Fylkir á jólum 2022

- Gísli Pálsson frá Bólstað

Bls. 13 Hús og fólk VI: Gjábakki – Bakkastígur 17 - Ívar Atlason

Bls. 16 Sjálfstæðisfélag Vestmannaeyja 90 ára - Gísli Stefánsson

Bls. 19 Með Heklunni í hamingjulandið Guðlaug Kristín Runólfsdóttir frá Hilmisgötu 7 rifjar upp æskuár í Vestmannaeyjum - Helgi Bernódusson

Bls. 24 Gunnar Ólafsson: Ákveðinn og umhyggjusamur fjölskyldumaður - Andrea Þormar

Bls. 26 Gunnar Ólafsson á Tanganum: Gætinn athafnamaður og fastur fyrir - Helgi Bernódusson

Bls. 29 Hörður Baldvinsson rifjar upp æskuárin á Illugagötunni: Skemmtilegur tími en krakkar urðu að bjarga okkur sjálf - Ómar Garðarsson

Bls. 32 Legsteini skilað Um Þorstein í Nýjabæ, gröf hans og minningarmark - Helgi Bernódusson

Bls. 34 Látnir kvaddir - Myndir af fólki sem búið hefur í Vestmannaeyjum í lengri eða skemmri tíma og lést á árinu.

Myndir í blaðinu: Forsíðumynd: Sæþór Vídó. Aðrar myndir: Úr einkasöfnum og Ljósmyndasafn Vestmannaeyja.

Jólahugvekja:

Iðkum þakklæti og auðmýkt!

GUÐRÚN HAFSTEINSDÓTTIR

Skammdegið er sérstakur tími og mótsagnakenndur. Stuttir dagar, myrkur stóran hluta sólarhringsins en jafnframt tími ljóssins.

Aðventan og jólahátíðin eru stundir samveru með fjölskyldu og vinum. Fyrir mér eru jólin hátíð ljóss og friðar en ekki síður tími íhugunar, örlætis og vilja til að láta gott af sér leiða. Gefa bæði og þiggja.

Síðustu tvenn jól hafa verið mörkuð af heimsfaraldri með tilheyrandi samkomutakmörkunum. Nú er tilveran að miklu leyti komin í fyrri skorður og við skynjum gleði og eftirvæntingu sem fylgir því að fjölskyldur geta nú aftur komið saman til að gleðjast um hátíðir. Við sækjum jólatónleika, vinnufélagar og makar þeirra gera sér dagamun við jólahlaðborð og þar fram eftir götum. Samfélagið er í stórum dráttum orðið á ný það sem var og fyrir það getum við verið þakklát.

Þakklæti er annars nokkuð sem við skulum tileinka okkur og iðka. Við eigum hreinlega að þjálfa okkur í því að vera þakklát og sýna það í verki. Sannarlega höfum við margt að þakka fyrir, Íslendingar. Til að mynda getum við verið þakklát fyrir að hafa það betra efnahagslega en dæmi eru um áður. Þá er ég ekki endilega með í huga nærtækustu dæmin sem tengjast áhrifum styrjaldarinnar í Úkraínu í grannríkjum okkar. Fréttir berast frá meginlandi Evrópu, Bretlandi og jafnvel Noregi um að fjöldi fólks gangi á sparifé sitt til að borga rafmagnsreikningana í heimilisrekstrinum. Áhrifa stríðsins gætir vissulega hérlendis en sem betur fer ekki á þann hátt að kostnaður við að halda á sér hita í heimahúsum hafi margfaldast. Það ber að þakka.

Lífskjörin eru í heildina tekið vissulega önnur og betri en þekktust áður fyrr en við eigum að leggja okkur fram við að allir landsmenni fái að njóta lífsins gæða. Framhlið tilverunnar er björt en bakhliðin getur verið dekkri en margan grunar. Á tímum efnahagslegrar velmegunar eykst til dæmis andleg vanheilsa fólks á öllum aldri. Niðurstöður endurtekinna kannana sýna þannig að sífellt fleiri finna fyrir kvíða, þunglyndi og depurð. Orsakanna er líklegast að leita víða, meðal annars er sjónum beint að samfélagsmiðlum og áhrifa þeirra. Rannsóknir sýna til dæmis að eftir að stúlkur verja ákveðnum tíma á samfélagsmiðlum fylgir depurð í kjölfarið.

Samfélagsmiðlar hafa vissulega sína kosti. Þar hugsar fólk upphátt, sendir jákvæð skilaboð og kveðjur

og tengist. Skólafélagar og fyrrum vinnufélagar, sem ekki hafa verið í sambandi í áratugi, ná saman og halda hópinn, jafnvel daglega. Þökk sé Fésbók!

Samfélagsmiðlar hafa hins vegar neikvæðar hliðar sem fleiri og fleiri staldra við. Þeir eru jafnvel notaðir sem tæki til að ofsækja fólk, niðurlægja og leggja í einelti. Það er ljótasta og dekksta hliðin á þessari fjölmiðlun. Við töldum og vonuðum að samfélagsmiðlar yrðu vettvangur heilbrigðra og opinna skoðanaskipta en það hefur gerst á annan hátt en við sáum fyrir. Samskiptamáti og hegðun sumra þarna er í sjálfu sér samfélagslegt vandamál.

Önnur neikvæð áhrif, sem of litla umræðu fá, er það sem varðar starfsemi svokallaðra áhrifavalda og óbeinna auglýsinga sem fólk oft og tíðum á mjög erfitt með að greina á milli hvað er staðreynd og hvað er sölumennska. Samfélagsmiðlarar innræta okkur endalaust með hugmyndum um að okkur skorti hitt og þetta, lauma því inn í sálartetrin okkar bakdyramegin að við bara VERÐUM að kaupa tilteknar vörur eða þjónustu „til að vera með“! Hver kannast ekki við tilfinninguna: „allir“ eru á Tenerife nema ég, „allir“ eru í toppformi og klífa fjöll – nema ég?

Og þá kem ég aftur að þakklætinu. Við getum nefnilega hvert og eitt verið þakklát fyrir svo margt. Til að æfa okkur í rækta þakklæti ættum við að horfa meira til styrkleika okkar en veikleika. Vera meira úti í náttúrunni. Venja okkur á að tala vel um annað fólk og tileinka okkur

vinsamleg og kurteisleg samskipti yfirleitt.

Ég get litið mér nær því mörgum finnst samskipti alþingmanna ekki vera til fyrirmyndar og hafa þá mynd af störfum Alþingis að þau einkennist af linnulitlu rifrildi, jafnvel skítkasti. Það er nú sem betur fer ekki svo.

Við sem sitjum á Alþingi erum fulltrúar ólíkra stjórnmálaflokka og þar með mismunandi sjónarmiða og skoðana. Það hefur komið mér á óvart á þessu fyrsta ári mínu sem þingmaður hve Alþingi er góður vinnustaður. Vissulega er tekist á um málefni en maður finnur jafnframt fyrir djúpri virðingu og vinsemd á milli þingmanna rétt eins og gengur og gerist á öðrum vinnustöðum. Hafa verður samt í huga að Alþingi er vissulega sérstakur vinnustaður að því leyti að beinlínis er í hlutarins eðli að þar séu menn ósammála um eitt og annað og að slegið geti í brýnu. Málfundir fyrir opnum tjöldum er hins vegar bara hluti starfsins en sá sýnilegi út á við.

Við skulum strengja áramótaheit um að vera þakklát og auðmjúk í meira mæli en áður, virða skoðanir og hreyta ekki ónotum í náungann, hvort sem er á samfélagsmiðlum eða annars staðar. Notum aðventuna og jólahátíðina til að rækta garðinn og hlúa að því sem gott er og fallegt í mannlegum samskiptum.

Um leið og ég óska Vestmannaeyingum öllum gleðilegrar jólahátíðar þakka ég af öllu hjarta fyrir góða og innihaldsríka samveru og samtöl á árinu.

SR. KARL SIGURBJÖRNSSON

Þegar aðventan gengur í garð þá er okkur hjónum gjarnan hugsað til Vestmanneyja og aðventunnar og jólanna okkar þar árið 1973. Okkur finnst sem þá hafi okkur fyrst orðið ljós merking aðventunnar. Við vorum aðkomufólk í Eyjum, höfðum flutt þangað snemma hausts inn í framandi aðstæður og umhverfi. Dagarnir voru drungalegir þar sem allt var á kafi í kolsvartri ösku. Hvar sem litið var mátti sjá hvernig heljarhrammur tortímingar hafði slegið byggðina, mannlaus hús með neglt fyrir gluggana, einn og einn ljósastaur á stangli, eyðilegging alls staðar og megn brennisteinsfnykur lagðist yfir þegar vindátt stóð af hrauninu. Á kvöldin stóðum við oft á tröppunum á prestshúsinu að Sóleyjargötu 2 og horfðum yfir bæinn og glöddumst yfir hverju nýju ljósi í glugga. Sérhvert ljós var tákn og vísbending: Þarna er fólk að koma heim! Lífið snýr aftur, eyðing og dauði hopa. Það var líka áhrifaríkt að sjá að skærustu ljósin voru í Friðarhöfn. Friðarhöfn. Hvert nýtt ljós í bænum var eins og áskorun á hendur myrkrinu, þessu allt umlykjandi myrkri eyðingar. Þetta er aðventan í okkar huga.

Ég hafði í byrjun þorra verið sendur til prestsþjónustu meðal safnaðar sem var landflótta undan ægilegum hamförum, flóttafólk í sínu eigin landi. Ég var kallaður til að boða því trú og von, blessun Guðs í öllum sporum þess, þegar heimabyggð þess logaði og fjöllin skulfu og húsin hurfu undir hraun og ösku. Starfsstöð okkar prestanna var í Hafnarbúðum í Reykjavík, guðsþjónustur voru í Kirkju Óháða safnaðarins, húsvitjanir í allskyns bráðabirgðahúsnæði um alla borg og í nágrannasveitarfélögum, samverustundir með fermingarbörnum, umsjón með leikskóla fyrir Eyjabörn sem Hjálparstarf kirkjunnar hélt úti í kjallara Neskirkju. Og fara daglega með bænarorð í Eyjapistli sem var mikilvægur samfélagsvettvangur Eyjamanna í Ríkisútvarpinu. Ekki leyndu sér áhyggjurnar og kvíðinn hjá ungum sem öldnum. Í Hafnarbúðum var kaffistofa þar sem hægt var að horfa á beint sjónarvarp frá Eyjum sem sýndi eldstöðvarnar. Fólk sat og horfði harmi lostið á byggðina fara í kaf, jafnvel á hús sín og heimili brenna og hverfa undir hraun. Þetta var óraunverulegt og ægi-

Aðventuljós í sorta

legt. Óvissan var yfirþyrmandi en samt von, þrákelknisleg, þrjóskufull vonin um að unnt yrði að snúa aftur heim.

Allan tímann meðan eldurinn var uppi stóð Landakirkja uppljómuð á baksviði eldhafsins. Þeir feðgar, Friðfinnur Finnsson og Jóhann Friðfinnsson, trúfastir hollvinir kirkjunnar, létu það verða sitt síðasta verk áður en þeir yfirgáfu heimabyggð sína örlaganóttina miklu að kveikja ljósin í kirkjunni. Þau skyldu lýsa við þeim sem neyddust til að flýja og lýsa þeim sem þar yrðu eftir við hættuleg björgunarstörf. Þau skyldu varpa birtu vonar inn í huga og hjörtu, tjá með sínum hætti það sem letrað var á sáluhliðið að kórbaki, orð frelsarans: „Ég lifi og þér munuð lifa.“ Ljós Landakirkju slokknuðu ekki. Miskunn Guðs og náð hélt hlífisskildi yfir þeim sem stefndu út í nóttina burt frá Eyjum þessa dimmustu nótt lífs síns. Þvílík mannbjörg og mildi hefur ekki áður sést í sögu þjóðarinnar. Það var mikið beðið þá nótt og daga og nætur sem í hönd fóru. Bæn og trú, von og kærleikur varð leiðarljós ótal mörgum.

Goslokum í Heimaey var formlega lýst 3. júlí og var þá efnt til guðsþjónustu í Landakirkju. Það er ógleymanleg stund. Barn var borið til skírnar, Hrönn Róbertsdóttir, og svo var gengið til altaris. Hvort tveggja vonarmerki andspænis óvissunni. Veðrið var hið fegursta, sól og blíða, fjöll og eyjar í tiginni ró. En allt var að mestu hulið kolsvartri ösku. Þá þegar var hreinsunarstarf hafið og við hjónin fórum að undirbúa flutning til Eyja. Ákveðið var að hafa reglulegt kirkjustarf í Landakirkju allt frá goslokum, messur og barnasamverur hvern helgan dag. Kirkjustarfið var fyrsta félags- og samfélagsstarf sem komst á laggirnar í Eyjum eftir gos.

Um haustið fluttum við svo með Ingu Rut, dóttur okkar á þriðja ári, í prestsbústaðinn undir rjúkandi eldfellinu. Ég á alveg einstaka konu sem hefur fylgt mér út í hvað sem er. Stundum þegar veðurhamurinn var sem mestur og húsið hristist í hryðjunum þá varð manni ekki svefnsamt. Löngu síðar sagði Kristín mér að hún hefði alltaf verið með föt og það nauðsynlegasta í seilingarfjarlægð við rúmið ef gos hæfist að nýju.

Það var grunnt á öryggisleysinu hjá ungum sem öldnum. Sorgin var líka sár og margs að sakna. Allt var breytt. Stór hluti byggðarinnar var horfinn undir hraun og ösku og yrði ekki endurheimtur. Hreinsunarstarfið í Vestmanna-

sækir styrk og huggun: Í nærveru, samfélag og orð og tákn og hefðir trúarinnar, umfram allt bænina. Klukknahljómurinn og guðsþjónusturnar og aðrar helgar athafnir voru samfélagsuppbygging og sorgarvinna, mikilvægari en við getum ímyndað okkur.

Trúin og vonin er eitt mesta undur mannlegrar tilveru. Trúin, traustið á hið góða upphaf og takmark lífs og heims og vonin sem stefnir eftir því. Þar er uppspretta kærleikans og afl friðarins í heiminum.

eyjum er sannarlega kraftaverki líkast, þar komu margir að verki og unnu þrekvirki. Mér er hugstætt fólkið sem vann við að hreinsa kirkjugarðinn af svo mikilli vandvirkni og virðingu, eitt af öðru komu minningarmörkin upp úr öskunni. Okkur hjónum er líka minnistætt þegar ókunnugt fólk kallaði í okkur inn af götunni til að sjá heimili sitt sem það var að ljúka við að gera í stand eftir margra mánaða fjarveru í útlegðinni. Það var oft ekki orðað en við fundum að það vænti þess að við samgleddumst og blessuðum heimkomu þess. En svo margt varð ekki endurheimt. Margur hafði orð á því að fegursti hluti eyjarinnar hafi horfið, „gamla gatan mín“ var farin og samfélagsvefurinn rofinn. Góðkunningjar, ættingjar og vinir sneru ekki aftur, kunnugleg og kær kennileiti voru endanlega horfin. En Heimaklettur var á sínum stað og Helgafell, þó það væri hulið svörtum öskukufli og hefði fengið kolsvart, rjúkandi Eldfellið sér við hlið. Landakirkja var líka á sínum stað og sáluhliðið með huggunar- og fyrirheitisorðin. Hugtakið áfallahjálp var ekki til, sorgarvinna og sorgarferli var ekki heldur til í orðabókinni. En það var augljóst þá, eins og nú, hvert fólk

Landakirkja er sannarlega einhver fegursta kirkja landsins. Hinn forni helgidómur umfaðmar þann sem inn kemur traustum, þykkum, öldnum veggjum. Altaristaflan gamla er jólamynd sem sýnir vitringana lúta Jesúbarninu í lotningu. Okkur hjónum finnst hún fallegasta altaristafla landsins, svo hrífandi, mild og dulúðug.

Konurnar á Vallargötunni tóku höndum saman um að skúra og þrífa kirkjuna fyrir jól. Heil hersing kvenna mætti kvöld eitt með skúringarfötur, skrúbba og tuskur og þrifu allt hátt og lágt. Ég reyndi að gera mitt besta að vera ekki fyrir. Ég sé þær fyrir mér og hugsa, þær voru að gera fallegt fyrir Guð, já, og náungann, samfélagið, greiða fegurðinni veg. Guð blessi þessar konur og allt það fólk sem, eins þær heldur vörð um helgi kirkjunnar, sóma hennar og prýði.

Kirkjusilfrið og koparinn var kolsvart allt eftir eitrað gasið frá gosinu. Það var sár áminning um eyðingaröflin og mikil áhersla var lögð á að allt yrði fært til fyrra horfs fyrir jólin. Við Eiríkur Guðnason, yfirkennari og sóknarnefndarmaður, fengum ráð hjá sérfróðu fólki hvernig ná skyldi spanskgrænunni af koparnum. Skyldi baða hann upp úr saltsýru. Apótekarinn útvegaði okkur mikið magn af sýru og gaf ströng fyrirmæli um það hvernig skyldi blanda og umgangast þetta. Stóðum við í því langt fram undir morgun í forkirkj-

unni við stórar plasttunnur og böðuðum níðþunga, aldagamla koparstakana og skírnarfontinn upp úr saltsýrunni, burstuðum, skoluðum, aftur og aftur, þurrkuðum og fægðum síðan. Þetta var óþrifalegt verk og mikið erfiði. En það var gott að vinna með Eiríki, þeim öðlingi, og þessi nótt líður ekki úr minni. Þegar verkinu var lokið settumst við inn í kirkju, örþreyttir eftir átökin, og horfðum á koparinn glitra. Altaristaflan var óhreinsuð enn og dökk af sóti, en af ásjónu Guðsmóður og Jesúbarnsins stafaði yfirjarðneskri birtu.

Svo gengu blessuð jólin í garð, yndisleg og ógleymanleg en auðvitað gerólík öðrum jólum sem maður hefur lifað. Mín fyrstu jól sem prestur. Ég hef átt þau mörg síðan, en engin eins og þessi. Landakirkja troðfull við aftansöng og miðnæturmessu. Fermingarbörnin tóku virkan þátt, þau gegndu hlutverki meðhjálpara og hringjara og stóðu með kertaljós í hendi og lýstu upp kirkjuna. Á jóladag voru sjö börn skírð í messunni og annan dag jóla voru þau þrjú. Tíu börn helguð Kristi og voninni eilífu. Þetta var fögur og ógleymanleg jólahátíð, þrungin þakklæti, von og gleði við þungan undirtón trega og sorgar: „Í myrkrum ljómar lífsins sól. Þér, Guð, sé lof fyrir gleðileg jól.“ Aldrei hafa þau orð jólasálmsins verið sterkari og sannari en þá.

Vestmannaeyjar risu úr öskunni. Sárin greru þótt örin sætu eftir. Hvað þarf til að endurreisa samfélag úr rústum? Þekkingu, vit og fjármagn sannarlega. En ekki síst trú og von og kærleika hinna mörgu. Og því er miðlað og það er ræktað með hefðum, orðum og athöfn sem ber fegurðinni vitni og vitnar um friðinn og dýrðina eilífu sem blasir við augum trúar og vonar, fegurð himinsins þar sem sálin á heima.

Trúin og vonin er eitt mesta undur mannlegrar tilveru. Trúin, traustið á hið góða upphaf og takmark lífs og heims og vonin sem stefnir eftir því. Þar er uppspretta kærleikans og afl friðarins í heiminum. Allt virðist það á undanhaldi í okkar ráðvilltu, friðvana samtíð. Vörðurnar og leiðarmerkin, hefðir og siðir, söngur og bænamál er svo oft og víða lítilsvirt. En þegar við stöndum frammi fyrir því stóra, djúpa tilverunnar, áföllum, sorg og synd og dauða, þá varðar mestu að hafa fast undir fótum og traust viðmið að fylgja og orð til að orða hið ósegjanlega. Það er mynd og saga Jesú, bænin og trúin. Ef það er að hverfa úr vitund samfélags og menningar og hylst undir ösku og grómi gleymskunnar þá verður að sporna við því og endurheimta það! Að spenna greipar og lúta höfði og fara með Faðir vor hefur reynst ótal mörgum fyrr og síðar hjálp og huggun, já líflína til lands. Við þurfum á því að halda, og ber skylda til að leggja þeim ungu það á varir og mynd Jesú á hjörtu.

Við hjónin stóðum þarna á tröppunum fyrir 49 árum og horfðum yfir bæinn og glöddumst yfir sérhverju ljósi sem vitnaði um von og framtíð. Þau voru okkur aðventuljós og bænaljós. Það kemur í lífi allra að slík ljós verða meira virði en nokkuð annað. Leiðarljós og merki sem vísa leiðina heim, til þeirrar fegurðar og gleði sem engan skugga ber á. Guð gefi þér það að sjá og reyna. Guð gefi bjarta og blessaða aðventu og gleðileg jól!

Fjölskyldan að Sóleyjargötu. Hjónin Karl og Kristín Þórdís ásamt dótturinni Ingu Rut.

Sr. Karl við messu í Landakirkju að loknu gosi 1973.

Við óskum sjómönnum og Vestmannaeyingum öllum gleðilegra jóla og farsæls komandi árs – og þökkum kærlega fyrir samstarfið á árinu sem er að líða. Við hlökkum til að starfa saman á ný á næsta ári. Gleðilega hátíð!

Merkingar fugla: Óskar í Höfðanum

GÍSLI PÁLSSON FRÁ BÓLSTAÐ

Óskar Sigurðsson, fyrrum vitavörður, býr á Selfossi. Hann er áttatíu og fimm ára gamall og vel á sig kominn. Mestan part ævi sinnar hefur hann dvalið og starfað á Stórhöfða. Óskar sendi fyrsta veðurskeyti sitt klukkan tvö eftir miðnætti þann 1. janúar 1952 og hélt þeim hætti á sama tíma næstu tólf ár. Hann varð síðan vitavörður eftir föður sinn, þriðji ættliðurinn, frá 1965 til 2007.

Vitavarðarstarfið var lagt niður árið 2007 og sjálfvirk veðurstöð leysti manninn af hólmi árið 2013. Óskar hélt hins vegar áfram störfum enn um hríð fyrir Veðurstofu Íslands, við mengunarmælingar sem hófust 1991.

Það eru raunar fuglarnir og furðuleg veröld þeirra sem tengja okkur Óskar saman, fyrir utan ræturnar frá Eyjum. Alltaf hefur mig langaði að forvitnast um samskipti hans og fugla meðan hann bjó í Eyjum þar til hann flutti á meginlandið fyrir átta árum. Ég segi Óskari hvað ég sé að fást við, fuglar og fuglamenn séu gott og gilt mannfræðilegt viðfagsefni, kannski viti hann að ég ólst upp á Bólstað við Heimagötu og safnaði örfáum eggjum á táningsárunum og sleppti pysjum, um það leyti sem hann var að hefja mestu fuglamerkingar sem sögur fóru af. Óskar tekur mér vel, segist

ekki vera mannglöggur en sýnir mér skjöl um fuglana sem hann merkti, uppstoppaða fugla sem honum hafa áskotnast og steingervinga, sem hann hefur fundið í Höfðanum. Í seinna skiptið sem ég heimsæki Óskar býður hann upp á kaffi, hann hefur ekki hellt upp á í hálft ár eða svo, að einhverju leyti vegna Covid fársins. Okkur verður strax vel til vina.

Óskari hefur hlotnast margs konar heiður fyrir unnin störf. Hann hlaut viðurkenningu Heimsmetabókar Guinnes árið 1997 fyrir fuglamerkingar, þá hafði hann merkt 65.200 fugla. Sama ár veitti forseti Íslands honum riddarakross hinnar íslensku fálkaorðu fyrir störf í þágu fuglarannsókna. Árið 2012 var Óskar tilnefndur Eyjamaður ársins fyrir framlag sitt til umhverfismála og árið 2018 fékk hann heiðursverðlaun Náttúrufræðistofnunar Íslands fyrir langt og óeigingjarnt starf við fuglamerkingar og markvert framlag til fuglarannsókna. Eyjamenn hyggjast reisa honum minnisvarða á Stórhöfða sem þakkarvott fyrir fyglamerkingar hans og annast Marinó Sigursteinsson það verk. Þá hlaut Óskar árið 2007 viðurkenningu Haf- og veðurstofu Bandaríkjanna (NOAA) sem „Hetja umhverfisins,“

fyrir mælingar gróðurhúsalofttegunda á Stórhöfða; eitt sögulegra línurita sem sýndu hækkandi styrk koltvísýrings í andrúmsloftinu var ættað frá Stórhöfða. Á tímum hamfarahlýnunar hlýtur þetta að teljast mikilsvert framlag. Stundum hefur Óskar verið meðhöfundur fræðigreina. Fjölmörg blaðaviðtöl hafa verið tekin við hann, tveir bókarkaflar hafa verið helgaðir honum og ein heimildamynd hefur verið gerð um störf

starfi góð skil, ekki síst fuglaheiminum sem hann hrærðist í.

Óskari hefur hlotnast margs konar heiður fyrir unnin störf. Hann hlaut viðurkenningu Heimsmetabókar Guinnes árið 1997 fyrir fuglamerkingar, þá hafði hann merkt 65.200 fugla. Sama ár veitti forseti Íslands honum riddarakross hinnar íslensku fálkaorðu fyrir störf í þágu fuglarannsókna.

hans, „Heimsmethafinn í vitanum“ (2009), höfundar Jón Karl Helgason og Kristín Jóhannsdóttir. Óskar er vel að þessu öllu kominn. Hægláti og hógværi vitavörðurinn hefur sannarlega látið til sín taka svo eftir hefur verið tekið. Afrek hans minnir á mikilvægt hlutverk sjálfboðaliða víða um heim í náttúruvísindum, m.a. fuglafræði. Full ástæða er til að gera lífi Óskars og

Fjölskyldan í vitanum Óskar Jakob fæddist á Höfðanum 19. nóvember 1937. Faðir hans var Sigurður Valdimar Jónatansson (f. 1897, d. 1966), ættaður frá Garðakoti í Mýrdal. Jónatan annaðist vitavörslu í Eyjum frá 1910 og veðurathuganir frá 1921, en Sigurður tók við hvorutveggju árið 1935. Móðir Óskars var Björg Sveinsdóttir (f. 1911, d. 1964), frá Hofi í Álftafirði. Óskar á eina „litlu“-systur, Erlu Kristínu (f. 1943), sem býr í Eyjum. Hann á nokkra kunningja á Selfossi og Eyrarbakka en annars er hann fremur ómannblendinn. „Lengi býr að fyrstu gerð,“ segir hann, með glettnistón. Örheimurinn á Stórhöfða hafi verið smár og einangraður. Sjaldan var farið í bæjarferð þar sem ekki var völ á bifreið á æskuárum Óskars og heimilisfaðirinn átti ekki heimangengt vegna veðurmælinga á þriggja tíma fresti. Vörubíll eða leigubíll færði fjölskyldunni vistir.

Einsemdin var hins vegar ekki sjálgefin. Óskar minnist þess að á tímum seinni heimsstyrjaldarinnar, þegar bandarískir hermenn

hreiðruðu um sig í bröggum á Stórhöfða, hafi hann haft mikil samskipti við ungu hermennina sem léku sér við kornungan snáðann. Heimurinn lifnaði við í hugskoti barnsins. Athygli vakti að Óskar lærði ensku á örskömmum tíma og talaði ensku betur en íslensku. Fjótlega eftir að herinn fór úr Höfðanum, haustið 1943, varð enskukunnáttan að engu.

Skólagangan var „eitthvað snúin,“ segir Óskar: „Ég þoldi óskaplega illa langar fjarvistir frá heimilinu.“ Hann var í vist hjá fjórum fjölskyldum niðri í bæ alla sína skólagöngu, meðan á skóla stóð. „Þetta var allt saman besta fólk, það var ekki það. Það fór bara illa í mig að vera ekki heima. Ég lagði hart að mér að komast heim um helgar og skólagöngu minni lauk strax og skyldunni lauk.“ Það sætir furðu að jafn námfús og forvitinn drengur skyldi ekki leggja stund á frekara nám. Engum, sem kynnist Óskari og störfum hans, dylst að hann er afar minnugur, glöggur og nákvæmur og segir vel frá. Í vissum skilningi er hann enn á sínum Stórhöfða, einsamall innan um blóm og uppstoppaða fugla á fjórðu hæð í fjölbýlishúsi á Selfossi, þótt hann annist ekki lengur veðurathuganir, umhverfismælingar og fuglamerkingar.

Árið 1974 eignaðist Óskar soninn Pálma Frey með sambýliskonu sinni Valgerði Benediktsdóttur (f. 1943, d. 1992), frá Þorpum í Steingrímsfirði. Pálmi Freyr tók við af föður sínum sem veðurathugunarmaður og gegndi því starfi til 2013. Hann andaðist 2019 eftir

Óskar á óðalinu á Stórhöfða. Ljósmynd: Kristján Egilsson.

erfið veikindi. Þau Óskar og Valgerður skildu eftir rúmlega áratugs sambúð. Valgerður flutti til Rekjavíkur og andaðist þar fjörutíu og átta ára gömul. Fyrir átti hún dótturina Matthildi Eiríksdóttur (f. 1967), hún bjó í Eyjum þar til fyrir fjórum árum, nú býr hún í Reykjanesbæ og á fjögur börn. Matthildur var þriggja ára þegar hún flutti á Höfðann með móður sinni. Hún lítur á Óskar sem fóstra sinn og ber honum mjög gott orð. Síðustu ár, eftir að hún flutti upp á land, hefur hún oft litið til Óskars og fylgst með honum. Óskar segir að hún hafi sýnt sér mikla ræktarsemi. Síðastliðið sumar fóru þau saman til Eyja og settu legstein á leiði Pálma Freys.

„Vegabréf fuglanna“

Kerfisbundnar fuglamerkingar komu fyrst til tals árið 1866. Stungið var upp á því að festa marglita þræði við algenga farfugla. Margir efuðust um gagnsemi þessa og það var ekki fyrr en 1899 að áformum var hrint í framkvæmd. Daninn Christian Mortensen, sem lagði stund á guðfræði og læknisfræði, vafði álmerkjum um fætur 156 starra í Viborg og nágrenni. Merkin voru númeruð og sýndu hvar fuglunum var sleppt. Flestir fuglanna náðust síðar og sönnuðu gildi kerfisbundinna merkinga. Mortensen hlaut síðan styrk frá Carlsbergsjóðnum til að hefja stórtækari merkingar. Í lokin sendi hann sjóðnum greinargerð þar sem sagði: „Ég hef varið mestum frítíma mínum síðastliðin fimmtán ár til þess að varpa ljósi á ferðir farfuglanna okkar.“

Fuglamerkingar hér á landi hófust árið 1921. Þær voru á vegum Danans Peter Skovgaard sem stofnaði samtökin Dansk Ornitologisk Forening og gaf út ritið Danske Fugle þar sem birtar voru niðurstöður merkinga. Þá voru fjölmargir liðsmenn fengnir til að merkja fugla í ýmsum héruðum landsins, meðal annars Þingeyingurinn Konráð Vilhjálmsson sem greindi frá verkefninu í tímaritinu Degi árið 1930. Fyrsti fuglamerkingamaðurinn var Gunnar Juul lyfjafræðingur á Ísafirði.

Svo var það Finnur Guðmundsson fuglafræðingur hjá Náttúrugripasafni Íslands sem gerðist helsti hvatamaður fuglamerkinga á Íslandi. Árið 1932 gaf hann út bæklinginn „Leiðbeiningar um fuglamerkingar“ þar sem hann fjallaði um farfugla, það sem vitað væri um ferðir þeirra og hvernig standa ætti að fuglamerkingum. Finnur stýrði fuglamerkingum frá 1941 til 1978 en þá tók Ævar Petersen við keflinu. Finnur var duglegur að laða að sér öfluga og samviskusama liðsmenn til að annast fuglamerkingar, sem ekki voru á allra færi: „þýðingarlaust er að taka slíkt starf að sér, nema menn séu reiðubúnir að fórna nokkrum tíma og fyrirhöfn til starfsins. Menn ættu yfirleitt ekki að taka að sér merkingar, nema þeir treysti sér til að merkja nokkra tugi fugla á ári.“ Merkin voru dýr, takmarkaður fjöldi var í boði og tryggja þurfti skilvirka notkun: „Framvegis verður ... ekki hægt að leyfa mönnum að liggja árum saman með merkjabirgðir á þess að merkja nokkurn fugl.“ Ef Finnur hafði einhverjar

efasemdir um dugnað og samviskusemi Óskars Sigurðssonar, sem gekk til liðs við hann sama ár og þessi orð voru rituð, sannfærðist hann fljótt.

Óskar tekur til starfa, „undir lögaldri“ Einn góðan verðurdag árið 1952 hittust þeir Óskar og Friðrik Jesson, ljósmyndari, kennari og náttúrufræðari, hjá Lyngfelli við Breiðabakka. Friðrik var þar við myndatökur. Hann hafði kennt Óskari leikfimi og þeir tóku spjall saman, „náttúrlega mest um fugla,” segir Óskar. „Ég fór að spyrja hann um fuglamerkingar, ég hafði rekið augun í grein um efnið. Eitthvað vakti áhuga hjá mér. Skömmu seinna fékk ég bréf frá Finni. Það kom mér á óvart og ég á það ennþá. Ég var ekki kominn á lögaldur, leiðbeiningar Finns gerðu ráð fyrir að þeir sem önnuðust merkingar væru orðnir sextán ára, en ég var aðeins fimmtán ára.“ Það varð úr að Finnur sendi Óskari merki, eitt hundrað stykki á kippu af hverjum stærðarflokki með hlaupandi númerum. „Maður fékk engin tól eða tæki, aðeins merkin og bækling um hvernig maður ætti að bera sig að. Annars varð ég að læra af reynslunni.“ Óskar minnist þess þegar hann merkti fyrsta fuglinn, 5. maí 1953; það var lundi sem hann veiddi í Höfðanum. „Hann var svo taugaveiklaður að hann titraði, hann hefur smitast af mér, fundið að ég titraði sjálfur.” En fljótlega vandist þetta. Eftirvæntingin og spennan boðuðu farsælan og ánægjulegan feril. Óskar átti samleið með öðrum kunnum sjálfmenntuðum náttúrufræðingi, Hálfdáni á Kvískerjum. Hann var líka fimmtán ára þegar hann tók að merkja fugla á sínum heimaslóðum. Þeir Hálfdán urðu kunningjar, kynntust á vertíð í Eyjum. Báðir funduðu þeir með Finni Guðmundssyni árið 1957, það voru fyrstu kynni Óskars af Finni. Finnur var þá að búa sig undir ferð ásamt Hálfdáni út í Hellisey, en það gaf ekki. Þremenningarnir tóku tal saman á Hótel Berg við Heimagötu 4. Ég hef þá verið skammt undan, átta ára gamall, á Bólstað við Heimagötu 18. Skelfing hefði verið gaman að vera fluga á vegg á þessum sögulega fundi!

Laun Óskars voru ánægjan við veiðarnar, en ekki síður endurheimtur merkjanna og vitneskjan sem þær færðu. Árið 1955 hafði hann spurnir af silfurmáfi sem hann hafði merkt. Finnur ritaði Óskari bréf, dagsett 14. ágúst, þar sem segir: „Hér er ein endurheimt, sem mér hefur nýlega borist tilkynning um: Silfurmáfur (Larus argentatus). Merktur sem ungi 16.7.1954 í Stórhöfða í Vestmannaeyjum. – Skotinn 6.7.1955 á Vágsfirði í Suðurey í Færeyjum.“

ar sigur vannst þegar Óskar hafði spurnir af lundapysju, sem hann hafði merkt, hún veiddist við Nýfundnaland. Finnur Guðmundsson bar honum fregnirnar, þá eins og endranær.

Endurheimtur fuglanna sem Óskar merkti voru um 10.000. Heimturnar segja mikið um ferðir og aldur fuglanna. Lundapysjan fer til að mynda oft vestur til Nýfundnalands á fyrsta hausti. Ferðalagið virðist taka um sex vikur. Lundar sem Óskar merkti skiluðu sér víða, í Faxaflóa og Breiðafirði, Lófóten í Norður-Noregi, Færeyjum og Frakklandi. Fýll sem Óskar merkti árið 1970 kom í fiskinet árið 2011, hann hefur því orðið minnst fjörutíu og eins árs.

Alls merkti Óskar 91.695 fugla, af um fjörutíu tegundum, mest lunda, fýl og snjótittling; helst vildi hann hafa náð 100.000 fuglum. Það hefðu verið skemmtileg vertíðarlok. Síðustu fuglarnir sem hann merkti voru tvær skrofur, í september 2014.

Alls merkti Óskar 91.695 fugla, af um fjörutíu tegundum, mest lunda, fýl og snjótittling; helst vildi hann hafa náð 100.000 fuglum. Það hefðu verið skemmtileg vertíðarlok. Síðustu fuglarnir sem hann merkti voru tvær skrofur, í september 2014. Hvað rak hann til þessa annasama verkefnis vetur, sumur, vor og haust í rúmlega sex áratugi, meðfram krefjandi verkefnum fyrir Veðurstofu Íslands?

Það voru skemmtileg tíðindi, „fyrsti sigurinn.” „Það ýtti náttúrlega undir þegar maður fór að fá svoleiðis,“ segir Óskar, „að fá fregnir af merkjunum.“ Óskar frétti ekki af endurheimt silfurmáfsins fyrr en fimm vikum eftir að hann var skotinn, en það mátti teljast gott. Það tók sinn tíma að koma bréfum á milli landa og svo var hitt að „Finnur hafði í mörg horn að líta, vann mest einn, tók bréf úr bunkanum eftir hentisemi.“ Ann-

Lundamerkingar Lundamerkingar skipuðu sérstakan sess í starfi Óskars.

Hann talar um fjóra flokka: gamla lunda í holu, pysjur í holu, fugla veidda í háf (bæði geldfugla og varpfugla) og flugpysjur sem lenda inn í bæ í Eyjum. Stundum náði Óskar hann þremur kynslóðum, fullorðinn fugl og pysja voru saman í holu og síðan nokkrum árum síðar náði hann „pysjunni“ sem þá var með sína pysju. Fuglarnir virtust vera í sömu holunum ár eftir ár eða á svipuðum stað í fjölmennri byggðinni: „Ég byrjaði yfirleitt að merkja neðst í brattri byggðinni og fikraði mig upp. Það hefði verið erfiðara að ganga niður á við. Ár eftir ár var fuglinn á svipuðum slóðum, númerin kölluðust á. Þau hækkuðu jafnan eftir því sem ofar dró.“ Hundruð fugla voru í byggðinni í Höfðanum.

Óskar stakk hendinni inn í holuna, teygði sig inn í hana og greip í nefið á lundanum svo hann biti hann ekki og dró hann út. Ekki var hægt að draga hann á fótunum, vængirnir rækjust þá í holuveggina og gætu skaddast og fuglinn skeflst. Lundinn gat sér enga björg veitt. „Ég stakk hausnum á fuglinum í poka, hafði fuglinn á hvolfi og merkti fótinn. Fuglinn var stilltur þegar hann var í pokanum, hann sá ekkert út. Svo sleppti ég fuglinum aftur inn í holuna. Það var reglan, að sleppa ekki

Bréf Finns Guðmundssonar til Óskars, dagsett 14. ágúst 1955.

Óskar að merkja rituunga. Ljósmynd: Kristján Egilsson.

Veggmyndir heima hjá Óskari á Selfossi. Ljósmynd: höfundur.

út í loftið, þótti gott fyrir fuglinn að komast heim aftur. Áhrifin á fuglinn voru minni en ella.“

Stundum fékk Óskar heilu kassana fulla af pysjum úr miðbænum. Pálmi Freyr sonur hans safnaði þeim saman eftir að krakkarnir í bænum, sem leituðu að pysjum til að sleppa, voru farnir að sofa, þá fékk Pálmi að vera í friði. Pysjurnar, sem Óskar merkti á Stórhöfða, komu gjarna aftur á sína staði, þrátt fyrir flutninginn á Stórhöfða, aðallega í Ystakletti, minnst tveimur árum eftir að þeim var sleppt. Ársgamall lundi veiðist ekki. Í upphafi var allt sent með venjulegum pósti, síðar með tölvupósti.

Eitt af síðustu verkum Finns Guðmundssonar var að biðja Óskar að draga úr merkingum á fullorðnum lunda sem hann veiddi í háf. „Ég velti fyrir mér hvort ég ætti bara að hætta þessu, það var ekkert gaman lengur. Þá sneri ég mér meira að fýl, og pysjum, ég mátti merkja þær. Merkin kostuðu pening og þetta var endurtekning.“ Fýllinn var erfiður viðureignar þar sem hann ver sig með spýjum sem lykta illa.

Mörgum kann að virðast sem natni Óskars og afrakstur við fuglamerkingar áratugum saman jaðri við merkingarlausa áráttu. Það er ekki svo. Óskari var annt um að fylgjast með atferli og örlögum merktra lunda, ekki aðeins áfangastað þeirra. Kunningi hans Ragnar Axel Helgason, lögreglufulltrúi í Eyjum, sem veiddi mikið af lunda, færði honum gjarna merkta lunda sem hann veiddi á Höfðanum, lagði þá fyrir framan íbúðarhúsið. Óskar skoðaði merkin, valdi úr þá fugla sem hann hafði merkt sem pysjur og sendi þá til frekari athugunar með flugi til Reykjavíkur. Þetta samstarf varði í mörg ár og varpaði ljósi á þroska og hátterni lunda. Í ljós kom að lundinn verpir

fyrst fimm ára gamall. Óskar telur líklegt að fjögurra ára fugl komi til Eyja fjögurra ára gamall til að huga að varpstað ári síðar. Óskar skrifaði skýrslur sínar jafnóðum og sendi til Reykjavíkur, fyrst til Finns, Ævars og, að lokum, Guðmundar A. Guðmundssonar.

Sumir fuglamenn, meðal annars Óskar, hafa lýst sprengikrafti adrenalíns í æðum sínum þegar þeir glíma við að handsama fugl og merkja. „Það var eiginlega það skemmtilegasta sem ég gerði að veiða fuglinn með háf og merkja,“

Fuglamerkingarnar höfðu auðvitað annan og æðri tilgang eins og frumkvöðlarnir höfðu skrifað um. Laun Óskars voru annars vegar vitneskjan um ferðir fuglanna, sem hann sjálfur merkti, og svo hitt að fuglarnir snertu hann, honum var annt um byggðir þeirra og velferð og sumir urðu vinir hans. Stundum fylgdist hann sorgmæddur með örlögum pysja sem verið var að sleppa. Mávar tylltu sér á nálæga kletta og fygldust með, réðust svo á bjargarlausar pysjurnar þegar þær höfðu lent í sjónum.

segir Óskar. Hann minnist líka glímu sinnar við snjótittlinga: „Ég vissi ekki hvernig hægt væri að veiða þá. Svo bjó ég til gildru úr neti sem svínvirkaði. Stundum veiddi ég svo mikið að ég hafði ekki við að merkja.“ Mest veiddi hann 350 lunda á einum degi, þá hefur hann tekið sér stutt hlé til að taka veðrið. Mörgum samborgurum hans þóttu hins vegar fuglaveiðar hans ekki merkilegur veiðiskapur.

Fuglavinurinn

Fuglamerkingarnar höfðu auðvitað annan og æðri tilgang eins og frumkvöðlarnir höfðu skrifað um.

Laun Óskars voru annars vegar vitneskjan um ferðir fuglanna, sem hann sjálfur merkti, og svo hitt að

fuglarnir snertu hann, honum var annt um byggðir þeirra og velferð og sumir urðu vinir hans. Stundum fylgdist hann sorgmæddur með örlögum pysja sem verið var að sleppa. Mávar tylltu sér á nálæga kletta og fygldust með, réðust svo á bjargarlausar pysjurnar þegar þær höfðu lent í sjónum. Kristján Egilsson, ljósmyndari og forstöðumaður Náttúrugripasafnins í Eyjum, færði Óskari eitt sinn þrjá rituunga og fól honum að ala þá upp. Ungarnir höfðu dottið úr hreiðrum í Fiskhellum. Óskar hafði fuglana í garðinum hjá sér, það veitti þeim aðhald og kom í veg fyrir að þeir færu. „Það var gaman að sjá þegar þeir fóru að fljúga“ segir Óskar. „Eitt sinn þegar ég var að drekka teið mitt sá ég einhverju hvítu bregða fyrir, þá voru þeir komnir á flug. Það skrýtna var að ég hélt þeir myndu koma aftur að kvöldi eftir að þeir fóru að fljúga og sofa í sínu hreiðri. Það var alveg öfugt. Þeir fóru burt á nóttunni, komu svo að morgni að fá sér að éta. Svo flugu þeir yfir girðinguna. Þetta stóð í hálfan mánuð, frá því að þeir fóru að fljúga þangað til þeir hættu að koma. Þeir komu daglega, en hurfu svo á brott.“

Óskar hafði gaman af að ala upp unga. Eitt sinn gekk hann að rituunga niðri í fjöru, alveg við það að deyja. Rituungum gengur oft illa að bjarga sér á haustin, þeir verða að bjarga sér sjálfir. Óskar tók ungann að sér. Mynd af ritunni á öxl Óskars, tekin af Friðriki Jessyni, hangir yfir eldhúsborðinu á Selfossi. Ritan var svo illa haldin að hún þurfti að vera í fóstri í nokkra mánuði, frá október fram í maí. Ritan hafði þann sið að setjast alltaf á þröskuldinn í eldhúsinu í Höfðanum, ábúendur þurftu að vara sig og klofa yfir. Einn daginn rak móðir Óskars sig í ungann, en hann slapp með skrekkinn. Ritan gerði

mannamun, kæmu gestir lét hún sig hverfa. Þegar ritan loks kvaddi flaug hún í nokkra hringi kring um húsið og hvarf svo á brott, og síðan hefur ekkert til hennar spurst.

Þá ól Óskar upp tvo fýlsunga, alveg frá því að þeir komu úr eggi og þar til þeir flögruðu út í heim. „Þeir hændust að manni, en það var svo merkilegt,” segir Óskar, „að þetta voru gerólíkar persónur, gjörólík skapgerð, furðulega ólíkir.“ Annar fuglinn hafði engan áhuga á fóstursystkini sínu, allt snerist um að fá eitthvað ætilegt. Hann kom aðeins til að fá sér að éta. „Hinn vildi félagsskap, vildi bara vera hjá manni,. Ég strauk honum um nefið. Hann var ánægður þótt hann fengi ekkert að borða. Fuglarnir tengdust mér. Svo flugu þeir burt

eins og aðrir fuglar og komu ekki aftur.“

Samskipti Óskars við æðarkollur eru sérstakur kapítuli, enda hefur fuglinn löngum verið hændur að mönnum og aðlagast þeim. Stundum verptu kollur við vitann, þær voru spakar eins og heimalningar. Ein kollan kom til hans í þrettán ár og verpti á góðum stað, undir steini í skjóli fyrir austanáttinni. Hún var einn af vinafuglum Óskars. Hann merkti hana, en hún náðist ekki annars staðar. Fuglinn var tilætlunarsamur og þegar hann var að gefa henni var hún ekkert að teygja sig eftir matnum: „Þegar ég kom með ætið opnaði hún gogginn og ég stakk ætinu upp í hana. Hún ætlaðist bara til að maður þjónaði sér. Var ekkert að hafa fyrir hlutunum.“ Kollan fór svo út á sjó þegar ungarnir voru komnir úr eggi.

Þegar kollan var búin að unga út sótti Óskar jafnan körfu handa henni og sópaði ungunum saman, „hún var harðánægð með það.” Þegar hann fór með kolluna í fjöru hallaði hann körfunni til að auðvelda fjölskyldunni að stinga sér í hafið. „Það var eins og kollan myndi eftir þessu næsta ár, svo var eins og hún væri að telja ungana þegar hún sveiflaði höfðinu til og frá.“ Eitt skiptið vildi kollan ekkert fara. Henni fannst það ekki tímabært: „Ég fór þá með körfuna heim, með ungunum og kollunni. Fór svo aftur niður í fjöru dálítið seinna. Það var sama, hún vildi ekkert fara. Þá fannst mér nóg komið. Ég gerði hreiður í þaranum og setti ungana ofan í og kolluna á. Svo fór ég. Kollan sat keik, eins og hún væri uppstoppuð, hreyfði sig ekkert.“

Það hefur verið dekrað við þessa kollu. Eitt árið eftir að hún hvarf hélt Óskar að hún væri komin heim á ný, þá var kolla komin á hreiðrið. „Svo ég fer að taka til æti. Ekki til að tala um að éta það. Það var svo skrýtið. Þá leit ég á merkið á fuglinum og það reyndist vera allt annað númer. Fuglinn var komin í hreiður hinnar kollunnar sem sennilega var dáin. Kollurnar könnuðust við mann.“

Vitavörðurinn frá Höfðanum fylgist ekki með fuglum lengur. Hann sér svo illa, segir hann.

Óskar og fuglasafnið hans. Ljósmynd: Gísli Pálsson.

Óskar hugar að kollunni sinni. Ljósmynd: Kristján Egilsson.

Öll jól

GLEÐILEG JÓL

Jólakveðja frá Ora

Við óskum landsmönnum öllum gleðilegrar og friðsællar jólahátíðar með kæru þakklæti til viðskiptavina okkar.

Megi nýja árið færa ykkur öllum gleði og gæfu.

Óskum Vestmannaeyingum og landsmönnum öllum gleðilegra jóla og farsældar á nýju ári.

Reyndar hafi hann aldrei verið það sem kallast fuglaskoðari, hann hafi „asnast út í þetta.“ Líklega er þetta orðum aukið, ef haft er í huga náið samband Óskars og fuglanna. „En,“ bætir hann við, „ég er svo óskaplega ómannglöggur og ég held að það sama gildi um fuglana, ég á svo erfitt með að greina í sundur líka fugla. Ég fór ekkert út á það svið. Þó urðu riturnar og kollan nákomnar mér, sérstaklega kollan, við urðum góðir vinir.“

Lokaorð Það hefur ekki verið auðvelt fyrir Óskar að kveðja óðalið á Höfðanum og flytja til Selfoss eftir sjötíu og sjö ár í Eyjum. „Margt af mínu dóti er enn í kössum,“ segir hann. „Mér er mjög á móti skapi að henda hlutum. Það gekk næstum af mér dauðum að skipta um heimilisfang.

Ég var innfæddur á Höfðanum. Það er ekkert skrýtið að ég hafi tekið nærri mér að fara þaðan, ég var svakalega rótgróinn, það er ókosturinn. Maður vill verða gamall en ekki vera gamall.“ Óskar bryddaði upp á ýmsum nýjungum í sínu starfi. Hann komst hann upp á lagið með að góma flögrandi pysjur með eins konar háf eða neti, sem sparaði honum

Mér er mjög á móti skapi að henda hlutum. Það gekk næstum af mér dauðum að skipta um heimilisfang. Ég var innfæddur á Höfðanum. Það er ekkert skrýtið að ég hafi tekið nærri mér að fara þaðan, ég var svakalega rótgróinn, það er ókosturinn. Maður vill verða gamall en ekki vera gamall.

skrefin. Einnig hugkvæmdist honum að hólfa kassana sem pysjurnar voru settar í, það fór betur um fuglinn og minnkaði afföllin. Fuglamerkin sem Óskar notaði hafa gegnt mikilvægu hlutverki í heila öld, varpað ljósi á líf farfugla, áfangastaði þeirra og viðgang stofna. Um leið hafa þau tengt áhugafólk og fræðimenn þvert á öll landamæri. Það sem áður var hulið móðu er býsna vel rannsakað og þekkt, með aðstoð fjölmenns hóps fuglamanna víða um heim. Óskar er góður fulltrúi þessa hóps, enda heimsmeistari í greininni um skeið. Nú er met hans fallið. Sverrir Thorstensen kennari á Akureyri hefur náð að merkja fleiri fugla, rúmlega 93 þúsund.

Þrátt fyrir stórtækar fuglamerkingar víða um heim eru eftir sem áður margar eyður í tiltækri þekkingu. Nú er ný tækni að leysa gömlu merkin af hólmi. Völ er á ódýrum og fyrirferðalitlum rafeindatækjum, svonefndum ljósritum og GPS tækjum, sem fest eru við farfugla og senda eða vista ítarlegar upplýsingar um ferðir fuglanna. Margt hefur komið á daginn, m.a. upplýsingar um leiðir þeirra (ekki aðeins áfangastað), hraða og aðferðir fugla til að ná áttum og rata á sömu staði ár eftir ár. Þetta á ekki síður við um

rannsóknir á sjófuglum en öðrum fuglum. Þá hafa stafræn tækni og veraldarvefurinn veitt margfalt betri og hraðari yfirsýn en áður.

Nýlega hefur hópur fuglafræðinga, sem fylgjast með ferðum sjófugla um Norður-Atlantshaf, halað niður umfangsmiklum gögnum úr alþjóðlegum gagnagrunni margra rannsóknahópa um ferðir rúmlega tuttugu fuglategund, meðal annars lunda, frá fimmtíu og sex varpstöðvum, þar á meðal á Íslandi. Niðurstöðurnar voru afar athyglisverðar, leiddu í ljós að milljónir sjófugla safnast reglulega saman á ákveðnum

stað („hotspot“) á svæði á stærð við Frakkland í miðju Norður-Atlantshafi þar sem fuglarnir hvílast og nærast. Fyrsta vísbending um þennan stað komu úr rannsókn um ferðir kría. Í kjölfarið hafa fylgt niðurstöður úr merkingum margra annarra tegunda. Kannski megi líta á árlega samveru sjófuglanna á þessum stað sem þjóðhátíð sjófugla, þótt sumar tegundir staldri lengur við en aðrar. Segja má að nú eigi sér stað vísindabylting í fuglafræði sem ekki er síður merkileg en sú sem gömlu merkin boðuðu á sínum tíma. Allt er þetta mikilvægt nú á tímum, þegar aldauði fjölmargra fuglategunda blasir við.

Þegar ég þakka Óskari fyrir móttökurnar, með áritun á öftustu síðu gestabókar hans, tek ég eftir því að hann fær heimsóknir af og til. Margir hugsa til hans og líta inn, þakklátir fyrir störf hans og fyrir að hafa kynnst honum. Þótt Óskar hafi yfirleitt verið titlaður vitavörður og veðurskeytin hafi reglulega minnt á starf hans á vegum Veð-

urstofu Íslands er hann ekki síður þekktur fyrir merkilegt ólaunað starf sem hann gegndi áratugum saman í þágu náttúruvísinda, merkingu fugla. Þótt aðskiljanlegir þættir ævistarfs hans virðist í fljótu bragði eiga fátt sameiginlegt, mynda þeir samfellda heild þegar upp er staðið. Allir bera þeir vott um áhuga hans á velferð lífs á plánetu sem á í vök að verjast. Athuganir hans á Stórhöfða – á langferðum fugla, dagsformi veðurs, mengun og breytingum á andrúmslofti og gróðurfari – eru snar þáttur náttúrfræða og náttúruverndar nú á tímum, eins konar vitavarsla, fyrir annan og stærri Stórhöfða, Móður jörð.

Þakkir Ítarlegri umfjöllun um störf Óskars J. Sigurðssonar verður birt í tímaritinu Náttúrufræðingnum. Ég þakka Óskari ánægjuleg samtöl. Einnig þakka ég Ævari Petersen, Jóhönnu M. Thorlacius, Helga Bernódussyni og Erpi Snæ Hansen gagnlegar ábendingar.

Ferðir lunda sem Óskar merkti.

Óskar með vænan hluta af skýrslum sínum um endurheimtur lunda. Ljósmynd: Gunnar Ólafsson.

Tilkynning frá Finni Guðmundssyni um endurheimtur merktra fugla.

Gleðileg jól og farsælt komandi ár

þökkum viðskiptin á árinu sem er að líða!

Gleðileg jól og farsælt komandi ár

þökkum viðskiptin á árinu sem er að líða!

Gleðileg jól og farsælt komandi ár

þökkum viðskiptin á árinu sem er að líða!

þökkum viðskiptin á árinu sem er að líða!

Gleðileg jól og farsælt komandi ár

þökkum viðskiptin á árinu sem er að líða!

Gleðileg jól og farsælt komandi ár

þökkum viðskiptin á árinu sem er að líða!

Hús og fólk VI

Gjábakki – Bakkastígur 17

Í eldgosinu 1973 fór Bakkastígur, ásamt öllum húsum sem við hana stóðu, undir hraun. Að öllum líkindum er nafnið Bakkastígur nefnt eftir jörðinni Gjábakki sem þar var og var með elstu jörðum á Heimaey. Um aldamótin 1900 voru þrjú hús kennd við Gjábakka. Við Bakkastíg 25 var hús sem byggt var 1895 af Þorkeli Jónssyni, bróður Einars bónda í Norðurgarði og kallað Eystri-Gjábakki. Í gosbyrjun bjuggu í húsinu mæðginin Anna Halldórsdóttir og Bergsteinn Þórarinsson, oftast kallaður Kúti á Gjábakka eða Kúti einhenti. Við Bakkastíg 17 var hús sem var byggt 1901 af Ingimundi Jónssyni og ýmist kallað Gjábakki, Vestri-Gjábakki eða Litli-Gjábakki. Við Bakkastíg 8 var hús sem var byggt 1909 af Jóni Einarssyni kaupmanni og kallað Vestri-Gjábakki eða Stóri-Gjábakki. Þar bjó lengi Ásmundur Guðjónsson forstjóri, kallaður Ásmundur greifi og kona hans Anna Friðbjarnardóttir (Bíbí).

Gjábakkajarðirnar

Ein elsta heimild sem til er um jarðir í Vestmannaeyjum er frá 1507. Þar er Gjábakki sagður vera í Niðurgirðingu og tilheyra Elliðaeyjarleigumála. Gjábakki hafði því sameiginleg afnot með öðrum jörðum að hlunnindum í Elliðaey. Árin 1596 og 1600 er Gjábakki þurrabúðir eða tómthús en það voru hús sem ekki áttu afnot af jörð eða héldu húsdýr. Ábúendur voru þá sjómenn eða daglaunamenn í verstöð.

Í jarðabók Vestmannaeyja 1638 er Gjábakki ein jörð en um 1700 eru tveir ábúendur á jörðinni og í tveimur húsum. Ein besta heimild um byggð í Eyjum er Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalín frá 1704. Í bókinni er Vilborgarstaðir taldir elsta býli í Eyjum ásamt Kirkjubæjum, síðan kemur Höfn og þar á eftir Gjábakki. Í árbók Hins Íslenska fornleifafélags frá árinu 1913 er sagt frá býli, gerði og girðingum í Vestmannaeyjum:

Gjábakki- nú tvíbýli-er líklegt að sé einn með allra elstu bæjum. Til þess benda einkum hinar fornu kumbaldalegu túngirðingar. Í túngarðinum austan við bæinn er mjög fornleg rúst, er líklegt er að sé af bæ. Vestan undir rústinni er dæld, nefnd Brunnlág, uppfyllt að nokkru leyti. Í henni var stór og forn brunnur fram undir miðja 19. öld. Ólíklegt er

að brunnurinn hafi verið byggður þarna, um 40 faðma frá núverandi bæ. Frá rúst þessari og hinu forna túngarði nefnist Akur, sem getur hafa verið kornakur í fornöld, því nafnið er eldra en frá öðrum fjórðungi 19. aldar þegar Abel sýslumaður hafði Gjábakkann til ábúðar og byrjaði á kornyrkju í Akrinum, sem ekkert varð úr. Kornakur hefur samt verið illa settur á þessum stað á sjávarbakkanum undir sífeldu sjóroki í austanstormum.

Nafnið Gjábakki hefur tekið töluverðum breytingum í gegnum árin. 1507 hét Gjábakki „Giabacha“. Á korti sem gert var af Heimaey árið 1776 hét Gjábakki „Gjäbache“. Páll Jónsson skáld sem kallaður var Páll skálda fæddist á Gjábakka 9. júlí 1779. Páll lærði til prests og var síðasti presturinn á Kirkjubæj-

um í Vestmannaeyjum, þjónaði þar árin 1822-1837. Hann þótti vel skáldmæltur og talinn gáfumaður að upplagi. Páll var faðir Solveigar ljósmóður, forstöðukonu

Bakkastígur 17

Ingimundur Jónsson bjó á Gjábakka á ofanverðri 19. öld og sat jörðina í rúmlega hálfa öld. Hann var fæddur 1829 í Mýrdal og kominn til Eyja 1845. Ingimundur var undirforingi í Herfylkingunni 1858 og síðan bóndi á Gjábakka eftir 1860. Einnig var Ingimundur formaður og hreppstjóri. Húsið Vestri Gjábakka byggði hann 1901 samkvæmt heimildum. Til gamans má geta þess að Ingimundur þessi á Gjábakka er langa-langafi systkina sem kennd eru við Klöpp hér bæ og flestir kannast vel við.

Augljóst þótti að fólk var ekki óhult í húsum sínum þar í grennd. Fljótlega var tekin sú ákvörðun að tæma Eyjarnar. Bátar voru sendir til Þorlákshafnar með fólk sem óskaði að fara. Þeim fjölgaði fljótt sem fóru. Eins var flogið með sauðfé og hænsni úr búi Guðlaugs Guttormssonar í Lyngfelli. Ég var ekki sáttur við að yfirgefa Eyjarnar. Þess í stað gerðist ég starfsmaður Viðlagasjóðs, sem hafði forgöngu um björgun.

fyrsta opinberu fæðingarstofnunar landsins, Landlyst. Solveig var amma Ásgeirs Ásgeirsson sem síðar varð forseti Íslands

Um aldamótin 1900 kemur til Eyja Gunnlaugur Sigurðsson fæddur 1883 á Efra-Hvoli í Hvolhreppi og byrjaði sína sjómennsku hér með Þorsteini bróður sínum. Gunnlaugur mun fljótt hafa verið þroskamikill, því að árið 1902 rær hann á tólfæringnum

Ísafold

á áraskipum

í

mótorbát-

Mörg sumur reri hann á Austfjörðum og var þar formaður. Hér stundaði hann sjóinn yfir 40 ár, var hann formaður með sama bátinn, Skuld, í 13 ár, en hann átti part í þeim báti. Gunnlaugur var orðlagður sjómaður fyrir dugnað og hreysti.

Árið 1906 eignast Gunnlaugur son með Elínu Scheving sem fékk nafn föður síns. Einnig eignaðist Gunnlaugur son árið 1908 er Þorsteinn hét. Þann 17. desember 1909 giftist Gunnlaugur, Jónu Elísabetu Arnoddsdóttur sem fædd var 1890 í Syðstakoti í Miðneshreppi. Hjónin kaupa Gjábakkann af Ingimundi Jónssyni árið 1910 og bjuggu allan sinn búskap þar. Þau eignuðust níu börn: Aðalsteinn Júlíus f. 1910, Friðrik Þórarinn f. 1913, Sigurbjörg f. 1915, Arnoddur f. 1917, Guðbjörg Þorsteina f.1919, Jón f. 1920, Elías f. 1922, Guðný f. 1928, Ingvar f. 1930.

Þegar börn þeirra Gunnlaugs og Jónu Elísabetu höfðu stofnað sín heimili, önnur en Jón, og flutt í eigin hús, bjó Jón áfram í Gjábakka. Þar bjó hann þar til glóandi hraunið lagði Gjábakkann í eyði um miðjan mars 1973.

Jón Gunnlaugsson lýsir gosnóttinni svona:

Nóttina 23. janúar (1973) var ég genginn til náða. Brátt kom bróðir minn Ingvar, sem átti hús spölkorn þarna frá, bankaði á gluggann hjá mér og tilkynnti mér að eldgos væri hafið rétt hjá Helgafelli. Á stuttum tíma mátti sjá að eldhafið breiddi úr sér. Líkur væru á að ógn gæti stafað af þessum hamförum, einkum í námunda við eldsupptökin.

Jón Gunnlaugsson.

Augljóst þótti að fólk var ekki óhult í húsum sínum þar í grennd. Fljótlega var tekin sú ákvörðun að tæma Eyjarnar. Bátar voru sendir til Þorlákshafnar með fólk sem óskaði að fara. Þeim fjölgaði fljótt sem fóru. Eins var flogið með sauðfé og hænsni úr búi Guðlaugs Guttormssonar í Lyngfelli. Ég var ekki sáttur við að yfirgefa Eyjarnar. Þess í stað gerðist

hjá Friðriki Svipmundssyni og með honum reri hann

margar vertíðir,

og

um.

Gjábakki, Bakkastígur 17. Málverk eftir Bjarna Jónsson f. 1934 - d.2008 listmálara og kennara í Vestmannaeyjum 1955-1957. Málverkið er eign Elísabetar Arnoddsdóttur.

GREINARHÖFUNDUR: ÍVAR ATLASON Fasteignamat 1918- Gjábakki vestri þurrabúð.

ég starfsmaður Viðlagasjóðs, sem hafði forgöngu um björgun. Vélum og öðrum verðmætum úr fiskvinnsluhúsunum, sem mest þóttu í hættu, var bjargað. Auk þess að fjarlægja vikur af götum, húslóðum og öllu bæjarlandinu, var kirkjugarðurinn hreinsaður. Það sýndi hvaða hug Eyjabúar báru í brjósti til náttúruperlunnar Herjólfsdals, að ekki var við unað að sjá svarta vikurflekki á grænu grasi Dalsins. Höfn Eyjanna fór heldur ekki varhluta af vikurfallinu.

Með dýpkunarskipi Eyjanna var aukin áhersla lögð á að fjarlægja vikur og sand úr höfninni. Á grafskipið vantaði mann, var mér boðin vinna þar, sem ég þáði. Eftir því sem stærri hluti byggðarinnar varð eyðileggingunni að bráð, fór vonin dvínandi um að búseta yrði hér í bráð. En þegar neyðin er stærst, þá er hjálpin næst. Það voru tvímælalaust allir sem lofuðu Guð, þegar sú frétt spurðist, að hraunrennslið stöðvaðist á síðustu stundu, áður en innsiglingin inn í höfnina lokaðist. Þegar sjálft eldgosið fór dvínandi, gerðist fólk vonbetra á framhald byggðar í Eyjum. Þessi von varð, sem betur fór að veruleika. Atvinnulífið sótti í sinn gamla farveg. En segja má að ekki hafi allar óskir ræst, því enn í dag vantar nokkuð uppá að fólksfjöldinn nái, því sem var áður.

Mín frásögn af miklu lengri sögu, verður ekki öllu lengri. Mín reynsla að vera andspænis slíkum gífurlegum mætti, ná engin orð að lýsa. Þessi máttur getur jafnvel yfirbugað okkar lífsvon. Á slíkum stundum leitar hugurinn til annarrar vonar. En það er til máttarins sem stýrir stjarnaher og stjórnar veröldinni.

Bakkastígur

-Gjábakkastígur

Það hlýtur að hafa verið gott að búa og alast upp á Gjábakka. Eins og komið hefur fram þá bjuggu þau Jóna Elísabet og Gunnlaugur allan sinn búskap á Gjábakka, Bakkastíg 17. En kannski færri vita, að öll systkinin nema tvö bjuggu einnig á Bakkastíg fram að gosi.

• Bakkastígur 9 efri hæð – Arnoddur Gunnlaugsson og fjölskylda Bakkastígur 9 neðri hæð – Sigurbjörg Gunnlaugsdóttir Bakkastígur 17 – Jón Gunnlaugsson

• Bakkastígur 21 – Ingvar Gunnlaugsson og fjölskylda

• Bakkastígur 23 – Guðbjörg Þor-

steina Gunnlaugsdóttir Bakkastígur 23 – Friðrik Þórarinn Gunnlaugsson

• Bakkastígur 27- Guðný Gunnlaugsdóttir

Innsiglingin frá Klettsnefi eða Víkinni svokölluðu og inn í höfn var kölluð „ Leiðin“ í gamla daga. Í vondum veðrum gat „Leiðin“ verið ófær skipum og bátum, sem sjófarendur gátu ekki áttað sig á,

séð frá sjó. Á fyrri hluta síðustu aldar, var reist stór flaggstöng á vörðu austur af Gjábakka sem sást vel austur fyrir Ystaklett, sem margir eldri Eyjamenn muna eftir. Ef flaggað var á flaggstönginni á Gjábakka þá var „Leiðin“ ófær. Eftir eldgosið 1973 var þetta vandamál úr sögunni, því nýja hraunið veitir mikið skjól.

Guðný Gunnlaugsdóttir Guðný Gunnlaugsdóttir er fædd á Gjábakka þann 6. mars 1928 og er því orðin 94 ára gömul, ern eftir aldri, og heldur enn heimili að Höfðavegi 37. Heyrnin er aðeins farin að gefa eftir, en Guðný lætur það ekki trufla sig, því hún er staðföst og dugleg eins og hún á kyn til. Ég settist niður með þeim frænkum mínum, nöfnum og mæðgum við eldhúsborðið að Höfðavegi 37 til að rifja upp liðinn tíma og skauta yfir lífshlaup Guðnýjar á Gjábakka sem fer að telja heila öld. Guðný er sú eina sem er á lífi af Gjábakkasystkinum, sem

fæddist og átti heima á Gjábakka. Ég byrjaði á því að spyrja hana um Bakkastíg 17 eða Gjábakka og þau nöfn sem ég hef séð húsið vera kallað, þ.e.a.s. Gjábakki – Vestri-Gjábakki – Litli-Gjábakki. Hún setti í brýnnar og horfði í augun á mér „Húsið hét Gjábakki og ekkert annað. Eystri-Gjábakki var húsið sem Kúti átti heima í og Vestri-Gjábakki var húsið sem Ásmundur greifi átti.“ Ekki þurfti að ræða þetta nánar.

Fyrstu minningarnar frá Gjábakka

„Mínar fyrstu minningar frá Gjábakka eru frá okkur systkinum, mér, Ingvari, Jóni og mömmu og pabba. Ég er næst yngst en hin sex systkinin mín voru farin að heiman þegar ég fór að muna eftir mér. Þetta var óskaplega lítið hús og hlýtur að hafa verið mjög þröngt í búi fyrstu árin. Sunnan megin í húsinu var viðbygging eða bíslag með útihurð sem sneri í vestur. Þegar gengið var inn, kom gangur inn í eldhús. Úr þessum gangi var gengið inn í herbergi sem var í suðaustur horni hússins, þar var Jón bróðir. Í norðaustur horninu var þvottahús og klósett. Norðvestan megin í húsinu var lítið herbergi en þar sváfu mamma og pabbi. Síðan kom stofan. Suðvestan megin í húsinu og í einu horninu var rúm og þar sváfum við Ingvar bróðir einnig. Eldhúsið var norðanmegin í húsinu og þar var kolaeldavél. Í svefnherberginu hjá mömmu og pabba var einhverskonar kamína sem brenndi timbri og við hana tengdur einn stór ofn. Vestan við húsið var hlaðinn brunnur þar sem vatni af þakinu var safnað saman. Ég man eftir því, hvað við þurftum oft að fara út og aftengja rörið frá þakinu, þegar austan hvassviðri og sjórok var, svo salt kæmist ekki í vatnið. Húsið var svo austarlega og töluvert sjóbað í verstu veðrum. Útikamrar voru til að byrja með, en síðan kom klósett inn í húsið, við þvottahúsið.

Systkini mín sem voru farin að heiman þegar ég man fyrst eftir mér, komu oft og sum nær daglega á Gjábakka í smá spjall við fjölskylduna. Um jólin komu allir saman, og þá var sko þröngt í búi en voðalega gaman. Á aðfangadag voru alltaf svið en á jóladag og annan í jólum steikt kindakjöt eða hangikjöt. Skata á Þorláksmessu þekktist ekki þá, við borðuðum skötu allt árið um kring, það var hluti af heimilismatnum. Ég man að það var alltaf spilað á jólunum, man bara ekki hvað var verið að spila, það var mjög gaman og mikið fjör. Það gekk töluvert á í spilamennskunni og mikið þrasað eins og Gjábökkum er einum lagið.

Á aðfangadag voru alltaf svið en á jóladag og annan í jólum steikt kindakjöt eða hangikjöt. Skata á Þorláksmessu þekktist ekki þá, við borðuðum skötu allt árið um kring, það var hluti af heimilismatnum.

Á þessum árum var algengt að einhverskonar búskapur væri einnig, því fjölskyldur voru oftast stórar og mörg börn. En ég man aldrei eftir neinu dýrhaldi á Gjábakka.“

Menntun

„Ég útskrifaðist sem gagnfræðingur 1945 og fór í framhaldinu á heimavistina á Laugarvatni að læra íþróttakennarann. Ég man að ég fór með mótorbát frá Eyjum, mig minnir til Þorlákshafnar og þaðan landleiðina á Laugarvatn. Á þessum tíma voru samgöngur stopular svo þetta var töluvert ferðalag frá Eyjum á Laugarvatn. Við fengum jólafrí og fórum þá út í Eyjar. Það var einnig Eyjastrákur að læra á Laugarvatni á sama tíma, hann var

frá Hjálmholti, þar bjuggu foreldra

Aftari röð frá vinstri: Ingvar Gunnlaugsson, Elías Gunnlaugsson, Jón Gunnlaugsson, Arnoddur Gunnlaugsson, Aðalsteinn Júlíus Gunnlaugsson, Friðrik Þórarinn Gunnlaugsson og Guðný Gunnlaugsdóttir.

Neðri röð frá vinstri: Guðbjörg Þorsteina Gunnlaugsdóttir, Jóna Elísabet Arnoddsdóttir, Gunnlaugur Sigurðsson og Sigurbjörg Gunnlaugsdóttir.

Frá vinstri: Jens Kristinsson, Guðný Gunnlaugsdóttir, Guðný Jensdóttir, Elías Vigfús Jensson og Jensína Kristín Jensdóttir.

„Gjára“ voru fjölmennir við Bakkastíginn.

hans en hann einhversstaðar upp á landi. Ég veit ekkert hvað varð um hann. Eftir jólafríið varð ég og þessi strákur frá Hjálmholti að fara með togara til Reykjavíkur og þaðan til Laugarvatns. Togaraferðin var alveg hrikaleg, var svo sjóveik, það hefði mátt henda mér fyrir borð, mér leið svo illa. Á þessum tíma var ekki algengt að stúlkur á þessum aldri færu upp á land til náms. Þótt mamma og pabbi hefðu ekki úr miklu að moða þá gátu þau styrkt mig til náms, einnig minnir mig að Týr hafi líka styrkt mig. Ég útskrifaðist 1946 með Íþróttakennarapróf og kem út í Eyjar aftur. Ég fór ekki strax í kennslu við heimkomuna, en þeir Friðrik Jesson og Sigurður Finnsson sáu alfarið um íþróttakennslu á þessum tíma. Ég fór síðan aftur á Laugarvatn 1948 í einn vetur, í Húsmæðrasólann. Ég byrjaði að kenna leikfimi í Aðventistaskólanum og fór svo einnig að kenna

sund í gömlu sundlauginni.“

Mamma deyr „Það var mikið áfall fyrir mig þegar mamma dó. Ég var ekki nema 23 ára gömul og ég grét mikið. Mamma var ekki nema rúmlega sextug þegar hún deyr úr krabbameini í hálsi. Í framhaldinu tók ég við heimilinu á Gjábakka þangað til ég fór að búa sjálf. Pabbi giftist ekki aftur, bjó á Gjábakka og deyr 20. apríl 1965. Ég man bara eftir mömmu sem gamalli konu. Vinnuálagið var mikið. Man eftir því að mamma vaknaði klukkan tvö á nóttinni til að fara að þvo þvotta.

Gjábakkinn fór undir hraun í eldgosinu með innbúi, og allt látið fara. Ég veit ekki af hverju þessu var ekki bjargað úr húsinu áður en það fór undir hraun, skil bara ekkert í honum Nonna bróðir, sem var allan gostímann hér, að bjarga ekki innbúinu. Það sem ég sé einna mest

eftir var ein kommóða með fjórum skúffum. Í einni skúffunni voru dúkar og tau frá mömmu og pabba og í annarri var sálmabókin mín frá fermingunni minni. Sá einna mest eftir henni.“

Fjölskyldan:

„Við Jens Kristinsson frá Miðhúsum (f. 13 sept. 1922, d. 12 júlí 2015) giftum okkur á afmælisdaginn minn 6. mars 1955. Það var engin giftingaveisla eða síður kjóll og slaufur, eins og tíðkast nú til dags. Jens vann við beitningu, hann varð að fá mann til að leysa sig af í beituskúrnum svo hann gæti gift sig. Við fórum upp í Ofanleiti til séra Halldórs Kolbeins og hann gifti okkur.

Fyrstu hjúpskaparárin bjuggum við á Bakkastíg 10, húsið hét Sætún, en byggðum síðan á Bakkastíg 27 og flytjum inn 1958. Við Jens eignuðumst þrjú börn. Elías Vigfús er elstur fæddur 16. ágúst 1954, síðan kemur

Það var mikið áfall fyrir mig þegar mamma dó. Ég var ekki nema 23 ára gömul og ég grét mikið. Mamma var ekki nema rúmlega sextug þegar hún deyr úr krabbameini í hálsi. Í framhaldinu tók ég við heimilinu á Gjábakka þangað til ég fór að búa sjálf. Pabbi giftist ekki aftur, bjó á Gjábakka og deyr 20. apríl 1965. Ég man bara eftir mömmu sem gamalli konu. Vinnuálagið var mikið. Man eftir því að mamma vaknaði klukkan tvö á nóttinni til að fara að þvo þvotta.

Jensína Kristín fædd 4. ágúst 1955 og svo Guðný fædd 1. janúar 1959. Við misstum húsið okkar á Bakkastíg 27 undir hraun. Eftir gos keyptum við þetta hús, Höfðavegur 37, sem þá var fokhelt sem sagt var. Húsið byggði sonur Óla í Hjálmholti, austur á Urðavegi, held að hann heiti Guðjón, hann kom ekki heim eftir gos. Hann og hans fjölskylda var farin að búa hérna í kjallaranum fyrir gos, svo það var lítið mál fyrir okkur að flytja í kjallarann til að byrja með, meðan við vorum að klára húsið.“

Guðný kenndi sund í gömlu Miðhúsar sundlauginni fram að eldgosinu 1973, en Miðhúsar sundlaugin fór undir hraun í mars 1973. Eftir að ný sundlaug og íþróttamiðstöð var byggð eftir gos, hélt Guðný áfram að kenna sund og leikfimi, þangað til hún hætti kennslu vegna aldurs. Það má með sanni segja að Guð-

ný sé einn frægasti sundkennari norðan Alpafjalla og hún þekkt fyrir góðan aga og nemendur komust ekki upp með neitt múður eða aumingjagang. Einnig er Guðný gallharður Týrari. Ég rifjaði það upp í spjallinu, þegar ég, þá 7 ára gamall, var sendur í sundkennslu hjá henni sumarið 1972 í Miðhúsar sundlauginni. Í minningunni var sundlaugarvatnið svo kalt og eiginlega það eina sem ég man eftir þessu sundnámskeiði var hvað mér var kalt. Guðný tók nú ekki mikið mark á þessu væli í mér, „menn synda sér til hita“ Eftir gott klukkutíma spjall og kaffibolla kveð ég frænku mína, sem hefur upplifað þær miklu breytingar sem orðið hafa á okkar samfélagi og þau lífsgæði sem við búum við nú til dags miðað við þegar hún var að alast upp á Gjábakka á fyrrihluta síðustu aldar.

Jens Kristinsson og Guðný Gunnlaugsdóttir.

Það gerast ekki mikið fjölmennari ættarmótin í Eyjum. Myndin er tekin í júní 2012.

Sjálfstæðisfélag Vestmannaeyja 90 ára

GÍSLI STEFÁNSSON FORMAÐUR SJÁLFSTÆÐISFÉLAGS VESTMANNAEYJA

Sjálfstæðismenn í Vestmannaeyjum fögnuðu þeim merka áfanga í byrjun desember að nú eru liðin 90 ár frá stofnun Sjálfstæðisfélags Vestmannaeyja. Félagið var stofnað 6. desember árið 1932 og var Jóhann Þ. Jósefsson þingmaður Eyjanna helsti hvatamaður að stofnun félagsins.

Frá upphafi hefur starfsemi félagsins snúið að því að auka veg og vanda Sjálfstæðisflokksins og berjast fyrir stefnumálum okkar Vestmannaeyinga í nafni frelsi einstaklingsins, minni ríkisafskipta, lægri skatta og ábyrgrar efnahagsstjórnar.

Stofnfundur í Nýja bíói Sjálfstæðisfélag var stofnað í samkomu- og bíósalnum í Nýja Bíói við Vestmannabraut, þar sem nú er Hótel Vestmannaeyjar. Fyrsti formaður félagsins var Símon Guðmundsson, þá verkamaður en síðar útvegsbóndi á Eyri við Vesturveg. Síðan þá hafa 31 gegnt embætti formanns félagsins.

Félagslífið , Samkomuhúsið og Ásgarður

Samkvæmislífið hefur alla tíð verið Sjálfstæðismönnum í Vestmannaeyjum í blóð borið og mörg góð samkvæmin verið haldin. Sjálfstæðisfólk úr Eyjum hefur í gegnum tíðina verið duglegt að sækja samkomur flokksins víðsvegar um

land og kjördæmi í stórum hópum svo eftir hefur verið tekið ásamt því að reka öflugar og fjörugar kosningabaráttu. Það er því ekki furða að eitt helsta skemmtanahús Eyjanna fyrr og síðar hafi verið byggt fyrir hvata Sjálfstæðismanna í Vestmannaeyjum en árið 1936, í miðri heimskreppu, var grunnur lagður að Samkomuhúsi Vestmannaeyja. Tókst að fullgera

Formenn Sjálfstæðisfélags Vestmannaeyja 1932 - 2022

Símon Guðmundsson, verkamaður 1932-1933

Karl Jónasson, læknir 1933 -1934

Tómas M. Guðjónsson, skipaafgr.m. 1934-1936

Stefán Árnason, yftrlögregluþjónn 1936-1940

Jóhannes Sigfússon, lyfsali 1940-1941

Guðlaugur Gíslason, kaupm. 1941-1942

Einar Sigurðsson, útvegsbóndi og kaupm. 1942-1944

Tómas M. Guðjónsson, formaður á ný 1944-1947

Guðlaugur Gíslason, formaður á ný 1947-1951

Páll Scheving, vélstjóri 1951-1964

Jóhann Friðfinnsson, kaupmaður 1964-1968

Hörður Bjamason, símstöðvarstjórí 1968-1972

Markús Jónsson, umboðsmaður 1972-1975

Guðni Grímsson, vélstjóri 1975-1977

Steingrímur Arnar, flugvallarstjóri 1977-1978

Gísli Gíslason, stórkaupmaður 1978-1980

Helgi Magnússon, trésmíðameistari, okt/des1980

Stefán Runólfsson, framkvæmdastjóri 1980-1988

Georg Þór Kristjánsson, verkstjóri 1988-1991

Magnús Kristinsson, útvegsbóndi 1991-1993

Guðjón Hjörleifsson, bæjarstjóri 1993-1995

Magnús Jónasson, framkv.stjóri 1995-2001

Arnar Sigurmundsson, framkv.stjóri 2001- 2003

Magnús Jónasson, forstöðumaður 2003-2007

Íris Róbertsdóttir, kennari 2007-2011

Sigurhanna Friðþórsdóttur, kennari 2011-2013

Margrét Rós Ingólfsdóttir, félagsráðgjafi 2013-2014

Elsa Valgeirsdóttir, framkvæmdastjóri 2014-2015

Jarl Sigurgeirsson, tónlistarkennari 2015-2017

Birna Vídó Þórsdóttir, snyrtifræðingur 2017-2018

Páll Marvin Jónsson, framkvæmdastjóri 2018-2020

Gísli Stefánsson, æskulýðsfulltrúi 2020-

húsið á u.þ.b. einu og hálfu ári og má það þakka fjölda félagasamtaka og einstaklinga innan bæjar sem utan.

Með tíð og tíma þróaðist rekstur samkomuhússins frá því en það féll ekki að starfsemi félaganna að stunda veitinga- og bíórekstur. Árið 1986 var Samkomuhúsið selt og nokkrum árum síðar keyptu sjálfstæðisfélögin jarðhæð Heimagötu 35-37 og hluta kjallara, og var félagsheimilið gefið nafnið Ásgarður.

Öflugt félagstarf í 90 ár Orkan í félaginu í kringum kosningar hefur verið eftirtektarverð. Til forystu í Sjálfstæðisflokknum í Vestmannaeyjum hafa valist framsýnir og duglegir einstaklingar sem hafa veitt málefnum Vestmannaeyja framgöngu umfram það sem þekkist í öðrum öflum og af því erum við stolt. Er það að miklu leyti að þakka öflugu félagsstarfi jafnt í Sjálfstæðisfélagi Vestmannaeyja, Sjálfstæðiskvennafélagsins Eyglóar og Eyverja, félagi ungra sjálfstæðis-manna í Vestmannaeyjum. Eygló sem var stofnað 1937 og Sjálfstæðisfélag Vm. sameinuðust undir nafni þess síðarnefnda árið 2007 og var liður í því að kjósa konu sem formann hins sameinaða félags. Íris Róbertsdóttir var fyrsti formaður sameinaðs félags og síðan hafa fjórar aðrar konur gengt embættinu og þrír karlar.

Þess má geta að Eyverjar eru öldungarnir í hópnum þrátt fyrir að vera félag ungra, en félagið var stofnað í desember 1929, þremur árum á undan afmælisbarninu. Í janúar 1934 var Fulltrúaráð Sjálfstæðisfélagana stofnað en það er samráðsvettvangur Sjálfstæðisfélaganna í Vestmannaeyjum. Fyrsti formaður þess var Haraldur Viggó Björnsson en hann gegndi stöðu

bankastjóra Útvegsbankans í Eyjum á þeim tíma.

Sýnileiki í blaðaútgáfu Þrátt fyrir að gildi pólitískra blaða sé annað og minna nú en það var þegar Fylkir hóf göngu sína árið 1949 hefur blaðið skipað sér fastan og reglulegan sess í blaðaútgáfu Vestmannaeyja. Í upphafi kom blaðið töluvert oftar út en nú en blaðið kemur þrisvar til fimm sinnum út á ári og er útgáfur reglulegri á kosningaárum. Jólablað Fylkis með fróðlegum greinum um sögu Eyjanna og Eyjafólks í ritstjórn Arnars Sigurmundsson er ómissandi hluti af aðventu og

stæðisflokksins á landsvísu og er saga félaganna frá stofnun samofin sögu Vestmannaeyja sem er blómleg og lituð stígandi hagvexti.

Samstaða félagsmanna var áberandi á Landsfundi Sjálfstæðisflokksins sem haldinn var í nóvember sl. en þar komu félagsmenn fjölda breytingatillagna í gegnum fundinn sem nú prýða ályktun fundarins. Þar má helst nefna hugmyndir að bættum samgöngum fyrir Vestmannaeyjar og landið allt, bætta heilbrigðisþjónustu á landsbyggðinni, klárað yrði að koma sjúkraþyrlu fyrir á Suðurlandi, bætt menntakerfi með áherslu á að bæta líðan og árangur nemenda og þá sérstaklega drengja og svo mætti lengi telja.

Sjálfstæðisfélögin í Vestmannaeyjum voru stofnuð á kreppuárunum en á slíkum tímum fær samstaða fólks ríkara gildi. Samstaða Eyjamanna er vel þekkt innan Sjálfstæðisflokksins á landsvísu og er saga félaganna frá stofnun samofin sögu Vestmannaeyja sem er blómleg og lituð stígandi hagvexti.

jólum í hugum margra Eyjamanna. Skipar þar ríkan sess kaflinn, Látnir kvaddir sem fylgt hefur jólablaðinu frá 1975.

Fylkir, sem er borinn út á hvert heimili í Eyjum og dreift víða um land heldur ágætlega velli í samanburði við önnur rit þrátt fyrir að ritmennskan hafi að mestu leiti fært sig yfir á netmiðla þar sem hraði í upplýsingagjöf ræður ríkjum. Það er mat okkar sem störfum fyrir flokkinn að útgáfa Fylkis sé mikilvæg nú sem áður.

Samstaða frá kreppu til hagvaxtar Sjálfstæðisfélögin í Vestmannaeyjum voru stofnuð á kreppuárunum en á slíkum tímum fær samstaða fólks ríkara gildi. Samstaða Eyjamanna er vel þekkt innan Sjálf-

90 ára afmæli fagnað í Ásgarði á aðventunni Þriðjudaginn 6. desember sl. fagnaði félagið afmæli sínu í Ásgarði með aðventugleði sinni sem nefnist kjöt og kærleikur. Félagsfólk gæddi sér á nýreyktu hangikjöti og tilheyrandi og nutu samvista hvert með öðru.

Nýkjörinn ritari Vilhjálmur Árnason, Guðrún Hafsteinsdóttir fyrsti þingmaður Suðurkjördæmis og verðandi ráðherra, Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðherra, Björgvin Jóhannesson varaþingmaður og formaður kjördæmisráðs Suðurkjördæmis og Þórður Þórarinsson framkvæmdastjóri Sjálfstæðisflokksins komu fyrir hönd flokksins, héldu ræður, færðu kveðjur og gáfu gjafir.

Undirritaður og Jarl lokuðu svo kvöldinu með ljúfum jólatónum. Í þetta skiptið höguðu örlög og veikindi þó því að Jarl gat ekki leitt sönginn en hann sló þó gítarinn á meðan að undirritaður leiddi sönginn með félagsmönnum.

Það var fjölmennt í Ásgarði á 90 ára afmælisfagnaði félagsins nú í desember. Myndirnar hér á opnunni tók Óskar Pétur við það tækifæri.

Með Heklunni í hamingjulandið

Guðlaug Kristín Runólfsdóttir frá Hilmisgötu 7 rifjar upp æskuár í Vestmannaeyjum

GREINARHÖFUNDUR: HELGI BERNÓDUSSON

Guðlaug K. Runólfsdóttir fæddist og ólst upp í Vestmannaeyjum. Hún er nú 91 árs gömul, hraust, minnug, lífsglöð og glæsileg kona. Hún hefur búið í Reykjavík í 70 ár, lengst af á sama stað, fimm barna móðir, ekkja í 12 ár. Eyjarnar og Eyjamenn standa henni nær hjarta. Um það vitna myndir og málverk á veggjum hjá henni. Hún er fróð og forvitin um fólk. Margir vinir og ættingjar sækja til hennar fróðleik um menn og málefni í Eyjum. „Spyrjum Laugu frænku“ segir skyldfólkið hennar oft. „Um að gera“ segir Lauga, „bráðum verður það orðið of seint!“

Rómantík á Heklunni.

„Ég er fædd í Vestmannaeyjum, átti yndislega æsku á góðu heimili og ætlaði mér aldrei að fara þaðan. Það hvarflaði bara aldrei að mér. En örlögin vildu ekki haga málum þannig. Æskuvinkona mín, Hrafnhildur Helgadóttir, sem átti heima í næsta nágrenni við okkur á Hrafnagili við Vestmannabraut, hvatti mig eindregið til þess sumarið 1951 þegar við vorum 19 ára gamlar að koma með sér í skemmtiferð til Skotlands með Heklunni. Það varð úr og við vinkonurnar sigldum á léttabáti út á Víkina þar sem Heklan lá; hún gat ekki komið inn á höfnina eins og hún var í þá daga, grunn og lítið bryggjupláss. Við vorum hífðar upp og um borð í skipið um miðja nótt. Það má eiginlega segja að úr stroffunni hafi ég hoppað inn í hjónabandið. Við lunninguna stóð ungur maður, bráðmyndarlegur með gullfallegt hár, svolítið feimnislegur. Ég tók strax eftir honum og átti eftir að kynnast honum betur í ferðinni. Þetta var Ólafur Frímannsson

sem seinna varð maðurinn minn. Hann var þá orðinn starfsmaður í Útvegsbankanum og hafði lokið prófi frá Verslunarskólanum. Með honum var strákur frá Stafholti í Eyjum, Hafsteinn Júlíusson.

Þessi reisa varð líka örlagarík fyrir Hrafnhildi. Hún kom stundum með okkur Óla á Borgina og þar kynntist hún sínum manni, Guðbirni Guðjónssyni. Hann var lengi bryti á Vatnajökli. Svona glettin geta örlögin verið.

Þetta var annars skemmtileg ferð, 10 dagar, 10 rómantískir dagar! Það voru fleiri Vestmanneyingar í reisunni en við, t.d. Guðni Grímsson skipstjóri, hann var Stokkseyringur, giftur Lovísu (Lúllu) frá Skuld. Guðni var svo hressilegur, hann kom til okkar Hrafnhildar í klefann þar sem við lágum og dreif okkur upp í sal. „Strákarnir bíða eftir ykkur!“ Og þar var Óli minn auðvitað með öðrum piltum sem gjarnan vildu hitta ungar Vestmannaeyjameyjar.

Við Hrafnhildur höfðum ekki efni á meira en öðru farrými en svo vel vildi til að stýrimaðurinn var skyldur pabba sem bað mig fyrir kveðjur til hans. Hann setti okkur á 1. farrými og þar var betri matur, kalt borð með ýmsu sem við höfðum ekki áður séð.“

Fædd á Hilmisgötu 7

Guðlaug Kristín, kölluð Lauga, fæddist árið 1931, 6. september, á Hilmisgötu 7, þangað sem foreldrar hennar voru þá nýfluttir. „Ég var sem sagt fyrsta barnið sem fæddist í þessu fallega húsi.“ Það stendur reisulegt norðan við Stakkagerðistún. Það var stórt á þess tíma mælikvarða, 160 m2, með fallegum blóma- og jurtagarði, byggt rétt áður en heimskreppan skall á af fullum krafti. Húsið var kallað Ólafsvík en það nafn festist ekki við það. Í götunni voru góðir grannar, Árni gamli Johnsen og Margrét frá Suðurgarði í næsta húsi norðan við, svo Engilbert málari og loks Gvendur skóari. En hinum megin, austan við, var Arnardrangur þar

sem þau voru Ólafur Lárusson læknir og Sylvía, kona hans með barnaskarann sinn. Hún var mikil blómakona og ræktaði ýmislegt í garðinum, hafði líka hænsn. „Þau voru yndisleg hjón og góðir nágrannar. Ég kom þangað oft, passaði Ólaf Örn, barnabarn þeirra,

Runólfur bátasmiður.

Faðir Laugu, Runólfur Jóhannsson, var um tíma skipstjóri á bátum í Eyjum. Hann var frá Gamla-Hrauni við Eyrarbakka og reri þaðan með föður sínum sem unglingur en kom til Vestmannaeyja 1919, þegar hann var tvítugur, til að læra skipasmíðar. Hann missti móður sína aðeins 7 ára gamall og bar þann harm í brjósti sér alla ævi. Feður þeirra Runólfs og bræðranna Gunnars Marels á „Horninu“, Guðmundar á Háeyri, Lúðvíks bakara, Þórðar „sterka“ á Bergi og Magnúsar skipasmiðs á Bergi, sem allir fluttust til Eyja, voru bræður. Lauga átti því stóran frændgarð þeim megin frá þótt sambandið væri meira við móðurfólkið.

Runólfur lærði fyrst skipasmíðar hjá Magnúsi á Bergi, frænda sínum. Hann dó ungur, aðeins 28 ára, en hafði þá smíðað marga báta. Fór Runólfur þá til Ástgeirs Guðmundssonar skipasmiðs í Litlabæ og vann hjá honum en stundaði líka sjóinn á vertíðum. Þegar Runólfur hætti sjómennsku um 1940 og kom í land vann hann í Gamla slippnum með frænda sínum, Gunnari Marel, en varð svo yfirsmiður í slippnum hjá Ársæli Sveinssyni. Hann var ákaflega hagur í höndum, sama við hvað hann fékkst, gerði t.d. listafín skipslíkön. „Og alltaf var hann að, aldrei setið auðum höndum“ segir Lauga. Runólfur varð skipaskoðunarmaður 1932 og skipaeftirlitsmaður ríkisins í Eyjum 1953 og sinnti því embætti allt þar til hann dó 1969, sjötugur. Hann hafði sérstakan kontór fyrir starfið á neðri hæðinni á Hilmisgötu 7. Þar var allt í röð og reglu. Rithöndin var óvenjufögur, og á skrifborðinu voru snyrtilega færðar skrár, skýrslur, virðingar og matsgerðir. Á veggjum og í hillum voru skipslíkönin sem hann hafði sjálfur smíðað.

Við vorum sem krakkar oft að þvælast á bryggjunum og fylgjast með körlum og kerlingum í atinu þar, við löndun og aðgerð, og líka á stakkstæðum þar sem saltfiskurinn var þurrkaður í sólinni. Hann var breiddur út á morgnana og tekinn saman síðdegis. Það var jú alltaf sól í þá daga!

hann varð seinna læknir eins og afinn. Ég man enn alla húsaskipan í Arnardrangi. Sylvía var dugleg húsmóðir á stóru heimili og hafði vinnukonur. Allir garðarnir voru stórir með trjám og blómum.“

Þarna ólst Lauga upp, í miðbænum miðjum, með ólgandi líf í kringum sig, aðeins steinsnar að fara niður á bryggju og að pallakrónum og ofan í fjöru.

„Við vorum sem krakkar oft að þvælast á bryggjunum og fylgjast með körlum og kerlingum í atinu þar, við löndun og aðgerð, og líka á stakkstæðum þar sem saltfiskurinn var þurrkaður í sólinni. Hann var breiddur út á morgnana og tekinn saman síðdegis. Það var jú alltaf sól í þá daga!“ Á stakkstæðum unnu einkum konur og svo krakkar. Þar unnu margir fyrir sínum fyrstu vinnulaunum.

Einar í Betel varð seinna samtarfsmaður Runólfs og sá um eftirlit með björgunarbátum. Einar fer lofsamlegum orðum um yfirmann sinn og segir í minningum sínum: „Það var lærdómsríkt fyrir mig að eiga samstarf við Runólf í fjórtán ár í skipaskoðuninni. Hann var nákvæmnin sjálf og mátti aldrei vamm sitt vita … lék allt handverk í höndum hans, hvort heldur voru smíðar eða skriftir.“

Lauga segir að faðir sinn hafi aldrei sagt alveg skilið við sjóinn. „Hann átti alltaf trillu, Svan, sem hann smíðaði sjálfur, og fiskaði á hana á sumrin eða var í snatti á henni. Þannig var þetta í gamla daga, alltaf verið að puða eitthvað og þá ekki síður hjá húsmæðrum og vinnufólki. Lífsbaráttan var svo hörð, fátæktin mikil og hver varð að bjarga sér og sínum og treysta á sjálfan sig. Þetta er ólíkt því sem nú er, Guð minn góður! Hjá okkur var skúrinn fullur af mat á haustin, saltkjötstunnur, stíur með kartöflum og matjurtir, alltaf nóg af mat. En þetta skilur ungt fólk varla í dag þegar hver sem er getur skotist eftir daglegum nauðsynjum út í næstu búð.“

Runólfur Jóhannsson varð einn þekktasti skipasmiðurinn í Vestmannaeyjum á sinni tíð, um miðja

Nýleg mynd af

Hilmisgata 1-7, fjögur sambyggð hús. Kristín Skaftadóttir og Runólfur Jóhannsson áttu austasta húsið, nr. 7, byggt 1930. Myndin er tekin upp úr 1960 þegar búið var að bæta tveimur hæðum ofan á Hilmisgötu 1 og 3. Vinstra megin er gamla Lögreglustöðin (horfin) og Kaupangur (horfinn) en þar á milli eru Vík við Bárugötu og Viðey við Vestmannabraut; og sér í gamla Hressingarskálann austan við. Hægra megin er Arnardrangur, Hilmisgata 11, þar sem Ólafur Lárusson læknir og Sylvía Guðmundsdóttir bjuggu en á 1. hæð þess var klínik Ólafs. Á milli sér í Vestmannabraut 25, hús Sigurmundar Runólfssonar og Íseyjar Skaftadóttur, og Verslun Georgs Gíslasonar (litla húsið), en handan götunnar er Símstöðin (íbúðarhús símstöðvarstjóra). Á Stakkagerðistúni í forgrunni er enn leikvöllur og búið að leggja „Guðlaugströppur“ yfir túnið (kenndar við Guðlaug Gíslason bæjarstjóra).

síðustu öld þegar mesta gróskan var í skipasmíðum þar. Hann vann að smíði flestra bátanna í slippnum hjá Ársæli á Fögrubrekku og var aðalhönnuður fyrirtækisins, teiknaði sjálfur eina 7 báta sem þóttu í senn glæsilegar fleytur og góð sjóskip. Einn af þekktustu bátum hans var Jón Stefánsson VE 49 sem var happafleyta og á hann fiskaðist mikið. Guðrún VE 163 var t.d. systurskip hans og líka Kári VE 47 og Björg NK 103. Þetta voru rennilegir bátar, stýrishúsið rúmgott og með mörgum gluggum. Runólfur mun líka hafa teiknað Hannes lóðs VE 200 sem Jóhann Pálsson lét smíða í Svíþjóð. En tíminn líður og öll mannanna verk eru forgengileg. Bátar Runólfs eru nú horfnir og þau hjón, Kristín Skaftadóttir og Runólfur skipasmiður, löngu látin. Öll systkini Laugu eru dáin, hún stendur ein eftir. Hilmisgata 7 er mesta prýði á sínum stað en þar er komið annað fólk. „Þannig er lífið“ segir Guðlaug Kristín Runólfsdóttir, Vestmanneyingur og ávallt Vestmanneyingur! „Fullorðin kona sem er með mér í ræktinni spurði mig í gær hvort ég væri úr Reykjavík. Nei, sagði ég án þess að hugsa mig um, ég er Vestmanneyingur! En ég hef búið hér í borginni í 70 ár.“

Kristín Skaftadóttir í Litlabæ. Móðir Laugu, Kristín Skaftadóttir, átti mikinn ættgarð í Vestmannaeyjum. Foreldrar hennar, Margrét Jónsdóttir og Skafti Gíslason á Suður-Fossi í Mýrdal, eignuðust 11 börn. Kristín missti móður sína af barnsförum þegar hún var aðeins 6 ára og yngri systkini hennar fóru þá í fóstur á nálægum bæjum eins og siður var. En Kristín fór til móðursystur sinnar í Vestmannaeyjum, Kristínar Jónsdóttur í Litlabæ sem var gift Ólafi Ástgeirssyni og varð fósturbarn þeirra.

„Þetta var snöggt og óvænt andlát og þar við bættist mikil sorg fyrir mömmu að skilja við systkini sín. En hún tók gleði sína fljótt aftur því að fólkið í Litlabæ tók henni svo vel. Það var gott að vera í baðstofunni þar, mikið fjör, margt fólk og margir gestir. „Manngott fólk“ sagði mamma um þau í Litlabæ.“ Runólfur bátasmiður og Kristín Skafta, eins og þau voru oftast kölluð, giftu sig 1924 og ári síðar byggði Runólfur Brimberg með Ólafi í Litlabæ, tengdaföður sínum ef svo má kalla. Það hús var og er norðan við Litlabæ, var byggt í túninu þar. Runólfur og Kristín voru í vesturendanum en fósturforeldrar hennar, Ólafur og Kristín Jónsdóttir, voru í austurendanum. En þarna varð fljótt of þröngt um foreldra Laugu þegar fjölskyldan stækkaði. Þeim þótti garðurinn kringum húsið líka vera lítill. Svo að þau réðust í að byggja Hilmisgötu 7 árið 1930 og fluttust þangað og áttu þar heima upp frá því. Líf og fjör í Litlabæ. „Já, mamma og Ási í Bæ voru systrabörn en líka uppeldissystkin.

Þegar ég var að alast upp var mikill samgangur á milli okkar og Litlabæjar-fólksins. Það var óskaplega hlýlegt þar og allir velkomnir. Mikið sungið! En við vorum auðvitað meira á Brimbergi hjá Kristínu og Óla, „afa og ömmu“ eins og ég kallaði þau.“

Gömlu hjónin í Litlabæ, foreldrar Ólafs, Ástgeir Guðmundsson bátasmiður og Kristín Magnúsdóttir, voru orðin roskin þegar mamma Laugu kom til Eyja. Margt hefur

kona, sveitarómagi úr Mýrdalnum sem var að leita sér lækninga. Hún var fyrst í Nýborg hjá frændfólki en bað svo Kristínu Magnúsdóttur um að fá að koma til hennar í Litlabæ og dveljast þar um tíma. Þó að þar væru aðeins tvö herbergi en sjö börn fannst pláss fyrir Tótu og þar var hún í 18 ár.“ Þetta var eins og í Brekkukoti Laxness. Ási lýsir þessu fólki á lifandi hátt í endurminningabók sinni.

af vanhirðu, en brosti eigi að síður svo fallega við þeim. Þær báðu því foreldra sína að taka Guðlaug og á það var fallist en þó með því skilyrði að þær systur önnuðust drenginn. Margrét, móðir þeirra, var þekktur græðari og græddi brunasárin á Guðlaugi, að sögn með íslensku smjöri, og setti þel yfir. Og auðvitað fór Guðlaugur aldrei frá þessu góða fólki og ólst upp í Berjanesi. Sú fjölskylda fluttist svo í Litlabæ í Vestmannaeyjum 1887 þegar Guðlaugur var 13 ára gamall og hann fylgdi Litlabæjarfólki og Kristínu Magnúsdóttur þar til hann kvæntist.

Guðlaugur Hansson var einn af stofnendum Verkalýðsfélagsins Drífanda og Kaupfélagsins Drífanda 1917 og var í forustu þeirra félaga. Kaupfélagið byggði Drífandahúsið á Litlabæjarlóðinni, spildu sem Ástgerir í Litlabæ lét félaginu í té. Guðlaugur var fyrst kallaður ‚kommúnisti‘ en þegar bolsarnir ýttu honum út um 1930 var hann kallaður ‚krati‘. Guðlaugur var kosinn í bæjarstjórn 1923 og

og byggðu þar nýtt hús sem enn stendur.

Guðlaugur og Málfríður giftu sig 1904 en eignuðust ekki börn. Um áratug síðar kom til þeirra systurdóttir Málfríðar sem bar nafn þeirra beggja, hjónanna á Fögruvöllum, Málfríður Guðlaug. Hún var fædd á Melhól, eða Undirhrauni eins og það hét líka, í Meðallandi og var eitt margra barna Guðríðar, systur hennar og Ingibergs Þorsteinssonar. Hún þótti þegar í æsku námfús, yfirlætislaus og alvörugefin, trúrækin og trygglynd. Hún varð leiðtogi KFUK í Eyjum, stjórnaði barnasamkomum og æfði barnakór. Málfríður Guðlaug byrjaði 15 ára að fást við kennslu barna innan skólaskyldualdurs en fór svo í Kennaraskólann 1929 og lauk prófi 1931. Hún lærði þá líka á orgel og fékk söngkennararéttindi. Haustið 1931 varð hún kennari við Barnaskólann en smitaðist af skarlatssótt seint í janúar og lést 1. febrúar, daginn eftir 25 ára afmælisdag sinn. Málfríður Guðlaug var hinn „bjartasti sólargeisli í lífi fósturforeldra sinna“ og andlát hennar því þung raun fyrir þau sem þá voru um sextugt. Um hana skrifuðu Páll Bjarnason skólastjóri og sr. Sigurjón Þ. Árnason sóknarprestur fallegar minningargreinar.

verið skrifað um Ástgeir og bátana hans en Kristín gamla í Litlabæ var líka merkileg kona, ættuð frá Berjanesi í Vestur-Landeyjum. Lauga man hana vel, hún dó 1938. „Hún var blíðlynd og góð kona, en orðin mikill sjúklingur þegar ég sá hana, með krepptar hendur eftir erfiða lífsbaráttu.“

Ási í Bæ segir frá ömmu sinni í bókinni góðu, Skáldað í skörðin. Það var stórt hjartarúm hjá henni og mikið pláss í baðstofunni litlu í Bæ. Alltaf hægt að bæta við fólki, annaðhvort í fóstur eða til skemmri dvalar. Þórunn Ketilsdóttir, „Tóta í Uppsölum“ kom t.d. til Eyja ung

Fimm Stínur. Það voru fimm Kristínar eða Stínur í Litlabæ: Elst var Kristín gamla Magnúsdóttir frá Berjanesi, kona Ástgeirs bátasmiðs. Þá Kristín Ástgeirsdóttir (Stína frænka í Hafnarfirði, Stína stóra), dóttir þeirra. Hún var gift Engilbert Á. Guðmundssyni smið og verslunarmanni, en hann veiktist snemma af berklum og var sjúklingur lengi en afar duglegur maður, dó 1945 á Vífilsstöðum. Þau voru þá nýflutt úr Eyjum. Kristín Engilbertsdóttir var dóttir þeirra (Stína litla) og ólst að mestu upp í Litlabæ. Hún giftist síðar Alfreð Clausen söngvara og samdi m.a. nokkra texta sem hann söng við vinsæl lög. Fjórða nafnan var Kristín Jónsdóttir, húsfreyja, kona Ólafs Ástgeirssonar. Þau fluttust úr Litlabæ 1925 eða svo, en ekki lengra en að Brimbergi. Það var hún sem brá skjótt við þegar Margrét á Suður-Fossi, systir hennar, dó af barnsförum frá 11 börnum. Hún tók eitt barnið til fósturs, Kristínu, móður Laugu, Stínu Skafta. Og það var sú fimmta með þessu nafni. Það hefði sem sagt vakið mikil viðbrögð að kalla hátt í Litlabæ: „Kristín, Kristín, Stína, komdu hingað!“ Stínu-nafnið hefur lifað í ættinni, frá þessum heiðurskonum eru margar Stínur komnar.

Fögruvellir. Í næsta húsi við Litlabæ, á Fögruvöllum, bjó uppeldissonur Kristínar gömlu Magnúsdóttur, Guðlaugur Hansson, stórmerkur maður, einn af forustumönnum verkalýðshreyfingarinnar í Eyjum á sinni tíð. „Hansson“ var hann af því að réttu föðurnafni var haldið leyndu. Annars hefði sá misst stöðu sína og starf. Svo aumlega æsku átti Guðlaugur að hann var settur á sveitina, „boðinn upp“ eða öllu heldur boðinn niður. „Niðursetningar“ voru þessi börn kölluð og þeim holað niður þar sem sveitarsjóðurinn þurfti að borga minnst með þeim. Kristín Magnúsdóttir, þá unglingur í Berjanesi, var viðstödd uppboðið á Guðlaugi ásamt systrum sínum. Þeim rann til rifja að sjá útganginn á barninu, hann var hlandbrunninn

„Ég naut nafns ríkulega hjá gömlu hjónunum á Fögruvöllum. Þau umvöfðu mig og voru mér svo góð. Mér fannst ég eiga annan afa og aðra ömmu á Fögruvöllum. Ég var þar öllum stundum sem krakki. Gréta, systir mín, sagði að ég væri fordekruð þar!“

sat þar með hléum í 15 ár. „Hann var einstakur maður, svo mikið góðmenni“ segir Lauga, „og þá ekki síður Málfríður, Fríða, kona hans.“ Þau keyptu Fögruvelli

„Þær voru miklar vinkonur, mamma og hún“. Og Guðlaug Kristín fékk fyrra nafn sitt frá henni. Og kannski líka Guðlaugi Hanssyni. Seinna nafnið er frá Kristínu Jónsdóttur í Litlabæ, „ömmu“ á Brimbergi.

„Ég naut nafns ríkulega hjá gömlu hjónunum á Fögruvöllum. Þau umvöfðu mig og voru mér svo

Foreldrar Guðlaugar, Runólfur Jóhannsson (1898-1969), skipasmiður frá Eyrarbakka, og Kristín Skaftadóttir (1906-1992), frá Suður-Fossi í Mýrdal en alin upp í Litlabæ í Eyjum.

Fósturforeldrar Kristínar Skaftadóttur, Ólafur Ástgeirsson bátasmiður í Litlabæ og Kristín Jónsdóttir, móðurystir hennar (ömmusystir Guðlaugar). Þau byggðu síðar Brimberg, norðan við Litlabæ, og bjuggu þar, fyrst með Runólfi og Kristínu Skaftadóttur.

Ási í Bæ, Ástgeir Ólafsson (1914-1985), ungur að árum. Ási og Kristín Skaftadóttir voru systrabörn og uppeldissystkini.

Jóhann Guðmundsson frá Gamla-Hrauni við Eyrarbakka, föðurafi Guðlaugar. Hann var þekktur bátaformaður um aldamótin 1900, reri m.a. frá Þorlákshöfn. Hér er hann klæddur að fornum sið sjómanna. Skinnklæðin, hatturinn og skórnir voru jafnan lýsisborin til að mýkja þau og verja frekar fyrir vætu. Á höndum og innan undir var allt úr ull.

góð. Mér fannst ég eiga annan afa og aðra ömmu á Fögruvöllum. Ég var þar öllum stundum sem krakki. Gréta, systir mín, sagði að ég væri fordekruð þar!“

Fimm systur í Eyjum. Fjórar systur Stínu Skafta bjuggu í Eyjum. Ísey Skaftadóttir var húsfreyja á Vestmannabraut 25, skammt frá Hilmisgötu 7, alltaf kölluð Eyja í fjölskyldunni. Hún var móðir Arnars Sigurmundssonar og þeirra bræðra. Sigríður var önnur, gift Guðlaugi Br. Jónssyni sem var mikill umsvifamaður í Eyjum á sínum tíma. Sigríður dó ung, ekki fertug. Þriðja, systirin, Ragnhild-

ur, dó líka ung. Þær féllu frá sama árið, systurnar, 1939. Ragnhildur átti tvo syni. Sá eldri var ófeðraður, Grétar Skaftason skipstjóri. Hann fórst sviplega með skipshöfn sinni á Þráni í nóvember 1968. Yngri sonur hennar var Rúdólf Pálsson viðskiptafræðingur, sonur Páls Oddgeirssonar kaupmanns og útgerðarmanns frá Ofanleiti. Loks var það Margrét, sem var yngst systranna. Hún kom til Eyja um 1930 og var fyrst vinnukona á Hilmisgötu 7 hjá systur sinni en giftist svo Sigurði Scheving. Hann var frá Steinsstöðum, bróðir Páls Schevings og Guðjóns. Sigurður lét að sér kveða í bæjarlífinu, var

t.d. mjög góður leikari og hafði verið í leiklistarskóla. Þau Margrét og Sigurður Scheving fluttust frá Eyjum, fyrst til Reykjavíkur en voru árum saman á Hellu. Sigurður var lengstum við bága heilsu. Margrét og Sigurður áttu frægan fótboltastrák, Baldur Scheving, landsliðsmann úr Fram, og Edda Scheving, dóttir þeirra, var landsþekkt fyrir Ballettskóla sinn.

„Pabbi átti engin systkini í Eyjum, aðeins frændfólk, svo það var meira í kringum mömmu. En mest höfðum við samskipti við þau á Brimbergi, í Litlabæ og á Fögruvöllum.“

Heimilið á Hilmisgötu.

„Við bjuggum svo rúmt fyrstu árin, meðan við krakkarnir vorum ungir, að pabbi og mamma leigðu út tvö herbergi á 1. hæðinni og drýgðu þannig tekjurnar. Það var svo skrýtið að úr öðru herberginu giftust allir mjög fljótt, en í hinu var Guðjón Jónsson, járnsmiður í Magna, ég held í ein 12 ár, allt þar til hann flutti upp á Faxastíg. Hann var orðinn eins og einn af fjölskyldunni. Á eftir honum var þar annar piparsveinn, Óskar Sigurhansson vélsmiður. Hinum megin voru margir, ég man t.d. eftir Óskari Sigurðssyni á Hvassafelli, Eiríki í Skýlinu og Þorgeiri Jóelssyni á Sælundi, allt stórgóðir karlar, alltaf að gefa okkur krökkunum eitthvað. Geiri og mamma voru miklir vinir, Geiri var alinn upp á Gömlu-Fögruvöllum hjá Sigurði Vigfússyni (Sigga Fúsa), þeim fræga manni, og Þorgerði, konu hans. Og þannig kynntist ég Láru, dóttur hans, við vorum leikfélagar.

En svo þegar við systurnar stækkuðum fengum við herbergin niðri, okkar „prívat“. Það var nú meiri lúxus en margir jafnaldrar okkar bjuggu við.

Annars voru líka vermenn heima á Hilmisgötu yfir vertíðina fyrstu árin meðan pabbi var enn skipstjóri, þar á meðal bræður mömmu, Sigurjón og Ingólfur. Já, það var sofið í hverju horni.“ Lauga á góðar minningar um æskuheimili sitt: „Það hefur veitt mér mikinn styrk í lífinu hve allt var traust og gott í kringum mig í uppvexti. Foreldrar mínir voru mikið reglufólk og góð reiða á öllu heima, heiðarleiki og dugnaður voru æðstu dyggðirnar. Og allt gert fyrir okkur börnin sem hægt var að veita. Dásamlegir foreldrar.“

Systkinin á Hilmisgötu. Systurnar á Hilmisgötu 7 voru fjórar og svo kom einn bróðir, langyngstur, „dekurbarnið“!

Elst var Rebekka (f. 1925), alltaf kölluð „Bubba“. Hún bjó með foreldrum sínum á Hilmisgötunni og móður sinni eftir að Runólfur dó

1969. Haustið 1972, rétt fyrir gosið, fluttist hún til Reykjavíkur með móður sinni. Kristín Skafta þurfti þá að fara til lækninga í höfuðborginni og vera þar.

Bubba lauk gagnfræðaprófi í Eyjum og fór svo í Húsmæðraskólann á Ísafirði. Hún átti gott með að læra. Hún var í Reykjavík á stríðsárunum, „voða flott dama“ segir

Það hefur veitt mér mikinn styrk í lífinu hve allt var traust og gott í kringum mig í uppvexti. Foreldrar mínir voru mikið reglufólk og góð reiða á öllu heima, heiðarleiki og dugnaður voru æðstu dyggðirnar.

Lauga, en kom svo til Eyja og vann þar ýmis störf. Hún eignaðist tvö börn, Kristján (Kristinsson) Olsen og Ernu (Olafsdóttur) Olsen, feður þeirra voru bræður, báðir landsþekktir flugmenn. „Rebekka, systir mín, missti snemma heilsuna og naut sín ekki eins og hún átti skilið, eins falleg og hún var og barngóð.“

Næst kom Guðrún Gréta (f. 1928). Hún giftist Stefáni Þ. Guðjohnsen lögfræðingi. Þau bjuggu í Reykja-

bankanum í Eyjum en kunni ekki vel við sig í hvítri skyrtu og með bindi og fór á sjó. Hann lauk síðar prófi frá Stýrimannaskólanum í Eyjum. Jóhann bjó á Hilmisgötunni í gosinu með Guðbjörgu Stellu, fyrri konu sinni, sá eini úr fjölskyldunni eftir að Kristín og Bubba fluttust til Reykjavíkur. En hann var ekki lengi í Eyjum, stundaði sjóinn seinna frá Reykjavík en fór svo að vinna í Landsbankanum í Reykjavík og var þar til starfsloka. Seinni kona hans var Bergþóra Þorsteinsdóttir sérkennari. Hún átti son, Þorstein, sem Jóhann gekk í föðurstað. Jóhann var listateiknari, orti talsvert og átti mikið bókasafn.

„Hvergi betra …“

„Ég er viss um að hvergi var betra fyrir börn að alast upp en í Vestmannaeyjum. Það var svo mikið um að vera, allt svo frjálslegt og skemmtilegt. Við lékum okkur ekki aðeins í görðunum heima, heldur hreint út um allt, inni í Dal, úti í hrauni, bak við Helgafell eða uppi

vík en skildu 1955. Gréta fluttist svo aftur til Eyja 1964 og bjó þá á Hofi við Landagötu. Hún vann á skrifstofu Vinnslustöðvarinnar. Þau Stefán eignuðust tvo stráka, Einar Örn og Orra, og síðar kom þriðji strákurinn, Kristinn, Jóhannesson Jónssonar. Hún fluttist svo aftur til Reykjavíkur nokkru fyrir gos, líklega 1971, og vann eftir það lengst í Þjóðhagsstofnun. „Það var styst í aldri milli okkar Grétu og við vorum nánastar. Ég leit á hana sem stóru systur, ekki síst eftir að við gengum í Skátafélagið Faxa. Hún var svo ákveðin og dugleg og vildi alltaf gera alla hluti vel. Gréta bjó hérna við Hagamelinn eftir skilnaðinn, ein með þrjá stráka. Við hjálpuðum hvor annarri og vorum mikið saman. Eftir að hún flutti annað leið varla sá dagur að við töluðum ekki saman í síma.“

Guðlaug er næst í röðinni (f. 1931) en svo Þóra (f. 1936). Maður hennar var Birgir Ólafsson endurskoðandi. Þau eignuðust einn son, Ingólf sem býr í Svíþjóð. Þóra og Birgir bjuggu fyrst í Reykjavík en fluttust til Eyja og keyptu Hof við Landagötu um 1960. Bæði Birgir og Þóra misstu heilsu á besta aldri og dóu fremur ung.

Jóhann var langyngstur systkinanna (f. 1944). Hann byrjaði eftir gagnfræðapróf að vinna í Útvegs-

á því, í Spröngunni, inni á Eiði eða undir Löngu, uppi á Heimakletti. Pabbi var „sókningsmaður bjargveiðimanna“ eins og það heitir, fór á Svaninum að sækja karla sem voru í eggjum eða fugli í úteyjum og tók okkur oft með. Hann var alltaf að sportast út um allan sjó. Það var ekki lítið ævintýri. Við fórum með honum til sölva, þurrkuðum þau á segli eða uppi á þaki. Þau voru svo góð og víst líka holl. Við vorum samheldin, krakkahópurinn í miðbænum og lékum okkur mikið saman og nóg var plássið á Stakkagerðistúni. Þar vorum við í alls konar leikjum fram eftir kvöldum.

Hjá okkur í miðbænum var þetta eins og svo oft hjá krökkum, mjög þéttur vinahópur, og við stelpurnar vorum saman öllum stundum, í skólanum og eftir skóla í leikjum, líka á kvöldin og um helgar. Og þetta var skemmtilegur tími! Við Hrafnhildur á Hrafnagili vorum óaðskiljanlegar þar til fram yfir fermingu. Við erum enn í sambandi þótt það sé minna núna, en við vitum allt um hina! Og með okkur voru mest tvær stelpur, Dísa í Lambhaga (Hjördís Magnúsdóttir) og Dúna frá Strönd (Guðrún Þorsteinsdóttir). Við vorum í þessum hefðbundnu leikjum, parís o.fl., en svo fengum við líka lánað

Málfríður Guðlaug Ingibergsdóttir (1907-1932) frá Melhól í Meðallandi, kennari. Hún var uppeldisdóttir Málfríðar og Guðlaugs Hanssonar á Fögruvöllum, „sólargeislinn í lífi þeirra“. Guðlaug Kristín (Lauga) ber nafn hennar og naut þess ríkulega hjá hjónunum á Fögruvöllum.

Systurnar á Hilmisgötu 7, dætur Kristínar Skaftadóttur og Runólfs Jóhannssonar: Fyrir miðju er Rebekka (Bubba), vinstra megin er Guðlaug og Gréta hægra megin, og Þóra er fremst fyrir miðju.

Guðrún Eyjólfsdóttir (18981986) frá Fjósum í Mýrdal („Gunna í Fjósum“), bjó síðast á Skólavegi 37 (Þingeyri). Hún var lengi vinnukona á Hilmisgötu 7 hjá Kristínu og Runólfi og síðar einn af fastagestum þar við eldhúsborðið.

Kristín Skaftadóttir áttræð 1986. „Ég er líka svo stolt af mínu fólki. Myndarskapurinn hjá henni móður minni er mér sífelld fyrirmynd. Það var alltaf létt yfir öllu í kringum hana …“ segir Lauga.

lak hjá mömmu og kústasköft hjá pabba og bjuggum til tjald, stundum í garðinum heima og stundum fórum við upp að Arnarstapa þar sem Sveinn vínsali bjó. Guðmundur, afi hennar Hrafnhildar, átti þar túnbleðil þar sem hann heyjaði fyrir heimiliskúna. Þar vorum við frjálsar og sáum vítt í góðu veðri. Einu sinni, ég hef verið 7 ára eða svo, benti ég Hrafnhildi á Einidrang og sagði við hana: „Sérðu, þarna er tröllskessa að vaða í land.“ Henni varð svo mikið um að hún hljóp skælandi heim. Já, við vorum í „mömmó“ alveg þar til vorum orðnar um 13 ára. Þá tók skátastarfið við.“

Stelpurnar í skátunum brölluðu ýmislegt saman, fóru í útilegur vestur í hraun og gengu á öll fjöll, Litla- og Stóra-Klif, Dalfjall, Heimaklett og Helgafell, sem þeim þótti ekki mikið mál og kölluðu „skíðabrekkurnar“, og Sæfell. Þær fóru oft í Klaufina og svömluðu þar í sjónum. Jakob Sigurjónsson (Kobbi bílstjóri) var liðlegur við krakkana og leyfði þeim að sitja á vörupallinum hjá sér vestur í hraun eða út í Höfða.

Barnaskólinn.

Eins og lög gerðu ráð fyrir fór Lauga í barnaskólann og tók fullnaðarpróf 14 ára, fermingarvorið sitt. „Loftur Guðmundsson, sem leigði hjá Eyju frænku, kenndi mér að stauta. Svo ég kunni eitthvað þegar ég byrjaði í skólanum. Eins sagði Auður á Hrafnagili okkur Hrafnhildi til í reikningi, en hún gafst alveg upp á okkur, við sugum svo mikið upp í nefið sagði hún! Halldór Guðjónsson var skólastjóri þessi ár, en við höfðum nú ekki mikið af honum að segja. Aðalkennarar mínir voru Vigfús Ólafsson, „Fúsi í Gíslholti“, og Lýður Brynjólfsson. Þeir voru báðir tveir afbragðskennarar og góðir við okkur krakkana. Okkur þótti afar vænt um þá.“

Fúsi var Vestmanneyingur, mikill sögumaður og þótti skemmtilegur kennari, seinna skólastjóri Gagnfræðaskólans. Hann endursagði Íslendingasögurnar fyrir krakkana og lék sjálfur helstu kappana og lýsti bardögum þeirra. Lýður var Húnvetningur. Eftir kennarapróf og námsdvöl erlendis kenndi hann á Fáskrúðsfirði en kom til Eyja 1939, giftist Auði frá Hrafnagili og bjó í Eyjum upp frá því. „Við vorum fjörmikill árgangur. Ég man í svipinn eftir Sirrý (Sigríði) í Gíslholti, Möggu (Margréti) í Ási, Ósk á Dyrhólum, Lollu (Þóreyju) á Búrfelli, Guðnýju Bjarnadóttur, Gunnari í Berjanesi, Gísla Gríms á Haukabergi, Halla (Þórhalli) á Reykjum, Leifi á Fögrubrekku, auk svo Hrafnhildar, Dísu og Dúnu sem var sessunautur minn.“ Laugu þótti „ofsalega gaman“ í

skólanum og naut sín þar, átti gott með að læra. „Á sumrin voru bara leikir og fjör. Ég fór þó snemma að vinna, vann sem krakki í öllum bakaríunum, Magnúsarbakaríi, bakaríinu hjá Vogsa og líka í Kallabakaríi (hjá Karli Björnssyni). Í sveit fór ég aldrei. Mamma og pabbi vildu aldrei senda mig frá sér í sveitardvöl.“

Ferming, fullnaðarpróf og iðnskólinn. Lauga fermdist vorið 1945, um það bil sem stríðinu lauk.

„Það var voða hátíðlegt, við öll prúðbúin og sprenglærð í kverinu.“ Séra Halldór Kolbeins fermdi, hann var þá nýkosinn prestur í Landakirkju. „Svona dögum gleymir maður aldrei. Það var veisla heima á Hilmisgötu og ég fékk margar fermingargjafir og ég man að Guðlaugur Hansson og Fríða gáfu mér 200 kr., það var mikið fé í þá daga.“

Eftir fermingu og fullnaðarpróf fór Lauga að vinna eins og flestir gerðu. „Ég ætlaði mér að fara í Hjúkrunarskólann en frú Sigríður Backmann, sem var forstöðukona, setti fyrir sig að ég hafði slasast á mjóhrygg 5 ára; mátti ekki samkvæmt vottorði lyfta þungu, ekki meira en 5 kg. En ég átti eftir að

eignast 5 börn og sennilega hef ég brotið regluna nokkrum sinnum!“ Lauga hélt því áfram að vinna en setti nú stefnuna á Handíða- og myndlistaskólann. Hún sótti tíma í Iðnskólanum í Eyjum og hafði gaman af því, ekki aðeins náminu heldur líka félagslífinu. „Kvöldskóli iðnaðarmanna“ hét hann fyrst og nemendur gátu því stundað þar nám með vinnu. Halldór Guðjónsson, sem var skólastjóri Barnaskólans, veitti skólanum forstöðu og kenndi m.a. ensku. Lýður kenndi þar líka en Lauga nefnir sérstaklega Pálma Pétursson sem eftirminnilegan og skemmtilegan kennara. Pálmi var seinna vinsæll kennari við Kennaraskólann. Lauga samdi við Áslaugu á Heygum, sem bjó í Baðhúsinu við Bárugötu hjá Emmu nuddkonu, móður sinni, að segja sér til í ensku gegn því að hún passaði Orra, son hennar í staðinn!

„Ég var alveg ástríðufullur teiknari og málari sem krakki, alltaf að gera myndir, öllum stundum, klippa út, líma upp og föndra. Mér fannst að hæfileikar mínir lægju á þessu sviði og myndlist veitti mér mikla ánægju. Ég hefði getað fengist við myndlist samhliða húsmóðurstörfum. En þetta fór nú allt öðru vísi eftir Skotlandsferðina, þegar Óli minn kom til sögunnar og ástin kviknaði. Þá kom trúlofun, gifting og svo byrjuðu barneignir. Að ala upp fimm börn á þessum tíma, fyrir fimmtíu, sextíu árum, og annast heimilishald, var meira en fullt starf og lítill tími til annars, t.d. skólagöngu. Þetta hefur allt

í íbúð Laugu eru margar myndir sem hún hefur málað og eru til mikillar prýði, sumar hverjar frá Vestmannaeyjum.

um óskaplega gaman af. Ég hafði raunar verið þar eitt sumar áður með Kristbjörgu („Bíbí“) í Skógum og líkað vel.“

Að ala upp fimm börn á þessum tíma, fyrir fimmtíu, sextíu árum, og annast heimilishald, var meira en fullt starf og lítill tími til annars, t.d. skólagöngu. Þetta hefur allt breyst svo mikið síðan með nýjum heimilistækjum, leikskólum, auknum þægindum og margvíslegri aðstoð og þjónustu.

breyst svo mikið síðan með nýjum heimilistækjum, leikskólum, auknum þægindum og margvíslegri aðstoð og þjónustu. Er bara ekki sambærilegt. Og margt hefur breyst í samfélaginu; t.d. kemur fólk yfirleitt ekki heim í hádegismat eins og áður var, það sér eiginlega hver um sig yfir daginn. En ég er alveg sátt, hafði gaman af börnum og hef fengist dálítið við að teikna og mála á seinni árum.“ Þar er ekkert ofsagt, á veggjum

Eftir að skólagöngu lauk byrjaði Lauga að vinna í verslun innarlega á Hásteinsvegi. „Þetta var í nýbyggðu húsi, nr. 39, aðeins lítil og þröng kompa, beint á móti Héðinshöfða. Helgi Benediktsson átti þessa búð og við vorum mest með dósa- og pakkamat. En í næsta húsi austan við, nr. 37, var önnur verslun með sams konar vörur, dósaog pakkamat. Það var Neytendafélag Vestmannaeyja. Það var ótrúlega mikið af smáverslunum í Vestmannaeyjum á þessum tíma, og stundum fór þetta eftir pólitík. Helgi Ben. var framsóknarmaður, en í Neytendafélaginu voru sjálfstæðismenn. Í „Neytó“ vann ung stúlka sem ég kynntist og varð góð vinkona mín, Erla á Grímsstöðum (Haraldsdóttir). Við vorum alveg ópólitískar! Ég hafði gaman af því að vinna í búð, maður hitti svo marga sem maður hefði annars aldrei kynnst, eins og t.d. krökkunum í Héðinshöfða, þau voru ekki fá börnin í því húsi, og eins húsmæðrum þarna í grenndinni. Ég man t.d. eftir Gígju Reim. og Önnu Reim., þær voru sérstakar konur, og mörgum fleirum. Ég fékk svo Erlu næsta sumar til að koma með mér á Laugarvatn, við unnum þar á hótelinu og höfð-

Lauga fór svo að vinna í Kaupfélagi verkamanna í Bárugötu. Friðjón Stefánsson var þá kaupfélagsstjóri, „ósköp vænn og þægilegur maður“ en hann fluttist eftir fáein ár til Reykjavíkur og varð þekktur rithöfundur. Þar var Lauga þar til hún gifti sig og fluttist til Reykjavíkur. Hún fór þá að vinna í versluninni „Ragnari Blöndal hf.“ í Austurstræti 10. Þetta var fatabúð, sérverslun, sem foreldrar Valdísar svilkonu Laugu áttu en var stjórnað var af Gunnari Hall. Hann var ekki síst frægur fyrir að eiga stærsta einkabókasafn landsins á sínum tíma. Þar var Lauga þangað til hún eignaðist sitt fyrsta barn 1953.

Hjónabandið. „Við Óli giftum okkur 6. júlí 1952 og byrjuðum að búa á Barnónsstíg 78, í húsinu við hliðina á tengdaforeldrunum. Áður en að því kom fór ég nokkra mánuði í Húsmæðraskóla Reykjavíkur og fannst það skemmtilegt og gagnlegt.

Að sjálfsögðu gifti ég mig í Eyjum, það kom ekkert annað til greina! Því miður ekki í Landakirkju heldur vígði sr. Halldór Kolbeins okkur saman á Hilmisgötu 7. Þar var rýmt til og slegið upp veislu. Sylvía í Arnardrangi hjálpaði okkur við undirbúning og kom með borðbúnað o.fl.

Brúðkaupsveislan var eftirminnileg og margar ræður fluttar. Gleggst man ég eftir því sem Guðlaugur Hansson, vinur okkar, sagði. Hann óskaði okkur brúðhjónum hamingju, gleði og gæfu

Jóhann Runólfsson (19442018), yngsta barn Kristínar og Runólfs og einkasonur þeirra. Hann var fyrst starfsmaður Útvegsbankans í Vestmannaeyjum, síðar sjómaður og loks á ný bankamaður í Reykjavík. Hann bjó á Hilmisgötu 7 þegar gosið hófst 1973.

Hilmisgata 7 í gosinu 1973. Öskubingurinn náði vel upp á efri hæð hússins. Erna Olsen (dóttir Rebekku) við björgunarstörf á æskuheimili sínu.

Runólfur á trillunni Svani sem hann smíðaði sjálfur. Hann fiskaði á trilluna en notaði hana líka í alls konar snatt, m.a. sótti hann veiðimenn í úteyjar og kom þeim heim með feng sinn, egg og fugl.

Vélbáturinn Jón Stefánsson VE 49 var einn margra sem Runólfur Jóhannsson teiknaði og smíðaði í Vestmannaeyjum og bar skapara sínum fagurt vitni. Báturinn þótti falleg fleyta og á hann veiddist vel. Hann var smíðaður 1947 handa Björgvini Jónssyni sem var kenndur við Úthlíð við Vestmannabraut. Báturinn var úr eik, 65 tonn. Síðar komst hann í eigu Einars Sigurðssonar og Hraðfrystistöðvarinnar. Báturinn var seldur úr plássinu upp úr 1970.

en ekki of mikils auðs því að af honum kviknaði ágirndin sem væri verst allra lasta! Ég man hve tengdamóðir mín, sem var mikill félagsmálafrömuður, var hrifin af mælskusnilld Guðlaugs.“

„Óli minn“.

Ólafur Helgi Frímannsson var jafnaldri konu sinnar, fæddur í ársbyrjun 1931. Hann var Reykvíkingur og uppalinn þar á vel stæðu heimili sem stóð á Barónsstíg 80. Faðir hans, Frímann Ólafsson, var forstjóri Hampiðjunnar en móðirin var Jónína Guðmundsdóttir, ættuð frá Flatey á Breiðafirði. „Jónína tengdamóðir mín var mikill kvenskörungur og í forustusveit reykvískra kvenna, m.a. formaður Húsmæðrafélagsins og Mæðrastyrksnefndar, og sat í stjórn margra annarra félaga kvenna í borginni. Þau áttu fimm börn.“

Ólafur réðst til Útvegsbankans seint á árinu 1950, skömmu eftir verslunarprófið, og þar var hann alla starfsævi sína, „40 ár og 40 daga“.

„Óli gekk auðvitað strax í Akóges í Reykjavík eftir að við giftum okkur, hvað annað?

Við höfðum ágæta afkomu og vorum reglusöm, já og nægjusöm, svo að allt blessaðist með fimm börn. Þau eru auðvitað mesta lán mitt í lífinu, öll hraust og öllum hefur gengið vel að fóta sig og búa sér og sínum fjölskyldum gott og hamingjuríkt líf. Getur nokkur beðið um meira?“

Það var mikil samheldni með bankamönnum og þeir stóðu að byggingu fjölbýlishúsa handa félagsmönnum. Þannig gátu Lauga og Óli eignast íbúðina á Hagamel 37 þar sem þau bjuggu alla tíð og Lauga ein eftir að Ólafur dó 2010.

„Það hefur farið vel um mig hérna og hér vil ég vera.“

Þau eignuðust fimm börn á 10 árum, Frímann (f. 1953), hann var verslunarmaður, Kristínu (f. 1954), hún rekur veisluþjónustu, Runólf (f. 1959) sem er framkvæmdastjóri Félags íslenskra bifreiðaeigenda, Ólaf Hauk (f. 1962) sem vinnur hjá flutningafyrirtæki og loks Kjartan (f. 1963) sem er framreiðslumaður og rekur veisluþjónustu. Ólafur Haukur er mikill KR-ingur og vann fimm sinnum titilinn „Glímukóngur Íslands“ á árunum 1985-1991. „Börnin bera mig á höndum sér. Ég held að barnalán sé mesta lán sem hverjum og einum getur hlotnast. Og svo barnabörnin og barnabarnabörnin. Þetta er orðinn mikill hópur, stórfjölskyldan telur orðið 60 manns.“

Lauga segir að Ólafur hafi verið alvörumaður. „En hann var glaður á góðum stundum og spilaði þá á píanó. Hann var fremur heimakær en tók þó þátt í félagslífi bankamanna.“ Óli var á togurum sem strákur og í sumarfríum í bankanum fór hann alltaf á sjóinn til að drýgja tekjurnar sem ekki voru miklar hjá þeim hjónum. „Hann hafði gaman af sjómennsku.“

Það var Laugu auðvitað mikið áfall þegar Ólafur dó 2010, aðeins 79 ára gamall. „Við áttum svo vel saman og leið svo vel saman. Og svo þegar börnin voru komin á legg ferðuðumst við heilmikið, bæði innan lands og utan. En svona er lífið, maður fær ekki allt. Ekki get ég kvartað, 91 árs, á tíræðisaldri, hugsaðu þér, og alveg ágætlega hraust og óklikkuð leyfi ég mér að segja. Það er mikil gæfa. Ég hef alltaf verið minnug og minni mínu held ég enn þá, - að mestu! Ég er búin að vera hér á Hagamel 37 í 66 ár, hugsa sér. Já, ég er engin flökkukerling. Hér er gott að vera, stutt í alla þjónustu og heilmikið líf í kringum mig. Melabúðin er hinum megin við götuna og Vesturbæjarlaugin, kaffihús, skólar og ég veit ekki hvað. Ég er ekki nema 10 mín. eða kortér að ganga niður í bæ. Æ, já, ég held ég fari ekki héðan fyrr en minn tími kemur.“

Hugurinn alltaf í Eyjum. Lauga segir að Vestmannaeyjar skipi alltaf mikilvægan sess í lífi sínu. „Það líður varla sá dagur að ég hugsi ekki til Eyja, rifji upp gamlar minningar.“ Efst í blaðabunkanum í ganginum hjá henni eru Eyjafréttir sem systurdóttirin Erna Olsen kemur með. Jóla-Fylki sendir Arnar, frændi hennar, skilvíslega á hverju ári. Á borði við hægindastólinn í stofunni liggur bók Kristínar Ástgeirsdóttur um Oddgeir Kristjánsson.

„Ég er líka svo stolt af mínu fólki. Myndarskapurinn hjá henni móður minni er mér sífelld fyrirmynd. Það var alltaf létt yfir öllu í kringum hana þótt ýmislegt andstreymi hafi mætt henni á lífsleiðinni. Hún slasaðist t.d. sem barn, brotnaði illa og átti erfitt með gang, sérstaklega á efri árum. Samt fannst mér hún létt á fæti, „kríkafix“ eins

hjólaði um allt. Það þótti sumum skrýtið.

Það var mikil gestagangur heima, opinn faðmur og allir voru velkomnir á Hilmisgötuna. Mamma, og seinna Bubba, voru alltaf að baka. Þangað komu bæði vinir og frændfólk og var tekið vel á móti öllum. Fastagestir voru Tóta í Uppsölum, Gunna í Fjósum, Ólöf í Berjanesi, Kalla í Kofanum, Jónína á Háeyri og fleiri. Já, og ég má ekki gleyma henni Matthildi í Stakkagerði. Hún kom yfirleitt daglega, var afskaplega skemmtileg manneskja og bar með sér gleði og birtu.

Mamma var góð við þá sem stóðu höllum fæti eins og t.d. Tóta í Berjanesi. Hann var yndislegur karl þótt hann væri dálítið skrýtinn.

Kristni á Mosfelli, sem var póstur, var alltaf boðið inn í kaffi þegar hann bar út til okkar. Það hefur nú verið meiri lúxusinn að vera póstur á þessum árum, kaffi og með því í hverju húsi. Samt var Kristinn grannur og flottur karl.

Ég er búin að vera hér á Hagamel 37 í 66 ár, hugsa sér. Já, ég er engin flökkukerling. Hér er gott að vera, stutt í alla þjónustu og heilmikið líf í kringum mig. Melabúðin er hinum megin við götuna og Vesturbæjarlaugin, kaffihús, skólar og ég veit ekki hvað. Ég er ekki nema 10 mín. eða kortér að ganga niður í bæ. Æ, já, ég held ég fari ekki héðan fyrr en minn tími kemur.

og hún kallaði það sjálf; þetta er sennilega skaftfellska. En ég sá hana aldrei skipta skapi, ekki nema einu sinni þegar ég varð veðurteppt úti í Stafnesi; þá skammaði hún mig! Hún var líka svo hjálpfús við fólk og reyndist systrum mínum vel í veikindum þeirra. Pabbi var alvörugefnari en alltaf notalegur heima, blíður og góður við okkur krakkana og gestrisinn. Þau voru samtaka í öllu.

Pabbi var mikið á bryggjunum að skoða skip. Eitt sinn féll hann ofan í lest á dönsku skipi og þríhryggbrotnaði. Hann náði sér aldrei almennilega eftir það. En aldrei var kvartað og ekkert slegið af í vinnu. Þannig var þessi kynslóð, mikill dugnaður, orðheldni og heiðarleiki. Pabbi hreyfði sig mikið og fór gangandi allra sinna ferða þar til eftir slysið. Þá fór hann að hjóla,

Mamma hafði vinnukonu yfir veturinn þegar við vorum lítil, Guðrúnu Eyjólfsdóttur frá Fjósum í Mýrdal. Hún var fíngerð kona, mjög dugleg og alltaf góð við okkur. Hún var dálítið skotin í Sigurjóni, bróður mömmu, hann var svo sætur. Og svo þegar mamma sagði við hana eitt haustið að nú þyrfti hún ekki vinnukonu lengur, börnin væru að stálpast og farin að hjálpa til, þá sagði Gunna bara: „Ég kem nú eigi að síður.“ Gunna fluttist síðar til Eyja og bjó í kjallaranum á Þingeyri, Skólavegi 37 sem hún svo keypti.“

Mæðrastyrksnefnd. „Ég var auðvitað rígbundin heima meðan börnin voru ung en við Óli fórum stundum út að skemmta okkur eða í stuttar ferðir og þá passaði Gréta, systir mín, börnin okkar. Ó, já, þetta voru hamingjusöm ár.“

Fyrir hvatningu tengdamóður sinnar tók Lauga að sér rekstur skrifstofu Mæðrastyrksnefndar, en aðeins í hlutastarfi. „Ég fékk einn fimmta af mánaðarlaunum, svo sparlega er nú haldið á öllum málum hjá Mæðrastyrksnefnd!“

Lauga vann hjá nefndinni í 26 ár og kynntist í því starfi mörgu fólki, bæði þeim konum sem hafa unnið fórnfúst starf fyrir Mæðrastyrksnefnd og enn fremur því fólki sem þurft hefur á aðstoð nefndarinnar að halda, fátæku fólki og fólki sem átt hefur í ýmsum erfiðleikum. „Þetta átti vel við mig, en það tók stundum á að kynnast aðstæðum sumra þeirra sem til okkar þurftu að leita. En starfið veitti mér líka ótrúlega gleði, að geta aðstoðað og hjálpað þessu fólki.“

„Þá fer allt vel.“

„Ég hef bara haft gaman af lífinu, verið heppin og hamingjusöm og fyrir það er ég skaparanum þakklát. Ég raula oft með sjálfum mér gamla húsganginn:

„Tíminn líður, trúðu mér, taktu maður vara á þér, heimurinn er sem hála gler. Hugsaðu‘ um, hvað á eftir fer.“

Ég vona að mannlífið í Vestmannaeyjum blessist og andinn í bænum minni helst pínulítið á það sem var þegar ég var þar á æskuog unglingsárum. Þá fer allt vel“ segir hin síunga Vestmannaeyjamær.

Hjónin Guðlaug K. Runólfsdóttir og Ólafur H. Frímannsson. Sr. Halldór Kolbeins gaf þau saman fyrir 70 árum í stofunni á Hilmisgötu 7, 6. júlí 1952. Ólafur Helgi, starfsmaður Útvegsbankans, var fæddur sama ár og Lauga, 1931, en lést 2010. Þau bjuggu á Hagamel 37 í Reykjavík og þar býr Lauga enn.

Eitt af mörgum skipslíkönum Runólfs Jóhannssonar. Það er nú í vörslu Bergþóru Þorsteinsdóttur, ekkju Jóhanns Runólfssonar.

Lauga í ganginum heima hjá sér. Þar hefur hún raðað mörgum myndum af börnum sínum og barnabörnum. „Þetta er orðinn mikill hópur, stórfjölskyldan telur orðið 60 manns.“

Gunnar Ólafsson: Ákveðinn og umhyggjusamur fjölskyldumaður

mjög sérstök kona og átti óvenjulegt lífshlaup.

Gunnar Ólafsson fæddist árið 1864, á þeim tíma sem Ísland var enn gamaldags og staðnað bændasamfélag undir stjórn danskra yfirvalda þar sem hlutirnir höfðu lítið breyst í árhundruði. Vistarbandið var enn í gildi, vélvæðing bátaflotans ekki hafin, sjálfstæðisbaráttan á byrjunarstigi og um fjórðungur þjóðarinnar, mest ungt og hraust fólk, kaus að freista gæfunnar í nýju landi vestanhafs. Fiskveiðar kringum landið voru að mestu stundaðar af útlendingum og einnig verslun og þjónusta við landsmenn. Gunnar tilheyrir fyrstu kynslóð Íslendinga sem lét til sín taka í atvinnulífi hér á landi. Hann sá möguleikana bæði í verslun og útgerð.

Gunnar var næst elstur 11 systkina sem öll voru fædd og uppalin í Sumarliðabæ. Foreldrar hans stunduðu dæmigerðan sjálfsþurftarbúskap eins og þá tíðkaðist. Híbýlin voru torfbær eins og meginþorri landsmanna bjó í. Í endurminningum sínum segir Gunnar frá bústörfum í Sumarliðabæ, hve samhentir foreldrar hans voru, hvernig þau hugsuðu um jörðina og fjölskyldan öll tók þátt í. Þau unnu að jarðarbótum, höfðu kálgarð, sléttuðu tún, héldu við torfbænum svo að Sumarliðabær var orðinn eftirsóknarvert býli á búskaparárum þeirra. Bræðurnir stunduðu einnig sjósókn með föður sínum og réru út frá Stokkseyri og Faxaflóa, hann var formaður á sex bátum á sínum yngri árum.

Sumarliðabær

Fjölskyldan hélt bú á Sumarliðabæ 1860-1896. Þau voru leiguliðar eins og þorri landsmanna á þessum tíma. Tvisvar byggðu þau upp öll bæjarhúsin, seinna skiptið árið 1894, og höfðu alltaf staðið í skilum og greitt landskuld og leigu af landinu.

Foreldrar Gunnars sóttust eftir að kaupa landið en fengu ekki. Á þessum tíma voru leiguliðar svo gott sem réttlausir. Þá gerist það að Magnús Torfason, sýslumaður í Rangárvallasýslu, lætur bera Ólaf Þórðarson og fjölskyldu út af jörðinni af þeirri einu ástæðu að hún var orðin eftirsóknarverð og torfbænum vel við haldið. Þeir sem þekkja sögu Gunnars Ólafssonar vita að þetta fyrirgaf hann aldrei, svo að ekki sé meira sagt og eyddi hann töluverðu púðri á ævi sinni í að gagnrýna embættisstörf Magnúsar Torfasonar. Færa má rök fyrir því að þessi atburður hafi mótað skoðanir Gunnars á hinu opinbera og stjórnsýslunni um alla framtíð.

Ólafur Þórðarson faðir hans lést 1896. Ekki er mér kunnugt um dánarorsök en ljóst er að útburðurinn gekk mjög nærri fjölskyldunni. Ekkjan Guðlaug og yngri systk-

in

Á Sumarliðabæ var lögð áhersla á að börnin lærðu lestur, skrift og reikning fyrir fermingu og tóku báðir foreldrar þátt í að kenna börnum sínum.

Gunnar hafði alltaf mikinn áhuga á skólamálum og menntun barna þótt sjálfur hefði hann ekki átt kost á langri skólagöngu.

Árin í Vík Gunnar og Jóhanna Eyþórsdóttir langamma mín (f. 1870) gengu í hjónaband árið 1898 og bjuggu fyrst í Reykjavík.

Faðir hennar var Eyþór Felixson sem var Vesturlandspóstur um árabil og síðan kaupmaður í Reykjavík.

Jóhanna og Gunnar fluttust fljótlega til Víkur í Mýrdal og bjuggu þar með börnin sín fimm fram til ársins 1909. Heimili þeirra var í Kaupfélagshúsinu, í risíbúð fyrir ofan Bryde-verslunina.

Gunnar var einnig liðtækur sjómaður þótt verslunarstörf væru hans aðalstarf. Engin hafnaraðstaða var í Vík, þótt þar væri umfangsmikill verslunarrekstur og var farið út á báti til að ferja í land bæði vörur og fisk.

Árin í Vík voru fjölskyldunni góð og þar slitu elstu börnin barnsskónum. En Gunnar hafði stærri plön og greip tækifærið þegar það gafst til að söðla um og flytjast til Vestmanneyja. Þar var helsta höfn landsins og öll skip á leið til Íslands höfðu þar viðkomu. Hann varð fljótlega umboðsaðili fyrir Eimskipafélag Íslands í Vestmanneyjum.

Í Vestmannaeyjum

Fjölskyldan kom sér vel fyrir í Vestmanneyjum. Þau bjuggu fyrst í Garðhúsum við Kirkjuveg 14 og síðan byggðu þau húsið Vík

sem enn stendur við Bárustíg 13. Byggt var stórt og gott hús fyrir fjölskylduna og ekkert til sparað. Húsið er á þrem hæðum, stórar svalir á efstu hæð þar sem Heimaklettur blasir við. Í kjallara hússins

Árin í Vík voru fjölskyldunni góð og þar slitu elstu börnin barnsskónum. En Gunnar hafði stærri plön og greip tækifærið þegar það gafst til að söðla um og flytjast til Vestmanneyja. Þar var helsta höfn landsins og öll skip á leið til Íslands höfðu þar viðkomu.

voru herbergi fyrir þjónustufólki og voru vinnukonur stundum eins og hluti af fjölskyldunni.

Börn Jóhönnu og Gunnars Gunnar og Jóhanna eignuðust fimm börn: Ólaf, Sigurð, Nönnu, Guðlaugu og Eyþór. Ólafur var elstur, f. 1899. Hann þótti myndarlegur maður, var hávaxinn og ljós yfirlitum, ungur maður með framtíðina fyrir sér. Hann stundaði verslunarnám í Danmörku og starfaði síðan við hlið föður síns í fyrirtækinu. Ólafur var einn þeirra manna sem drukknuðu við Eiðið 16. desember 1924. Slysið varð þegar farið var á báti út í Gullfoss með Halldór lækni og átta aðra menn. Er þetta eitt hörmulegasta sjóslys sem orðið hefur í Vestmannaeyjum og er enn í minnum haft. Lík Ólafs fannst aldrei. Lét Gunnar, faðir hans, fjóra menn ganga fjörur frá Þorlákshöfn til Landeyja í þrjá mánuði eftir slysið. Ólafur var fjölskyldunni mikill harmdauði og skildi andlát hans eftir sig djúp sár sem aldrei gréru. Gunnar Ólafsson varð aldrei alveg samur maður eftir þetta slys. Þarna missti hann sinn elsta son og arftaka í fyrirtækinu.

frá árinu 1925. Kona hans var Sigríður Geirsdóttir frá Kanastöðum og eignuðust þau tvö börn.

Sigurður lést 1941, og var það mikill áfall fyrir fjölskylduna. Jóhann Þ. Jósefsson lýsir Sigurði svo í minningargrein: „Sigurður Gunnarsson var maður yfirlætislaus og hæglátur í öllu dagfari, dulur í skapi en skapmaður, þótt hann stillti vel skap sitt alla jafna. Hann var maður drenglyndur og vildi hvers manns götu greiða, en ekki síst þótti hinum minni máttar gott til hans að leita.“

Nanna fæddist 1903. Hún var tvígift og barnlaus og bjó lengi í Kaupmannahöfn. Nanna er eina systkinið sem ég kynntist og kom hún oft á heimili afa og ömmu, Guðlaugar og Andrésar. Hún var

Nanna vel að gáfum gædd og vildi mennta sig en erfiður augnsjúkdómur kom í veg fyrir það. Hún leitaði sér lækninga erlendis og fékk nokkurn bata. Hún unni tónlist og menntaði sig í píanóleik og tónfræði og lærði hjá Páli Ísólfssyni. Annað hugðarefni hennar voru indversk fræði sem hún lagði stund á í Kaupmannahöfn. Má fullyrða að það hafi verið mjög óvenjulegt á þeim tíma. Um þetta efni skrifaði hún fjölmargar ritgerðir og hafði lokið handriti að bók en vegna heilsuleysis varð ekki að útgáfu hennar. Myndir af Nönnu sýna heimskonu, vel klædda en hún var samt mjög hlédræg og fáskiptin.

Guðlaug amma mín var fædd 1905. Hún átti góða barnæsku á hinu stóra heimili í Vík við Bárustíg. Þar voru alltaf vinnukonur sem gerði það að verkum að bæði amma og Nanna þurftu aldrei að taka þátt í heimilisstörfum og kunnu hvorki að elda mat né sauma út þegar þær fluttu að heiman. En báðar lærðu þær á píanó á sínu heimili.

Guðlaug amma varð fyrir þeirri ógæfu að veikjast af berklum um fermingaraldur og var send á Vífilstaði þar sem hún dvaldist öll sín unglingsár. Í bréfasamskiptum milli hennar og föður hennar má lesa mikla umhyggjusemi gagnvart henni og væntumþykju. Henni bárust fjölmargar sendingar og bréf á Vífilstaði, en þar dvaldist hún yfir nokkur jól. Guðlaug náði bata af berklunum og útskrifaðist 1924, þá 19 ára gömul, en hún náði samt aldrei alveg fullri heilsu aftur. Eftir útskrift frá Vífilstöðum dvaldi hún í Noregi sér til heilsubótar, og var í kvennaskóla þar sem hún lærði ensku, norsku og tók píanótíma. Afa mínum, Andrési Þormar, giftist hún árið 1930 og eignuðust þau tvo syni.

Eyþór var yngstur, fæddur 1908. Hann lauk stúdentsprófi frá MR 18 ára gamall og lagði stund á læknisfræði við Háskóla Íslands. Hann fór síðan í framhaldsnám til Danmerkur og seinna til Þýskalands og sérhæfði sig í háls-, nef- eyrnalækningum. Eftir nám vann hann sem aðstoðarlæknir á Vífilstöðum og var síðan með eigin starfstöð í Reykjavík. Kona hans var Valgerður Eva Vilhjálmsdóttir hjúkrunarfræðingur og eignuðust þau fjögur börn. Þau munu hafa kynnst þegar þau bæði unnu á Vífilstöðum.

fluttust til Reykjavíkur og lést móðir Gunnars þar árið 1920.

Sigurður Ásgeir var næstelstur, fæddur 1902. Hann stundaði verslunarnám í Bergen og starfaði síðan við verslunar- og útgerðarfyrirtæki föður síns og var meðeigandi

ANDREA ÞORMAR ER LIST- OG SAFNAFRÆÐINGUR. HÚN ER BARNA-BARNABARN GUNNARS ÓLAFSSONAR. FAÐIR HENNAR, GUNNAR ÞORMAR TANNLÆKNIR Í REYKJAVÍK, VAR SONUR GUÐLAUGAR GUNNARSDÓTTUR (ÓLAFSSONAR) OG ANDRÉSAR ÞORMAR, AÐALFÉHIRÐIS LANDSÍMANS.

GREINARHÖFUNDUR: ANDREA ÞORMAR

Gunnar Ólafsson konsúll og kaupmaður ásamt konu sinni Jóhönnu Eyþórsdóttur og börnum þeirra. Guðlaug (f. 1905), Nanna (f. 1903), Ólafur (f. 1899), Sigurður (f. 1902) og Eyþór (f. 1908).

Húsið Vík við Bárustíg var heimili Gunnars og fjölskyldu í Eyjum.

Eyþór fór einnig oft til Vestmanneyja og sinnti sjúklingum á sinni heimaslóð. Á þessum tíma voru launakjör lækna mjög léleg og keypti Gunnar reiðhjól undir son sinn lækninn meðan hann vann í Vestamanneyjum og síðan bíl þegar hann hóf störf í Reykjavík. Í minningargrein um Eyþór kemur fram að hann var mjög virtur læknir, vandaður og ósérhlífinn, sérstakur persónuleiki og góður drengur.

Fjölskyldumaðurinn Gunnar Ólafsson

ljúfur afi. En hann átti það líka til að gera upp á milli barnabarna sem olli sárindum.

Um jól voru stundum sendar góðar jólagjafir upp á land sem ekki fengust almennt í verslunum.

Gunnar át allan fisk með roði og þakkaði sína góðu heilsu mikilli fiskneyslu. Kaffi drakk hann alltaf úr undirskálinni. Pípuhatturinn var ávallt á sínum stað. Hann var sterkur, ákveðinn og oft ljúfur afi.

lagði mikla áherslu á menntun og vildi að börn sín færu til útlanda til að víkka sjóndeildarhringinn. Sjálf fóru hann og Jóhanna í siglingar og heimsóttu börn sín þegar þau dvöldu erlendis. Í bréfaskrifum við sitt fólk sýnir Gunnar á sér hlið sem öðrum var hulin. Hann var umhyggjusamur eiginmaður, faðir og afi og fylgdist vel með sínu fólki.

Gleðileg jól og farsælt komandi ár

þökkum viðskiptin á árinu sem er að líða!

Gleðileg

jól

og farsælt komandi ár

þökkum viðskiptin á árinu sem er að líða!

Afkomendur Gunnars Ólafssonar, sem eru enn á lífi og muna vel eftir honum, höfðu þetta um hann að segja: „Hann var mikill karakter og hnussaði í honum.“ Hann át allan fisk með roði og þakkaði sína góðu heilsu mikilli fiskneyslu. Kaffi drakk hann alltaf úr undirskálinni. Pípuhatturinn var ávallt á sínum stað. Hann var sterkur, ákveðinn og oft

Minningar eru um fallegan kjól, og saumakarfa með loki er ein gjöf sem enn er í eigu afkomanda.

Gunnar Þormar, faðir minn, átti mjög góðar minningar um afa sinn. Hann dvaldi á sumrin í góðu yfirlæti í Vestmanneyjum og átti þar sínar bestu æskuminningar.

Gunnar Ólafsson var mikill fjölskyldumaður og lét sér annt um sitt fólk og var staðráðinn í því að veita börnum sínum betri lífsgæði en hann sjálfur ólst upp við. Hann

Hann var örlátur við dætur sínar, þær voru ávallt vel klæddar og fóru í skemmtisiglingar til útlanda sem ekki tíðkaðist almennt á þessum tíma. Sonum sínum hefur hann veitt meira aðhald. Hann gerði miklar kröfur til þeirra, sérstaklega Ólafs og Sigurðar sem störfuðu með honum í fyrirtækinu.

Lifað með minningunni um langafa Gunnar Ólafsson var langafi minn. Við hittumst aldrei í lifanda lífi. Við eigum sama fæðingarár en á sitt hvorri öldinni. Á uppvaxtarárum mínum var ákveðin nálægð við hann vegna þess að brjóstmynd af honum var alltaf á æskuheimili mínu á besta stað í stofunni, svo að hann var sem einn af heimilisfólkinu.

Brjóstmyndin er nú komin í Safnahúsið í Vestmanneyjum. Styttan var lengst af í eigu föður míns, Gunnars A. Þormar, sem lést á síðasta ári. Gunnar Ólafsson átti sérstakan stað í lífi pabba enda var hann nafni hans. Væntanlega var styttan þó upphaflega hér í Vestmanneyjum.

Til að komast að því hvaða mann langafi, Gunnar Ólafsson, hafði að geyma, fyrir utan athafnamanninn, hef ég lesið mörg persónuleg bréf sem hann sendi ömmu minni og föður mínum og hef átt samtöl við afkomendur hans sem enn muna eftir honum. Einnig eru mörg gullkorn að finna í bókinni Endurminningar, sem hann skrifaði sjálfur og var gefin út árið 1948. Öll gögn, myndir, persónuleg bréf og annað sem er enn í fórum okkar fjölskyldunnar verða afhent Safnhúsi Vestmanneyja. Rúm 60 ár eru liðin frá dánardegi Gunnars Ólafssonar. Samt lifir minningin um sterkan mann sem setti svip sinn á samfélagið. Við afkomendurnir getum litið til hans með stolti. Eftir að Jóhanna langamma lést árið 1944 bjó Gunnar einn á heimili þeirra í Vík við Bárugötu fram á síðasta dag og var 97 ára að aldri þegar hann lést árið 1961.

Gleðileg jól og farsælt komandi ár

þökkum viðskiptin á árinu sem er að líða!

Gleðileg jól og farsælt komandi ár

þökkum viðskiptin á árinu sem er að líða!

Gunnar ásamt syni sínum Eyþór á ferð í útlöndum, líklega Ósló.

Gunnar Ólafsson með barnabarni sínu Gunnari Þormar.

Gunnar Ólafsson á Tanganum:

Gætinn athafnamaður og fastur fyrir

GREINARHÖFUNDUR: HELGI BERNÓDUSSON

Gunnar Ólafsson á Tanganum var – og er e.t.v. enn - lifandi persóna í sagnaheimi Vestmanneyinga. Enn vitna gamlir Eyjamenn í Gunnar, herma eftir honum og hafa eftir snjöll tilsvör hans.

Gunnar Ólafsson var sagður stjórnsamur húsbóndi, afar duglegur, árrisull og vinnusamur, en vildi víst einn ráða öllu í sínum húsum og rekstri og gat oft verið smámunasamur. Hann var sagður orðheldinn og brá ekki loforði sínu. Handtak var sama og undirskrift. „Gunnar var maður sem aldrei brást“ segir í nýútkominni bók eftir Jón Sverrisson sem bjó í Hágarði um tíma og naut jafnan stuðnings Gunnars og Tangamanna.

Fátækur sveitastrákur með sterkar rætur

Gunnar var úr Sumarliðabæ í Holtum og víst hafa foreldrar hans og systkini verið harðdugleg. Tveir bræður hans urðu landsþekktir, Bogi Ólafsson yfirkennari við M.R. og höfundur þekktrar kennslubókar í ensku sem margir lásu, og Jón Ólafsson togaraskipstjóri, síðar forstjóri eins stærsta sjávarútvegsfyrirtækis landsins, Alliance, alþingismaður Reykvíkinga og síðar Rangæinga og loks bankastjóri Útvegsbankans. Systur Gunnars tvær, sem báðar hétu Kristín, voru húsfreyjur og þóttu skörungar hvor á sínum bæ.

Gunnar var orðinn hálfþrítugur þegar hann kvaddi sveitina og hélt til Reykjavíkur. Var þá ætlun hans að verða skósmiður. En það fór öðru vísi. Meðfram skósmíðum lærði hann verslunarfræði í Reykjavík og út á það fékk hann starf 1892 í fyrirtækjum Sturlubræðra, ríkustu manna bæjarins. Fjórum árum síðar, 1896, fluttist hans til Víkur í Mýrdal og varð bókhaldari hjá Bryde kaupmanni, þeim hin-

um sama og átti alla verslum í Eyjum fram yfir aldamótin 1900. Gunnar varð síðar verslunarstjóri, faktor. Hann giftist Jóhönnu Eyþórsdóttur 1898 og börn sín fimm eignuðust þau í Vík.

Gunnar Ólafsson var einn þeirra sem hreifst með í andstöðunni gegn „uppkastinu“ 1908, átökum um fullveldi Íslands. Hann var hvattur til framboðs og varð þá þingmaður Vestur-Skaftfellinga um haustið, sigraði Jón Einarsson í Hemru örugglega með 107 atkv. gegn 65. En þetta fannst Bryde-mönnum ekki gott og að viðskipti og pólitík ættu ekki saman. Svo að leiðir skildi.

Til Vestmannaeyja

Gunnar ákvað eftir þinglausnir 1909 að flytjast til Vestmannaeyja ásamt fjölskyldu sinni, 45 ára gam-

all. Hér þekkti hann engan nema sr. Jes A. Gíslason og Ágústu, konu hans, á Hól og hafði aðeins einu sinni áður komið til Eyja. Gunnar fékk vinnu hjá Gísla Johnsen sem pakkhúsmaður í Edinborgar-verslun.

Pakkhúsið dugði Gunnari ekki og fljótlega byrjaði hann að kaupa fisk og verka til útflutnings. Hann var enginn auðmaður þá, átti þó dálítinn sjóð. Miklu munaði fyrir hann að Jón, bróðir hans í Reykjavík, útvegaði honum talsvert lánsfé sem Gunnar bar með sér í silfri til Eyja. Hann festi kaup á svo kölluðu Højdalshúsi, „Svarta húsinu“ sem stóð við Bæjarbryggju og hann átti lengi síðan og miklar þrætur stóðu um seinna meir. Þar hóf hann fiskvinnslu. Þegar á öðru ári í Eyjum, 1910, fann Gunnar viðskiptafélaga sem hann átti langa samleið með, Jóhann Þ. Jósefsson, seinna alþingismann og ráðherra. Þeir leigðu lóð gömlu Juliushaab-verslunarinnar á tanganum milli Bratta og Tangaviks og keyptu húsin sem þar voru, „Tanga-eignirnar“, af Byrde kaupmanni sem þá var kominn á kné í Vestmannaeyjum. Þar með var fyrirtækið Gunnar Ólafsson & Co. stofnað en það átti eftir að láta mikið til sín taka næstu áratugi. Hinn kunni athafnamaður, Pétur Thorsteinsson, var með þeim í kompaníinu fyrstu fimm árin.

„Tangaveldið“ Þegar þeir Gunnar Ólafsson og Jóhann Jósefsson hófu rekstur sinn er komin af stað í Vestmannaeyjum stórkostleg bylting sem kennd er við vélbátana. Þeim fjölgaði á hverri vertíð og afkoman var ævintýralega góð. Fólk streymdi út í Eyjar ofan af landi. Þeir Gunnar og Jóhann helltu sér í leikinn, keyptu báta, ýmist fyrirtækið eitt eða í félagi við aðra, oft skipstjóra, stýrimenn og vélstjóra. Er líða tók á annan áratug síðustu aldar og allt fram að seinna stríði

1939 byggðu þeir Tangamenn upp og ráku stórfyrirtæki í Eyjum. Það stóð á mörgum stoðum: á útgerð margra báta, fiskvinnslu, aðallega saltfiski til útflutnings, á verslun með alls konar vörur, nauðsynjar, búshluti, vefnaðarvörur og ótal margt fleira, mest í lánsviðskiptum sem gátu verið varasöm, og svo á umboðsstörfum, m.a. fyrir Brunabótafélagið og Sjóvátryggingar, og fyrirtækið annaðist skipaafgreiðslu fyrir Eimskip og Ríkis-

í gjaldþroti. Hvers vegna lifði Gunnar Ólafsson af í kreppunni? Helsta skýringin er sú að hann lagði aldrei í áhættufjárfestingar. Hann var af gamla skólanum, rak útgerð, verslun og fiskvinnslu af varúð og festu, fór t.d. að heita má aldrei í víking í önnur pláss. Gunnar var í grunninn íhaldssamur þótt hann legði mörgum framfaramálum í Eyjum sannarlega lið svo að um munaði. Íhaldssemi er dyggð, einkum þegar á móti blæs. En framfarir verða síður á henni byggðar.

Gunnar ákvað eftir þinglausnir 1909 að flytjast til Vestmannaeyja ásamt fjölskyldu sinni, 45 ára gamall. Hér þekkti hann engan nema sr. Jes A. Gíslason og Ágústu, konu hans, á Hól og hafði aðeins einu sinni áður komið til Eyja. Gunnar fékk vinnu hjá Gísla Johnsen sem pakkhúsmaður í Edinborgar-verslun.

skip. Allt var byggt upp að nýju á Tangalóðinni, ný sölubúð og svo fiskvinnsluhús norðan megin og síðast vörugeymsluhúsin sem enn standa upp af Básaskersbryggju. Gunnar var lengi norskur konsúll og um tíma franskur konsúll. Báðir efnuðust þeir vel, Gunnar og Jóhann, en er á leið sneri Jóhann sér að stjórnmálum og ýmsu öðru vafstri og fluttist til Reykjavíkur upp úr 1930 svo að Gunnar varð þá nær öllu ráðandi í fyrirtækinu. Hann lét raunar líka stjórnmál til sína taka eftir að hann fluttist til Eyja, varð varaþingmaður fyrir sjálfstæðismenn „þversum“ í landsþingskosningunum 1916 með umboð til 10 ára og sat sem þingmaður seinna sinni 19251926. En aldrei settist hann í bæjarstjórn Vestmanneyja.

Gunnar Ólafsson & Co. varð næststærsta fyrirtækið í Vestmannaeyjum fram að kreppunni 1930, næst á eftir Gísla J. Johnsen. Milli þessara fyrirtæki varð ekki neinn fjandskapur. Tanginn lifði kreppuna af, þrátt fyrir mikið tap, en fyrirtækjum Gísla og eignum var sundrað

Stríðsárin, nýir tímar, ný tækni Á stríðsárum 1939-1945 varð umbylting í atvinnuháttum í Vestmannaeyjum. Útflutningur hófst á ferskum fiski til Bretlands og varð mikill gróðavegur. Í þann leik gekk Gunnar Ólafsson ekki. Ný kynslóð athafnamanna kom til sögunnar og hraðfrysting á fiski var framtíðin. Gunnar sat eftir og vinnsluhús hans stóðu brátt tóm. Á næstu árum spruttu upp fjögur ný og stór fyrirtæki sem höfðu forustu í atvinnulífi Eyjanna fram að gosinu 1973, Ísfélagið, Vinnslustöðin, Hraðfrystistöðin og Fiskiðjan.

Gunnar var orðinn áttræður við stríðslok. Leiknum var því að nokkru sjálfhætt. Honum tókst ekki að ala upp erfðaprins í fyrirtækinu. Tvo syni sína missti hann unga að aldri. Það voru honum þung áföll. Annar þeirra, Sigurður, átti 1/5 í fyrirtækinu er hann lést 1941. Hann sá að mestu um útgerðina.

Tanginn seldur 1955 Þegar Gunnar dró sig í hlé fór allur kraftur úr fyrirtækjum hans. Þau voru rekin áfram en sá rekstur gekk fremur af vana en nokkurri kappsemi. Gamli maðurinn var þó enn á rölti um bryggjur og kom í búðina, lét ýmislegt flakka, en það breytti litlu.

Seint á árinu 1955 var fyrirtæk-

Gunnar Ólafsson á Tanganum.

Gunnar Ólafsson & Co. varð næststærsta fyrirtækið í Vestmannaeyjum fram að kreppunni 1930.

Umsvif Gunnars Ólafssonar voru mikil á sínum tíma í atvinnulífi Vestmannaeyja. Hann hafði á annað hundrað manns í vinnu og gerði út fjölmarga báta. Hann gat ráðið örlögum manna, til góðs eða ills. Ýmsir hafa sagt frá eða skrifað um samskipti sín við Gunnar Ólafsson, hve harður hann var í horn að taka og líka hve traustur hann var og raungóður.

ið selt, Vinnslustöðin hf. keypti. Gunnar Ólafsson & Co. var þó rekið áfram sem sjálfstætt félag. Hlutur Jóhanns Þ., sameignarmanns Gunnars, við söluna var m.a. vefnaðarvörudeildin í Drífanda og það hús. Jóhann Friðfinnsson tók brátt við þeirri verslun og eignaðist hálft húsið. Eftir gjaldþrot Kaupfélagsins Drífanda 1931, hafði Tanginn keypt Drífanda-húsið sem verkalýðssamtökin í Eyjum reistu og ráku verslun, m.a. í samkeppni við Tangann. Skv. fasteignaskrá er Drífandi orðinn eign Tangans árið 1934.

Umsvifamikill rekstur

Umsvif Gunnars Ólafssonar voru mikil á sínum tíma í atvinnulífi Vestmannaeyja. Hann hafði á annað hundrað manns í vinnu og gerði út fjölmarga báta. Hann gat ráðið örlögum manna, til góðs eða ills. Ýmsir hafa sagt frá eða skrifað um samskipti sín við Gunnar Ólafsson, hve harður hann var í horn að taka og líka hve traustur hann var og raungóður. Víst er að skuldir sumra viðskiptamanna voru strikaðar út við áramót og ekki farið hátt með það.

Skv. fiskiskýrslum Hagstofunnar átti Tanginn 3 þilskip 1925, þ.e. vélskip stærri en 12 tonn, og e.t.v. einhver skip minni en 12 tonn. Aðeins Gísli Johnsen átti þá fleiri báta. Árið 1935 eru þilskipin orðin sjö, auk minni skipa, og Johnsen horfinn frá Eyjum. Árið 1940 eru skipin

11: Geir goði, Gissur hvíti, Gunnar Hámundarson, Hilmir, Hrafnkell goði, Ingólfur, Karl, Marz, Sleipnir, Snorri goði og Þorgeir goði. Hér er ekkert smáveldi á ferðinni þegar við bætist verslun og fiskvinnsla og ýmislegt fleira.

Þó að almenn og dreifð eignaraðild að vélbátaflotanum í Eyjum sé eftirtektarverð og langtum meiri en annars staðar á landinu, a.m.k. fyrstu áratugina, sker Tanginn sig úr í þeirri mynd. Árið 1940 eiga 55 útgerðarmenn og félög í Eyjum 73 vélskip. Séu Tanginn og bátar hans teknir frá eru það aðeins 8 skip þar sem eigandi gerir út annan bát. Skipverjar á þessum stóra flota í Eyjum eru skráðir 522. Hápunktinum náði viðskipta-

veldi Gunnars Ólafssonar á fjórða áratugnum. En síðan hallar undan og „Tangaveldið“ líður smám saman undir lok.

Ævikvöld

Gunnar sat löngum heima í Vík. Eftir að Jóhanna, kona hans, lést 1944 einangraðist Gunnar æ meir sem árin liðu. Hann las mikið og skrifaði talsvert, m.a. endurminningabók. Hún tekur til æsku hans og áranna í Vík í Mýrdal. Um Eyjaárin mun hann hafa skrifað en það var ekki gefið út, er líklega glatað, og óvíst hvort að er mikill skaði. Hann gat verið afar meinyrtur og vandaði mönnum ekki kveðjurnar. Gunnar var lengstum vel hraustur en sætti þó ýmsum áföllum er á ævina leið. Óbilaðan hug hafði hann fram á síðustu daga sína 1961 er hann lést elstur manna í Eyjum.

Samferðarmönnum Gunnars fannst hann vera forn í skapi og minna að sumu leyti á Egil Skallagrímsson á efri árum. Gunnar brá sér stundum út í göngutúr til að hitta menn og þrasa við þá um pólitík og menningu, ekki síst fjandvin sinn, Berg í Hjálmholti sem í senn trúði á Stalín og var sjálfur að öllu eins og nákvæm eftirmynd hins dáða leiðtoga að vexti og yfirbragði. Höfðu báðir yndi af því orðaati.

Virðing og vinarhugur

Gunnar naut álits og virðingar í Eyjum. Um það vitnar m.a. frásögn í Morgunblaðinu 1934 á sjötugsafmæli hans. Eyjamenn héldu honum þá samsæti í Góðtemplarahúsinu. „Sat það samsæti á þriðja hundrað manns, eða eins margt og í húsið komst. Var þar fjör mikið og gleðskapur og stóð hófið fram til kl. 4½ um morguninn. Margar ræður voru haldnar, … Gunnar Ólafsson svaraði flestum ræðunum og ljet í ljós hvað sjer fyndist mikið til um þá samúð og þann vinarhug sem sjer hefði altaf verið sýnt í Eyjum.“ Síðan segir að honum hafi verið flutt kvæði eftir „Hallfreð“, en það var skáldanafn Magnúsar Jónssonar á Sólvangi, eins af skipstjórum Tangans. Þar segir m.a. „Þú ert víkingur enn / svo að

vandræðamenn / fá ei veg þínum spilt, …“ Loks segir blaðið: „Að hófinu loknu fylgdi alt samsætisfólk honum og fjölskyldu hans heim, og kvöddu þau þar með innilegum árnaðaróskum“ – sem sagt kl. hálf-fimm á febrúarnótt.

Veröld á förum

Við sem uxum úr grasi um miðja síðustu öld, og vissum af gamla manninum í Vík við Bárugötu, fórum oft á Tangann, ýmist til að slæpast þar eða kaupa eitthvað til heimilisins. Matvörur voru austan megin í búðinni en glervörur vestan megin og vinnufatnaður og stígvél bak við, norðan megin. Ég man vel ferðir þangað eftir steinolíu á brúsa fyrir olíufírinn heima. Þá fór Reynir Másson frá Valhöll (Reynir á Tanganum) niður í kjallara austan megin og tappaði á úr stórri tunnu, - og sagði jafnan eitthvað skemmtilegt á meðan rann úr krananum. Í kringum Tangann var gjarnan á vappi Svavar Þórðarson verkstjóri sem mun hafa verið ráðinn á Tangann daginn eftir fermingu. „Már á Tanganum“, faðir Reynis, annaðist útkeyrslu á pöntunum og kosti í bátana og hugsaði svo vel um vörubílinn að hann var lánaður (og Már líka) í líkfylgdir, V 37. Var þá pallurinn lagður hvítu líni og íslenski fáninn á stöng báðum megin að framan. Már ók á 2 km hraða í átt að kirkjunni eftir húskveðju í bænum með kistuna á pallinum.

Gömlu kempur á Tanganum, sem unnu mest með Gunnari, voru hættar og horfnar þegar ég man fyrst eftir: „Árni Tanganum“ (Árni Jónsson), kunnur bókasafnari, og „Sigurjón á Tanganum“, sem mikið orð fór af fyrir prúðmennsku og heiðarleika; hann var bróðir Ísleifs kaupfélagsstjóra og þingmanns. „Jónas á Tanganum“ (Jónsson) og Soffía Þorsteinsdóttir á skrifstofu Tangans eru þó ljóslifandi í huga mér; þau borguðu út laun fyrir uppskipunarvinnu.

Fyrirtækið Gunnar Ólafsson & Co. lifði fram á 9. áratuginn en þá var verslunarhúsið, illu heilli, rifið, vék fyrir nýbyggingu og nýjum verslunarháttum.

Sjómannafélagið

Starfsfólk í fiskvinnslu framan við Sjóbúðina á Tanganum. Ljósmynd: Kjartan Guðmundsson.

Hörður Baldvinsson rifjar upp æskuárin á Illugagötunni:

Skemmtilegur tími en krakkar urðu að bjarga okkur sjálf

Hversdagslegir hlutir í dag voru ekki sjálfsagðir og einn flugdreki var stórmál

„Ég er fæddur í Vestmannaeyjum 25. nóvember 1961 og elst upp að stærstum hluta að Illugagötu sjö hér í Eyjum. Í vesturbænum þar sem pabbi hafði byggt fjölskyldunni hús. Þarna var gríðarlega mikið af börnum og nóg af leikfélögum. Öll hús full af krökkum og gamla hraunið var okkar leikvöllur. Þar var náttúrulega engin byggð bara ósnortin náttúra. Það var skreið út um allt og við náðum okkur í bita þegar við vorum svöng og átum hundasúrur með. Við strákarnir spiluðum mikið fótbolta og Reynir var liðið okkar sem var eitt af mörgum fótboltaliðum sem stofnuð voru vítt og breitt um bæinn. Vorum með þrjá velli, einn fyrir aftan Brekkugötuna hjá Svenna Tomm, í kvosinni fyrir aftan húsið okkar sem var kölluð lautin og á velli þar sem Íþróttamiðstöðin stendur nú. Þar var Reynisvöllurinn og vorum við í fótbolta frá morgni til kvölds alla daga þegar færi gafst.,“ segir Hörður Baldvinsson, framkvæmdastjóri Þekkingarsetursins þegar hann rifjar upp æskuárin. Foreldrar hans eru Þórunn Elíasdóttir og Baldvin Skæringsson sem bæði eru látin. Hörður er yngstur níu systkina.

„Nágrannarnir voru allt dásamlegt fólk,“ segir Hörður, vinahópurinn stór og hann nefnir nokkra. „Það voru tvíburarnir í Klöpp, Óðinn og Þór, Sigmar Þröstur, Kári Fúsa, Davíð í Tölvun svo einhverjir séu nefndir.“

Á sunnudögum sáu þeir Roy Rogers myndir í Höllinni og þær voru síðan endurleiknar í hrauninu. Barist með sverðum og byssum og skipt í tvö lið, indíána og kábojara. „Það var líka stutt í Sprönguna og niður á höfn. Sumir voru að stela árabátum en

Fjölskyldan, mynd tekin 1985. Efri röð frá vinstri: Elías sem var slökkvistjóri en hann er látinn. Næstur er Baldur þór en hann var lengi formaður Félags húsasmíðameistari er nú formaður eldri borgara í Kópavogi og í bæjarstjórn Kópavogs fyrir Framsóknarflokkinn. Síðan er Kristinn Skæringur en hann rak og átti lengi Trésmiðjuna Jara í Reykjavík. Þegar hann hætti störfum flutti hann á Vallargötuna hér í Eyjum. Ragnar Þór, fyrrverandi Slökkvilisstjóri og verkstjóri hjá Vestmannaeyjabæ. Birgir Þór sem var kennari alla sína tíð og ritstýrði meðal annars Týs bókinni. Hann býr í Mosfellsbæ. Baldvin Gústaf sem sem býr mestan hluta ársins í Hull í Bretlandi og hefur unnið alla sína sína tíð við sölu á fiskafurðum. Sá síðasti í röðinni er Hörður. Sitjandi er Kristín Elísa sem vann á sínum tíma hjá Póstinum er hún er látin. Móðir Harðar, Þórunn Elíasdóttir frá Bala í Þykkvabæ, hún er látin. Faðir Harðar, Baldvin Skæringsson frá Rauðafell undir Eyjafjöllum. Lengst til hægri er svo Hrefna sem vann lengi sem launafulltrúi hjá Vestmannaeyjabæ og býr hér í Eyjum.

ég kom aldrei nálægt því,“ segir Hörður brosandi. „Stelpurnar í götunni voru m.a. Anna Einars, Lilja Garðars, Þórleif Guðmunds, Nanna Gunnars svo ég nefni einhverjar. Allt frábærir krakkar sem alltaf er gaman að hitta.“

Ævintýraveröld á Hamrinum Hamarinn var líka ævintýraveröld

en á þessum árum var öllu rusli keyrt út á Hamar og því sturtað í sjóinn. „Ég, Gústaf bróðir og fleiri fórum oft vestur á Hamar til að safna kopar, eir og blýi sem við settum í olíutunnur. Þetta seldu sjómenn fyrir okkur þegar bátarnir sigldu með fisk til Þýskalands. Við fengum svo sælgæti og niðursoðna ávexti þegar þeir komu heim. Þetta var sjálfsbjargarviðleitni hjá okkur og við uppskárum laun erfiðisins.“

Þær voru fleiri leiðirnar fyrir krakka í Eyjum til að ná sér í pening. „Við gengum í hús og seldum flokksblöðin, Brautina, Eyjablaðið, Framsóknarblaðið og Fylki og fengum smá skotsilfur fyrir. Þessi ár voru frábær og seinna fór maður að æfa með Tý. Á veturna æfðum við í íþróttasal Barnaskólans þar sem stundum voru haldin mót. Verðlaunin voru vegleg, liðið sem vann fékk gegnumboraðan túkall í spotta, önnur verðlaun var einn krónupeningur og fimmaur í þriðju verðlaun. Þetta voru alvöru verðlaunagripir. Á sumrin spiluðum við úti og upp úr þessum jarðvegi uxu frábærir íþróttamenn þó ég hafi ekki verið einn af þeim,“ segir Hörður lítillátur. Frábær tími fyrir gos

Hann var löngu læs þegar hann byrjaði í Barnaskólanum en áhugi á náminu var í neðri mörkum því lífið var fótbolti. „Ég var í bekk með Klappartvíburunum, Sigmari Þresti og Gústa, Ágústi Stefánssyni þeim mikla hæfileikamanni og

á haustin og passa brennudraslið. Það voru brennur út um allt og til siðs að stela frá hver öðrum. Við Reynismenn vorum í Helgafellsgryfjunni. Byrjuðum oft að safna í september. Í Vinnslustöðinni voru þessar fínu kerrur og við byrjuðum söfnunarátakið á að nappa einni. Fórum um allan bæ og hirtum hvað við gátum. Það var mikið af rekavið úti á Hamri og fullt af dóti sem við söfnuðum, en mesta spennan var að taka eitthvað ófrjálsri hendi. Við vorum með kofa og vöktuðum brennudótið. Í minningunni var það alla nóttina en ég var á þeim aldri að ég þurfti að koma heim snemma á kvöldin. Og fékk kannski að vera aðeins lengur um helgar.“

Ég, Gústaf bróðir og fleiri fórum oft vestur á Hamar til að safna kopar, eir og blýi sem við settum í olíutunnur. Þetta seldu sjómenn fyrir okkur þegar bátarnir sigldu með fisk til Þýskalands. Við fengum svo sælgæti og niðursoðna ávexti þegar þeir komu heim.

Kára Fúsa. Stelpurnar voru Aníta Vignis, tvíburasysturnar Ingunn og Iðunn Jó, Þórleif og fleiri og fleiri.“

Þau eru tólf ára þegar heimur þeirra umhverfist. Það byrjaði að gjósa 23. janúar 1973 og það hafði sín áhrif á vinahópinn. „Gosið sprengdi allt upp, hópurinn splundraðist“ Í gosinu bjuggum við fyrst í Hafnarfirði, en síðar fluttum við í viðlagasjóðshús í Mosfellsbænum. Það var ákveðið að snúa ekki heim til eyja heldur ákváðu foreldrarnir að eyða síðustu æviárunum í Mosfelllsbæ.

„Þetta var frábær tími fyrir gos og eitt ævintýrið var að safna í brennu

Á skautum og sleðum Í þetta fóru haustin og á veturna var hægt að skauta á Daltjörninni og renna sér á sleða. Brekkan, þar sem Íþróttamiðstöðin er var aðalsleðabrekka bæjarins. Þar voru hópar af krökkum að renna sér en þá voru snjóþoturnar ekki komnar til sögunnar. Lúðarnir voru flestir á skíðasleðum, margir á heimasmíðuðum magasleðum, en þeir allra flottustu komu frá útlöndum. Voru með stýri. Þetta voru alvöru leikföng, ekkert einnota dót. Við vorum líka í lögguleikjum og eltingaleik enda ekki um annað að ræða en að leika sér úti. Það gerði maður eins lengi og maður mátti. Já, þetta voru skemmtilegir tímar en við urðum að bjarga okkur sjálf. Hversdagslegir hlutir í dag eins og að eiga flugdreka var stórmál. Við urðum sjálf að smíða grindina og ég naut þess að pabbi var með trésmíðaverkstæði í kjallaranum. Þá vantaði maskínupappír sem við fengum stundum hjá Simma frænda á Tanganum. Þegar allt var klárt fórum við upp á hólinn á milli Brimhólabrautar og Illugagötu. Oft margir í einu og metingurinn var að láta þá fljúga sem hæst. Við kölluðum það að senda skilaboð þegar við settum blað með einhverjum skilaboðum utan um bandið. Blaðið fauk upp eftir bandinu og þannig komust skilaboðin til skila,“ segir Hörður og nefnir líka kofasmíði sem var vinsæl. „Alltaf nóg að brasa og endalaust að gera. Góð undirstaða fyrir það sem ég átti eftir að gera á ævinni.“

Níu börn í tveimur hollum Systkinin níu á Illugagötu sjö komu í tveimur hollum þar sem Hörður var síðastur. „Þau eldri voru flutt að heiman þegar ég er að alast upp, Addi bróðir, Kiddi og Balli, Raggi og Stína systir og ég kynntist þeim ekki almennilega fyrr en ég varð fullorðinn. Í yngri hópnum var Biggi bróðir foringinn enda elstur. Næst kom Hrefna, svo Gústaf og ég var endahnúturinn hjá foreldrunum. Þetta er öflugur hópur sem heldur vel saman,“ segir Hörður og

Hörður ásamt Bigga bróður sínum fyrir framan Illugagötu 7 við nýja bílinn, svoköllum Skoda blaðra.

GREINARHÖFUNDUR: ÓMAR GARÐARSSON

nú er komið að næsta stoppi sem var Mosfellsbær þar sem fjölskyldan settist að eftir gosið 1973.

„Þar kláraði ég grunnskólann og eftir það flyt ég til Eyja og er til að byrja með hjá Hrefnu systir og fer í Iðnskólann. Lærði hjá snillingnum honum Matta Boga í Ísfélaginu og lauk þar sveinsprófi í vélvirkjun. Þá hafði ég kynnst eiginkonunni, Bjarneyju Magnúsdóttur og við ákváðum að fara til Reykjavíkur í nám, ég í Tækniskólann og hún í Fóstruskólann,“ segir Hörður sem fann sig ekki í tæknifræðinni og byrjaði að vinna hjá Vífilfelli sem framleiddi Kóka kóla á Íslandi.

Verksmiðjustjóri hjá Davíð Scheving

„Ég var kominn í ágætis stöðu og má segja að þar hafi ég haldið áfram tækninámi því þeir borguðu ýmiskonar menntun fyrir mig um allan heim. Þetta var innanbúðarskóli hjá Kóka kóla og þar var ég í átta ár og endaði þar sem yfirmaður tæknideildar. Þá bauð Davíð Scheving Thorsteinson, sem þá var framkvæmdastjóri hjá Smjörlíki og Sól mér stöðu verksmiðjustjóra hjá fyrirtækinu, sem ég tók. Þetta var í kringum 1985 og Davíð atkvæðamikill í íslensku atvinnulífi. Sól framleiddi þá Svalann sem flestir þekkja og hið alræmda Ískóla, ásamt drykkjum fyrir Seltzer Drinks í Bretlandi “

Þegar Seltzer Drinks keypti hluta af verksmiðjunni og flutti til Wales fylgdi Hörður með. „Mér var boðið að halda áfram með verksmiðjuna á erlendri grundu og við fjölskyldan fluttum út. Ég var með tveggja ára samning við fyrirtækið og eftir að samningurinn rann út ákvað ég að bíða með að flytja heim og nota tækifærið að fara í nám í nýsköpun og frumkvöðlastarfsemi. Tók að mér ýmis verkefni sem flest tóku þrjá til fjóra mánuði. Þessi heimur, framleiðsla gosdrykkja og áfengis er ekki stór og margir sem vissu af mér og vildu fá mig í vinnu. Vann m.a. hjá fyrirtæki sem framleiddi ýmiskonar áfengi, Gin, Vodka og Whisky. Ég ferðað-

ist mjög víða og setti upp bjórverksmiðjur í Albaníu, Frakklandi og Englandi. Þetta gekk þannig fyrir sig að fyrirtæki voru að fjölga framleiðslulínum, eða voru að breyta hjá sér áherslum. Mitt verkefni var koma síðan viðkomandi búnaði í gang, ráða fólk og hefja framleiðslu. Ég var í þessu í sex ár og allan tímann bjuggum við í Wales.“

Heim á ný Árið 2000 fannst þeim komið nóg af útlöndum og flytja til Íslands, í Mosfellsbæinn og Hörður fer að vinna hjá Impru á Iðntæknistofnun. Á vegum Impru ferðaðist hann mikið. „Ég kom t.d. á sambandi við framleiðendur íhluta og sérsmíði á Taívan, Vietnam og víðar í Asíu en alltaf að auka við menntun mína með starfi. Ég fór

í markaðsfræði, viðskiptafræði og hagfræði. Flakkaði á milli, tók sumarnámskeið í stærðfræði og öllum fjáranum,“ segir Hörður sem hafði næst viðkomu sem ráðgjafi hjá fasteignafélagi.

Þessi heimur, framleiðsla gosdrykkja og áfengis er ekki stór og margir sem vissu af mér og vildu fá mig í vinnu. Vann m.a. hjá fyrirtæki sem framleiddi ýmiskonar áfengi, Gin, Vodka og Whisky.

„Í hruninu ákvað ég að taka mér ársfrí frá vinnu og klára mastersritgerð í kennslu og uppeldisfræðum og kláraði, grunn og framhaldsskólakennarann. Fór að kenna í Fjölbrautarskólanum á Akranesi árið 2010. Jafnframt sá ég um alla kennslu í Stóriðjuskóla Norðuráls, kenndi við Símenntunarmiðstöð Vesturlands, Fisktækniskólann í Grindavík, Flensborgarskóla í Hafnarfirði. Tók að mér forfalla- og sérkennslu,“ segir Hörður en vatnaskil urðu þegar hann lendir í mjög alvarlegu slysi 2015 á leið til vinnu upp á Skaga.

„Svaðalegum árekstri og á þeim tímapunkti þá fannst mér vera kominn hálfleikur. Var heppinn að drepa mig ekki. Við fórum að leita okkur að húsi í Vestmannaeyjum. Þetta var 2018, fundum ekkert hús og byggðum nýtt vestur á Hamri. Í byrjun var hugmyndin að kenna eitthvað lítið hér við Framhaldsskólann þar sem ég taldi að þar vantaði kennara en svo var ekki. Svo bauðst starfið hjá Sagnheimum. Ég fékk það en síðan kemur Covid. Safninu lokað og ég sat bara beið en þá lánaði Vestmannaeyjabær mig í Þekkingarsetrið þar sem þáverandi framkvæmdarstjóri hafði tekið árs frí. Þegar hann kom svo ekki til baka var mér boðin framkvæmdastjórastaðan og hér er ég og get ekki annað. Römm er Eyjataugin, slitnar ekki þó stundum teygist á henni,“ sagði Hörður að endingu.

Sögur frá Bigga bróður:

Hörður fékk hart uppeldi frá eldri

bræðrum

Hörður fékk „hart” uppeldi frá eldri bræðrum sínum, þ.e.a.s. þeim sem tilheyrðu yngri hluta systkinahópsins! Steinholtsparturinn, þau systkinanna sem uppalin voru í miðbænum, var á förum eða farinn að heiman. Illugagötuarmurinn var allur borinn í þennan heim á 6. áratugnum nema Hörður auðvitað. Sá hluti tók sem sé að sér að ala þann yngsta upp og koma honum til manns. Tókst Hörður á við alls kyns þrautir, sem víkkuðu sjóndeildarhring hans. Hann öðlaðist m.a. þá reynslu að missa hreyfifærni í útlimum, og reyndar í skrokknum öllum ... og missa sjón á báðum!

Haltir munu ganga ….. blindir öðlast sýn Hörður átti það til að sofa vært á daginn, tók svona síðdegislúr, og svaf þá svo fast, að nær ómögulegt var að vekja hann. Þetta var svo sannarlega svefn hins saklausa, ósnortinn af syndum heimsins! Eldri systkin, ónefnd, og systursonur, einnig ónefndur, vildu prófa viðbrögð þess litla, sem var vafinn, steinsofandi, þétt inn í dregil alla leið frá fótum og upp að hálsi.

Hann hreyfði hvorki legg né lið á meðan þeir eldri vönduðu “múmíuvafninginn” sem best þau máttu. Þá báru þau frændsystkin “vafninginn” á milli sín inn í stóran fataskáp, þar sem hann var lagður til og þau gátu skriðið inn í og lokað að innanverðu.

Þarna var niðamyrkur, og nú var komið að því að vekja drenginn. Það tókst og var honum þá tilkynnt, óvenju blíðri röddu, að hann hefði sofið svo fast og lengi, að nú væri hann orðinn blindur! Þessi skelfilega “staðreynd” varð þeim litla ljós, þegar hann, af öllum mætti, glennti upp glyrnurnar svo mjög sem hann mátti í myrkvuðum skápnum.

Ekkert ljós, engin ljóstýra, engin sýn! Og blíða röddin varð nú full samúðar, þegar hún boðaði „hinum blinda” enn verri tíðindi: Sjónin væri ekki einungis farin heldur einnig máttur í útlimum! Þetta voru hrikaleg tíðindi fyrir „vafninginn”, sem áttaði sig nú á, að hann gat sig hvergi hreyft þótt hann hamaðist eins mögulega og hann mátti! Hann var greinilega bæði blindur og lamaður! Eigi fer sögum af viðbrögðum, þegar skáphurðin var opnuð! En „haltir munu ganga og blindir fá sýn”. Sá boðskapur í biblíusögum Barnaskólans sagði Herði, að allt er mögulegt og engar hindranir óyfirstíganlegar! Reynslan í fataskápnum varð að fullvissu um sannleiksgildi þessara skilaboða í hinni helgu bók.

Undraveröld Illugagötunnar Hörður ólst upp í undraveröld Illugagötunnar. Þar voru endimörk bæjarins. Engar götur fyrir vestan nema stubburinn, Brekkugatan. Og þar fyrir vestan úfið hraunið úr Helgafelli. Ósnortið af mannskepnunni nema nokkrum kálgörðum, túnskikum og trönum með signum, hertum keilum

og löngum. Annars bara endalaust hraun með alls kyns strýtum, kvosum og hvömmum. Í bland við öll þessi náttúruundur kom hugarheimur krakkanna og úr varð einstök samsuða ímyndunar og veruleika. Sjónvarpið var að stíga sín fyrstu skref og Bíóhöllin sá krökkunum fyrir hetjum Hollywood, sem riðu um á sléttum Ameríku og skutu niður óvinveitta, skrautlega Indíána. Helgafellshraunið varð vettvangur fyrir allt þetta, sem raungerðist þar og endurskapaði nýja veröld.

Hinsta óskin Öll húsin við Illugagötu voru full af krökkum. Þótt friður ríkti þar löngum, sló stundum í brýnu með þeim. Einn strákurinn, ónefndur, var óforbetranlegur grjótkastari, enda nóg til af grjóti! Illugagatan ómalbikuð og brunnið hraungrýti úti um allt „inni í hrauni”. Varð grjótregn kastarans yfir félagana stundum meira en góðu hófi gegndi, en hann var sérlega iðinn við „grjótkolann” og fann fjölmörg tilefni til þess að nota þetta efni náttúrunnar.

Oft var reynt að stöðva þetta grjótkast og ýmsum aðferðum beitt án mikils árangurs. Loks var þolinmæðin á þrotum og ákveðið að grípa til örþrifaráða. Grjótkastarinn var lokkaður „Inn í hraun”, nánar tiltekið í jaðar Brimhólalautar, þar sem inngangurinn í íþróttahöllina er núna. Allt er þetta umhverfi gjörbreytt og nær óþekkjanlegt í dag. Illugagötuhópurinn myndaði hring um hinn seka, Hörður var hluti af hringnum, einn af yngri peyjunum að þessu sinni.

Komið að örlagastundu Nú tók rás Hollywoodmyndanna yfirhöndina. Grjótkastaranum var tilkynnt, að komið væri að örlagastundu. Hæsti réttur peyjanna hefði ákveðið, að brot hans væru svo alvarleg, að ekkert annað en dauðadómur kæmi til greina! Það glitti í vasahnífa hjá sumum þeirra eldri og kastarinn ötuli áttaði sig á alvöru málsins! Engin undankomuleið og honum allar bjargir bannaðar? En viti menn! Nú reyndist kunnátta í Hollýwoodfræðum betri en engin innan um hraungrýtið og skreiðina sem skrölti í drungalega á trönunum! Grjótkastarinn átti inni óvænt bragð úr Bíóhöllinni: Var ekki hinsta ósk? Það var alltaf í bíómyndunum. Menn litu hver á annan. Jú, það var alltaf í bíómyndunum! En voru ekki brögð í tafli? Hringurinn um „hinsta óskhafann” þéttist. Hann skyldi ekki sleppa, þótt tökin á honum væru leyst. Grjótkastarinn stakk hönd í vasann og dró upp Bismarckbrjóstsykurpoka? “Má ekki bjóða ykkur „brussik” strákar?” Pokinn gekk tvo hringi……. og hópurinn leystist upp, með loforðum um bætta hegðun ….. enn einu sinni!

Þegar öll sund virðast lokuð, er alltaf von. Þetta lærði Hörður við lautina gömlu og sá lærdómur hefur gagnast honum síðan!

Smá slökun á Bretlands árunum. Hörður með dæturnar tvær, Rúnu Sif, sú eldri og Herdísi.

Þegar Hörður bjó í Reykjavík, þá náði hann tengingunni við náttúruna og Eyjarnar með því að skreppa reglulega á sjóstöng í Hvalfirði.

Hörður aðstoðar að setja upp vatnsverksmiðju í Borjomi í Georgíu.

Legsteini skilað

Um Þorstein í Nýjabæ, gröf hans og minningarmark

HELGI BERNÓDUSSON

Hinn 13. maí sl. fór fram í Hólavallagarði við Suðurgötu í Reykjavík látlaus en óvenjuleg athöfn. Í sólbjartri vorblíðu við leiði Þorsteins Jónssonar, bónda og alþingismanns frá Nýjabæ í Vestmannaeyjum, voru saman komnir fáeinir Vestmanneyingar, þar á meðal hempuklæddur prestur, sr. Ólafur Jóhann Borgþórsson, blaðamaðurinn Guðni Einarsson frá Arnarhól og ljósmyndari, Kristinn Magnússon. Arnar Sigurmundsson, formaður bakvarðahóps Safnahúss, gerði grein fyrir aðdraganda athafnarinnar en síðan las presturinn Guðs orð og blessaði minningu Þorsteins bónda. Ljósmyndarinn tók margar myndir. Guðni blaðamaður sagði frá athöfninni í Morgunblaðinu nokkrum dögum seinna.

Að morgni þessa dags var legsteinn settur á leiði Þorsteins sem hvílir þar í garðinum fjarri heimahögum sínum og hafði gert í 136 ár. Legsteinninn var ekki nýr heldur hafði hann verið settur á nýtekna gröfina 1886 og legið þar óhreyfður í tæp 90 ár. Um 1970 var steinninn hins vegar tekinn upp af leiðinu í Hólavallagarði og fluttur á Byggðasafnið í Vestmanneyjum. Þar lá hann óskráður og öllum gleymdur þar til í nóvember 2021 þegar munir úr safninu voru fluttir í geymslu í syðsta Tangahúsið við höfnina.

„Við stóðum þarna, ég og Stefán Jónasson, fyrrverandi bæjarfulltrúi, og vorum að skoða nýju geymsluna þegar ég rek augun í að á vörubretti í nokkurri hæð lá steinn og skagaði dálítið út. Við báðum um að brettið yrði tekið niður svo að hægt væri að skoðað steininn betur. Þá kom í ljós að þetta var legsteinn Þorsteins Jónssonar alþingismanns sem var fæddur 1840 og dáinn 1886.

Steinninn var furðu heillegur og grafskriftin sæmilega læsileg. Steinninn var tekinn til hliðar, dyttað að honum og farið að kanna

hverju það sætti að hann væri á safni í Eyjum, óskráður, en ekki á gröf Þorsteins í Hólavallagarði í Reykjavík. Um það vissi enginn né heldur var auðvelt að fá á því skýringu.

Það flækti málið að tveir menn með sama nafni, Þorsteinn Jónsson, höfðu verið þingmenn Vestmanneyinga á 19. öld. Annar þeirra var Þorsteinn læknir í Landlyst, stundum kallaður „Eyjajarl“ því hann var sagður ráða öllu í Vestmannaeyjum í um 40 ár, frá því að hann kom þangað 1865. Læknirinn fluttist hins vegar frá Eyjum 1905 og lést í Reykjavík þrem árum seinna. Kista hans var þá flutt til Vestmanneyja og Þorsteinn læknir er jarðsettur í Landakirkjugarði. Fallegur steinn er á leiði hans þar.

Þorsteinn bóndi í Nýjabæ dó í

Reykjavík að loknum þingstörfum 1886. Kista hans var ekki flutt til Vestmannaeyja heldur jarðsett í Hólavallagarði í Reykjavík. Þeir alnafnar, báðir þingmenn Vestmanneyinga, hvíla því hvor á sínum stað, Þorsteinn bóndi, sem bjó í Eyjum, í Hólavallagarði í Reykjavík, en Þorsteinn læknir, sem var fluttur til Reykjavíkur, er grafinn í Eyjum. Björn Th. Björnsson, sem skrifaði bókina Minningarmörk í Hólavallagarð, ruglaðist til að mynda á þessum Þorsteinum Jónssonum.

Þegar legsteinninn fannst var fyrsta tilgáta manna sú að steinninn hefði orðið innlyksa í Vestmannaeyjum því að hann var ekki skráður með munum safnins. E.t.v. hefði hann verið höggvinn í Danmörku, sendur þaðan til Eyja en aldrei komist lengra, ekki á leiði Þorsteins í Hólavallagarði í Reykjavík því að engir voru afkomendur. Og ekki væri til siðs að legsteinar væru teknir af leiðum nema yfir þau væri þau væri slétt; svo var ekki um leiði Þorsteins í Reykjavík. Leitað var til Þórs Magnússonar, fyrrverandi þjóðminjavarðar, og voru honum sendar myndir af steininum og hann beðinn um að svara því hvort steinninn væri íslenskur eða danskur. Þór sagði m.a.: „… lauslega athugað virðist mér sem steinninn hljóti að vera íslenskur, og höggvinn af hagleiksmanni, ekki lærðum steinsmið, en þeir voru hér reyndar fáir á þessum tíma“. Þór gat þó ekki giskað á hvaða steinsmiður hefði verið að verki, en íslenskur væri hann því að steinninn „er illa til höggvinn á köntum að ofan og neðan, ekki beinn yfir sem ætla mætti,

en hliðarnar eru þó beinar og vel gerðar“. Sennilega væri þetta íslenskur blágrýtissteinn og líklega höggvinn í Reykjavík. „Dönsku steinarnir voru yfirleitt lóðréttir og oftast með burst að ofan og standa á stærra stalli. Íslenskir steinar eru flestir látnir liggja á leiðunum, og ekki stórir, það er þeir sem höggnir eru af hagleiksmönnum, ekki lærðum steinsmiðum.“

Við þessi orð Þórs þótti ljóst að

Sigfús var fæddur og uppalinn í Vestmannaeyjum, var bæjarfógeti 1940-1950 og skrifaði sögu Vestmannaeyja í tveim þykkum bindum. Þorsteinn var Mjófirðingur, alinn upp á Norðfirði en kom til Vestmannaeyja um 1930. Hann hélt úti merku héraðsriti í Vestmannaeyjum, Blik, á árunum 1936-1980 þar sem er saman kominn mikill fróðleikur, að langmestu leyti eftir hann sjálfan. Þorsteinn Víglundsson var stofnandi Byggðasafns Vestmannaeyja. Af bréfinu að dæma hefur Þorsteinn Víglundsson, þá forstöðumaður Byggðasafnsins, farið fram á það við Sigfús að hann greiddi fyrir því í Reykjavík að taka mætti upp steininn yfir leiði Þorsteins í Nýjabæ í Hólavallagarði og flytja hann á Byggðasafnið í Vestmannaeyjum. Sigfús átti að afla til þess tilskilinna leyfa. E.t.v. hefur hugmyndin að þessum flutningi komið fram í samtölum þessara áhugamanna um sögu Vestmannaeyja nokkru áður. Hvor þeirra var upphafsmaður hennar er ekki unnt að fullyrða, en ætlunin þeirra verið að steinninn yrði varðveittur á Byggðasafninu og yrði þar til sýnis og til halda á loft minningu um hinn merka bónda í Nýjabæ, hreppstjóra og alþingismann Vestmanneyinga.

Slíkar róttækar og ævintýralegar hugmyndir fengjust tæpast samþykktar nú á dögum, en viðhorfin voru önnur 1970, fyrir hálfri öld. Sigfús nefnir í bréfinu að fá verði leyfi fyrir flutningi legsteinsins, sem víst verði auðfengið og bætir við: „Hjörtur Guðmundsson yfirkirkjugarðsvörður hefur látið þá ósk í ljósi, að þú talaðir við sig.“ Samkvæmt þessu er því líklegast að legsteinninn hafi verið fluttur til Vestmannaeyja skömmu fyrir eldgosið að ósk Þorsteins Víglundssonar, e.t.v. 1970 eða 1971, með aðstoð og fyrirgreiðslu Sigfúsar Johnsens. Ekki virðist hafa unnist tími til að færa steininn inn í aðfangaskrá safnsins og þess vegna hefur hann orðið hornreka í safninu í meira en hálfa öld, allt þar til hann fannst í nóvember 2021.

Þorsteinn Jónsson, bóndi í Nýjabæ í Vestmanneyjum, sem hér liggur undir legsteini og bíður lúðurhljóms á efsta degi, var Mýrdælingur að ætt, frá Sólheimum. Hann hefur mjög sennilega, eins og margir aðrir þar í sveitum, komið ungur til Eyja í verslunarerindum og til vertíðarróðra. Hann settist að í Eyjum vorið 1861 og giftist þá um haustið ekkjunni Kristínu Einarsdóttur frá Vilborgarstöðum. Hún var 23 árum eldri en hann, hann 21 árs en hún 44 ára.

legsteinn hefði verið á leiðinu í Hólavallagarði í upphafi en síðar komið til Eyja, hvernig sem á því stæði. Sú niðurstaða fékkst staðfest við eftirgrennslan hjá kirkjuverði í Hólavallagarð sem gat sýnt fram á að legsteinninn hefði verið á leiðinu árið 1965 samkvæmt legstaðaskrá.

Skýringin á öllu saman fékkst svo þegar Hrefna Guðmundsdóttir á Héraðsskjalasafninu fann bréf frá Sigfúsi M. Johnsen til Þorsteins Þ. Víglundssonar sem skrifað var 15. jan. 1970.

Báðir voru þeir Sigfús og Þorsteinn áhugamenn um vestmanneyska sögu og létu sig varða varðveislu menningarminja í Vestmannaeyjum eða ef minjarnar tengdust Eyjum á einhvern veg.

Arnari og Kára Bjarnasyni, forstöðumanni Safnheima, fannst ekki annað koma til greina en legsteinn Þorsteins Jónssonar, bónda í Nýjabæ, færi aftur á þann stað þaðan sem hann kom og þar sem hann átti heima. Hafði Arnar samband við Heimi Janusarson, kirkjuvörð í Hólavallagarði, sem reyndist í senn skilningsríkur og hjálpsamur. Steinninn var fluttur til Reykjavíkur og annaðist Þórarinn Sigurðsson í Geisla flutninginn. Steininum var skilað í aðalstöðvar Kirkjugarðanna í Fossvogi árla morguns föstudaginn 13. maí og þar tók Heimir kirkjuvörður og hans menn við honum og komum honum fyrir á leiði Þorsteins í Hólavallagarði með lyftara sem kirkjugarðurinn lét í té. Þegar Heimir hafi gengið frá leiðinu, hreinsað til og snyrt legstæðið svo að sómi væri að, var efnt til þeirrar athafnar sem að fram er getið. Öll vinna við flutning og aðra

Úr Hólavallagarði í Reykjavík. Þegar legsteini Þorsteins hafði verið komið fyrir á leiði hans í garðinum fór sr. Ólafur Jóhann Borgþórsson með blessunarorð og las úr Ritningunni. Á myndinni má sjá baksvið Arnars Sigurmundssonar, Helga Bernódussonar og Ágústs Einarssonar. Ljósmynd: MBL/Kristinn Magnússon

Þorsteinn Jónsson (1840-1886), bóndi í Nýjabæ, hreppstjóri og alþingismaður fyrir Vestmannaeyjar 1875-1886.

GREINARHÖFUNDUR:

snúninga við verkefnið var unnin endurgjaldslaust.

Við leiði Þorsteins, þar sem legsteinninn lá nú að nýju, flutti Helgi Bernódusson stutta ræðu um Þorstein Jónsson í Nýjabæ og ævi hans og sagði m.a.:

„Þorsteinn Jónsson, bóndi í Nýjabæ í Vestmanneyjum, sem hér liggur undir legsteini og bíður lúðurhljóms á efsta degi, var Mýrdælingur að ætt, frá Sólheimum. Hann hefur mjög sennilega, eins og margir aðrir þar í sveitum, komið ungur til Eyja í verslunarerindum og til vertíðarróðra. Hann settist að í Eyjum vorið 1861 og giftist þá um haustið ekkjunni Kristínu Einarsdóttur frá Vilborgarstöðum. Hún var 23 árum eldri en hann, hann 21 árs en hún 44 ára. Þau tóku sama árið við ábúð í Nýjabæ og bjuggu þar uns yfir lauk. Þeim hjónum varð ekki barna auðið en þau ólu upp fósturbörn og í Nýjabæ var jafnan margt manna í vinnumennsku.

Kristín Einarsdóttir, sem átti Þorstein að seinna manni, var ekkja Magnúsar Austmanns, þingmanns á þjóðfundinum, svo að báðir eiginmenn hennar eru í þingmannatali. Þannig var og um bróður hennar, Árna Einarsson, bónda á Vilborgarstöðum, og bróðurson, Sigfús Árnason. Kristín var því umvafin þingmönnum á allar hliðar. Hún lifði seinni eignmann sinn, dó ekki fyrr en 1899, 82 ára gömul.

Móðurafi Kristínar, Guðmundur Jónsson á Vilborgarstöðum, var fæddur 1757 og er sá maður sem lengst verður rakið frá með samfellda búsetu í Vestmannaeyjum, 10 ættliðir er sú keðja orðin. Vilborgarstaðir voru ein elsta jörðin á Heimaey og er getið í heimildum frá 14. öld. Nýibær var líka gömul jörð sem stóð þar sem síðar kom Nýjabæjarbraut, var vestast í „Uppgirðingunni“ sem svo var kölluð, húsunum við rætur Helgafells, ofan við aðalbyggðina í Eyjum, skammt frá þar sem Eldheimar standa nú. Öll er þessi gamla byggð horfin undir hraun, Vilborgarstaðir og Nýibær og Uppgirðingin öll.

Um Þorstein Jónsson í Nýjabæ hefur ekki verið mikið skrifað. Það fór heldur ekki mikið fyrir honum, hvorki í héraði né á Alþingi.

um þingsetuna.

Af heimildum að dæma hefur Þorsteinn verið farsæll og nýtur maður, vel virtur bæði í héraði og á þingi. Honum voru fljótlega eftir að hann fluttist til Eyja falin ýmis trúnaðarstörf, varð hreppstjóri 26 ára gamall og var óvenjuvel látinn í því embætti, og var enn fremur framámaður í félagslífi, vinsæll og virtur. Þorsteinn var framfarasinnaður og stóð fyrir ýmsum nýjungum í búskap, svo sem súrheysverkum.

Eins og flestir bændur í Eyjum var Þorsteinn jafnframt formaður á skipi, var með Mýrdæling, og stóð enn fremur í útgerð, m.a. þilskipa. Í kosningum til hins fyrsta löggjafarþings eftir setningu stjórnarskrárinnar 1874 var kosinn í

En Jón ritstjóri dó í lok maí 1875, skömmu áður en þingið skyldi sett. Vestmanneyingar brugðu skjótt við og kusu alþingismann 26. júní 1875, sex dögum áður en þingið kom saman. Rúmlega 40 karlmenn voru á kjörskrá í Eyjum en aðeins 12 kusu. Þorstein Jónsson, bóndi og hreppstjóri í Nýjabæ, fékk 8 atkv., Jón Jónsson landritari 3 og Árni Einarsson 1 atkv. Kosningar voru þá ekki leynilegar og má af kjörfundarbókinni sjá að þeir mágar, Þorsteinn og Árni, kusu hvor annan. Þorsteinn náði til Reykjavíkur í tæka tíð og var viðstaddur þingsetningu 1. júlí 1875 sem rétt kjörinn þingmaður fyrir Vestmannaeyjar, minnsta og fámennasta kjördæmið. Þorsteinn sat á Alþingi fram til

meira og minna allan þingtímann 1886 og dó í Reykjavík, náði ekki að komast heim til Eyja. Hann var jarðsettur í Hólavallagarði en kista hans ekki flutt á heimaslóð, hverju sem það sætir.

Þorsteinn var sagður trúr kjósendum sínum í Eyjum. Í samtímaheimild stendur að Þorsteinn segi fátt á þingi nema það varði Vestmannaeyjar og hagsmunamál íbúanna þar. „Kjördæmapotari“ heitir það núna. Hann var aðsjáll í fjármálum og sagðist ávallt greiða atkvæði gegn auknum útgjöldum úr landssjóði nema hann væri algerlega sannfærður um að þau væru þjóðinni til gagns. Þorsteinn blandaði sér ekki í önnur mál að ráði, var „enginn mannkynsfrelsari“, eins og segir um hann í

segir palladómarinn.

Þorsteinn var endurkjörinn þingmaður Vestmanneyinga 1880, fékk öll atkvæði þeirra 30 sem kusu, en 44 voru á kjörskrá. Sama var 1885, jafnmargir voru á kjörskrá, 44, en 24 kusu og fékk Þorsteinn bóndi aftur öll atkvæðin.

Þorsteini er svo líst að hann hafi verið meðalmaður á vöxt, rauðhærður og rauðskeggjaður. Af mynd að dæma er hann svipmikill og svipgóður.

Þorsteinn Jónsson í Nýjabæ er einn þeirra forustumanna á 19. öld sem hóf á loft á heimaslóðum sínum merki framfara, enda var hann sjálfur dugnaðamaður og studdi á Alþingi, meðan hann sat þar fyrstu sjö löggjafarþingin, flest mál sem til heilla horfðu. Á herðum slíkra manna stöndum við sem nú lifum og eigum þeim þökk að gjalda. Okkur ber að halda minningu

Legsteinn Þorsteins Jónssonar tilbúinn til flutnings frá Eyjum 12. maí 2022. Frá vinstri Arnar Sigurmundsson, Þórarinn S. Sigurðsson, Kári Bjarnason og Stefán Jónasson.

Kristbjörn Þór Árnason, Bóbi áður Illugagötu 7 f. 18. ágúst 1937 – d. 5. des. 2022

Frá ritnefnd Jólablaðs Fylkis

Með þessu jólablaði lýkur 74. árgangi í útgáfu blaðsins sem hóf göngu sína 18. mars 1949. Þátturinn Látnir kvaddir hefur fylgt jólablaði Fylkis frá 1975 og hefur skapað útgáfu blaðsins sérstöðu. Baddý frá Ólafshúsum hefur í liðlega 30 ár annast öflun upplýsinga í þáttinn. Ljósmyndadeild Morgunblaðsins hefur í rúman aldarfjórðung og útvegað mikinn meirihluta ljósmynda í þáttinn. Sérstakar þakkir til Maríu Lilju Moritz Viðarsdóttur á ljósmyndadeild Mbl. fyrir einstaka lipurð. Á sama hátt færum við þakkir til fjölmargra aðila innanbæjar og utan fyrir aðstoð við öflun upplýsinga um búsetu og ljósmynda sem útvega þurfti sérstaklega.

Jólablað Fylkis 2022 sem er 40 bls. sem er sama stærð og 2021 og þau stærstu og efnismestu frá upphafi. Við stóðum frammi fyrir því ánægjulega vandamáli annað árið í röð að þurfa að stækka blaðið úr 32 bls. í 40 bls. til að koma að því efni sem búið var að afla ásamt jólakveðjum og auglýsingum sem standa undir

útgáfu blaðsins. Efnistök jólablaðs Fylkis hafa á síðustu áratugum byggst mikið á greinum og viðtölum um sögu, menningu og atvinnulíf í Eyjum. Þátturinn Hús og fólk sem fylgt hefur blaðinu undanfarin ár birtist nú í sjötta sinn. Nú var komið að Gjábakka við Bakkastíg og Gjábakkafólkinu. Í forgang hafa verið verið hús í austurbænum sem báru nöfn og fóru undir hraun í Heimaeyjargosinu 1973. Í mörgum tilvikum hefur fólkið sem í þeim bjó verið kennt við húsin.

Jólablað Fylkis hefur í langan tíma átt aðgang að öflugum höfundum sem eru tilbúnir í mikla vinnu við skrif og öflun heimilda. Þessi einstaka staða kemur berlega í ljós í þessu jólablaði. Á timarit.is sem er vefur Landsbókasafns Íslands er hægt að finna miklar upplýsingar um útgáfu blaða og tímarita á Íslandi. Fylkir er þar á sínum stað og nær öll tölublöð frá upphafi er þar að finna. Þegar komið er inn á vefinn timarit.is er best að slá inn Fylkir Vestmannaeyjum, en þar

er að finna nær alla flóruna í íslenskri blaðaútgáfu í yfir heila öld. Undirritaður hefur verið í ritnefnd Fylkis samfellt frá 1992 eða í rétt 30 ár og lengst af annast umsjón með efnistökum og greinarskrifum í jólablaði Fylkis og samskipti við þá sem annast uppsetningu og prentun jólablaðsins. Allt hefur sinn tíma. Að standa myndarlega að útgáfu kallar á samskipti við fjölmarga aðila og fyrir þá ómetanlegu aðstoð ber að þakka.

Að endingu þökkum við greinarhöfundum og auglýsendum fyrir að gera útgáfu Jólablaðsins mögulega. Sæþóri Vídó Þorbjarnarsyni sem annast umbrot og uppsetningu og Landsprenti er þakkað fyrir gott samstarf við vinnslu blaðsins.

Arnar Sigurmundsson, ritstjóri Jólablaðs Fylkis.

Guðfinna Steinunn Bjarney Sigurðard.

Finnbogi Geir Guðmundsson

Jóhanna Svava Jónsdóttir frá Kirkjubæ f. 19. febrúar 1927 – d. 29. nóv. 2022

Guðrún Jónína Ragnarsdóttir

Foldahrauni 39

18. okt. 1962 - d. 22. nóv. 2022

Ingibjörg Guðrún Kristmannsdóttir, Dúra - Hraunbúðum, frá Skjaldbreið f. 16. febrúar 1941 - d. 30. nóv. 2022

Inga Þórarinsdóttir Höfðavegi 39 f. 14. nóv. 1946 - d. 1. des. 2022

Richard Guðmundur Jónasson áður Illugagötu 11 f. 7. janúar 1956 – d. 1. des. 2022