— w zielonej szacie —
D
rzewa te – choć imponujące i bezsprzecznie wiekowe – nie są najstarszymi okazami naszej dendroflory. Jaki gatunek dzierży zatem palmę pierwszeństwa? Jest sześć drzew, które osiągnęły potwierdzony naukowymi metodami wiek 700 i więcej lat, i to one najprawdopodobniej zasługują na miano rekordzistów.
720–letni dąb
czy
wie
sz
że…
Metryka zapisana w słojach Za najbardziej wartościowy i stosunkowo pewny wskaźnik wieku drzew uważa się roczne przyrosty, widoczne na przekroju poprzecznym pni. Dzięki warstwie kambialnej umiejscowionej na obwodzie pnia, pomiędzy drewnem i łykiem, drzewo może przyrastać na grubość. Kambium odkłada w ciągu sezonu wegetacyjnego kilka warstw komórek drewna. W rezultacie na przekroju poprzecznym pnia pojawiają się tzw. słoje. U jednych gatunków (np. u sosny) widoczne są bardzo wyraźnie jako naprzemienne linie
z Bąkowa.
• Cis z Henrykowa Lubańskiego Dziwić może fakt, że najstarszymi drzewami w Polsce (a może i w Europie), nie są wcale „królewskie” dęby, ale cisy. Cis pospolity (Taxus baccata) – choć jest drzewem lub krzewem, które z reguły dorasta do 15–20 m wysokości, a grubość jego pnia najczęściej nie przekracza 50 cm – jest wyjątkowo długowieczny. Najstarsze okazy zachowały się na Wyspach Brytyjskich. W światowym rankingu przewodzi słynny Fortingall Yew, rosnący w Szkocji w miejscowości Fortingall nieopodal Loch Tay. Specjaliści szacują, że liczy sobie co najmniej 3000 lat (a niektórzy mówią nawet o 9000 lat). W Polsce najstarszym znanym cisem (i zarazem najstarszym drzewem) jest okaz rosnący w Henrykowie Lubańskim. Jego wiek to 1279 lat. W kronikach zachowała się wzmianka o tym, że w 1813 r. zdewastowali drzewo stacjonujący we wsi Kozacy, siekając pień szablami. Cis ten, jeszcze przed ćwierćwieczem składał się z trzech potężnych odnóg, wyrastających ze wspólnego pnia o obwodzie 512 cm, a jego najwyższe gałęzie wznosiły się na 13 m. Zgodnie
jasne (drewno wczesne – wiosenne) i ciemne (drewno późne – letnie) i nie ma większego problemu z ich policzeniem. U innych (np. u dębu) smugi przyrostów są mniej wyraźne i często dla prawidłowego ich odczytania konieczne jest szkło powiększające. Jeszcze inne, jak np. brzoza, wymagają nawet użycia mikroskopu, a potem sporego doświadczenia przy interpretowaniu obrazu. Żeby odsłonić przekrój poprzeczny pnia, nie trzeba od razu ścinać drzewa – wystarczy pobrać, za pomocą świdra Presslera, wywiertek, czyli wałeczek drewna z widocznymi rocznymi przyrostami. To zabieg
dla drzewa niegroźny. Przy pewnej wprawie pobrana próbka zawiera fragmenty wszystkich słojów – od części zewnętrznej pnia aż po rdzeń – i może służyć do badań. Problemy zaczynają się w wypadku szczególnie okazałych, wiekowych drzew. Po pierwsze, standardowe świdry mają długość zaledwie 20–50 cm i podczas badania szczególnie grubych okazów po prostu nie sięgają do rdzenia. Po drugie, większość starych drzew jest w środku wypróchniała (rozłożona przez grzyby) i dlatego nie można ustalić dokładnej liczby słojów… Przez wiele lat oceniano wiek drzewa „na oko”, zwykle
PRZYROSTY ROCZNE
zwane słojami.
z ówczesną wiedzą na temat konserwacji i zabezpieczania starych drzew, jego dziuplasty pień wypełniono betonową plombą. Niestety, w latach późniejszych stan drzewa zaczął się pogarszać. Duże szkody poczyniła zimowa wichura na przełomie lat 1988–1989, która wyłamała i całkowicie zniszczyła jedną z odnóg. Do stopniowego zamierania drzewa przyczyniła się też składowana obok niego pryzma obornika. Do dziś dotrwał pień o wysokości ok. 10 m oraz resztki jego olbrzymiej, pieczołowicie zakonserwowanej podstawy. • Cisy z Bystrzycy i Henrykowa Cis z Henrykowa Lubańskiego jest zdecydowanym krajowym rekordzistą i jedynym polskim drzewem, które żyje już ponad 1000 lat. Niemniej nie brak u nas innych przedstawicieli tego gatunku, których wiek również zasługuje na najwyższy
w zaokrągleniu i z olbrzymim błędem. Stąd właśnie wzięły się liczne opowieści o „tysiącletnich dębach”. W Polsce prekursorem naukowych badań wieku sędziwych drzew był dr Cezary Pacyniak z Wydziału Leśnego Akademii Rolniczej (obecny Uniwersytet Przyrodniczy im. A. Cieszkowskiego) w Poznaniu. Począwszy od lat 60. XX w. przeprowadził on ocenę wieku setek najsłynniejszych drzew Polski, obalając wcześniejsze wyliczenia. Podane obok w tekście informacje na temat wieku najstarszych drzew zostały zaczerpnięte z jego książki pt.: „Najstarsze drzewa w Polsce”, wydanej w 1992 r.
zima 2013 echa leśne—21
➺