen

wervende doelstelling – blijft beschikken over actuele netwerken.

treft u aan op de pagina hiernaast.

Ten slotte Ontwikkeling aantal Vrienden

In onze vier speelsteden vieren wij april aanstaande het zestigjarig jubi-

Het overzicht in de kolom hiernaast laat zien dat er in het afgelopen jaar

leum. Gaarne hopen wij dat vele Vrienden daarbij aanwezig zijn.

een terugloop heeft plaatsgevonden van de aantallen Donateurs en

Wij kunnen tevreden zijn over hetgeen wij voor Het Brabants Orkest

Partners. De daling van het aantal Donateurs is vooral het gevolg van een

hebben kunnen doen, maar tegelijk ook met het besef dat er nog veel te

opschoning, waarbij degenen met een betalingsachterstand uit het bestand

doen is. Zoals Saint-Simon ooit zei: de grandes choses à faire!

zijn verwijderd. Het Partnerprogramma heeft het in 2009 moeilijk gehad.

Het bestuur Stichting Vrienden van Het Brabants Orkest dankt voor uw

De bij de start van het programma gesloten driejarige overeenkomsten

aller steun!

liepen namelijk af en mede door de economische omstandigheden is een aantal contracten niet verlengd. Om dezelfde reden stagneerde het

DRS. WIM VAN DEN DRIES

aantal nieuwe Partners.

VOORZITTER STICHTING VRIENDEN VAN HET BRABANTS ORKEST

10

deBon

Subsidies van Stichting Vrienden aan Het Brabants Orkest in 2009 Projecten vanuit Partnerprogramma • 5-7 maart 2009 • Het orkest speelde onder leiding van de Estlandse

naam

voorletters

m/v

bedrijfsnaam (indien relevant) adres postcode

woonplaats

telefoon

e-mail

relatienummer (indien u al Vriend bent)

dirigent Arvo Volmer en samen met Vadim Gluzman de sterren van de hemel in het Vioolconcert van Mendelssohn en de romantische

Ik meld mij aan als Vriend van Het Brabants Orkest

werken van Richard Strauss en van de Est Eduard Tubin.

• 27-29 maart 2009 • Zowel Schönberg, Beethoven en tekstschrijver

Noteert u mij als

Schiller roepen in hun Friede auf Erden en de Negende Symfonie op tot vrede en verdraagzaamheid. Alan Buribayev, Het Brabants Orkest, Brabant Koor en solisten Wilke te Brummelstroete, Kelly God, Thomas Michael Allen en David Wilson-Johnson sloten zich daar graag bij aan.

• 23-26 april 2009 • Pianist, dirigent, Gershwin- en Ellington-specialist Wayne Marshall musiceerde met het orkest dat het een lieve lust was.

Roaring New York en het Amerika van drooglegging, beurskrach én van ongekende mogelijkheden trokken aan het geestesoog voorbij.

• 17-19 september 2009 • Het memorabele en indrukwekkende Derde Pianoconcert van Rachmaninov werd stoutmoedig geïnterpreteerd door Kyrill Gerstein.

• 8-11 oktober 2009 • ‘Er komt een meisje binnen, alsof ze over golven loopt, en ze speelt zo beschouwend en verfijnd, zo analytisch en krachtig, dat ze alle rusteloze zielen in de zaal weet te temmen’ (Die Zeit). Violiste Baiba Skride deed in de werken van Mozart en Schubert haar reputatie volledig eer aan.

• 3-6 december 2009 • Bartók, Schumann, Webern en Brahms werden op integere wijze vertolkt door concertmeester Wouter Vossen als solist, zijn Brabants Orkest en onder leiding van de gerenommeerde

∏ Stichter (vanaf E 285) ∏ Beschermer (van E 130 tot E 285) ∏ Donateur (van E 45 tot E 130)

Door opgave als Stichter, Beschermer of Donateur krijg ik recht op de bijbehorende voordelen via de PrivilegePas. ∏ Stuur mij informatie over de mogelijkheid van schenking van lijfrente via notariële akte. ∏ Stuur mij informatie over het Partnerprogramma.

Als Beschermer of Stichter krijgt u het tijdschrift deKlank maandelijks gratis thuisgestuurd.

Ook als donateur ontvangt u gratis deKlank. Deze wordt u overhandigd bij de Informatiebalie van Het Brabants Orkest op vertoon van uw PrivilegePas. Indien u deKlank liever krijgt thuisgestuurd, kunt u zich aanmelden voor een postabonnement voor i 8 per seizoen (zie onder).

Ik meld mij aan als abonnee op deKlank Ik neem

∏ een abonnement à E 8 (alleen voor vrienden-donateurs) ∏ een abonnement à E 28,50

Een abonnement loopt een seizoen, van september tot juli. Bij abonnering in de loop van een seizoen vindt afschrijving naar rato plaats.

Ik verleen Het Brabants Orkest een doorlopende machtiging om, tot wederopzegging, het bedrag van E

per seizoen af te schrijven van

(post)bankrekening

.

Michael Tabachnik.

Projecten vanuit Donateurs, Beschermers en Stichters • Tijdens het symfonisch concert op 12 februari 2009 in De Badings

plaats en datum

handtekening

Stuur of fax naar Het Brabants Orkest, Postbus 230, 5600 AE Eindhoven · F 040 246 34 59

Driedaagse schitterden Ilya Grubert en concertmeester Adelina Hasani in het Dubbelconcert voor twee violen en orkest.

• 5-8 november 2009 • Sopraan Johannette Zomer en dirigent Jos zie vervolg deVrienden op pagina 13

van Veldhoven vonden elkaar in een concertprogramma met muziek van Händel, Mozart en Haydn.

• Op 13 november 2009 speelde Het Brabants Orkest met klarinettist Lars Wouters van den Oudenweijer het Klarinetconcert van composer in residence Theo Verbey.

• 11-13 december 2009 • Het Brabants Orkest genereert met de legendarische pianist Alexander Toradze extatische kritieken, na de uitvoering van onder meer het Tweede Pianoconcert van Prokofjev.

Voorts werden uit de middelen van de Stichting Vrienden de Concertinleidingen bij de concerten van Het Brabants Orkest en een Tevredenheidsonderzoek onder Vrienden van Het Brabants Orkest mogelijk gemaakt.

Jacek Wasowicz © Ramon Mangold

maart 2010 • deKlank 11

✁

Stichting Vrienden van Het Brabants Orkest Door de financiële bijdrage van de Stichting Vrienden wordt Het Brabants Orkest in staat gesteld extra activiteiten in Noord-Brabant te ontplooien. De Vriendenstichting kent Stichters, Beschermers en Donateurs. Hieronder volgt een overzicht van particulieren, bedrijven en instellingen die zich als Vriend aan Het Brabants Orkest hebben willen verbinden.

NIEUWE VRIENDEN december 2009 - januari 2010 BESCHERMERS Heeze Dhr. D.H. Rijpma Helmond Jos Mollemans Leidekkersbedrijf ’s-Hertogenbosch Dhr. L.H.J. Vaessen Schaijk Dhr. en mevr. De Leur-Stemp Veghel Mevr. J.M.M.J. Ketelaars

DONATEURS Asten Dhr. en mevr. van Genuchten Berlicum Dhr. P.A. de Weger Bladel Dhr. of mevr. G.P.I. Peels Boxtel Dhr. F.J.C. van Ewijk | Mevr.

J.C.P.M. Boogers Breda Mevr. A.H. Voorspuy Deurne Mevr. J.G. Schoonus Drunen Dhr. W.A.H. van der Mark Eindhoven Dhr. Y.A.J. Boskam | Dhr. of mevr.

W.P.A.M. van Broekhoven | Dhr. E.A. Eerdmans | Dhr. H. Fleerkamp | Dhr. J. Haubrich | Dhr. G.J.M. König | Dhr. of mevr. Mr N.C. Kaan | Mevr. J.M.H.Th. van der Maas | Mevr. M.M.Th. Leijsen | Mevr. C. van Poppel | Mevr. E.D. van Riemsdijk-Kamphuis | Mevr. E.J. Ulrich-Wark | Dhr. M.I.G.J. Verschuren | Mevr.

M.W.T. van den Wildenberg Etten-Leur Dhr. T. Stolk en mevr. J.W.C. Stolk-Nuitermans Geldermalsen Mevr. S. van Amstel-Visser Gemert Dhr. M.A.J.Vogels Heeze Mevr. O.J.G.M. Bakermans-Weijtens Helmond Dhr. P.J.M. Maas en mevr. R.O. Steijger | Dhr. R.N. Otma ’s-Hertogenbosch Dhr. L.M. Jansen | Dhr. P.A. van Kessel | Mevr. J.G.W.M. Kusters | Dhr. C.G.P. de Kort | Dhr. of mevr. M.P. Looijaard | Mevr. A.C.M. Martens-Staring Loon op Zand Dhr. P.G.C.M. Jansen | Dhr. I.L.C. Nuyens Nuenen Dhr. of mevr. S.D. Severs Oisterwijk Dhr. F.D.P. van Bel | Dhr. of mevr. P.F.H. Dusee Oosterhout Dhr. C. Jacobs Oss Mevr. J.M.T. Szován-Zeegers Rijen Dhr. of mevr. H.J.M. Zandbergen Roosendaal Mevr. J.M.H.L. Schippers-van de Waal Schijndel Mevr.

W.A.M. van Kessel-Paessens Sint-Michielsgestel Mevr. H.J. Buiting-Klerk Son Dhr. en mevr. Jansen | Mevr. M. van Kamebeek | Mevr. J. Spoelstra-Wijsmuller Tilburg Mevr. H.J.H. Hessels | Dhr. R.R.M. Lyppens | Dhr. J.M.G. Schaaders | Mevr. J.W.M. Snik | Dhr. J.M. Vermeer | Dhr. W.J. Willems | mevr.

M.M.E.P. Wassink-Bouwmans Udenhout Dhr. F.J.T. Hanckmann Ulvenhout Dhr. of mevr. W. Eland Veldhoven mevr. J. Zwiers-de Lange Vught Dhr. of mevr. J.A. Biers | Mevr. L.R.M. van den Berg-van der Meer Waalre Mevr. G.J. Jurriëns-van de Berg | Dhr. en mevr. Verheijen | Dhr. G.J.M. van Woerden

DONATEURS · jaarlijkse bijdrage van E 45 tot E 130 Het Brabants Orkest weet zich gesteund door bijdragen van een groot aantal donateurs.

BESCHERMERS · jaarlijkse bijdrage van E 130 tot E 285 Asten Dhr. G.H. Sanders Bavel Dhr. ir. J. Blok Berghem Dhr. G.M. Stapper v.d. Velden Berkel-Enschot W.J. Kuipers beheer B.V. | Dhr., mevr. P.F.J.C. Liebregts Berlicum (NB) Dhr. R.J.M. Haffmans | Dhr., mevr. I.C. van de Maesen en F.L. Slinkers Bladel De heer C.C.L Lathouwers Breda Dhr I. Baljeu | Dhr. H.J. van der Beek | Mevr. N. van der Meulen | Mevr. A.A.T. Naaijkens | Nauta Engineering Breda | Dhr. W.J. Poessé | Mevr. Vergeer-van der Hout | Dhr. Rouppe van der Voort Deurne Dhr. en mevr. Ph. de Groot Drunen Dhr. H.J.L. Mimpen Eersel Dhr. en mevr. H.W. Honold Eindhoven Mevr. T.W.W. Attema-van Baarn | Dhr. dr. G.W.B. Borrie | Mevr. Calon | Mevr. A. Crijnen-Wijn | Dellebeke Interieurarchitecten | Accountantskantoor Foederer B.V. | Mevr. A.E.M.Th. van der Harten-Scheuler | Dhr. J.J.P. van Keulen | Mevr. Th.M. Lambregts-Brautigam | Mevr. J.R.H. Maij-Weggen | Mevr. A.G. Otten-Nypels | Philips’ Philharmonisch Koor | Dhr. drs. J. Post | Dhr. en mevr. Ruigrok-van Veghel | Dhr. H. Rotman | Dhr. P.P.M. Slaats | Dhr. J.M.M. Widlak | Mevr. M.Th.C.J.J. VerhagenTeulings Eksel (B) Mevr. M.J.C.J. Staatsen-Hettema Ell Dhr., mevr. J.M.R. Snel-Ebberink Elsendorp Dhr., mevr. J.A.M. Hoevenaars Esch Henket Beheer Geldrop Bureau ERASMUS cultuur & communicatie | Ir. H. Mooijweer | P.M. van de Poel Gemonde Dhr. en mevr. Meijer Grubbenvorst Mevr. R. Weersink Heeswijk-Dinther Abdij van Berne Heeze D.H. Rijpma Helmond Mevr. M.W. Zick-Pruim | Jos Mollemans Leidekkersbedrijf Helvoirt Mr. A.J.Th.M. Gudde, oud-notaris | Ir. L.A.S. Hageman | Holding C.G. Peters B.V. | Notariskantoor Witlox: Dhr. C.J. van Haaren ’s-Hertogenbosch Belind Den Bosch B.V. | Prof. mr. J.P.A. Coopmans | Drs. M.M.J.H.L. Gudde | Dhr. F.M.J.A. Jacobs | Mevr. P.M. Langenberg-Eerebout | Stichting Activiteiten Lions Club | Dhr. J. Onvlee | Pijnburg Vastgoedadviezen | Dhr. A.J.M.M. Stalpers | Dhr. F. Stumpf | Beheer en Beleggingsmaatschappij Vepu B.V. | Mevr. Sweens-Schute | Mevr. J.H.C. Zwitser-Schouten | Dhr. L.H.J. Vaessen Leende Dhr. A.J.M. van Lieshout | Dr. F.C. Romeijn Maarheeze J.G.M. Verrest, r.a. | Mevr. M. Goeverne-Roeffen Mierlo Dhr. H.J.G.M. van Daelen | Dhr. H.P.M. Nooijen Nuenen Brabant Sport en Media BV Oirschot De Meeuw Holding B.V. Oisterwijk Mevr. J.M.Th. Sindorff-van Loon Oosterhout (NB) Dhr J.A. van Lint | Dhr. G.F. de Vries Oss Dhr. C.J.M. Hazenberg | Dhr. en mevr. Y.M.Th.L. Verheggen-de Loo en P.M.A.J. Verheggen Prinsenbeek Dhr. G.M.P Brogtrop Rosmalen Mevr. E.P. Clerkx Schaijk Dhr. en mevr. De Leur-Stemp Schijndel Mevr. P.M.H. Romkens-van Hamond Sint-Michielsgestel Mr. J. Ten Berge | Dhr. en mevr. de Wilde-Beekhuizen Son Dhr. en mevr. A. Hensen-van Kroonenburg | Dhr. C.A.L. van Rhienen | Dhr. en mevr. Ruigrok-Lettinga Strijbeek J.J.M. van Eck Teteringen Dhr. J.W.C. Jansen | Mevr. C.A.M. van Lieshout | Dhr. H.P. Lelieveld Tilburg Mevr. Y.F. Logghe-Lijster | Mevr. I. van Logtestijn-Driessen | Mannaerts & Appels, Advocaten en Notarissen | Dhr. P. van der Pasch | Dhr. G. Verhaak | Termeer Schoenen B.V. Uden Van Aspert Beheer B.V. Raadgevend Ingenieursbureau | F. Brouwers | M.J.J.M. van Grootel B.V. Udenhout Klapburg B.V. Ulvenhout Dhr. en mevr.

Kammeraat-Bakema | Mevr. Melchers-Leygraaf | Dhr. M.J.D. Tigchelaar Utrecht Dhr. drs. R.C.G. Bouman Valkenswaard Daan’s flexibele dienstverlening | Dhr. F.F. Otten Veghel J.M.M.J. Ketelaars Veldhoven Dhr. W.C.M. Aarts | Dhr. G.T. Kruiff Vught Dhr. J.A.A.M. Langenhoff | Th. F.J.C. van Lotringen | Mevr.

Sengers-van Gijn | v. Weel BV | Mr. H.J.M. Stieger Waalre Dhr. Broese van Groenou | Dhr. en mevr. J. Otten | Dhr. J.D. Otten Weert Dhr. J.M.M. Houben Zevenbergen Accountantskantoor de Jager | Dhr. en mevr. B.H. van den Bout

12

STICHTERS · jaarlijkse bijdrage van E 285 of meer Amsterdam Dhr. mr. S.P.F.M. Paardekooper Bakel Mevr. H.J.M. van de Wijgert Bergeijk Dhr. W.J.A. Raaphorst Berkel-Enschot VRE Tilburg B.V. Bladel Kempencare Boxtel Dhr. A.C. van Rooij, arts Breda Dhondt: architecten en stedebouwkundigen | Mr. J.J.M. Hertoghs | Dhr. en mevr. KramersGijsbrechts | Dhr. en mevr. Schipper-van Otterlo | Dhr J.W. Rotte Breugel Bartelds Technical Software Dussen Dhr. en mevr. Biezen-Hunfeld Eindhoven Drs. J.F.M. de Bont | Dhr. en mevr van Rooij | Dhr. en mevr. De Goede- van der Sande Geldrop Drs. H.H.A. Appelo Heesbeen Gem. Heusden Stichting N. van Ballegooijen Fonds Heeze Mevr. Casimir | Dhr. dr.ir. Hazewindus Helmond Gamma Holding N.V. | Mevr. mr. C.B. Mol-Bronkhorst | Dhr. en mevr. Zijlstra-van Mierlo Helvoirt Ir. K. Hubée ’s-Hertogenbosch Uitgeversmaatschappij De Bossche Omroep De Waalwijker BV | Huijbregts Notarissen | Mevr. C.J.G.W. Looijen | Mevr. Th. Ubink-Ebeling Hoeven Dhr., mevr. J.T. Verschuren Kaatsheuvel Dekkers- v.d. Vliet beheersmij b.v. Klundert J. den Hollander Verhuur B.V. Knegsel Mevr. T.H.J.M. Bruning Maaseik Dhr. A.P.M. Kasbergen Nuenen Dhr. ir. Troost Oosterhout (NB) B.V. Bouwtechnisch Adviesburo ir. W.A. van Boxsel c.i. Dhr G.F. de Vries | Dhr. en mevr.

Stalpers Oss Drs. C.P.H.Th. Gudde Rosmalen Dhr. en mevr van den Akker Sint-Michielsgestel W. Bergsma B.V. Tilburg J. Gimbrère Service B.V. | Holla Poelman Advocaten Uden Scena akoestisch adviseurs B.V. | Dhr. P.T.A. van der Voort Ulvenhout Dhr. Kenter Veldhoven Monica van den Broek, de uitvaartzorg | De heren A. van Soest en S.A.G. Duffhues Vught Antiquariaat Dhr. F.D. Sonnenberg | G.A.J.M. van Spaandonk, arts | Dr. G.A. Vermeer, arts Waalwijk Maiburg Schuurtechniek B.V. Weert Mevr. E. van Rijn-Schmitz Zaltbommel Mevr. J. Hoorn-Dits | J.H. van Overdam

PARTNERS · Sinds 2006 ondersteunen diverse Brabantse bedrijven en particulieren Het Brabants Orkest als Partner. Bedrijven verbinden zich voor een periode van minimaal 3 jaar aan het orkest met een jaarlijkse bijdrage van E 2.500. Particulieren voldoen hun jaarlijkse bijdrage van E 1.500 in de vorm van een lijfrenteregeling en verbinden zich voor een periode van minimaal vijf jaar.

NIEUWE PARTNERS ’s-Hertogenbosch Bouwconsulting B.V. Drunen Dhr. en mevr.

H.A.J. Bemelmans-Van der Schoot Helmond Stichting Helmond ontvangt - Helmond geeft Beek en Donk Grapharma B.V. Boxtel Bosch Rexroth B.V. Breda ABN Amro Private Banking | Deloitte Accountants B.V. | Ernst & Young | Kamer van Koophandel Zuidwest-Nederland | PUUR Advocaten | Rabobank Breda | Rouws & Ceulen | Rüttchen Holding B.V. ’s-Hertogenbosch Banning Advocaten | DONG Energy | Enexis B.V. | Dhr. en mevr. drs. A.L.M. Nelissen | Quaestus Senior Management Search | Rabobank ’s-Hertogenbosch e.o. | Dhr. en mevr. drs. J.G.I.M. Reijrink | Dhr. en mevr. J.H. Scheepers-Nagelkerke | WesterToren Innovation Center BV | Dhr. en mevr. W.K. Wiechers-de Vries Eindhoven ABN-AMRO Private Banking | Tangena & Van kan | Brainport Development | Complan B.V. | Huddles Hoogsteder bv | ING Bank | PricewaterhouseCoopers | Van Straten Bouw en Vastgoed Etten-Leur Van Tilburg-Bastianen Groep Goirle C+M de Kort van Strijp Halsteren GGZ Westelijk Noord-Brabant Helmond Handelsonderneming van Felix Clercx, hardhoutspecialist | P.G. Kuijpers & Zn. | Dhr. mr. E.C.J.M. Hettema | Restaurant De Steenoven | Stichting HTF | Rabobank Helmond | Dhr. drs. P.B. Rooijackers Helvoirt Dhr. en mevr. drs. W.N. van den Dries Rijen Kin Machinebouw Rijen b.v. Nuenen Jacques van Leuken, Gardens, Parks & Estates Roosendaal BVR-Groep N.V. | Interflon Beheer B.V. | Rabobank Roosendaal - Woensdrecht Rosmalen Dhr. en mevr. J. Chappin | Dhr. en mevr. dr. W.M. van den Goorbergh-Tonnaer | Heijmans N.V. | Dhr. J. Stienstra Rotterdam TBI Holdings B.V. Sint-Michielsgestel Dhr. en mevr. G.J. Moonen Tilburg NV Brabantse Ontwikkelings Maatschappij | Interpolis | Dhr. J. Melis | Roschpro B.V. | ZLTO Uden Heven Group b.v.

Utrecht Mevr. drs. A.C. van Huffelen en dhr. H.L.A.M. Lohman Veghel Jumbo Supermarkten | Sligro Food Group Nederland B.V. Veldhoven SIMAC Techniek N.V. Vught Gijsbert & Bernadette van den Brink | Dhr. en mevr. Cooymans-Merkus | Drs. O.P.M.Haffmans BV | J.M.A. Koster | Stichting VanderLinden Fonds | Dhr. en mevr. M. Weck-van den Assem Waalwijk Daelmans Bakkerijen B.V.

Een jubilerend orkest met veel jubilerende Vrienden Eigenlijk zouden we ieder seizoen een feestje mogen vieren, want met zo veel trouwe en vooral langdurig aan ons verbonden Vrienden vieren er ieder seizoen wel een paar Beschermers, Stichters of Donateurs een eigen jubileum.

Daarbij gaat het soms zelfs om gouden en diamanten kroonjaren.

Zestien ondersteuners zijn al tussen de 50 en 54 jaar Vriend van het orkest. De Paters Kapucijnen en mevrouw C. van Rooij van Rosmalen uit ’s-Hertogenbosch, de heer W. Nienhuis uit Eersel, mevrouw P.E. Laport uit Waalre, mevrouw J.M. Casimir-Jonker uit Heeze, de heer C.P. Vergeer uit Breda, de heer D. De Stoppelaar Blijdesteijn en de dames B.M. Peremans-Berkhout, T.W.W. Attema-van Baarn, M. Verhagen-Teulings en A. Reijnders-Weller uit Eindhoven, de heer E.M.Th. Lapidaire uit Vught, de heer E.M.G. Schermer uit Helmond, de heer P.M. van de Poel uit Geldrop en mevrouw E.P.M. Clerkx uit Rosmalen zijn we zeer erkentelijk.

Maar liefst dertien trouwe Vrienden steunen ons al zelfs tussen de 55 en 57 jaar. Mignot & De Block B.V., de dames R. Smeets-van den Putten, A.M.A.J. Witte-Wust uit Eindhoven, mevrouw H.J.M. Leijgraaf uit Teteringen, de heer J. Naaijkens uit Hilvarenbeek, dames R.G.M. VerhulstTiesselinck en M.A.G. Raymakers-Michielsen en de heer P.J.M. Pijnenburg van Pijnenburg Vastgoedadviezen uit ’s-Hertogenbosch, de heer A.J.G. van ’t Hooft en mevrouw Sengers-van Gijn uit Vught, de heer F.C. Romeijn uit Leende, mevrouw E.M.J. de Jong-Gijsbers uit Waalre en Heijmans N.V. uit Rosmalen. We waarderen die trouwe liasons buitengewoon.

Vriendenbestuur voorzitter W.N. van den Dries secretaris mevr. I.E. Koster-Burbidge penningmeester P. van der Werf leden J. Blok | J. Chappin | H.Th.G. Dekkers | W.A.M. Kuypers | mevr. E.P.J. Lemkes-Straver | J. de Roij

Onze oudste toegenegenen, bijna zo lang solidair met het orkest als we in 2010 oud zijn, maar liefst 59 jaar, zijn de heer J.D. Otten uit Waalre, de heer en mevrouw F.F. Otten uit Valkenswaard en de Gamma Holding uit Helmond.

Allen, en nadrukkelijk ook diegenen die korter dan 50 jaar, maar ontegenzeglijk met evenveel engagement ons tot steun zijn, danken wij hartelijk!

maart 2010 • deKlank 13

Saraah Su Sa Summ mmer erfifiel ed

‘Orkestreren is creëren…’

Nikolaj Rimski-Korsakov

H

oe vaak hoort of leest u bij concertbezoek niet: ‘dit werk is een orkestratie

van…’ of: ‘het origineel werd gearrangeerd door…’. Op een dergelijk ogenblik weet u als concertbezoeker wat er bedoeld wordt. Maar wat is

orkestreren nu precies en hoe verhoudt het zich ten opzichte van componeren en arrangeren?

Om een en ander duidelijk te maken is een korte theoretische uiteenzetting op zijn plaats. Dat is saai, dat klopt, maar het is ook beknopt en bevat basaal materiaal om de opwindender praktische en illustratieve informatie verderop in het verhaal goed te kunnen bevatten.

Welnu: componeren is niet meer of minder dan het maken van een muziekstuk door middel van het vastleggen van noten of een structuur in een partituur met behulp van notenschrift of door middel van notatie in een schema of grafiek. Uitgangspunt van een compositie is het 'idee'. Dit kan een thema zijn, of een motief, maar ook klankvelden of buitenmuzikale indrukken. Vervolgens kiest een componist voor het notenmateriaal waarmee hij werken wil, zoals tonaliteit, bitonaliteit, atonaliteit, microtonaliteit, of combinaties daarvan. Daarna heeft hij welbeschouwd op elke plek in het muziekstuk steeds vier keuzes: herhalen, variëren, ontwikkelen of iets nieuws schrijven.

Orkestreren, het woord zegt het al, is een reeds bestaand muziekstuk uitbreiden tot een werk voor orkest.

Bekende orkestraties zijn de Schilderijen van een tentoonstelling van Maurice Ravel, die daarvoor gebruikmaakte van het stuk voor piano solo van Modest Moesorgski, of het Adagio for strings van Samuel Barber, dat oorspronkelijk het licht zag als tweede deel van een strijkkwartet.

De term arrangeren ten slotte wordt gebruikt wanneer een compositie wordt bewerkt voor een andere bezetting, in een bepaalde stijl of voor een bepaalde gelegenheid. Zo werden in de negentiende eeuw, bij gebrek aan radio, pick-up of cd-speler, symfonieën van bijvoorbeeld Mozart en Beethoven bewerkt voor piano quatremains, zodat deze ook thuis konden worden gespeeld en beluisterd.

Traktaat der traktaten Meester der orkestratie is zonder enige twijfel Nikolaj Rimski-Korsakov, die in 1873 begon met het optekenen van het traktaat der traktaten betreffende orkestratie (later ook in het Engels verschenen onder de titel Principles of Orchestration). Wat hij de wereld wilde bieden over dit onderwerp was een allesomvattend werk, met de nadruk op letterlijk alles. Hij realiseerde zich echter al gauw dat een dergelijk gedetailleerde beschrijving vrijwel onmogelijk bleek en het project bloedde dood. Toch kon hij het niet laten eraan te blijven sleutelen en op 21 juni 1908 om vier uur ’s middags legde hij de laatste hand aan het eerste hoofdstuk. Diezelfde nacht werd hij geveld door de angina die hem al sinds 1890 teisterde. Het voltooide hoofdstuk en de rest van zijn notities werden postuum alsnog uitgebracht.

14

wetenswaardigheden • Principles of Orchestration, het boek waaraan Rimski-Korsakov werkte toen hij stierf, werd voltooid door componist Maximilian Steinberg, uitgegeven in 1921 en verscheen in 1964 in Engelse vertaling.

• Bij zijn orkestratie van Schilderijen van een tentoonstelling liet Ravel een van de Promenades weg. Stokowski schrapte de delen Tuileries en Limoges, omdat hij die ‘te Frans’ vond.

• Zowel Modest Moesorgski als Nikolaj Rimski-Korsakov waren lid van ‘Het Machtige Hoopje’ of ‘De Vijf’, een rond 1870 gevormd gezelschap. Dit bestond verder uit Mili Balakirev, Alexander Borodin en César Cui en zette zich in voor een nationaal georiënteerde muziek.

• Johann Sebastian Bach bewerkte een concert voor viool tot een concert voor clavecimbel. Dat concert arrangeerde hij vervolgens voor vierstemmig koor, orgel en orkest.

• Tijdens de Romantiek nam de omvang van het orkest enorm toe.

De uitvinding van nieuwe instrumenten (saxofoon, Wagner-tuba, etc.) leidde eveneens tot nieuwe orkestratiemogelijkheden.

Volgens Rimski-Korsakov of Sjostakovitsj?

Ook Modest Moesorgski slaagde er niet in zijn werk, de opera Chovansjtsjina, te voltooien alvorens zijn door drank geïnduceerde dood op 28 maart 1881. Rimski-Korsakov, collega en goede vriend, nam het op zich het werk te vervolledigen. Dit deed hij met verve; Moesorgski had slechts een handvol aanwijzingen achtergelaten over hoe het componeren en de orkestratie aangepakt moesten worden en dus koos Rimski-Korsakov er voor er zijn eigen draai aan te geven. Er wordt gezegd dat Rimski-Korsakov veel van de essentie van Moesorgski door middel van zijn orkestratie uit het werk haalde; zo zou hij de brutaalste harmonieën en toonkleuren van Moesorgski hebben gladgestreken, omdat hij ze als fout of disharmonisch bestempelde. Daar is wat voor te zeggen: vanwege de heldere klanken van de houtblazers en de lichte bassen, het tempo rubato en de welhaast smachtende ritmiek, herinnert vooral de ouverture, Dageraad boven de Moskva rivier, eerder aan pastorale taferelen dan aan het stadsleven, en klinkt deze meer als een wel zeer luchtige klaagzang dan als de prelude tot een historisch drama waarin velen op tragische wijze het leven zullen laten.

Dmitri Sjostakovitsj baseerde in 1959 een bewerking op de zangpartituur die Moesorgski had nagelaten en benaderde daarmee volgens velen diens gedachtegoed betreffende deze opera het meest.

Rimski-Korsakov zou de brutaalste harmonieën en toonkleuren van Moesorgski hebben gladgestreken…

Een Franse of Russische tentoonstelling?

Ook de compositie Schilderijen van een tentoonstelling van Moesorgski werd georkestreerd door Nikolaj RimskiKorsakov. Naast zijn orkestratie, en de cruciale orkestrale versie van Maurice Ravel, bestaan er tevens andere bewerkingen voor symfonieorkest, alsook voor jazzorkest, rockgroepen, harmonie- en fanfareorkesten, synthesizers en soloarrangementen voor orgel, clavecimbel en gitaar. Ook is er een versie voor accordeonorkest en één voor Chinese instrumenten. Bovendien maakte beiaardier Wim Franken een versie voor beiaard en harmonieorkest. Alle goede intenties ten spijt vielen al deze toch niet onverdienstelijke versies geheel in het Ou uvertur turee Ch Chov ovan ansj sjts tsji jina na een n Schilderijen van een en ten e toonstelling van Moesorgski 26,, 27 en 28 maart · zie p.36 26

niet bij de sensationele orkestratie van Maurice Ravel, die in 1922 ten tonele verscheen.

Ravels orkestratie was een opdracht van de dirigent van het Boston Symphony Orchestra, Serge Koussevitzky en is, weinig verbazingwekkend, uitermate Frans van klankkleur, bijvoorbeeld door het veelvuldig gebruik van de saxofoons, de soms dunne strijkersklank en de lichtheid van de orkestratie van het komische deel Ballet van de kuikens in de eierschalen.

Zeventien jaar later besloot de Britse dirigent Leopold Stokowski dat het tijd werd het werk te ‘ontfransen’ door middel van alweer een nieuwe orkestratie waarin een zware, sterk Russische klankkleur overheerst. Stokowski vond de orkestratie van Ravel ‘te Gallisch’; vooral in het deel Il vecchio castello is de interpretatie van Ravel (de melodie gaat bij hem naar de nogal aan Parijs herinnerende klank van de altsaxofoon) sterk verschillend van die van Stokowski. Hij geeft de melodie aan de meer met Rusland te associëren Engelse hoorn. Maar liefst acht unisono spelende hoorns in Bydlo doen de Russische associatie nog meer opvlammen en de finale wordt effectvol uitgespeeld met sterk dramatisch aanzettend

Nikolaj Rimski-Korsakov in 1898 geschilderd door Valentin Alexandrovitsj Serov

zwaar koper, ondersteund door de contrabassen en een orgel. maart 2010 • deKlank 15

Theo Th eodo d or vvan a Lee eeuw uwen e

Stabat Mater in Oirschot een jonge Brabantse traditie met groot succes!

W

ie in de passietijd Naarden zegt, denkt aan de Matthäus-Passion. Zo

worden inmiddels Oirschot en het Stabat Mater ook in één adem genoemd. Het landelijk bekende Oirschotse concertweekend in de

Sint Petruskerk is een groot succes. Er komen elk jaar ruim tweeduizend bezoekers.

Voornamelijk uit het zuiden, maar uit onderzoek blijkt dat ook geregeld verre reizen worden gemaakt om dit prachtige concertweekend niet te hoeven missen. Prominenten uit overheid en bedrijfsleven zijn ook van de partij en behalve echte liefhebbers treffen ook beroepsnetwerkers elkaar graag tijdens dit Brabantse topevenement.

Stichting Stabat Mater is in 1998 door enkele muziekliefhebbers opgericht. De idee hierachter was dat de behoefte aan muzikaal geïnspireerde reflectie op het lijdensverhaal met de passies van Matthäus en Johannes niet verzadigd waren. Dat die aanname correct was moge blijken uit de grote belangstelling voor de jaarlijks door de stichting georganiseerde uitvoeringen, traditioneel twee weken voorafgaand aan Pasen. Er wordt een zeer divers aanbod aan werken en uitvoerenden gepresenteerd en om het jaar verzorgen Het Brabants Orkest en Brabant Koor de concerten in Oirschot. Een toepasselijk programma wordt dan in goed onderling overleg gekozen en van een herkenbaar thema voorzien.

Universele betekenis Het Stabat Mater dolorosa (De bedroefd staande moeder) is een historisch document met universele betekenis. Het gedicht gaat over de compassie met het enorme verdriet van een moeder over haar kind. Het beschrijft het leed van Maria bij de kruisdood van Jezus. Het is niet bekend wie de tekst heeft geschreven. Meestal wordt Jacopone Benedetti da Todi (1228-1306) als auteur aangemerkt. Begin vorige eeuw is door de Duitse musicoloog Clemens Blume de Engelsman John Pecham (1230-1279) aan de lijst van mogelijke dichters toegevoegd. Pecham was aartsbisschop van Canterbury.

In 1957 verscheen een studie van musicologe Hélène Nolthenius, die de franciscaan Giovanni Fidenza (kardinaal Bonaventura, dertiende eeuw) aanwijst als mogelijke auteur. Sinds de Middeleeuwen is het gedicht een van de rijkste inspiratiebronnen voor componisten. Het Stabat Mater is door de eeuwen heen al honderden malen op muziek gezet. Bijna alle bekende componisten hebben wel een verklanking op hun naam staan.

16

Sint Petruskerk in Oirschot

www.stabatmater.nl In 2011 vindt het Stabat Materweekend plaats op 8, 9 en 10 april.

Verscheidenheid en waardering Daardoor kent het Stabat Mater een enorme verscheidenheid aan composities, dwars door de tijden en stijlen heen, die allen tezamen, steeds in een passende omgeving, leiden tot een mooie muzikale traditie. In de voorafgaande elf edities van het aan het Stabat Mater gewijde weekeinde presenteerde de stichting maar liefst zevenentwintig verschillende muzikale versies uit onderscheiden stijlperiodes. Ook qua omvang van het uitvoerend ensemble liepen deze composities sterk uiteen. De uitvoeringen hebben echter ĂŠĂŠn overeenkomst: ze vinden plaats op een hoog niveau, en dat geeft deze nog jonge traditie een eigen uitstraling en impact. De muzikale beleving van dit religieuze treurdicht staat daarin centraal. Inmiddels is deze succesvolle jaarlijkse concertreeks uitgegroeid tot een van de hoogtepunten in de muzikale agenda. In juni 2005 werd het Stabat Mater concertweekend door het Brabantse provinciebestuur gekwaliďŹ ceerd als beeldbepalend cultureel evenement in de provincie. Het stichtingsbestuur is trots op dit lovend oordeel en ook verheugd over de waardering van de vele, trouwe bezoekers.

Het begon in 1998 toen de nog in oprichting zijnde Stichting Stabat Mater

Sint Petruskerk in Oirschot

tekende voor een try-out met de uitvoering van Dvorˇåks Stabat Mater in het provinciehuis te ’s-Hertogenbosch. Na een Stabat Mater-weekend in de Grote Kerk in Breda vond de stichting vanaf 2000 zijn vaste thuishaven in de Sint Petruskerk in Oirschot. In 2008 vierde de stichting haar tienjarig bestaan met een compositieopdracht. Na het bekende werk van Rossini, klonk de première van de muzikale interpretatie van de bedroefd staande moeder van de in Breda woonachtige componist Daan Manneke.

Het programma van dit jaar voegt onder het motto ‘Intiem en Groots’ twee tekstverklankingen toe, die weliswaar beide uit de tweede helft van de twintigste eeuw stammen, maar verder in vrijwel elk opzicht elkaars tegenpool vormen: de interpretatie van de Noor Knut Nystedt is kort en geschreven voor kamerkoor en cello, terwijl de partituur van de Brit Herbert Howells een vol uur duurt en de inzet van een groot koor, tenorsolist en een meer dan volledig bezet symfonieorkest vergt.

Op de website van de stichting (www.stabatmater.nl) vindt u een volledig overzicht van alle tot op heden uitgevoerde werken.

Stabat Mat ater e -zzet etti ting ngen en van N Nys yste tedt dt een n Ho Howells 19, 20 en 21 maart 201 010 0 ¡ zie pagina 34

‘Een warme, muzikale ontmoeting’ Theodoor van Leeuwen (Boxtel) is sinds 2000 zakelijk leider/directeur van Stichting Stabat Mater: ‘Twee weken voor Pasen presenteren wij werken van interessante, toonaangevende componisten en contracteren daarvoor orkesten, koren, dirigenten en solisten uit binnen- en buitenland. Dat blijft in een reeks van jaren doorgevoerd uiteraard niet onopgemerkt.

Daarom zijn er ook bedrijven en organisaties die ons graag ďŹ nancieel steunen om dit alles mogelijk te maken. Ik vind het geweldig dat er zo veel belangstelling vanuit het bedrijfsleven is en blijft. De uitvoerenden komen graag naar Oirschot, want het programma is uitnodigend, de locatie is ďŹ jn en de kerk is mooi en akoestisch prima in orde. Bovendien is het goed toeven in Oirschot. Rond de kerk zijn genoeg horecabedrijven gevestigd die de vele gasten graag bezoeken. Wij proberen het onze gasten tot in detail naar hun zin te maken. Het hele jaar werken we hieraan en met veel plezier. Eigenlijk is het concertweekend daarmee ĂŠĂŠn grote ontmoeting geworden, waarmee het bewijs is geleverd dat klassieke muziek gemixt met een warme ontmoeting velen uitstekend bevalt! Het Brabants Orkest vormt samen met Brabant Koor voor ons een voortreffelijke partner. We kunnen op elkaar rekenen. Dat mag ook gezegd!’

(HQ OXLVWHUELMHHQNRPVW RS PDDW NDQ +HHIW X ]HOI HHQ WKHPD YRRU HHQ OXLVWHUELMHHQNRPVW" 0HW XZ HLJHQ JURHS RS HLJHQ ORFDWLH GHHOQHPHQ" 9UDJHQ" .LMN RS GH ZHEVLWH ZZZ WUHVNHPX]LHN QO &RQFHUWYRRUEHUHLGLQJ HQ MDQXDUL &RQFHUW %UDEDQWV 2UNHVW MDQXDUL 0HW ZHUNHQ YDQ )RGRU :HEHU HQ %HHWKRYHQ

6WXXU HHQ HPDLO QDDU LQIR#WUHVNHPX]LHN QO

/XLVWHUELMHHQNRPVWHQ DSULO ‡ ,QVWUXPHQWHQJDOHULM DSULO ‡ 9RONVPX]LHN DOV LQVSLUDWLH DSULO

maart 2010 • deKlank 17

Boek een fantastische Muziekreis Boek snel of vraag de brochure aan: www.icproductions.nl / 013-5363921

Muziek- & Cultuurreis in Riga, Letland 5-daagse Muziekreis

• Bezoek orgelconcert in de

• Stadstour Riga o.l.v. gids • Vier 3-gangenmaaltijden

Dom van Riga • Bezoek concert Mozart Requiem

• Authentieke Letse lunch

• Ticket Staatsopera van Riga

• ****Hotel in Centrum van Riga

• Boottocht over de Daugava

• Vliegticket Amsterdam-Riga v.v.

• Jugendstilwandeling

• Transfers

• Bezoek musea

€ 895,p.p. inclusief

Van 21 t/m 25 maart 2010 met vier concerten een 5-daagse koorreis naar Riga (Letland)

Muziek- & Cultuurreis in Valencia, Spanje

• Concert in het Palau de la Musica met het orkest Tafelmusik

• Stadswandeling o.l.v. gids

• Bezoek orgelconcert

• Drie 3-gangen maaltijden

• Concert door pianist Alexei Volodin

• Verblijf in **** Hotel in het centrum

• Concert door het Orquestra de

5-daagse Muziekreis

• Bezoek botanische tuin

Valencia o.l.v. Walter Weller

van Valencia • Vliegticket Amsterdam – Valencia

• Bezoek museum voor schone kunsten

€ 985,p.p. inclusief

en museum voor moderne kunst

van 18 t/m 23 mei 2010 met vier concerten en een prachtig cultureel programma

• Rondleiding in het Palau de les Arts

• Toegang tot alle in het programma

Bach Biennale Weimar

genoemde concerten • Excursie naar Arnstadt, Dornheim en Erfurt • Muzieklezing: ”Bach en zijn zonen”

• Stadswandelingen Weimar en Erfurt o.l.v. gids • 4 drie-gangen maaltijden • Verblijf in **** Hotel • Vervoer per luxe touringcar

5-daagse Muziekreis naar Weimar

€ 895,-

van 8 t/m 12 juli 2010 met concerten en excursies

p.p. inclusief

Muziek & Cultuurreis in Praag 5-daagse Muziek en cultuurreis

• 2 Kamermuziekconcerten • Bezoek Staatsopera • Concert Die Schöpfung

• Stadswandeling o.l.v. Nederlands sprekende gids • 5 drie-gangen maaltijden • Verblijf in **** Hotel in centrum

van J. Haydn

van Praag

• Orgelconcert • Bezoek Mozarthuis Bertramka

• Vervoer per luxe touringcar

• Bezoek Mucha museum • Moldaurondvaart

van 21 t/m 25 oktober 2010 met bezoek aan Opera en Concerten in Praag en omgeving

IC Productions, Postbus 655 5000 AR Tilburg, tel 013 - 536 39 21 18

Kijk voor de dagprogramma’s en meer info op www.muziekreizen.org

€ 795,p.p. inclusief IC Productions is aangesloten bij de Stichting Garantiefonds Reisgelden waardoor u geen financiële risico’s loopt.

TEKST

Stabat Mater

Stabat Mater dolorosa

Naast het kruis, met wenende ogen,

iuxta crucem lacrimosa,

stond de Moeder droefgebogen,

Iuxta crucem tecum stare,

Diep bedroefd kom ik U vragen

et me tibi sociare

met U Jezus leed te dragen

in planctu desidero.

en met U bij ’t kruis te staan.

Virgo virginum praeclara,

Maagd der Maagden, uitverkoren,

mihi iam non sis amara,

wil mij in uw goedheid horen,

fac me tecum plangere.

laat mij wenend bij U zijn.

dum pendebat filius.

waar haar zoon te lijden hing.

Cuius animam gementem

Ach, hoe haar door ’t zuchtend harte,

contristatam et dolentem,

medelijdend met zijn smarte,

pertransivit gladius.

’t zwaard van droefheid henenging.

O quam tristis et afflicta

Fac ut portem Christi mortem, O, hoe weende in pijn en rouwe,

Laat mij al de wrede plagen

fuit illa benedicta

passionis, fac consortem,

die gebenedijde vrouwe,

en de dood van Christus dragen,

mater unigeniti

et plagas recolere.

Moeder van Gods enige Zoon

laat mij sterven zoals Hij.

Fac me plagis vulnerari,

Met Hem aan het kruis geklonken,

Quae moerebat, et dolebat,

Ach hoe treurde en hoe streed zij,

cruce hac inebriari,

maak mij van de smarte dronken

et tremebat, dum videbat

Ach wat moederangsten leed zij,

ob amorem filii.

om de liefde voor Uw Zoon.

nati poenas inclyti.

ziende hem ten spot en hoon Inflammatus et accensus

Moge ik in ’t vuur niet branden,

Quis est homo qui non fleret,

Wie, die zonder mederouwen

Per Te, Virgo, sim defensus

neem o Maagd mijn zaak in handen

Christi matrem si videret

Christus’ moeder kan aanschouwen

In die iudicii.

in het oordeel voor Gods troon.

in tanto supplicio?

in zo wrede foltering?

Fac me cruce custodiri

Met Hem aan het kruis geklonken, maak mij van de smarte dronken

Quis non posset contristari

Wie wil niet in droevig wenen

Morte Christi praemuniri

Christi Matrem contemplari

met Maria zich verenen,

Confoveri gratia

om de liefde voor Uw Zoon.

dolentem cum filio?

lijdend met haar lieveling?

Quando corpus morietur,

Als mijn lichaam weg zal sterven,

Fac, ut animae donetur

doe mijn ziele dan verwerven

Paradisi gloria. Amen.

’t glorievolle Paradijs. Amen.

Pro peccatis suae gentis,

Voor de zonden van de zijnen

vidit Iesum in tormentis

zag zij Jesus zo in pijnen

et flagellis subditum.

en door gesels wreed gewond

vertaling · Hélène Nolthenius Stabat Mater-zet etti ting ngen en vvan an N Nys yste tedt dt een n Ho Howe wellllss · zi z e pagina 34

Vidit suum dulcem natum

Gans alleen zag zij hem lijden,

moriendo desolatum,

troosteloos de doodsstrijd strijden

dum emisit spiritum.

in zijn laatste stervensstond.

Eia mater, fons amoris,

Geef, o Moeder, bron van liefde,

me sentire vim doloris

dat ik voele wat U griefde,

fac, ut tecum lugeam.

dat ik met U medeklaag.

Fac ut ardeat cor meum

Dat mijn hart ontgloei van binnen,

in amando Christum Deum,

in mijn Heer en God te minnen,

ut sibi complaceam.

dat ik Hem alleen behaag.

Sancta mater, istud agas

Heilige Moeder, ach verhoor mij,

Crucifixi fige plagas

des gekruistes wonden boor mij

cordi meo valide.

diep en krachtig in het hart.

Tui nati vulnerati,

’k Zie Uw Zoon bedekt met wonden

tam dignati pro me pati,

talloos om mijn vele zonden,

poenas mecum divide.

laat mij delen in Zijn smart.

Fac me vere tecum flere,

Doe mij in liefde met U wenen

crucifixo condolere,

en met Jezus mij verenen

donec ego vixero.

tot mijn stervensuur zal slaan. maart 2010 • deKlank 19

hetOrkest de mensen achter het bedrijf

‘Het avontuurlijke van hedendaagse muziek…’ - Een briefwisseling Soms is een vraag of opmerking in een ingezonden brief en/of de

Verbey. Maar dan die uitsmijter, beneden peil! Het Brabants Orkest onwaardig! Wat een flutmuziek vol clichés, die je nog in de oren blijft klinken bij de terugreis naar huis…

Als dan toch in het genre gekozen moet worden, doe het dan met echte muziek, die van Robert Graettinger bijvoorbeeld. De arrangementen kunnen zo opgehaald worden bij Werner Herbers!

Jammer, jammer, het liet zich allemaal zo mooi aanzien…

correspondentie die zich daarop ontspint niet alleen interessant voor de schrijver, maar ook voor een breder gehoor. Graag maken wij u deel-

Met vriendelijke groet (en volgende keer beter),

genoot van onderstaande uitwisseling, naar aanleiding van het concert

Ruud Nordt

van 22 januari 2010 met muziek van Verbey, Adams en Vleggaar.

Van Ruud Nordt

Van Jan Zekveld

Aan Jan Zekveld

Aan Ruud Nordt

Datum 23 januari 2010 15:28: GMT+01:00

Datum 27 januari 2010 16:07: GMT+01:00

Geachte heer Zekveld,

Geachte Heer Nordt,

Tsjongejonge, dat was gisteren wel even schrikken.

Dank voor Uw reactie na het concert van Het Brabants Orkest, afgelopen

Januari 2010 was/is een prachtige maand om in Eindhoven wat meer

vrijdag. Het programma was gebouwd rond Theo Verbey, dit seizoen

kennis te maken met de muziek van John Adams, immers z’n Hallelujah

composer-in-residence bij het orkest en in wiens werk menigmaal het

Junction voor pianoduo (Scholtens/Janssens) werd prachtig uitgevoerd,

muzikale verleden in uiteenlopende gedaanten een rol speelt. Na con-

terwijl de volgende week Shaker Loops met Britten Sinfonia (James

sultatie van de componist heb ik de omringende werken gekozen, zoals

Kennedy). Bovendien was er nog een Vriendentafel aan hem gewijd.

Adams’ in Nederland nog zelden uitgevoerde Pianoconcert Century Rolls

Maar de grote desillusie kwam dus gisteren. Eerst het prachtige piano-

en muziek van Giel Vleggaar, die bij Verbey heeft gestudeerd. Het gehele

werk van John Adams, keurig ingebed tussen mooie stukken van Theo

programma, met dus uitdrukkelijk twee Nederlandse componisten van

Het Brabants Orkest Chef-dirigent Alan Buribayev Eredirigent Marc Soustrot Eerste Viool Wouter Vossen Adelina Hasani Jan Homa Jacek Wasowicz Joan Haimes Stephen Calder Annet van Deinse Vladimir Horvat Monique van der Pijl-Pellens Machiel Swillens Caecilia van Peursem Serge Willem Daniel Held David Ernst Tijmen Wehlburg Tweede Viool Mia Knippenberg-Vandewiele Marleen de Bruin Lykle Lykles Ans Pellemans-van der Woude Martin Hak Priscilla Lazar-Post Leo Silvius Elitza Nikolova Heidi Poessé Julia van Eck-Jegorova Marleen Matser 20

Chiara Astore Orsolya Horváth Altviool Marc Tooten Tine Janssens Pieta Maring Paula Galavazi Linda Calder-Mueller Peter Mascher Manfred Kloens Elena Belozerova Evelien de Vries Cello Paul Uyterlinde Caroline Kerpestein Sanne de Graaf Marc Knippenberg Joep Willems Anton Ivanov Anneloes de Hooge Saskia Plagge Rares Mihailescu Contrabas Eva Vavrinecz Wolf Eekhof Maarten Kroese Gildas Delaporte Pia Pirtinaho Fluit José Antonio Cabedo Cervera Angela Schneidt-Stone Hanneke Zwart Frans van de Wiel

Hobo Herman Vincken Harry van Veldhoven Klarinet Arno van Houtert Céleste Zewald Karel Plessers Clement van den Bulck Fagot József Auer Lucas Bos Danny D’haene Hoorn Peter Hoeben Jaap van Wershoven Steven Minken Cleo Simons Trompet Raymond Vievermanns Ruud Visser Trombone Quirijn van den Bijlaard Henri Aarts Mark Boonstra Tuba Piet Joris Pauken en slagwerk Han Vogel Mari van der Putten Albert Straten Harp Anton Sie Directie Arthur van Dijk Artistiek management Jan Zekveld

Directiesecretariaat Martje Smulders Planning & Concertzaken Paula van Meyl Jan De Wit Educatie Adeline van Campen Marketing & Communicatie Martijn Versteeg Annemieke Claessens-Vergeer Anita Goedhart Ineke Kootstra (deKlank) Relatiebeheer Partners & Sponsors Jolanda Neggers Financiële administratie Maurice van Dijck Miren Maite Aarts-Jense Marga Schepers Vriendenadministratie Inge van Ham Femke Heijmans Orkestinspectie & Muziekbibliotheek Marieke Bakker Marcel Biemans (Muziekbibliotheek) Ans van de Burgt Rob ter Plegt Patrick Rinzema Bestuur J.F. Sistermans - voorzitter P.F.A.M. van Boekel - penningmeester J.M.J. Verbeeten - secretaris W.M.M. van Fessem Mevr. A.C. van Huffelen Mevr. I.E. Koster-Burbidge Mevr. M. Nas

verschillende generaties als vertrekpunt, ging over muziek die wat zegt

Van Ruud Nordt

Aan Jan Zekveld

en laat horen over ándere muziek, dat was onmiskenbaar de rode draad.

Datum 28 januari 2010 17:01:25 GMT+01:00

Verbey’s ingetogen Pavane voor harp en strijkers verwees naar Ravels beroemde Pavane pour une infante défunte, Triade heeft alles te maken met

Geachte heer Zekveld,

Mozarts Praagse symfonie terwijl het tweede deel van Adams wederom naar een Pavane verwees (trouwens curieuzerwijs maar niet toevallig, ook

Bedankt voor uw uitgebreide reactie op mijn brief. Ik waardeer dat erg.

met harpbegeleiding). Dat Pianoconcert van Adams is eveneens een en

Ik kan me er ook goed in vinden.

al verwijzing naar andere muziek als jazz en bebop (en veel Stravinsky

U hebt hopelijk begrepen dat ik alle pogingen om hedendaagse concert-

natuurlijk, de kameleon en eclecticus die met zijn neostijlen ook perfect

muziek in de concertzaal ten gehore te brengen toejuich, en zéker in

op het programma had gekund trouwens). In Vleggaars stuk wordt die

Eindhoven. Mij staat juist het avontuurlijke van dit soort muziek zo aan.

lijn nog verder doorgetrokken naar aspecten van de recente popcultuur

Daarbij ben ik al tientallen jaren een groot bewonderaar van de muziek

(zie zijn website voor nadere toelichting: www.gielvleggaar.com).

van John Adams, waarvan ik indertijd in Vredenburg in Utrecht veel mocht

Vleggaar heeft in afgelopen jaren al het nodige van zich laten horen, en

genieten. Vaak was de componist bij die uitvoeringen aanwezig. Ik heb

met veel succes bij pers en publiek, in onder meer Nederlandse Muziek-

er indertijd ook wel eens de aandacht op gevestigd bij vertegenwoordigers

dagen, November Music en de ZaterdagMatinee. Voor de nu komende

van Het Brabants Orkest.

tournee van het Nederlands Studenten Orkest heeft hij een nieuw werk

Het deed me dan ook groot plezier om in één maand tijd diverse, uiteen-

geschreven, Fünf, waar door velen naar uitgekeken wordt. Ik vind hem

lopende, werken van hem in Eindhoven te mogen beluisteren. Hierbij

talentvol, onconventioneel, toegankelijk en daarmee perfect passend in

had het Pianoconcert mijn speciale aandacht. Dit wordt immers, vanwege

het thema van het recente HBO-programma.

de hoge moeilijkheidsgraad, nagenoeg nooit uitgevoerd. Het was daarom

Het soms extreme werk van Graettinger bewonder ik zeker. In het kader

een openbaring voor mij! En de omkadering met de mooie stukken van

van de ZaterdagMatinee in Amsterdam heb ik indertijd Werner Herbers

Theo Verbey was prachtig.

al eens uitgenodigd om bij het Metropole Orkest een selectie te dirigeren.

Ik ben het met u eens, op de website van Giel Vleggaar staat heel veel

Toen kreeg ik e-mails als die van U, maar nu héél bozig (om niet te zeggen

moois. Het ging mij echter alleen en uitsluitend om dát stuk van hem,

verwijtend!) over Graettinger, want ook dat was, tsjongejonge, schrikken

Dead as Disco. Misschien had het op mij niet zo’n effect gehad als het

voor sommigen.

meteen aan het begin van het programma was uitgevoerd…

Hij is inderdaad talentvol en onconventioneel, maar toegankelijkheid als

Ben blij met Uw reactie, te veel concertprogramma’s laten bezoekers

criterium hoeft niet altijd een verdienste te zijn. Soms (vaak?) moet je

helaas onberoerd,

echt moeite doen om de muzikale taal van een componist te kunnen/ willen begrijpen. Voorbeelden te over!

met vriendelijke groet,

Welnu, ik begrijp uw overwegingen. Ik zal ook zeker uitkijken naar de

Jan Zekveld, artistiek manager

nieuwe prestaties van Giel Vleggaar, want ik blijf natuurlijk nieuwsgierig.

Nogmaals mijn dank voor uw uitleg.

Voor nóg een visie op Chiel Vleggaars Dead as disco en een prachtige presentatie daarvan zie http://machinistlog.nl/blog2010/?cat=38 en klik op het artikel Dead as disco van 23 januari 2010.

Vriendelijke groet!

Ruud Nordt Het Brabants Orkestt sp s eeltt h hed eden endaagse muziek op 4, 5, 6 en 7, 13 en 14 4 en 119, 9, 220 0 en 21 maart 2010 · zie pagina’s 30, 32 en 34

Wie wil cello spelen?

Anne Mieke Hardenbol • cellodocente

MAZAS vioolschool Individuele lessen voor beginners en gevorderden, kinderen en volwassenen Leslocaties Eindhoven en ’s-Hertogenbosch Informatie/aanmelden Anne Mieke Hardenbol • 06 13255656 • annemiekehardenbol@gmail.com

voor alle leeftijden en elk niveau Leslocaties ’s-Hertogenbosch Boxmeer Eindhoven Contact 06 10111445 Hoogstraat 300 5654 NH Eindhoven mazas.vioolschool@gmail.com www.mazas.nl maart 2010 • deKlank 21

WINKEL IN STIJL De Heuvel Galerie is hét overdekte winkelcentrum in de binnenstad van Eindhoven, met bijzondere winkels, een stijlvol aanbod én Muziekcentrum Frits Philips. Elke eerste zondag van de maand is het KOOPZONDAG.

22

www.heuvelgalerie.nl

Wat maakt de dirigent van een orkest tot een ‘maestro’? Deze vraag dient zich aan als er weer een nieuwe biografie verschijnt. Onlangs was dat het geval met Willem van Otterloo (1907-1978), een dirigentenloopbaan van de hand van Niek Nelissen. In het vorige nummer van deKlank leidde dat trouwens al tot interessante bespiegelingen van Wolf Eekhof. Ook ikzelf ‘verslond’ in korte tijd dit omvangrijke en belangwekkende boek waarin het leven en werk van deze bijzondere dirigent in een brede maatschappelijke en culturele context wordt gepresenteerd. Uit dit boek kwam eveneens naar voren dat de ‘maestro’ in de eerste plaats een groot kunstenaar en interpreet is van de muziek die hij vertolkt. Hij of zij (er zijn gelukkig ook uitstekende vrouwelijke dirigenten) is bovendien een charismatisch orkestleider die alle aspecten van het dirigeren tot in de kleinste details beheerst en alle hoeken en gaten van de partituur in zijn hoofd heeft.

Het boek van Nelissen bracht mij ertoe na te denken over ervaringen die ikzelf heb gehad met maestro’s en die mij altijd zijn bijgebleven. Een ervan wil ik U niet onthouden. In 1979 leerde ik de legendarische Russische dirigent Kirill Kondrashin kennen. Hij was toen onder meer vaste gastdirigent van het Koninklijk Concertgebouworkest, naast Bernard Haitink. Hij werkte evenwel ook met regelmaat met het Radio Filharmonisch Orkest, nadat hij een jaar eerder tijdens een tournee in ons land niet naar de Sovjet-Unie was teruggekeerd, politiek asiel had gekregen en sedertdien aan de Amsterdamse Beethovenstraat woonde. Op 7 maart 1981 zou het Symfonieorkest van de Norddeutsche Rundfunk in de Matinee op de vrije zaterdag optreden onder leiding van de beroemde dirigent Klaus Tennstedt. Die morgen arriveerde omstreeks twaalf uur het orkest op Schiphol, helaas zonder Tennstedt die in Parijs was achtergebleven en vanwege onenigheid zijn tournee niet wenste te vervolgen. Mijn toenmalige baas Kees Hillen stond voor een groot dilemma. Hoe die Matinee te redden? In allerijl werden talrijke dirigenten benaderd, onder wie Jan Zekveld © Simon van Boxtel Haitink, Vonk en Zinman met de vraag of ze het programma met onder meer de Eerste Symfonie van Mahler konden overnemen, er zou hooguit een uur repetitie mogelijk zijn. Zoals te verwachten viel, liep het op niets uit, tot we op het idee kwamen Kondrashin te bellen die net van een tournee uit Amerika was teruggekeerd en nog niet lang daarvoor gastdirigent was geweest bij dat Duitse orkest. Bovendien wisten we dat juist die Mahlersymfonie een van zijn grote successen was.

Eerst zei hij nee. De avond daarvoor had hij zijn zevenenzestigste verjaardag gevierd en die ochtend was hij nog aan het bijkomen van dat alles. Na lang aandringen en uit vriendschap voor de Matinee zegde hij toe, mits het programma voor de pauze met werk van Prokofjev en Schönberg door de concertmeester Rudolf Werthen kon worden geleid. Dat bleek gelukkig mogelijk en uiteindelijk had Kondrashin vlak voor het concert maar een half uur repetitie op enkele fragmenten van de Mahlersymfonie.

Toen na de pauze Kondrashin de trap af kwam viel de spanning te snijden. Hoe moest dit aflopen? Het orkest zette aarzelend in, maar het vond al snel zijn vorm en de finale, die Kondrashin in het geheel niet gerepeteerd had, was niet minder dan een triomf. Het succes was sensationeel en het was een onvergetelijk gebeuren. Wat een échte Maestro vermag in zo’n wel heel uitzonderlijke situatie, het viel door bijna niemand te begrijpen.

Wat absoluut niet te bevatten viel en de internationale muziekwereld diep schokte, was dat Kondrashin met dit legendarisch optreden ook zijn allerlaatste concert gaf. Die avond bezweek hij aan een hartaanval.

JAN ZEKVELD

maart 2010 • deKlank 23

Bfe`ebc`ab\ 9if\j\ \e G\\i\Yffd `j jg\Z`Xc`jk `e [ilbn\ib \e [`^`kXc\ [`\ejk\e% Feq\ [`\ejkm\ic\e`e^ Y\jcXXk _\k _\c\ ^iX]`jZ_ cXe[jZ_Xg% <\e cXe[jZ_Xg [Xk n\ Zfek`el X]jg\li\e fg qf\b eXXi e`\ln\ df^\c`ab_\[\e% N\ jkXXe Y\b\e[ fd feq\ g\i]\Zk`\% MXe[XXi [Xk n\ n\ib\e d\k [\ Xcc\iY\jk\ mXbd\ej\e% ;`\ e`\k iljk\e mffi[Xk l k\mi\[\e Y\ek% N\ [f\e nXk n\ Y\cfm\e% Qf ef[`^ )+ lli g\i [X^%

;ilbb\i`a

;`^`kXXc

fek[\b _\k ^iX]`jZ_ cXe[jZ_Xg

24

BROESE_CORP_ADV_A4.indd 1

10-09-2007 13:33:28

Paull JJan Pa anss ssen e

Van paard en wagen tot een lekke band

H

et Brabants Orkest is in de aard een reizend orkest. De taak om de regio Brabant van symfonische muziek te voorzien brengt met zich mee dat er wekelijks diverse concertlocaties aangedaan worden. Toch gaat de

reislust geregeld verder dan Brabant en hebben buitenlandse tournees het orkest in onder andere Spanje en China gebracht. Grootse ondernemingen zijn het, niet alleen voor de musici, maar ook achter de schermen.

Eigenlijk is Het Brabants orkest altijd op tournee. Donderdag Eindhoven, vrijdag Breda, zaterdag Tilburg en zondag ’s-Hertogenbosch. Voor menig orkest is het een behoorlijke inspanning, voor Het Brabants Orkest is het de wekelijkse realiteit. Elke dag opnieuw de grote instrumenten laden, vervoeren, lossen, weer laden en terugbrengen naar de thuisbasis Eindhoven. ‘Het zijn wel eens lange dagen’, zegt Marcel Biemans, van 1988 tot 2008 orkestbode, chauffeur en bibliothecaris en tegenwoordig full-time bibliothecaris. ‘Vooral rond Eindhoven

kan het tegenwoordig erg druk zijn met het verkeer. Daar sta je dan wel tussen.’

Dat het orkest daarbij zelf voor het vervoer zorgt is niet meer dan logisch. Van meet af aan behoorde een bakwagen tot de vaste uitrusting van het orkest. Een trekker, desnoods een span paarden zorgde voor de nodige pk’s. De bakwagen is inmiddels een serieuze instrumententrailer geworden waarin iedere week weer instrumenten als de contrabassen, de celli, het slagwerk, en eventueel de celesta een plek krijgen. En tegenwoordig zorgen de bodes Rob ter Plegt en Patrick Rinsema ervoor dat alles op tijd op de plaats van bestemming is.

Ambitie over de grenzen Alsof het reizen in de regio nog niet genoeg was, wist het orkest al snel na de oprichting ook buiten Brabant relaties met concertzalen te leggen. Al in 1952 stond het Belgische Turnhout voor het eerst op het programma.

Het zou tot in de jaren zeventig een bijna jaarlijks terugkerende locatie blijven, zoals nu het Amsterdams Concertgebouw al decennialang een jaarlijks uitstapje is voor het orkest.

Maar het orkest had een grotere ambitie, een ambitie die verder strekte dan de regionale taak.

In januari en februari 1962 trok een gezelschap van zeven musici van het orkest met acteurs van de Nieuwe Komedie door Italië om daar een elftal voorstellingen te geven van Stravinsky’s l’Histoire du soldat. Toenmalig directeur Jan Tendijck en chef-dirigent Hein Jordans zagen het belang van tournees en deden hun best om concertreizen mogelijk te maken. Goed voor de eenheid binnen het orkest en goed voor de muzikale ontwikkeling, zo luidden de drijfveren achter het streven. In 1963 volgde de eerste echte orkesttournee door Duitsland en België, in de latere jaren zestig gevolgd door nog drie tournees naar Duitsland en Luxemburg. ‘Het was echt waanzinnig, want welk provinciaal orkest speelde er nu in het buitenland’, sprak Jordans in een interview voor het jubileumboek Een bevlogen orkest uitgelicht. En gelijk had hij, want het orkest Instrumentenvervoer in de jaren vijftig

was niet uitgerust en ook niet bedoeld om regelmatig op tournee te gaan. maart 2010 • deKlank 25

t

Vertrek op 4 maart 1968 voor een vijfdaagse tournee naar Zwitserland en Duitsland v.l.n.r altvioliste Antje Bloemers-Goudappel, celliste Zsusa Nagy en fagottist Bertus van den Brink

buitenlandse tournees 1962 Italië - zeven orkestleden plus acteurs van De Nieuwe Komedie 1963 België/Duitsland - concerten in Eupen en Düren 1965 Duitsland/Luxemburg - concerten in onder meer Trier, Frankfurt, Luxemburg en Saarbrücken 1968 Duitsland/Zwitserland - concerten in Hanau, Biel en Bonn 1969 Duitsland - concerten in onder meer Hamelen, Bad Homburg en Esslingen 1980 Frankrijk - concerten in Parijs en Avalon 1983 Frankrijk - drie concerten in Parijs 1984 Frankrijk - concerten in Parijs, Besançon en Audincourt 1987 Engeland - tournee met zwijgende film 1988 Duitsland/Oostenrijk - concerten in onder meer Frankfurt, Stuttgart, Bad Homburg en Villach 1989 Engeland - drie concerten in Brighton 1991 Frankrijk - twee concerten in Metz 1992 Engeland - drie concerten in Brighton 1993 Duitsland - concerten in onder meer Leverkussen, Kiel, Stutttgart en Kaiserslautern 2000 Spanje - concerten in onder meer Lérida, Madrid en Granada 2007 China - concerten in onder meer Shanghai, Wuxi, Chanzou en Nanjing

Hoornisten Gerrit Odink en Sef Pijpers stappen in de ‘Bus van Kras’

26

Ook Sef Pijpers haalt de trein 4 maart 1968

Het Brabants Orkest speelt in China in september 2oo7 © Stephan Sanders, Geldrop

Concertreis naar Aken in juni 1960 © W. Leideritz

Repetitie in Saint Bartholomew’s Church in Brighton in mei 1992

Een beetje vakantie Toch bleef de wereld buiten Brabant lonken. In de vroege jaren zeventig verdwenen de Duitse tournees naar de achtergrond, maar er kwam een stevige relatie met het Belgische Tongeren en het Festival van Vlaanderen voor terug. In de jaren tachtig diende dankzij de inspanningen van chefdirigent André Vandernoot Frankrijk zich aan, wat resulteerde in drie tournees in 1980, 1983 en 1984. De activiteiten met de zwijgende film bracht het orkest in 1987 in Engeland, en daaruit vloeide weer een contact voort dat het orkest in 1989 voor drie concerten in het Engelse Brighton bracht.

‘Een mooie reis’, weet Marcel Biemans nog. De eerste concertreis die hij meemaakte. ‘Omdat we alle concerten op een en dezelfde plek speelden Concert in Brussel 1 november 1961

was het voor ons als orkestbodes ook een beetje vakantie. Zo leer je de orkestleden ook beter kennen.’

steden buiten Brabant waar het orkest geregeld concerten heeft gegeven Turnhout (België) 1952-1973 Amsterdam 1954-heden Hasselt (België) 1955-1978 Antwerpen (België) 1957-2001 Aken (Duitsland) 1961-1962, daarna tournees door Duitsland tot 1993 Haarlem 1961-1998 Tongeren (België) 1962-1995 Zwolle 1964-1979 Brussel (België) 1964-1980 Gent (België) 1970-2007

De andere tournees betekenden voor de mensen achter de schermen een ‘heel andere wereld dan die van de orkestleden’. ‘Je hebt er immers een dagtaak aan om alles voor elkaar te krijgen.’

China Vandaar dat na de Spaanse tournee in 2000 vooral de reis door China in 2007 Biemans nog zeer helder voor de geest staat. Het orkest reisde met een zeecontainer op een trailer die niet beschikte over een lift. ‘We moesten alles met de hand tillen en naar de plek van bestemming brengen.

Vaak konden we niet erg dicht bij de concertzaal komen en hadden we ook nog taalproblemen omdat de Chinezen ter plekke geen Engels spraken.’

Hard werken was het achter de schermen. ‘We maakten lange dagen bij temperaturen van dertig graden. En dan ging de airconditioning in de zalen pas vlak voor het concert aan.’

Maar de voldoening is er ook. Vreemde zalen, een vreemd publiek, luid applaus en lovende recensies niet gekleurd door eventuele vooroordelen.

‘Je werkt altijd tegen de deadline aan en je wilt koste wat het kost op tijd klaar zijn om de musici hun werk te laten doen’, zegt Biemans.

Karakteristieke vrachtwagen van Het Brabants Orkest in de jaren zestig

Tijdens concertreis naar Parijs 15 augustus 1983

maart 2010 • deKlank 27

t

Klapband En dat levert soms hachelijke avonturen op. Zo reed Biemans in 2001

Het is de andere kant van de reislust, de andere kant van het spelen

met de volgeladen vrachtwagen naar Antwerpen voor een concert

op zo veel verschillende locaties. Het hoort erbij. Net zoals af en toe

met een zwijgende film. Op de Antwerpse ring, anderhalve kilometer

een tournee naar onbekende oorden waar de musici hechter en nog

voor concertzaal deSingel, kreeg de vrachtwagen een klapband. Daar

beter samenspelend van terug komen. En hoewel er op dit moment

sta je met alle instrumenten. ‘deSingel regelde alvast slagwerk bij

geen tournees gepland staan, blijft Het Brabants Orkest mede om

het Conservatorium van Antwerpen, de toelichter hield het publiek

die reden trouw aan zijn ambities die veel verder strekken dan de

wat langer aan de praat. En uiteindelijk liep alles goed af.’

grenzen van het Brabantse land.

Vrachtwagen van Het Brabants Orkest bij Concertzaal Tilburg © Ramon Mangold

HÄNSEL UND GRETEL

kom naar hänsel und gretel en geniet met uw (klein)kinderen van dit hartverwarmende sprookje! met miranda van kralingen in de rol van moeder en heks dinsdag 9 maart 19.00 uur parktheater eindhoven, 040 211 11 22 donderdag 11 maart 20.00 uur theater aan de parade den bosch, 0900 33 72 72 33 dinsdag 23 maart 19.30 uur schouwburg tilburg, 013 543 22 20

www.operazuid.nl

28

deColumn S t e p h e n We s t r a

Af Een tijdje geleden verscheen de raarste roman van Vladimir Nabokov. Raar, omdat het geen roman is. Een fragment, een opzet, een hoop voltooide zinnen maar vooral onvoltooide hoofdstukken op systeemkaartjes. The Original of Laura heeft nogal wat stof doen opwaaien – de postume uitgave van dit brokkelig stuk literatuur van de Russische meester was paginabreed nieuws voor op de Volkskrant – want men vroeg zich af: moet je dit nu wel doen? Mág je het doen? Doet het Nabokov recht?

Ik was op een literaire avond waar men zich er ook weer druk over

Gerust in mootjes

maakte. ‘Verkoopstunt van De Bezige Bij’, zei iemand (het Amsterdamse

Je ziet het in de muziek natuurlijk ook. We luisteren naar een volmaakt

uitgevershuis was er als de kippen bij om tegelijk met de Engelse een

afgerond meesterwerk, maar hoor er ‘papa auteur’ eens over. ‘Ik ga nu

Nederlandse versie uit te brengen). ‘We hebben nog geen 10% van wat

de knoop doorhakken en wat niet wil lukken dat laat ik zitten, er moet

het boek had moeten worden.’ Hij zat de boel een beetje te provoceren,

maar eindelijk eens een eind aan komen.’ Johannes Brahms toen hij

maar duidelijk was: dit moet je niet doen. Onvoltooide boeken uitgeven,

zijn Eerste Pianoconcert na vier jaar arbeid aan zijn uitgever stuurde.

nee. Lees de voltooiden nog maar een keer. Hij kreeg veel stemmen

Voltooid? Hij had nog jaren kunnen, misschien ook willen, doorgaan.

tegen: iedere letter Nabokov doet er toe, en we wachten ook met smart

Het is dus niet af. Ander meesterwerk: Beethovens Hammerklaviersonate.

op de uitgave van zijn boodschappenlijstjes en belastingformulieren,

Je durft er geen noot aan te veranderen, maar zo absoluut als het zich

door Hem Persoonlijk Ingevuld.

nu voordoet zag Beethoven zelf het niet. Doe wat je wilt, zei hij tegen

Ook ik had geen moeite met die uitgave. Niet omdat ik, slechts Lolita

zijn zakenbehartiger Ferdinand Ries toen die het in Engeland op de

kennende, elke systeemkaart Nabokov hoef te lezen. Maar omdat ik

markt wilde brengen. Geef de eerste twee delen maar apart uit. Of alleen

mijn vraagtekens zet bij het verschijnsel ‘voltooid’ en dus ook ‘onvol-

de fuga, zonder de inleiding. Of alleen de eerste drie delen met het

tooid’ een betrekkelijk begrip vind. Voltooid is voor mij: een kunstwerk

Scherzo en Adagio omgedraaid. Je gelooft je oren niet. Dat monument

dat in zijn meest ideale vorm is afgerond, volmaakt overeenkomstig de

mocht gerust in mootjes gehakt! Hoe ‘af’ is het dan zoals wij het

intenties van de maker. En dat komt helemaal niet zo vaak voor.

kennen? Overigens, had Beethoven tijd van leven gehad, dan was de koorfinale van de Negende (de Negende!) in het haardvuur verdwenen

‘Een boel zwakke plekken’ De meeste kunstwerken zijn niet af.

en had hij een nieuwe, puur instru-

Ik denk niet zozeer aan de bekende

mentale finale gemaakt. Was één van

slaven van Michelangelo in Galleria

Beethovens laatste plannen toen hij

dell’Accademia in Florence – deze

stierf. Wat nu voltooid…

torso’s, half beeld, half onbehouwen marmer, vertonen een merkwaardige,

U speelt Moesorgski’s Ouverture

misschien wel zo bedoelde harmonie.

Chovansjtsjina. De opera Chovansjtsjina

Het ligt anders. Het was voor mij ooit

is ongeveer de grootste puinhoop in

een openbaring te lezen wat Louis

de muziekgeschiedenis. Moesorgski

Couperus zei over zijn meesterwerk

kon maar geen beslissingen nemen.

De stille kracht: ‘Maar papa auteur weet er nog wel een boel zwakke

Fragmenten zus, hele actes zo. Dat Moesorgski - Chovansjtsjina kostuumontwerp (1911) voor de Streltsi door Konstantin Korovin

moest daar en dat moest misschien

plekken in…’ Hij wist dat het nog beter kon. Dat hij ook overnieuw

hier, maar het kwam daar niet. Een soort Original of Laura – en ik ben

kon beginnen. Zo vaak zegt de auteur: nou vooruit, zo moet het dan

blij dat ik het te horen krijg. Het is bovendien net zo legitiem als de

maar. Maar graag had ik het nog eens dunnetjes over gedaan. Is zijn

Schilderijen van een tentoonstelling spelen, die bij de dood van zijn

werk dan ‘af’?

auteur ook niet helemaal ‘af’ was; dat wil zeggen, de noten stonden

Het kan altijd anders dan het werd. Soms kun je een marge inbouwen.

allemaal op hun plaats maar Ravels georkestreerde versie leek er pas

‘Ik heb Onverrichter zake nu op een veel hoger plan kunnen krijgen dan

de finishing touch aan te geven. Léék…

wanneer ik het anderhalf jaar geleden geschreven had,’ vertrouwde een bevriende schrijver mij toe. Stel je voor dat het toen was verschenen!

Was het onvoltooid geweest. Maar ook nu ben ik er niet geheel gerust op wanneer het binnenkort in de winkel ligt. Beter nóg anderhalf jaar gewacht? Liever tref ik het er zomer 2011 aan, of winter 2013 of, ja… voltooid is dat boek pas wanneer het nooit verschijnt.

Het Brabants Orkest speelt Moesorgski’s Ouverture Chovansjtsjina en Schilderijen van een tentoonstelling 26, 27 en 28 maart · zie pagina 36

maart 2010 • deKlank 29

P R O G R A M M A

T O E L I C H T I N G

4, 5, 6 en 7 maart 2010 Een modern werk ingekapseld door een aantal hoogtepunten uit de klassieke tijd.

Het Brabants Orkest Stefan Solyom dirigent Jacques Zoon fluit

Het is een mooie manier om de relatie tussen vroegere en hedendaagse componisten aan te geven. Kaija Saariaho heeft immers iets vertrouwds in haar muziek, een klank, een vorm die diep geworteld is in de muzikale traditie en die een stevige basis vindt in het werk van Haydn, Mozart, Beethoven en Schubert. Twee aspecten komen in dit programma in het bijzonder aan bod: de omgang van de klassieken

Joseph Haydn 1732-1809 Symfonie nr.39 in g 1765?

met een grilliger emotionele inhoud zoals in de ‘Sturm und Drang’-symfonieën van Haydn en Mozarts verfijnde dialoog tussen orkest en solo-instrument.

Allegro assai Andante

Sturm und Drang

Menuet & Trio

Franz Joseph Haydn, de grondlegger van de klas-

Finale: Allegro di molto

sieke symfonie, zat met zijn eerste symfonieën nog dicht tegen het barokke ideaal aan. Vanaf 1765

Wolfgang Amadeus Mozart 1756-1791 Concert voor fluit en orkest nr.2 in D KV314 1778

experimenteerde hij onder invloed van de ‘Sturm und Drang’-periode met mineurtoonsoorten en

Allegro aperto

een grilliger inhoud gepaard met een snellere

Adagio non troppo

wisseling van stemming. Sturm und Drang is een

Rondo: Allegretto Joseph Haydn door Thomas Hardy, 1791-1792

pauze

omschrijving van een periode in de Duitse literatuur rond het midden van de achttiende eeuw, een

tijd waarin auteurs subjectiever gingen schrijven en heftige emoties op papier

Kaija Saariaho 1952 Aile du songe (voor fluit en orkest) 2001 I. Aérienne Prélude - Jardin des oiseaux - D’autres rives II. Terrestre Oiseau dansant - L’oiseau, un satellite infime

niet schuwden. Hoewel Haydn geen uitgesproken volger van deze beweging was, zijn de symfonieën 35 tot en met 65 geïnfecteerd door een vrijere omgang met de emotionele inhoud. In de vier delen van zijn Symfonie nr.39 in g zijn het vooral de plotselinge stiltes en de verrassende modulaties naar verder weg gelegen toonsoorten die de symfonie ‘stormachtig’ maken. Opvallend is ook hoezeer deze symfonie overeenkomsten vertoont met de enige twee symfonieën in mineur die Mozart schreef: de Symfonie nr.25 en de beroemde Symfonie nr.40, beide ook in g-mineur.

Franz Schubert 1797-1828 Symfonie nr.5 in Bes D485 1816 Allegro Andante con moto Menuetto Allegro vivace

Wisselwerking De wederzijde beïnvloeding tussen Haydn en Mozart was groot. Toch was het vooral op het gebied van het soloconcert dat Mozart van meet af aan zijn eigen weg ging.

Ook in het Fluitconcert in D KV314, een bewerking van het Hoboconcert in C KV271k Stefan Solyom · dirigent • 1979 geboren in Stockholm

Breda · donderdag 4 maart 2010

• studie aan de Koninklijke Hogeschool voor Muziek in

Chassé Theater, 20.30 uur

Stockholm en Sibelius Academie in Helsinki bij Leif

Inleiding: Kees Wisse, 19.45 uur

Segerstam en Jorma Panula • 1999 debuut bij Koninklijke Zweedse Opera

Tilburg · vrijdag 5 maart 2010

• 2000 prijswinnaar International Sibelius Conductors’

Concertzaal, 20.30 uur Inleiding: Kees Wisse, 19.45 uur

Eindhoven · zaterdag 6 maart 2010 Muziekcentrum Frits Philips, 20.15 uur Inleiding: Kees Wisse, 19.15 uur

’s-Hertogenbosch · zondag 7 maart 2010 Theater aan de Parade, 14.15 uur Inleiding: Kees Wisse, 13.30 uur 30

Stefan Solyom © Mats Bäcker

Competition • vanaf 2002 als operadirigent werkzaam bij onder meer

Komische Oper Berlin, Frankfurter Oper, Bayerische Staatsoper München • geregeld gastdirigent bij onder meer de radio-orkesten van Zweden, Finland, Denemarken, Frankfurt, Stuttgart en het Gewandhausorchester Leipzig • in september 2009 is voor vijf jaar aangesteld als artistiek directeur en chef-dirigent van het Deutsches Nationaltheater en Staatskapelle Weimar • www.facebook.com/stefan.solyom

uit 1778 gemaakt voor de arts en (amateur-)

Vriendenwerk

fluitist Ferdinand Dejean, weet de componist

De Vijfde Symfonie van Franz Schubert staat weer heel dicht bij het werk

op meesterlijke wijze te spelen met de con-

van Haydn en Mozart en heeft nog weinig van de grandeur van zijn On-

venties van zijn tijd. Wat in het Fluitconcert

voltooide en Negende Symfonie. De negentien jaar jonge Schubert schreef

vooral opvalt is het meesterlijke samenspel

het werk in 1816 voor zijn vrienden. Schubert speelde regelmatig in een

tussen orkest en solist. Mozart wist als geen

amateurkamerorkest dat samenkwam in het huis van de Weense musicus

ander solist en orkest bijeen te brengen.

Otto Hatwig en voor die gelegenheid componeerde hij deze klassiek

Vooral in het eerste deel is de wisselwer-

aandoende symfonie. In alle vier de delen is het werk van Mozart dichtbij.

king erg groot en verhuizen delen van het

Het is vooral in het melancholische tweede en in het merkwaardige derde

thematisch materiaal geheel natuurlijk van orkest naar fluitist en omgekeerd.

Wolfgang Amadeus Mozart door Joseph Lange, 1789-1790

Dansende vogel

deel in g-mineur dat de lyrische en harmonische kwaliteiten die Schubert tot Schubert maken boven water komen.

PAUL JANSSEN

Het is vooral dat element van samenspel dat de Finse Kaija Saariaho heeft meegenomen in haar fluitconcert Aile de songe. De titel van dit werk is afkomstig van een gedicht van de twintigste-eeuwse Fransman Saint-John Perse uit de bundel Oiseaux. Het fluitconcert bestaat uit twee delen: Aérienne en Terrestre. Het eerste deel beslaat drie secties. In de eerste komt de fluit in beeld en reikt het instrument materiaal aan voor het orkest. In de tweede sectie reageert de fluit op individuele instrumenten uit het orkest en in de derde leidt de fluit een zelfstandig leven als een ‘hoog vliegende vogel wiens schaduw wisselende beelden vormt, gespeeld door de strijkers, die glijden over een onveranderd landschap van harp, celesta en percussie’, aldus de componiste.

Schubert aan de piano (1899) door Gustav Klimt (1862-1918)

Terrestre bestaat uit twee secties. In de eerste speelt een mythe van de Australische aboriginals een rol waarin een vogel een heel dorp leert dansen. De laatste sectie is

Kaija Saariaho © Maarit Kytöharju

vooral een synthese van al het voor-

Artikelen bij dit programma

gaande materiaal waarna de fluit en

hetOrkest: ‘Het avontuurlijke van hedendaagse muziek’ • pagina 20 deVernieuwers V/VI: Kaija Saariaho • pagina 38

het orkest in de stilte verdwijnen.

Jacques Zoon · fluit

Belangrijke prijs voor Kaija Saariaho

• 1961 geboren in Heiloo, Nederland

Kaija Saariaho, in de Volkskrant eens een ‘schilderes met klank’ genoemd,

• 1979-1985 studie aan Sweelinck Conservatorium

mag dit voorjaar de Deense Léonie Sonning Music Prize in ontvangst

• prijswinnaar diverse internationale concoursen

nemen. Een prestigieuze en grote prijs die bestaat uit een bedrag van

• 1988-1992 hoofdvakdocent fluit R’dams Conserv.

ongeveer E 80.000 en een ets van een gerenommeerde Deense kunste-

• 1988-1994 eerste fluitist Concertgebouworkest • 1989-1997 solofluitist Orchestre de chambre

naar. Als winnaar van deze prijs bevindt Saariaho zich in goed gezelschap.

Grootheden als Igor Stravinsky, Leonard Bernstein en Witold Lutoslawski gingen haar voor.

d’Europe Jacques Zoon

• 1994-1997 hoofdvakdocent Indiana University

Émilie in Amsterdan

• 1997-2001 solofluitist Boston Symphony Orchestra o.l.v. Seiji Ozawa en

Meer muziek van Kaija Saariaho is te beluisteren op 18, 20 en 21 maart

hoofdvakdocent aan New England University en Boston University

2010 in het Amsterdams Muziektheater. Daar wordt Saariaho’s opera

• 2001-2002 hoofdvakdocent aan Hanns Eisler Musikhochschule Berlin • 2002 hoofdvakdocent aan Conservatoire de Genève • 2006 hoofdvakdocent kamermuziek in Madrid en vanaf 2008 ook fluit

Émilie uitgevoerd. Dit aangrijpende monodrama in negen scènes wordt gepresenteerd door Het Muziektheater in samenwerking met De Nederlandse Opera en in coproductie met de San Francisco Opera, het Barbican Centre en l’Opéra national de Lyon.

• cd- en dvd-opnamen voor EuroArts en Deutsche Grammophone maart 2010 • deKlank 31

P R O G R A M M A

T O E L I C H T I N G

13 en 14 maart 2010 ‘La Double’

Het Brabants Orkest Marc Soustrot dirigent Isabelle Faust viool

De Tweede Symfonie van Henry Dutilleux is een prachtig poëtisch werk met hier en daar een vleugje jazz. Ze beleefde haar eerste uitvoering op 11 december 1959 bij het Boston Symphony Orchestra, onder leiding van Koussevitzky’s opvolger, Charles Munch. Het werk is gecomponeerd ter nagedachtenis aan Serge en Nathalie Koussevitzky. Binnen een maand na de première dirigeerde Munch deze symfonie

Giovanni Gabrieli ca.1555-1612 Sonata pian’e forte voor 1597

in het Concertgebouw in Amsterdam. In een gesprek met Michel Louvet (1960) zegt de componist: ‘In dit werk hanteer ik een nogal speciale samenstelling van het orkest. Verdeling in twee groepen: eerst een groep van twaalf musici gekozen

Henri Dutilleux 1916 Symfonie nr.2 ‘Le Double’ 1959

uit de solisten van het orkest en opgesteld in een halve cirkel om de dirigent, en

pour grand orchestre et orchestre de chambre

concerto grosso in herinnering, en toch was het mijn bedoeling me juist ver te

Animato, ma misterioso

dan het grote orkest. Deze rangschikking roept natuurlijk meteen het traditionele houden van deze vorm, waarvan het geprefabriceerde aspect mij onverenigbaar

Andantino sostenuto

lijkt met een eigentijdse (muzikale) taal. […] De twaalf musici van het kleine orkest

Allegro fuocoso - Calmato

spelen niet steeds een solistenrol, het solistische element zit in de massa die zij vormen. Deze massa stelt zich er niet tevreden mee een conflict of een dialoog aan

pauze

Ludwig van Beethoven 1770-1827 Vioolconcert in D opus 61 1806

te gaan met de massa van het grote orkest. Beide versmelten soms, of schuiven over elkaar heen, wat aanleiding geeft tot polyritmische en polytonale verkenningen.’

PAUL JANSSEN

Allegro ma non troppo Larghetto

Ruimtelijk effect

Rondo

De dubbelkorigheid die Dutilleux hanteert stamt van eeuwen daarvoor. Adriaan Willaert kwam op het idee om in de Venetiaanse San Marco zijn zangers en instrumentalisten tegenover elkaar te plaatsen. In die periode in de zestiende eeuw stond

Eindhoven

het menselijk handelen en experimenteren in het teken van het beleven of ontdekken

zaterdag 13 maart 2010

van de ruimte. Architect Palladio gebruikte in de bouw van het Teatro Olympico

Muziekcentrum Frits Philips, 20.15 uur

in Vicenza het suggereren van grote afstanden in een kleine ruimte en later raakt

Inleiding: Michel Khalifa, 19.15 uur

men in de schilderkunst verrukt van het trompe-l’oeil-effect. Het gonst van de ontdekkingsreizen en Copernicus, Keppler en Galilei doen ontdekkingen met be-

’s-Hertogenbosch zondag 14 maart 2010 Theater aan de Parade, 14.15 uur Inleiding: Michel Khalifa, 13.30 uur

trekking tot zon, maan, sterren en planeten. De muziek dingt mee in dit algemeen verlangen naar ruimtelijk besef. Giovanni Gabrieli, vanaf 1584 organist aan de San Marco, was een liefhebber en voorstander van de gescheiden opstelling, de Marc Soustrot · dirigent • 1974 winnaar Concours Rupert Foundation in Londen • 1975 winnaar Concours voor jonge dirigenten, Besançon • 1978-1994 dirigent Orchestre des Pays de la Loire • 1978-1986 muzikaal leider Opéra van Angers • 1986-1990 artistiek leider Opéra van Nantes • 1995-2003 Generalmusikdirektor stad Bonn Marc Soustrot © Ramon Mangold

• 1996-2006 chef-dirigent Het Brabants Orkest, sinds 2006 ere-dirigent

• cd-opnamen met Orchester der Beethovenhalle Bonn en Het Brabants Orkest • gastdirecties bij onder meer NDR-Orchester Hamburg, Teatro La Fenice, Orchestre National de France, English Chamber Orchestra, Rotterdams Philharmonisch Orkest, Residentie Orkest en Nederlandse Radio Symfonie Orkest • meervoudig prijswinnaar van Grand Prix du Disque, Prix de la Critique en Prix Claude Rostand voor Lulu van Alban Berg 32

symfonie, het Vierde Pianoconcert en de Sonate ‘Appassionata’ schreef, was hij uiterst productief en begon hij internationaal naam te maken. Over de ontvangst van zijn werken had hij niet te klagen. Maar vreemd genoeg lag dat bij het Vioolconcert anders. Het publiek genoot weliswaar tijdens de première door de jonge solist Franz Clement, maar de pers vond de samenhang zoek, de ‘eindeloze’ herhalingen vermoeiend en vond dat er voor de solist weinig te schitteren viel. Op geen enkele manier herinnert het Vioolconcert aan de frivole concerten van classici als Mozart. Dit Beethoven-concert is lyrisch en breed uitgesponnen. Het mist de voortdurende virtuositeit van de vioolconcerten uit de klassieke periode en laat deze enkel toe in de cadenzen en in het slotdeel. Het concert is rijk aan contrasten vanwege de vele thema’s die worden opgevoerd. Misschien was het publiek vooruitstrevender dan de vakbroeders, want Beethoven was met zijn Vioolconcert al de weg naar de Romantiek ingeslagen. Een Henri Dutilleux (l) en Marc Soustrot (r)

weg waarin het muzikale aspect en de grote lijnen meer telden. In die

zogenoemde cori spezzati, door Bach nagevolgd in zijn voornaamste

periode, na Beethovens overlijden, zou zijn Vioolconcert dan ook pas de

koren van de Matthäus-Passion. De Sonata pian’e forte is gedacht voor

erkenning krijgen die het verdiende. Onder leiding van Felix Mendelssohn

twee groepen instrumenten. De afwisseling van tegenover elkaar ge-

debuteerde de dertienjarige Joseph Joachim in 1840 met dit concert.

plaatste groepen en ook de tegenstelling in sterkte – vandaar de titel – moeten het ruimtelijk effect versterken.

INEKE KOOTSTRA

In het handschrift dat zich in de Berlijnse Staatbibliotheek bevindt, staan de instrumenten van de ‘koren’ aangeduid: een cornetto met drie trombones in het eerste, een viool met drie trombones in het andere koor, iets wat tegenwoordig met onze totaal anders gemensureerde instrumenten niet zonder meer valt na te volgen. Op oude, vroeg-barokke instrumenten

Artikelen bij dit programma Portret van Isabelle Faust • pagina 6 hetOrkest: ‘Het avontuurlijke van hedendaagse muziek’ • pagina 20 Henri Dutilleux: meer eenling dan Fransman • pagina 48

zou dat een andere kwestie zijn.

De Sonata pian’e forte komt voor in de verzameling Sacrae Symphoniae die in 1597 bij de Venetiaanse drukker Gardano werd uitgebracht.

Een romantisch klassiek concert De première van Beethovens Vioolconcert vond plaats op 23 december 1806, ‘nauwelijks twee dagen na de voltooiing’, volgens tijdgenoot Carl Czerny. Als we Czerny mogen geloven componeerde Beethoven het concert in een handomdraai. De eerste opzet van het werk komt voor op de schetsbladen van de Vijfde Symfonie. In de periode waarin Beethoven deze Isabelle Faust · viool • studie bij Christopher Poppen en Dénes Zsigmondy • 1987 1e prijs Internationale Violinwettbewerb Leopold Mozart, Augsburg

hendrik zick vioolbouwer

• 1993 1e prijs Paganini Concours in Genua • 1997 Gramophone Young Artist of the Year Isabelle Faust © Marco Borggreve

• treedt op met onder meer Münchner Philharmoniker, Orchestre de Paris, BBC Symphony

Orchestra, Mahler Chamber Orchestra en Berliner Philharmoniker

Gedipl. Mittenwald Nieuwbouw Meesterinstrumenten, Restauratie, Reparatie, Taxatie, Accessoires, Verhuur

• werkte als soliste samen met dirigenten als Claudio Abbado, Marek Janowski, Mariss Jansons en James Levine • cd-opnamen van Bach tot Hartmann bij onder meer Harmonia Mundi • bespeelt ‘De schone slaapster’ Stradivarius uit 1704, in bruikleen gegeven door de L-Bank Baden-Württemberg

Picushof 272 • 5613 SG Eindhoven Telefoon: (040) 212 34 77 maart 2010 • deKlank 33

P R O G R A M M A

T O E L I C H T I N G

19, 20 en 21 maart 2010 Intiem en Groots, een tweeluik

Het Brabants Orkest David Atherton dirigent Joshua Ellicott tenor Paul Uyterlinde cello Brabant Koor

Stichting Stabat Mater uit Oirschot presenteert dit jaar verklankingen van het Stabat Mater van twee vrij onbekende componisten uit de twintigste eeuw. In vrijwel elk opzicht vormen zij elkaars tegenpool: het ongeveer vijftien minuten durende Stabat Mater van de Noor Knut Nystedt is geschreven voor kamerkoor en cello, terwijl de partituur van de Brit Herbert Howells – uitvoeringsduur ongeveer vijfenvijftig minuten – de inzet van een groot koor, tenorsolist en een meer dan volledig bezet symfonieorkest vergt. Een tweeluik van intimiteit en grootsheid.

Stabat Mater gregoriaans Door cello bezongen emoties

Knut Nystedt 1915 Stabat Mater 1986

De op 3 september 1915 in Oslo geboren Knut Nystedt behoort tot de bekendste

voor gemengd koor en cello solo

was ook als dirigent en organist actief. Ruim vijfendertig jaar was hij organist van

hedendaagse Noorse musici. Hij maakte niet alleen naam als componist, maar de Thorshov Kirke in Oslo. Daarnaast dirigeerde hij gedurende vier decennia het

Herbert Howells 1892-1983 Stabat Mater 1959-1965 voor tenor solo, koor en orkest Stabat Mater dolorosa CHORUS Cuius animam gementem CHORUS, SEMI-CHORUS, TENOR SOLO Quis est homo? CHORUS Eia, Mater TENOR SOLO, CHORUS

vocaal ensemble Det Norske Solistkor, waarmee hij diverse internationale concertreizen maakte. Aan de Universiteit van Oslo doceerde hij koordirectie en leidde hij de Schola Cantorum. Als blijk van waardering werd Nystedt in 1966 benoemd tot Ridder in de Orde van St. Olav. Ook internationaal vielen hem diverse onderscheidingen ten deel.

Nystedt groeide op in een christelijk gezin, waarin klassieke en religieuze muziek

Sancta Mater CHORUS, TENOR SOLO

een grote rol speelde. Geconfronteerd met een veelheid aan snel veranderende

Fac ut portem CHORUS, TENOR SOLO

muzikale stromingen in de twintigste eeuw wist Nystedt voor zichzelf toch een

Christe, cum sit hunc exire CHORUS, TENOR SOLO, SEMI-CHORUS

geheel eigen positie te creëren. In veel van zijn composities komen zijn liefde en bewondering voor de gregoriaanse zang en

(concert zonder pauze)

het renaissancerepertoire op eigentijdse wijze tot uitdrukking. Binnen het vocale oeuvre van Nystedt neemt het uit 1986 date-

Oirschot vrijdag 19 maart 2010 St. Petruskerk, 20.30 uur

Oirschot zaterdag 20 maart 2010 St. Petruskerk, 20.30 uur

rende Stabat Mater een bijzondere plaats in. Zeker niet alleen vanwege de opvallende combinatie van een koor met een solistisch opererende cello. In de dialoog tussen deze uitvoerende partijen is voor het koor

Knut Nystedt

David Atherton · dirigent • studie aan Cambridge University

Oirschot zondag 21 maart 2010

• 1967 mede-oprichter, musical director London Sinfonietta

St. Petruskerk, 14.30 uur

• 1967-1979 resident conductor Covent Garden in Londen op uitnodiging van Sir Georg Solti en dirigeerde in 1968 als jongste dirigent ooit (24) Verdi's Il Trovatore

kaartverkoop door VVV Oirschot

• operarepertoire omvat Ravel, Stravinsky, Meyerbeer,

telefoon 0499 550 599 Jan Willem de Vriend © Ramon Mangold David Atherton

Puccini, Britten en Richard Strauss • te gast bij o.a. Canadian Opera, Glyndebourne Festival

Opera, English National Opera, San Francisco Opera en Metropolitan Opera en bij gerenommeerde orkesten in Europa, Amerika, Azië en Australië • 1980-1987 music director San Diego Symphony Orchestra • 1989-2000 music director Philharmonisch Orkest Hong Kong • diverse cd-opnamen met prijzen onderscheiden • www.youtube.com/watch?v=nMFWsaDybsc · Sacrum Profanum in Krakau 2008 34

De bekendheid van Howells, met name in Groot-Brittannië, is vooral gestoeld op zijn kerkmuziek. Op verzoek van vele kathedrale koren schreef hij een groot aantal composities voor de verschillende (anglicaanse) liturgische ‘services’ met de titels Magnificat, Nunc dimittis, Te Deum, Jubilate, Mass. Ook voorzag hij diverse psalmteksten van muziek.

In 1935 overleed Howells’ negenjarige zoon Michael. Die persoonlijke tragedie leidde tot het componeren van zijn Hymnus Paradisi voor koor en orkest. Pas in 1950 werd deze partituur tot klinken gebracht. Geïnspireerd door de Pietà van Michelangelo begon Howells in 1959 aan zijn Stabat Mater. Hij heeft tot een maand voor de eerste uitvoering (22 november 1965) aan de partituur gewerkt.

De veronderstelling lijkt gewettigd dat de heftige emoties waaraan Howells tijdens het componeren ten prooi was gevallen, ook in de partituur hun sporen hebben nagelaten. Zijn Stabat Mater ademt niet zelden een sfeer die doordrenkt is van spanning en Pietà door Michelangelo in de Sint Pieter in Rome

angst, troosteloosheid en vertwij-

een overwegend beschouwende rol weggelegd, terwijl de uit de tekst

feling. En tegelijkertijd getuigt dit werk van een diepgewortelde spiritua-

voortvloeiende emoties vooral door de cello lijken te worden verklankt.

liteit en het vermogen zich in te leven in het menselijk drama, dat door

Herbert Howells

de Stabat Mater-tekst zo indringend wordt geschilderd.

Spanning, troosteloosheid, vertwijfeling én spiritualiteit Herbert Howells werd op 17 oktober 1892 geboren in Lydney, een klein

HANS HIERCK,

stadje in de buurt van Gloucester, en overleed op 23 februari 1983 in

BESTUURSLID STICHTING STABAT MATER (PORTEFEUILLE ARTISTIEKE ZAKEN)

Londen. Er zijn duidelijke parallellen tussen zijn leven en dat van Knut Nystedt. Net als Nystedt was hij tevens organist en ook bij hem lag binnen zijn compositorische arbeid het accent op het terrein van de kerkmuziek.

Ook publiceerde hij orkest- en kamermuziekcomposities. Een aantal negatieve reacties op zijn Tweede Pianoconcert uit 1925 leidde tot een ‘writers block’ dat bijna tien jaar duurde. Illustratief voor het respect dat hij in de Britse muziekwereld genoot, zijn het werk Pageantry (opdracht voor de kroning van George VI), geschreven in 1937, en het eredoctoraat van de Universiteit van Cambridge.

Joshua Ellicott · tenor

Stabat Mater in Oirschot • pagina 16 Tekst en vertaling van het Stabat Mater • pagina 19 hetOrkest: ‘Het avontuurlijke van hedendaagse muziek’ • pagina 20

Paul Uyterlinde · cello • geboren in Manchester

• studie bij Martin Zagwijn en aan Kon. Conservatorium bij Jean Decroos

• studeerde aan York University en Guildhall

• sinds 1991 solocellist bij Het Brabants Orkest

School of Music and Drama • 2006 prijswinnaar Internationaal Vocalisten

Ronald Brautigam © Marco Borggreve Joshua Ellicott

Artikelen bij dit programma

• solorepertoire varieert van Haydn en Schumann tot Keuris en Bosmans • hoofdvakdocent cello aan Fontys Conservatorium (Tilburg)

Concours in ’s-Hertogenbosch en Royal

• vormt Taneyev String Trio met Orsolya Horvath en Marc Tooten

Overseas League Singing Competition

• bespeelt een Lorenzo Guadagnini cello uit 1742

• soleerde bij onder meer Royal Philharmonic Orchestra, The Academy of St. Martin in the

Brabant Koor

Fields, Scottish Chamber Orchestra, Rotterdams Philharmonisch

• opgericht in 1981 • bestaat uit geschoolde amateurs en professionele

Orkest en Opera De Munt in Brussel

zangers uit Noord-Brabant • geleid door Louis Buskens, hoofdvakdocent

• operarepertoire omvat rollen als Nemorino (l’Elisir d’amore), Ferrando

koordirectie conservatoria Groningen en Tilburg • muzikale partner van

(Così fan tutte), Basilio (Le nozze di Figaro), Pang (Turandot), Lysander

Het Brabants Orkest • vertolkt met gerenommeerde orkesten grote

(A Midsummer Night’s Dream) en Narr (Wozzeck)

koorwerken en scenische of concertante opera’s • gesubsidieerd door

• diverse radio-opnamen voor BBC

provincie Noord-Brabant • www.brabantkoor.nl maart 2010 • deKlank 35

P R O G R A M M A

T O E L I C H T I N G

26, 27 en 28 maart 2010 Componeren tegen het Westen

Het Brabants Orkest Yuri Simonov dirigent Yossif Ivanov viool

Veel te lang waren buitenlanders oppermachtig geweest in muzikaal Rusland.

Dat was rond 1860 de mening van een groepje componisten, bestaand uit RimskiKorsakov, Cui, Balakirev, Borodin en Moesorgski. In hun muziek wilden zij eindelijk gebruik maken van de rijke Russische volksmuziek. En om zo dicht mogelijk bij het

Modest Moesorgski 1839-1881 Ouverture Chovansjtsjina 1872-1880

primitieve en het etnische te blijven waren zij er trots op dat zij ‘zondagscomponisten’ waren. Ze wantrouwden professionele componisten met een conservatoriumopleiding, zoals Rubinstein en Tsjaikovski, die in hun ogen verfoeilijke westerse

Dmitri Sjostakovitsj 1906-1975 Vioolconcert nr.1 in a opus 77 1947/1948

muziek schreven. Hun drukke dagelijkse bezigheden, onder meer in het leger en aan de universiteit, zorgden ervoor dat veel composities onvoltooid bleven. En

Nocturne

voor Moesorgski kwam daar nog bij dat hij een in alcohol gedrenkt bestaan leidde.

Scherzo

Vrienden moesten hem soms letterlijk oppikken uit de goot. Ook toen hij in 1880

Passacaglia - Cadenza

bezig was met het schrijven van zijn opera Chovansjtsjina. Omdat zijn vrienden

Burleske

overtuigd waren van Moesorgski’s genialiteit gaven ze hem geld als hij weer een stuk van de opera afhad. En dat geld werd onmiddellijk omgezet in drank. Op zijn

pauze

Modest Moesorgski Schilderijen van een tentoonstelling 1874 (orkestratie Maurice Ravel, 1922) Promenade: Allegro giusto, nel modo russico, senza allegrezza, ma poco sostenuto

tweeënveertigste had hij zich dood gedronken. Chovansjtsjina is dus nooit afgekomen. Rimski-Korsakov ging later toch naar het conservatorium en werd daar een gerespecteerd docent. Orkestratie was zijn specialiteit. Hij heeft veel werken van Moesorgski ‘verbeterd’ en georkestreerd. Dat deed hij ook met de ouverture van vandaag, Dageraad boven de Moskwa rivier. Sfeervolle muziek waarin vooral de blazers zich mogen uitleven.

Gnomus: Sempre vivo Promenade: Moderato commodo assai e con delicatezza

Niet voor Stalin

Il vecchio castello: Andantino molto cantabile e con dolore

Zo’n onvoltooide opera als Chovansjtsjina

Promenade: Moderato non tanto, pesamente

vormt natuurlijk een uitdaging. Rimski-

Tuilerieën: Allegretto non troppo, capriccioso

Korsakov was dus niet de enige die zich

Bydlo: Sempre moderato, pesante

ermee heeft beziggehouden. Ook Ravel en

Promenade: Tranquillo

Stravinsky zijn ermee in de weer geweest.

Ballet van de kuikens in de eierschalen: Scherzino: Vivo,

En in 1958 orkestreerde Sjostakovitsj hem

leggiero

opnieuw vanuit Moesorgski’s eigen piano-

Samuel Goldenberg en Schmuyle: Andante, Grave, energico Promenade: Allegro giusto, nel modo russico, poco

uittreksel. Zo’n tien jaar daarvoor lag Sjostakovitsj voortdurend overhoop met

Dmitri Sjostakovitsj

sostenuto De markt van Limoges: Allegretto vivo, sempre scherzando Catacombe: Sepulchrum romanum - Con mortuis

Yuri Simonov · dirigent • geboren in Saratov, Rusland in familie van operazangers

in lingua mortua De hut op kippenpoten: Allegro con brio, feroce

• studie aan conservatorium van Leningrad

De grote poort van Kiev: Allegro alla breve, Maestoso,

• 1968 eerste Russische dirigent die westers concours won in Rome

Con grandezza

• 1969 debuut bij Bolsjoj Opera en vanaf 1970-1985 jongste chef-dirigent aan dat gezelschap ooit

Eindhoven · vrijdag 26 maart 2010 Yuri Simonov

Presentatie: Marleen de Bruin

• 1998 chef-dirigent Philharmonisch Orkest van Moskou

Amsterdam · zaterdag 27 maart 2010 Concertgebouw, 20.15 uur Kaartverkoop 020 6718345 | www.concertgebouw.nl

Eindhoven · zondag 28 maart 2010 Muziekcentrum Frits Philips, 14.15 uur Presentatie: Marleen de Bruin 36

• 1982 debuut Royal Opera House Covent Garden, Londen

Muziekcentrum Frits Philips, 20.15 uur

• 1994-2002 chef-dirigent Nationaal Orkest van Belgie

• vele gastdirecties bij Britse symfonieorkesten en bij Hongaarse Staatsopera • engagementen bij onder meer Los Angeles Philharmonic en Boston Philharmonic Orchestra, Berliner Philharmoniker, Orchester der Beethovenhalle Bonn en operahuizen van Parijs, Londen en New York • www.yurisimonov.com

de Sovjet-autoriteiten. Die vonden veel van zijn werken formalistisch.

Een scheldwoord dat zij gebruikten om duidelijk te maken dat muziek onbegrijpelijk was voor de grote massa. Sjostakovitsj raakte daardoor zijn baan kwijt als conservatoriumdocent en hij besefte heel goed dat arrestatie en verbanning op de loer lagen. Daarom besloot hij ondanks loftuitingen van zijn omgeving zijn Eerste Vioolconcert op de plank te laten liggen. Hij droeg het op aan zijn vriend, de grote violist David Oistrakh, die pas in 1955, na Stalins dood, de première verzorgde. Het werk zit vol met muzikale boodschappen waarin Sjostakovitsj protesteert tegen het regime. Zo heeft hij in het scherzo bitterzoete Joodse volksmuziek verwerkt om zich uit te spreken tegen Stalins antisemitisme.

Door het hele concert heen citeert hij een motief uit zijn opera Lady Macbeth uit Mtsensk, waar de autoriteiten zo veel moeite mee hadden.

Ballet van de kuikens

Roem dankzij Ravel Moesorgski was bevriend met Viktor Hartmann, een zeer veelzijdig kunstenaar. Hij was architect, ontwerper, illustrator en schilder. Na zijn plotselinge dood in 1873

Samuel Goldenberg

– hij was pas 39 – werd er als eerbetoon een overzichtstentoonstelling georganiseerd van zijn werk.

Moesorgski bezocht die natuurlijk ook en was zo ontroerd dat hij in krap drie weken tijd een pianosuite schreef over Hartmanns werken. De compositie begint met het promenadethema dat telkens na een ver-

Schmuyle

klanking van een van Hartmanns kunstwerken terugkomt in licht gewijzigde vorm. Moesorgski probeert hiermee de wisselende stemming weer te geven van de bezoeker, als deze van het ene schilderij naar het andere

Catacomben

wandelt. Deze compositie is zo origineel en zit zo vol variatie dat hij als het ware schreeuwt om orkestratie.

Toen Ravel in 1922 opdracht kreeg van dirigent Koussevitzky om met Moesorgski’s pianowerk aan de slag Interieur van de Gouden Poort in Kiev

te gaan, bestonden er al een paar versies voor orkest van anderen. Maar pas in Ravels versie is deze mu-

Yossif Ivanov · viool

Hut op kippenpoten

ziek wereldberoemd geworden. Het behoort tot het • 1986 geboren in Antwerpen

standaardrepertoire van vrijwel elk symfonieorkest.

• studie bij Zakhar Bron, Igor en Valéry Oistrakh

Terecht, want in dit werk kan een orkest echt laten

en Augustin Dumay

horen wat het waard is.

• wint als 16-jarige Concours Musical International de Montréal en is als 18-jarige meervoudig

THIJS BONGER

Grote poort van Kiev

prijswinnaar Kon. Elisabethwedstrijd in Brussel Yossif Ivanov © Eric Larrayadieu

• engagementen bij onder meer Orchestre Symphonique de Montréal, het Residentie Orkest,

Luzerner Symphonieorchester, English Chamber Orchestra, onder dirigenten als Järvi, Van Zweden, Nézet-Séguin, Axelrod en Herreweghe • 2008 jongste hoofdvakdocent viool aan Kon. Conservatorium Brussel • diverse cd-opnamen bij Ambroisie/Naïve • bespeelt Stradivarius ‘The Lady Tennant’ uit 1699, ter beschikking gesteld door Stradivarius Society of Chicago

Op www.concertzender.nl (klik op ‘zoeken’ en typ naam componist) kunt u radioportretten beluisteren van Thijs Bonger over Russische componisten als Skrjabin, Borodin, Balakirev, Glinka, Ljadov, Cui en Ljapoenov.

Artikelen bij dit programma ‘Orkestreren is creëren…’ • pagina 14 deColumn van Stephen Westra • pagina 29 Drie walvissen, muziekonderwijs in Rusland • pagina 40 deMijmering van Wolf Eekhof • pagina 43 maart 2010 • deKlank 37

Paull JJan Pa anss ssen e

Kaija Saariaho

K

aija Saariaho is een van de meest vooraanstaande Finse componisten van dit moment. Artistiek manager Jan Zekveld noemt haar zelfs ‘een van de grootste componisten van deze tijd’. Haar werken lijken organisch voort te

komen uit een oerbron van geluid, waardoor zelfs haar meest futuristische klanken als herkenbaar bij de luisteraar blijven resoneren. Begin maart spelen Het Brabants Orkest en fluitist Jacques Zoon haar fluitconcert Aile du songe.

Ik weet niet meer welk werk van Kaija Saariaho ik voor het eerst hoorde.

Ik weet wel dat ik er volledig ondersteboven van was en dat de klank die zij uit een orkest toverde nog lang nagonsde in mijn hoofd. Het was een klank die even ongehoord als vertrouwd was. Een klank met diepe wortels in de muziekgeschiedenis en toch volledig nieuw en passend bij de huidige tijd. Het was een klank ook waarin ik de ruige wildernis van haar Finse vaderland terugvond, een klank van geisers en fjorden die ook, op een hele andere manier, aanwezig is in veel werk van Jean Sibelius. Het is een klank, een sfeer, een toestand die ik vervolgens in nagenoeg al haar werken terugvond.

Kaija Saariaho heeft iets stoers, net als Sibelius, en ze bezit de gave van pure verwondering. Verwondering over geluiden die lijken te exploderen,

over strijkers met oplichtende randjes als waren de snaren van kristal, verwondering over nieuwe wegen in de muziek die toch, altijd en overal, direct herkenbaar zijn en het geruststellende in zich hebben van een vertrouwde melodie, een comfortabel passende harmonie.

Feilloze intuïtie Saariaho is Fins, maar terwijl haar landgenoot Magnus Lindberg in eigen land vrolijk ‘de jonge Sibelius’ wordt genoemd en belast lijkt met de erfenis van de ware Finse muziek, zoekt deze inmiddels 57-jarige Finse vooral haar weg in het verlengde van de meest indrukwekkende werken die voortgekomen zijn uit de naoorlogse avant-garde. De wereld van Ligeti, de sporen van de oude Penderecki (die van Threnodie voor de slachtoffers van Hiroshima), de toverachtige klanken van Boulez en Stockhausen en vooral de wegen van de Franse spectralisten, dat zijn de invloeden die Saariaho virtuoos vermengt met haar eigen Finse achtergrond, haar gevoel voor zingende aarde, haar feilloze intuïtie voor communicatie met haar luisteraars. Het heeft haar gemaakt tot een van de weinige hedendaagse componisten ‘met een authentiek eigen geluid’, aldus artistiek manager Jan Zekveld. ‘Na componisten als Ligeti, Berio en Stockhausen heb ik zo’n volstrekt eigen geluid zelden meer gehoord. Ik heb grote bewondering voor haar.’

38

Kaija Saariaho © Maarit Kytöharju

belangrijke werken Laconisme de l’aile (1982) Verblendungen (1984) Nymphéa (1987) Du Cristal (1989) …à la Fumée (1990) Graal Théâtre (1994) l’Amour de loin (2000) Aile du songe (2001) Orion (2002) La Passione de Simone (2006) Notes on Light (2006) Adriana Mater (2006) Mirage (2007) Emilie (2009) Kaija Saariaho op cd A Portrait of Kaija Saariaho Verblendungen, Laconisme de l’aile BIS CD 307 Du Cristal, ...à la fumée, Nymphea ONDINE ODE 1047-2 Notes on Light, Orion, Mirage ONDINE ODE 11130-2 Aile du songe NAIVE MO 782154 Saariaho/Salonen: Château de l'âme, Graal Théâtre, Amers SONY SK 60817 l’Amour de loin (opera) HARMONIA MUNDI HMC 801937.38

Het is de reden dat haar fluitconcert Aile du Songe op het programma staat, een werk voor een iets kleinere bezetting dan veel van haar andere werken en daarom een werk dat geheel binnen de mogelijkheden van Het Brabants Orkest valt.

Herkenbare, melodische schrijfwijze Aile du songe, een fluitconcert in 2001 geschreven voor de Amerikaanse fluitiste Camilla Hoitenga, is desondanks een werk zoals veel van haar andere werken. Een briljant uitgewerkte studie in klankkleur en timbre die door een herkenbare, melodische schrijfwijze direct aanspreekt. De inspiratie voor het werk komt voort uit de gedichtenbundel Oiseaux van de twintigste-eeuwse Franse dichter Saint-John Perse, een pseudoniem van de diplomaat Alexis Saint-Léger. Zijn soms hermetisch gesloten gedichten vol associatieve betekenissen liggen aan de basis van veel werken van Saariaho.

Een van de eerste composities die Saariaho geïnspireerd door het werk van Perse schreef, was Laconisme de l’aile (1982). Flarden van de gedichten uit Oiseaux worden geciteerd en gevolgd door een prachtig commentaar van een solofluit. Simpel en doeltreffend. Gedicht en muziek versterken elkaar op magische wijze. Dat Saariaho daarna de tekst als direct aanwezige bron niet meer nodig had, had alles te maken met haar vervolgstudie aan het IRCAM in Parijs.

Oerkracht Saariaho studeerde in Helsinki bij de Finse pionier Paavo Heiningen, dezelfde bij wie ook haar generatiegenoot Magnus Lindberg studeerde. Hoewel de club zeer getalenteerde Finse componisten en musici elkaar enorm opzweepte, zocht Saariaho verdere educatie al snel buiten haar vaderland. Ze trok naar Freiburg waar ze compositielessen volgde bij onder anderen Brian Ferneyhough, maar haar uiteindelijke plek vond ze in Parijs, de Franse stad waar ze ook tegenwoordig nog woont. Bij het IRCAM (Institut de recherche et coordination acoustique/musique) ontdekte ze de kracht van de computer als hulp bij het componeren en maakte ze kennis met de zegeningen van de elektronische muziek. Bovendien ontdekte ze in de Franse spectralisten geestgenoten die haar klankideaal verder vormgaven. De spectralisten of ‘boventooncomponisten’ zoals Tristan Murail maken gebruik van boventoonreeksen om

‘Na componisten als Ligeti, Berio en Stockhausen heb ik zo’n volstrekt eigen geluid zelden meer gehoord.’ Jan Zekveld

complexe harmonieën en orkestklanken vorm te geven. Omdat deze klanken een sterke basis hebben, blijven ze voor de luisteraar iets herkenbaars in zich houden, iets van een oerkracht, de kracht die zo bij de muziek van Saariaho hoort. Saariaho leerde er met behulp van de computer het complete klankspectrum beheersen en toe te passen in werken als Verblendungen uit 1984, Du Cristal (1989) en …à la Fumée (1990) waarin instrumentale klanken en elektronica zich vermengen.

Ook een van haar meest gespeelde werken, Graal théâtre voor viool en orkest (1994), getuigt op grootse wijze van haar enorme klankbeheersing. In één indrukwekkende beweging van een enkele toon naar ondefinieerbaar geruis, het is een spel dat Saariaho op meesterlijke wijze speelt zonder de melodische voortgang te vergeten.

Het gezang van de wereld Die melodische voortgang is vooral de laatste jaren alleen maar sterker en belangrijker geworden. Vooral haar ontdekking van de opera die in 2000 begon met het schitterende l’Amour de loin, dat in première ging tijdens de Salzburger Festspiele van dat jaar, bracht haar tot een vereenvoudiging van haar melodische schrijfwijze.

Een vereenvoudiging die ze voortzette in haar tweede opera Adriana Mater en in haar meest recente werk Emilie, een opera die op 18, 20 en 21 maart bij De Nederlandse Opera in Amsterdam op het programma staat.

Eigenlijk zijn haar recentere werken zoals het oratorium La Passione de Simone (2006) over het leven en werk van de filosofe Simone Weil, Notes on Light (2006) voor cello en orkest en Mirage (2007) voor sopraan, cello en orkest prachtige syntheses van al het voorgaande. De puls waar alles uit voort lijkt te komen, een immer aanwezige grondtoon waaruit de wonderlijkste klanken ontspruiten, is er nog steeds en heeft gezelschap Saar Sa aria iaho ho’s ’s A Aililee du sson onge ge voor fluit en or o ke kest 4, 5, 6 en 7 maart 2010 zie pagina 30

gekregen van een melodische inventiviteit waarin de volksmuziek en het aloude gregoriaans samen met het fluiten van de vogels resoneren. En dat is de kracht van Saariaho: zij componeert het gezang van de wereld om ons heen, ze geeft onze omgeving, onze tijd een geluid dat appelleert aan onze diepste herinnering en dat daardoor direct grond vindt en even vanzelfsprekend als onweerlegbaar klinkt. maart 2010 • deKlank 39

om hun dagelijkse zanguren en de geregelde, verplichte medewerking van het schoolkoor aan de kerkelijke diensten.

informatie over educatie

In de zeventiende eeuw werden de eerste pogingen ondernomen om muziek in de ‘volksopvoeding’ te betrekken. De pionier van de muzikale

DRIE WALVISSEN het muziekonderwijs op Russische scholen van dichtbij bekeken

‘volksopvoeding’, de Oost-Pruisische dorpsdominee Thomascik, was ervan overtuigd dat het zingen van de eenvoudige volkswijsjes en het scanderen van de psalmregels zeer veel zou bijdragen aan de vroomheid, zedelijkheid en discipline van zijn jonge kerkgangers.

Op zoek naar harmonie en discipline

Opvoedingswaarde van de muziek

De eerste pogingen om muziek en onderwijs (opvoeding) bij elkaar te

In 1627 verschijnt het boek Didacta magna van de Tsjechische humanist

brengen vindt men bij de oude Grieken terug. De Griekse filosofen Plato

en pedagoog Amos Comenius. Voor het eerst sinds de oude Griekse

(Republiek, d.III, ca.320 v. Chr; Protagoras, ca.380 v. Chr.) en Aristoteles

filosofen wordt opnieuw de opvoedingswaarde van muziek erkend. Vanaf

(Politica, ca.330 v. Chr.) zagen in de muziek vooral een middel om het

dit moment is het muziekonderwijs een vanzelfsprekend onderdeel van

karakter te vormen en te verbeteren. Het beoefenen van muziek zou

alle opvoedingssystemen. Men spreekt weer over de gunstige invloed

invloed op de zedelijkheid van een mens hebben en kon daarom zijn

van de muziek op het karakter van het kind. Geheel volgens de ideeën

zedelijke en morele krachten versterken. Bovendien kwam men via

van de Verlichting werd de grondslag van al deze systemen bepaald

muziek met de begrippen ‘schoonheid’ en ‘orde’ in aanraking. Zang en

door de termen ‘het verstand’ en ‘het weten’. De achttiende-eeuwse

instrumentale muziek waren een onderdeel van het algemene opvoedings-

humanisten en pedagogen Rousseau, Pestalozzi en Fröbel zagen het

systeem van de jeugd met als basis grammatica en gymnastiek. Deze

kind als een kleine volwassene wiens intellectuele ontwikkeling gestimu-

combinatie van geestelijke en lichamelijke opvoeding moest de jonge

leerd kon worden met muzikale activiteiten. Over de kunstzinnige op-

burgers tot een harmonisch mens vormen.

voeding werd toen nog weinig gesproken.

Pas in de twintigste eeuw ontstaat het idee dat de muziek-

De muzieklessen waren gegroepeerd rondom de revolutionaire feestdagen en verjaardagen van de partijleiders.

opvoeding een soort tegenhanger moet vormen tegen het eenzijdige ‘kennisonderwijs’. Het streven is niet meer om het kind in een zo kort mogelijke tijd zo veel mogelijk te laten leren, maar om hem alleen dat te laten leren wat hij kan begrijpen en hanteren. De meest vooruitstrevende en later veel toegepaste systemen van Dalcroze, Martenot, Orff en Gehrels houden rekening met het psycho-

In de vroege Middeleeuwen kwam het praktisch muziek onderwijs volledig

logische ontwikkelingsstadium van het kind, en bouwen voort op de

in het teken van de ‘harmonie des sferen’ te staan. De muzikale opvoeding

spontaniteit en creativiteit van de kinderen.

richtte zich op het versterken van de band met de kerk. Kinderen van gegoede ouders leerden in de kloosterscholen en thuis het lezen in het

Het proletarisch muziekonderwijs

latijn, de taal van de kerk, en het zingen van gregoriaans, de muziek van

In de scholen van het tsaristische Rusland werd muziek traditioneel als

de kerk. In de late Middeleeuwen bleef het muzikale onderricht een

middel voor de religieuze en zedelijke opvoeding ingezet. Zowel in de

prerogatief van de latijnse scholen. Het programma breidde zich niet

negentiende-eeuwse gymnasia als in de volksscholen probeerde men dit

verder uit dan de zang en de beginselen van de muziekleer. Het geheel

doel te bereiken met de verplichte kerkelijke zang. De zeldzaam voor-

stond onder leiding van de cantor. De latijnse scholen stonden bekend

komende goedgekeurde volksliederen ondergingen een speciale ‘pedagogische’ censuur: de melodie werd vereenvoudigd, de echte tekst werd vervangen door een meer ‘fatsoenlijke variant’.

Na de Revolutie van 1917 veranderde er veel in het Russische onderwijssysteem. Er bestonden geen bevoorrechte klassen meer; iedereen kreeg het recht op gelijk proletarisch onderwijs. Aangezien het proletariaat en de boeren bijna volledig analfabeet waren en alles uit de oude tijd simpelweg wantrouwde en verwierp, stond de nieuwe regering voor een gigantisch cultureel probleem. En tijd om te wachten totdat een nieuwe, proletarische cultuur vanzelf zou ontstaan, had deze niet.

In deze situatie kon muziek en muziekonderwijs

Een muziekles op een Russische school

40

in het bijzonder een tijdelijke oplossing bieden.

Via de muzieklessen kon men kennismaken met het muzikale erfgoed

van Kabalevski die veel invloed op de nieuwe generatie muziekdocenten

in de wereld. Dat betekende niet dat kinderen met het hele erfgoed

uitoefenden. Hun ideaal was geen ‘tweederangs’ lessen in het bestrijden

werden geconfronteerd. Een speciale commissie maakte een selectie uit

van ‘het muzikale analfabetisme’, maar een opvoedingslaboratorium

deze oude erfenis, waarbij alleen de werken met een bepaalde sociale

met als eindresultaat een ‘mens van de toekomst’: allround ontwikkeld,

en revolutionaire lading werden goedgekeurd. Zo kregen kinderen met

met een rijk innerlijk leven en vol begrip en compassie voor zijn naaste.

de paplepel ingegoten het idee dat Beethoven een veel betere componist

In tegenstelling tot Orff of Kodály legde Kabalevski het accent niet op

was dan Schubert, omdat de laatste zich niet zo ontvankelijk toonde

het praktisch musiceren, maar op de muziekbeleving en analyse. In

voor de revolutionaire ideeën van gelijkheid en broederschap.

zijn lessen luisterden de leerlingen naar muziek en leerden ze haar via

Muziek leende zich uitstekend voor het verspreiden van de marxistische

‘intonatie, beeld en dramaturgie’ te begrijpen. Aan het eind van het

ideeën. De teksten van de revolutionaire liederen waren toegankelijk en

tweede jaar werd ieder kind geacht om bij een voor hem onbekend stuk

concreet. Ze gingen over de onderdrukking en overwinning, over de ge-

de naam van de componist te kunnen noemen: Mozart, Beethoven,

liefde Lenin en de revolutionaire leiders. Er werden nieuwe patriottische

Grieg, Chopin, Tsjaikovski, Rachmaninov of Prokofjev.

liederen gecomponeerd waarin de trots voor eigen land de rode draad vormde. In de loop der tijd begonnen de muzieklessen steeds meer op

De analyse werd onderwezen op basis van

patriottische opvoedingslessen te lijken, met steeds minder aandacht

de elementen die in zang, dans en mars

voor de muziek zelf. De lessen waren gegroepeerd rondom de revolutio-

voorkwamen. Kabalevski vergeleek deze

naire feestdagen en verjaardagen van de partijleiders. Zo stapten de

laatste met ‘drie walvissen’ die de wereld

schoolkinderen op 21 april in het klaslokaal gedecoreerd met de repro-

van muziek op zich droegen. Zang was heel

ducties van de portretten van de op deze dag jarige Lenin: Lenin luiste-

belangrijk bij de uitleg van de toonhoogte,

rend naar de Appassionata van Beethoven, Lenin die Oudejaarsliedjes

dans voor de introductie van het ritme. En

zingt (geen Kerstliedjes, natuurlijk) met kinderen. Tijdens de les zongen

zonder mars kon men zich in de Sovjet-tijd geen leven voorstellen. De

Dmitri Kabelevski

de leerlingen de favoriete liederen van Lenin en luisterden naar het bij-

parades, feestelijke demonstraties, colonnes van marcherende mensen

passende verhaal.

waren onderdeel van het dagelijkse leven.

Het Schone wekt het Goede

Perestrojka in het muziekonderwijs?

Opmerkelijk genoeg had het anders zo goed georganiseerde en uniform

In de jaren negentig van de vorige eeuw begon het systeem van Kabalevski

opgezette Sovjet-onderwijssysteem tot de jaren zeventig van de vorige

uit de scholen te verdwijnen, zoals de marcherende colonnes uit het

eeuw geen eigen methode voor de schoolmuzieklessen. De school-

straatbeeld. De drang tot vernieuwing in de perestrojka-jaren is te ver-

programma’s volgden de richtlijnen van de laatste partijcongressen en

gelijken met de revolutionaire vernieuwingsdrift die in de jaren na de

hoefden slechts op tijd aangepast worden als een of andere componist

Revolutie van 1917 heerste. Alleen deze keer wilde men geen verbroe-

als formalist werd ontmaskerd of bleek in de muzikale smaak van de

dering of gelijkenis meer. De woorden als ‘collectief’ en ‘samen doen’

partij-elite te vallen. De maatschappelijke status van de muziekleraar

maakten overal plaats voor de fris en vernieuwend klinkende woorden

was laag, de muzikale bagage van de jeugd minimaal.

als ‘individueel’ en ‘zelfstandig’. Al zijn esthetische en ethische principes ten spijt bleek het Kabalevski-systeem een te groot nivellerend gehalte

‘Het einddoel van de opvoeding is de harmonie tussen verstand en hart’ Dmitri Kabelevski

te hebben. Het herinnerde te veel aan het systeem van zogenaamde ‘Sovjet-gelijkheid’, die alle vormen van individuele benadering uitsloot.

De tijd vroeg om nieuwe methodes en systemen met meer aandacht voor de individuele ontwikkeling van de leerling. Het Kabalevski-systeem werd niet meer verplicht, elke school kon op haar eigen manier de invulling aan de muzieklessen geven. In plaats van het passieve luisteren naar de muziekopnamen en het bestuderen van de ‘marsachtige zang-

In 1967 publiceerde de Sovjet Lerarenkrant een artikel ‘Immuniteit tegen

vorm’, ‘dansachtige marsvorm’ en ‘zangachtige dansvorm’ in de muziek-

vulgariteit’ van de componist Dmitri Kabalevski (1904-1987). Hoewel de

werken, mochten kinderen de muziekinstrumenten bespelen en de

oorspronkelijke bedoeling van Kabalevski niet verder ging dan het aan

populaire pop- en rockliedjes zingen.

de kaak stellen van de slechte muzikale smaak van de jeugd, leidde dit artikel uiteindelijk tot het ontwikkelen van een nieuwe onderwijsmethode (het beroemde Kabalevski-systeem) en de hervorming van het Sovjet schoolmuziekonderwijs.

In 1970 schreef Kabalevski een experimentele methode Muzyka (‘Muziek’), die het muziekonderwijs in de context van de emotionele en esthetische

tekening V. Averkiev

opvoeding van kinderen plaatste. Vanaf 1973 ging de toen al 69-jarige

Muziekleraar van de XXIe eeuw

componist zelf gedurende zeven jaar als muziekdocent op school werken

Dit vernieuwingsproces is nog steeds aan de gang. Ieder jaar komen er

om zijn ideeën in de praktijk te toetsen. ‘Muziek is een levende kunst’,

nieuwe enthousiaste docenten bij die in hun lessen alles willen uitpro-

‘het einddoel van de opvoeding is de harmonie tussen verstand en hart’,

beren. Ze ontwikkelen eigen methodes, werken samen met de school-

‘het schone wekt het goede’ - dat zijn slechts enkele beroemde uitspraken

psychologen en voeren op het internetforum verhitte discussies over maart 2010 • deKlank 41

t

48ste INTERNATIONAAL VOCALISTEN CONCOURS ’s-Hertogenbosch Herdenkingsconcert 4 mei 2010 • Provinciehuis (toegang gratis)

Internationale Voorronden 13 t/m 15 september 2010 • Muziekcentrum De Toonzaal

Internationaal Vocalisten Concours 2010 17 t/m 26 september 2010 • Theater aan de Parade

Elly Ameling Liedcursus 28 29 september 2010 • Muziekcentrum De Toonzaal

Bezoek onze nieuwe website voor de meest actuele informatie:

www.internationalvocalcompetition.com

Stichting Het Leye Fonds Stichting Bosch Vocaal

42

vakoverstijgende, interactieve, multimediale, cross-culturele, op volksmuziek georiënteerde en zelfs Russisch-orthodox verantwoorde muzieklessen. De droom van Kabalevski over de betrokken muziekdocent lijkt uit te komen. In de jaren zeventig van de vorige eeuw sprak de compo-

Agenda educatie

nist namelijk zijn hoop op ‘betere tijden’ uit, wanneer een muziekdocent met trots de vraag over zijn werkzaamheden op school zou kunnen

Componeren in de klas

beantwoorden: ‘Ik ben musicus. Ik leer muziek aan kinderen’.

26 februari - 9 maart 2010 Basisschool De Klimboom Best workshops voor de groepen 6 en 8 5 - 10 maart 2010 Basisschool Rapenland Eindhoven workshops voor groep 7 24 maart - 1 april 2010 Basisschool St. Theresia Boxtel workshops voor de groepen 7 en 8

De tijden beginnen inderdaad te veranderen. In oktober 2009 ging het Russische Ministerie van onderwijs, de pedagogische universiteit van Moskou en de Russische afdeling van de ISME (met financiële ondersteuning van de Magnitogorsk metaalfabriek) al voor de vierde keer op zoek naar getalenteerde muziekdocenten en studenten schoolmuziek.

Het concours ‘Muziekleraar van de XXIe eeuw’ kreeg meer dan driehonderd aanmeldingen. De jury lette niet alleen op de ‘muzikaliteit,

Presentatie Schilderijententoonstelling

artistieke kwaliteiten en professionalisme’ van docenten, maar ook op

26 en 28 maart 2010 Leerlingen van de afdeling muziek, dans en beeldende kunst van het Koning Willem 2 College uit Tilburg geven een uur voor aanvang van het concert van Het Brabants Orkest een presentatie van hun visie op een schilderijententoonstelling

de ‘muziek-creatieve betrokkenheid van de kinderen tijdens de les’.

Veertien deelnemers uit Rusland, Oekraïne en Bulgarije kregen de uitnodiging om voor de tweede ‘live’-ronde naar de Siberische stad Magnitogorsk te komen. De prijzen in de categorieën ‘Muziekles onder leiding van docent’ en ‘Muziekles onder leiding van student’ kregen de winnaars

Cursus

uit handen van de zoon en dochter van Kabalevski. De ‘Leraar van het

19 en 26 maart 2010 Cursus Russische Emoties Veldhoven - Art4u 8-16 april 2010 Cursus Wat is toekomst muziek?

Breda - Volksuniversiteit brede aa

jaar 2008’ kwam een masterclass verzorgen. Want toevallig of niet werd deze landelijke wedstrijd door een muziekdocent gewonnen.

OLGA DE KORT-KOULIKOVA

Dit artikel is eerder gepubliceerd in de december-editie van Kunstzone, tijdschrift voor kunst en cultuur in het onderwijs.

Het Brabants Orkest speeelt R Rus ussische componisten 26,, 27 een n 28 m maa aart rt 2010 · zie pagina 36

Mijmeringen achter de lessenaar Onlangs gingen mijn vrouw en ik weer eens lekker ouderwets uit eten.

Gewoon van een rond bord met flinke porties in dat restaurant van vroeger. Zij – vegetariër – nam een garnalencocktail en ik – nog niet zo milieubewust – een steak. Hoewel het eten deskundig was bereid smaakte het ons niet meer als voorheen. De garnalen waren haast niet terug te vinden in een veel te overmatig vispannetje en mijn malse vlees was zoek onder een iets te vette pepersaus. Ik kan niet in de toekomst kijken, maar wellicht is onze smaak aan het veranderen en komt er een tijd dat wij kiezen voor dat vierkante bord, u weet wel, waarop twee artistiek diagonaal gedrapeerde asperges naast een bescheiden mager lamsboutje onder een takje rozemarijn, vergezeld van een eierdopje rijst met over het geheel een ragfijn zorroteken van exquise dressing.

zie ook www.brabantsorkest.nl > maak kennis met het orkest > educatie 040 265 56 81 · avcampen@brabantsorkest.nl

Op 26 maart 2010 geeft uw Brabants Orkest in Eindhoven een concert met onder andere Schilderijen van een tentoonstelling van Moesorgski.

De dag erna herhalen we dat programma in het Concertgebouw in Amsterdam, de concertzaal met de onbetwist beste akoestiek van Nederland. Een feest om in te musiceren. Immers, voor het orkest is een zaal als een instrument en geen groter genoegen dan spelen in deze zaal van stradivariuskwaliteit. Ik mocht daar laatst mijn collega’s beluisteren en voor het eerst viel het me op hoeveel ‘zaal’ je hoort.

Constant is die unieke klank hoorbaar, die elke gespeelde noot onontkoombaar drenkt in een heerlijke warme saus. En juist daar, geachte concertbezoeker, waardeerde ik als nooit tevoren het Muziekcentrum Frits Philips met haar iets koelere, ietwat analytische, doch helder gedifferentieerde akoestiek, in vergelijking met die prachtig rijke, gouden galm van het Concertgebouw waarin alles samensmelt.

Nee, het zou van naïef chauvinisme getuigen wanneer ik de suggestie wek dat Eindhoven beter is, maar ik bewonder ons Muziekcentrum meer en meer. Ik kan niet in de toekomst kijken, maar wellicht is onze smaak aan het veranderen en komt er een tijd dat men de Eindhovense nieuwe zakelijkheid van de eenentwintige eeuw welhaast net zo apprecieert als de vertrouwde negentiende-eeuwse liefdevolle mantel uit Amsterdam. Ik ben benieuwd.

WOLF EEKHOF

Wilt u reageren op de mijmeringen van Wolf Eekhof ?

Dat kan op mijmeringen@brabantsorkest.nl maart 2010 • deKlank 43

Eric Er ic K Kol olen e

Seth Gaaikema

H

et lijkt Schuberts Winterreise wel als ik op zoek ga naar Seth Gaaikema.

Op het moment dat deze woorden worden geschreven, regeert de winter

met harde hand. De mooie langgevelboerderij van de cabaretier ligt ver-

scholen in het Meierijse landschap, waar stad en platteland elkaar welhaast vreed-

zaam ontmoeten. De ontvangst is vriendelijk en het woonvertrek van Gaaikema ademt kunst en cultuur uit. Schilderijen met felle kleuren bevolken de muren en overal staan tafels met boeken en cd’s. Diezelfde avond verzorgt de zeventigjarige Seth zijn programma ‘Als was het de eerste keer’ en daarom vindt het gesprek in de ochtend plaats. De middag is gereserveerd voor een dut en concentratie. ‘Weet je’, zegt hij op enig moment, ‘muziek is voor mij zó essentieel, zo onlosmakelijk met mijn leven verbonden, dat ik elke dag met een Bach-cantate begin, écht elke dag. Overigens in een volstrekt willekeurige volgorde. Ik heb ze drie keer, die van Harnoncourt, die van Koopman en jazeker, die van Kruidvat!’ Met een dergelijke ontboezeming moet een gesprek wel gaan lopen als een allegro van een Rossini-sonate.

Klassieke muziek werd Gaaikema met de spreekwoordelijk lepel ingegoten. Met veel Bach op het menu, ofschoon hij later andere componisten ging waarderen. Mozart spreekt hem erg aan, net zoals Mendelssohn. ‘Toch heb ik erg, erg veel met Schumann. En dat heeft natuurlijk alles te maken met het gegeven dat ik mijn leven lang al met teksten bezig ben. Hoe beter melodie en woord elkaar ontmoeten, des te beter ik me voel en des te meer een lied me dan ook raakt. Dat specifieke gevoel heb ik misschien wel het meest met Schumann. Wat hij doet met de woorden van Heine grenst aan het ongelooflijke. Zó mooi vanuit de woorden, prachtig!’ Als de naam Heinrich Heine valt, begint een bijna lyrische beschrijving van deze Duitse dichter, die leefde van 1797 tot 1856. ‘Kijk’, zegt Gaaikema, ‘componisten overleven met gemak soms twee eeuwen met hun geniale muziek.

Schrijvers en dichters moeten begrepen worden vanuit hun teksten. Die moeten dan wel ijzersterk zijn om nu nog begrepen te worden. Die van Heinrich Heine zijn dat, hij was een écht mensenmens. Een ondeugende man, iemand ook die geen blad voor de mond nam. Heine droeg alle menselijke eigenschappen in zich, zijn gedichten gaan dan ook over échte mensen van vlees en bloed. Eigenlijk ben ik mijn leven lang al bezig met Heine. Zijn teksten hertaalde ik voor de eerste keer al in 1981.’

44

t

Seth Gaaikema en Jan Stulen tijdens het Oetelkonzert met Het Brabants Orkest in 1989

‘Het Brabants Orkest is een geweldig instrument om bij te dragen aan het zich welbevinden van Brabanders.’

maart 2010 • deKlank 45

Seth Gaaikema gaat verder over Heine en vertelt dat in 2003 het boek Verliefd & Verloren volgde, terwijl onlangs een derde boekje verscheen met 42 liefdesgedichten van Heine die Schumann inspireerden tot zijn fameuze liedercycli Dichterliebe en Liederkreis opus 24. Bariton Maarten Koningsberger en pianiste Marietta Petkova traden er, samen met Gaaikema mee op en ontvingen enthousiaste commentaren. Het cd-boek Verliefd & Verloren dat een jaar geleden het licht zag, vindt gretig aftrek. De glimlach op het gezicht van Gaaikema spreekt boekdelen als hij over dit project verhaalt.

Geweldig instrument Seth Gaaikema is duidelijk als het gaat over de waarde van klassieke muziek als kunstvorm en cultuur in het algemeen. ‘Ik vind het schande dat Nederland niet een minister heeft die zich voor 100% bezighoudt met cultuur. Dat is schande, want een sterke minster zou zich met hand en tand verzetten tegen de opvatting dat er vanwege een zogenaamde crisis bezuinigd moet worden op het cultuurbudget. Belachelijk!’ Hij zegt zich desgevraagd te kunnen vinden in de uitlatingen van Peter Swinkels en Jan Marijnissen, die zich in eerdere afleveringen van deze felicitatierubriek vanwege het zestigjarig bestaan van Het Brabants Orkest in

Seth Gaaikema en muziekheater Nog tijdens zijn studietijd, werd Seth Gaaikema uitgenodigd de songs van de musical My Fair Lady te vertalen, waarna de musicals Oliver!, Kiss me Kate, Sweet Charity en Brechts Dreigroschenoper volgden. Begin jaren negentig stonden Les Misérables (1990), The Phantom of the Opera (1993) op het repertoire en kruiste My Fair Lady (1994) opnieuw Gaaikema’s pad, toen hij werd gevraagd nu ook de dialogen te bewerken tot eigentijds Nederlands. Daarna volgden La Cage aux Folles en Evita (1995), Miss Saigon (1996), Jekyll & Hyde (1997, Europese première), Chicago, Elisabeth (1999) en de Gershwin-musical Crazy For You (2004).

Gaaikema schreef zelf de musicals Swingpop (1978, muziek Paul van Wely/Roelof Stalknecht/Ferry Wieneke) en Publiek (1986, muziek Bob Zimmerman). Met componist Klaas van Dijk schreef hij De Drie Musketiers, Catharine (1997) en Adam & Eva (1999) en met de levende musicallegende Cy Coleman creëerde hij Grace (2001). Ten slotte schreef hij Kuifje en de Zonnetempel in samenwerking met componist Dirk Brossé en regisseur Frank van Laecke (2001).

In 2006 vertaalde en bewerkte Gaaikema voor het Nederlands Operette Theater de operette La vie parisienne van Offenbach, die een seizoen lang draaide onder leiding van Pieter Cox en Robert Jan Kamer, in een regie van Eddy Habbema.

soortgelijke zin uitten. Zo pleitte Swinkels voor een integrale visie op wat mensen écht nodig hebben in hun leven van alledag. Gaaikema gaat nog verder en is ervan overtuigd dat júist in economisch moeilijke tijden cultuur extra budget moet krijgen. Gaaikema, fel: ‘Cultuur en dus ook klassieke muziek zijn zo ongelooflijk belangrijk voor mensen. Het behoort tot de basisvoorzieningen van mensen. Klassieke muziek is een van de mooiste uitingen van God en moet alleen daarom al altijd blijven bestaan. Overheden moeten dat beseffen. Het Brabants Orkest is een geweldig instrument om bij te dragen aan het zich welbevinden van Brabanders.’ Nu de naam van het orkest is gevallen, wordt het tijd om zijn samenwerking met het orkest te bekijken.

‘Het lijkt me een zalige gedachte om met Het Brabants Orkest nóg eens een gezamenlijk programma te doen.’

Eén grote wens De tekstkunstenaar die Seth Gaaikema is, bracht hem al eens eerder in contact met het Brabants Orkest. In 1989 verzorgde Het Brabants Orkest hun jaarlijkse serie carnavalsconcerten in samenwerking met Gaaikema.

Hij kijkt er met zichtbaar plezier op terug: ‘Ik meen dat Jan Stulen de dirigent was. Het programma had duidelijk een carnavaleske inhoud, maar de voorbereidingen waren intensief. Juist omdat het om zogenaamde lol en leut ging. Maar wat een heerlijke ervaring, een dergelijk orkest als begeleiding voor de liedjes die ik zong. Ik durf best hardop te zeggen dat het een uitgesproken wens van me is om een dergelijke samenwerking nog eens aan te gaan. De geschiktste gedichten uitzoeken, een mooi programma samenstellen en ze laten orkestreren door bijvoorbeeld Bob Zimmermann, die daar erg goed in is en er veel ervaring mee heeft.

En dan samen met Het Brabants Orkest op tournee gaan door Brabant. Het lijkt me een zalige gedachte!’

Schrijver dezes belooft Seth Gaaikema zijn wens door te spelen naar de directie van Het Brabants Orkest in Eindhoven.

De woordkunstenaar die Gaaikema is – wie kent niet de beroemde zin uit zijn vertaling van My Fair Lady uit 1965: ‘Het Spaanse graan heeft de orkaan doorstaan’ en het carnavaleske ‘Wat een spreker is die man, das ne man die ouwehoeren kan’ – vervolgt zijn cultureel credo met een andere hartenwens. ‘Ik vind het zo jammer, zo misplaatst zelfs, dat de sfeer rondom klassieke muziek dikwijls zo plechtstatig is. Dat hoort er gewoon niet bij. Het zou wat mij betreft allemaal wat informeler mogen. Schubert zong toch ook gewoon thuis met zijn vrienden en bij de concerten van Mozart werd ook gewoon gepraat, gegeten en gedronken. Klassieke muziek moet mensen in het hart raken en dan horen daar geen onnodige zaken bij.’ Het zij gezegd…

46

Heerlijke muziek Wil Seth Gaaikema Het Brabants Orkest ten slotte iets toewensen?

De vraag stellen, is het antwoord geven. Gaaikema: ‘Ja zeker. Ik hoop van harte dat Het Brabants Orkest nog in lengte van jaren mag voortbestaan en dat het zijn rol met verve blijft uitdragen. Mooie, hartverwarmende muziek maken. Brabant moet een dergelijk bezit koesteren en daarom wens ik het orkest een mooie toekomst toe en hoop ik het in de toekomst weer eens tegen het lijf te lopen!’

Dat zou best wel eens op korte termijn kunnen, want op de vraag welk concert hem in de komende maanden naar een van de Brabantse steden zou trekken, bekijkt hij de seizoenbrochure uitermate serieus

Seth Gaaikema

en langdurig. ‘Ik twijfel’, zegt hij, ‘tussen Le nozze van Mozart eind mei en de Matthäus begin april. Die laatste zit in mijn genen, maar ik kies toch voor Mozart.’ De waaromvraag wordt kort maar krachtig weerlegd: ‘Op mijn leeftijd doe ik niet meer aan waarom-beantwoordingen. Het is gewoon mooie, heerlijke muziek. Weliswaar in het Italiaans, maar toch. Ja, dat wordt ie!’ Het vraaggesprek krijgt een verrassend einde, want vanuit de luidsprekers klinkt een lied van zijn cd Jij en ik. Met teksten natuurlijk van Gaaikema zelf, begeleid door een symfonieorkest. De woorden ervan bewijzen nog eens waarom het Nederlands het begrip woordkunstenaar kent.

Verliefd & verloren ‘Hoor ik het liedje klinken, dat eens mijn liefste zong, kan ik weer in weemoed verzinken, die ik zo lang verdrong.’ Uit Dichterliebe Gebonden + 2 cd’s 196 pagina’s met medewerking van Maarten Koningsberger bariton Marietta Petkova piano Prijs E 29,95 ISBN 9789049400262 december 2008 ‘En nu is er dan een boek met geheel herziene hertalingen van alle Heine-liederen van Robert Schumann, zoals Dichterliebe, Liederkreis en een aantal zelfstandige liederen, gecombineerd met twee cd’s waarop bariton Maarten Koningsberger en pianiste Marietta Petkova de liederen prachtig zingen en spelen alsof ze net geschreven zijn. De eerste cd luistert naar de titel Jong & heftig, de tweede heet Verliefd & verloren.

Beide cd’s vertellen, louter met de liederen en geheel naar een idee van Gaaikema, het complete verhaal van leven en liefde. Eerst vanuit het perspectief van de jeugd en op de andere cd met de blik van een door schade en schande wijzer geworden rijpere man.’ (Paul Janssen, Luister) Zie ook www.youtube.com/watch?v=Qu29IHso_jA www.vpro.nl/programma/vrijegeluiden/afleveringen/42859741/ items/42880026/ www.smpn.nl/concerten/terugblik/verliefd-en-verloren.php

maart 2010 • deKlank 47

Em man nue uell Ov Over erbe beek eke

Henri Dutilleux, meer eenling dan Fransman

D

e Franse componist Henri Dutilleux (1916) heeft zijn leven lang geopereerd buiten de heersende stromingen. Die bewuste onafhankelijkheid maakte het leven voor hem soms niet eenvoudig, maar de unieke kwaliteit van

zijn werk bracht hem van meet af aan een ruime erkenning. Hoezeer zijn stijl zich ook heeft ontwikkeld, herkenbaar is zijn muziek vrijwel altijd.

Veel niet-Fransen zullen zijn muziek typisch Frans noemen, maar in Frankrijk valt die uitdrukking ietwat vreemd. Er bestaat nauwelijks zoiets als een nationale stijl, zeker niet in de twintigste eeuw. Toen Dutilleux zijn carrière begon, vlak voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, bestonden diverse stijlen naast elkaar die weinig gemeen hadden. Als de Fransen zich al ergens in vonden, dan was het in hun afkeer van Duits romantisch pathos vol opgelegde emotie en expressie. Maar in die houding zat veel retoriek en veel componisten hadden ieder op hun manier een klassiek-romantische inborst. Messiaen vormde met Jolivet en Daniel-Lesur en anderen een groep genaamd ‘La Jeune France’, waarin de lang volgehouden extase hoog stond aangeschreven en voor wie de laat-romantische katholieke kerkmuziek een grote inspiratiebron vormde. Tegenover deze soms religieuze componisten stonden uitgesproken wereldlijk georiënteerde toondichters als Milhaud, Auric en Tailleferre, die muziek schreven die schijnbaar sterk onbekommerd en diverterend is. Een soort tussenpositie werd ingenomen door Poulenc en Honegger, die weliswaar rond 1920 naam maakten met muziek met een hoog veredeld café chantant gehalte, maar later ernstiger muziek begonnen te schrijven en de religie in hun werk toelieten in de vorm van grootse, melodramatische composities (Honegger), dan wel klassieke werken met een sobere, religieuze saus (Poulenc).

Die tegenstelling verbaast niet. Sinds de Franse Revolutie is Frankrijk in wezen een verdeeld land: één deel is wel en een ander deel niet bereid om de verworvenheden van de Verlichting en de Franse Revolutie te accepteren. De afgelopen eeuwen zijn de scherpe kanten er enigszins van afgegaan, maar het diepgewortelde verschil is gebleven.

Een eigen taal Dutilleux verenigde elementen uit de stijlen waarmee hij opgroeide tot een zeer persoonlijke synthese. Wat hem bindt met al zijn directe voorgangers is de enorme fascinatie voor klankkleur. Klank is voor hem en zijn landgenoten niet slechts een mooie façade van een harmonisch, melodieus of ritmisch patroon. Instrumentatie is voor het karakter en de structuur minstens zo bepalend als die andere elementen. Structuur in zijn muziek ontstaat in sterke mate door een geraffineerde afwisseling van klankkleuren. Dit bindt hem ook met Franse nakomers als Boulez, Barraqué, Grisey en Murail.

48

Henri Dutilleux

Ook al is Dutilleux niet gelovig en ook al schreef hij vrijwel geen vocale muziek, teksten zijn voor hem belangrijke inspiratiebronnen. Veel van zijn composities dragen titels die ontleend zijn aan literaire werken en die eerder bedoeld lijken als een beeld uit een andere kunst dan als een poging het muziekstuk op te vatten als een soort programmamuziek.

Een voorbeeld is zijn Vioolconcert l’Arbre des songes.

De titel (‘De boom der dromen’) geeft aan dat nieuwe ideeën kunnen groeien uit een basisidee en dat die groei vaak het associatieve verloop heeft dat ook kenmerkend is voor dromen. Dat hij dit concert schreef voor Isaac Stern, is illustratief voor het feit dat Dutilleux nooit te klagen heeft gehad over grote vertolkers.

Henri Dutilleux

Een tonaal componist Zijn behoefte aan betekenisgeving en toegankelijkheid, hoe vaag die betekenis soms ook is, verklaart wellicht ook waarom hij besloot de principes van de tonaliteit in wezen trouw te blijven. Daarmee is niet gezegd dat zijn muziek een duidelijk harmonisch centrum heeft, goed neuriebaar is en een sterke metrische puls bezit. Al die uiterlijke kwaliteiten zijn bij Dutilleux vaak afwezig, zeker vanaf de jaren

Wat Dutilleux bindt met al zijn directe voorgangers is de enorme fascinatie voor klankkleur.

zestig. Maar hij heeft onderkend dat tonale muziek het moet hebben van allerlei harmonische zwaartepunten, van een duidelijke opbouw van spanning en ontspanning en van een helder tijdsverloop en dat een tonaal schrijvende componist die eigenschappen in vergaande mate kan verhullen en stileren zonder ze te hoeven verloochenen. De samenhang die de luisteraar bij zijn muziek ervaart, is daardoor eerder onbewust dan bewust, al is het gevoel van structuur er daarom niet minder om.

De Tweede Symfonie ontstond in 1959 en toont het in wezen tonale karakter van Dutilleux’ muziek ten voeten uit.

Dutilleux werkte in deze jaren bij de Franse omroep, moest onder meer muziek schrijven bij hoorspelen en had al naam gemaakt met ballet- en filmmuziek, twee genres die in Frankrijk zeer hoog stonden aangeschreven.

De neiging tot directe expressie, zo kenmerkend voor deze twee genres, kon hij moeiteloos overbrengen op de symfonie. Het ernstige en verheven karakter van het genre symfonie moet men vooral zoeken in de schijnbaar complexe structuur.

Magie en sensualiteit Wat het gevoel voor het tonale bij Dutilleux voortdurend op de proef stelt, is zijn hang naar magie en sensualiteit.

Hij kan evenals Debussy, Ravel, Messiaen, Boulez en Barraqué imponeren louter door de klank en vergroot de bezwerende werking ervan door een klassieke en voorspelbare omgang met tijd en spanning bij herhaling aan zijn laars te lappen. Evenals Messiaen en Jolivet onderkent hij de declamatorische kracht van het gregoriaans en andere katholieke muziek, maar anders dan zij geeft hij er een seculiere draai aan.

In Dutilleux’ ontwikkeling staat de Tweede Symfonie op een keerpunt. Oudere werken, zoals de Pianosonate (1947), de Eerste Symfonie (1950) en het ballet Le loup (1953) geven de magie een ruime plaats, maar de tonaliteit met een fraaie façade staat hierin voorop. In latere werken krijgt zijn muziek een andere gedaante. In orkestwerken als Métaboles (1964), La nuit étoilée (1978) en de concerten voor cello (1970) en viool (1985) is de behoefte tot bezwering veel sterker en de verhulling en verfijning van de tonaliteit zeer demonstratief. In zijn kamermuziek, met name zijn Strijkkwartet (1976), durft hij de grenzen van de tonaliteit veel rigoureuzer te verkennen. Recente werken zoals de korte Nocturne voor viool en orkest (2002) en Correspondances voor sopraan en orkest (2003), geven aan dat het Frans gekleurde raffinement waarmee hij de tonaliteit hanteert, alleen maar is toegenomen, maar dat hij de tonaliteit niet heeft verlaten. Niet-Fransen noemen hem Frans, Fransen noemen hem een eenling. De componist zit er niet mee.

Marc Soustrot di diri rigeert Dutilleux’ Symfonie nr.22 · 1133 en 114 4 maart 2010 · zie pagina 32 maart 2010 • deKlank 49

VOORUITBLIK FAMILIECONCERT Het wonder van nachtegaalgezang (7+) Als er één dier componisten fascineerde, was het wel de vogel. En de eeuwige vraag of hij in zijn gezang ook schoonheid nastreefde. Al vanaf de vroegste tijden geloofde de mens dat de kunst – ook de muziek – de natuur nabootste. Over het verschil tussen echt vogelgezang en imitatie gaat De Dag- en Nachtegaal van Theo Loevendie, een prachtig sprookje, met tekst van schrijver Kees van Kooten.

Veni, veni Emmanuel is een spektakelstuk dat James MacMillan schreef voor de slagwerkster Evelyn Glennie en orkest. Bezoekers zullen ogen en oren tekort komen tijdens dit familieconcert.

Hans Leenders dirigent Ramon Lormans slagwerk Vincent Wijlhuizen verteller MacMillan Veni, veni Emmanuel Loevendie De Dag- en Nachtegaal (concert zonder pauze) Tilburg Concertzaal vrijdag 16 april 2010, 19.00 uur Eindhoven Muziekcentrum Frits Philips zondag 18 april 2010, 14.15 uur

VOLGENDE MAAND IN DEKLANK Stefan Solyom dirigent Jacques Zoon fluit Paul Goodwin dirigent Johannette Zomer sopraan Wilke te Brummelstroete mezzosopraan Robbert Muuse bas Marcel Reijans tenor · Evangelist Nanco de Vries bas · Christus Peter Gijsbertsen tenor Philips’ Philharmonisch Koor Jongenskoor Schola Cantorum St. Jan Bach Matthäus-Passion Eindhoven · donderdag 1 april 2010 Eindhoven · vrijdag 2 april 2o10 Muziekcentrum Frits Philips, 19.00 uur

John Axelrod dirigent Nino Gvetadze piano Bizet l’Arlésienne-suite nr.2 Saint-Saëns Pianoconcert nr.2 Berio La ritirata notturna di Madrid (naar Boccherini) Debussy Image nr.2: Ibéria Ravel Boléro Breda · vrijdag 9 april 2010 Chassé Theater, 20.30 uur Eindhoven · zaterdag 10 april 2010 Muziekcentrum Frits Philips, 20.15 uur ’s-Hertogenbosch · zondag 11 april 2010 Theater aan de Parade, 14.15 uur

FAMILIECONCERT Hans Leenders dirigent Ramon Lormans slagwerk Vincent Wijlhuizen verteller

Subsidiënten

MacMillan Concert voor slagwerk en orkest Loevendie De Dag- en Nachtegaal Tilburg · vrijdag 16 april 2010 Concertzaal Tilburg, 19.00 uur Eindhoven · zondag 18 april 2010 Muziekcentrum Frits Philips, 14.15 uur

Sponsors Wilt u ook Sponsor worden en u bij deze muziekminnende bedrijven aansluiten?

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Arthur van Dijk, algemeen directeur van Het Brabants Orkest, telefoon 040 265 56 92, of per e-mail via arthur.vandijk@brabantsorkest.nl In een persoonlijk gesprek legt hij graag de verschillende sponsormogelijkheden aan u voor.

KAARTEN BESTELLEN • Muziekcentrum Frits Philips Eindhoven 040 244 20 20 • bespreekbureau@philipshall.nl • openingstijden: ma t/m za 12-17 uur en 5 kwartier voor aanvang tot 1 kwartier na aanvang | telefonisch: ma t/m vr 11-17, za 12-17 uur.

Tijdens concertavonden ook van 17-19 uur. Op koopavonden en koopzondagen is het bespreekbureau gesloten.

• Theater aan de Parade ’s-Hertogenbosch 0900 33 72 72 33 • info@theateraandeparade.nl • openingstijden: ma t/m do 13-20.30 uur | vr en za 13-21.30 | zo 13-14.30 en 18-20.30 uur | telefonisch: ma t/m za 13-20 uur | zo 18-20 uur.

• Concertzaal Tilburg 013 543 22 20 • theatershop@theaterstilburg.nl • openingstijden: ma 10-18 uur (alleen telefonisch) | di t/m za 10-21 uur.

• Chassé Theater Breda 076 530 31 32 • bespreekbureau@chasse.nl • openingstijden: ma t/m za 11-18 uur en 1 uur voor de voorstelling.

50

JUBILEUMCONCERT Alan Buribayev dirigent Jean-Efflam Bavouzet piano Verbey Orchestral Variations (2009) Ravel Pianoconcert voor de linkerhand R. Strauss Suite Der Rosenkavalier Ravel La Valse Tilburg · donderdag 22 april 2010 Concertzaal Tilburg, 20.30 uur Breda · vrijdag 23 april 2010 Chassé Theater, 20.30 uur ’s-Hertogenbosch · zaterdag 24 april 2010 Theater aan de Parade, 20.00 uur Eindhoven · zondag 25 april 2010 Muziekcentrum Frits Philips, 14.15 uur

Het Brabants Orkest en Opera Zuid Dirk Vermeulen dirigent Mozart Le nozze di Figaro 22 mei t/m 19 juni 2010

deKlank editie nr. 7/8 april t/m juni 2010 verschijnt op 26 maart 2010

!A H=QSA (=IAN OP==P RKKN AT?HQOEARA EJPANEAQNO IAP CARKAH RKKN I=PANE==H OPEFH AJ GHAQN %AP O=IAJOLAH PQOOAJ EJPANEAQN=N?DEPA?P AJ @A?KN=PAQN HAE@P PKP AAJ EJPANEAQN @=P PKP EJ DAP GHAEJOPA @AP=EH CASKCAJ EO "HG EJPANEAQN EO I==PSANG AJ SAANOLEACAHP @A VEAH R=J D==N >ASKJANO 3KKN IAAN CAJEAPAJ XXX EFCMBVXFLBNFS DPN (FPQFOE PQ BGTQSBBL ,BTUFFM $SPZ ] $SPZMBBO ] 1$ "BSMF 3JYUFM /- ] 5

] & JOGP!EFCMBVXFLBNFS DPN

maart 2010 â&#x20AC;¢ deKlank 51

Tuinen waar muziek in zit.

Tuinen waar muziek in zit.

Van natuurlijk tot strak gecomponeerd.

Van natuurlijk tot strak gecomponeerd.

Elk ontwerp is uniek.

Elk ontwerp is uniek.

Jacques van Leuken uit Nuenen heeft als tuinarchitect ruim 25 jaar ervaring. Hij ontwerpt tuinen in diverse stijlen: modern, parkachtig en landschappelijk. Met het gemeenschappelijke kenmerk dat ze direct na aanleg een volwassen resultaat hebben en dat opdrachtgevers de bereidheid hebben te investeren in mooie materialen.

De foto’s zijn genomen binnen één jaar na aanleg. Door het planten van volwassen bomen en grote struiken lijkt het binnen een jaar na aanleg alsof het nooit anders is geweest. Ook sluiten nieuwe delen van een tuin daardoor goed aan bij bestaande delen van een park of bos.

52

www.jacquesvanleuken.nl T 040 – 284 60 64