Massimo Centini
Unesco’s levend erfgoed traditionele gewoontes en gebruiken in beeld
Inhoudsopgave Inleiding door Massimo Centini
6
EUROPA De vervaardiging van koeienbellen – Portugal
8
Traditionele vioolbouw – Italië
84
Opera dei Pupi. Siciliaans poppentheater – Italië
90
Marmerbewerking op Tinos – Griekenland
94
Vervaardiging en symboliek van kruizen – Litouwen 96
Flamenco – Spanje
10
Menselijke torens – Spanje
16
Patio’s Festival in Cordoba – Spanje
20
AFRIKA
Las Fallas Festival in Valencia – Spanje
26
Het Jemaa el-Fna-plein – Marokko
Aubussontapijt – Frankrijk
32
De Moussem van Tan-Tan – Marokko
102
Het handwerk van Alençon – Frankrijk
36
De Makishi-maskerade – Zambia
108
Traditionele Franse rijkunst – Frankrijk
40
Stadsreuzen en -draken – België, Frankrijk
44
Het houtsnijwerk van de Zafimaniry – Madagascar
110
Garnaalvisserij te paard in Oostduinkerke – België
52
AZIË
Het molenaarsambacht – Nederland
56
Orgelvakmanschap en -muziek – Duitsland
60
Valkerij, vertrouwen tussen mens en dier – diverse landen
112
De Rit der Koningen – Tsjechië
64
Semah, ritueel van de Alevia-Bektaşi – Turkije
118
Busó-festival in Mohács: Gemaskerde rituele een het einde van de winter – Hongarije
68
De cultuur van de Bedu uit Petra en Wadi Rum – Jordanië 122
Klassieke rijkunst van de Spaanse Rijschool – Oostenrijk
74
Traditionele muurdecoratie in Asir – SaoediArabië 126
De kunst van de Napolitaanse pizzaiuolo – Italië
78
Lavash, de bereiding van traditioneel Armeens brood – Armenië ` 128
Rondgang van grote processiebouwwerken – Italië
80
Ambachtelijke koperbewerking in Lahij – Azerbeidzjan
4
98
132
Traditioneel tapijtweven in Fars – Iran
136
AMERIKA
Yoga – India
138
Charreada. Mexicaanse ruitertraditie – Mexico 210
Het Kumbh Mela-ritueel – India
144
Mariachi: strijkmuziek, zang en trompet – Mexico
218
154
De Dag van de Doden – Mexico
220
158
Het traditionele Parachicos feest in januari – Mexico
228
De panamahoed – Ecuador
232
Het carnaval van Oruro – Bolivia
238
Taquile en zijn textielkunst – Peru
246
De vaardigheden en de rituelen verbonden met de jaarlijkse hernieuwing van de Q’eswachaka-brug – Peru
248
Pelgrimage naar het heiligdom van de Heer van Qoyllurit’i – Peru
254
De capoeira-cirkel – Brazilië
260
Tango – Argentinië, Uruguay
262
Over de auteurs en fotoverantwoording
266
De representatieve lijst van het immaterieel cultureel erfgoed van de mensheid
268
Het boeddhistische gezang van Ladakh: reciteren van heilige teksten – India De kunst van Kirgizië: traditionele vilten tapijten – Kirgizië Traditioneel handwerk van de Mongoolse ger en aanverwante gebruiken – Mongolië 162 Chinese kalligrafie – China
168
Zijdeteelt en handwerk op zijde in China – China
170
Acupunctuur en moxibustie in de traditionele Chinese geneeskunde – China 176 Kabuki-theater – Japan
178
Washi, traditioneel Japans handgemaakt papier – Japan
184
Ojiya-chijimi en Echigo-jofu – Japan
188
Wajang marionettentheater – Indonesië
190
Drie soorten traditionele dans op Bali – Indonesië
196
Indonesische batik – Indonesië
202
5
Inleiding
door Massimo Centini
6
De Representatieve lijst van het Immaterieel Cultu-
vattingen over de natuur, de levenscyclus en boven-
reel Erfgoed van UNESCO herbergt een breed scala
natuurlijke zaken – de dimensie van een cultuur die
aan belevenissen en tradities. De lijst wijkt af van wat
zich onderscheidt door een web van symbolen en te-
wij gewoon zijn omdat cultureel erfgoed meer is dan
kens die overwegend abstract zijn, maar niet minder
plaatsen, tastbare monumenten en objecten die je
belangrijk dan materiële uitingen.
kunt bezoeken. Op de lijst staan ook folklore, mate-
De taal van symbolen wordt ook geconcretiseerd
riële cultuur en gebruiken die zo diep geworteld zijn
door dans, zang of theatervoorstellingen, die naar
in bepaalde leefgemeenschappen dat ze bijna ico-
hun aard van korte duur zijn. Maar ze zijn solide in-
nisch zijn geworden. Vaak werden deze vormen van
gebed in een traditie waarin ze worden gedeeld, diep
cultuur als ‘populair’ omschreven en lang werden ze
gevoeld zijn en worden verdedigd. In die zin behoren
beschouwd als minderwaardig, deels omdat ‘popu-
ze tot het erfgoed, want ze zijn de uitdrukking van
lair’ dezelfde betekenis had als ‘inferieur’, afkomstig
een identiteit en stevig verankerd in de geschiedenis.
uit milieus zonder intellectuele bagage. In deze tijd,
Of er gezongen of gedanst wordt, of er wordt opge-
waarin elke twee weken een taal voor altijd verloren
treden door mensen, poppen, marionetten of schim-
gaat, moeten we ons echter realiseren dat het essenti-
men, de heldendaden van mythische helden of goden
eel is om dergelijke kennis en ervaringen te behou-
spelen een belangrijke rol in de culturele dynamiek
den voordat ze uit zicht raken.
van de samenleving die de tradities levend houdt.
Daarom heeft UNESCO voor een buitengewone
Een globaal overzicht van de uitingen van de
strategie gekozen, die op het eerste gezicht gericht
menselijke cultuur, die UNESCO heeft toegevoegd
lijkt op marginale zaken. De lijst wordt samengesteld
aan de Representatieve lijst van het Immaterieel Cul-
vanuit een puur antropologisch perspectief, met de
tureel Erfgoed, biedt de mogelijkheid prominente ca-
focus op het benadrukken van unieke kenmerken die
tegorieën te benoemen: materiële cultuur; activitei-
ons veel over een cultuur kunnen vertellen. Bepaalde
ten met betrekking tot rituele praktijken; folklore; en
feesten of festivals, bijvoorbeeld, bevatten rituelen
uitingen die we, grofweg, kunnen voegen onder de
die kenmerkend zijn voor een cultuur die deze ritue-
noemer ‘spektakel’. Vanuit een meer specialistisch,
len sinds mensenheugenis opvoert. Wie ze niet al-
filologisch perspectief kan worden toegevoegd dat
leen als entertainment bekijkt, ontdekt dat ze een
het niet altijd mogelijk is om een duidelijke scheiding
buitengewoon interessante achtergrond hebben die
te bepalen tussen echte rituelen en wat thuishoort op
belangrijke aanwijzingen kan geven in de zoektocht
andere terreinen zoals dans of folklore.
naar de opkomst en ondergang van de samenleving
Zoals de lezer zal merken, komen in dit boek zeer
waarin dit ‘festival’ geworteld is. Veel rituele uitingen
uiteenlopende zaken aan bod (zoals Napolitaanse
bevatten zelfs zeer specifieke verwijzingen naar op-
pizza en de Mexicaanse Dag van de Doden). Ze die-
nen niet alleen andere doelen, maar bovenal zijn het zeer uiteenlopende uitingen die op vele manieren worden gerealiseerd en voor het voetlicht gebracht. Dit is een fascinerende reis die zich uitstrekt van de Makishi-maskerade in Zambia tot de Japanse Kabuki en de Braziliaanse Capoeira in BraziliÍ, waarin dans en vechtkunst worden gecombineerd met een fysieke, overgeÍrfde kracht die we terugvinden bij de menselijke torens in Tarragona. Stemmen, gebaren, performances en kortstondige creaties worden allemaal tastbare tekens, sporen van cultuur en cultuurgeschiedenis. Hier zijn een aantal unieke culturele uitingen van de mens bijeengebracht, waarvan sommige bekend zijn (acupunctuur, yoga, batik) en andere minder bekend en bijna uitsluitend bestudeerd door etnologen, cultureel antropologen en sociologen. Dit belangrijke initiatief van UNESCO moet niet worden gezien als een gelegenheid om de exotica in een Wunderkammer te bewonderen. Het is in feite een reis langs verschillende vormen van cultuur uit veel verschillende landen en van veel verschillende volken. Een reis die is gebaseerd op een fundamenteel antropologisch uitgangspunt: de kennis, de waarden en de grootsheid van de mens zijn niet alleen te vinden in kathedralen, kunstwerken en demonstraties van genialiteit, maar ook in uitingen, objecten, woorden en gebaren die minder impact lijken te hebben, maar desalniettemin van grote invloed zijn geweest op de geschiedenis van de mensheid – de gehele mensheid, ook duizenden kilometers verderop.
7
Flamenco Werelddeel EUROPA Land SPANJE Op de Unesco-lijst sinds 2010
De oorsprong is nog steeds raadselachtig. Wat wij kennen als flamenco, dook voor het eerst op in de achttiende eeuw, maar sommige wetenschappers beweren dat de oorsprong ligt in de zestiende eeuw. Hoewel het een kunstvorm is van de zigeuners in Andalusië, kent flamenco vele invloeden, waaronder Byzantijnse en islamitische liturgische gezangen en gezangen die te horen waren in Joodse synagogen.
Ritme, karakter, expressie, improvisatie en sentiment zijn de ingrediënten van flamenco, een dans van de Roma waarvan de oorsprong teruggaat tot het achttiende-eeuwse Andalusië. In het verleden ventileerden de bailaores of dansers hun emoties alleen door lichaamsbewegingen en met de taconeo en palmas, stampend met hun voeten en klappend in hun handen, begeleid door de ziel van flamenco: de cantaor of zanger, die met zijn intense, gepassioneerde cante de essentie ervan kan verdiepen. De eerste flamenco was de cante jondo (diep lied), een vorm die het lijden van zigeuners uitdrukte. In zijn klassieke vorm wordt het uitgevoerd met een hese stem, die kan worden teruggevoerd op een van de grootste negentiende-eeuwse vertolkers, El Fillo. Er zijn echter meer dan vijftig muziekstijlen, palos genoemd, die variëren van de siguiriyas en soleares (eenzaamheid), de meest intieme en tragische vormen die gaan over pijn, lijden en het bittere lot, tot de sevillana, bulerías en alegrías, de meest levendige, die tijdens feesten en andere populaire festiviteiten te zien zijn op het flamencopodium (het tablao). In het midden van de negentiende eeuw dook de gitaar op bij flamenco, die wordt gebruikt om de dansers en zangers te begeleiden (een van de grootste flamencogitaristen is Paco de Lucìa, die overleed in 2014). Zo worden zang, dans en instrumentale muziek gecombineerd om de toeschouwers zo diep mogelijk te raken. Na eeuwen van uitsluiting omdat de hogere klassen de muziekvorm representatief
De echte hoofdrolspeler in de flamenco is de jurk. De danseressen zijn er behoorlijk bedreven in deze op verschillende manieren laten bewegen, afhankelijk van het soort dans. Flamenco dansschoenen hebben hakken waarvan de zolen zijn versterkt met spijkers, zodat ze echte percussie-instrumenten worden.
11
vonden voor de lagere klassen, werd flamenco met de komst van de Cafés Cantantes (de café-chantants die aan het begin van de twintigste eeuw her en der floreerden in Spanje) door een groot publiek erkend als bonafide kunstvorm. Flamenco verliet de intimiteit van de lokale zigeunerfamilies en -gemeenschappen. Door het groeiende succes verplaatsten de uitvoeringen zich van cafés naar theaters en veel vertolkers werden professionals. Flamenco zal altijd verbonden zijn met haar geschiedenis en traditie, maar in de loop van de tijd gingen de passie en het kunstenaarschap van de bailaores en de muzikanten een verbond aan met het modernisme en zo groeide flamenco uit tot een van de beroemdste en meest gewaardeerde kunstvormen ter wereld. Traditionele flamenco, die het dichtst bij haar zigeunerwortels ligt en wordt geïmproviseerd door de dansers, wordt geflankeerd door de nieuwe flamenco, een versie van oude Spaanse dans met meer nadruk op kostuums en choreografie en door flamenco fusion, die mixed met andere soorten muziek zoals pop, blues, rock en zelfs rap.
Om flamenco kleur en ritme te geven werden na verloop van tijd nieuwe choreografische elementen geïntroduceerd, zoals de sensuele en elegante draaiing van de handen en armen die teruggrijpt op de Andalusische traditie.
12
Menselijke torens De pinya, bestaande uit tientallen personen die een radiaal patroon vormen, is de ondersteunende structuur van het kasteel, terwijl de sterkste mannen de basis van de toren zijn.
16
Werelddeel EUROPA Land SPANJE Stad TARRAGONA Op de Unesco-lijst sinds 2010
Het is niets minder dan architectuur gebouwd uit mensen, die kan worden bewonderd en toegejuicht op de populaire festivals in Catalonië. Dit is een eeuwenoude traditie die behendigheid en moed vereist. Het vallen is net zo spectaculair als de opbouw van de constructie. Afgezien van de vereiste vaardigheden en de moeilijkheidsgraad, moet de groepsleden worden gemotiveerd door hun binding en gemeenschappelijke intentie, die maken dat ze zich onderdeel voelen van een familie en een geschiedenis die honderden jaren teruggaat. Ze zijn al van een afstand herkenbaar in de menigte die de plaatselijke festivals overspoelt. Een witte broek, een brede zwarte band om hun taille – om de spieren te beschermen die het meest onder druk staan – en een felgekleurd shirt. Zij zijn de castellers, die weldra aan hun kunststuk beginnen. Wanneer het tromgeroffel begint en de gralla (een houten blaasinstrument met dubbel riet en halverwege een pijp en een bugel) klinkt, komen de castellers bijeen. De sterksten en minst behendigen, die de basis van de toren vormen, worden omringd door tientallen personen, de zogenaamde pinya. Dan begint het klimmen, de tweede verdieping castellers klimt over de eerste, de derde over de tweede, enzovoort, hoog de lucht in. Het is geweldig om ze te zien klimmen, zo moedig en behendig naar de Bij de vorming van de menselijke toren wordt alles gedetailleerd bestudeerd. De handen van de teamleden, evenals hun lichamen, zijn zo gerangschikt dat ze als ‘steunberen’ dienen voor de structuur.
17
hoogste verdiepingen. Wanneer de enxaneta, de jongen die de menselijke constructie voltooit, boven aankomt en met één arm het aleta-gebaar maakt, het teken dat hun heldendaad bekroont, raakt de menigte geëmotioneerd en applaudiseert wild. Dan, in een oogwenk, glijdt de toren van lichamen naar de grond en de leden van de colla – het team – omhelzen elkaar en vieren hun prestatie. Tarragona, Valls, Vilafranca en Terrassa zijn de belangrijkste steden die deelnemen aan de evenementen met menselijke torens. Ze beginnen in juni met het festival van Sant Joan in Valls en eindigen met het Minyons de Terrassa-festival in november. En tussen deze twee is er een reeks andere, niet te missen evenementen, zoals de festivals van Sant Pere van Terrassa, van Sant Felix van Vilafranca en het feest van Santa Tecla in Tarragona, waar de castells-wedstrijd alle even jaren in oktober wordt gehouden in de prachtige omgeving van de arena. Volgens sommige geleerden brachten de Arabieren de menselijke toren naar Spanje, volgens anderen waren dat de oude Romeinen. Maar de meest overtuigende hypothese is terug te voeren op de ball de valencians, een oude dans in Catalonië (de Spaanse regio waar dit volksgebruik ontstond en het sterkst is), die eindigde met een kleine toren van drie of vier verdiepingen hoog. Concurrentie en rivaliteit deden de rest en vandaag de dag wedijveren de collas met elkaar in menselijke constructies die steeds hoger en gewaagder worden. Niemand is er echter in geslaagd om een menselijke toren van meer dan tien verdiepingen hoog te maken. Maar dat zou slechts een kwestie van tijd zijn.
Er zijn verschillende soorten pinya: de pijler, bestaande uit één persoon op een andere, om zo tenminste vier ‘verdiepingen’ te vormen; de toren, bestaande uit twee personen per niveau voor ten minste vijf verdiepingen; en echte ‘kastelen’, bestaande uit drie tot vijf personen voor acht of negen verdiepingen. 19 Jongeren en kinderen zijn de belangrijkste onderdelen van de menselijke torens, omdat zij de hoogste niveaus moeten vormen en de structuur moeten voltooien.
18
Stadsreuzen en -draken 44-45 Een van de boeiendste momenten tijdens de Ducasse in Bergen, in België, is de strijd tussen Sint-Joris en de draak. 45 De Grote Markt in Bergen is het toneel van het gevecht tussen Sint-Joris en de draak.
44
46-47 De symbolen van de eeuwige strijd tussen goed en kwaad, de heilige en de draak, krijgen steun van hun respectieve gekostumeerde ‘bondgenoten’.
Werelddeel EUROPA Land BELGIĂ‹, FRANKRIJK Op de Unesco-lijst sinds 2005
Deze enorme figuren representeren wezens uit fascinerende, eeuwenoude legendes die nog altijd voortleven in de collectieve verbeelding van gemeenschappen. Ze worden meegevoerd tijdens volks- en religieuze processies in BelgiĂŤ en Frankrijk.
De enorme sculpturen hebben wortels in een ver verleden, waarin ze daden verrichtten die het verstand te boven gaan. Ze doen legendes herleven die eeuwen, zo niet millennia teruggaan. De reuzen en draken zijn nog steeds de onbetwistbare hoofdrolspelers in de processies die plaatsvinden tijdens de traditionele feesten in BelgiĂŤ en Frankrijk. Ze belichamen een complexe identiteit, gebaseerd op de combinatie van folkloristische elementen, die opvallend heidens zijn, met typische kenmerken van de christelijke cultuur. Klassieke bronnen vermelden de wijdverbreide gewoonte onder de Kelten, die in dezelfde gebieden woonden, om van riet enorme poppen met menselijke trekken te maken. Er was echter een keerzijde: ze vulden de poppen met krijgsgevangenen en staken ze in brand om hun goden te sussen. Na deze gruwelijke gewoonte (gelukkig) volledig te hebben opgegeven, maakte men in de middeleeuwen soortgelijke beeltenissen, maar in plaats daarvan waren het monsters,
45
Het molenaarsambacht Werelddeel EUROPA Land NEDERLAND Op de Unesco-lijst sinds 2017
Elke zomer worden op Kinderdijk de windmolens, die bijna driehonderd jaar geleden zijn gebouwd om overtollig water uit het land te pompen, in gang gezet. Door les te geven, houdt een gilde van vrijwillige molenaars een ambacht in stand dat van grote historische en culturele waarde is voor de lokale gemeenschap.
De windmolens in Nederland zijn iconen in het landschap, een van de weinige die door mensen zijn gemaakt. Ze zijn ook symbolen van Nederland en getuige van eeuwenlange ijver en vindingrijkheid. Nederland kent zelfs een Nationale Molendag – de tweede zaterdag in mei – om de belangstelling voor wind- en watermolens gaande te houden. De windmolens werden onder andere gebouwd om de polders droog te malen zodat deze konden worden bebouwd. Tegenwoordig zijn ze vervangen door moderne pompstations, maar nog steeds zijn ze de hoofdattracties in een weergaloos panorama. In het dorp Kinderdijk, in de buurt van Rotterdam, staan negentien windmolens die dateren uit 1740 en nu officieel worden beschermd. Kinderdijk staat natuurlijk op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Het woord Kinderdijk betekent ‘dijk van de kinderen’, en slaat op een legende uit 1420. Tijdens een overstroming spoelde, gedragen door de stroming, een wieg met daarin een baby en een kat aan op de dijk. De windmolens zijn gemaakt van verschillende materialen (stro, natuursteen of baksteen) en hun funderingen zijn rond of achthoekig. Ze staan in het noordwes56
56 Een molenaar controleert de zeilen van zijn windmolen in Kinderdijk. Er zijn nog ongeveer 1.000 windmolens in Nederland, terwijl er in het verleden zo’n 200.000 waren. 56-57 Met de polders en de grond voor de tulpenteelt, zijn windmolens een kenmerkend onderdeel van het Nederlandse landschap.
57
De Moussem van Tan-Tan 102-103 De spectaculaire aanval van ruiters te paard, die hun geweren dragen tijdens de jaarlijkse bijeenkomst van nomadenstammen in Tan-Tan. 103 Er zijn op de Moussem ook wedstrijden en uitwisselingen van postduiven, die vervolgens worden vrijgelaten als eerbetoon aan de meest illustere bezoekers.
102
Werelddeel AFRIKA Land MAROKKO Stad TAN-TAN Op de Unesco-lijst sinds 2008
Elk jaar verzamelen nomadenstammen uit heel de Afrikaanse Sahara zich in de stad Tan-Tan, om deel te nemen aan een evenement dat wordt gekenmerkt door fascinerende ceremonies en vreedzaam naast elkaar bestaan. Het is rijk aan traditie en werd ingesteld om de handel te bevorderen en de sociale en culturele waarden van de Afrikaanse Sahara te behouden.
Karavanen van duizenden nomaden (zelfs uit het hart van Afrika), die uit oude culturen stammen, komen in een aantal Marokkaanse steden bijeen. Dit is de Moussem, een bijeenkomst die tegelijk een religieus festival is, een kermis en een gelegenheid om samen te komen en de eigen cultuur en identiteit te delen met familieleden en vrienden. In mei komen meer dan dertig stammen uit het noordwesten van het continent, van Senegal tot Niger, samen in Tan-Tan, in het zuiden van Marokko. De stad wordt overspoeld door honderden bedoeĂŻenententen, vol Toeareg in het blauw, Arabieren in het wit, vrouwen in lange jurken met daaroverheen juwelen, hun armen gedecoreerd met hennatattoos, kinderen en zelfs kamelen. Twee beelden van kamelen markeren de ingang van de stad die het evenement, dat voor het eerst plaatsvond in 1963, organiseert. Na een lange periode van opschorting om veiligheidsredenen,
103
Valkerij, vertrouwen tussen mens en dier Werelddeel AZIĂ‹, EUROPA, AFRIKA Land DIVERSE LANDEN Op de Unesco-lijst sinds 2016
Mongoolse valkeniers in actie met hun arenden. De steenarend is een zeer krachtige roofvogel en moeilijk te trainen.
De valkerij begon in het oosten als een manier om voedsel te vinden. Door de eeuwen heen werd het een discipline die is gebaseerd op het diepe en onvoorwaardelijke vertrouwen dat gedurende een lange trainingsperiode wordt gesmeed tussen de mens en de vogel. Valkerij wordt in Europa traditioneel geassocieerd met de
naar een discipline die is gebaseerd op de diepe relatie die kan
middeleeuwen, met name met keizer Frederik II, de auteur
groeien tussen de mens en de roofvogel – het resultaat van
van de beroemde verhandeling De Arte Venandi cum Avibus
jarenlange training, waarin de valken, haviken, adelaars en
(Over de kunst van het jagen met vogels). Maar de echte wortels lig-
uilen leren hun eigenaars te vertrouwen en te erkennen als
gen in het oosten. Een van de vroegste aanwijzingen van het
hun beschermers.
bestaan ervan is een sculptuur uit het derde millennium voor
In Europa zou valkerij deels geïntroduceerd kunnen zijn
Christus, die werd ontdekt in Tell Chuera, in het noorden van
door door de Hunnen. Het lijkt zich vanaf de negende eeuw te
Syrië. Het stelt een man voor met een valk op zijn hand. Valke-
hebben verspreid, bereikte een ‘gouden eeuw’ in Zuid-Italië
rij wordt al duizenden jaren beoefend door de bevolking van
(onder Arabische invloed) en later, tijdens de kruistochten,
de Euraziatische steppe en was oorspronkelijk een manier van
werd valkerij het favoriete tijdverdrijf onder aristocraten, de
jagen op voedsel. Na verloop van tijd evolueerde het echter
enige personen die zich konden veroorloven om een dergelijke
Semah, ritueel van de Alevi-Bektaşi Werelddeel AZIË Land TURKIJE Op de Unesco-lijst sinds 2008
Voor de asceten van deze kloosterorde omvat het pad naar mystieke extaseliederen, gebeden, muziek en een wervelende dans, die alleen kan worden gedaan na intensieve fysieke en spirituele voorbereiding. De dans staat voor de aanwezigheid van het goddelijke in alle aspecten van het leven.
Als muziek een geschenk van God is, dan kan dansen ook helpen een diepere spirituele band te creëren. De Sema-ceremonie (ook bekend als Semazen, wat ‘ik luister’ betekent) is een wervelende dans die door het soefisme is geïntroduceerd als middel om mystieke extase te bereiken. Daarmee is de dans ook een vorm van gebed. De derwisjen, asceten van de Mevlevi-kloosterorde, dansen op oude muziek en geven hun lichaam volledig over aan de continue ronddraaiende beweging. Volgens de leer van Jalal ad-Din Muhammed Rumi (1207-1273), de grondlegger van de orde, zijn muziek en poëzie de sleutel tot het bereiken van het goddelijke. Zo begint de ceremonie – die alleen kan worden uitgevoerd op plaatsen die geschikt zijn voor het doorgeven van de cultuur van de Mevlevi, zoals musea en moskeeën – met een korte lezing uit de Koran en een lofprijzing van Mohammed, die sinds de zeventiende eeuw wordt gereciteerd. De ascese (rigoureuze zelfdiscipline) gaat verder met muziek op de luit (of de ud, de Midden-Oosterse variant) en op trommels, gevolgd door de wervelende derwisj-dansen, die de opstanding na de dood en de alomtegenwoordigheid van God symboliseren. De plekken van de dansers – allemaal mannen in witte kostuums (soms met zwarte mantels) – verwijzen naar de posities van de planeten in het zonnestelsel. Het kostuum symboliseert materiële banden, waaraan ze moeten ontsnappen.
118 en 119 De Sema-ceremonie in Turkije. Het hoofd van de derwisjen staat in het midden van de groep om ervoor te zorgen dat de dansers zich op de juiste afstand van elkaar bevinden. 120-121 In het Galata Mevlevi Museum in Istanbul voeren derwisjen hun karakteristieke, wervelende dans uit.
119
Pelgrimage naar het heiligdom van de Heer van Qoyllurit’i
Werelddeel ZUID-AMERIKA Land PERU Op de UNESCO-lijst sinds 2011
Het jaarlijkse religieuze ritueel op de toppen van de Andes combineert elementen van het katholicisme met pre-Columbiaanse overtuigingen over de goddelijkheid van de natuur. Er komen tienduizenden gelovigen uit veel verschillende regio’s naar de viering. Zij nemen deel aan processies en traditionele dansen. Meer dan twee eeuwen lang heeft Peru de Heer van Qoyllurit’i aanbeden, een woord dat is afgeleid van quechua qoyllur (ster) en rit’i (schitterende, witte sneeuw). Achtenvijftig dagen na Pasen reizen negentigduizend pelgrims van Cuzco naar een heiligdom in de vallei bij de berg Sinakara, op vijfduizend meter boven zeeniveau. Ze worden verdeeld over acht groepen, in overeenstemming met de dorpen in de regio waar ze samenkomen voordat ze naar het heiligdom vertrekken. Dans speelt een belangrijke rol tijdens deze bedevaart. Er zijn wel vijfhonderd verschillende soorten. Alle activiteiten worden geleid door een raad en een broederschap, die de regels en voorschriften vaststellen en ook voedsel en water leveren aan de vele pelgrims. De orde wordt gehandhaafd door de ukuku-dansers, die kleding van alpacavezels en maskers van geweven wol dragen. Volgens de officiële legende, die in de eerste helft van de twintigste eeuw werd opgeschreven door een priester uit Ccatca, is de mythe van
254
254 Op de dag van de bedevaart naar het heiligdom van Qoyllurit’i, ook bekend als het feest van de ster (of schitterende sneeuw), dragen de gelovigen kruizen naar de toppen van de Andes. 254-255 Pelgrims dragen traditionele klederdracht. Ze komen uit de volgende dorpen: Paucartambo, Quispicanchi, Canchis, Acomayo, Paruro, Tawantinsuyo, Anta en Urubamba.
255