Prawa pacjentki Prawa reprodukcyjne Klauzula sumienia Radca prawny Katarzyna Przyborowska KANCELARIA LEGE ARTIS
Zdrowie reprodukcyjne Definicja Zdrowie reprodukcyjne to stan pełnego dobrostanu (well-being) w aspekcie fizycznym, psychicznym i społecznym, a nie wyłącznie brak choroby lub niedomagań, we wszystkich sprawach związanych z układem rozrodczym oraz jego funkcjami i procesami. Zdrowie reprodukcyjne oznacza zatem, że ludzie mogą prowadzić satysfakcjonujące i bezpieczne życie seksualne oraz że mają zdolność do reprodukcji, jak również swobodę decydowania o tym, czy, kiedy i ile chcą mieć dzieci.
Z tego ostatniego warunku wynika prawo mężczyzn i kobiet do: Odpowiedniej informacji oraz możliwości korzystania z bezpiecznych, skutecznych, przystępnych finansowo oraz akceptowanych metod planowania rodziny, Odpowiednich usług służby zdrowia, zapewniających kobietom bezpieczną ciążę i poród, a parom – najlepszą szansę posiadania zdrowego potomstwa.
Przepisy 1. USTAWA z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, tekst jednolity Dz. U. 2008 Nr 136, poz. 857. 2. USTAWA z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U. z dnia 31 marca 2009 r.)
Na podstawie art. 31 ustawy o zawodzie lekarza i dentysty, jeżeli pacjent nie skończył 16 lat, lekarz ma prawo informowania o stanie zdrowia przedstawiciela ustawowego pacjenta, czyli najczęściej rodziców, o jego stanie zdrowia, rozpoznaniu czy proponowanych metodach diagnostycznych. Lekarze mają obowiązek udzielania informacji przystępnych dla pacjenta.
Zgodnie z art. 32. tej samej ustawy na udzielenie świadczenia zdrowotnego lub przeprowadzenie badania, wymagana jest zgoda ustawowego przedstawiciela, jeśli pacjent jest małoletni. Zatem nastolatka u ginekologa może być poproszona o przyjście na wizytę z opiekunem.
Art. 17. 1.( ustawy o prawach pacjenta i RPP) Pacjent, w tym małoletni, który ukończył 16 lat, ma prawo do wyrażenia zgody na przeprowadzenie badania lub udzielenie innych świadczeń zdrowotnych przez lekarza.
2. Przedstawiciel ustawowy pacjenta małoletniego, całkowicie ubezwłasnowolnionego lub niezdolnego do świadomego wyrażenia zgody, ma prawo do wyrażenia zgody, o której mowa w ust. 1. W przypadku braku przedstawiciela ustawowego prawo to, w odniesieniu do badania, może wykonać opiekun faktyczny.
3. Pacjent małoletni, który ukończył 16 lat, osoba ubezwłasnowolniona albo pacjent chory psychicznie lub upośledzony umysłowo, lecz dysponujący dostatecznym rozeznaniem, ma prawo do wyrażenia sprzeciwu co do udzielenia świadczenia zdrowotnego, pomimo zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego. W takim przypadku wymagane jest zezwolenie sądu opiekuńczego.
Ponieważ powyższy zapis nie mówi wprost, że zgoda ma być złożona osobiście przez opiekuna ustawowego lub przekazana na piśmie, lekarze mogą udzielać informacji i świadczeń zdrowotnych niepełnoletnim pacjentom na podstawie domniemanej zgody, czyli po oświadczeniu małoletniego, że rodzic się zgadza na dane świadczenie. Lekarze jednak często interpretują te przepisy prawne jako wyraźny obowiązek informowania opiekunów osób małoletnich. O sprawach trafiających do sądów opiekuńczych w wyniku sprzeciwów małoletnich – nie słychać.
W związku z omówionymi przepisami prawnymi kobiety poniżej 18roku życia napotykają na bariery w dostępie do metod antykoncepcyjnych, w wyniku tego, że lekarze wymagają obecności rodzica. Mamy więc do czynienia z paradoksalną sytuacją, w której, w świetle polskiego prawa, nastolatka od ukończenia 15 roku życia może uprawiać seks, jednocześnie nie ma prawnie zagwarantowanego dostępu do nowoczesnych metod antykoncepcji. Kolejną kwestią jest fakt, że antykoncepcja jest płatna.
Często lekarze ginekolodzy odmawiają przepisywania recepty na antykoncepcję hormonalną bez względu na wiek pacjentki, a jedynie z powodu własnych przekonań, zasłaniając się tzw. klauzulą sumienia Problem ten dotyka również kobiet, które mają prawo do wykonania badań prenatalnych w ciąży lub interesujących się zapłodnieniem in vitro.
KLAUZULA SUMIENIA Art. 39.(ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty) Lekarz może powstrzymać się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem, z zastrzeżeniem art. 30, z tym że ma obowiązek wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w innym zakładzie opieki zdrowotnej oraz uzasadnić i odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej. Lekarz wykonujący swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby ma ponadto obowiązek uprzedniego powiadomienia na piśmie przełożonego.
Art. 30. Lekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innych przypadkach niecierpiących zwłoki. W takim wypadku nie wolno zasłaniać się klauzulą sumienia.
W komentarzu do art. 39 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty pod redakcją prof. Eleonory Zielińskiej z 2008 r. napisano: Przyjmując, że samo wystawienie recepty nie stanowi „wykonania świadczenia zdrowotnego”(…) należy uznać, że lekarz nie może odmówić z tego powodu takiej czynności” [chodzi o klauzulę sumienia w kontekście lekarza-katolika]
Z tych samych powodów lekarz nie ma prawa, odwołując się do klauzuli sumienia, odmówić wydania kobiecie w ciąży skierowania na badania prenatalne albo na badania specjalistyczne, jeśli istnieje uzasadnione podejrzenie, że ciąża zagraża życiu lub zdrowiu kobiety, albo kobieta obawia się, że płółd jest uszkodzony.
Nie może odmówić, nawet jeśli wie lub domyśla się , że w przypadku potwierdzenia się tych podejrzeń kobieta będzie się ubiegała o przerwanie ciąży zgodnie z art. 4a pkt 1 i 2 ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerwania ciąży. Kontrowersyjna jest natomiast kwestia, czy lekarz specjalista może odmówić wykonania takich badań.
PRZYKŁAD Do Telefonu Zaufania Federacji zgłosiła się kobieta, która w dużym mieście Polski przez cały dzień odwiedzała kolejne gabinety i wszyscy lekarze odmawiali przepisania jej antykoncepcji awaryjnej. Receptę zdobyła dopiero u prywatnego ginekologa płacąc za wizytę. Cena wizyty u lekarza wraz z ceną leku urasta do niebagatelnej kwoty ok. 160 – 200 zł, na którą wiele kobiet nie może sobie pozwolić.
Zdrowie reprodukcyjne kobiet Profilaktyka nowotworowa dla kobiet (cytologia, mammografia). Opieka okołoporodowa, badania prenatalne, znieczulenie przy porodzie, cesarskie cięcie. Dostęp do legalnej aborcji.
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 1993 roku, nr 210, poz. 2135), rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2004 roku w sprawie zakresu świadczeń opieki zdrowotnej, w tym badań przesiewowych, oraz okresów, w których te badania są przeprowadzane (Dz. U. z 2004 roku, nr 276, poz. 2740)
CYTOLOGIA Narodowy Fundusz Zdrowia pośród świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych przewiduje dla kobiet program profilaktyki raka szyjki macicy (cytologia).
• Program ten adresowany jest do kobiet w wieku 25-59 lat, które: • mają ubezpieczenie zdrowotne • nie miały wykonanej cytologii w ciągu ostatnich trzech lat; • obciążone są czynnikami ryzyka (zakażenie wirusem HIV, przyjmowanie leków immunosupresyjne, zakażenie HPV -typem wysokiego ryzyka), które nie miały wykonanej cytologii w ciągu ostatnich 12 miesięcy.
MAMMOGRAFIA W Polsce realizowany jest także program profilaktyki raka piersi, który skierowany jest do kobiet w wieku 50-69 lat, które spełniają jedno z poniższych kryteriów: nie miały wykonywanej mammografi w ciągu ostatnich dwóch lat;
otrzymały w ramach programu profilaktyki raka piersi w 2009 r. pisemne wskazanie do wykonania ponownej mammografii po 12 miesiącach z powodu obciążenia następującymi czynnikami ryzyka: rak piersi wśród członków rodziny (matka, siostra, córka),mutacja w obrębie genów BRCA1 lub BRCA2; nie miały wcześniej stwierdzonej zmiany nowotworowej piersi o charakterze złośliwym.
Opieka okołoporodowa Od 8 kwietnia tego roku obowiązuje: Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 września 2010 r. w sprawie standardów postępowania oraz procedur medycznych przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem
Zgodnie z przepisami: Realizacja praw pacjenta w przypadku sprawowania opieki nad kobietą w okresie ciąży, porodu i połogu polega w szczególności na: 1) respektowaniu jej prawa do świadomego udziału w podejmowaniu decyzji związanych z porodem, obejmujących zakres podejmowanych działań i stosowanych procedur medycznych;
2) prawie wyboru miejsca porodu w warunkach szpitalnych lub pozaszpitalnych, w których czuje się bezpiecznie i w których udzielane są świadczenia zdrowotne; 3) możliwości wyboru osoby sprawującej opiekę spośród osób uprawnionych do jej sprawowania, z uwzględnieniem zasad organizacyjnych obowiązujących w miejscu udzielania świadczenia, określonych w regulaminie porządkowym zakładu opieki zdrowotnej.
Aby nawiązać dobry kontakt personel medyczny powinien w szczególności: 1) witać ją osobiście, przedstawia się i wyjaśnia swoją rolę w opiece nad nią; 2) prezentować spokojną i wzbudzającą zaufanie postawę; 3) szanować jej prywatność i poczucie intymności; 4) wspólnie czytać i omawiać plan porodu;
5) omawiać z rodzącą sposoby radzenia sobie
z bólem; 6) każdorazowo uzyskać zgodę rodzącej na wykonanie wszelkich zabiegów i badań; 7) udzielać informacji na temat sposobów wzywania pomocy; 8 ) w sytuacji konieczności przekazania opieki nad rodzącą informować ją o tym fakcie.
DWIE KWESTIE 1. Obecnie nie ma znieczulenia na żądanie do porodu Na znieczulenie mogą teraz liczyć wyłącznie pacjentki, w przypadku których lekarz stwierdzi, że są wskazania medyczne do podania zzo. Jest to efekt przeprowadzonej kontroli NIK
W komunikacie Ministerstwa Zdrowia z dnia 29.12.2010 r. dotyczącym tej sprawy czytamy: (…) znieczulenie porodu jest finansowane ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia – zgodnie ze wskazaniami medycznymi, w oparciu o Katalog JGP od 2008 roku. Koszt znieczulenia zewnątrzoponowego do porodu został włączony w wycenę grupy N01 – Poród, która uzyskała wycenę 33 pkt (ok. 1680 zł). Niezgodne z obowiązującymi przepisami jest więc pobieranie od pacjentek dodatkowej opłaty za znieczulenie porodu.
Porody w warunkach pozaszpitalnych nie są refundowane – koszt to ok. 2500-3000 zł Brak jest bowiem rekomendacji Agencji Oceny Technologii Medycznych wymaganej by porody domowe podobnie jak te szpitalne były refundowane. Resort Zdrowia podobno dopiero wystąpił z wnioskiem.
USG W trakcie ciąży kobieta ma prawo do trzykrotnego badania USG płodu ( w standardach zalecane są 4), kilkakrotnego badania krwi i innych badań, które szczegółowo określa załącznik nr 1 do Rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie zakresu świadczeń opieki zdrowotnej, w tym badań przesiewowych, oraz okresów, w których te badania są przeprowadzane. (Dz.U.2004 Nr 276 poz. 2740) Wykonanie badanie USG nie jest zależne od dodatkowych przesłanek.
Znane są historie, w których lekarze celowo lub z braku kompetencji wprowadzają pacjentki w błąd przy odczytywaniu badania USG i mimo niepokojących sygnałów nie zlecają dalszych badań. W 2010 roku Sąd Najwyższy uznał, że prawo kobiety do wyboru w przypadku ciężkiego uszkodzenia płodu jest jej dobrem osobistym i za naruszenie tego prawa poprzez złe wykonanie badań poszkodowanej należy się zadośćuczynienie.
BADANIA PRENATALNE Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2004 roku, nr 210, poz. 2135), rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2004 roku w sprawie zakresu świadczeń opieki zdrowotnej, w tym badań przesiewowych, oraz okresów, w których te badania są przeprowadzane: Załącznik nr 3 zakres badań prenatalnych (przedurodzeniowych), u kobiet o podwyższonym, w stosunku do populacyjnego, ryzyku wystąpienia choroby lub wady, w tym genetycznej, wraz z okresami ich przeprowadzania (Dz. U. z 2004 roku, nr 276, poz. 2740)
W Polsce prowadzony jest program badań prenatalnych, który adresowany jest do kobiet w ciąży spełniających co najmniej jedno z poniższych kryteriów: wiek powyżej 35 lat; wystąpienie w poprzedniej ciąży aberracji chromosomowej płodu lub dziecka; stwierdzenie strukturalnych aberracji chromosomowych u ciężarnej lub u ojca dziecka;
stwierdzenie znacznie większego ryzyka urodzenia dziecka dotkniętego chorobą uwarunkowaną monogenetycznie lub wieloczynnikową; stwierdzenie w czasie ciąży nieprawidłowego wyniku badania USG lub badań biochemicznych wskazujących na zwiększone ryzyko aberracji chromosomowej lub wady płodu.
BLOGI
www.medyczneprawo.pl www.temidajestkobieta.pl www.lekarziprawo.pl
Dziękuję za uwagę