Groningen verzakt, renske faber en jurian tamsma h emcm

Groningen verzakt

Gemaakt door: Jurian Tamsma, Profiel: Economie en Maatschappij, Klas: H5A Renske Faber, Profiel: Natuur en Gezondheid Klas: H5C School: Het Drachtster Lyceum Begeleiders: Jeroen Zuidema (wiskunde) Jeljer Zijlstra (aardrijkskunde) Datum: 11 december 2015

1

Inhoudsopgave: 1. Inleiding 1.1 Voorwoord 1.2 Onderzoeksvragen en hypothese 1.3 Aanpak van onderzoek 2. Resultaten van het onderzoek 2.1 Gasboringen 2.2 Aardbevingen in en rondom Loppersum 2.3 De schade van de aardbevingen 2.4 Het verschil tussen de aardbevingen in Groningen en een natuurlijke aardbeving 2.5 Verergering van de schade 2.6 Schaderegeling 2.7 De reactie van de bewoners 2.8 De aardbevingen over tien jaar 3. Samenvatting 4. Dankwoord 5. Bronnen 5.1 Literatuurlijst 5.2 Internetbronnen 5.3 Logboek 5.4 Gebruikte enquĂŞte 5.5 Bijlagen

2

1.Inleiding 1.1 Voorwoord Voor ons profielwerkstuk van havo 5 hebben wij het onderwerp ‘de aardbevingen in Groningen’ gekozen. We hebben dit onderwerp gekozen, omdat de aardbevingen in Groningen steeds vaker in het nieuws komen. De aardbevingen worden steeds krachtiger en komen steeds vaker voor. Het epicentrum ligt in Loppersum. De bewoners van Loppersum, maar ook de bewoners van de rest van Groningen, ondervinden veel schade. De Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) zegt dat ze alles proberen om de mensen te helpen, maar vinden de mensen dat zelf ook? In ons profielwerkstuk gaan wij onderzoeken wat de gevolgen zijn van de aardbevingen in Loppersum en omstreken voor de inwoners tussen nu en tien jaar.

1.2 Onderzoeksvragen en hypothese Voor ons onderzoek hebben we de volgende hoofdvraag samengesteld: Wat zijn de gevolgen van de aardbevingen in Loppersum en omstreken voor de inwoners tussen nu en 10 jaar?

Om deze hoofdvraag te beantwoorden, hebben we de volgende deelvragen beantwoord: 1. Hoe wordt gas uit de grond gehaald?

2. Waarom zijn er aardbevingen in dit gebied?

3. Welke schade richten de aardbevingen aan?

4. Wat is het verschil tussen de aardbeving in Groningen en een natuurlijke aardbeving?

5. In hoeverre is de schade erger geworden als je het vergelijkt met het begin van de aardgaswinning.

6. Wat wordt er gedaan aan de schade?

7. Hoe reageren de bewoners op de aardbevingen?

8. Hoe zien de aardbevingen er in de toekomst uit?

Voor we met ons onderzoek zijn begonnen, hebben we deze hypothese geformuleerd: We verwachten dat de aardbevingen in de toekomst krachtiger zullen worden en dat er meer schade komt aan de huizen. Maar we denken ook dat de huizen steviger worden gebouwd en dat ze dus beter tegen de krachtigere aardbevingen kunnen. Verder denken we dat de bewoners van Loppersum en omstreken erg geschrokken zijn van de aardbevingen en niet tevreden over de hulp van de NAM en de overheid.

3

1.3 Aanpak van het onderzoek Om een aantal deelvragen te beantwoorden, hadden we de meningen en ervaringen nodig van mensen in Groningen. Hiervoor hebben we een enquête gemaakt.

Op 3 oktober 2015 zijn we met de bus naar Groningen gegaan. Daar hebben we de stoptrein richting Delfzijl genomen. In de trein zijn we begonnen met enquêtes af te nemen. In Loppersum zijn we uitgestapt en daar hebben we ook enquêtes afgenomen. We hebben geprobeerd om bij zoveel mogelijk verschillende huistypes langs te gaan, om bij elk huistype een zo goed beeld van de schade en de ervaringen van de mensen te krijgen. De resultaten hebben we verwerkt in grafieken en diagrammen en staan verwerkt in ons verslag.

Afbeelding 1: Kaart van Loppersum. Gemarkeerde delen zijn verschillende huistypen

In de afbeelding is te zien waar we in Loppersum zijn geweest, zodat we allemaal verschillende huistypes hebben kunnen gebruiken voor ons onderzoek. Deze afbeelding hebben we gemaakt voor dat we op pad gingen.

Daarnaast is Renske nog naar haar oom, Rienk Boer, geweest. Rienk was Field Service Engineer op een boorplatform en nu is hij Senior Operator. Hij heeft uitgelegd hoe een gasboring precies in zijn werk gaat en hoe het komt dat er gas is onder Groningen.

4

2. Resultaten van het onderzoek 2.1 Gasboringen Deelvraag 1: Hoe wordt gas uit de grond gehaald?

Om te weten hoe het gas onder de grond vandaan gehaald wordt, is het eerst handig om te weten waar het gas precies vandaan komt. Onder verschillende lagen aarde, klei, zout en water zit gas. Dit gas is daar gekomen, doordat er 130 miljoen jaar geleden organisch materiaal is gaan rotten en in de loop van de jaren is er nieuw sediment op gekomen. Het gas zit opgesloten in de poriĂŤn van het gesteente.

Op de poriĂŤn, en dus ook op het gas, ligt een enorm gewicht van 3 kilometer aan aarde, klei, zout en water. Stel je eens voor dat er 280 bar druk staat in een porie met gas, als er gas wordt gehaald uit de porie staat er ineens 70 bar druk op, maar het gewicht er bovenop blijft hetzelfde. Die 70 bar kan dat gewicht niet houden en hierdoor zakt de grond een stukje in.

Maar hoe gaat de gasboring nou in zijn werk? Dit gaat als volgt.

Ze boren eerst een hele dikke pijp (deze pijp wordt ook wel de conductor genoemd) in de grond, totdat ze bij de kleilaag zijn gekomen. Hier kan de conductor stevig worden neergezet en dit is dan ook de basis van de boor. Vervolgens komen er nog drie pijpen, die steeds dieper de grond in gaan, totdat ze uiteindelijk bij het gas komen. Door de pijpen gaat een speciale vloeistof (Drilling mud). Die vloeistof zorgt ervoor dat de boor kan draaien en dat de boor makkelijker door het gesteente komt. De middelste pijp komt het diepste in de grond en hier zit munitie in. Zodra de boor goed staat, worden er kogels afgevuurd, zodat het gasvrij komt en door de pijp naar boven kan. In tekening 1 hiernaast, staat het getekend.

Afbeelding 2: Tekening 1; Een gas-boor in de grond

In tekening 2 zie je de bovenkant van een boor. De oranje lijn is het gas dat naar boven gaat. Vanuit de slang aan de buitenkant kan het gas worden opgeslagen in de daar voor bestemde plekken.

Afbeelding 3: Tekening 2; De bovenkant van een gas-boor

.

5

2.2 Aardbevingen in en rondom Loppersum.

Deelvraag 2: Waarom zijn er aardbevingen in dit gebied?

Loppersum is het epicentrum van de aardbevingen in Groningen. De aardbevingen worden veroorzaakt door gaswinning. Het aardgas zit op drie kilometer diepte opgesloten in een zandsteenlaag, onder een dikke zoutlaag. Doordat het gas uit de bodem wordt gepompt, wordt de hogedruk, die op de zandsteenlaag is, minder. Het gesteente dat boven ligt, wordt door de hogedruk die verdwijnt, in elkaar gedrukt. Maar er zit nog wel ruimte tussen, dat zijn de poriën van het zandsteen. Doordat de stoffen van dode planten en dieren materie (organisch materiaal) gaat rotten, is er gas gekomen tussen de poriën. Wanneer je dat gas uit de bodem pompt, zakken de poriën een beetje in. Hier bovenop ligt een zware gesteentelaag, die helemaal in elkaar gedrukt wordt. Door het in elkaar drukken van de boven laag is er op lange termijn kans op bodemdaling aan het oppervlak en als er op sommige plekken geen gas wordt opgepompt gaan de aardlagen schoksgewijs bewegen, doordat er spanning ontstaat. Het gevolg hiervan is een aardbeving (Bron: http://www.namplatform.nl/aardbevingen/er varen-van-aardbevingen.html) Laatst gewijzigd: 23 juni 2015 Afbeelding 4: Het epicentrum

Maar gasboringen zijn niet de enige boosdoeners. In de bodem zit ook veel zout opgeslagen. Dit zout wordt gebruikt voor verschillende doeleinden. Via lange pijpen wordt er water bij het zout gedaan zodat dit een zoutoplossing wordt. Deze oplossing wordt vervolgens weer naar boven gepompt en naar de fabriek in Delfzijl gebracht. Hier wordt de oplossing, door middel van de scheidingsmethode indampen, weer zout. Als het zout is weggehaald uit de bodem, zakt het zware gesteente weer verder in. Dit is hetzelfde principe als met de gasboringen.

De sterkste aardbeving die gemeten is in Groningen was 3,6 op de schaal van Richter. Dat lijkt niet sterk, zo’n aardbeving hoor je amper te voelen en die richt bijna geen schade aan. Toch hebben de inwoners van Groningen deze aardbevingen wel gevoeld en ze hebben ook zeker schade ondervonden.

Dit komt doordat de schaal van Richter aangeeft hoe sterk de aardbeving was, maar hij geeft niet aan welk effect de aardbeving heeft. De uiting van een aardbeving heeft met een aantal dingen te maken: (Bron: http://www.scientias.nl/aardbevingen-door-gaswinning-wat-is-het-probleem-nu-eigenlijk/) Laatst gewijzigd: 14 april 2013

6

1. Vertraging Het komt voor niemand als een verrassing dat de gasboring voor aardbevingen zou zorgen, maar niemand had verwacht dat de bevingen zo heftig zouden zijn. In het begin waren er nog helemaal geen aardbevingen. Hoe de vertraging ontstaat is nog onduidelijk. Wetenschappers zijn er wel al over eens dat er stromingen zijn in de grond die ervoor zorgen dat andere gesteentelagen gaan vervormen. Rob Govers, geofysicus aan de Universiteit Utrecht, vertelt dat er bijvoorbeeld zoutlagen bestaan. “Zout is een heel slap gesteente en zit boven op de zandsteenlaag. Je hoeft er maar even tegen aan te drukken, en dan begint het al te ‘stromen’ en eigenlijk te vervormen.” (Citaat van: www.scientias.nl en geofysicus Rob Govers). Het duurt even, omdat het heel geleidelijk en langzaam gaat, maar uiteindelijk leidt het toch tot een aardbeving.

2. Bodem Het aardgas zit ondiep in de bodem, waardoor de mensen eigenlijk recht bovenop de aardbeving zitten. Wat ook meetelt is de structuur van de bodem, is de bodem zacht of hard? “Groningen zit natuurlijk wel in de hoek van de slappe hap als het gaat over bodem,” zegt Govers. “Hierdoor neemt de intensiteit van de beving toe, omdat de bodem als het ware helemaal mee zwiept in een soort golfbeweging”(Citaat van: www.scientias.nl en geofysicus Rob Govers)

Afbeelding 5: De doorsnede van de grond in Groningen

3. Leeg Er is inmiddels al zoveel gas opgeboord, dat het gas een beetje op raakt. Dit kan ook voor heftige bevingen zorgen. Op de zandsteenlaag komt een grote druk te liggen, maar die druk kan niet weg.

“Het leegzuigen komt neer op een kracht van het blok gesteente op het volgende blok. Naarmate je langer zuigt, wordt de laag dunner en wil die in principe zo snel mogelijk naar beneden schuiven – aardbeving.” (Citaat van: www.scientias.nl en geofysicus Rob Govers) (Bron: http://www.scientias.nl/aardbevingen-door-gaswinning-wat-is-het-probleem-nu-eigenlijk/) Laatst gewijzigd: 14 april 2013

7

2.3 De schade van de aardbevingen Deelvraag 3: Welke schade richten de aardbevingen aan?

(Bron: https://en.wikipedia.org/wiki/Richter_magnitude_scale) Laatst gewijzigd: 18 november 2015 Er zijn, door de aardbevingen in en rond Loppersum, veel schades aangetroffen. De meest bekende schade is de schade aan de huizen. Door de aardbevingen komen er scheuren in de muren, dakpannen vallen van het dak, schilderijen vallen van de muren en het servies breekt in honderden stukken. Als je het zo bekijkt heb je al een veel beter beeld van de schade die de aardbevingen aanrichten. Met alleen een schaal van Richter is het veel moeilijker voor te stellen hoe heftig de kracht van een aardbeving is.

Dit is de benadering van een formule die de schaal van Richter bepaalt:

đ?‘› = 2/3 ∙ log (đ??¸/2) − 3 (Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Schaal_van_Richter) Laatst gewijzigd: 26 oktober 2015 Hierin is ‘n’ de magnitude en dat wordt ook wel de sterkte genoemd. ‘E’ is de hoeveelheid energie in Joule. Maar zoals hierboven genoemd, is het lastig om te beseffen hoe krachtig een aardbeving is volgens de schaal van Richter. Daarom willen we graag de hoeveelheid energie, die vrijkomt bij een aardbeving, weten. Om dit te kunnen berekenen moet de formule eerst omgebouwd worden.

De eerste stap is om ‘-3’ naar de andere kant van het ‘=’-teken te krijgen. Dit doe je door aan beide kanten 3 op te tellen.

2 đ??¸ đ?‘› = ∙ log − 3 3 2

đ?‘›+3=

2 đ??¸ ∙ log 3 2

2

3

3

2

Om weg te werken, vermenigvuldig je beide kanten met . đ?‘›+3=

2 đ??¸ ∙ log 3 2

3 đ??¸ ∙ đ?‘› + 3 = log 2 2

8

“De schaal is logaritmisch, wat betekent dat bij toename van 1 magnitude-eenheid de uitwijking op het seismogram tien keer zo groot is.â€? (Citaat van: https://nl.wikipedia.org/wiki/Schaal_van_Richter) 3 đ??¸ ∙ đ?‘› + 3 = log 2 2 3

10^4∙

563

=

đ??¸ 2

Nu is de laatste stap op aan beide kanten te vermenigvuldigen met 2.

3

10^4∙

563

3

2 ∙ 10^4∙

=

563

đ??¸ 2

=đ??¸

Om de Energie die vrijkomt te berekenen heb je dus deze formule nodig: 3

đ??¸ = 2 ∙ 10^4∙

563

Bij een aardbeving met 3,8 op de schaal van Richter komt er dus 7

đ??¸ = 2 ∙ 10^8∙

3,:63

= 3,2 â&#x2C6;&#x2122; 10^;< Joule energie vrij.

In afbeelding 3 is een overzicht van de magnitude en de hoeveelheid energie met daarbij een voorbeeld. Bij het voorbeeld van hierboven hebben we een magnitude van 3,8 gebruikt. Bij 3,8 op de schaal van Richter komt 3,2 â&#x2C6;&#x2122; 10^;< Joule energie vrij. Dit komt het meeste in de buurt van â&#x20AC;&#x2DC;approximate magnitude: 3,87â&#x20AC;&#x2122; bij 3,87 op de schaal van Richter komt 4,0 â&#x2C6;&#x2122; 10^;< Joule energie vrij en dat is te vergelijken met de hoeveelheid energie die vrijkwam bij de kernramp van Tsjernobyl in 1986, waar naar schatting 4000 doden zijn gevallen.

Afbeelding 6: Overzicht magnitude en de bijbehorende hoeveelheid energie

(Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Kernramp_van_Tsjernobyl)

9

(Bron: https://en.wikipedia.org/wiki/Richter_magnitude_scale) Bij een aardbeving van 0,2 op de schaal van Richter komt 7

đ??¸ = 2 â&#x2C6;&#x2122; 10^8â&#x2C6;&#x2122;

<,463

= 1,3 â&#x2C6;&#x2122; 10^> Joule energie vrij.

Dat is te vergelijken met de energie die vrijkomt bij de ontploffing van een grote handgranaat.

Met deze voorbeelden is goed te zien hoeveel energie er vrijkomt, zelfs bij een hele lichte aardbeving van 0,2 op de schaal van Richter. Het is niet zo dat als er een aardbeving van 3,8 op de schaal van Richter is, je ook echt 3,2 â&#x2C6;&#x2122; 10^;< Joule energie voelt, omdat de energie vrijkomt onder de grond.

Maar zo is wel te zien dat een aardbeving niet niks is en dat de kracht die je voelt afhankelijk is van de diepte van het hypocentrum.

Naast de schaal van Richter is er nog een andere schaal die de sterkte van aardbevingen uitdrukt. Dit is namelijk de schaal van Mercalli. De schaal van Mercalli wordt gebaseerd op wat er wordt waargenomen tijdens en na de aardbeving. Hiermee bedoelen we wat de effecten zijn van de aardbevingen op mensen, gebouwen, landschap en voorwerpen. Op deze schaal gaan we niet verder in, omdat het een subjectieve meting is.

10

2.4 Het verschil tussen de aardbevingen in Groningen en een natuurlijke aardbeving Deelvraag 4: Wat is het verschil tussen de aardbevingen in Groningen en een natuurlijke aardbeving? â&#x20AC;&#x153;Wat zeuren ze in Groningen. Een beving van 2,8 stelt echt niks voor. Een beving van 8 is pas een aardbeving!â&#x20AC;? ( Bron: http://www.dwarshuis.com/aardbevingen-groningen/richter/#/s1 ) Laatst gewijzigd: 6 oktober 2015

We weten al redelijk veel over de aardbevingen in Groningen, maar is de uitspraak van hierboven echt waar? Stellen de aardbevingen in Groningen echt niks voor omdat het maar een beving is van 2,8 op de schaal van Richter?

De uitspraak die hierboven staat klopt niet. Er zijn namelijk meerdere verschillen tussen een natuurlijke aardbeving en de aardbevingen in Groningen.

Beginnend met de diepte van waar de aardbeving ontstaat. De aardbevingen in Groningen ontstaan namelijk niet heel diep in de grond (rond 20-30 kilometer diep), maar dichtbij de aardkorst (1-3 kilometer diep). Waarom zou dit dan uitmaken? Dit maakt uit omdat een aardbeving die diep in de grond ontstaat, veel meer afstand moet overbruggen om bij de aardkorst te komen, dan een ondiepe aardbeving. Daarom is een gasbeving in Groningen van bijvoorbeeld 2,8 op schaal van Richter veel krachtiger dan een natuurlijke aardbeving van 2,8 op de schaal van Richter.

Ook is het een probleem dat de grond in Groningen van klei is. Doordat de grond uit klei bestaat, wordt de aardbeving als het ware versterkt. Dit komt omdat de klei als een soort elastiek functioneert.

Dit verschijnsel is ook wel bekend als opslingering. Opslingering wordt in de natuurkunde ook wel resonantie genoemd. Opslingering wordt veroorzaakt als er een voorwerp gaat trillen en daardoor een ander voorwerp laat trillen.

Wat we hieruit kunnen concluderen, is dat de schaal van Richter niet de juiste sterkte van een aardbeving weergeeft, omdat de aardbevingen in Groningen vrijwel niet te vergelijken zijn met een natuurlijke aardbeving.

Een natuurlijke aardbeving ontstaat door de tektonische activiteit van de lithosfeer. Doordat schollen en platen langs elkaar bewegen, tegen elkaar aanbotsen of uit elkaar breken, ontstaan er spanningen.

Die spanningen moeten er op een gegeven moment uit en dat veroorzaakt een grote aardbeving.

11

2.5 Verergering van de schade Deelvraag 5: In hoeverre is de schade erger geworden als je het vergelijkt met het begin van de aardgaswinning?

(Bron: https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/aardbevingen-in-groningen/inhoud/aardbevingendoor-gaswinning-in-groningen) Laatst gewijzigd: 27 november 2015 In 1943 werd het eerste olieveld in Schoonebeek ontdekt. Maar er waren tot 1986 nog geen aardbevingen geweest. De eerste aardbeving was in Assen en hierbij is vrijwel geen schade aangetroffen. Na de eerste aardbeving in Assen zijn er meer dan 1000 aardbevingen geregistreerd in dit gebied. Op 16 augustus 2012 was er een aardbeving in Loppersum met 3,6 op de schaal van Richter. In vergelijking met voorgaande aardbevingen, duurde deze langer en deze was krachtiger. Bij deze aardbeving ondervonden veel mensen meer schade.

De dagen na deze aardbeving zijn er meer dan 800 schademeldingen gedaan. Het grootste gedeelte van de meldingen bestond uit scheuren in het plafond en de muren en loszittend pleisterwerk.

Afbeelding 7: Scheuren in de huizen door de aardbevingen

Maar de aardbevingen zijn niet de enige reden van de schade. Sommige huizen hebben nog een houten fundering. Doordat het in de grond vochtig is gaat die houten fundering rotten. Dit is natuurlijk niet stevig meer. Als er dan trillingen komen door een aardbeving, zakt die fundering in elkaar en zo komen er ook scheuren in de huizen.

Naast de tastbare schade, zoals scheuren, is er ook schade die je op het eerste gezicht niet meteen ziet.

Hans Koster en Jos van Ommeren hebben onderzoek gedaan naar de dalende huizenprijzen in Groningen. Uit dit onderzoek bleek dat huizen met een maximale straal van 10 kilometer bij een aardbeving van 2,2 op de schaal van Richter vandaan, per aardbeving 3.000 euro dalen. Koster schat dat de woningprijzen in Groningen met 150 miljoen euro gedaald zijn, als gevolg van de vele aardbevingen.

Afbeelding 8: Scheuren in de weg door de aardbevingen

(Bron: http://www.vu.nl/nl/nieuwsagenda/nieuws/2015/jan-mrt/huizenprijzen-in groningen-dalen-door-aardbevingen.asp) Laatst gewijzigd: 20 maart 2015

12

2.6 Schaderegeling Deelvraag 6: Wat wordt er gedaan aan de schade?

Als je schade hebt door een aardbeving, bijvoorbeeld aan je huis, kun je die schade aangeven. Dit moet je doen bij de NAM. Zo hoef je niet voor de kosten op te draaien. Maar de NAM heeft wel bepaalde voorwaarden waaraan je moet voldoen.

Als je schade hebt aan je huis, moet je een schadeformulier invullen bij het CVV (Centrum Veilig Wonen). Daarna wordt er contact gezocht met iemand van de NAM, met de bedoeling dat je de schade bespreekt met een contactpersoon en bespreekt hoe deze schade wordt opgelost. Is dit gebeurd, dat komt er een taxatie door een schade-expert. Deze schade-expert kijkt behalve naar de gemelde schade ook naar de niet gemelde schade. Om de precieze reden van de schade kan een schade-expert een bouwkundig onderzoek uit laten voeren. Vervolgens maakt hij een begroting waarop alle kosten staan. Hiermee kan degene die de schade heeft naar een aannemer. Daarna komt er nog een afhandeling, waarin degene die de schade heeft en de schade-expert tot een overeenstemming moeten komen over de opgelopen schade.

(Bron: http://www.namplatform.nl/schade-herstel/schadeafhandeling-stap-voor-stap.html) Door middel van filmpjes en flyers probeert de NAM de bewoners zo goed mogelijk voor te bereiden op een aardbeving, zodat de schade zoveel mogelijk beperkt blijft. Een aantal tips die de NAM geeft zijn: • Controleer de schoorsteen.

• Kijk of de dakpannen goed liggen.

• Zorg dat kasten zijn vastgemaakt aan de wand.

• Controleer of uw spullen stevig staan of goed zijn vastgemaakt.

• Zorg voor een zaklamp voor het geval de stroom uitvalt.”

(Citaat van: www.nam.nl)

. Afbeelding 9: Het herstellen van huizen

900 mensen en 12 woningcorporaties startten een rechtszaak tegen de NAM, waarin ze een schadevergoeding eisten voor de waardevermindering van hun huis, ook al was er nog geen schade, of sprake van verkoop. De rechtbank stelde de 900 mensen in hun gelijk. Eerder vergoedde de NAM alleen de waardevermindering van verkochte huizen, maar nu moeten ze het dus bij voorbaat al vergoeden.

(Bron: https://www.rechtspraak.nl/Organisatie/Rechtbanken/Noord-Nederland/Nieuws/Pages/NAMmoet-waardevermindering-huizen-Groningen-vergoeden.aspx) Laatst gewijzigd: 9 september 2015

13

2.7 De reacties van de bewoners Deelvraag 7: Hoe reageren de bewoners op de aardbevingen?

Door middel van de enquête die we hebben gehouden in Loppersum, hebben we onderzocht wat de ervaringen waren van de bewoners tot nu toe. Onze enquête is ingevuld door 30 mensen.

In het diagram is te zien dat de bewoners bij de eerste aardbeving die zij meemaakten voornamelijk een beetje geschrokken tot geschrokken waren. Ook is te zien dat de bewoners bij de laatste aardbeving die zij meemaakten voornamelijk niet geschrokken tot een beetje geschrokken waren. Nog maar een klein gedeelte was erg geschrokken.

Hieruit kunnen we concluderen dat de bewoners beginnen te wennen aan de aardbevingen.

Diagram 1: Resultaten enquête 'Hoe geschrokken was u tijdens de en na de aardbeving?

In de enquête hebben we ook naar het bouwjaar van de huizen gevraagd. Hierdoor konden we een vergelijking maken tussen hele oude huizen en hele nieuwe huizen. De resultaten hebben we verwerkt in een diagram.

In het linker diagram is te zien dat de mensen die in huizen van voor 1911 wonen het vaakst erg geschrokken zijn, maar ook het vaakst niet geschrokken zijn. Mensen die in huizen van 1911 tot 1950 wonen, zijn het vaakst geschrokken en mensen die in huizen van na 1999 wonen, zijn het vaakst een beetje geschrokken, maar het minst vaak geschrokken en erg geschrokken. Hieruit kun je concluderen dat mensen in oude huizen meer geschrokken zijn dan mensen in nieuwe huizen.

Diagram 2: Resultaten enquête 'Hoe geschrokken was u tijden en na de eerste aardbeving die u meemaakte?

14

In het rechter diagram is te zien dat 50% van de mensen in huizen van voor 1911 niet geschrokken meer waren tijdens en na de laatste aardbeving. Bij de eerste aardbeving was dit tussen de 30% en 35%. Dit betekent dat ze wennen aan de aardbevingen. Bij de mensen die in huizen wonen die tussen 1911 en 1950 zijn gebouwd is te zien dat bijna 30% niet geschrokken meer was, bij de eerste aardbeving was dit tussen de 10% en 15%. Deze mensen wennen ook aan de aardbevingen. 50% van de mensen die in huizen wonen die tussen 1951 en 1999 zijn gebouwd waren tijdens en na de laatste Diagram 3: Resultaten enquête 'Hoe geschrokken was u aardbeving niet geschrokken, terwijl dit bij de tijdens en na de laatste aardbeving die u meemaakte? eerste aardbeving 25% was. Ongeveer 25% van (Verschillen in bouwjaar) de mensen die wonen in huizen die gebouwd zijn na 1999 waren na de laatste aardbeving niet geschrokken en dat was ook zo bij de eerste aardbeving.

Dit kan betekenen dat de mensen in de nieuwere huizen minder hebben gemerkt van de aardbevingen omdat nieuwere huizen over het algemeen steviger zijn gebouwd, van nieuwere materialen.

Tijdens ons onderzoek in de trein en in Loppersum hebben we met iedereen die de enquête heeft ingevuld persoonlijk gepraat. Er waren verscheidene mensen die meerdere malen schuddend in hun bed hebben gelegen en mensen hebben al voor duizenden euro’s aan schade gehad door de aardbevingen. Veel van die schade is nog steeds niet verrekend tussen de NAM en de betreffende personen.

Aan de hand hiervan hebben we de mensen gevraagd hoe tevreden ze zijn met de hulp die ze krijgen.

Hierbij hebben we een onderscheid gemaakt tussen de NAM en de overheid.

Wat hier duidelijk opvalt is het verschil tussen de tevredenheid over de NAM en de tevredenheid over de overheid. Mensen zijn zeer ontevreden over de hulp van de overheid en ze zijn redelijk tevreden over de hulp van de NAM.

Diagram 4: Resultaten enquête 'Hoe goed bent u geholpen door de NAM en de overheid?

15

2.8 De aardbevingen over 10 jaar Deelvraag 8: Hoe zien de aardbevingen er in de toekomst uit?

We weten dus nu waar de aardbevingen vandaan komen, en waarom ze zo hevig worden ervaren.

Maar hoe gaan de aardbevingen er nou eigenlijk over 10 jaar uit zien? Worden ze erger of worden ze juist minder erg?

Om deze vraag te beantwoorden hebben we gegevens van de NAM gebruikt. In de gegevens staat hoeveel aardbevingen er in een jaar waren en hoe krachtig ze waren. We hebben de gegevens van 2004 tot en met 2014 gebruikt, omdat het jaar 2015 nog niet afgelopen is. Ook hebben we de aardbevingen die een kracht hadden van 0.1-1.0 en 1.0-1.5 op de schaal van Richter buiten het onderzoek gelaten, omdat deze aardbevingen niet echt voelbaar en dus niet van toepassing zijn.

(Bron: http://feitenencijfers.namplatform.nl/aardbevingen/)

Aantal aardbevingen 140 120 100 80 60 40 20 0 2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

Schaal 1.5-2.0

Schaal 2.0-2.5

Schaal 2.5-3.0

Schaal 3.0-3.5

2012

2013

2014

Totaal aantal aardbevingen per jaar Diagram 5: Totaal aantal aardbevingen (Totaal aantal aardbevingen per jaar zijn alle aardbevingen, inclusief de niet meegenomen aardbevingen in ons onderzoek)

16

De gegevens uit de bovenstaande grafiek hebben we in een spreidingsdiagram gezet, zodat we konden onderzoeken of er een trend is. Als er een trend is, wil dat zeggen dat er een positief verband is en dan kunnen we met meer zekerheid zeggen of de aardbevingen de komende 10 jaren vaker zullen voorkomen dan dat ze nu voorkomen. Er is een positieve trend als er sprake is dat R een getal tussen 0 en 1 is. Als er sprake is van een negatief verband, dan is R een getal tussen 0 en -1.

Spreidingsdiagram aantal aardbevingen 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2002

2004

2006

2008

2010

2012

Schaal 1.5-2.0

Schaal 2.0-2.5

Schaal 2.5-3.0

Schaal 3.0-3.5

2014

2016

Totaal aantal aardbevingen per jaar Diagram 6: Spreidingsdiagram aantal aardbevingen

Terugkomend op de trend. Er bestaat niet een officiĂŤle trend voor aardbevingen. Daarom hebben wij een keuze gemaakt. Als de trend (R) rond de 0.5 zit, gaan wij uit van een positief verband. Dat wil zeggen dat we dan kunnen concluderen dat de aardbevingen in de toekomst vaker voor zullen komen.

Om de trend te bepalen hebben we in het programma Excel, in het spreidingsdiagram die hierboven staat, een trendlijn getrokken door de punten die het totaal aantal aardbevingen per jaar weergeeft (dus ook de aardbevingen die we niet hebben verwerkt in het spreidingsdiagram). Op onderstaande afbeelding is het resultaat te zien.

17

Trendlijn

R² = 0,69023 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2002

2004

2006

2008

2010

2012

2014

2016

Schaal 1.5-2.0

Schaal 2.0-2.5

Schaal 2.5-3.0

Schaal 3.0-3.5

Totaal aantal aardbevingen per jaar

Lineair (Totaal aantal aardbevingen per jaar)

Diagram 6: Spreidingsdiagram met een trendlijn

Zoals we kunnen zien op de bovenstaande afbeelding, is dat R ongeveer 0,7 is. We kunnen er dus vanuit gaan dat het aantal aardbevingen in de toekomst zullen gaan toenemen, want er is een duidelijke trend.

Ook hebben we de inwoners van verschillende dorpjes uit Groningen de vraag gesteld of ze merken dat de aardbevingen erger worden. De resultaten hiervan zijn te zien in de onderstaande afbeelding.

Diagram 8: EnquĂŞte resultaten 'In hoeverre denkt u dat de aardbevingen erger worden in de toekomst qua kracht

Zoals we kunnen zien gaan de alle bewoners ervan uit dat de aardbevingen erger worden. Dit laat zien dat de inwoners zich aardig bewust zijn van het waarschijnlijk toenemend aantal aardbevingen in de toekomst.

18

3. Samenvatting In dit onderzoek hebben we veel geleerd over de aardbevingen in Groningen. Door de deelvragen te hebben beantwoord, hebben we uiteindelijk onze hoofdvraag beantwoord.

Door de deelvragen hebben we geleerd hoe gas wordt gewonnen uit de grond en dat er daardoor aardbevingen zijn in dit gebied. De aardbevingen richten veel schade aan en dat is voor de bewoners niet prettig. Ze hebben vaak hoge kosten en de meesten zijn ervan geschrokken.

Ook hebben we geleerd dat een aardbeving in Groningen niet vergeleken kan worden met een natuurlijke aardbeving, omdat de aardbevingen in Groningen veel dichter onder het oppervlak ontstaan. In de loop van de tijd zijn er steeds meer aardbevingen gesignaleerd en er zullen nog veel meer bijkomen. Maar de NAM reageert goed op de aardbevingen. Ze proberen de schade goed op te lossen en de bewoners zijn daarom ook positief over de NAM. In onze hypothese zeiden we dat we dachten dat de bewoners niet positief zijn over de NAM en de overheid. Deze hypothese klopt gedeeltelijk, want de mensen zijn niet positief over de overheid, maar wel positief over de NAM. Voor dat we met ons onderzoek begonnen verwachtten we dat de aardbevingen in de toekomst krachtiger zullen worden en dat er steeds meer schade komt aan de huizen. Deze verwachting hebben wij met behulp van het spreidingsdiagram nog steeds. Omdat dit in de toekomst nog moet gebeuren, kunnen we dit natuurlijk niet met zekerheid zeggen, maar door het feit dat er een trend is kunnen wij dit wel met meer zekerheid zeggen.

De conclusie van onze hoofdvraag â&#x20AC;&#x153;Wat zijn de gevolgen van de aardbevingen in Loppersum en omstreken voor de inwoners tussen nu en 10 jaar?â&#x20AC;? is: De aardbevingen zullen de komende tien jaar toenemen, want er is een positief verband, omdat R2 rond de 0,5 zit en dit geeft aan dat de aardbevingen de komende tien jaar zullen blijven toenemen als er niks aan gedaan wordt.

De bewoners zullen de komende tien jaar nog vaker last hebben van de aardbevingen en ze zullen hiervan ook de eventuele schade ondervinden. Dit komt omdat de meeste huizen in Groningen niet zijn gebouwd op aardbevingen. Door bijvoorbeeld de fundering van huizen te verstevigen, zullen al veel huizen zijn behoed voor schade.

De samenwerking verliep soepel. We hebben ons beide gehouden aan de taakverdeling en we hebben ongeveer even veel uren gemaakt.

19

4.Dankwoord Bij het maken van ons profielwerkstuk hebben we van verschillende kanten hulp gehad.

Allereerst willen we onze eerste begeleider, Jeroen Zuidema en onze tweede begeleider, Jeljer Zijlstra bedanken voor de goede tips en hulp gedurende het maken van dit profielwerkstuk.

Van de vader van meneer Zuidema hebben we bestanden gekregen van onderzoeken van onder andere de Hanze Hogeschool. Deze informatie hebben we door ons hele verslag gebruikt.

Rienk Boer heeft ons geholpen met hoe de gasboringen worden gedaan. Door middel van zijn uitleg en zijn tekeningen hebben we deelvraag ĂŠĂŠn duidelijk kunnen verwoorden.

Tot slot willen we de mensen in de trein en in Loppersum bedanken voor hun medewerking aan onze enquĂŞte, zodat we ons onderzoek konden aanvullen met onze eigen resultaten.

20

5. Bronnen 5.1 Internetbronnen 2.2 Aardbevingen in en rondom Loppersum http://www.namplatform.nl/aardbevingen/ervaren-van-aardbevingen.html Laatst gewijzigd: 23 juni 2015 http://www.scientias.nl/aardbevingen-door-gaswinning-wat-is-het-probleem-nu-eigenlijk/ Laatst gewijzigd: 14 april 2013 http://www.bedumer.nl/site/Nieuws-uit-de-gemeente/Aardbevingen-en-bodemdaling-GemeenteBedum-14-februari-2013.html Laatst gewijzigd: 14 februari 2013 2.3 De schade van de aardbevingen https://en.wikipedia.org/wiki/Richter_magnitude_scale Laatst gewijzigd: 18 november 2015 https://nl.wikipedia.org/wiki/Schaal_van_Richter Laatst gewijzigd: 26 oktober 2015 (meerdere keren gebruikt) https://nl.wikipedia.org/wiki/Kernramp_van_Tsjernobyl Laatst gewijzigd: 19 oktober 2015 https://en.wikipedia.org/wiki/Richter_magnitude_scale Laatst gewijzigd: 18 november 2015

2.4 Het verschil tussen de aardbevingen in Groningen en natuurlijke aardbevingen http://www.dwarshuis.com/aardbevingen-groningen/richter/#/s1 Laatst gewijzigd: 6 oktober 2015

2.5 De verergering van de schade https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/aardbevingen-in-groningen/inhoud/aardbevingen-doorgaswinning-in-groningen Laatst gewijzigd: 27 november 2015 http://www.vu.nl/nl/nieuws-agenda/nieuws/2015/jan-mrt/huizenprijzen-in-groningen-dalen-dooraardbevingen.asp) Laatst gewijzigd: 20 maart 2015

21

2.6 Schaderegeling https://www.rechtspraak.nl/Organisatie/Rechtbanken/Noord-Nederland/Nieuws/Pages/NAM-moetwaardevermindering-huizen-Groningen-vergoeden.aspx Laatst gewijzigd: 9 september 2015 http://www.namplatform.nl/schade-herstel/schadeafhandeling-stap-voor-stap.html 2.8 Aardbevingen over 10 jaar http://feitenencijfers.namplatform.nl/aardbevingen/

22

5.2 Logboek

Logboek van:

Renske Faber

Wat

Tijd (min)

Waar

Wanneer

Vorig jaar

900

School

Vorig jaar

Bronnen zoeken

60

Thuis

20-08-2015

Deelvraag 2 uitwerken

30

Thuis

27-08-2015

Deelvraag 6 uitwerken

30

Thuis

29-08-2015

Overleg werkplan met Jurian

45

School

01-09-2015

Gesprek met eerste begeleider (dhr. Zuidema)

20

School

02-09-2015

Informatie van Zuidema doorgelezen

60

Thuis

15-09-2015

Begin enquête

15

School

14-09-2015

Deelvraag 2

60

Thuis

17-09-2015

Informatie deelvraag 3

75

Thuis

26-09-2015

In mentor les aandacht aan besteed met Zijlstra

30

School

29-09-2015

PWS-middag Enquête besproken en verbeterd met verschillende docenten.

150

School

29-09-2015

Contact opgenomen met www.loppersum.nl

15

Thuis

29-09-2015

Enquêtes afnemen in Loppersum

480

Loppersum en trein

03-10-2015

Contact opgenomen met www.lopsternijs.nl n.a.v. mail www.loppersum.nl

10

Thuis

05-10-2015

Voorbereiding deelvraag 3

60

Thuis

06-10-2015

Helft enquêtes ingevuld

15

Thuis

06-10-2015

Deelvraag 3 met Zuidema

60

School

09-10-2015

Deelvraag 3 uitgewerkt

90

Thuis

12-10-2015

23

PWS-middag, verslag gemaakt

270

School

05-11-2015

PWS dag

420

School

06-11-2015

Deelvraag 5 uitwerken Deelvraag 6 aanvullen Deelvraag 7 uitwerken

45 20 150

Thuis Thuis Thuis

07-11-2015

Verslag doorgelezen en 30 gecontroleerd op spellingsen stijlfouten

Thuis

15-11-2015

Deel van de 30 verbeterpunten van meneer Zijlstra verbeterd

Thuis

16-11-2015

Naar Rienk Boer gegaan voor uitleg over de gasboringen

135

Rienk

17-11-2015

Nieuwe deelvraag 1 uitgewerkt en verdere informatie van Rienk toegevoegd aan verslag

120

Thuis

19-11-2015

Verbeterpunten van dhr.

Zijlstra verbeterd. Lay-out van verslag verbeterd

240

School

24-11-2015

Met dhr. Zijlstra geprobeerd betere diagrammen te maken

120

School

25-11-2015

Nieuwe diagrammen gemaakt en deelvraag 8 opnieuw uitgewerkt.

Hoofdstuk 5

180

Thuis

28-11-2015

Met dhr. Zuidema kladversie PWS besproken

15

School

02-12-2015

Deelvraag 3 en 7 aangepast n.a.v. opmerkingen van dhr.

Zuidema

45

Thuis

03-12-2015

Spel- en stijlfouten in het verslag verbeterd

30

Thuis

03-12-2015

Deelvraag 3 op Word uitgewerkt

60

Thuis

09-12-2015

Samenvatting verbeterd

25

Thuis

09-12-2015

180

24

Logboek van:

Jurian Tamsma

Wat

Tijd (min)

Waar

Wanneer

Vorig jaar

900

School

Vorig jaar

Definitieve werkplan uitwerken

25

thuis

31-8-2015

Overleg werkplan met Renske

45

school

1-9-2015

Gesprek met eerste begeleider (dhr.

Zuidema

20

school

2-9-2015

Alle informatie van Zuidema doorgelezen

60

thuis

15-9-2015

Gewerkt aan de enquête

40

school

15-9-2015

Informatie opgezocht over de schade van de aardbevingen+ deelvraag 5 uitwerken

75

thuis

15-9-2015

Nieuwe deelvraag bedacht+ uitwerken

90

thuis

26-9-2015

PWS-middag

150

School

29-9-2015

Kaart gemaakt hoe Loppersum is ingedeeld

120

thuis

29-9-2015

Enquêtes afnemen in Loppersum

480

Loppersum en trein

3-10-2015

Bezig geweest met enquête resultaten

240

school

5-11-2015

PWS dag

300

school

6-11-2015

Informatie van Zuidema doorgekeken op een antwoord op deelvraag 7 Aan de enquête gewerkt

25

Deelvraag 8 uitgewerkt.

Verbeterpunten verbeterd

240

school

24-11-2015

Tabel met alle aardbevingen tussen 2004 - 2015 gemaakt

100

thuis

25-11-2015

Gesprek met Meneer Zuidema over de beantwoording van deelvraag 8

15

School

27-11-2015

Deelvraag 8 uitgewerkt

360

Thuis

29-11-2015

Logboek aangepast

25

Thuis

29-11-2015

PWS aangepast naar aanleiding van de beoordeling op de kladversie

300

Thuis

8-12-2015

PWS deelvraag 8 aangepast naar aanleiding van de beoordeling op de kladversie

300

Thuis

9-12-2015

PWS klaar gemaakt om in te leveren

10-12-2015

26

5.3 Gebruikte enquĂŞte Waar woont u?

In wat voor type woning woont u?

Vb.: rijtjeshuis In welk jaar is uw huis gebouwd?

Hoe geschrokken was u tijdens en na de eerste aardbeving die u meemaakte?

1

2

3

4

Niet geschrokken

Erg geschrokken

Hoe geschrokken was u tijdens en na de laatste aardbeving die u meemaakte?

1

2

3

4

Niet geschrokken

Erg geschrokken

Merkt u dat de aardbevingen erger worden?

1

2

3

4

Oneens

Eens

In hoeverre denkt u dat de aardbevingen erger worden in de toekomst qua frequentie?

1

2

3

4

Niet erger

Veel erger

In hoeverre denkt u dat de aardbevingen erger worden in de toekomst qua kracht?

1

2

3

4

Niet erger

Veel erger

Hoe erg bent u geholpen met de gevolgen van de aardbeving door de NAM? 1

2

3

4

Onvoldoende

Goed

Hoe erg bent u geholpen met de gevolgen van de aardbeving door de overheid?

1 Onvoldoende

2

3

4 Goed

27

5.4 Bijlagen Interview met Rienk Boer Wat was je functie?

Ik was Field Service Engineer op een boorplatform en nu ben ik Senior Operator.

Hoe komt het dat er gas zit onder Groningen?

Onder verschillende lagen aarde, klei, zout en water zit gas. Dit gas is daar gekomen, doordat er 130 miljoen jaar geleden organisch materiaal is gaan rotten en in de loop van de jaren is er nieuw sediment op gekomen. Het gas zit opgesloten in de poriĂŤn van het gesteente.

Waarom verzakt de grond door de boringen?

Op de poriĂŤn, en dus ook op het gas, ligt een enorm gewicht van 3 kilometer aan aarde, klei, zout en water. Stel je eens voor dat er 280 bar druk staat in een porie met gas, als er gas wordt gehaald uit de porie staat er ineens 70 bar druk op, maar het gewicht er bovenop blijft hetzelfde. Die 70 bar kan dat gewicht niet houden en hierdoor zakt de grond een stukje in.

Hoe gaat een gasboring in zijn werk?

Ze boren eerst een hele dikke pijp (deze pijp wordt ook wel de conductor genoemd) in de grond, totdat ze bij de kleilaag zijn gekomen. Hier kan de conductor stevig worden neergezet en dit is dan ook de basis van de boor. Vervolgens komen er nog drie pijpen, die steeds dieper de grond in gaan, totdat ze uiteindelijk bij het gas komen. Door de pijpen gaat een speciale vloeistof (drilling mud). Die vloeistof zorgt ervoor dat de boor kan draaien en dat de boor makkelijker door het gesteente komt. De middelste pijp komt het diepste in de grond en hier zit munitie in. Zodra de boor goed staat, worden er kogels afgevuurd, zodat het gasvrij komt en door de pijp naar boven kan. In tekening 1 hiernaast, staat het getekend.

28

Werkplan Hoofdvraag: Wat zijn de gevolgen van de aardbevingen in Loppersum en omstreken voor de inwoners tussen nu en 10 jaar?

Deelvragen: 1. Hoe wordt de gas uit de grond gehaald?

2. Waarom zijn er aardbevingen in dit gebied?

3. Welke schade richten de aardbevingen aan?

4. Wat is het verschil tussen de aardbeving in Groningen en een natuurlijke aardbeving?

5. In hoeverre is de schade erger geworden als je het vergelijkt met het begin van de aardgaswinning.

6. Wat wordt er gedaan aan de schade?

7. Hoe reageren de bewoners op de aardbevingen?

8. Hoe zien de aardbevingen er in de toekomst uit?

Bronnen: • www.nam.nl (Nederlandse Aardolie Maatschappij) • KNMI • Interviews • Enquête Werkwijze: We gaan naar Groningen en dan gaan we mensen aanspreken op straat en enquêtes afnemen. We willen te weten komen hoe de bewoners de aardbevingen ervaren en hoe ze de maatregelen van de NAM vinden. We gaan proberen om een interview te regelen met een contactpersoon van de NAM, zodat we (per mail of persoonlijk) Taakverdeling: Verslag Verdeling deelvragen: Deelvraag 1 Deelvraag 2 Deelvraag 3 Deelvraag 4 Deelvraag 5 Deelvraag 6 Deelvraag 7 Deelvraag 8

Renske Renske Jurian Renske Jurian Jurian Renske Jurian

Enquête af: 29 september laatste dingen afmaken zodat we kunnen overleggen met docenten of het een enquête is die we af kunnen nemen.

Enquêtes afnemen: 3 oktober gaan we naar Groningen

29

Tijdschema: Di. 18 augustus

Onderwerp en werkplan inleveren.123252@edu.singelland.nl

Di. 25 augustus t/m 10 september

Contact met meneer Zuidema

Vr. 11 september

Uiterlijke inleverdatum van het werkplan

Di. 29 september

Onderzoek middag

Do. 5 november

Onderzoek middag

Vr. 6 november

Onderzoeksdag

Week 35-48

Voortgangsgesprekken/begeleiding

Di. 1 december

Kladversie PWS inleveren

week 49-50

Bespreken kladversie + commentaar begeleider.

Vr. 11 december

PWS in drievoud inleveren

Vr. 29 januari

Definitieve cijfer

Di. 9 februari

Presentatie prijswinnaars

30