Συγγραφέας: Dr. Νάθαν Κων/νου Ευαγγέλου, MSc. Phd. Laser Medicin Rehabilitation, Ph. Th. Εξειδικ. Φυσ/τής Θεραπευτικής με Laser Γεν. Γραμ. της Πανελλήνιας Επιστημονικής Ένωσης Θεραπευτικής με Laser (ΠΑΝ.ΕΠ.Ε.ΘΕ.Λ.) Url: www.laser-center.gr
E-mail: info@laser-center.gr
Το παρόν ενημερωτικό αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία. Απαγορεύεται η καθ’ οιανδήποτε τρόπο ανατύπωση χωρίς την έγγραφη άδεια του Συγγραφέως.
Λόγια Σοφών “Η γλώσσα των σοφών είναι ίαση, διαδίδει γνώση και κάνει μόνο το καλό με αυτή”. “Όστις προθυμοποιείται εις το καλόν, θέλει απολαύσει χάριν και όστις ποτίζει, θέλει ποτισθεί και αυτός”. Παροιμίαι 11: 25,27, 12: 18, 15: 2,7.
“Είδα «υπηρέτες» (ανάξιους) πάνω σε άλογα ενώ οι «άρχοντες» (αξιόλογοι άνθρωποι) πήγαιναν με τα πόδια”. Εκκλησιαστής 10: 7.
Περιεχόμενα ΜΕΡΟΣ 1ο Εισαγωγή στο Θεραπευτικό Laser ...........................................................................................................................................Σελ. 6 1.1. Πρόλογος.................................................................................................................................................................................................. 7 1.2. Τι είναι αυτό που κάνει το laser τόσο διαφορετικό;.................................................................................................... 8 1.3. Τα Laser στην ιατρική χρησιμοποιούνται κυρίως με τρεις διαφορετικούς τρόπους............................. 8 1.3.1. Χειρουργική με laser................................................................................................................................................................... 8 1.3.2. Καταπολέμηση της νόσου του καρκίνου με laser.......................................................................................................... 8 1.3.3. Θεραπευτική με laser.................................................................................................................................................................. 9 1.4. Λίγα λόγια για το μηχανισμό δράσης.................................................................................................................................... 9 1.5. Πώς λέγεται αυτή η θεραπευτική μέθοδος; ................................................................................................................... 10 1.6. Τι μπορεί κανείς να θεραπεύσει; ........................................................................................................................................... 10 1.7. Πού θα απευθυνθώ για θεραπεία laser; ............................................................................................................................ 11 ΜΕΡΟΣ 2ο Θεραπευτική με Laser ............................................................................................................................................................................ 12 2.1. Laser – Το λυχνάρι του Aladdin στον 20ο αιώνα;........................................................................................................ 13 2.2. Φως και Ήχος ..................................................................................................................................................................................... 14 2.3. Τι πραγματικά είναι ένα laser; ................................................................................................................................................ 14 2.4. Τι είναι τα ιατρικά laser; ............................................................................................................................................................ 15 2.5. Πότε άρχισε η θεραπευτική χρήση του laser στην ιατρική;................................................................................ 16 2.6. Ποιος είναι ο ρόλος ενός θεραπευτικού laser στον οργανισμό; Τι κάνει;................................................... 16 2.7. Τι μπορούμε να θεραπεύσουμε με ακτίνες laser;........................................................................................................ 17 2.8. Ποιες οι δυνατότητες βελτίωσης του οργανισμού; ................................................................................................... 17 2.9. Παίζει ρόλο η κατάσταση του ιστού που εκτελείται η θεραπεία; .................................................................... 17 2.10. Πώς εκτελείται μια θεραπεία laser; ................................................................................................................................. 17 2.11. Δημιουργεί πόνο η θεραπεία; ............................................................................................................................................... 18 2.12. Πόσες θεραπείες είναι αναγκαίες και με τι συχνότητα; ..................................................................................... 18 2.13. Υπάρχουν κάποιοι κίνδυνοι, παρενέργειες ή αντενδείξεις; ............................................................................. 18 2.14. Επιτρέπεται η παράλληλη χρήση ή ο συνδυασμός φαρμακευτικής αγωγής; ...................................... 18 2.15. Επιτρέπεται η χρήση οποιασδήποτε θερμότητας σε πόνους από φλεγμονή και οίδημα; ........... 18 2.16. Πρέπει κανείς να λάβει υπ’ όψιν του κάτι μετά τη θεραπεία; ....................................................................... 19 2.17. Πόσο μπορεί να κοστίζει μια θεραπεία με laser; .................................................................................................... 19 2.18. Εμπιστευθείτε την θεραπεία σας με laser στα χέρια ειδικών .......................................................................... 19 ΜΕΡΟΣ 3ο Βιολογική δράση του laser ................................................................................................................................................................. 20 3.1. Βιολογική Διέγερση ....................................................................................................................................................................... 21 3.2. Πώς επιτυγχάνεται η βιολογική διέγερση;...................................................................................................................... 21 3.3. Φωτοϋποδοχείς απορρόφησης του laser.......................................................................................................................... 21 3.4. Πρωτογενείς μηχανισμοί επίδρασης του laser στον ιστό..................................................................................... 22 3.4.1. Αρχικές αντιδράσεις................................................................................................................................................................. 22 3.4.2. Μεταγενέστερες αντιδράσεις ............................................................................................................................................... 22 3.5. Δευτερογενείς μηχανισμοί επίδρασης του laser στον ιστό.................................................................................. 23 3.5.1. Επίδραση στον πόνο ................................................................................................................................................................ 23 3.5.2. Επίδραση στην κυκλοφορία του αίματος ....................................................................................................................... 23 3.5.3. Επίδραση στο ανοσοποιητικό σύστημα.......................................................................................................................... 24
3.5.4. Επίδραση σε διεγερτικούς και ρυθμιστικούς μηχανισμούς................................................................................... 24 3.5.5. Επίδραση στον οργανισμό με διάφορους άλλους ωφέλιμους τρόπους ............................................................ 24 3.5.6. Σχεδιάγραμμα των μηχανισμών ....................................................................................................................................... 25 3.6. Μερικές απόψεις για τις συσκευές laser .......................................................................................................................... 27 ΜΕΡΟΣ 4ο Αντιμετώπιση παθήσεων - Ενδείξεις και εφαρμογές......................................................................................................... 28 4.1. Παθήσεις που μπορούμε να θεραπεύσουμε με laser................................................................................................ 29 4.2. Κατηγορίες ασθενών που μπορούν επίσης να ωφεληθούν.................................................................................. 30 4.3. Άλλες θεραπευτικές ενδείξεις.................................................................................................................................................... 31 ΜΕΡΟΣ 5ο Θεραπεία laser και ασφάλεια ασθενούς...................................................................................................................................... 32 5.1. Κίνδυνοι και ασφάλεια ασθενών κατά τη θεραπεία με laser ............................................................................ 33 5.2. Η σημασία μιας ορθής διάγνωσης ...................................................................................................................................... 33 5.3. Γενικοί κίνδυνοι από ένα θεραπευτικό μηχάνημα laser ...................................................................................... 34 5.4. Κίνδυνοι ακτινοβολίας στο δέρμα.......................................................................................................................................... 34 5.5. Κίνδυνοι τύφλωσης των ματιών από τα θεραπευτικά laser................................................................................ 35 5.6. Αντενδείξεις ........................................................................................................................................................................................ 39 5.6.1. Ασθενείς με Βηματοδότη ή μεταλλικά εμφυτεύματα ................................................................................................ 39 5.6.2. Ασθενείς σε εγκυμοσύνη........................................................................................................................................................ 39 5.6.3. Επιληπτικοί ασθενείς............................................................................................................................................................... 40 5.6.4. Ασθενείς με Θυρεοειδή........................................................................................................................................................... 40 5.6.5. Νεαροί ασθενείς και ανάπτυξη ........................................................................................................................................... 41 5.6.6. Ασθενείς με καρκίνο................................................................................................................................................................. 41 5.6.7. Καρδιοπαθείς ασθενείς ........................................................................................................................................................... 42 5.6.8. Διαβητικοί ασθενείς ................................................................................................................................................................. 44 5.6.9. Ασθενείς με βλάβες από υπεριώδη ακτινοβολία ή ασθενείς υποβαλλόμενοι σε χημειοθεραπεία - ραδιοθεραπεία ................................................................................................................................ 46 5.6.10. Αλληλεπίδραση με φάρμακα ............................................................................................................................................. 48 5.7. Παρενέργειες - Επιπλοκές........................................................................................................................................................... 48 5.7.1. Κυτταρογενετικές βλάβες........................................................................................................................................................ 48 5.7.2. Προκαλούν οι μεγάλες δόσεις βλάβες στους ιστούς; ................................................................................................. 48 5.8. Αντιδράσεις κατά τη θεραπεία με laser............................................................................................................................. 49 5.8.1. Αντίδραση στον πόνο .............................................................................................................................................................. 49 5.8.2. Κόπωση.......................................................................................................................................................................................... 50 5.8.3. Λανθασμένη εικόνα βελτίωσης της υγείας του............................................................................................................ 51 5.8.4. Έντονη ανάγκη ούρησης ....................................................................................................................................................... 51 5.8.5. Ευθυμία ασθενούς..................................................................................................................................................................... 51 ΜΕΡΟΣ 6ο Επίλογος............................................................................................................................................................................................................ 52 6.1. Επίλογος.................................................................................................................................................................................................. 53 ΜΕΡΟΣ 7ο Βιβλιογραφία ................................................................................................................................................................................................. 56 7.1. Σχόλια....................................................................................................................................................................................................... 57 7.2. Αναφορές περιεχομένων.............................................................................................................................................................. 58
ΜΕΡΟΣ 1ο ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟ LASER
1.1 Πρόλογος Κύριος σκοπός της συγγραφής αυτού του μικρού εγχειριδίου είναι να ενημερώσει με έναν συνοπτικό τρόπο τον αναγνώστη για τη θεραπεία του με laser δίνοντας μια πληρέστερη εικόνα στον τρόπο εργασίας ενός laser αλλά και του τρόπου δράσης πάνω του κατά τον χρόνο της δικής του προσωπικής θεραπείας. Ένας δεύτερος λόγος είναι να αναδείξει την μέχρι σήμερα αποκτηθείσα εμπειρία των Μελών της Πανελλήνιας Επιστημονικής Ένωσης Θεραπευτικής με Laser σε ότι αφορά τα αποτελέσματα των Θεραπευτικών μη επεμβατικών laser σε διάφορες παθήσεις, αξιοποιώντας παράλληλα όλα τα στοιχεία που αφορούν αυτή την απόλυτα φυσική θεραπεία, καθιστώντας την αναγκαία και μοναδική στις ανάγκες των ασθενών. Οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα έχουν άποψη σχετικά με το τι μπορεί να κάνει ένα laser. Γνωρίζουν π.χ. ότι ένα laser μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο κοπής, εξαέρωσης παθολογικών ιστών, μέτρησης αποστάσεων που μπορεί να απέχουν χιλιάδες χιλιόμετρα μεταξύ τους ή απλά να χρησιμοποιηθεί ως φωτεινός δείκτης σε κάποιο σεμινάριο ή ως προβολέας σε κάποια συναυλία. Είναι όμως λιγότερο γνωστό ότι αυτή η ίδια δέσμη έχει και θεραπευτικές ιδιότητες όπως π.χ. μείωση του πόνου σε ασθενείς καθώς και επιτάχυνση της διαδικασίας επούλωσης του τραύματος ενός πάσχοντος οργανισμού. Οι ερευνητές επιστήμονες αυτό το είχαν κάνει γνωστό από τα μέσα της δεκαετίας του ’60.
Προβλήματα και πόνοι στον αυχένα μπορούν εύκολα, απλά και γρήγορα να έχουν τέλος για τους πονεμένους ασθενείς. Το φως των ακτίνων εξέρχεται από την άκρη της κεφαλής του laser και εισχωρεί στο σώμα διαμέσου του δέρματος και από εκεί εν τω βάθη ιστούς του οργανισμού.
Ότι το φως, πρακτικά μας κάνει καλό γενικά, παρέχοντας θεραπευτικά τις ακτίνες του είναι γνωστό από καταβολής κόσμου. Ένας από τους ερευνητές ονόματι Niels Ryberg Finsen με καταγωγή από τη Δανία ερεύνησε την επιρροή που είχε το φως στο ανθρώπινο δέρμα και ανακάλυψε ότι μια συντονισμένη δέσμη φωτός (όχι από laser) είχε θετικά αποτελέσματα μεταξύ άλλων σε δερματική φυματίωση [Π1]. Για αυτή του την ανακάλυψη βραβεύτηκε από τη Σουηδική Ακαδημία Επιστημών με το βραβείο Nobel της Ιατρικής το έτος 1903. The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1903 was awarded to Niels Ryberg Finsen "in recognition of his contribution to the treatment of diseases, especially lupus vulgaris, with concentrated light radiation, whereby he has opened a new avenue for medical science". The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1903 Niels Ryberg Finsen 7
Lasers που Θεραπεύουν Είναι γνωστό επίσης ότι το φως λειτουργεί ως ρυθμιστής αυξομείωσης των τιμών της Μελατονίνης στο αίμα, αποδεικνύοντας την χαλάρωση και την ψυχική ηρεμία που κατακλύζει καταθλιπτικούς ασθενείς όταν αντικρύσουν το φως της Άνοιξης [792], επίσης [785], [787 έως 791], [793 έως 819]. 1.2. Τι είναι αυτό που κάνει το laser τόσο διαφορετικό; Ένα laser είναι μια δέσμη φωτός, ας πούμε όπως μια λάμπα. Όλες οι λάμπες ή οι δέσμες φωτός εκπέμπουν το φως τους σε όλο το ορατό φάσμα στα χρώματα της ίριδας «ανακατεύοντας» τα διάφορα μήκη κύματός τους αλλά αυτό διακρίνεται κυρίως από το δικό τους ξεχωριστό χρώμα εφόσον μιλούμε για ορατό φως. Η διαφορά με ένα laser είναι ότι αυτό δεν κάνει καμιά «μίξη» με άλλα χρώματα αλλά εκπέμπει ένα και μοναδικό χρώμα ή μήκος κύματος όπως λέγεται στη Φυσική. Αν τώρα η εκπεμπόμενη δέσμη laser βρίσκεται έξω από το οπτικό πεδίο του ματιού μας φυσικά δεν μιλάμε για εκπομπή ορατού φωτός αλλά για εκπομπή σε υπέρυθρο φάσμα. Ένα laser μπορεί να κατασκευασθεί εκπέμποντας δυνατή ή αδύναμη δέσμη, να φαίνεται με γυμνό μάτι ή να μην φαίνεται, να εκπέμπει παλμικά ή συνεχώς, να εκπέμπει σε παράλληλο σχήμα (εστιασμένα) ή απεστιασμένα. Σε αντίθεση με το τι πολλοί πιστεύουν, τα laser δεν ενέχουν κινδύνους καταστροφής των ματιών μας - μάλιστα κανείς μέχρι σήμερα στο έτος 2011 δεν έπαθε κάποια βλάβη τύφλωσης στα μάτια του [Π3]. 1.3. Τα Laser στην ιατρική χρησιμοποιούνται κυρίως με τρεις διαφορετικούς τρόπους 1.3.1. Χειρουργική με laser Τον πρώτο τον αποκαλούμε χειρουργικά laser. Τα ισχυρά laser μπορούν να κόψουν, να απανθρακώσουν ή να ατμοποιήσουν έναν ιστό εξαιτίας της απορροφητικότητας της υψηλής ενέργειας του φωτός από τους ιστούς μετατρέποντάς την σε θερμική ενέργεια, κάτι ανάλογο που συμβαίνει με την εστίαση γυαλιών σε μια επιφάνεια - κάτοπτρο. Αυτός είναι ο λόγος που αυτός ο τύπος laser καλείται επίσης ως θερμά χειρουργικά laser. Εκτός της χρήσης του για καθαρά χειρουργικούς λόγους, αυτά τα laser μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν και για αισθητικούς σκοπούς όπως π.χ. για ριζική αποτρίχωση, σβήσιμο ενός τατουάζ, ρυτίδες, πανάδες προσώπου και πολλά άλλα. 1.3.2. Καταπολέμηση της νόσου του καρκίνου με laser Το δεύτερο σημαντικό πεδίο χρήσης λέγεται Φωτοδυναμική Θεραπεία. Η Φωτοδυναμική Θεραπεία είναι μια άκρως επιστημονική μέθοδος όπου ο ειδικός ιατρός συνδυάζει το φως του laser (περί τα 630 nm) με μια ουσία - παράγωγο αιματοπορφυρίνης που είναι ευαίσθητη στο φως του laser [24], [25], [825]. Η μέθοδος δεν είναι καινούργια αλλά ανάγεται σε 100 χρόνια πριν [Π4]. Από τα πρώτα πειράματα που έγιναν σε πανεπιστήμιο στη Σουηδία πριν πολλά χρόνια ήταν το πανεπιστήμιο της πόλης Lund [Π5]. Τον τελευταίο καιρό η έρευνα έχει προχωρήσει ακόμη περισσότερο με μια νέα, πολλά υποσχόμενη μέθοδο. που δοκιμάζετε και φέρει την ονομασία Laser-Assisted Immunotherapy. Εδώ χρησιμοποιεί κανείς μεταξύ άλλων την δυνατότητα του φωτός που εκπέμπει μια κεφαλή laser π.χ. GaAs 904 nm, να ενισχύσει το σύστημα ανοσοποίησης του ασθενούς [Π6]. 8
Εισαγωγή στο θεραπευτικό laser 1.3.3. Θεραπευτική με laser Ο τρίτος τρόπος χρήσης των laser στην Ιατρική είναι από πολλές απόψεις ίσως o πιο ενδιαφέρον από όλους. Η χρήση αφορά σαφώς χαμηλότερες σε ισχύ δέσμες φωτός laser σε βαθμό που ο ασθενής να μην αισθάνεται τίποτα κατά τον χρόνο της θεραπείας του. Έχει αποδειχθεί ότι μπορεί κανείς να επηρεάσει με το φως του laser τη φλεγμονή [1185], τον πόνο [1501] και την διαδικασία επούλωσης μιας πληγής [872]. Η μέθοδος δεν βασίζεται καθόλου σε κάποιον τρόπο αύξησης της θερμότητας στην περιοχή αλλά καθαρά σε φωτοβιολογικές και φωτοχημικές επιδράσεις στον πάσχοντα οργανισμό.
Όταν ερευνητές από την Βοστόνη [Π10], ήδη το έτος 1963 ακτινοβόλησαν με το φως του laser όγκους ποντικών και χωρίς καμιά άλλη αιτία, αυτοί οι όγκοι μειώθηκαν στο μισό, οι ερευνητές δεν κατάλαβαν για ποιο λόγο αυτό συνέβη. Όταν άλλοι ερευνητές από το τμήμα έρευνας του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Semmelweis της Βουδαπέστης [Π11], [733, 734]. εκτέλεσαν θεραπεία σε χρόνια άτονα έλκη, που με τη συμβατική ιατρική δεν υπήρχε αποτέλεσμα επούλωσης, έστω και με βραδύ ρυθμό, βρέθηκαν προ εκπλήξεως μπροστά στην διαδικασία γρήγορης επούλωσης αυτών των ελκών καθώς και της άμεσης υποχρησης του πόνου των ασθενών, είχαν την ίδια έκπληξη και απορία διότι παρόλο ο μηχανισμός δράσης αυτού που ερευνούσαν ακόμη ήταν άγνωστος εν τούτοις είχε αποτέλεσμα, «δούλευε». Σ’αυτό το ενημερωτικό σύγγραμμα ο αναγνώστης θα έχει την ευκαιρία να μάθει πολλά που θα αναλύσουν κυρίως τα θεραπευτικά laser περιγράφοντας το πόσο σημαντική για τον ασθενή είναι αυτή η άγνωστη για πολλούς ιατρική (κλινικά τεκμηριωμένη) μέθοδος. 1.4. Λίγα λόγια για το μηχανισμό δράσης Σήμερα γνωρίζουμε σαφώς περισσότερα αλλά μακριά από όλη την πραγματικότητα. 9
Lasers που Θεραπεύουν Γνωρίζουμε π.χ. ότι τα κύτταρά μας περιέχουν φωτουποδοχείς που έχουν μεγάλη ευαισθησία στο φως και βρίσκονται π.χ. στα μιτοχόνδρια των κυττάρων μας και τα οποία λειτουργούν ως φωτο-συλλέκτες [Π12]. Αν και εδώ έχουμε να κάνουμε με μια πολύ περίπλοκη διαδικασία αλλά στο τέλος εκείνο που φαίνεται είναι ότι επηρεάζεται ολόκληρη η κυτταρική λειτουργία. Μέχρι σήμερα ερευνητές επιστήμονες έχουν ερευνήσει το αποτέλεσμα που μας δίνει το φως του laser όπως και άλλα είδη φωτός σε κυτταρικό πληθυσμό με καλλιέργειες, σε ποντικούς και άλλα ζώα, όπως και στον άνθρωπο, σε όλο και περισσότερο ποιοτικότερες έρευνες συχνά και σε όλα τα κλινικά σχήματα όπως οι διπλές τυφλές μελέτες. Μπορείτε λογικά να ρωτήσετε αν όντως το φως του laser φθάνει σε όλο το βάθος ενός μυός ή μιας πονεμένης άρθρωσης προκειμένου να έχουμε αποτέλεσμα; Η απάντηση είναι ναι! Αυτά τα θεραπευτικά συστήματα προσφέρουν αυτό που χρειάζεται ένας ασθενής φθάνοντας το φως του laser σε κάθε πτυχή των προβλημάτων του, εν αντιθέσει με το φως των χειρουργικών laser όπου όλη η δέσμη απαιτείται να παραμείνει στην επιφάνεια που στοχεύουμε προκειμένου το θερμικό αποτέλεσμα να δημιουργήσει το φαινόμενο της κοπής ή της εξάχνωσης. 1.5. Πως λέγεται αυτή η θεραπευτική μέθοδος; Αν και στο εμπόριο σήμερα συναντά κανείς πολλές και διάφορες ονομασίες προκειμένου οι κατασκευαστικές εταιρίες να πουλήσουν την πραμάτεια τους, αυτή καθ’ αυτή η θεραπευτική μέθοδος καλείται απλά Φωτοθεραπεία laser, ή Low Level Laser Therapy (L.L.L.T.), και αυτά τα μηχανήματα laser που χρησιμοποιούνται γι’ αυτό το σκοπό καλούνται θεραπευτικά ή ιατρικά laser. Το πολύ θετικό σε αυτή τη θεραπευτική μέθοδο είναι ότι η μέθοδος είναι 100% Ανώδυνη, Ακίνδυνη και Ασφαλής πάνω από όλα για τον ασθενή. Ακριβώς όπως το διαβάζετε - Ασφαλής. Αυτό συμβαίνει διότι, η θεραπεία με laser στην πραγματικότητα δεν έχει καθόλου κάποιες αντενδείξεις σαν αυτές που συνήθως διαβάζουμε σε ένα φάρμακο. Νομικά όμως μπορεί να εγερθεί ζήτημα στο αν θα κάνουμε ή όχι χρήση του laser σε συγκεκριμένες κατηγορίες ασθενών εφόσον εμείς δεν διαθέτουμε την απαιτούμενη από το νόμο ειδικότητα για την συγκεκριμένη πάθηση του ασθενούς [Π13]. 1.6. Τι μπορεί κανείς να θεραπεύσει; Από την στιγμή που μπορούμε να ταράξουμε τα θεμέλια του οργανισμού που είναι το κύτταρο μπορούμε να φθάσουμε πολύ μακριά. Έχει αποδειχθεί ότι κατά τη θεραπεία με laser υπάρχουν άμεσα και έμμεσα αποτελέσματα. Τα άμεσα αποτελέσματα οφείλονται στην άμεση επαφή που έχει το φως του laser στους ιστούς του οργανισμού, ενώ τα έμμεσα φαίνονται αργότερα αφού τα κύτταρα του οργανισμού που βρίσκονται ενδότερα μετακινούνται σε άλλα σημεία του σώματος μεταφέροντας μαζί τους το θεραπευτικό φως του laser. Δημιουργούνται επίσης ουσίες όπως οι ενδορφίνες που διαχέονται σε πιο αργό ρυθμό και μεταδίδονται σε άλλες πιο βαθιές περιοχές ή σημεία του οργανισμού. Αυτό που πρώτα από όλα επηρεάζεται είναι τα σημεία του πόνου – υποχωρεί ο πόνος του ασθενούς, έπειτα η θεραπεία προσφέρει καλή αντιφλεγμονώδη δράση, ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος και φυσικά πολύ καλή κυκλοφορία του αίματος του αρρώστου. 10
Εισαγωγή στο θεραπευτικό laser Μερικές συγκεκριμένες παθήσεις που αποτελούν απόδειξη των ανωτέρων είναι π.χ. οι αυχεναλγίες [2126, 1702], έλκη σκέλους [Π15], έρπης ζωστήρας [908], τενοντίτιδες [1461], αρθροπάθειες [1419], λεμφοίδημα [1337], ακόμη και οι... τρίχες [1807]. 1.7. Που θα απευθυνθώ για θεραπεία laser; Στην σημερινή ψηφιακή εποχή μας που αλλού κανείς θα έψαχνε πρώτα από όλα; Φυσικά στο internet. Στη Google μπορείτε επίσης να ψάξετε κάτω από τις λέξεις κλειδιά: laser κλινικές, θεραπεία με laser, mid laser pro κλπ. Μπορείτε επίσης να επισκεφθείτε την ιστοσελίδα της Πανελλήνιας Επιστημονικής Ένωσης Θεραπευτικής με Laser, www.panepethel.gr. Εκεί μπορεί κάποιος να βρει ιατρούς διαφόρων ειδικοτήτων και φυσικοθεραπευτές, όλοι Μέλη της ΠΑΝΕΠΕΘΕΛ και πιστοποιημένοι χρήστες στη θεραπευτική με laser. Επίσης για ερωτήσεις σε προβλήματα υγείας που σας απασχολούν υπάρχει και το email: info@panepethel.gr.
Βιβλιογραφία Προλόγου: [Π1]. http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1903/index.html [Π3]. What lasers can make you blind? Klicka på länken: www.slms.org/blind.pdf [Π4]. Meyer-Betz, Friedrich (1913). "Untersuchungen über die Biologische (photodynamische) Wirkung des hämatoporphyrins und anderer Derivative des Blut- und Gallenfarbstoffs". Dtsch. Arch. Klin. Med. 112:476–503. [Π5]. Thompson MS, Andersson-Engels S, Svanberg S, Johansson T, Palsson S, Bendsoe N, Derjabo A, Kapostins J, Stenram U, Spigulis J, Svanberg K. Photodynamic therapy of nodular basal cell carcinoma with multifiber contact light delivery. Lund Sweden. J Environ Pathol Toxicol Oncol. 2006;25(1-2):411-24. [Π6]. Naylor, M.F., Chen, W.R., Teague, T.K., Perry, L., Nordquist, R.E. (2006). In Situ Photo Immunotherapy: A Tumor - Directed Treatment Modality for Melanoma. British Journal of Dermatology. 155, pp. 1287-1292. [Π10]. McGuff, P. E., D. Bushnell, H. S. Soroff and R. A. Deterling, Jr.: Studies of Surgical Application of Laser (Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation). Surg. Forum, 14:143, 1963. [Π11]. Mester E. [The use of the laser beam in therapy] Orv Hetil. 1966 May 29;107(22):1012-6. Hungarian. No abstract available. PMID: 5935784. [Π12]. Ten Lectures on Basic Science of Laser Phototherapy, by Tiina Karu. www.prima-books.com [Π13]. Kapitel 4 i Lag (1998:531) om yrkesverksamhet på hälso- och sjukvårdens område. SFS nr: 1998:531. Socialdepartementet. Utfärdad 1998-06-11. http://www.slms.org/sjukvardslagen.htm [Π15]. Gupta A.G. Filonenko N, Salansky N, Sauder D. The Use of Low Energy Photon Therapy (LEPT) in Venous Leg Ulcers; A DoubleBlind, Placebo-Controlled Study. Dermatol Surg 1998;24:1383-1386. [24], [25], [720], [733], [734], [785], [787], [788], [789], [790], [791], [792], [793], [794], [795], [796], [797], [798], [799], [800], [801], [802], [803], [804], [805], [806], [807], [808], [809], [810], [811], [812], [813], [814], [815], [816], [817], [818], [819], [825], [872], [908], [941], [1185], [1337], [1419], [1461], [1501], [1702], [1807], [2126]
11
ΜΕΡΟΣ 2ο ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΜΕ LASER
2.1. Laser – Το λυχνάρι του Aladdin στον 20ο αιώνα; Ήταν τα έτος 1966 όταν ο Endre Mester, καθηγητής χειρουργικής στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Semmelweis της Βουδαπέστης πήρε στα χέρια του ένα καινούργιο και πολύ ενδιαφέρον εργαλείο: Ένα Rubin laser. Αυτός και η ομάδα του μόλις είχαν επιδοτηθεί με χρήματα προκειμένου να ερευνήσουν αν το φως του laser θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την καταπολέμηση του καρκίνου.
Ο ερευνητής Endre Mester με τους δυο, επίσης ερευνητές, γιούς του.
Άρχισε λοιπόν τις έρευνες με κύτταρα που βρίσκονταν σε καλλιέργειες - in vitro κατάσταση, και στη συνέχεια χρησιμοποίησε πειραματόζωα ποντικούς για να πεισθεί πρώτα ότι εκείνο το παράξενο εργαλείο που κρατούσε στα χέρια του ακτινοβολώντας ένα βαθύ κόκκινο φως δεν θα αποδεικνυόταν επικίνδυνο ή κάτι αρνητικά απρόσμενο. Στο πείραμα με τους ποντικούς αφού τους ξύρισε την πλάτη τους άρχισε να ακτινοβολεί με διάφορες δοσολογίες μέρος της ξυρισμένης επιφάνειας ενώ το άλλο μισό (ξυρισμένο) μέρος το άφησε ως αντιπαράθεση στο πείραμά του. Παρατήρησε ότι: 3 Σε μικρές ποσότητες φωτεινής δοσολογίας δεν συνέβη τίποτα ιδιαίτερο. 3 Σε μεγαλύτερες δοσολογίες παρατήρησε ότι το τρίχωμα του ζώου είχε γρήγορη ανάπτυξη εν αντιθέσει με την απέναντι πλευρά – προφανώς η περιοχή απέκτησε κάποιο βιολογικά διεγερτικό αποτέλεσμα. 3 Σε ακόμη μεγαλύτερες δοσολογίες χάθηκε το διεγερτικό αποτέλεσμα, ενώ 3 Σε ακόμη πιο ισχυρότερες δοσολογίες συνέβη ακριβώς το αντίθετο από αυτό που περίμενε - δηλαδή ένα πολύ κακό / αναχαιτιστικό αποτέλεσμα επανάκτησης του τριχώματος. 3 Αντίθετα το τρίχωμα στην άλλη ξυρισμένη απέναντι πλευρά που δεν ακτινοβολήθηκε καθόλου αναπτύχθηκε γρήγορα και φυσιολογικά. 13
Lasers που Θεραπεύουν Η ομάδα του Mester συνέχισε και με άλλες έρευνες. Σε μια από αυτές δημιούργησαν εσκεμμένα δυο τομές στα σώματα μιας νέας ομάδας ποντικών. Ακτινοβολήθηκε μόνο η μια τομή ενώ η άλλη κρατήθηκε ως αντιπαράθεση. Εδώ συνέβη αυτό που παρατηρήθηκε και παραπάνω. Το επουλωτικό αποτέλεσμα ήταν ανάλογο με την παρεχόμενη δοσολογία. Τα αποτελέσματα όλων των ερευνών δημοσιοποιήθηκαν το έτος 1967. Σήμερα στο έτος 2011, μετά από την μεγάλη εκείνη επιστημονική πρόοδο και την σημερινή εμπειρία σε συνάρτηση με την αντίστοιχη κλινικά τεκμηριωμένη έρευνα έχουν δημοσιευθεί πάνω από 3.500 διαφορετικές έρευνες σε ανθρώπους όπως και σε ζώα σε περίπου 100 χώρες σε όλο τον κόσμο. 2.2. Φως και Ήχος Το φως είναι μια φόρμα ενέργειας που δημιουργείται από σωματίδια και αποτελούνται από κύματα. Το φως μπορεί να έχει χαμηλά αλλά και υψηλά κύματα. Μια πηγή φωτός εκπέμπει συνήθως φως σε πολλά και διαφορετικά μήκη φωτός το οποίο καλείται φάσμα. Κάποιες πηγές φωτός εκπέμπουν υπερβολικά ιδιαίτερη φωτεινότητα σε κάποιο συγκεκριμένο χρώμα όπως π.χ. οι λαμπτήρες Φθορίου, φωτοσωλήνες από Νέον ή L.E.D.ς. Ο λευκός ψυχρός φωτισμός που παρατηρούμε σε νέα είδη λαμπτήρων φωτισμού περιέχουν μια πολύ συγκεκριμένη μίξη κάποιων χρωμάτων οπτικού φωτός. Όσον αφορά τον ήχο έχουμε και εδώ κυματισμό. Υψηλοί τόνοι (disksnt) παράγουν κοντά κύματα ενώ χαμηλοί τόνοι (bas) παράγουν παρατεταμένα κύματα ήχου. Οι περισσότερες πηγές φυσικού ήχου εκπέμπουν ακουστικά, ταυτόχρονα ένα συνονθύλευμα ήχων, όπως π.χ. στο γενικό άκουσμα της φύσης, στο πέρασμα ενός αυτοκινήτου, των νερών από ένα καταρράκτη κ.λ.π. Υπάρχουν όμως και πηγές ήχου που εκπέμπουν μόνο ένα και μοναδικό μήκος κύματος ήχου π.χ. ο ήχος μιας σφυρίχτρας. 2.3. Τι πραγματικά είναι ένα laser; Η ακτινοβολία που εκπέμπεται π.χ. από τον ήλιο, τη φωτιά, μια λάμπα ή από έναν πομπό καλείται ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία (Η.Α).
Αυτή η συνέπεια συνειρμού ή συνοχής φωτονίων στην ορολογία του laser καλείται συνεκτικότητα.
14
Θεραπευτική με laser Το laser δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια μοντέρνα πηγή τεχνητού φωτός, δηλαδή μια συσκευή ειδικά κατασκευασμένη να παράγει Η.Α, με συντονισμένη δέσμη φωτονίων στο επιθυμητό μήκος κύματος. Θα δώσουμε ένα παράδειγμα μιας συντονισμένης δέσμης από ένα laser σε σχέση με το απλό φως μιας λάμπας. Το φως του laser εκπέμπει ένα και μοναδικό μήκος κύματος όπως ακριβώς γίνεται με τον καθαρό ήχο από ένα φλάουτο. Σε αντίθεση το φως ενός κοινού λαμπτήρα εκπέμπει πολλά και διαφορετικά μήκη κυμάτων ακριβώς όπως θα γινόταν με το ήχο που θα ακούγαμε από το ταρακούνημα ενός μεταλλικού δοχείου όπου μέσα είχαμε τοποθετήσει πέτρες. Όπως με το φλάουτο, το φως του laser παρουσιάζει συντονισμό και οργάνωση σε αντίθεση με το φως μιας λάμπας που είναι 100% ασυντόνιστο και ανοργάνωτο.
Ασυντόνιστο φως από ένα κοινό λαμπτήρα
Συντονισμένο (συνεκτικό) φως από ένα laser
Η καθαρή συντονισμένη πηγή ήχου από ένα φλάουτο μπορεί να επηρεάσει τόσο εμάς όσο και τα διάφορα υλικά πράγματα γύρω μας τελείως διαφορετικά εν αντιθέσει με τον ήχο σε ένα δρόμο με πολυσύχναστη κυκλοφορία οχημάτων. Ο καθαρός ήχος από ένα φλάουτο π.χ. μπορεί να συντονίσει υλικά πράγματα γύρω μας ώστε αυτός ο συντονισμός να μπορεί να θρυμματίσει σε κομμάτια μια τζαμαρία. Σε παραλληλισμό με τον ήχο του φλάουτου το συντονισμένο φως από ένα laser μπορεί να επηρεάσει τον κυτταρικό πληθυσμό μας τελείως διαφορετικά από ένα μη συντονισμένο φως. Υπάρχουν εκατοντάδες διαφορετικοί τύποι laser. Κατασκευαστικά μπορούν να γίνουν πολύ ισχυροί και λιγότερο ισχυροί. Οι περισσότεροι δεν έχουν μεγάλη ισχύ. Η εκπομπή μπορεί να γίνει τόσο στο ορατό / οπτικό φάσμα όσο και στο υπέρυθρο / μη οπτικό. Η δέσμη μπορεί να κατασκευαστεί με τρόπο παράλληλο και πολύ εστιασμένο ή πολύ απεστιασμένο με άνοιγμα σε μεγάλη διάμετρο. Το μήκος κύματος και η ισχύς ενός laser καθορίζουν και τον τομέα χρήσης του στην ιατρική. 2.4. Τι είναι τα ιατρικά laser; Τα laser που χρησιμοποιούνται στην ιατρική γενικά είναι πολλά και διαφορετικά. Εμείς θα τα ξεχωρίσουμε σε δυο ομάδες. Η βιολογική δράση των θεραπευτικών laser δεν στηρίζεται σε αρχές λειτουργίας που προκαλούν θερμότητα στον ιστό όπως γίνεται με τα χειρουργικά laser αλλά στο καθαρό συντονισμένο φως που προκαλούν οι φωτοχημικές αντιδράσεις στα κύτταρα που απορροφούν τη δέσμη laser. Το φως του ήλιου ή οι λάμπες ως γνωστόν δεν δίνουν αυτή τη δυνατότητα στον οργανισμό μας για τέτοιου είδους αντιδράσεις. 15
Lasers που Θεραπεύουν
1. Η ομάδα των ισχυρών laser με δυνατότητα επέμβασης κοπής ενός ιστού - λέγονται επίσης και Θερμικά laser. Αυτά τα laser σε όλο και περισσότερες περιπτώσεις αντικαθιστούν το κλασικό χειρουργικό νυστέρι.
2. Η ομάδα την μη ισχυρών laser που δεν έχουν την δυνατότητα να αφαιρέσουν ένα ιστό – λέγονται επίσης ψυχρά, μη επεμβατικά, βιοδιεγερτικά ή Θεραπευτικά laser.
2.5. Πότε άρχισε η θεραπευτική χρήση του laser στην ιατρική; Η θεραπευτική αξία του laser αποκαλύφθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Πολλοί ερευνητές ιατροί απέδειξαν μέχρι το έτος 1965 τις πολλές θεραπευτικές ιδιότητές του. Στην Ελλάδα εργάζονται με θεραπευτικά laser πολλοί ιατροί σε διάφορες ειδικότητες από το 1988, αλλά και πολλοί φυσικοθεραπευτές. 2.6. Ποιος είναι ο ρόλος ενός θεραπευτικού laser στον οργανισμό; Τι κάνει; Εδώ κανείς εισέρχεται σε μια πολύ περίπλοκη διαδικασία που επιτελείται σε ιστολογικό και κυτταρικό επίπεδο. Ενώ ένα χειρουργικό laser κόβει ή εξαερώνει έναν ιστό δηλ. τον καταστρέφει, το θεραπευτικό laser κάνει την αντίθετη ακριβώς εργασία. Δηλαδή: Όταν το φως του laser έρθει σε επαφή με τα κύτταρα του σώματος δημιουργεί μια βιολογική διέγερση. Η ανοσολογική άμυνα επηρεάζεται τοπικά και παράγεται ενεργητικότητα εξ' αιτίας του κυτταρικού μεταβολισμού. Επιστημονικά εξηγείται ως η διαδικασία μηχανισμού βιολογικής μόρφωσης των ιστών, που στην τελική της μορφή ή στάδιο μιας θεραπείας είναι η φυσιολογικοποίηση ή ομαλοποίηση των κυτταρικών λειτουργιών των τμημάτων που ακτινοβολούνται. Με άλλα λόγια δημιουργούνται ευνοϊκές συνθήκες στον οργανικό ιστό που δέχεται τη θεραπεία με αποτελέσματα μεταξύ άλλων όπως: l η πολύ καλή αιμάτωση/κυκλοφορία στο αγγειακό σύστημα του ασθενούς, l η πολύ μεγάλη απελευθέρωση ενδορφίνης ώστε ο ασθενής από την πρώτη στιγμή της θεραπείας του να μην πονά, και l η πολύ σημαντική για τον οργανισμό αντιφλεγμονώδη και αποιδηματική δράση που προσφέρει μια θεραπεία με laser. Η θεραπεία με laser αν γίνει με το σωστό τρόπο ενεργοποιεί το μηχανισμό αυτοθεραπείας του ιδίου του οργανισμού και τούτο απλά σημαίνει ότι το σώμα λαμβάνει βοήθεια μέσα από τη βοήθεια που του προσφέρει ενισχυμένα το laser. 16
Θεραπευτική με laser 2.7. Τι μπορούμε να θεραπεύσουμε με ακτίνες laser; Διάφοροι τύποι laser επηρεάζουν τους ιστούς και τα κύτταρα με διαφορετικό τρόπο. Γι’ αυτό εκείνο που μπορούμε να θεραπεύσουμε εξαρτάται σαφέστατα από τον ποιο τύπο laser έχουμε διαθέσιμο. Η θεραπευτική χρήση των ακτίνων laser ενδείκνυται για παθήσεις που αφορούν όλους τους τομείς της ιατρικής επιστήμης όπως, η φυσιατρική, η ορθοπαιδική - αθλητιατρική, δερματολογία, αισθητική δερματολογία, πλαστική - γενική χειρουργική, νευρολογία, ρευματολογία, γαστρεντερολογία, στοματολογία, Ω.Ρ.Λ, παιδιατρική και άλλες ειδικότητες. 2.8. Ποιες οι δυνατότητες βελτίωσης του οργανισμού; Είναι γνωστό ότι όλοι οι ασθενείς δεν αντιδρούν το ίδιο στη θεραπεία με laser. Αυτό φαίνεται από την πρώτη στιγμή της θεραπείας του ασθενούς. Κάποιοι αντιδρούν ζωηρά και μάλιστα από τα πρώτα δευτερόλεπτα της θεραπείας, ενώ άλλοι προκειμένου να φθάσουν στα ίδια επίπεδα χρειάζονται περισσότερες επισκέψεις. Περίπου ένας στους δέκα ασθενείς δεν αντιδρά στη θεραπεία με laser. Επειδή δεν γνωρίζουμε ποιος μπορεί να είναι αυτός ο ασθενής, αυτό δε σημαίνει ότι θα πρέπει να αποκλείουμε από την πρώτη επίσκεψη όποιον ασθενή δεν αντιδρά θετικά στην πρώτη του θεραπεία. Αντιθέτως θα πρέπει να δώσουμε την ευκαιρία στον ασθενή να κάνει τουλάχιστον έξι επισκέψεις με σκοπό να κρίνει και ο ίδιος αν η θεραπεία με laser δεν είναι η κατάλληλη γι΄αυτόν. 2.9. Παίζει ρόλο η κατάσταση του ιστού που εκτελείται η θεραπεία; Τόσο η κλινική βιβλιογραφία όσο και η πολύχρονη εμπειρία μας δείχνει ότι θεραπεία με laser έχει σαφώς μεγαλύτερο αποτέλεσμα σε ιστούς ή όργανα που σε γενικές γραμμές βρίσκονται σε κακή κατάσταση π.χ. σε κάποιον ασθενή που υποφέρει από μια βλάβη στους μυς ή στο σκελετικό σύστημα. Μια πληγή σε ένα νεαρό, υγιές άτομο, θα επουλωθεί το ίδιο σχεδόν ταυτόχρονα είτε χρησιμοποιούσαμε laser είτε όχι. Αλλά ένα έλκος σκέλους π.χ. σε ένα άτομο με πολύ κακό κυκλοφορικό και ενδεχομένως αποδυναμωμένο ανοσοποιητικό σύστημα μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι η θεραπεία με laser επιταχύνει με γοργούς ρυθμούς την επούλωση. 2.10. Πώς εκτελείται μια θεραπεία laser; Το στοιχείο από το οποίο προέρχεται η ακτίνα laser τοποθετείται στο ασθενές σημείο και στην γύρω περιοχή, και πιέζεται ελαφρά στο δέρμα ώστε η ακτίνα να εισχωρεί μέσα στους ιστούς. Σε ανοικτές πληγές η θεραπεία γίνεται από απόσταση. Σχετικά με τον χρόνο που χρειάζεται κανείς προκειμένου να ολοκληρώσει μια θεραπεία μπορούμε να πούμε ότι σε γενικές γραμμές απαιτείται μεταξύ ενός λεπτού έως είκοσι λεπτών. Η διαφορά στο χρόνο έγκειται στο πρόβλημα του ασθενούς αφενός και αφετέρου στην ισχύ της κεφαλής ή των κεφαλών laser που μπορεί ο γιατρός να διαθέτει πράγμα που μειώνει δραστικά το χρόνο θεραπείας. 17
Lasers που Θεραπεύουν 2.11. Δημιουργεί πόνο η θεραπεία; Δεν θα πρέπει να υπάρχει ο παραμικρός φόβος, η θεραπεία είναι τελείως χαλαρωτική χωρίς το παραμικρό αίσθημα πόνου σε βαθμό μάλιστα που κάποιοι από τους ταλαιπωρημένους ασθενείς να τους παίρνει ο ύπνος μετά από 3-4 λεπτά θεραπείας. 2.12. Πόσες θεραπείες είναι αναγκαίες και με τι συχνότητα; Αυτό εξαρτάται από το πρόβλημα. Σε γενικές γραμμές συστήνεται μια αγωγή από 6-10 συνεδρίες εξαρτώμενες πάντα από του ασθενούς την ιδιοδεκτικότητα, την φύση του προβλήματος καθώς και την χρονιότητα. Οι πρώτες 2-4 επισκέψεις είναι σημαντικό να γίνονται σε καθημερινή βάση ενώ οι επόμενες κάθε δεύτερη ή τρίτη μέρα ώστε να υπάρχει περιθώριο βελτίωσης που παράλληλα γίνεται αντιληπτό και από τον ασθενή. Χρόνια προβλήματα απαιτούν περισσότερες επισκέψεις σε σχέση με αυτά που ο ασθενής απέκτησε χθες. Μια συντηρητική παρακολούθηση 2-3 φορές το χρόνο ως μεμονωμένες επισκέψεις απαιτούνται προκειμένου να ενισχύσουμε περισσότερο το σώμα του ασθενούς. Κατ' αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνονται τα μέγιστα θεραπευτικά αποτελέσματα. 2.13. Υπάρχουν κάποιοι κίνδυνοι, παρενέργειες ή αντενδείξεις; Γίνεται γνωστό από την αρχή ότι δεν υπάρχει ο παραμικρός κίνδυνος ή παρενέργεια όταν η θεραπεία γίνεται από τα χέρια πιστοποιημένου χρήστη στη θεραπευτική με laser αφενός και αφετέρου διότι το θεραπευτικό laser είναι μια δυνατή ακτίνα φωτός και τίποτα περισσότερο. 2.14. Επιτρέπεται η παράλληλη χρήση ή ο συνδυασμός φαρμακευτικής αγωγής; Μάλιστα! Μέχρι τώρα δεν έχει τεκμηριωθεί κλινικά ότι η χρήση φαρμακευτικών σκευασμάτων μπορεί να έχει αρνητικά αποτελέσματα παράλληλα με τη θεραπεία laser ή αντίστροφα. Αντιθέτως μια φαρμακευτική αγωγή που μέχρι τώρα δύσκολα «έπιανε» στον ασθενή, με την παράλληλη θεραπεία laser, το σώμα απορροφά εύκολα και δραστικά το φάρμακο και επιτυγχάνεται ενδεχομένως περισσότερη βελτίωση. 2.15 Επιτρέπεται η χρήση οποιασδήποτε θερμών επιθεμάτων σε πόνους από φλεγμονή και οίδημα; Κατά το διάστημα που οι ασθενείς υποβάλλονται σε θεραπεία laser και παράλληλα υποφέρουν από φλεγμονώδη νοσήματα απαγορεύεται παντελώς η χρήση θερμών επιθεμάτων, διαθερμίας ή υπερβολικής έκθεσης στον ήλιο. Αυτό συμβαίνει διότι η έκθεση του οργανισμού σε υπερβολική θερμότητα στο σημείο της πάθησης, τοπικά, ανεβάζει σε υψηλά επίπεδα την φλεγμονή και το οίδημα. Αυτό συνεπάγεται την αδυναμία ή τη μείωση της δυνατότητας του οργανισμού να ανταποκριθεί πλήρως στην θεραπεία από το laser. 18
Θεραπευτική με laser 2.16. Πρέπει κανείς να λάβει υπ’ όψιν του κάτι μετά τη θεραπεία; Ως γνωστό, από τα θετικά μιας θεραπείας με laser είναι και η εξουδετέρωση του πόνου από τα πρώτα λεπτά μιας θεραπείας. Σκεφθείτε όμως ότι ο πόνος που αναπτύσσει το σώμα σε μια βλάβη π.χ. σε κάποιο μυ ή τένοντα έχει τον σκοπό του – να μας προφυλάξει από περαιτέρω επιβάρυνση της άρθρωσης. Όταν η θεραπεία με το laser απαλλάξει τον ασθενή από τον πόνο και εμείς δεν ξεκουράσουμε κατάλληλα το σημείο αλλά το επιβαρύνουμε περισσότερο μάλιστα επειδή απλά δεν πονούμε είναι φυσικό η βλάβη να χειροτερεύσει. Θα πρέπει να σεβόμαστε τις μέρες ανάπαυσης που χρειάζεται ο οργανισμός προκειμένου να αναρρώσει. Ζητήστε την γνώμη του γιατρού σας για το πότε θα είσθε έτοιμοι. 2.17. Πόσο μπορεί να κοστίζει μια θεραπεία με laser; Μια θεραπεία στοιχίζει μεταξύ 50-100 ευρώ εξαρτώμενη από τις παθήσεις που θα κάνουμε θεραπεία αλλά και τον χρόνο που θα χρησιμοποιηθεί το laser. Μια μέση επίσκεψη στα 70-80 ευρώ θεωρείται λογική με βάση το ακριβό κόστος αγοράς μιας καλής μονάδας laser μαζί με τις κεφαλές της που φθάνει τις πολλές χιλιάδες ευρώ λαμβανομένου υπ’ όψιν και την συντήρησή της. 2.18. Εμπιστευθείτε την θεραπεία σας με laser στα χέρια ειδικών Κατ' αρχήν το laser δεν είναι πανάκεια. Είναι ένα καλό ιατρικό εργαλείο που μόνο στα χέρια ειδικών πιστοποιημένων στη θεραπευτική με laser μπορεί να κάνει θαύματα, θεραπεύοντας και δίνοντας άμεση και μόνιμη λύση σε προβλήματα υγείας που χρόνια τώρα ίσως να σας βασάνιζαν. Το τρίπτυχο μιας πετυχημένης θεραπείας εξαρτάται από τον κατάλληλα επιλεγμένο ασθενή που αντιμετωπίζεται από τον σωστά εκπαιδευμένο χρήστη ο οποίος χρησιμοποιεί την κατάλληλη συσκευή θεραπευτικού laser. Μπορείτε επίσης να επισκεφθείτε την ιστοσελίδα της Πανελλήνιας Επιστημονικής Ένωσης Θεραπευτικής με Laser. www.panepethel.gr Εκεί μπορεί κάποιος να βρει ιατρούς διαφόρων ειδικοτήτων και φυσικοθεραπευτές, όλοι Μέλη της ΠΑΝΕΠΕΘΕΛ και πιστοποιημένοι χρήστες στη θεραπευτική με laser. Επίσης για ερωτήσεις σε προβλήματα υγείας που σας απασχολούν υπάρχει και το email: info@panepethel.gr
19
ΜΕΡΟΣ 3ο ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ LASER
3.1. Βιολογική Διέγερση Η «αφύπνιση» της κυτταρικής δράσης ή λειτουργίας με το θεραπευτικό αποτέλεσμα που επιτυγχάνεται από το φως του laser, όπως ανέφερε ο ερευνητής Endre Mester αλλά και πολλοί άλλοι μετά από αυτόν, ονομάσθηκε Βιολογική Διέγερση. Ένα καλό θεραπευτικό αποτέλεσμα δεν έρχεται από μόνο του. Αυτό πρακτικά προϋποθέτει: ► Ο Θεραπευτής πρέπει να είναι καλός γνώστης της θεραπείας laser, ► Να έχει στην κατοχή του ένα σωστό σύστημα laser με κεφαλές για το ανάλογο μήκος κύματος, ► Μια σωστή διάγνωση από τον ειδικό ιατρό. Δυστυχώς δεν είναι ασύνηθες πολλοί από τους θεραπευτές να τους λείπει ανάλογη ιατρική γνώση αλλά και σε πάρα πολλές περιπτώσεις να μην έχουν ιδέα σχετικά με το laser που κρατούν στα χέρια τους, τι σημαίνει μήκος κύματος, ποια είναι η ισχύς εξόδου της κεφαλής ή τι περιλαμβάνει μια δοσολογία κατά την θεραπεία του ασθενούς. 3.2. Πώς επιτυγχάνεται η βιολογική διέγερση; Η θεραπεία με HeNe, GaAlInP, GaAlAs, GaAs βασίζεται ολοκληρωτικά σε φωτοβιολογικές επιδράσεις, ή αυτό που αλλιώς λέγεται βιολογική διέγερση όπως αναφέρθηκε προηγουμένως. Βιολογική διέγερση έχουμε όταν σε έναν ιστό δοθεί μια κάποια δόση ακτινοβολίας με το laser, σε γενικές γραμμές μεταξύ 0,5 και 5j/cm2 (joule) = Ws => Watt - Sec. Πολύ χαμηλή δόση δίνει ανεπαρκή αποτελέσματα ενώ σε πολύ υψηλή δόση κινδυνεύει κανείς να θέσει τροχοπέδη ή κορεσμό στην περιοχή του πόνου. Αυτό σημαίνει ότι η βιολογική διέγερση των ιστών και κατά συνέπεια το αποτέλεσμα της θεραπείας μειώνεται ή απλώς δεν υπάρχουν εμφανή σημεία βελτίωσης. 3.3. Φωτοϋποδοχείς απορρόφησης του laser Η θεραπεία με laser δεν βασίζεται στην ανάπτυξη κάποιας θερμότητας αλλά σε φωτοχημικά και φωτοβιολογικά φαινόμενα στα κύτταρα και τους ιστούς που την απορροφούν. Για να απορροφηθεί το φως του laser, πρέπει να υπάρχουν υποδοχείς. Τέτοιοι υποδοχείς είναι πολύ γνωστοί σε φυτά. Μέχρι σήμερα έχουν ανακαλυφθεί περισσότερες από τριακόσιες πρωτεΐνες που αντιδρούν φωτοχημικά και είναι ικανές να απορροφήσουν χαμηλή φωτεινή ενέργεια, και έχουν ταυτοποιηθεί τόσο σε προκαριωτικούς όσο και σε ευκαριωτικούς οργανισμούς. Πολύ περισσότερες ανακαλύπτονται κάθε χρόνο. Όμως υπάρχουν υποδοχείς τους φωτός και στον άνθρωπο πολλοί περισσότεροι από εκείνους που υπάρχουν στα μάτια και το δέρμα. Στους ανθρώπινους οργανισμούς, οι πιο γνωστές φωτοχημικά ενεργές πρωτεΐνες υποδοχείς είναι οι χρωστικές ουσίες ραβδία και κωνία (που ανήκουν σε ραβδιοφόρα και κωνιοφόρα φωτοευαίσθητα κύτταρα) στο μάτι. Ωστόσο, πρόσφατα έχουν ανακαλυφθεί και άλλοι ανθρώπινοι φωτοϋποδοχείς. Παραδείγματα αποτελούν οι εγκεφαλοψίνες στον εγκέφαλο καιη πινοψίνη στην επίφυση. 21
Lasers που Θεραπεύουν Με δεδομένη την ανακάλυψη των πρωτεϊνών υποδοχέων στην επίφυση, τον υποθάλαμο και άλλους ιστούς των κατώτερων σπονδυλωτών, είναι απλά θέμα χρόνου να ξεκαθαριστεί ότι και άλλοι ανθρώπινοι ιστοί έχουν πρωτεΐνες φωτοϋποδοχείς. Βιβλιογραφία: [1160]. 3.4. Πρωτογενείς μηχανισμοί επίδρασης του laser στον ιστό Έχει παρατηρηθεί ότι στον ιστό εκείνον όπου ακτινοβολούμε με το φως του laser έχουμε μια άμεση και μια έμμεση, αρχική και δευτερεύουσα αντίδραση του οργανισμού. 3.4.1. Αρχικές αντιδράσεις Με την χορήγηση σωστής δοσολογίας διεγείρονται συγκεκριμένες κυτταρικές λειτουργίες και αυτό είναι ιδιαίτερα εμφανές αν η ακτινοβολούμενη περιοχή παρουσιάζει εξασθενημένη λειτουργικότητα. Σημαντικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία παίζουν τα χρωμοφόρα με τη μορφή π.χ. πορφυρινών και διαδραματίζουν ένα σημαντικό ρόλο. Είναι ακόμα γνωστό ότι μικρές ποσότητες μονήρους οξυγόνου* (singlet oxygen) συγκεντρώνονται όταν ο ιστός ακτινοβολείται με το φως του laser. Η ομάδα των Rochkind και Lubart στο Ισραήλ το έχει δείξει αυτό με τη χρήση τεχνικών NMR (Nuclear Magnetic Resonance). Το μονήρες οξυγόνο είναι μια «ελεύθερη ρίζα» που επηρεάζει το σχηματισμό ATP (τριφωσφατική αδενοσίνη – adenosine triphosphate), η οποία και αποτελεί το ενεργειακό απόθεμα του κυττάρου. Ένας άλλος φωτοδέκτης που έχει προταθεί πρόσφατα είναι η οξειδάση NADPH, η οποία έχει εντοπιστεί σε κύτταρα που δεν ανήκουν στο αίμα. Περιέχει μια φλαβοπρωτεϊνη η οποία μπορεί να αποτελεί το στόχο του φωτός. Πολλά χρωμοφόρα είναι φωτοευαισθητοποιητές και σχηματίζουν αντιδραστικά είδη οξυγόνου (ROS – Reactive Oxygen Species) μετά την ακτινοβόληση. Τα ROS, όπως το μονήρες οξυγόνο* , το NO και το H2 O2 σε μεγάλες ποσότητες καταστρέφουν τα κύτταρα αλλά σε μικρές ποσότητες εξυπηρετούν ως «δευτερογενείς αγγελιοφόροι» στη χιονοστιβάδα των γεγονότων που ακολουθούν την ακτινοβόληση με laser. Η επιρροή των ROS έχει καταδειχτεί με την ακτινοβόληση ινοβλαστών και την καθιέρωση της διεγερτικής αναλογίας του φωτός του laser. Η αντιοξειδωτική καταλάση προστέθηκε στη συνέχεια στο τριβλίο του Petri και ακολούθησε νέα ακτινοβόληση. Η προηγούμενη διέγερση δεν εμφανίστηκε. Η καταλάση είναι αποικοδομητής των ROS και προφανώς η αναχαίτιση των ROS εμπόδισε και τη διέγερση. Θεωρείται επίσης ότι το νιτρικό οξείδιο μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο. Επιπλέον, έχει παρατηρηθεί ότι επηρεάζεται η ισορροπία των ιόντων ασβεστίου σε κύτταρο. Η επιρροή του laser στις οξειδωτικές διεργασίες έχει καταδειχτεί από την Karu και άλλους. Η Karu έχει προτείνει το κυτόχρωμα a/a3, ένα συστατικό της αναπνευστικής αλυσίδας, ως έναν σημαντικό φωτοδέκτη. Βιβλιογραφία: [28], [29], [30], [31], [140], [180], [432], [469], [512], [1336]. 3.4.2. Μεταγενέστερες αντιδράσεις Αυτό οδηγεί με τη σειρά του σε έναν αριθμό μεταγενέστερων αντιδράσεων που έχουν μελετηθεί και μετρηθεί μέσα σε διάφορα πλαίσια: αυξημένος κυτταρικός μεταβολισμός και σύνθεση κολλαγόνου στους ινοβλάστες, αυξημένη δυνατότητα δράσης των νευρικών 22
Βιολογική δράση του laser κυττάρων, υποκίνηση για σχηματισμό DNA και RNA στον πυρήνα του κυττάρου, τοπικές επιδράσεις στο ανοσοποιητικό σύστημα, αύξηση στο σχηματισμό νέων τριχοειδών αγγείων με την απελευθέρωση αυξητικών παραγόντων, αυξημένη δραστηριότητα των λευκοκυττάρων, μετατροπή των ινοβλαστών σε μυοϊνοβλάστες και ένας μεγάλος αριθμός άλλων καταγεγραμμένων επιδράσεων. Σημειώστε: Πρέπει να διευκρινίσουμε ότι οι οποιεσδήποτε καταγεγραμμένες επιδράσεις στον οργανικό ιστό με τα όποια θεραπευτικά αποτελέσματα που μπορεί να προκύπτουν από την γενική δράση των απεστιασμένων χειρουργικών laser ή από τα λεγόμενα laser σάρωσης (που εκπέμπουν εξ αποστάσεως), λειτουργούν στο σώμα με αυτό που λέγεται δευτερογενής επίδραση και που σε μερικές περιπτώσεις, η διείσδυση του φωτός σε πιο βαθειά σημεία δεν είναι αναγκαία αυτή καθ΄αυτή για την βιολογική διέγερση, τουλάχιστον όχι για μερικά από τα βιοδιεγερτικά αποτελέσματα. Η πιθανή αιτία για τις δευτερογενείς καταγεγραμμένες επιδράσεις στον οργανισμό από αυτά τα laser είναι ότι τα κύτταρα των ιστών που υποβάλλονται στην επιφανειακή δράση του φωτός παράγουν ουσίες που στη συνέχεια εξαπλώνονται και κυκλοφορούν με το αίμα στις αρτηρίες και στο λεμφικό σύστημα. Βιβλιογραφία: [8], [32], [33], [34], [35], [36], [37]. 3.5. Δευτερογενείς μηχανισμοί επίδρασης του laser στον ιστό 3.5.1. Επίδραση στον πόνο Η φύση του πόνου είναι πραγματικά μια ιδιαίτερα σύνθετη κατάσταση. Η θεραπεία με laser επηρεάζει πολλές από τις ουσίες σήμανσης των νετροδιαβιβαστών που γνωρίζουμε ότι εμπλέκονται στη διαδικασία, όπως είναι οι ενδορφίνες, το νιτρικό οξελίδιο, η βραδυκινίνη, η σεροτονίνη, κτλ, όπως επίσης και τις άμεσες επιδράσεις που ασκούνται στα νεύρα. Βιβλιογραφία: [29], [188] [190], [246], [247], [375], [377], [432], [499], [502], [999], [1014]. 3.5.2. Επίδραση στην κυκλοφορία του αίματος Θερμογραφικές μελέτες έχουν δείξει ότι έμμεσα η θεραπεία laser μπορεί να προκαλέσει αύξηση της θερμοκρασίας στον ιστό, γεγονός που κατά κύριο λόγο οφείλεται στην αυξημένη ροή του αίματος. Σε αρκετές έρευνες η αύξηση αυτή της θερμοκρασίας έχει μετρηθεί σε ιστό που ακτινοβολήθηκε με φως laser, με αποτέλεσμα να διαφανεί ότι η θερμοκρασία μπορεί να αυξηθεί κατά μέσο όρο 1 βαθμό C σε όλη την περιοχή, και σε ορισμένα σημεία μέχρι τέσσερις βαθμούς C. Ιστολογικά δεν παρατηρήθηκε καμία αλλαγή. Αρκετά ενδιαφέρον επίσης ήταν το γεγονός ότι ποτέ δεν υπήρξε αύξηση θερμοκρασίας ασθενών στις ομάδες αντιπαράθεσης σε θεραπεία placebo. Είναι γνωστό επίσης ότι το φως λειτουργεί ως ρυθμιστής αυξομείωσης των τιμών της Μελατονίνης στο αίμα, αποδεικνύοντας την χαλάρωση και την ψυχική ηρεμία που κατακλύζει καταθλιπτικούς ασθενείς όταν αντικρύσουν το φως της Άνοιξης. Βιβλιογραφία: [14], [34], [109], [170], [189], [190], [221], [301], [398], [460], [497], [792]. 23
Lasers που Θεραπεύουν 3.5.3. Επίδραση στο ανοσοποιητικό σύστημα Ο Mester το 1981 σε περαιτέρω έρευνα παρουσίασε τις επιδράσεις στο ανοσοποιητικό σύστημα. Η επίδραση της θεραπείας laser στα μεγάλα φαγοκύτταρα αποτελεί ένδειξη του ισχυρισμού αυτού. Η έρευνα μέσω μετρήσεων πριν και μετά τη χορήγηση θεραπείας laser απέδειξε ότι επέρχεται ραγδαία αλλαγή των συστατικών της ανοσοποιητικής άμυνας. Για παράδειγμα η περιεκτικότητα λιποπρωτεϊνης άλφα -1 αυξήθηκε κατά 120%. Ο Dima σύγκρινε την ενεργοποίηση των μακροφάγων, χρησιμοποιώντας laser HeNe, ιντερφερόνη και ορό κορυνοβακτηρίου. Και οι τρείς μέθοδοι ενεργοποίησαν μια έντονη φαγοκυτταρική δραστηριότητα στα μακροφάγα. Ο Yamaya διαπίστωσε ότι τα laser 904 και 830 nm καθιστούν δυνατή μια ραγδαία ενεργοποίηση του υπεροξειδικού συστήματος, της οξειδάσης NADPH. Η αντίδραση του φωτός με την αιμογλομπίνη φαίνεται να είναι ένα από τα σημεία – κλειδιά στο μηχανισμό της βιολογικής διέγερσης. Βιβλιογραφία: [1], [2], [34], [214], [262], [273], [291], [372], [373], [458], [1031]. 3.5.4. Επίδραση σε διεγερτικούς και ρυθμιστικούς μηχανισμούς Το 1981 ο Mester παρουσίασε ένα άρθρο στο οποίο συνόψιζε την μελέτη από μια έρευνα που είχε δημοσιεύσει η ομάδα του στη Βουδαπέστη. Στο ερευνητικό μοντέλο που χρησιμοποίησαν αυτός και υπόλοιποι ερευνητές εξήγησαν τις διεγερτικές επιδράσεις του πολωμένου φωτός (100% προερχόμενο από laser, 75% από μια θερμική πηγή φωτός). Ανέφεραν ότι η ένταση του ηλεκτρικού πεδίου που προέρχεται από το γραμμικά πολωμένο φως του laser μεταβάλλει τη συμφωνία της διπλής λιπιδιακής στρωμάτωσης στην κυτταρική μεμβράνη μέσω της πόλωσης των ηλεκτρονίων και ηλεκτρικών διπόλων των λιπιδίων. Μια από τις συνέπειες αυτής της μεταβολής είναι η αλλαγή στην κατανομή του φορτίου στην επιφάνεια της κυτταρικής μεμβράνης. Όμως επειδή η μεμβράνη λειτουργεί ως «βιολογικός ενισχυτής», κάθε αλλαγή στην κυτταρική μεμβράνη επηρεάζει κάθε διαδικασία που σχετίζεται με αυτήν, όπως π.χ. την παραγωγή ενέργειας του κυττάρου, τις ανοσοποιητικές του διαδικασίες, τις ενζυμικές αντιδράσεις, τους παράγοντες μεταφοράς, κτλ. Βιβλιογραφία: [34]. 3.5.5. Επίδραση στον οργανισμό με διάφορους άλλους ωφέλιμους τρόπους Μια ενδιαφέρουσα υπόθεση σχετικά με την επίδραση της θεραπείας laser έχει διατυπωθεί από τους Reznikov και Pavlova, η οποία στηρίχθηκε σε τρεις διαφορετικές μελέτες. Ο Reznikov [857] παραθέτει την ακόλουθη περιγραφή: «Το φως του laser θα πρέπει να θεωρείται ως ένα ερέθισμα που προκαλεί μια προσαρμοστική αντίδραση επειδή κατά τη διάρκεια της εξέλιξης αυτού του είδους ο ερεθιστικός παράγοντας (παράγοντας πίεσης) είναι ασυνήθιστος». «Η ακραία έκθεση σε μονοχρωματικό φως (όπως είναι το 24
Βιολογική δράση του laser φως του laser) δε βιώθηκε σε κανένα εξελικτικό στάδιο. Αφού ισχύει κάτι τέτοιο, αποτελεί ένα ερέθισμα που είναι εξαιρετικό για την εμπειρία του οργανισμού. Όσο πιο ασυνήθιστο το φως, τόσο απαιτείται από τον οργανισμό να καταφύγει σε προσαρμοστικούς μηχανισμούς, ώστε να αντιδράσει καλύτερα στο ερέθισμα». «Για το λόγο αυτό, το φως του laser θεωρείται εξαιρετικός προσαρμοστικός παράγοντας, αφού παράγει προσαρμοστικές αντιδράσεις. Όσο μικρότερο είναι το εύρος φάσματος του laser, τόσο πιο ασυνήθιστο είναι το φως για την εμπειρία του οργανισμού, και αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα που καταγράφει η θεραπεία laser». Η ερευνήτρια Karu εντοπίζει μερικά τυπικά χαρακτηριστικά της θεραπείας laser, που έχουν στηριχθεί σε εκτεταμένες έρευνες: F Η αντίδραση του ασθενούς στη θεραπεία laser εξαρτάται από τη φυσιολογική του κατάσταση. F Οι επιδράσεις της θεραπείας laser στην πραγματικότητα εξαρτώνται άμεσα από τη δοσολογία και το μήκος κύματος. F Οι βιολογικές αντιδράσεις μπορούν να μεγιστοποιηθούν εντός συγκεκριμένων «φασμάτων δράσης». Ένα σύνολο φασμάτων δράσης μπορεί να είναι κατάλληλο για την επίτευξη μιας συγκεκριμένης βιολογικής αντίδρασης, ενώ η αντίδραση μπορεί να μεγιστοποιηθεί με ένα συγκεκριμένο μήκος κύματος εντός του κάθε φάσματος δράσης. F Οι βιολογικές αντιδράσεις των κυττάρων στη θεραπεία με παλμικό laser μπορεί να διαφέρουν (χωρίς απαραίτητα αυτό να σημαίνει ότι είναι καλύτερες ή χειρότερες) από τις αντιδράσεις σε ένα συνεχές laser και υπάρχει μια έντονη τάση εξάρτησης από τη συχνότητα των παλμών, την διάρκεια των παλμών και τον κύκλο εργασίας, όπως και από τη δοσολογία και το μήκος κύματος. F Το ορατό και το υπέρυθρο φως επηρεάζουν τη βιολογική ρύθμιση του οργανισμού με διαφορετικούς τρόπους. Π.χ. το ορατό φως προξενεί φωτοχημικές αλλαγές, ενώ το υπέρυθρο έχει τη δυνατότητα μόνο να παράγει φυσικές αλλαγές. Ωστόσο, σε μερικές περιπτώσεις το τελικό αποτέλεσμα ενδέχεται να είναι το ίδιο. F Η βιολογική αντίδραση στη διέγερση που προκαλεί το laser μπορεί να διαφέρει σημαντικά, ανάλογα με την ακολουθία βάσει της οποίας εφαρμόζονται τα διαφορετικά μήκη κύματος, ενώ ενδέχεται ακόμη και να μη σημειωθεί αντίδραση αν χρησιμοποιηθούν ταυτόχρονα δύο ή περισσότερα μήκη κύματος. Βιβλιογραφία: [728], [729], [730], [857]. Περαιτέρω σχετική βιβλιογραφία: Η διέγερση της σύνθεσης ATP [140], [149], [241], [257], [378], [590], [946], [1258]. Η αντιγραφή του DNA [21], [22], [33], [75], [121], [181], [220], [249], [251], [510], [587], [675], [754], [947], [948], [950]. 3.5.6. Σχεδιάγραμμα των μηχανισμών. Ανακεφαλαιώνοντας τα όσα αναφέρθηκαν παραθέτουμε κάποιο διάγραμμα που δείχνει τον μηχανισμό δράσης μιας βιολογικής θεραπείας με laser. 25
Lasers που Θεραπεύουν
26
Βιολογική δράση του laser 3.6. Μερικές απόψεις για τις συσκευές laser Κατ’ αρχάς οφείλουμε να γνωρίζουμε ότι ένα καλό θεραπευτικό αποτέλεσμα με laser είναι άμεσα εξαρτώμενο από την καλή ποιότητα θεραπευτικής συσκευής laser που διαθέτουμε. Από τεχνικής πλευράς τα τελευταία χρόνια έχουμε μια τεράστια ανάπτυξη και μεγάλη εξέλιξη στον τομέα παραγωγής διαφόρων εξειδικευμένων μηχανημάτων laser. Παρόλο που οι κατασκευαστικές εταιρίες μέχρι πρότινος έδιναν προτεραιότητα στη κατασκευή και πώληση θεραπευτικών συστημάτων με εκπομπή εξ’ αποστάσεως όπως μέσω laser σάρωσης ή κανονιοβολισμού, αυτή η τάση σήμερα έχει αντιστραφεί εξ’ αιτίας της μεγάλης αντανάκλασης που έχουμε από την επιδερμίδα του ασθενούς και την μεγάλη επίσης απώλεια σε δοσολογία που χάνεται και που δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε. Οι κεφαλές που χρησιμοποιούμε σε μια θεραπεία σε άμεση επαφή με το δέρμα μάς δίνουν τα πλεονεκτήματα που δεν έχουν τα laser σάρωσης. Δηλαδή 100% απορρόφηση της δέσμης laser από το σώμα του ασθενούς χωρίς αντανάκλαση από το δέρμα του αλλά και πλήρη έλεγχο της πραγματικής δοσολογίας που περνά βαθιά στο σώμα του ασθενούς, πράγμα πολύ σημαντικό αφού αυτή καθ’ αυτή η δοσολογία αποτελεί, όπως αναφέρθηκε, έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες προκειμένου να υπάρξει ένα θεραπευτικό αποτέλεσμα. Οι συσκευές σήμερα κατασκευάζονται σε μικρότερες διαστάσεις αρκετά ελαφριές, με όμορφο design, αρκετά ισχυρές κεφαλές που μπορούν να συνδεθούν κατά περίπτωση στις ανάγκες του ασθενούς, και με δυνατότητα τοποθέτησής του σε μια τσάντα σαν αυτή που τον παλιό καλό καιρό είχε στη διάθεσή του ο γιατρός που πήγαινε για μια εξέταση στο σπίτι του ασθενούς. Έχουν επίσης ανακαλυφθεί νέοι τύποι laser που κάνουν τη θεραπεία πιο αποτελεσματική ακριβώς όπως συνέβη με την εξέλιξη κάποιων φαρμακευτικών σκευασμάτων που υπήρξαν αρκετά ωφέλιμα για την ανθρωπότητα. Παράλληλα σήμερα μετά από χρόνια εμπειρίας στη θεραπευτική με laser γνωρίζουμε πολλά περισσότερα πράγματα που αφορούν τη θεραπεία των ασθενών με τις διάφορες παθήσεις των και πώς η θεραπεία τους με το laser θα μπορούσε να γίνει επίσης πιο αποτελεσματική. Δυστυχώς τα εμπορικά συμφέροντα βρίσκονται πολλές φορές πάνω από όλα και το ίδιο συμβαίνει και με κάποιες κατασκευαστικές εταιρίες laser οι οποίες τοποθετούν στη θέση μιας διόδου laser μια φθηνή ενδεικτική, ισχυρή κατά τα άλλα λυχνία, δηλαδή μια δίοδο L.E.D., ισχυριζόμενοι μάλιστα ότι «είναι το ίδιο με μια δίοδο laser». Πολλές φορές μάλιστα οι τιμές αυτών των μηχανημάτων «laser» είναι πολύ υψηλές. Υψηλές τιμές που πληρώνει τόσο ο άσχετος πελάτης-ιατρός προκειμένου να το αγοράσει όσο και ο ανυποψίαστος (για την κακή ποιότητα του μηχανήματος και φυσικά για το παρεχόμενο είδος θεραπείας του), ασθενής. Σε κλινικές μελέτες που χρησιμοποιήθηκαν laser και led με τις ίδιες παραμέτρους αποδείχθηκε πόσο αποτελεσματικό είναι ένα laser σε σχέση με τη χρήση έστω και πολύ ισχυρών led. Πολλοί παροδηγήθηκαν και αγόρασαν τέτοιες συσκευές led αλλά και «σωστές» συσκευές laser χωρίς δυστυχώς να γνωρίζουν τι είναι αυτό που αγόρασαν. Το αποτέλεσμα; Χιλιάδες μη αποτελεσματικές θεραπείες εκτελέστηκαν με δόσεις οι οποίες ήταν εξ' ολοκλήρου λάθος εξ' αιτίας λίγης ή καθόλου γνώσεως τόσο για το πώς εργάζεται ένα laser ή για την απόδοσή του σε μορφή ενέργειας. Αυτό τους οδήγησε σε απογοήτευση και γρήγορα συμπεράσματα ότι η θεραπεία με laser δεν είναι αποτελεσματική. 27
ΜΕΡΟΣ 4ο ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΠΑΘΗΣΕΩΝ ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ
4.1. Παθήσεις που μπορούμε να θεραπεύσουμε με laser Είναι συχνό φαινόμενο πολλοί ασθενείς αλλά και θεραπευτές να αναρωτιούνται αν επιτρέπεται να κάνουν θεραπεία για τούτη ή για εκείνη την πάθηση. Η απάντηση βεβαίως είναι πάντα ένα ΝΑΙ !!! Εντούτοις, το σημαντικό δεν είναι αν επιτρέπεται αλλά αν η θεραπεία στην οποία θα υποβληθούν οι ασθενείς θα είναι αποτελεσματική. Πρέπει να γίνει σαφές στον ασθενή αλλά και οι θεραπευτές να μην λησμονούν ποτέ ότι αν και οι «πάντες» μπορούν να υποβληθούν σε θεραπεία, αυτό δεν σημαίνει ότι οι «πάντες» θα έχουν επτυχή αποτελέσματα. Προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος μιας επιτυχούς θεραπείας ή στην περίπτωση που διενεργούμε μια κλινική έρευνα αυτή να είναι θετική δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι είναι απαραίτητη η συνδυασμένη γνώση της ιατρικής και των αρχών της θεραπευτικής με laser. Δεν παραβλέπουμε επίσης τη σπουδαιότητα μιας αξιόπιστης διάγνωσης του ασθενούς που υποβάλλεται σε θεραπεία laser διότι, έχει συμβεί πολλές φορές ένας διάχυτος πόνος να οφείλεται σε πάθηση που η προτεραιότητα μιας ορθής θεραπευτικής αγωγής έπρεπε πρώτα να είχε δοθεί με άλλα μέσα. Η θεραπεία με laser είναι μια απολύτως ασφαλής θεραπεία, με την προϋπόθεση ότι γίνεται με laser που δεν είναι σε θέση να δημιουργήσουν π.χ. εγκαύματα στους ασθενείς. Ενδείξεις - Εφαρμογές Αναφορικά με την αποτελεσματικότητα και τη θεραπευτική αξία των ακτίνων laser πρέπει να διευκρινήσουμε ότι ένα μέρος των παθήσεων αφορά πραγματική αποκατάσταση του προβλήματος του ασθενούς. Π.χ. μια αυχεναλγία ή μια οσφυαλγία ενώ σε άλλη περίπτωση όπως π.χ. μια ρευματοειδή αρθρίτιδα ή περιπτώσεις βαριάς οστεοπώρωσης η θεραπεία αποτελεί ένα είδος ανακούφισης στα συμπτώματα του ασθενούς. Πάραυτα στη θεραπεία με laser έχουν διατυπωθεί πολλά θετικά συμπεράσματα μεταξύ άλλων σε... 3 Αυχενικό σύνδρομο. 3 Παγωμένος ώμος - Αλγοδυστροφία. 3 Οσφυαλγίες μηχανικής αιτιολογίας - ισχιαλγίες. 3 Οστεοαρθρίτιδες (ώμου, γόνατος, κροταφογναθικές κλπ.). 3 Σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα. 3 Νευραλγίες διάφορες (τριδύμου, μεσοπλεύριας [πλάτης],πονοκέφαλοι, ημικρανίες κλπ.). 3 Έρπητας ζωστήρας, κρυολογήματος. 3 Πάρεση προσωπικού νεύρου. 3 Αθλητικές κακώσεις (διαστρέμματα, τενοντίτιδες, επικονδυλίτιδες κλπ). 3 Πελματιαία απονευρωσίτιδα πτέρνας (άκανθα) και οστεοχονδρίτιδα (επιφυσίτιδα). 3 Αρθρίτιδα (σπονδυλοαρθρίτιδα, οστεοαρθρίτιδα, ρευματοειδής, ψωριασική, - Οροαρνητικές σπονδυλίτιδες. 3 Αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια. 3 Πώρωση καταγμάτων. 3 Άτονα έλκη διαβητικών ασθενών, κατακλίσεις και δερματικές εξελκώσεις. 29
Lasers που Θεραπεύουν 4.2. Κατηγορίες ασθενών που μπορούν επίσης να ωφεληθούν Η θεραπευτική με laser ενδείκνυται επίσης στις κάτωθι ευαίσθητες ομάδες ασθενών 1. Ασθενείς νηπιακής - παιδικής ηλικίας, τα μικρά παιδιά, παρουσιάζουν φοβερά γρήγορη βελτίωση με την θεραπεία laser.
2. Ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη – επουλώνονται ακόμη και οι πληγές τους.
3. Ασθενείς με άσθμα έχουν θαυμάσια αποτελέσματα βελτίωσης μετά από μόνο 2-3 αγωγές.
4. Ασθενείς με γαστρεντερικές ενοχλήσεις παρουσιάζουν σοβαρή βελτίωση και επούλωση ακόμη και σε σοβαρές παθήσεις όπως είναι η νόσος του Crohn. 5. Ασθενείς με έλκη από κατάκλιση ή με χρόνια διαβητικά άτονα έλκη όπως π.χ. το σύνδρομο του Αδαμαντιάδη ή της νόσου του Buerger ακόμη και μέχρι το στάδιο της γάγγραινας.
30
Αντιμετώπιση παθήσεων ενδείξεις και εφαρμογές 4.3. Άλλες θεραπευτικές ενδείξεις Πολλές ενδείξεις έχουν εξεταστεί κλινικά αλλά ακόμα στερούνται επιστημονικής στήριξης. Κάποιες από αυτές είναι ασήμαντες ενδείξεις, αλλά κάποιες άλλες είναι σημαντικές. Σε μια συνάντηση που έλαβε χώρα στο Πανεπιστήμιο του Όσλο το Φεβρουάριο του 1999, ο Calderhead παρατήρησε ότι η μελέτη μιας μεμονωμένης περίπτωσης μπορεί να είναι μικρής σημασίας, αλλά όταν υπάρχουν πολλές τέτοιες μεμονωμένες μελέτες που παρουσιάζουν παρόμοια αποτελέσματα, μπορεί κάτι ενδιαφέρον να βρίσκεται πίσω τους. Πολλές σημαντικές ανακαλύψεις έχουν ξεκινήσει από μελέτες μεμονωμένων περιστατικών ή ακόμα και από ανεκδοτολογικές αναφορές. Σε κάθε επάγγελμα, κυκλοφορούν ανεπιβεβαίωτες αναφορές και ιστορίες καθαρά φανταστικές. Ας κοιτάξουμε τώρα τα πιο αμφίβολα παραδείγματα που ξεπροβάλουν ενίοτε στον τομέα της θεραπευτικής μέσω laser.
3 Ρυτίδες
3 Κυτταρίτιδα
3 Παχυσαρκία
3 Μετα-εμμηνοροϊκό άγχος
3 Απώλεια μαλλιών – Τριχόπτωση
Βιβλιογραφία: [294], [295], [332], [551], [631], [733], [781], [844], [1145], [1146], [1147], [1317], [1428], [1686].
31
ΜΕΡΟΣ 5ο ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ
LASER ΑΣΘΕΝΟΥΣ
5.1. Κίνδυνοι και ασφάλεια ασθενών κατά τη θεραπεία με laser Θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς και όχι άδικα ότι, όπως όλα τα νομίσματα και οι ιστορίες έχουν δυο όψεις το ίδιο δεν θα μπορούσε να συμβαίνει και με τη θεραπεία laser; «Τι κίνδυνοι λοιπόν και παρενέργειες συνδέονται με τη θεραπεία laser»; μπορείτε να ρωτήσετε. Γίνεται γνωστό από την αρχή ότι δεν υπάρχει ο παραμικρός κίνδυνος ή παρενέργεια ειδικά όταν η θεραπεία γίνεται από τα χέρια πιστοποιημένου χρήστη στη θεραπευτική με laser αφενός και αφετέρου διότι το θεραπευτικό laser είναι μια ακτίνα οπτικού ή υπερύθρου φωτός και τίποτα περισσότερο. Αυτό το καθαρό φως του laser περικλείει από μόνο του τόσο κίνδυνο όσο κίνδυνο θα περιέκλειε μια καθαρή νότα από ένα φλάουτο σε σύγκριση με τον ήχο από ένα πανδαιμόνιο πολλών και διαφορετικών οργάνων μαζί. 5.2. Η σημασία μιας ορθής διάγνωσης Όμως είναι πολύ σημαντικό να έχουμε σωστή άποψη για τις δυνατότητες και τη σωστή χρήση τόσο του εργαλείου laser που κρατάμε στα χέρια μας όσο και της θέσεώς μας απέναντι στα προβλήματα του ασθενούς ειδικά όταν παίρνουμε την ευθύνη μιας διάγνωσης για την οποία δεν είμαστε αρμόδιοι. Φανταστείτε π.χ. να έρθει ένας νεαρός ασθενής στο ιατρείο ή στο φυσικοθεραπευτήριό με τον τυπικό πόνο στο γόνατο. Παίρνετε ασύνετα το laser στα χέρια σας λέγοντας στον ασθενή να μην ανησυχεί διότι, σε λίγο θα είναι καλά. Όμως παρ' όλο που ο ασθενής έχει έρθει για θεραπεία αρκετές φορές ο πόνος χειροτερεύει. Όταν ο ασθενής αργότερα επισκέπτεται τον ειδικό ιατρό διαπιστώνει με λύπη ότι στο γόνατο υπάρχει καρκίνος σε προχωρημένο μάλιστα στάδιο. Εμείς γίναμε αιτία να καθυστερήσουμε τον ασθενή από μια πρέπουσα διάγνωση και άμεση θεραπεία. Η παραπάνω ιστορία παρόλο που δεν είναι πραγματική περιγράφει την σημασία της κατάλληλης διάγνωσης. Σκεφθείτε, παρ' όλο που το laser δεν ανακαλύφθηκε χθες αλλά πριν 50 χρόνια, και παρ' όλο που σε άλλες χώρες της υδρογείου χρησιμοποιείται εδώ και πολλά χρόνια, για την χώρα μας είναι σχετικά νέο. Συνεπώς δεν είναι λίγοι εκείνοι που βλέπουν με σκεπτικισμό τις θεραπευτικές του ιδιότητες. Αυτό και μόνο δημιουργεί την ανάγκη για περαιτέρω σωστή μεταχείριση αυτής της συσκευής στις ανάγκες των ασθενών. Οι ασθενείς θα πρέπει να έχουν ήδη μια γενικά παραδεκτή επιβεβαίωση της ασθένειάς των. Αυτό ελαττώνει τον κίνδυνο να κάνουμε εμείς κάποια κακή διάγνωση. Κακή διάγνωση σημαίνει ότι η κατάσταση του ασθενούς χειροτερεύει εξ’ αιτίας μας αφού προσπαθούμε να θεραπεύσουμε κάτι διαφορετικό από αυτό που στην πραγματικότητα έπρεπε. Ας μην ξεχνούμε ότι ο πλέον αρμόδιος να εξετάσει πρώτος τον ασθενή μας είναι ο αρμόδιος ειδικός ιατρός ώστε να υπάρχει από την αρχή μια σωστή διάγνωση και να μην κάνουμε θεραπεία για άλλα προβλήματα σε σχέση με τα πραγματικά του ασθενούς. Θα πρέπει λοιπόν να είμαστε πολύ προσεκτικοί και πρώτα απ' όλα να μην παίρνουμε την υγεία των ασθενών μας ποτέ στα ελαφρά. 33
Lasers που Θεραπεύουν Ποτέ μην ξεχνάτε: Δεν πειραματιζόμαστε με το laser και τους ασθενείς μας. Τα πειράματα ανήκουν στους ερευνητές επιστήμονες και στα κέντρα έρευνας. Από την άλλη πλευρά η δική μας πείρα πάνω στην ειδικότητά μας καθώς και η εμπειρία στο laser μας δίνει την ευκαιρία να αυξήσουμε την πιθανότητα βελτίωσης της υγείας του ασθενούς μας όσο το δυνατόν συντομότερα. 5.3. Γενικοί κίνδυνοι από ένα θεραπευτικό μηχάνημα laser Όταν ανακαλύφθηκε το laser στις αρχές της δεκαετίας του '60, θεωρήθηκε ως ένα μυστήριο στο χώρο των εφευρέσεων και σαν κάτι που ακτινοβολούσε επικίνδυνες ακτίνες. Ακόμη και σήμερα 50 χρόνια αργότερα πολλοί φοβούνται το laser και τις ακτίνες δράσης του, διότι ίσως δεν γνωρίζουν περί τίνος πρόκειται και πολύ πιθανόν διότι μπορεί να το συγχέουν με υπεριώδεις πηγές ακτινοβολίας. Όμως δεν είναι έτσι τα πράγματα. Το laser δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια απλή συσκευή η οποία παράγει ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία. Εργάζεται με ηλεκτρική ενέργεια συνδεδεμένη στην οποιαδήποτε πρίζα του σπιτιού μας. Μερικές φορές θα πρέπει αυτό το εισερχόμενο ηλεκτρικό ρεύμα να αυξηθεί για να λειτουργήσει μια δυνατή συσκευή laser. Σε μερικά laser τα οποία εργάζονται με εκπομπή αυτομάτου άνοιγμα - κλείσιμο, χρησιμοποιούνται τόσο υψηλές τάσεις που φθάνουν τα 100.000 Volt. Δυστυχώς έχουν αναφερθεί πολλά ατυχήματα, όταν άσχετα άτομα προσπάθησαν να επισκευάσουν ή να βρουν τα λάθος μιας υπολειτουργούσας συσκευής. Τα ατυχήματα λοιπόν έχουν σχέση αποκλειστικά με την επαφή των ατόμων σε ηλεκτροφόρα τμήματα του laser και όχι με την εκπομπή των ακτίνων. 5.4. Κίνδυνοι ακτινοβολίας στο δέρμα Τα laser χαμηλής ισχύος που σήμερα χρησιμοποιούνται με ισχύ κάτω των 500 mW εκπέμπουν χαμηλή ενέργεια φωτονίων και βρίσκονται αρκετά μακριά από τις τιμές της ιονίζουσας ακτινοβολίας. Παρατηρήστε τον πίνακα που ακολουθεί.
Εν τούτοις έχουν αναφερθεί μεμονωμένες περιπτώσεις όπου έχει προκληθεί κοκκίνι34
Θεραπεία laser και ασφάλεια ασθενούς σμα δέρματος ή μπλε σημάδια σαν ο ασθενής να έχει κτυπήσει. Από τι προήλθε αυτό είναι άγνωστο. Μια θεωρία είναι ότι ίσως είναι αποτέλεσμα της μεγάλης πίεσης της κεφαλής laser στους ιστούς κατά τον χρόνο μιας θεραπείας. Από την άλλη πλευρά η εστίαση π.χ. μιας κεφαλής laser GaAs με ισχύ 60 mW έχει σαν αποτέλεσμα μια αίσθηση αδύναμης θερμότητας επί του δέρματος και τίποτα περισσότερο. Σε επαφή με ένα τέτοιο στοιχείο αισθάνεται κανείς αυτή την αδύναμη θερμότητα μετά από λίγα λεπτά της λειτουργίας του. Για να αισθανθεί κανείς "κάποιο κάψιμο" από ένα τέτοιο στοιχείο αυτό θα πρέπει να ξεπεράσει τα 500 mW και εφόσον έχει κατασκευασθεί έτσι ώστε να εκπέμπει την δέσμη φωτός εστιασμένα και σε παράλληλο σχήμα. 5.5. Κίνδυνοι τύφλωσης των ματιών από τα θεραπευτικά laser Από τα πρώτα χρόνια της τεχνολογίας των laser υπήρχε μια εγρήγορση για τον αυξημένο κίνδυνο πρόκλησης βλαβών στα μάτια σε σύγκριση με τις συμβατικές πηγές φωτός. Θεσπίστηκαν λοιπόν νέοι κανόνες για να αντιμετωπιστεί ο κίνδυνος και τα laser κατατάσσονται σε τέσσερις κατηγορίες (Class 1, 2, 3Α, 3Β και 4) σύμφωνα με την δυνατότητα τους να προκαλέσουν βλάβη στα μάτια. Τα laser στις κατηγορίες 1 μέχρι 3Α θεωρούνται «ασφαλή». Οι περιορισμοί στη χρήση των laser κατηγορίας 3Β ως θεραπευτικών εργαλείων έχουν σταματήσει στην Ευρώπη αφού δεν υπάρχουν αναφορές για τραυματισμούς ματιών από τέτοια laser. Η κατηγορία 4 αποτελείται τόσο από χειρουργικά όσο και από ισχυρά βιομηχανικά laser ικανά να προκαλέσουν εγκαύματα και τομές. Πολλά έχουν γραφεί για την χρήση των laser ως ενός στρατιωτικού όπλου για την τύφλωση των αντιπάλων. Αυτό δεν είναι δυνατόν να γίνει. Ο χρήστης του οπλικού συστήματος laser θα αποκάλυπτε τη θέση του και θα γινόταν και ο ίδιος στόχος. Τα laser στο στρατό χρησιμοποιούνται ως όργανα μέτρησης αποστάσεων, είτε ως οδηγοί βλημάτων (τροχιοδείκτες), είτε ως δείκτες στόχων – ένα laser δείχνει έναν στόχο και μια «έξυπνη» βόμβα ή πύραυλους βλέπει την κηλίδα του laser και πέφτει μέχρι εκεί. Το μάτι είναι ένα από τα ευαίσθητα σημεία του σώματος. Αναφορές για τραυματισμούς στα μάτια είναι πολύ σπάνιες και όταν συμβαίνουν, είτε αφορούν στη χρήση πολύ ισχυρών βιομηχανικών laser όπου τα μέτρα προστασίας έχουν αγνοηθεί ή σε εργαστήρια όπου οι άνθρωποι με τον καιρό γίνονται απρόσεκτοι. Επιπλέον, υπάρχουν άτομα που δεν γνωρίζουν ότι υπάρχει τραυματισμός του ματιού του διότι απλώς δεν τον ενοχλεί, αν και υπάρχει ουλή στον αμφιβληστροειδή. Αν κάποιος από αυτούς υποβληθεί σε θεραπεία laser π.χ. για τον αυχένα του τότε, μπορεί να προκύψει θέμα σκεπτόμενος ότι πιθανότατα ο τραυματισμός του να οφείλεται στο laser. Πάραυτα μέχρι σήμερα δεν έχουν αναφερθεί καθόλου ατυχήματα στον αμφιβληστροειδή χιτώνα, ή σε κάποιο άλλο μέρος του οφθαλμού, από κάποιο laser. Εν τούτοις το 1998 υπήρξε το ξέσπασμα μιας «laser υστερίας» στον τύπο της Δανίας. Ένας μηχανικός των τρένων αναφέρθηκε ότι έχασε το 20% της όρασής του μετά από έκθεση στο φως ενός δείκτη laser που είχαν δύο νεαρά παιδιά. Επί πλέον ένας οδηγός αναφέρθηκε ότι είχε τραυματιστεί με ένα παρόμοιο τρόπο. Όλα αυτά βέβαια είναι απλά ανοησίες. 35
Lasers που Θεραπεύουν Αυτό το φαινόμενο το συναντούμε όλο και πιο συχνά στα γήπεδα όπου «οπαδοί» της μιας ή της άλλης ομάδας ενοχλούν τους παίχτες με ισχυρούς δείκτες laser, αλλά κανένας από αυτούς δεν τυφλώθηκε ποτέ, αν και η δέσμη επηρεάζει προς στιγμήν το μάτι του παίχτη. Οι πιλότοι επίσης μπορεί να ενοχληθούν από μια ορατή δέσμη laser αλλά όχι και να τυφλωθούν. Οι δείκτες laser δεν τραυματίζουν τα μάτια! Είναι πολύ μικρής ισχύος και με δεδομένο ότι το μάτι αντιδρά στο οπτικό φως του δείκτη laser, η κίνηση των ματιών αυτόματα ελαττώνει το χρόνο έκθεσης. Έστω και αν κάποιοι μπορεί να σκεφθούν έτσι, η σκέψη τους είναι αβάσιμη, διότι η θεραπεία σε βλάβες του αμφιβληστροειδούς π.χ. των διαβητικών που απαιτούν μερικές εκατοντάδες παλμών από δυνατές δέσμες laser Αργού και διοδικών laser οι οποίες οδηγούνται ακριβώς μέσα στον οφθαλμό εν τούτοις ο ασθενής όχι μόνον δεν συνειδητοποιεί κανένα τραυματισμό, δεν τυφλώνεται, αντιθέτως αναφέρει πως η όραση του είναι τώρα θαυμάσια. Το ίδιο συμβαίνει και στη θεραπεία του καταρράκτη, μια ισχυρή δέσμη laser Nd:YAG οδηγείται μέσα στον οφθαλμό προκειμένου να τον καθαρίσει. Διορθώσεις στην όραση (μυωπία) γίνονται με excimer laser, που εξαχνώνουν μέρος του κερατοειδούς. Δέσμες από laser CO2 χρησιμοποιούνται επίσης στη χειρουργική οφθαλμιατρική. Όλα αυτά τα laser είναι ισχυρά και ικανά να καταστρέψουν ιστούς, εν τούτοις σε καμιά περίπτωση δεν έχουμε τύφλωση των ματιών μας. Εξαίρεση θα μπορούσε να αποτελέσει και να προκληθεί τραυματισμός στα μάτια αν χρησιμοποιηθεί μια υπέρυθρη (αόρατη στο ανθρώπινο μάτι) δέσμη laser από μικρή απόσταση με ισχυρό ευθυγραμμισμένο laser και με έκθεση του οφθαλμού για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αλλά στην πραγματικότητα, κανένα laser δεν μπορεί να τυφλώσει κάποιον. Υπάρχουν ωστόσο πηγές φωτός που είναι πιο επιβλαβείς για τα μάτια από τα αντίστοιχα laser. Ένα τέτοιο κατασκεύασμα που συνήθως ονομάζεται IPL (Intense Pulsed Light) χρησιμοποιεί μια πανίσχυρη λυχνία φωτός με ένα φίλτρο εκπομπής στις ζώνες χρωμάτων και υπερύθρου. Εκπέμπει παλμούς φωτός σε μια περιοχή κύματος από 600 ως 900 nm και με παλμική ενέργεια γύρω στα 50 j/cm2 του διαφράγματος του. Το διάφραγμα (άνοιγμα) είναι συνήθως τετράγωνο και της τάξης του ενός με τρία εκατοστά του μέτρου. Όπως τα laser Ρουβιδίου και Αλεξανδρίτη, αυτή η συσκευή χρησιμοποιείται για αποτριχώσεις. Το φως απορροφάται από τις σκουρόχρωμες τρίχες και μετατρέπεται σε θερμότητα, η οποία καίει τον περιβάλλοντα θύλακα μέχρι την καταστροφή ή τον τραυματισμό του. Αυτή η τεχνική ονομάζεται φωτόλυση. Αν αυτή η πηγή φωτός οδηγηθεί σε έναν απροστάτευτο οφθαλμό, μπορεί να προκαλέσει πιο σοβαρό τραυματισμό από εκείνον που είναι πιθανό να προκληθεί αν κάποιος κοιτάξει κατάματα την ακτίνα ενός μη ευθυγραμμισμένου laser ρουβιδίου με ένα σύστημα μεταφοράς με οπτική ίνα που χρησιμοποιείται και αυτό για αποτρίχωση. Αλλά επειδή αυτές οι κατασκευές λυχνιών φλας δεν είναι laser, δεν υπάρχουν περιορισμοί και κανονισμοί για τη χρήση τους! 36
Θεραπεία laser και ασφάλεια ασθενούς Στην περίπτωση που ο κερατοειδής χιτώνας και ο φακός του ματιού εστιάσουν την λαμπρότητα των ακτίνων επί του αμφιβληστροειδούς, η πυκνότητα ενέργειας της ακτινοβολίας πολλαπλασιάζεται σε περισσότερες από 100.000 φορές εν σχέση με την αρχική πυκνότητα ενέργειας. Ο κερατοειδής, ο φακός, το υαλώδες σώμα και το υδατοειδές υγρό επιτρέπουν καλύτερα την είσοδο στις ακτίνες του φωτός που εκπέμπονται από το μήκος κύματος μεταξύ 450 - 900 nm. Παρατηρήστε τον πίνακα που περιγράφει τη φασματοσκοπική μετάδοση του οφθαλμού. Όπως παρατηρούμε από τον παραπάνω πίνακα το μάτι αντιδρά στο φως των ακτίνων μειώνοντας τον βαθμό διαστολής με βάση την πυκνότητα φωτεινής ενέργειας που δέχεται. Οι κίνδυνοι ελαχιστοποιούνται αν η θεραπεία με laser εφαρμόζεται σε ένα περιβάλλον καλά φωτισμένο, πράγμα που οδηγεί σε συστολή της κόρης του οφθαλμού. Αξίζει να σημειωθεί ότι η συστολή της κόρης του οφθαλμού στο διάχυτο φως φθάνει στο 1/16 εν σχέση με την ολική διαστολή σε πυκνό σκοτάδι. Συνεπώς τα laser υπερύθρων IR (αοράτων) ακτίνων είναι πιο "επικίνδυνα" από τα laser που εκπέμπουν στο ορατό οπτικό φάσμα. Που οφείλεται αυτό; Όπως είπαμε το μυϊκό σύστημα της ίριδας αυξομειώνει την συστολή - διαστολή της κόρης ρυθμίζοντας την ποσότητα του φωτός που διαπερνάται από την κόρη. Τα laser υπερύθρων IR εκπέμπουν έξω ή σχεδόν έξω από το ορατό οπτικό φάσμα που συλλαμβάνει το ανθρώπινο μάτι. Συνεπώς τα αντανακλαστικά του ματιού δεν αντιλαμβάνονται το υπέρυθρο IR φως με αποτέλεσμα να μην αντιδρούν επιτρέποντας έτσι όλη την υπέρυθρη (αόρατη στο γυμνό μάτι) φωτεινότητα να εστιασθεί στον αμφιβληστρoειδή χιτώνα του ματιού μας. Όμως, σ' αυτό εδώ ακριβώς το σημείο θα πρέπει να γνωρίζουμε δύο πράγματα. 1. Λόγω των χαμηλών επιπέδων δράσης των θεραπευτικών laser (λίγα mW) και λόγω του ότι η κατασκευή των ακτίνων αυτών δεν είναι παράλληλου χαρακτήρα έχουμε σαν αποτέλεσμα την διάσπαση του φωτός κατά την ακτινοβόληση στην περιοχή του ματιού από κάποια απόσταση. Αν η ακτινοβόληση γίνει εξ επαφής φθάνει να κλείσουμε τα μάτια μας. Επομένως καμία ανησυχία πάνω σ' αυτό το θέμα. 37
Lasers που Θεραπεύουν 2. Τα laser υψηλής ισχύος ή χειρουργικής είναι μερικές φορές τόσο επικίνδυνα που ακόμη και η αντανάκλαση του τοίχου μπορεί να επιφέρει βλάβες στα μάτια. Όμως ακόμη και εδώ υπάρχει εξαίρεση. Έχουμε πολύ δυνατά laser που εν τούτοις είναι εξ ολοκλήρου ακίνδυνα για τα μάτια. Πάρτε ως παράδειγμα ένα laser CO2 με ισχύ 100 W το οποίο είναι ακίνδυνο για τα μάτια μας εάν η ακτίνα δράσης του στο σημείο εστίασης ξεπεράσει τα 5 cm – τότε χάνεται και η εστίαση. Ιατροί από όλο τον κόσμο που εργάζονται με laser δεν έχουν αναφέρει καθόλου ατυχήματα τέτοιου είδους με βλάβες στο μάτι. Θα μπορούσε κανείς να ρωτήσει: «Είναι αρκετό να κλείνεις τα μάτια όταν γίνεται θεραπεία με laser στο πρόσωπό σου, ή είναι απαραίτητο να φοράς προστατευτικά γυαλιά;» Η απάντηση είναι ξεκάθαρη. «Ναι το κλείσιμο των ματιών είναι αρκετό.» Στην πραγματικότητα το κλείσιμο των ματιών αρκεί ακόμα και όταν το laser που χρησιμοποιείται είναι πολύ ισχυρό. Μπορούμε να κάνουμε ακόμη και θεραπεία σε μια φλεγμονή του ματιού π.χ. ένα κριθαράκι στη βλεφαρίδα χωρίς κίνδυνο, ακόμα και αν βρίσκεται ακριβώς μπροστά από την κόρη. Ο λόγος είναι ότι η βλεφαρίδα διαχέει και απλώνει το φως σε ολόκληρο τον αμφιβληστροειδή. Ωστόσο, η χρήση των προστατευτικών γυαλιών μπορεί να είναι επωφελής, ειδικά αν χρησιμοποιούνται ισχυρά και ευθυγραμμισμένα laser στο υπέρυθρο τμήμα του φάσματος. Σε κάθε περίπτωση, τα προστατευτικά γυαλιά δίνουν στον ασθενή μια αίσθηση ασφάλειας. Επιπλέον, οι θεράποντες δεν θα έχουν το ρίσκο μιας αγωγής για βλάβες από την πλευρά του ασθενούς, αν ο ασθενής φοράει συνεχώς προστατευτικά γυαλιά κατά της διάρκεια της θεραπείας. (Υπάρχει ο κίνδυνος κάποιος ασθενής να πείσει τον εαυτό του ότι το laser είχε κάποια αρνητική επίδραση στα μάτια του). Ας έχουμε κατά νου ωστόσο πως τα προστατευτικά γυαλιά που χρησιμοποιούνται δεν είναι κατάλληλα για όλους τους τύπους laser. Κάθε ομάδα laser χρειάζεται το δικό του τύπο γυαλί προκειμένου να υπάρχει ανάλογη προστασία. Τέλος, λόγω του γεγονότος ότι υπάρχουν laser που είναι επικίνδυνα για τα μάτια (λόγω εστιάσεως) προς αποφυγήν συζητήσεων και για ψυχολογικούς τουλάχιστον λόγους υποδεικνύεται να δίδεται η ευκαιρία στον ασθενή να χρησιμοποιήσει τα γυαλιά προστασίας. Προσοχή: Η χρήση των κοινών γυαλιών ηλίου για προστασία από μια δέσμη laser αυξάνει τον κίνδυνο στα μάτια διότι το σκοτείνιασμα που προκαλούν αυτά τα γυαλιά ηλίου προκαλούν μια διάταση της ίριδας επιτρέποντας έτσι την είσοδο περισσότερου φωτός. Αξίζει να αναφερθούμε στις έρευνες που είχαν γίνει πριν μερικά χρόνια. Ο ερευνητής Dr M. Maemo διαπίστωσε τα καλά αποτελέσματα της θεραπείας στον κερατοειδή των μοσχαριών εξ αιτίας φλεγμονής. Ο ερευνητής Dr M. Schwartz θεράπευσε οπτικά νεύρα σε κουνέλια. Και μια παρατήρηση. Παρ' όλο που ο κίνδυνος για τα μάτια είναι σχεδόν ανύπαρκτος εν τούτοις μικρά παιδιά μπορούν ελεύθερα να αγοράσουν και να χρησιμοποιήσουν όπως τους αρέσει, βελάκια, σφενδόνες, τόξα και βέλη, αεροβόλα όπλα και άλλα, τα οποία πολύ συχνά δημιουργούν σοβαρούς τραυματισμούς αφήνοντας μόνιμη βλάβη στα μάτια. Βιβλιογραφία: [129], [601], [1294], [1303]. 38
Θεραπεία laser και ασφάλεια ασθενούς 5.6. Αντενδείξεις Κατά την θεραπεία με laser αποκατάστασης ή χαμηλής ισχύος δεν υπάρχουν κάποιες πραγματικές (κλινικά διαπιστωμένες) αντενδείξεις. Ίσως όμως υπάρχουν κατηγορίες ασθενών όπου θα πρέπει να δείξουμε την πρέπουσα σοβαρότητα κατά τον χρόνο μιας θεραπείας. Γι' αυτές τις κατηγορίες ασθενών έχετε υπ' όψιν τα εξής: 5.6.1. Ασθενείς με Βηματοδότη ή μεταλλικά εμφυτεύματα Η θεραπεία με laser δεν απαγορεύεται αν κανείς φέρει πάνω του κάποια μέταλλα, βηματοδότη ή εμφυτεύματα στις αρθρώσεις μετά από κάποιες επεμβάσεις. Εφόσον οι βηματοδότες είναι ηλεκτρονικές συσκευές που είναι τοποθετημένες μέσα σε μεταλλικό περίβλημα δεν μπορούν να επηρεαστούν από το φως, ούτε από το φως του laser, όπως δεν θα μπορούσατε να επηρεάσετε με ένα laser το CD player που διαθέτετε. Ίσως είναι πρακτικό για την ψυχολογία του ασθενούς, να αποφεύγετε την εκπομπή του laser επάνω και γύρω από την περιοχή της θέσεως του βηματοδότη. 5.6.2. Ασθενείς σε εγκυμοσύνη Η εγκυμοσύνη είναι άλλη μια υποτιθέμενη αντένδειξη. Στην περίπτωση αυτή, θα πρέπει να υπερισχύει η συνηθι σμένη ιατρική κρίση αναφορικά με την επίδραση στο έμβρυο. Η θεραπεία με laser όμως δεν δημιουργεί καμιά βλάβη σε μια εγκυμονούσα μητέρα ούτε στο έμβρυό της ούτε και σε κάποια άλλα ζωτικά όργανα του σώματος. Ο Avila κατέγραψε κυτταρική βλάβη σε έμβρυα κότας μετά από τη χορήγηση ακτινοβολίας με laser HeNe μέσω ενός ανοίγματος στο αυγό. Θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι το μικρό έμβρυο της κότας δέχτηκε 5 mW φωτός laser επί πέντε λεπτά από μικρή από σταση μέσω ενός λίγο ή πολύ διαφανούς ιστού. Για να χορηγηθεί σε ανθρώπινο έμβρυο η ίδια δοσολογία ανά κιλό του σωματικού του βάρους διαμέσου της επιδερμίδας της μητέρας, θα χρειάζονταν εβδομάδες εφαρμογής της θεραπείας! Το πρόβλημα τόσο με τις περιπτώσεις ύπαρξης βηματοδότη όσο και εγκυμοσύνης είναι ότι επί πολλά χρόνια παρουσιάζονταν ως αντενδείξεις. Αν προκύψει η οποιαδήποτε επιπλοκή κατά τη διάρκεια ή λίγο μετά την εφαρμογή της αγωγής ακτινοβόλησης με laser, η οποία όμως να μη σχετίζεται με αυτό, είναι εύκολο να κατηγορήσει κανείς το laser και στο θεραπευτή πέφτει όλο το βάρος της απόδειξης περί του αντιθέτου. Αν υπάρχει κάποιο πρόβλημα όπως π.χ. πόνος στην μέση μιας εγκύου η θεραπεία δεν εγκυμονεί κάποιους κινδύνους έστω και αν εφαρμοσθεί ακόμη και στην κοιλιακή χώρα. Να θυμάστε ότι αν η έγκυος μητέρα νοιώθει καλά το βρέφος μέσα στην κοιλιά της νοιώθει ακόμη καλύτερα. Πιθανώς θα πρέπει να αποφεύγονται οι μεγάλες δοσολογίες πάνω από την κοιλιακή χώρα, αλλά σίγουρα το έμβρυο δε θα ζημιωθεί αν η μητέρα του απαλλαγεί από μια αυχενική ευαισθησία δοντιού ή από ένα ερπητικό έλκος. Όμως αποφεύγετε για ψυχολογικούς λόγους την θεραπεία με laser στην κοιλιακή χώρα των εγκύων γυναικών. Βιβλιογραφία: [194]. 39
Lasers που Θεραπεύουν 5.6.3. Επιληπτικοί ασθενείς Η επιληψία αποτελεί μια ακόμη υποτιθέμενη αντένδειξη, Επειδή το παλμικό ορατό φως, ειδικά σε παλμικές συχνό τητες του εύρους των 5 - 10 Ηz, μπορεί να προκαλέσει ε πιληπτικές κρίσεις, προφανώς θα πρέπει να είναι κανείς προσεκτικός με εργαλεία που χρησιμοποιούν ορατό φως που αναβοσβήνει. Ο Simunovic αναφέρεται στην εφαρμογή θεραπείας με laser σε ένα επιληπτικό άτομο, το οποίο (αντιθέτως) μπορούσε μόνο να ανεχθεί συχνότητες κάτω από τα 800 Ηz. Τίποτα δεν αναφέρεται στην σχετική βιβλιογραφία γύρω από την ε πίδραση που ασκεί το φάσμα του αόρατου φωτός που αναβοσβήνει σε επιληπτικούς ασθενείς, άλλα είναι καλύτερα ο γιατρός να είναι προσεκτικός όταν κάνει θεραπεία σε τέτοιους ασθενείς με χαμηλές συχνότητες με laser. Βιβλιογραφία: [444]. 5.6.4. Ασθενείς με Θυρεοειδή Ο θυρεοειδής είναι ένας ευαίσθητος αδένας και θα ήταν πιο συνετό να αποφύγετε τη χορήγηση μεγάλων δοσολο γιών φωτός laser πάνω από αυτόν διότι ως γνωστόν ο θυρεοειδής παρουσιάζει φωτοευαισθησία. Βέβαια δεν έχει παρατηρηθεί αν το φως του laser μπορεί να προκαλέσει άμεση βλάβη στον αδένα αλλά μέχρι ότου να διεξαχθούν οι σχετικές έρευνες που να μας διαφωτίζουν σχετικά την περίπτωση αυτή είναι λογικό ότι θα πρέπει να αποφεύγετε την θεραπεία στην περιοχή του θυρεοειδή αδένα. Οι μέχρι τώρα έρευνες σε ποντίκια δείχνουν ότι ο οργανισμός ενδέχεται να υποφέρει από διαταραχές αν υποβληθεί σε υπέρ δοσολογημένη θεραπεία laser. Ο Hernandez έδειξε ότι το laser GaAs προκαλεί πτώση του mRNA της θυρεογκλομπουλίνης, αλλαγές στον κυτταρικό σκελετό των θυρεοειδικών κυττάρων, και μείωση των επιπέδων πλάσματος των θυρεοειδικών ορμονών, που σχετίζονται με αύξηση στο TSH. Αυτό εγείρει ένα ενδιαφέρον θέμα έρευνας γύρω από τον υπο- και τον υπερθυρεοειδισμό. Από αυτή την πλευρά μια έρευνα δείχνει τα θετικά μιας θεραπείας με laser. Ο ερευνητής Mikhailov αναφέρεται στη θεραπευτική με laser σε περιπτώσεις αυτοάνοσης θυρεοειδίτιδας. Σε 42 ασθενείς πραγματοποιήθηκαν δέκα εφαρμογές στα 2.4 j/cm2. Οι ακτινοβολημένες περιοχές ήταν οι ζώνες προέκτασης του θύμου αδένα (περιοχή του στέρνου στο επίπεδο της δεύτερης ακμής), η αγγειακή συνένωση (αριστερή μασχαλική περιοχή) και ο θυρεοειδής αδένας. Σε ομάδα ελέγχου του ίδιου μεγέθους χορηγήθηκε θυροξίνη-L, σε ποσότητα 100 mg την ημέρα. Η κλινική επίδραση που καταγράφηκε σε όλους τους ασθενείς της ομάδας laser ήταν μια μειωμένη αίσθηση πίεσης στην περιοχή του θυρεοειδούς αδένα καθώς και μείωση του οιδήματος που είχε εκδηλωθεί στο πρόσωπο. Ο αδένας είχε μαλακώσει, όπως διαπιστώθηκε δια της αφής, και το μέγεθός του ελαττώθηκε, σύμφωνα με την εξέταση με υπέρηχο. Ο αριθμός των ασθενών που υπέφερε από κρυολογήματα κατά τη διάρκεια του χειμώνα μειώθηκε επίσης. Ο ανοσορρυθμιστικός δείκτης (Th/Ts) κανονικοποιήθηκε από 7.5 σε 4.2%. Η επίδραση του laser ήταν ακόμη εμφανής στο 78% των ασθενών 4 μήνες μετά την εφαρμογή της θεραπείας. Ο δείκτης αυτός διαφοροποιήθηκε ελάχιστα στην ομάδα ελέγχου. Βιβλιογραφία: [159], [285], [982], [1214]. 40
Θεραπεία laser και ασφάλεια ασθενούς 5.6.5. Νεαροί ασθενείς και ανάπτυξη Παιδιά - θα πρέπει να υποβάλλονται σε θεραπεία με laser; Τί συμβαίνει με τους πυρήνες ανάπτυξης; Ο Cheetham ακτινοβόλησε τους υγιείς πυρήνες ανάπτυξης σε νεαρά ποντίκια. Μια άρθρωση του γονάτου του κάθε ζώου της πειραματικής ομάδας ακτινοβολούταν τρείς φορές την εβδομάδα με ενεργειακή πυκνότητα 5 j/cm2. Τα ζώα εξετάστηκαν ιστολογικά μετά από 6 και 12 εφαρμογές. Δεν υπήρξε κάποια διαφορά μεταξύ των ακτινοβολημένων αρθρώσεων του γονάτου και των αρθρώσεων της ομάδας που δεν υποβλήθηκαν σε θεραπεία. Ο Ailioe έχει χρησιμοποιηθεί διοδικό laser ορατού φωτός για τη θεραπεία του περιφερικού νευρικού συστήματος σε νεογνά και βρέφη. Ο Renstrom υπέβαλε επιτυχώς σε θεραπεία 30 παιδιά ηλικίας 11-15 ετών που έπασχαν από morbus Schlatter. Χορήγησε τη θεραπεία στα γόνατά τους και χαμηλά στα πόδια τους με 60 mW από φως laser GaAs στα 30 Hz, συντονισμένα σε παλμική ακολουθία, και δοσολογία 0.1 j/cm2. Περιπτώσεις morbus Schlatter έχουν υποβληθεί επιτυχώς σε θεραπεία από τον Paolini. 15 νεαροί ασθενείς συμμετείχαν σε 30 συνεδρίες θεραπείας με laser GaAs και το τελικό αποτέλεσμα συγκρίθηκε με αυτό που καταγράφηκε σε 15 ασθενείς που υποβλήθηκαν σε συμβατική θεραπεία, συμπεριλαμβανομένης και της χειρουργικής επέμβασης. Τα καλύτερα αποτελέσματα επιτεύχθηκαν με τη θεραπεία laser. Βιβλιογραφία: [401], [563], [945], [985]. 5.6.6. Ασθενείς με καρκίνο Μπορεί η θεραπεία με laser να προκαλέσει καρκίνο; Η απάντηση είναι ΟΧΙ. Γίνεται σαφές από την αρχή ότι η θεραπεία με laser όχι μόνο δεν προκαλεί καρκίνο αλλά αντιθέτως, υπάρχουν ενδείξεις ότι οι καρκινικοί όγκοι μπορεί να επηρεαστούν προς όφελος του ασθενούς κατά το αρχικό τους στάδιο. Επίσης δεν έχουν παρατηρηθεί μεταλλάξεις ως αποτέλεσμα του φωτός που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία με laser διότι, τα θεραπευτικά laser δεν εκπέμπουν ιονίζουσα, υπεριώδη ή ραδιενεργό ακτινοβολία όπως π.χ. οι ακτίνες Χ, μια αξονική τομογραφία κλπ. και συνεπώς κανένας κίνδυνος. Αλλά τι συμβαίνει αν εφαρμόσουμε θεραπεία σε κάποιον που έχει καρκίνο και δεν το γνωρίζει; Μπορεί να ε πιταχυνθεί η επέκταση του καρκίνου; Οι επιδρά σεις της θεραπείας με laser στα καρκινικά κύτταρα έχουν δείξει ότι οι μικροί όγκοι όταν υποβάλλονται σε θεραπεία με laser μπορεί να υποχωρήσουν και να εξαφανιστούν εντελώς. Η αιτία γι’αυτό προφανώς είναι ότι το τοπικό ανοσοποιητικό σύστημα διεγείρεται περισσότερο από τα καρκινικά κύτταρα που συνθέτουν έναν όγκο. Στα πειράματα με όγκους πάνω από ένα συγκεκριμένο μέγεθος η θεραπεία με laser δεν είχε ιδιαίτερη επίδραση. Το γεγονός ότι το laser διεγείρει τα αργά αναπτυσσόμενα (υγιή) κύτταρα καλύτερα από τα ταχέως αναπτυσσόμενα (καρκίνο) κύτταρα αποτελεί σημαντικό χαρακτηριστικό της θεραπείας με laser. 41
Lasers που Θεραπεύουν Έχει καταδειχθεί ότι η θεραπεία laser απαλύνει τα συμπτώματα πόνου των ασθενών που υποφέρουν από καρκίνο. Ο Μigliorati έκανε χρήση θεραπευτικού laser σε μια ομάδα 11 ασθενών που λάμβαναν μεγάλες δόσεις χημειοθεραπείας και μπόρεσε να επιβεβαιώσει την επίδραση της θεραπείας laser στην ανακούφιση του πόνου για την ένδειξη αυτή. Παράδειγμα επίσης αποτελεί η χρήση των θεραπευτικών laser ως καταπραϋντικό μέσο προς όφελος των ασθενών που βρίσκονται στο τελικό στάδιο. Επίσης με την κατάλληλη θεραπευτική αγωγή με laser μια μόλυνση από βακτήρια ή ιούς θεραπεύεται πολύ γρηγορότερα σε σχέση με την κλασική θαρμακευτική αγωγή. Τα θεραπευτικά laser λοιπόν ούτε αναπτύσσουν κάποιο καρκίνο στο σώμα του ασθενούς αλλά ούτε και συμβάλουν στο να επιδεινωθεί η υγεία του αν ήδη υποφέρει από αυτή τη νόσο. Όπως προαναφέρθει ο μηχανισμός που πιστεύεται ότι ενεργοποιείται στην περίπτωση αυτή σύμφωνα πάντα με τις υπάρχουσες κλινικές μελέτες, είναι η βιολογική διέγερση του ανοσοποιητικού συστήματος. Παρά τον σχετικά μικρό κίνδυνο που συνδέεται με την ακτινοβόληση καρκινικών περιοχών, για λόγους τάξεως θα πρέ πει να αποφεύγεται η θεραπευτική αγωγή με laser σε αυτούς τους ασθενείς. Πρέπει, ξανά, να υπογραμμιστεί ότι η θεραπεία του καρκίνου εντάσσεται αποκλειστικά στο γνωστικό επίπεδο των ειδικών. Περιπτώσεις καρκίνου, ή υποψίας καρκίνου, δεν θα πρέπει ποτέ να υποβάλλονται σε θεραπεία από οποιονδήποτε μη ειδικό. Μόνο ειδικοί θα πρέπει να ασκούν θεραπευτική αγωγή για καρκίνο, άσχετα με το είδος της θεραπευτικής αγωγής. Και αυτό όχι γιατί η θεραπεία με laser δεν θα είχε θετική επίδραση σε μια τέτοια ένδειξη αλλά επειδή η νομοθεσία - όπως είναι άλλωστε λογικό - δεν επιτρέπει σε κανέναν άλλο παρά μόνο σε ειδικούς να χορηγήσουν θεραπεία σε ασθενείς πάσχοντες από καρκίνο. Βιβλιογραφία: [1], [2], [3], [9], [44], [46], [47], [214], [286], [366], [371], [489], [564], [575], [594], [611], [774], [907], [929], [967], [978], [979], [980], [986], [1016], [1072], [1073], [1076], [1081], [1133], [1176], [1195], [1211], [1212], [1213], [1214], [1334], [1454], [1472], [1483], [1485], [1567]. 5.6.7. Καρδιοπαθείς ασθενείς Αναφορά στη χρήση της θεραπείας laser μετά από χειρουργικές επεμβάσεις στην καρδιά γίνεται σε πολλές μελέτες. Ο Κipshidze αναφέρει ότι μια μόνο μια θεραπεία με laser εμποδίζει την επαναστένωση μετά από αγγειοπλαστική με μπαλονάκι σε ένα πειραματικό μοντέλο (κουνέλι) με αθηρωματικές βλάβες. Ο Κipshidze αναφέρει ότι το laser μπορεί να επηρεάσει τον παράγοντα VEGF (αγγειακός παράγοντας ανάπτυξης των επιθηλίων) και τον πολλαπλασιασμό ανθρωπίνων ενδοθηλιακών κυττάρων σε πειράματα που έγιναν σε καλλιέργειες. Αυτά τα στοιχεία μπορεί να είναι καθοριστικής σημασίας, και να οδηγήσουν στην εδραίωση νέων μεθόδων αγγειακής ανάπλασης μετά την αγγειοπλαστική και φωτοαγγειογένεσης του μυοκαρδίου. Ο Κipshidze αναφέρει επίσης κι άλλα ελπιδοφόρα αποτελέσματα στη θεραπεία του οξέως εμφράγματος του μυοκαρδίου, διοχετεύοντας το φως του laser στην καρδιακή κοιλότητα. Ο Itoh έχει δείξει ότι το θεραπευτικό laser έχει προστατευτική επίδραση στο είδος της 42
Θεραπεία laser και ασφάλεια ασθενούς βλάβης που προκαλείται στα ερυθρά αιμοσφαίρια από συσκευές κυκλοφορίας αίματος/αέρα. Ο Οron βρήκε ότι η θεραπεία με laser μείωσε το σχηματισμό ανάπτυξης ουλώδους ιστού (scar tissue) έπειτα από ισχαιμικό έμφρακτο του μυοκαρδίου, που προκλήθηκε πειραματικά σε ποντικούς και σκύλους. Ο De Scheerder χρησιμοποίησε laser συμπληρωματικά στην εμφύτευση ενδοπρόσθεσης (stent) στη στεφανιαία αρτηρία. Τα προκαταρκτικά αποτελέσματα υποστηρίζουν την άποψη ότι η θεραπεία laser έχει ως επακόλουθο τη μείωση επαναστένωσης μέσα στην ενδοπρόσθεση (stent) όταν μια τέτοια αγωγή χρησιμοποιείται αμέσως μετά την τοποθέτηση. Σύμφωνα με τον Derkacz, το βασικό πρόβλημα μετά την από του δέρματος επέμβαση στην στεφανιαία αρτηρία (PCI) είναι η επαναστένωση που επηρεάζει την περιοχή όπου δημιουργείται η διερεύνηση. Προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί η εμφάνιση της, έχει αναπτυχθεί η μέθοδος ενδοαγγειακής φωτοδιέγερσης με θεραπευτικά laser. Η διαδικασία εφαρμόζεται κατά τη διάρκεια της PCI. Κατόπιν ειδικής προεργασίας – προετοιμασίας για ενδοαγγειακή φωτοδιέγερση με διοδικό laser και ειδικό διαχύτη, το φως του laser απελευθερώνεται στη στεφανιαία αρτηρία. Οι επεμβάσεις ήταν ανεκτές χωρίς προβλήματα. Και στις δύο περιπτώσεις οι επακόλουθες εξετάσεις δεν έδειξαν σημεία επαναστένωσης. Δεν παρατηρήθηκαν αρνητικές παρενέργειες μετά τις δύο επεμβάσεις. Βασισμένος στα αποτελέσματα αυτών των προηγούμενων πειραμάτων που απέδειξαν τις ευεργετικές επιδράσεις από το φως του laser στη δραστηριότητα των αγγειακών και φλεγμονωδών κυττάρων, ο Derkacz συνέχισε να χρησιμοποιεί τη θεραπεία laser για να εμποδίζει περιπτώσεις επαναστένωσης. Η φωτοθεραπεία με laser αποφέρει πολύ ελπιδοφόρα αποτελέσματα στην παρεμπόδιση της επαναστένωσης, ιδιαίτερα μετά την εμφύτευση stent. Έχει επίσης αναφερθεί από άλλους συγγραφείς ότι η χορήγηση υπέρυθρης ακτινοβολίας στο δέρμα, που αν εφαρμόζεται στις προεκτάσεις καρδιάς και τις ρεφλεξογενείς της περιοχές, είναι επιτυχής υπάρχουν πολλές αναφορές προερχόμενες από τη Ρωσία σχετικές με τη χορήγηση ενδοαγγειακής ακτινοβολίας με laser ως εναλλακτική θεραπευτική προσέγγιση σε ασθενείς που πάσχουν από έμφρακτα του μυοκαρδίου ή άλλα ισχαιμικά καρδιακά νοσήματα. Στις επιδράσεις που έχουν αναφερθεί συμπεριλαμβάνονται: η μειωμένη ανάγκη για χάπια νιτρογλυκερίνης, ο περιορισμένος αριθμός στηθαγχικών επεισοδίων, η ανακούφιση του πόνου, η καταστολή λιπιδιακής υπεροξειδάσης, η θετική συμβολή στην αντιοξειδωτική προστασία των μεμβρανών των ερυθρών αιμοσφαιρίων, η μείωση του επιπέδου γκλομπουλινών που μπορούν να προκαλέσουν θρόμβο, η ομαλοποίηση της αντιθρομβίνης-III, η μείωση των θανάτων από αρρυθμία μετά από διετή ιατρικό έλεγχο, καθώς και η μείωση της δραστηριότητας του υποφυσιο-φλοιοεπινεφριδιακού άξονα και του συστήματος αλδοστερόνης-ρενίνης αγγειοτενσίνης. Ο Carvalho ανάλυσε 40 ασθενείς μετά από στερνοτομή Η μορφολογική ανάλυση των επανορθωμένων νεύρων έδειξε ότι το laser επέσπευσε τη διαδικασία ανάπλασης στις νευρικές ίνες. Ο Shoji χρησιμοποίησε επιτυχώς το laser στη θεραπεία επείγουσας τομής σε ασθενείς με καρδιακά προβλήματα, στους οποίους η μείζον σαφηνής φλέβα του ποδιού είχε χρησιμοποιηθεί ως μόσχευμα σε επέμβαση δημιουργίας επαναγγείωσης στο μυοκάρδιο. 43
Lasers που Θεραπεύουν Προκαλεί ανησυχία η σημαντική αύξηση σε χρόνια παθολογικά νοσήματα όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, η παχυσαρκία, η υπέρταση κλπ. παθήσεις αφού αποτελούν παράγοντα που επιβαρύνουν τα καρδιακά νοσήματα, επειδή αυξάνει το ρυθμό ανάπτυξης νόσου και τα ποσοστά θνησιμότητας μετά από μια συμβατική και επικίνδυνη χειρουργική επέμβαση. Ο Chavantes γράφει ότι στο δυτικό κόσμο η υπ’ αριθμόν ένα αιτία θανάτου είναι τα καρδιοαγγειακά νοσήματα. Κάνοντας τα δικά του πειράματα προσπάθησε να αποδείξη αν ήταν δυνατόν να προληφθεί η διάσπαση και διαπύηση της τομής μετεγχειρητικά, μιας και αυτά τα δύο στοιχεία, αποτελούν μια θεραπευτική πρόκληση στον ιατρικό τομέα. 112 ασθενείς υποβλήθηκαν σε δύο διαφορετικά πρωτόκολλα κατά την εγχείριση ανοικτής καρδιάς. Κάθε 3η ημέρα γινόταν μια θεραπεία laser. Η ομάδα του laser παρουσίασε 5 φορές μικρότερες πιθανότητες διάσπασης της τομής απ’ ότι η ομάδα ελέγχου, τα μέλη της οποίας παρέμειναν στο νοσοκομείο για διπλάσιο χρονικό διάστημα. Η χρήση του laser προκάλεσε επίσης μείωση των επιπλοκών, και ειδικά ως προς τη διάσπαση του τραύματος κατά ένα τρίτο σε σύγκριση με την ομάδα placebo. Στην ομάδα του laser παρατηρήθηκε επίσης ότι ο πόνος μειώθηκε νωρίτερα, ενώ η διαδικασία επούλωσης ήταν καλύτερη και ο χρόνος ανάρρωσης συντομότερος. Ο Lee χρησιμοποίησε θεραπευτικό laser για την ανακούφιση ασθενών από σύνδρομο αυχενικού και θωρακικού πόνου. Βιβλιογραφία: [344], [408], [426], [717], [723], [752], [905], [952], [991], [992], [993], [1097], [1124], [1125], [1197], [1198], [1199], [1470], [1476], [1480], [1545 b], [1591, [1636]. 5.6.8. Διαβητικοί ασθενείς Αποτελούν οι διαβητικοί ασθενείς και η πάθησή τους αντένδειξη στη θεραπεία με laser; ΟΧΙ! Ωστόσο, αυτοί που το υποστηρίζουν αυτό δεν έχουν στοιχεία που να α ποδεικνύουν ότι η θεραπεία με laser θα μπορούσε να επι δεινώσει τα συμπτώματα. Αντιθέτως, η θεραπεία laser μπορεί να χρησιμοποιηθεί προς όφελος των διαβητικών ασθενών με πολλούς τρόπους. Σύμφωνα με τον Kleinman, η θεραπεία με laser αυ ξάνει τη ροή του αίματος και ανεβάζει την τοπική θερμο κρασία. Η θεραπεία με laser θα έπρεπε, αντιθέτως, να συνιστάται ως συμπληρωματική θεραπευτική εναλλακτική, π.χ. για προβλήματα σε διαβητικά πόδια και αυτό διότι τα θεραπευτικά laser διαθέτουν ισχυρή βακτηριοκτόνο δράση και αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ταχεία επούλωση του έλκους αλλά και την καλή και άμεση αντιμετώπιση της λοίμωξης, της φλεγμονής, του οιδήματος και του πρηξίματος στην περιοχή. Επί πλέον το σώμα αποκτά ισχυρή ανοσία ώστε να μπορεί να αντιστέκεται. Μιας και το πειραματικό μοντέλο χρήσης υγιών ποντι κιών σε μελέτες επούλωσης πληγών έχει αμφισβητηθεί, ως καλύτερο μοντέλο έχει προταθεί η χρήση ποντικιών με εκ γενετής διαβήτη. Έρευνες σχετικά με την επούλωση πληγών που κινήθηκαν εντός αυτού του πειραματικού πλαισίου παρουσιάζουν ελπιδοφόρα αποτελέσματα. Σε πείραμα του Radelli σε ποντίκια, κατά το οποίο έγινε χρήση ενός laser GaAs των 904 nm, δεν επιβεβαιώθη κε καμία επίδραση στην ινσουλινο-γλυκαιμική ισορροπία. Ο Kotani σύγκρινε το ρυθμό επούλωσης πληγών ανάμεσα σε τρεις ομάδες ποντικιών: 44
Θεραπεία laser και ασφάλεια ασθενούς 1. σε φυσιολογικά ποντίκια, 2. σε ποντίκια που τους προκλήθηκε πειραματι κά διαβήτης mellitus, και 3. ποντίκια που τους είχε χορηγηθεί θεραπευτική αγωγή doxorubicin. Η doxorubicin αναστέλλει τον πολλαπλασιασμό των ινοβλαστών και χρησιμοποιείται ως αντικαρκινικός παράγοντας στην ιατρική, 5,4 j/cm2 φωτός laser HeNe εφαρμοζόταν καθημερινά. Στη διαβητική ομάδα, οι πληγές που ακτινοβολήθηκαν επουλώθηκαν γρηγορότερα απ’ ότι οι μη ακτινοβολημένες. Στην ομάδα χαμηλής δόσης doxorubicion, η επούλωση ήταν ανάλογη εκείνης της μη ακτινοβολημένης ομάδας. Στην ομάδα των υγιών πειραματόζωων, οι ακτινοβολημένες πληγές επουλώθηκαν ελαφρώς γρηγορότερα αλλά όχι και στατιστικά καλύτερα απ’ ότι στην ομάδα ελέγχου. Αυτό για άλλη μια φορά καταδεικνύει τη σημασία της κατάστασης στην οποία βρίσκεται ο ιστός. Τα υγιή άτομα δεν θα παρουσιάσουν σημαντική βελτίωση με τη θεραπεία laser. Μετά από μια αγωγή με laser ο οργανισμός αντιδρά πολύ γρήγορα καλύπτοντας με νέους κοκκιώδεις ιστούς το έλκος. Αυτό συμβαίνει διότι η θεραπεία με τα πολύ προχωρημένα αυτά laser δίνει τη δυνατότητα στον οργανισμό να «στεγνώνει» το σημείο μειώνοντας συνεχώς τις εκκρίσεις από την πρώτη κιόλας επίσκεψη του αρρώστου σε ποσοστό τουλάχιστον 50%. Από την πρώτη επίσκεψη επίσης σταματά και αυτή η δυσοσμία που προέρχεται από το έλκος του ασθενούς. Όλες οι επιπλοκές του διαβήτη, όπως είναι οι κάλοι (που παράγονται εξ’ αιτίας της πίεσης), τα πελματικά έλκη κάτω από τις μεταταρσοφαλαγγικές αρθρώσεις μπορούν να αντιμετωπιστούν με ειδική θεραπεία laser με αποτέλεσμα ο διαβητικός ασθενής να ανακουφιστεί άμεσα τόσο από τον πόνο όσο και την πίεση. Πλεονεκτήματα της χρήσης των θεραπευτικών laser αποτελούν, η παντελή έλλειψη παρενεργειών, η μικρότερη περίοδος αποκατάστασης ή επούλωσης του έλκους και η ανύπαρκτη δυσφορία ή πόνος για τον ασθενή. Η σύγχρονη αντιμετώπιση του διαβητικού ποδιού με θεραπεία laser προσφέρει πολύ καλά αποτελέσματα και λύσεις στο μέτρο του δυνατού. Η τεχνική μπορεί να χρησιμοποιηθεί πρώτα απ’ όλα προκειμένου να ανακουφιστούν από τον πόνο αυτοί οι πονεμένοι ασθενείς και στη συνέχεια να βελτιώσουμε την αγγειογέννηση και την αύξηση της κυκλοφορίας του αίματος και επαναιμάτωση σε αυτά τα νέα αγγεία επιταχύνοντας τη διαδικασία επούλωσης. Ο Schindl αρκετά νωρίς απέδειξε την αποτελεσματικότητα της χορήγησης θεραπείας με laser σε κυκλοφορικές διαταραχές των άκρων. Ο Yu απέδειξε ότι η θεραπεία laser βελτιώνει την επιθηλιοποίηση των τραυματισμένων ιστών, το κυτταρικό περιεχόμενο, το σχηματισμό κοκκιωματώδους ιστού και την εναπόθεση κολλαγόνου σε σύγκριση με τα αποτελέσματα που σημειώθηκαν σε ομάδα ελέγχου. Σε μια μελέτη του Reddy σχετικά με την επούλωση τραυμάτων σε διαβητικά έλκη αναφέρθηκε ότι η θεραπεία με laser μείωσε το χρόνο επούλωσης σε όλο το πάχος της δερματικής βλάβης χωρίς καμία αρνητική επίδραση στις βιο-μηχανικές ιδιότητες μετά την επούλωση του ιστού. 45
Lasers που Θεραπεύουν Ο Schindl απέδειξε μεταξύ άλλων την επίδραση της θεραπείας laser ενάντια στην επιβράδυνση του πολλαπλασιασμού ανθρωπίνων ενδοθηλιακών κυττάρων, που προκαλείται από υψηλές ποσότητες γλυκόζης. Στη παραπάνω μελέτη υπογραμμίζονταν η ευεργετική επίδραση της θεραπείας laser σε ασθενείς που πάσχουν από διαβητική μικροαγγειοπάθεια. Σε μια έρευνα διπλή τυφλή με έλεγχο placebo ο Schindl εφάρμοσε θεραπεία με laser σε ασθενείς με διαβητική μικροαγγειοπάθεια. Στην ομάδα του laser καταγράφηκε, με τη χρήση υπέρυθρης θερμογραφίας, μια στατιστικά σημαντική άνοδος στη θερμοκρασία του δέρματος σε αντίθεση με την ομάδα placebo στην οποία υπήρξε σημαντική διαφορά μειωμένης θερμοκρασίας. Ο Grubnik χρησιμοποίησε laser σε μια ομάδα ασθενών με διαβητική γάγγραινα. Μετά τον ακροτηριασμό χορηγήθηκε θεραπεία laser η οποία βελτίωσε την επούλωση, συγκριτικά με μια ομάδα παρόμοιου μεγέθους, στην οποία δεν εφαρμόστηκε τέτοια θεραπεία. Στην έρευνα του Landau 50 ασθενείς με χρόνια διαβητικά έλκη στα πόδια υποβλήθηκαν σε θεραπεία laser. 43 από τους ασθενείς θεραπεύτηκαν πλήρως από τα έλκη. Βιβλιογραφία: [470], [477], [478], [501], [526], [527], [528],[ 552], [657], [658], [1080], [1136], [1179], [1185], [1203], [1275], [1277], [1430], [1455], [1493]. 5.6.9. Ασθενείς με βλάβες από υπεριώδη ακτινοβολία ή ασθενείς υποβαλλόμενοι σε χημειοθεραπεία–ραδιοθεραπεία Οι ασθενείς ακτινοθεραπείας θεωρούνται ως μη-ενδεικνυόμενοι για θεραπεία με laser. Αυτό είναι σαφέστατα λάθος δεδομένου ότι η υπεριώδη ακτινοβολία στην οποία υποβάλλονται αυτοί οι ασθενείς έχει τελείως διαφορετικά χαρακτηριστικά από τη θεραπεία με laser. Μελέτες που έγιναν δείχνουν ότι τα πειραματόζωα που προηγουμένως είχαν υποβληθεί σε θεραπεία με laser έδειξαν σημάδια γρήγορης βελτίωσης μετά την ακτινοβολία που δέχθηκαν με ακτίνες «Χ». Οι επιδράσεις στο ανοσοποιητικό σύστημα έχουν καταγραφεί από αρκετές έρευνες αν και αφορούσαν κατά κύριο λόγο τοπικά. Πολλές μελέτες αναφέρονται στην επίδραση της κυκλοφορία του αίματος πάντα μετά την θεραπεία με laser, κατάσταση που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι έχουμε επιδράσεις και σε άλλα μέρη του σώματος, όπως στην ενίσχυση της άμυνας του οργανισμού κατά του καρκίνου. Η θεραπεία με laser είναι επίσης καταλυτική στην επούλωση ελκών ή σε προ βλήματα από αντιδράσεις εξαιτίας έκθεσης σε ιονίζουσα ακτινοβολία, π.χ. κατά τη θεραπεία καρκίνου και σε τραύματα στο χείλος, το δέρμα και το βλεννογόνο όπως μια χειλίτιδα μετά από υπεριώδη ακτινοβολία. Η ακτινοβόληση ενός όγκου με τα θεραπευτικά laser ενισχύει την επίδραση της χημειοθεραπείας. Η έρευνα του Schaffer σε τρεις γυναίκες με επώδυνη μαστίτιδα που είχε προκληθεί από ιονίζουσα ακτινοβολία μετά από εμφάνιση καρκίνου του μαστού και έναν άντρα με ελκωτική βλάβη που είχε προκληθεί από ακτινοθεραπεία, σημειώθηκε πλήρης κλινική υποχώρηση των συμπτωμάτων μετά τη θεραπεία laser. Τα αποτελέσματα επιβεβαιώθηκαν 46
Θεραπεία laser και ασφάλεια ασθενούς από τη μείωση των φλεγμονωδών αλλαγών, όπως φάνηκε στην απεικόνιση MRI. Η ίδια ένδειξη αναφέρεται και από τον Schindl. Σε τρεις ασθενείς με ελκωτικές βλάβες από ακτινοθεραπεία που ακολούθησε μετά τη διάγνωση καρκίνου του μαστού χορηγήθηκε laser τρεις φορές την εβδομάδα. Σε έλεγχο μετά από 36 μήνες κανένας ασθενής δεν σημείωσε επανεμφάνιση των δημιουργημένων από ακτινοθεραπεία ελκωτικών βλαβών ή κάποια νεόπλασμα. Έχει καταδειχθεί ότι η θεραπεία laser απαλύνει τα συμπτώματα πόνου των ασθενών που υποφέρουν από καρκίνο. Ο Μigliorati έκανε χρήση θεραπευτικού laser σε μια ομάδα 11 ασθενών που λάμβαναν μεγάλες δόσεις χημειοθεραπείας και επιβεβαίωσε την επίδραση της θεραπείας laser στην ανακούφιση του πόνου για την ένδειξη αυτή. Παράδειγμα επίσης αποτελεί η χρήση των θεραπευτικών laser ως καταπραϋντικό μέσο προς όφελος των ασθενών που βρίσκονται στο τελικό στάδιο. Η μέθοδος είναι επιτυχημένη σε σχέσει με παραδοσιακές θεραπείες. Δεν υπάρχουν επιπλοκές, αλλεργικές αντιδράσεις και δεν απαιτούνται επανεπεμβάσεις. Ο ρυθμός σχηματισμού του επιθηλίου είναι τουλάχιστον διπλάσιος σε ταχύτητα σε αντιπαραβολή με κλασικές μεθόδους. Επίσης πολλοί ασθενείς υποφέρουν από π.χ. στοματικές παρενέργειες (βλεννογονίτιδα) που τους έχει προκαλέσει η θεραπεία του καρκίνου μέσω ακτινοβολίας. Η ερευνήτρια Podolskaya χρησιμοποίησε laser για να αντιμετωπίσει μετα-ακτινοβολικές αντιδράσεις και τραυματισμούς στο δέρμα των χειλιών και στο επιθήλιο του βλεννογόνου. Η μέθοδος αποδείχθηκε επιτυχέστερη απ’ ότι προηγούμενες ιατρικές θεραπείες. Αυτή η πάθηση αποτελεί επίσης παράδειγμα της χρήσης των θεραπευτικών laser στην ογκολογία που έχει ως αποτέλεσμα την επούλωση των ελκών του βλεννογόνου. Ο Kolomiyets υπέβαλε ασθενείς που παρουσίαζαν προκαρκινικές αλλαγές στη γαστρική βλεννώδη μεμβράνη σε θεραπεία με laser. Παρατηρήθηκαν θετικές κλινικές και μορφολογικές επιδράσεις στο 65% των ασθενών. Ο Soldo μελέτησε την επίδραση της ακτινοβόλησης με laser GaAs σε σαρκώματα τρωκτικών και διαπίστωσε τη δράση του ενάντια στην ανάπτυξη όγκων όταν επρόκειτο για περιπτώσεις μικρών ογκιδίων, πιθανότατα όχι τόσο εξαιτίας της άμεσης επίδρασης που ασκείται στον ίδιο τον όγκο όσο λόγω των αλλαγών στη σχέση όγκου – ξενιστή, όπως στην ανοσοποιητική θωράκιση του οργανισμού. Μια έρευνα του Balakirev εισηγείται την άποψη ότι εφαρμογή της θεραπείας laser καθιστά δυνατή τη μείωση του χρόνου που απαιτείται για τη διαχείριση του τραυματισμού που προκαλείται από μέθοδο ακτινοθεραπείας και για τις επιπλοκές της χημειοθεραπείας σε παιδιά-ασθενείς κατά 1,5 με 2 φορές. Οι ερευνητές έδειξαν ότι η έκθεση σε θεραπεία laser προκάλεσε την αύξηση των επιπέδων μονοπυρήνων του αίματος των αιμοδοτών, που οδήγησε με τη σειρά της στην απελευθέρωση, σε μεγαλύτερα ποσοστά συγκέντρωσης, κυτταροκινητών IL–I και FNO, που είναι σημαντικοί παράγοντες για την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος. Ο Durnov σε μελέτη του περιγράφει τα αποτελέσματα της χορήγησης θεραπείας laser 47
Lasers που Θεραπεύουν σε επιπλοκές που σχετίζονται με τη χημειοθεραπεία και τη ραδιοθεραπεία σε παιδιά με κακοήθη νεοπλάσματα. Η χρήση μιας τέτοιας αγωγής μπορεί να μειώσει τη διάρκεια της θεραπείας αυτών των επιπλοκών κατά πολύ. Πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι εδώ δεν υποβάλλεται σε θεραπεία laser ο ίδιος ο καρκίνος αλλά οι παρενέργειες ή τα συμπτώματα που δημιουργούνται από την θεραπεία κατά του καρκίνου. Βιβλιογραφία: [44], [147], [180], [366], [367], [371], [468], [565], [907], [929], [967], [1034], [1081], [1195], [1212], [1213]. 5.6.10. Αλληλεπίδραση με φάρμακα Μέχρι τώρα δεν έχει τεκμηριωθεί κλινικά ότι η χρήση φαρμακευτικών σκευασμάτων μπορεί να έχει αρνητικά αποτελέσματα παράλληλα με τη θεραπεία laser ή αντίστροφα. Αντιθέτως μια φαρμακευτική αγωγή που μέχρι τώρα δύσκολα «έπιανε» στον ασθενή, με την παράλληλη θεραπεία laser, το σώμα απορροφά εύκολα και δραστικά τα φάρμακα ακόμα και εκείνα τα αναλγητικά που ο ασθενής ελάμβανε επιτυγχάνοντας έτσι περισσότερη βελτίωση. 5.7. Παρενέργειες - Επιπλοκές 5.7.1. Κυτταρογενετικές βλάβες Σε μια μελέτη από τον Chio ανθρώπινα λεμφοκύτταρα ακτινοβολήθηκαν με διαφορετικές δόσεις laser HeNe ή GaAIAs δεν παρατηρήθηκε καμιά σημαντική αύξηση στη συχνό τητα των χρωμοσωμικών ανωμαλιών. Δόσεις 0.5-1.5 J/cm2 (ΗεΝε) και 1-4 J/cm2 (GaAIAs) αύξησαν τη μιτωτική δρα στηριότητά τους. Βιβλιογραφία: [456]. 5.7.2. Προκαλούν οι μεγάλες δόσεις βλάβες στους ιστούς; Οι ερευνητές επιστήμονες διεπίστωσαν ότι μεγάλες ποσότητες ενέργειας σε μια θεραπεία και για χρόνο πέραν του προσδιορισμένου, δημιουργούν κορεσμό στους ιστούς. Το αποτέλεσμα είναι βραδεία επούλωση συγκρινόμενο με ιστούς που δεν εφαρμόσθηκε θεραπεία με laser. Ωστόσο λογικές δόσεις που χορηγούνται κατά τη διάρκεια μιας θεραπευτικής αγωγής με laser έχει αποδειχτεί ότι δεν προκαλούν μακροσκοπικές ή μικροσκοπικές βλάβες στους ιστούς. Όμως υπάρχει μια ανησυχία για τα νέας τεχνολογίας «μεγάλης ισχύος» θεραπευτικά συστήματα laser που είναι ικανά να εκπέμπουν 500–1000 mW και ακόμα περισσότερα, από μια σημειακή πηγή. Θα μπορούσε ένα laser π.χ. GaAIAs όταν εφαρμόζεται σε ένα και μόνο σημείο για 3 λεπτά να προκαλέσει μακροσκοπική βλάβη; Αν όχι, τότε αν εφαρμοστεί για 30 λεπτά; Και τι γίνεται με την αύξηση της θερμοκρασίας; Τα πειράματα αναφέρουν ότι: ◄ Μακροσκοπικά, δεν υπήρχαν ορατά σημάδια μεταβολών στο χρώμα και την υφή του δέρματος. Οι ιστολογικές παρατηρήσεις δεν αποκάλυψαν διαφορές στην αρχιτεκτονική των επιδερμικών, δερματικών και υποδερμικών ιστών ανάμεσα στα δείγματα ελέγχου και στα ακτινοβολημένα. 48
Θεραπεία laser και ασφάλεια ασθενούς ◄ Καταγράφηκε αύξηση της θερμοκρασίας του δέρματος κατά 1,10οC κατά τα πρώτα 4 λεπτά της ακτινοβόλησης μένοντας σταθερή για τα υπόλοιπα 30 λεπτά. ◄ Δεν υπήρχε ορατή βλάβη μικροσκοπικά και δεν βρέθηκε ιστολογική διαφορά ανάμεσα στα ακτινοβολημένα στην αρθρική μεμβράνη δείγματα και τα πειραματόζωα της ομάδας ελέγχου. ◄ Εκτός από την εμφάνιση ενός πολύ μικρού οιδήματος στην περιοχή δεν παρατηρήθηκαν άλλες παθολογικές μεταβολές στα γάγγλια ή στους άμεσα περιβάλλοντες ιστούς. ◄ Αυτές οι αναφορές δείχνουν ότι η θεραπεία με laser δεν προκαλεί βλάβες στους ιστούς, ακόμα και όταν χορηγούνται υψηλές δόσεις. Ας έχουμε κατά νου ωστόσο, ότι αυτές οι δόσεις χορηγήθηκαν σε υγιής ιστούς και ότι μελετήθηκαν μόνο τα δομικά συστατικά των ιστών. ◄ Η δοσολογία απεδείχθη ότι ενδυναμώνει κατά δυο φορές τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων. ◄ Το συμπέρασμα στο οποίο αυτοί οι ερευνητές καταλήγουν είναι ότι αυτές οι διεγερτικές δόσεις δεν φαίνεται να οδηγούν σε ιστοπαθολογικές κυτταρικές μεταλλάξεις. Τι θα μπορούσαμε να πούμε για τα επίσης νέας τεχνολογίας πραγματικά μεγάλης ισχύος «θεραπευτικά» συστήματα laser που εκπέμπουν 3000, 4000 και 5000 mW από την ίδια πηγή σε όχι και τόσο απεστιασμένο σχήμα; Αυτές οι πραγματικά διεγερτικές δοσολογίες δεν φαίνεται επίσης να οδηγούν σε ιστοπαθολογικές κυτταρικές μεταλλάξεις αν η θεραπεία εκτελείται από πολύ μεγάλη (πάνω από ένα μέτρο) απόσταση. Έχει όμως αποδειχθεί ότι δεν είναι λίγοι εκείνοι οι ασθενείς που (λόγω της μικρής απόστασηςτου laser αποό τον ιστό), υπέστησαν σοβαρά εγκαύματα όπως ακριβώς συνέβη με τα μεγάλης ισχύος χειρουργικά laser. Συνεπώς οι βλάβες που αυτοί οι ασθενείς απέκτησαν σχετίζονται αποκλειστικά και μόνο με την ακατάλληλη δοσολογία από ένα επίσης ακατάλληλο για θεραπευτικό σκοπό laser. Βιβλιογραφία: [181], [245], [355], [404], [1590], [1716]. 5.8. Αντιδράσεις κατά τη θεραπεία με laser 5.8.1. Αντίδραση στον πόνο Έχει παρατηρηθεί ότι σε μερικά άτομα μετά από μια θεραπεία laser ο πόνος μπορεί να γίνει πιο έντονος σε σχέση με πριν, σε περιοχές προσβεβλημένες από χρόνιες φλεγμονές ή μολύνσεις. Ακόμη και στις περιπτώσεις εκείνες όπου οι δοσολογίες κυμαίνονται «εντός των επιτρεπτών ορίων» μπορεί να συμβεί 5-15 ώρες μετά την θεραπεία του ο ασθενής να αισθανθεί αύξηση του πόνου στην περιοχή που του έγινε η θεραπεία, ή μπορεί να παρατηρηθεί κάποιο πρήξιμο στην προβληματική περιοχή ή και σε άλλα σημεία του σώματός του σαν να έκανε πολύ δυνατή και για πρώτη φορά γυμναστική. Αισθάνεται δηλαδή κάτι, «σαν να του έδειραν όλο το σώμα», έτσι το περιγράφουν συνήθως αυτοί οι ασθενείς. Ο ασθενής θα πρέπει να ενημερώνεται για την πιθανότητα μιας αντίδρασης με πόνο, που είναι από τη φύση του μικρής διάρκειας και είναι θετικό σημάδι. Σε αντίθετη περίπτωση ο ασθενής μπορεί να θεωρήσει ότι το laser του προκάλεσε κάποια βλάβη. Ο πόνος μπορεί να κρατήσει για λίγες ώρες αλλά έχουν αναφερθεί πολύ μεμονωμένα περιστατικά όπου αυτή η αύξηση του πόνου κράτησε και μέχρι μια εβδομάδα. Ασθενείς με χρόνια προβλήματα έχουν το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών των συμπτωμάτων. 49
Lasers που Θεραπεύουν Πού οφείλεται; Αυτό οφείλεται κατ’ αρχάς στο μηχανισμό δράσης, κυτταρικής διαμόρφωσης και επούλωσης που ο οργανισμός έθεσε το σώμα του ασθενούς σε κίνηση. Συμβαίνει επίσης επειδή η βλάβη περνάει σε φάση διαδικασίας της επούλοσης Αυτό βέβαια είναι μόνο μια φυσική αντίδραση του οργανισμού που δείχνει την επιδεκτικότητα του ασθενούς στη θεραπεία με laser. Ένας ακόμη παράγοντας αύξησης του πόνου των ασθενών μετά μια θεραπεία laser είναι η υπέρ δοσολογία της θεραπείας από τον γιατρό κατά την πρώτη ή δεύτερη θεραπεία του ασθενούς. Αυτό συμβαίνει διότι μερικές φορές κατά τον χρόνο της θεραπείας ο ασθενής και ο γιατρός παρασύρονται από την συζήτηση ξεχνώντας ότι το σώμα του ασθενούς δέχεται περισσότερη ενέργεια από την προγραμματισμένη. Άλλες φορές ο πονεμένος ασθενής υποδεικνύει στον γιατρό του όλα εκείνα τα «σημεία αλυσίδα» που πονά, και ο γιατρός του για να μην «χαλάσει το χατίρι» του πονεμένου ασθενούς, τον βομβαρδίζει τόσο πολύ με ενέργεια ώστε ο άρρωστος να γίνει υπερκινητικός. Μονάχα για λίγες ώρες όμως διότι μετά αυτός ασθενής δεν θα ξέρει πού να βάλει το σώμα του. Αν και υπάρχει δυνατότητα διορθωτικής θεραπείας των συμπτωμάτων του, ο ασθενής δυστυχώς δύσκολα πείθεται να επανέρθει για περαιτέρω θεραπεία και παράλληλα εμείς με την δική μας κακή στάση αποκλείσαμε έναν άρρωστο από το να έχει γρήγορη ανάρρωση. Θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι αυτή η κατάσταση της υπέρ δοσολογίας με τους πόνους την ξεπερνά ο ασθενής μετά από δυο περίπου εικοσιτετράωρα. Βιβλιογραφία: [181], [245], [355], [404], [1590], [1716]. 5.8.2. Κόπωση Ένα από τα αποτελέσματα του laser που μπορεί να εκληφθεί από λάθος ως "παρενέργεια" είναι μια έντονη κόπωση μετά από μια θεραπεία. Αυτό οφείλεται πι θανά στην απελευθέρωση μεταβολιτών, αλλά μερικές φο ρές και στο γεγονός ότι η θεραπεία καταπραΰνει έναν μα κροχρόνιο πόνο. Αυτή η ανακούφιση επιτρέπει στον ασθε νή να προσπαθήσει να προλάβει, όλα όσα ο πόνος τον α πέτρεπε να κάνει. Μια άλλη εξήγηση είναι ότι υπάρχει μια αύξηση κάποιων επιπλέον διαβιβαστικών ουσιών με δυνατότατα βιολογικής διέγερσης των κυττάρων προκαλώντας έτσι κούραση. Η ατονία αυτή εκδηλώνεται και ως υπνηλία. Η εξήγηση είναι ότι, όταν ο πόνος γίνει λιγότερο αισθητός επανέρχεται η λειτουργία που διατάραζε τον ύπνο και έτσι ο ασθενής κοιμάται όσο ποτέ πριν έως ότου αναπληρώσει τις χαμένες ώρες ύπνου για όλο το χρονικό διάστημα που ο πόνος δεν τον άφηνε να κοιμηθεί. Αυτή η ατονία μετά από μια θεραπεία με laser δεν διαφέρει από τον οργανισμό ενός ζώου. Υπάρχουν παραδείγματα αλόγων που χρησιμοποιούνται σε α γώνες του ιπποδρόμου που είχαν μείνει έξω από την «προπόνησή» τους για μια - δύο ημέρες εξ’ αιτίας αυτής της ατονίας μετά από εφαρμογή laser αλλά επέστρεψαν στους αγώνες κανονικά. Τα παραπάνω δεν ισχύουν όταν εφαρμοσθεί θεραπεία σε ιστούς ή μυϊκά συστήματα που είναι ήδη υγιή ακόμη και με υπέρ δοσολογίες ακτινοβολίας. 50
Θεραπεία laser και ασφάλεια ασθενούς 5.8.3. Λανθασμένη εικόνα βελτίωσης της υγείας του ασθενούς Από την άλλη πλευρά όμως κάποιος μπορεί όχι μόνο να μην αισθάνεται καθόλου πόνο αλλά και να νοιώθει θαυμάσια, όπως ποτέ πριν, χάρις σε μια και μόνο συνεδρία με laser. Είναι πολύ σημαντικό να προειδοποιήσουμε τον ασθενή ότι "δεν είναι μια χαρά" όπως νομίζει. Είναι ουσιαστικό να μην υπερφορτώνεται ο κατεστραμμένος ιστός που προκάλεσε τον πόνο (π.χ. ένας φλεγμαίνων τένοντας). Ακόμα και αν ο πόνος εξαφανιστεί και η θεραπεία με laser βραχύνει τον χρόνο αποθεραπείας, πρέπει να δοθεί στον ιστό χρόνος για να ανανήψει. Εξηγήστε ως υπεύθυνος θεράπων ιατρός ότι αυτή η ψευδο-αποκατάσταση του πόνου και της υγείας του είναι μόνο η αρχή. Είναι ζωτικής σημασίας να πληροφορείται ο ασθενής ότι μπορεί να σχηματίσει για το πρόβλημα του μια ψευδή εικόνα υγείας και πως ο ίδιος ο ασθενής είναι υπεύθυνος για την αποφυγή οποιασδήποτε πίεσης στη βλάβη που τον απασχολεί. Πρέπει να σεβόμαστε τις ημέρες ξεκούρασης πριν αρχίσουμε π.χ. να προπονούμε ένα αθλητή. Σε τελευταία ανάλυση τα laser προσφέρουν τόσες πολλές υπηρεσίες στην υγεία από τα χέρια ειδικών ιατρών που αν κάτι παρουσιασθεί σαν παρενέργεια ή επιπλοκή θα πρέπει να το δεχθούμε κατά γράμμα ως "σταγόνα στον ωκεανό". Σκεφθείτε λίγες ακόμα από τις ευεργεσίες που παρουσιάσθηκαν όπως είναι η γονιμότητα γυναικών που έγινε εφικτή χάρις στην θεραπεία με laser στις άκαρπες γενετικές περιοχές ανδρών και γυναικών. Βιβλιογραφία: [141]. 5.8.4. Έντονη ανάγκη ούρησης Έχει παρατηρηθεί ότι, μετά το τέλος μιας θεραπείας laser, μερικοί ασθενείς νοιώθουν έντονα την μεγάλη συλλογή ούρων στην κύστη τους και βέβαια την ανάγκη άμεσης επίσκεψης στην τουαλέτα. Πού οφείλεται; Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι μια θεραπεία laser βελτιώνει σαφέστατα και άμεσα το κυκλοφορικό στα αγγεία του αίματος αλλά και της λέμφου. Αυτό συνεπάγεται με αύξηση της παροχής αίματος στο νεφρικό σπείραμα. Λογικά έχουμε μεγαλύτερη ποσότητα αποβαλλόμενων αχρήστων ουσιών προς την ουροδόχο κύστη. Η ουροδόχος κύστη είναι πολύ ευαίσθητο όργανο και αντιδρά έντονα στα ερεθίσματα του συμπαθητικού και παρασυμπαθιτικού συστήματος δημιουργώντας έτσι μια επίταση για ούρηση. Έτσι εξηγείται η αυξημένη τάση του ασθενούς προς ούρηση η οποία είναι χρήσιμη, διότι αποβάλει τοξίνες και μεταβολικά προϊόντα του οργανισμού όπως ουρία, κρεατινίνη, ουρικό οξύ και άλλα. 5.8.5. Ευθυμία ασθενούς Είναι γνωστό επίσης ότι το φως λειτουργεί ως ρυθμιστής αυξομείωσης των τιμών της Μελατονίνης στο αίμα, αποδεικνύοντας την χαλάρωση και την ψυχική ηρεμία που κατακλύζει καταθλιπτικούς ασθενείς όταν αντικρύσουν το φως της Άνοιξης. Βιβλιογραφία: [792]. 51
ΜΕΡΟΣ 6ο ΕΠΙΛΟΓΟΣ
6.1. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Πριν από 50 χρόνια ένας 32χρονος μηχανικός, ο Theodore Maiman, κατάφερε κάτι πρωτόγνωρο. Στα εργαστήρια Ηuges Research στην Καλιφόρνια άναψε τον διακόπτη μιας πολύπλοκης συσκευής και με τη βοήθεια ενός τεχνητού κρυστάλλου ρουβιδίου εκπέμφθηκε η πρώτη ακτίνα laser. Μισό αιώνα μετά την ανακάλυψή του άλλαξε τον κόσμο για πάντα. Οι εφαρμογές από την πρώτη εκπομπή ακτίνας laser έφεραν τα πάνω-κάτω στην καθημερινή ζωή, στην υγεία μέχρι και στο DΝΑ μας. Όχι όμως αμέσως. Η δυσπιστία του κόσμου ήταν μεγάλη όταν ανακοινώθηκε η σημαντική εκείνη ανακάλυψη. «Ο άνθρωπος ανακάλυψε ακτίνα θανάτου», έγραφαν οι αμερικανικές εφημερίδες εκείνη την ταραγμένη δεκαετία του Ψυχρού Πολέμου. Κάποιοι άλλοι έλεγαν πως επρόκειτο για τεχνολογία των εξωγήινων, μιας και ακόμη ο άνθρωπος δεν είχε επαρκείς γνώσεις για το Διάστημα και δεν γνώριζε παρά ελάχιστα για το τι συμβαίνει πέρα από τα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιράς μας. Σήμερα οι εφαρμογές του laser είναι σχεδόν σε όλους τους τομείς της ζωής μας. Σε κάθε προϊόν που θα αγοράσουμε από το σούπερ μάρκετ, στις ταινίες που θα δούμε στο DVD ή στη μουσική που θα ακούσουμε, στην εγχείρηση που θα υποβληθούμε, στους δορυφόρους που θα συλλέξουν πληροφορίες για ό,τι συμβαίνει στη Γη. Η τεχνολογία του laser μας επιτρέπει να συνδεόμαστε μέσω του Διαδικτύου με ολόκληρο τον κόσμο, να μιλάμε με άλλους ανθρώπους όσο μακριά κι αν βρίσκονται, να συγκεντρώνουμε και να αποθηκεύουμε δεδομένα. Με την ίδια τεχνολογία στην υπηρεσία βελτίωσης της ποιότητας ζωής μας, καταφέραμε να εντοπίζουμε και να εξουδετερώνουμε κάποια είδη καρκίνων, να απολαμβάνουμε τη χαρά της όρασης αλλά και να ικανοποιούμε τη ματαιοδοξία μας εξαλείφοντας τις ρυτίδες από το πρόσωπό μας. Το laser εδώ και 50 χρόνια αποτελεί ίσως ένα από τα σημαντικότερα δεκανίκια του ανθρώπου στον μακρύ δρόμο για την κατάκτηση της γνώσης. «Η ιστορία του laser είναι απίστευτη», λέει ο Τιμ Χολτ που είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Φωτονικής του Πανεπιστημίου Strathclyde στη Σκωτία. «Θα έλεγα πως πρόκειται για την πιο επαναστατική τεχνολογία των τελευταίων 50 χρόνων». Κυρίως από το 1962 και μετά, γιατί εκείνη τη χρονιά σημειώθηκε επανάσταση μέσα στην επανάσταση, όταν επιτεύχθηκε η δημιουργία ακτίνων laser με τη χρήση ημιαγωγών GaAs, οι οποίοι αποτέλεσαν ουσιαστικά το υπόβαθρο πάνω στο οποίο αναπτύχθηκαν όλες οι μικρές εμπορικές συσκευές που έχουμε στο σπίτι μας. Ο Albert Einstein ήταν ο πρώτος που θεμελίωσε θεωρητικά την ύπαρξη του laser το 1917, σε μια εργασία του με τον τίτλο «Η Κβαντική Θεωρία της Ακτινοβολίας». Το laser έχει... πρωταγωνιστήσει σε εκατοντάδες ταινίες με κορυφαία στιγμή τον «Χρυσοδάκτυλο», όπου μια ακτίνα απειλούσε να κόψει στα δύο τον αιχμαλωτισμένο Τζέιμς Μποντ τον οποίο υποδυόταν ο Σον Κόνερι. 53
Lasers που Θεραπεύουν Η ιδέα για τη δημιουργία του πιο διάσημου όπλου στην ιστορία του κινηματογράφου, του λαμπερού σπαθιού των Τζεντάι στις ταινίες Star Wars, προήλθε από την τεχνολογία του laser. Οι Ρink Floyd και οι Τhe Who ήταν οι πρώτοι που χρησιμοποίησαν laser στις συναυλίες τους. Έκτοτε δεν νοείται συναυλία χωρίς τις πολύχρωμες ακτίνες. Ο εκτυπωτής laser που υπάρχει σε κάθε γραφείο ανακαλύφθηκε το 1969. Οι ακτίνες laser μπήκαν για πρώτη φορά στην καθημερινή μας ζωής το 1974, με τις συσκευές που σκάναραν τα barcodes των προϊόντων στα σούπερ μάρκετ. Οι κάμερες που ελέγχουν τα όρια ταχύτητας στους αυτοκινητόδρομους «διαβάζουν» με laser το κοντέρ μας. Οι αστροναύτες του Αpollo 11 μέτρησαν με laser την απόσταση Γης-Σελήνης. Οι οπτικές ίνες των τηλεφώνων, της καλωδιακής τηλεόρασης και του internet λειτουργούν μέσω παλμών φωτός που δημιουργούνται από laser. Μια ακτίνα laser μπορεί να είναι λαμπρότερη από του Ηλίου. Με laser γίνονται αναίμακτες εγχειρήσεις ήδη από το 1965. Η θερμότητα της ακτίνας κόβει και καυτηριάζει ταυτόχρονα. Με laser αφαιρούνται τα σπυράκια της ακμής και το υποδόριο λίπος. Με θεραπεία laser αποκαθίστανται καλύτερα τα κατάγματα. Μια μικροσκοπική ακτίνα laser μπορεί να χαράξει ένα σειριακό αριθμό σε διαμάντι, το οποίο είναι η σκληρότερη φυσική ύλη που έχει ανακαλύψει ο άνθρωπος μέχρι σήμερα. Ακτίνες laser είναι επίσης αυτό το θαυματουργό «φως» που χρησιμοποιείται για θεραπευτικούς σκοπούς και βελτιώνει άμεσα - από την πρώτη επίσκεψη τα περισσότερα συμπτώματα των ασθενών, ειδικά εκεί όπου υπάρχει πόνος, φλεγμονή και οίδημα.
54
Επίλογος Ο σύγχρονος τρόπος ζωής δημιουργεί ένα περιβάλλον όπου οι ζώντες οργανισμοί οδηγούνται σε μια εξασθένηση ή αδρανοποίηση διαδικασιών που συνδέονται με όλους τους μηχανισμούς διατήρησης της υγείας. Αυτό έχει σαν συνέπεια μια «επιδημία» χρόνιων, λειτουργικών ή εκφυλιστικών παθήσεων. Η θεραπεία με laser ωφελεί άμεσα, αποτελεσματικά και μόνιμα όλους, αλλά κυρίως αυτούς τους ασθενείς που πάσχουν από: Ορθοπαιδικές, Νευρολογικές, Ρευματολογικές Παθήσεις...
όπως επίσης . . . και από πληγές κατακλίσεων...
ή . . . άτονα διαβητικά έλκη...
Επειδή οι ζώντες οργανισμοί – όπως ο άνθρωπος είναι πολύπλοκα, σύνθετα και ανοικτά βιολογικά συστήματα, τόσο η παθογένεια όσο και η θεραπεία έχουν ένα πολυδιάστατο γίγνεσθαι χωρίς γραμμικές – αιτιακές σχέσεις, γιαυτό η θεραπεία με laser είναι καταλυτική για τα προβλήματα υγείας των. Σήμερα μπορούμε με ασφάλεια να ισχυριστούμε πως τα θεραπευτικά laser έχουν σημαντικές και μάλιστα θετικότατες βιολογικές επιδράσεις, που είναι ικανές να δώσουν τον θεραπευτικό ερεθισμό στο πολύπλοκο γίγνεσθαι των παθήσεων και την ώθηση για ανανέωση, ανάπλαση και θεραπεία. Μια θεραπευτική αγωγή μόνο με το ακτίνες laser δίνει τη δυνατότητα μόνιμης βελτίωσης και αποτελέσματος σε ποσοστά πάνω από 80%. Ποια άλλη ακίνδυνη, ανώδυνη και χωρίς παρενέργειες θεραπεία γνωρίζετε με τόσο υψηλά θεραπευτικά αποτελέσματα...;
55
ΜΕΡΟΣ 7ο ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
7.1. ΣΧΟΛΙΑ Ο συγγραφέας του ενημερωτικού αυτού εγχειριδίου έχει επί το πλείστον αντλήσει τις πληροφορίες και γνώσεις του πάνω στην ήδη τεκμηριωμένη κλινικά ιατρική επιστήμη. Η ποιότητα και αλήθεια των όσων παραθέτονται είναι εύκολο να διερευνηθεί. Αλλά και η ποιότητα όλων των ερευνών επίσης είναι άψογη. Οι περισσότερες από τις εργασίες αφορούσαν διπλά τυφλά πειράματα, ενώ οι υπόλοιπες ήταν κλινική ειδησεογραφία, περιληπτικές εργασίες και ειδήσεις από τα διάφορα συνέδρια. Υπάρχουν χιλιάδες έρευνες παγκοσμίως που θα μπορούσα να παραθέσω αλλά σ' αυτό το εγχειρίδιο αρκέσθηκα να αναφερθώ μόνο σ' ένα μέρος. Πρακτικά δεν είναι δυνατόν όλη η παγκόσμια βιβλιογραφία να χωρέσει σ' αυτό το βοήθημα. Οι έρευνες που παραπέμπονται περιγράφουν και θετικά αποτελέσματα και τα αρνητικά. Το να αποκρύψει κανείς τα αρνητικά αποτελέσματα είναι πράγματι κακό. Γιατί; Διότι αποκρύπτει στην πραγματικότητα τις παραμέτρους εκείνες οι οποίες ποτέ δεν είχαν εφαρμογή δικαιολογώντας έτσι τα αρνητικά αποτελέσματα των ερευνητών. Από την άλλη πλευρά υπάρχουν εκατοντάδες έρευνες με θετικά αποτελέσματα τα οποία επίσης παραθέτονται χωρίς να επιζητείται η αξίωση του ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος θεραπείας κάθε νοσήματος. Αυτό το βοήθημα έχει ως κύριο σκοπό την ενημέρωση των ασθενών σχετικά με την θεραπεία και την αποτελεσματικότητα αυτών των μη επεμβατικών laser.
57
Lasers που Θεραπεύουν 7.2. Αναφορές περιεχομένων [1]. Dima F V et al: Doserelated immunological and morphological changes observed in rats with Walker-256 carcinosarcoma after photodynamic therapy: a controlled study. Laser Therapy. 1991;3:159. [2]. Skobelkin O K et al: Preoperative activation of the immune system by low reactive level laser therapy (LLLT) in oncologic patient; A preliminary report. Laser Therapy.1991; 4(4):169. [3]. Mikhailov V A et al: Investigations on the influence of Low level Diode Laser irradiation of the growth of experimental tumors. Laser Therapy. 1993; 5(1):33. [8]. Abergel P, et al: Control of connective tissue metabolism by laser: Recent developments and future prospects. Journal of The American Academy of Dermatology. 1984 11: 1142. [9]. Saldo I, et al: Effects of GaAs-Laser combined with radiotherapy on murine sarcoma depends on tumor size. Lasers in Surg. and Medicine, 1989, Suppl 1: 40. [14]. Kubota J, Ohshiro T: The effects of diode laser low reactive - level laser therapy (LLLT) on flap survival in a rat model. Laser Therapy - an international journal of low level laser therapy. 1989, 1 (3): 127. [20]. Cherry R: Measurement of Protein Rotational Diffusion in Membranes by Flash Photolysis. Methods in Enzymology. 1978, ( 54 ):47. [21]. Lubart R, Wollman Y, Friedman H, Rochkind S, Laulicht I: Effects of visible and near-infrared lasers on cell cultures. J.Photochem. Photobiol. B. 1992; 12: 305-310. [22]. Karu T: Photobiological Fundamentals of Low Power Laser Therapy. IEEE Journal of Quantum Electronics. 1987, QE 23 (10):1703. [24]. Dougherty TJ: Therapy and detection of maligmant tumors. Photohem. Photobio. 1987, 45:879. [25]. Dougherty TJ: Photodynamic therapy. Innovation in Radiation Oncology. Withers H, Peters L, eds. Berlin / Heidelberg, Springer - Verlag, 1988, p 175. [28]. Derr V.E, et al: Free radical occurrence in some laser - irradiated biologic materials. Federal proceedings. 1965, 24, No 1, Suppl. 14:99 [29]. Lubart R, et al: A possible Mechanism of low Level Laser - Living Cell interaction. Laser Therapy - an international journal of low level laser therapy. 1990, 2 (2):65. [30]. Kudoh C, et al: Effects of 830 nm Gallium Aluminium Arsenide Diode Laser Radiation on Rat Saphenous Nerve Sodium - Potassium Adenosine Triphosphatase Activity: A Possible Pain Attenuation Mechanism Examined. Laser Therapy - an international journal of low level laser therapy. 1989, 1(2):63-67. [31]. Nasu F, et al: Cytochemical Effects of GaAlAs Diode Laser Radiation on Rat Saphenous Artery Calcium lon Dependent Adenosine Triphosphatase Activity. Laser Therapy - an international journal of low level laser therapy. 1989, 1 (2):89. [32]. Rochkind S, et al: Electrophysiological Effect of HeNe Laser on Normal and Injured Sciatic in the Rat. Acta Neurochir. (Wien). 1986, 83:125. [33]. Karu T, et al: Biostimulation of HeLa - celles by low - Intersity Visible Light. Il Nuovo Cimento. 1982, Vol 1D, N. 6:828. [34]. Mester E, et al: The biostimulating Effect of Laser Beam. Proc from Laser - 81, Opto - Elektronik, in Munich 1981. [35]. Kovacs I, et al: Laser - Induced Stimulation of the Vascularization of the Healing Wound. Separatum Experientia.1974, 30:341. [36]. Lederer H, et al: Influence of Light on Human Immuno competent Cells In Vitro. Proc from Laser - 81, Opto - elektronik in Munchen 1981. [37]. Purreau - Schnider N, et al: Helium - Neon Laser Treatment Transforms Fibroblasts into Myofibroblasts. American Journal of Pathology. 1990, 137:171. [44]. Tamachi Y: Enhancement of antitumor chemotherapy effect by low level laser irradiation. Tokyo Medical College Newsletter 1991:888893 [46]. Pourreau-Schnedier N et al: Soft-Laser Therapy for latrogenic Mucositis in Cancer Inst. 1992; 5(84):358. [47]. Ciais G et al: La lasertherapie dans la prevention et la traitement des mucities liees a la chimotherapie anticancereuse. Bull Cancer 1992;79:183. [75]. Loevschall H et al:Low Level Laser Irradiation of Human Oral Mucosa Fibroblast in vitroin Cultures of Human Oral Fibroblasts. Lasers Surg Med. 1994; 14:347. [109]. Paschaud Y, et al: Effet du soft - laser sur la neofromation d'un pont dentinaire apres coiffage pulpaire direct de dents humaines a l'hydroxyde de calcium. Rev Mens Suisse Odont - Stomatol. 1988, 98 (4):345 [121]. Kusakari H: The use of lasers to dental implant. Proc X Internat Congr Soc Laser in Surgery and Medicine, Bangkok, 1993, p 332. [129]. Maeno N. et al: Effects of LLLT, Using Helium-Neon Laser on Infectious Bovine Keratokonjunctivitis. Laser Therapy. 1989; 1(2):79. [140]. Passarella S, et al: Increase of proton electrochemical potential and ATP synthesis in rat liver mitochondria irradiated in vitro by helium - neon laser. FEBS Letters. Sept 1984, 175 (1):95. [141]. Hasan P, Rijadi S.A, Purnomi S, Kainana H: The possible appication of Low Reactive Level Laser Therapy ( LLLT ) in the treatment in male infertility. Laser Therapy - an international journal of low level laser therapy. 1989, 1 ( 1 ):49 - 50. [147]. Popova M, et al: Effect of Helium - Neon laser beam in regeneration of irradiated transplanted skeletal muscle. Bull Exp Biol Med. 1978, 80:333. [149]. Dimitriadis V, et al: Effect of HeNe Laser on the Midgut Cells of Drosophila Auraria Larvae and its Correlation with Acupuncture. Acup & Electro - Therapy Res. Int J. 1985, 10:67. [159]. Parrado C, et al: Quantitative study of the Morphlogical Changes in the Thyroid Gland Following IR Laser Radiation. Lasers in Medical Scienses 1990, 5:77. [170]. Senda A, Gomi A et al: A clinical study of Soft Laser 632, a Helium-Neon low energy medical laser. 1st report. The effect in relieving pain just after irradiation. Aichi-Gakuin J Dent Sci. 1985; 23(4): 773-780. [180]. Karu T, Andreichuck T, Ryabykh T: Supression of human blood chemi-luminescence by diode laser irradiation at wavelengths 660, 820, 880 or 950 nm. Laser Therapy. 1993;5:103. [181]. Kim, Ki-Suk and Kim, Saeng-Kon: An experimental study on the effect of low power density laser on the human gingival fibroblasts. J Korean Acad Oral Med. 1987; 1(12):17. [188]. Honmura A et al: Analgesic Effect of Ga-Al-As Diode Laser Irradiation on Hyperalgesia in Carrageenin-Induced Inflammation. Lasers Surg Med. 1993; 13:463. [189]. Taguchi T et al. Thermographic changes following laser irradiation for pain Relief. J Clinical Laser Med Surg. 1991; 9(2):143. [190]. Wakabayashi H et al: Effect of Irradiation by Semiconductor Laser on Rensponses Evoked in Trigeminal Caudal Neurons by Tooth Pulp Stimulation. Lasers Surg Med. 1993; 13:605. [194]. Avila R et al: Histological effects of HeNe laser on chick embryo. Proc X Internat Congress Int Soc Laser Surg Med, Bangkok 1993, p. 164. [214]. Konchugova T V et al: The enhancement of immune supression by local laser irradiation in rats exposed to cyclophosphane. Eksp Klin Farm. 1993; 56(2):42. [220]. Castro D J: Effects of the Nd: YAG laser on DANN synthesis and collagen production in human skin fibroblast cultures. Ann Plast Surg.
58
Βιβλιογραφία 1983; 1(3):214. [221]. Boussignac G et al: Thermal effects of semiconductor lasers in men. Proc 6th Congress of The Internat Soc for Lasers Surg Med. 1985; 77. [241]. Sasaki K et al: Role of Low Reactive-Level Laser Therapy (LLLT) in the Treatment of Aquired and Cicatricial Vitiligo. Laser Therapy. 1989; 1(3):141. [245]. Calderhead R G: A study of the possible haemorrhagic effects of extended infrared diode laser irradiation on encapsulated and exposed synovial membrane articular tissue in the rat. Laser Therapy. 1992; 2:65. [246]. Vizi E, Mester E, Tisza S, Mester A: Acetylcholine releasing effect of laser irradiation on auerbach's plexus in guinea-pig ileum. J. Neural Transmission. 1977; 40:305. [247]. Mizokami T et al: LLLT (Low Reactive Level Laser Therapy)- a clinical study: relationship between pain attenuation and the serotonergic mechanism. Laser Therapy. 1993; 5:165-168. [249]. Meyers A, Joyce J, Cohen J: Effects of low-watt Helium Neon laser radiation on human lymphocyte cultures. Lasers Surg Med. 1987;6:540. [251]. Karu T, Tiphlova O: Stimulation of E. Coli growth by laser and incoherent red light. Nuovo Cimento. 1983;2(4):1138. [257]. Gaudel Y et al: Pico second study of free radical reactions in organized assemblies: Kinetics of univalent reduction of β-NAD+. Laboratoire d'Optique Appliquee INSERM U275. Ecole Polytechnique-ENSTA, Palaiseau. P 219. [262]. Trelles M, Mayayo E: Mast cells are implicated in low power laser effect on tissue. A preliminary study. Lasers in Medical Science. 1992; 7:73. [273]. Ohta A, Abergel P, Uitto J: Laser modulation of human immune system: Inhibition of lymphocyte proliferation by a gallium-arsenide laser at low energy. Lasers Surg Med. 1987;7:199. [285]. Hernandez L C et al: Changes in Mrna of thyryglobulin, cytoskeleton of thyroid cells and thyroid hormone levels induced by IR-laser radiation. Laser Therapy.1989;4:203. [286]. Humzah M D et al: Multi-wavelength low reactive-level laser therapy (LLLT) as an adjunct in malignant ulcers; case reports. Laser Therapy.1993;5:149. [291]. Bolton P et al: Macrophage responsiveness to light therapy with varying power and energy densities. Laser Therapy. 1991;3:105. [294]. Chernoff W G et al: Cutaneous Laser Surfacing. Operative Techniques in Otolaryngology-Head & Neck Surgery. 1994;5:281-284. [295]. Chernoff W G: Cutaneous Laser Resurfacing. Clinical Laser Monthly. Decemper 1994. [301]. Miro L et al: Estudio capilaroscopico de la accion de un laser AsGa sobre la microcirculacion. Investing Clinica Laser. 1984; 1/2:9-14. [332]. Pontinen P et al: Comparative effects of exposure to different light sources (He-Ne laser, InGaAL diode laser, a spesific type of noncoherent LED) on skin blood flow for the head. Acupunct Electrother Res. 1996;21(2):105-118. [344]. Kipshidze NN et al: Treatment of acute myocardial infarction with a lo-intensity Helium-Neon laser. Proc X Internat Congr Soc Laser in Surgery and Medicine, Bangkok 1993, p.309. [355]. Anders j et al. Low power laser irradiation alters the rate of regeneration of the rat facial nerve. Lasers Surg Med. 1993; 13:72-82. [366]. Podolskaya E et al: Microbiological estimate of parodontitis laser therapy efficiency. SPIE Proc. 1995; Vol. 1984:245-246. [367]. Kolomiyets L A et al: Mechanism of treatment effect of low-energy laser irradiation. SPIE Proc. [371]. Soldo I et al: Effects of GaAs laser compined with radiotherapy on murine sarcoma depends on tumor size. Lasers Surg Med. 1989;Suppl 1:40 [372]. Dima F V et al: Studies on some biological functions of macrophages activated by HeNe laser photodynamic treatment as compared to coryne-bacterium parvum and interferon activation. Laser Therapy. 1993;5:117-124. [373]. Tadakuma K: Possible application of the laser in immunbiology.Keio J Med. 1993; 42(4):180-182. [375]. Friedman H, Lubart R: Nonlinear photobiostimulation: the mechanisms of visible and infrared laser-induced stimulation and reduction of neural excitability and growth. Laser Therapy. 1993;1:39. [377]. Friedman H et al: A possible explanation of laser-induced stimulation and damage of cell cultures J Photochem Photobiol B Biol. 1991;11:87-95. [378]. Passarella S et al: Increase of proton electrochemical and ATP synthesis in rat liver mitochondria irradiated in vitro by helium-neon laser. FEBS. 1984;175(1):95. [398]. Sato K et al. A double blind assessment of low power laser therapy in the treatment of postherpetic neuralgia. Surgical and Medical Lasers. 1990;3(3):134 (abstract). [401]. Cheetham M J, Young R S, Dyson M.Histological effects of 820 nm laser irradiation on the healthy growth plate of the rat. Laser Therapy 1992;2:59. [404]. Yoshida K et al. The effect of low power semiconductor laser to the stellate ganglion. IX Congr Internat Soc Laser Surg Med, Anaheim, Cal. 1991. [408]. Schenk P et al. Elektronenmikroskopische Untersuchungen von oralen Schleimhautepithliennach bestrahlung mit dem Helium-Neonlaser. [426]. Lederer H et al. influence of light on human immunocompetent cells in vitro. Proc. Laser Opto-Electronik, Munich 1981. [432]. Mrowiec j et al. Analgesic effect of low-power infrared laser radiation in rats. SPIE Proc. 3198.1997, pp.83-89. [444]. Simunovic Z. Curing stomatological and maxillo-facial diseases with MID laser therapy. 1984. QLT; 1 [456]. Chio Chung-Chin. Cytogenic effects of low level laser irradiation of human leukocytes. Laser Therapy. 1990;2:111. [458]. Yamaya M et al. Mechanistic approach to GaAlAs diode laser effects on production of reactive oxygen species from human neutrophils as a model for therapeutic modality at cellular level. Laser Therapy. 1993;5:111. [460]. Maeda T et al. Histological, thermographic and thermometric study in vivo and excised 830 nm diode laser irradiated rat skin. Laser Therapy. 1990;2:32. [468]. Schaffer M et al. Mitotic rate of normal mouse fibroblast cells and human tumor cells after diode laser irradiation. Laser Therapy. 1996; 8:23 (abstract) [469]. Mrowiec J et al. the antinociceptive effect of infrared laser radiation in experimental animals. Laser Therapy. 1996;8;25 (abstract). [470]. Radelli, j et al. Metabolism and insulin-glycemic balance in rats. Laser Therapy. 1996; 8:26 (abstract). [477]. Kleinman Y et al.low power laser therapy in pateints with diabetic foot ulcers: early and long term outcome. Laser Therapy. 1996; 8:205. [478]. Schindl L et al. Topical low power laser irradiation shows a systemic increase in blood flow in conditions of disturbed microcirculation. Laser Therapy. 1996;8:58 (abstract). [489]. Ultrich M et al. Influence of laser light (830 nm) on the growth Kinetics of rat rhabdomyosarcomas. University of Hamberg, Department of Accident Surgery. Parth of M.D. thesis of M. Ulrich. [497]. Haina D et al. Temperature of the skin during application of softlaser. Laser in Medicine and Surgery. 1988; 4(1):26-29. [499]. Labajos M et al. B-endorphine levels modification after GaAs and HeNe laser irradiation on the rabbit. Comparative study. Investigacion clinica laser. 1988: 1-2:6-8. [501]. Kotani H. Effects of low power laser stimulation on wound healing in rats. lasermedizin-Laser in Med Surg. 1995;11(2):25. [502]. Rossetti V et al. Experimental studies on the in vivo effects of HeNe laser irradiation in rat brain. [510]. Yamada K. Effect of low power
59
Lasers που Θεραπεύουν laser irradiation on osteoblastic cell growth. Surgical and Medical Lasers. 1989; 2-3(2):67(abstract) [512]. Karu T. Mechanisms of interaction of monochromatic visible light with cells. Proc. SPIE. 1995; 2630:2-9. [526]. Zubcova S T. The use of helium-neon laser radiation in the treatment of trophic disorders in patients with diabetes mellitus. Klin Khir. 1992; 3:47-49.(in Russian with English abstract). [527]. Grubnik V V et al. Compined laser therapy of diabetric gangrene of the lower limps. Klin Khir. 1994; 720-22. (in Russian with English abstract) [528]. Yu W et al. Effects of photostimulation on wound healing in diabetic mice. Lasers Surg Med. 1997; 20(1)56-63. [563]. Goran Renstrom, Borlange, Sweden. 1993; private communication. [564]. Mikhailov V A, Denisov I N. Activation of the immune system by low level laser therapy (LLLT) for treating patients with stomach cancer in advanced form. Laser & Technology. 1997; 7(1):31-44. [565]. Funk JO, Kruse A, Kirchner H. Cytokine production after helium-neon laser irradiation in cultures of human peripheral blood mononuclear cells. J Photochem Photobiol B. 1992; 16(3-4):347-355. [575]. Cowen D et al. Low energy helium neon laser in the prevention of oral mucositis in patients undergoing bone marrow transplant: results of a double blind randomized trial. Int J Radiat Oncol Biol Phys. 1997; 38(4):697-707. [590]. Yu W et al. improvement of host response to sepsis by photobiomodulation. Lasers in Surg Med. 1997; 21:262-268. [594]. Schaffer M et al. Biomodulative effects induced by 805 nm laser light irradiation of normal & tumor cells. J Photochem Photobiol B:Biol.1997;40:253-257. [601]. Schwartz M et al. Effect of low-energy HeNe laser irradiation on posttraumatic degeneration of adult rabbit optic nerve. Lasers Surgical Medicine. 1987; 7: (1) 51-55. [611]. Barasch A et al. Helium-neon laser effects on contitioning-induced oral mucositis in bone marrow transplantation patients. Cancer. 1995; 76(12):2550-2556. [631]. Ciuchita T.Low-energy laser in the treatment of alopecia of the scalp. SPIE Proc.Vol. 3198. 1997, pp 116-126. [657]. Reddy G K et al. The effects of laser stimulation on wound healing in diabetic rats. proc. 2nd Congress World Assn for laser Therapy, Kansas City, Septemper 1998; p. 124-125. [658]. Landau Z. Topical hyperbaric oxygen and low energy laser for the treatment of diabetic foot ulcer. Archives of Orthopaedic & Trauma surgery. 1998; 117(3):156-158. [675]. van der Ven Ph et al. The influence of IR-laser on the proliferation of fibroblasts: an-vitro study. Proc. 2nd Congress World Assn for laser Therapy, Kansas City, Sept 1998; pp 120-122. [717]. Kipshidze N et al. Photoremodeling of arterial wall reduces restenosis after balloon angioplasty in an atherosclerotic rabbit model. J Am Coll Cardiol. 1998; 31(5):1152-1157. [720]. Gupta A.K. et al. The Use of Low-Energy Photon Therapy in the treatment of Leg Ulcers. A preliminary report. J. Dermatol Treat 1997;8 (2): 103-108. [723]. Itoh T et al. The protective effect of low power HeNe laser against erythrocytic damage caused by artificial heart-lung machines. Horoshima J Med Sci. 1996; 45(1):15-22. [728]. Reznikov L.L. et al. Biomechanism of low-energy laser irradiation is similar to a general adaptive reaction. Proc. SPIE. 1994; Vol. 2086, p.380-449 [729]. Pavlova R. N. et al. Soft-laser radiation bioeffect: is laser a physical adaptogen? Proc. SPIE. 1993; Vol. 1922, p. 225-229 [730]. Reznikov L.L et al. Similarity between the mechanisms of soft-laser radiation and chemical adaptogen action. Proc. SPIE. 1993; Vol. 1883, p. 91-98 [733]. Mester E, Szende B, Tota j:Die Wikung der Laser-Strahlen auf den Haarwuchs der Maus. Radiobiol. Radiother.9:621-626. [734]. Mester E et al. Effect of laser-rays on wound healing. Am J Surg. 1971; 122:532. [752]. Lee G et al. New concepts in pain management in the application of low-power laser for relief of cervicothoracic pain syndromes. Am Heart j. 1996; 132(6):1329-1334. under cardiology [754]. Skinner SM, Gage JP, Wilce PA, Shaw RM. A preliminary study of the effects of laser radiation on collagen metabolism in cell culture. Aust Dent j 1996 jun; 41(3):188-192 [774]. Pavlova, R. N.; Gomberg, V. G.; Boiko, v.n.; Pupkova, L. S.; Reznicov, Leonid L.; Dadali, V.A. Effects of low-energy laser isolation upon the development of postradiation syndrome. Proc. SPIE Vol. 2769. 1996; p. 78-81. (Laser Optics '95: Biomedical Applications of Lasers) [781]. Xu, Yong-Qing et al. Experimental study of the effects of helium-neon laser radiation on repair of injured tendon. Proc. SPIE Vol. 1616. 1993; p. 598-604. (International Conference on Photodynamic Therapy and Laser Medicine) [825]. Zhou, Chuannong. Song, Xuyan; Deng, jinsheng; Liang, junlin; Zhang, Hua; Huang, Wenjia; Liu, Tao; Ha, Xian-Wen Photodynamic effect of copper-vapor pumped-dye laser, and noncoherent red light to the liver in normal mice. Proc. SPIE Vol. 1616,1993, p.239-1245, International Conference on Photodynamic Therapy and Laser Medicine, jun-Heng Li; Ed. [844]. Walter Wintsch, Switzerland, personal communication [857]. Leonid Reznikov, Personel communication, dec 1998. [785]. Murphy PJ, Campbell SS. Enhanced performance in elderly subjects following bright light treatment of sleep maintenance insomnia. J Sleep Res 1996 Sep; 5(3):165-72. Department of Psychiatry, Cornell Medical College, New York, USA. Pjmurphy @ med. Cornell. Edu. [787]. Bylesjo EI, Boman K, Wetterberg L. Obesity treated with phototherapy: four case studies. Int j Eat Disord 1996 Dec; 20(4):443-46. Department of Neurology, Umeå University Hospital, Sweden. [788]. Thalen BE, Kjellman BF, Morkrid L, Wetterberg L. Melatonin in light treatment of patients with seasonal and nonseasonal depression. Acta Psychiatr Scand 1995 Oct; 92(4):274-84. Karolinska Institutet, Department of Clinical Neuroscience, Stockholm, Sweden. [789]. Wikner j, Andersson DE, Wetterberg L, Rojdmark S. Impaired melatonin secretion in patients with Wernicke-Korsakoff syndrome. J Intern Med 1995 jun;237(6):571-5. karolinska Institute, Department of Internal Medicine, Sodersjukhuset, Stockholm, Sweden. [790]. Thalen B,E, Kjellman B,F, Morkrid L, Wibom R, Wetterberg L. Light treatment in seasonal and nonseasonal depression. Acta Psychiatr Scand 1995 May; 91(5):352-60. Karolinska Institutet, Department of Psychiatry, St. Göran's Hospital, Stockholm, Sweden. [791]. Wetterberg L. Light and biological rhythms. Lakartidningen 1992 Sep 9;89(37):2915-8 (In Swedish) Psykiatriska Kliniken, S:t Görans Sjukhus, Stockholm, Sweden. [792]. Wetterberg L. Light therapy of depression; basal and clinical aspects. Pharmacol Toxicol 1992; 71 Suppl 1:96-106. Karolinska Institutet, Department of Psychiatry, St. Göran's Hospital, Stockholm, Sweden. [793]. Wetterberg L, et al. Light therapy of depression. Läkartidningen. 1991 jan 30;88(5):310-2.(in Swedish.) [794]. Wetterberg L. The importance of light for health and well-being. Läkartidningen. 1991 jan 30;88(5):295-6.(in Swedish) [795]. Petterborg LJ, Kjellman BF, Thalen BE, Wetterberg L. Effect of a 15 minute light pulse on nocturnal serum melatonin levels in human volunteers. J Pineal Res 1991 Jan;10(1):9-13. Department of Anatomy and Neurobiology, School of Medicine, University of Missouri, Columbia 65212. [796]. Wetterberg L. The significance of lighting for health and wellbeing. Nord Med 1991; 106(3):90-1. (Article in Swedish) Psykiatriska kliniken, S:t Görans Sjukhus, Stockholm.
60
Βιβλιογραφία [797]. Wetterberg L. Lighting. Nonvisual effects. Scand J Work Environ Health 1990; 16Suppl 1:26-28. Karolinska Institutet, Department of Psychiatry, St Göran's Hospital, Stockholm, Sweden. [798]. Wu j, Sanchez de la Pena S, Hallberg F, Cornelissen G, Wetterberg L, Hallberg E, Lakatua D, Bingham C, Harvey J, Bazin H, et al. Chronosynergistic effects of lighting schedule-shift and cefodizime on plasmacytoma growth and host survival time. Chronobiologia 1988 Jan-Jun; 15(1-2):105-28. Chengdu College of Traditional Chinese Medicine, China. [799]. Wettergerg L. Melatonin and effective disorders. Ciba Found Symp 1985; 117:253-65. [800]. Illnerova H, Vanecek J, Krecek J, Wetterberg L, Saaf J. Effect of one minute exposure to light at night on rat pineal serotonin N-acetyltransferase and melatonin. J Neurochem 1979 Feb; 32(2):673-5 [801]. Rao ML, Meller-Oerlinghausen B, Mackert A, Stieglitz RD, Strebel B, Volz HP The influence of phototherapy on serotonin and melatonin in non-seasonal depression. Pharmacopsychiatry 1990 May; 23(3):155-8. Laboratory of Neurochemistry Department of Psychiatry, University of Bonn, FRG. [802]. Partonen T, Vakkuri O, Lonnqvist j. Suppression of melatonin secretion by bright light in seasonal effective disorder. Boil Psychiatry 1997 Sep 15;42(6):509-13. Department of Psychiatry, University of Helsinki, Finland. [803]. Salinas EO, Hakim-Kreis CM, Piketty ML, Dardennes RM, Musa CZ. Hypersecretion of melatonin following diurnal exposure to bright light in seasonal effective disorder: preliminary results. Boil Psychiatry 1992 Sep 1;32(5):387-98. Clinique des Maladies Mentales et de Encephale, Centre Hospitalier Sainte-Anne Paris. [804]. Checkley SA, Murphy DG, Abbas M, Marks M, Winton F, Palazidou E, Murphy DM, Franey C, Arendt J. Melatonin rhythms in seasonal effective disorder. Br J Psychiatry 1993 Sep; 163:332-7. Institute of Psychiatry, London. [805]. Rice J, Mayor J, Tucker HA, Bielski RJ. Effect oflight therapy on salivary melatonin in seasonal effective disorder. Psychiatry Res 1995 Apr 28; 56(3):221-8. Department of Psychiatry, Michigan State University, East Lansing 48824-1316, USA. [806]. Rao ML, Muller-Oerlinghausen B, Mackert A, Strebel B, Stieglitz RD, Volz HP. Blood serotonin, seum melatonin and light therapy in healthy subjects and in patients with nonseasonal depression. Acta Psychiatr Scand 1992 Aug; 86(2):127-32. department of Psychiatry, Medical School, Rheinische Friedrich-Wilhelms-Universitat Bonn, Germany. [807]. Lewy AJ, Bauer VK, Cutler NL, Sack RL, Ahmed S, Thomas KH, Blood ML, Jackson JM. Morning vs evening light treatment of patients with winter depression. Arch Gen Psychiatry 1998 Oct; 55(10):890-6. Department of Psychiatry, Oregon Health Sciences University, Portland 97201-3098, USA. [808]. Deltito JA, Moline M, Pollak C, Martin LY, Maremmani I. Effects of phototherapy on non-seasonal unipolar and bipolar depressive spectrum disorders. J Affect Disord 1991 Des; 23(4):231-7. Anxiety and Depression Clinic, New York Hospital-Cornell Medical Center, White Plains, NY 10605. [809]. Lam RW, Teman M, Wirz-justice A Light therapy for depressive disorders: indications and efficacy. Mod Probl Pharmacopsychiatry 1997; 25:215-34 Department of Psychiatry, University of British Columbia, and Vancouver Hospital and Health Sciences Center, UBC Site, Canada. [810]. Wirz-Justice A. Beginning to see the light. Arch Gen Psychiatry. 1998 Oct; 55(10):861-2. Review. [811]. Light therapy for winter depression. Health News. 1998 Nov 20;4(14):6. [812]. Light therapy. Health News. 1998 Mar 10;4(3):5. [813]. Tolle R.Psychotherapy of depressive didorders: on the theoretical background and its clinical relevance. Nervenarzt. 1997 jul; 68(7): 6025. [814]. Avery DH. A turning point for seasonal effective disorder and light therapy research? Arch Gen Psychiatry. 1998 Oct; 55(10):863-4. Review. [815]. Melges FT. Efficacy of therapies for depression. Am J Psychiatry. 1981 Nov; 138(11):1513. [816]. Haffmans J, et al. Suicide after bright light treatment in seasonal affectove disorder: a case report. J Clin Psychiatry. 1998 Sep; 59(9):478. [817]. Ash JB, Piazza E, Anderson JL. Light therapy in the clinical management of an eating-disordered adolescent zith winter exacerbation. Int J Eat Disord 1998 Jan; 23(1):93-7. Department of Clinical Psychology, Boston University, MA 02115,USA. [818]. Kripse DF Light treatment for nonseasonal depression: speed, efficacy, and combined treatment. J Affect Disord 1998 May; 49(2):109-17. Department of Psychiatry, University of California, San Diego, La jolla 92093-0067, USA. dkripqe@ ucsd. Edu [819]. Wetterberg L. Light and biological rhythms.J Intern Med 1994 Jan;235(1):5-19. karolinska Institute, Department of Psychiatry, St Goran's Hospital, Stockholm, Sweden. [825]. Zhou, Chuannong. Song, Xuyan; Deng, jinsheng; Liang, junlin; Zhang, Hua; Huang, Wenjia; Liu, Tao; Ha, Xian-Wen Photodynamic effect of copper-vapor pumped-dye laser, and noncoherent red light to the liver in normal mice. Proc. SPIE Vol. 1616, 1993, p. 239-1245, International Conference on Photodynamic Therapy and Laser Medicine. Jun-Heng Li; Ed. [872]. Enwemeka C. S., Parker J. C., Dowdy D. S., Harkness E. E., Sanford L. E., Woodruff L. D. The Efficacy of Low-Power Lasers in Tissue Repair and Pain Control: A Meta-Analysis Study. Photomedicine and Laser Surgery. 2004; 22 (4): 323-329. [905]. Zhu Q, Yu W, Yang X et al. Photoirradiation improved functional preservation of the isolated rat heart. Laser Surg Med. 1997; 20:332-339. [907]. Schaffer M et al. Magnetic resonance imaging (MRI) controlled outcome of side effects caused by ionizing radiation, treated with with 780 nm diode laser - preliminary results. J Photochemistry and Photobiology B: Biology. 2000; 59: 1-8. [908]. Schindl A, Neumann R. Low-Intensity Laser Therapy is an Effective Treatment for Recurrent Herpes Simplex Infection. Results from a Randomized Double-Blind Placebo-Controlled Study. J Invest Dermatol 1999; 113 (2): 221-223. [929]. Bensadoun R-J, Franqiun j C, Ciais C et al. Low energy He/Ne laser in the prevention of radiation-induced mucositis: A multicenter phase III randomized study in patients with head and neck cancer Support Care Cancer 1999; 7 (4): 244-252. [941]. Gupta A, Filonenko N, Salansky N. The Use of Low-Energy Photon Therapy of Leg Ulcers. J. Dermatol Treat 1997;8 (2): 103-108. [945]. Paolini L E et al. Tratamiento de la lesion Osgood - Schlatter con laser de baja potencia - estudio prospectivo. Proc. II Congr Internat Assn for Laser and Sports Medicine. Rosario, Argentina. March 2000. [946]. Pastore D et al. Stimulation of ATP synthesis via oxidative phosphorylation in weak mitochondria irradiated with helium - neon laser. Biochem Mol Biol Int. 1996; 39 (1): 149-157. [947]. Vacca R A etal. Activation of mitochondrial DNA replication by He-He laser irradiation. Biochem Biophys Res Commun. 1993; 195 (2); 704-709. [948]. Kim K S; Kim, Saeng Kon. An experimental study of the effects of low power density laser on the human gingival fibroblast. J Korean Acad.Oral Med 1987; 12 (1): 17. [950]. Chavrier C et al. Immunohistochemical localization of type I, III and IV collagen in healthy human gingiva. J de Biologie Buccale. 1981; 9: 271-277. [952]. Ad N, Oron U. Impact of low level laser irradiation on infarct size in the rat following myocardial infarction. Int J Cardiol. 2001; 80 (2-3): 109-116. [967]. Schindl A et al. Low intensity laser irradiation in the treatment of recalcitrant radiation ulcers in patients with breast cancer - long term results of 3 cases. Photodermatol-Photoimmunol-Photomed. 2000; 16 (1): 34-37. [978]. In: Low Level Laser Therapy. A Practical Introduction, Eds. Ohshiro & Calderhead. John Wiley & Sons. 1988: 114-115.
61
Lasers που Θεραπεύουν [979]. Mikhailov V A et al. Results of treatment of the patients with llnd - Illrd st. breast cancer by combination of low level laser therapy (laser therapy) and surgery -10-years experience. In: A window on the laser medicine world. Longo L ed. Proc. SPIE. 1999; Vol 4166: 4042. [980]. MikhailovVAet al. Results of treatments of patients with stomach cancer advanced form treated by combination of low level laser therapy (laser therapy) and other methods (10-years experience). In: A window on the laser medicine world. Longo L ed. Proc. SPIE. 1999, Vol 4166:43-47. [982]. MikhailovVAet al. Use of immunomodulative influence of low-level laser radiation in the treatment of an autoimmune thyroiditis. In: A window on the laser medicine world. Longo L ed. Proc. SPIE. 1999, Vol 4166: 319-322. [985]. Ailioaie C, Ailioaie L, Topoliceanu E Self-organizing phenomena at membrane levels and LLLT of rhinitis. Proc. SPIE. 2000; 416: 309-3 15. [986]. Greulich K O. Low level laser therapy (laser therapy) - does it damage DMA? LaserWorld Editorial; 2, 2000. www.laser/nu/lllt/lllt_edi-torial5.htm (May 2001). [991]. Sirenko I N et al. [Changes in the parameters of central and regional hemodynamics in the patients with unstable stenocardia treated by the methods of quantum hemotherapy] Lik Sprava. 1992; (6): 70-73. (in Polish) [992]. Korochkin I M et al. [Clinico-biochemical parallels against background of traditional treatment and laser therapy of patients with ischemic heart disease.] Ter Arkh. 1988; 60 (12): 40-44. (in Russian) [993]. Kipshidze N N et al. [Lecitin-induced chemiluminiscence of peripheral blood neutrophils in patients with ischemic heart disease before and after blood irradiation with helium-neon laser] Kardiologiia. 1992; 32 (I): 53-56. (in Russian) [999]. Brill G, Brill A. [Guanilate cyclase and nitric oxide synthetsase as possible primary acceptors of low level laser radiation energy].] Laser Medicine. 1997; 39-42. (in Russian) [1014]. Grossman N, Schneid N, Reuveni H et al. 780 nm low power diode laser irradiation stimulates proliferation of keratinocyte cultures: involvement of reactive oxygen species. Laser Surg Med. 1998; 22 (4): 212-218. [1016]. Joyce K M, Downes C S, Hannigan B M. Radioadaptation in Indian muntjac fibroblast cells induced by low intensity laser irradiation. Mutat Res. 1999; 435 (1): 35-42. [1031]. Stadler I, Evans R, Kolb B et al. In vitro effects of low-level laser irradiation at 660 nm on peripheral blood lymphocytes. Laser Surg Med. 2000; 27: 255-261. [1034]. Polonskii A K, Kharlampovich S I, Maschanova D D et al. [Effect of laser irradiation on a dystrophic process in the liver due to x-ray irradiation]. Med Radiol. 1983; 28: 59-61. [1072]. KaruT I, Ryabykh T R Antonov S N. Different sensitivity of cells from tumor-bearing organisms to countinuous-wave and pulsed laser radiation (632.8 nm) evaluated by chemiluminescence test, I. Comparison of responses of murine splenocytes: intact mice and mice with transplanted leukemia EL-4. Lasers in the Life Sciences. 1996; 7 (2); 91-98. [1073]. Karu T I, Ryabykh T R Antonov S N. Different sensitivity of cells from tumor-bearing organisms to countinuous-wave and pulsed laser radiation (632.8 nm) evaluated by chemiluminescence test. II, Comparison of responses of human blood: healthy persons and patients with colon cancer Lasers in the Life Sciences. 1996; 7 (2): 99-106, [1076]. Kunin A A, Bykov E I, Podolskaya E E et al. Clinical and morphological indications for laser treatment of patients with precancerous diseases of the oral cavity Proc. SPIE. 1996; Vol 2929: 185-197. [1080]. Radelli J, Cieslar G, Sieron A, Grzybek H. Influence of low-power laser radiation on carbohydrate metabolism and insulin-glycemic balance in experimental animals. Proc. SPIE. 1996; Vol 2929:94-102. [1081]. KaruTI,Pyatibrat L, Kalendo G. Irradiation with HeNe laser can influence the cytotoxic response of HeLa cells to ionizing radiation. Int. J Radiation Biology. 1994; 65 (6): 691 -697. [1097]. Oron U, Yaakobi T, Oron A et al. Attenuation of infarct size in rats and dogs after myocardial infarction by low-energy laser irradiation. Laser Surg Med. 2001; 28 (3): 204-211. [1124]. Kipshidze N, Nikolaychik V Keelan M et al. Low-power heli-urrmeon laser irradiation enhances pro-duction of vascular endothelian growth factor and promotes growth of endothelian cells in vitro. Laser Surg Med. 2001; 28: 355-364. [1125]. De Scheerder I, Wang K, Zhou X R et al. Intravascular low power red laser light as an adjunct to coronary stent implantation evaluated in a porcine coronary model.] Invas Cardiol. 1998; 10: 534-538. [1133]. Campana V, Moya M, Gavotto A et al. Effects of helium-neon laser on microcrystalline arthropaties. Laser Surg. Med. 2001; Suppl 13: [1136]. Schindl A, Merwald H, Schindl L. Low intensity laser irradiation stimulates endothelial cell proliferation in an vitro model of diabetic microangiopathy. Laser Surg Med. 2001; Suppl 13: 7. [1337]. Carati C.J., Anderson S.N., Gannon B.J., Piller N.B. Treatment of Postmastectomy Lymphedema with Low-Level Laser Therapy. A Double Blind, Placebo-Controlled Trial. Cancer. 2003; 98 (6): 1114–1122. [1145]. Bjerring R, Clement M, Heckendorff L et al. Selective non-ablative wrinkle reduction by laser] Cutan LaserTher. 2000; 2: 9-15. [1146]. Goldberg D, Metzler C. Skin resurfacing utilizing a low-fluence Nd:YAG laser J Cutan Laser Ther 1999; 1: 23-27. [1147]. Goldberg D J. Non-ablative subsurface remodeling: clinical and histological evaluation of a 1320 nm Nd:YAG laser] Cutan Laser Ther 1999; 1: 153-157. [ 1160]. Enwemeka C. Quantum Biology of Laser Photostimulation (editorial). Laser Therapy. 1999; 11 (2): 52-53. [1176]. Balakirev S A, Gusev L I, Kazanova M.et al. [Low-intensity laser therapy in pediatric oncology]. Voprosy Ontcologii. 2000; 46 (4): 459461. (in Russian). [1179]. Schindl A, Schindl M, Pemerstorfer-Schoen H, Schindl L. Low intensity laser therapy in wound healing - A review with special respect to diabetic angiopathies. Ada Chirurgica Austriaca. 2001; 33: 3-7. [1185]. Qadri T, Miranda L, Tunér J, Gustafsson A. The short-term effects of low-level lasers as adjunct therapy in the treatment of periodontal inflammation. J Clin Periodontol. 2005 Jul; 32 (7): 714-719. [1195]. Migliorati C, Massumoto C, Eduardo C P et al. Low-energy laser therapy in oral mucositis.J Oral Laser Applications. 2001; I (2): 97-101. [1197]. Yaakov N, Ben-Haim S, Oron U. Low level laser irradiation reduces interstitial scarring in the isoprotemol-induced hypertrohpic rat heart. Laser Therapy. 1999; 1 (4): 190-197. [1198]. Oron U.Yaakobi T Oron A et al. Attenuation of the formation of scar tissue in rats and dogs post myocardial infarction by low energy laser irradiation. Laser Surg Med. 2001; 28: 1-7. [1199]. Yaakov N, Bdolah A, Wollberg Z et al. Recovery from Sarafotoxin-b induced cardiopathological effects in mice following low energy laser irradiation. Basic Research Cardiology. 2000; 95: 385-389. [1203]. Landau Z, Schattner A. Topical hyperbaric oxygen and low energy laser therapy for chronic diabetic foot ulcers resistant to conventional treatment. Yale J Biol Med. 2001; 74 (2): 95-100. [1211]. Pinheiro A L, Carneiro Nascimento S, De Barros Vieira A L et al. Effects of low-level laser therapy on malignant cells: In vitro study.) Clin Med Surg. 2002; 20 (1): 23-26. [1212]. Balakirev S A, Gusev L I, Kazanova M B et al. [Nizkointensivnaia lazemaia terapiia v detskoi onkologii]. Voprosy onkologii. 2000; 46 (4): 459-461. (in Russian).
62
Βιβλιογραφία [1213]. Durnov L.A, Gusev L.I, Balakirev S.A., et al [Low-intensity lasers in pediatric oncology]. Vestn Ross Akad Med Nauk. 2000; (6): 24-27. (in Russian). [1214]. Korolev lu N, Panova L N, Geniatulina M S. [The correction of the subcellular postradiation changes in the hypothalamus and parathyroid gland by using low-intensity laser radiation. An experimental study]. Vopr Kurortol Fizioter Lech Fiz Kult. 2000; (3): 3-4. (in Russian). [1258]. Wilden L, Karthein R. Import of radiation phenomena of electrons and therapeutic low-level laser in regard to the mitochondrial energy transfer] Clin Med Surg. 1998; 16 (3): 159-165. [1275]. A!-Watban F A, Zhang X X Andres B LLow-level laser therapy enhances wound healing in diabetic rats: a comparison of different lasers. Photomed Laser Surg. 2007; 25 (2): 72-77. [1277]. Schindl M, Schindl A, Polzleitner D et al. Healing of bone affections and gangrene with low-intensity laser irradiation in diabetic patiens suffering from foot infections. Porch Komplementarmed. 1998; 5: 244-247. [1294]. Hode L. Are lasers more dangerous than IPL instruments? Lasers Surg Med. 2003; Supplement 15: 6. [1303]. Reidenbach H D, Dollinger K, Hoffman J. Field trials with low power lasers concerning the blink reflex. Biomed Tech (Ben1.). 2002; 47 Suppl I Pt 2: 600-6001. [1317]. Neira R, Arroyave J, Ramirez H et al. Fat liquefaction: effect of low-level laser energy on adipose tissue. Plast Reconstruct Surg. 2002; 110 (3): 923-925. [1334]. Alves da Cuhna M, Munin E, Castro de Abreu W. O uso do laser terapeutico em mucosite oral e xerostomia em padentes submetida a radioterapia. Proc. Laser Dental Show, Sao Paulo, Brazil, November 2003, p.8. [1336]. Lubart R, Breitbart H. Biostimulative effects of low energy lasers. 3rd Congress of the North American Association for Laser Therapy, Bethesda, Md, USA, March 2003. [1419]. Gür A, Cosut A, Sarac A, Cevik R, Nas K, Uyar A. Efficacy of Different Therapy Regimes of Low-Power Laser in Painful Osteoarthritis of the Knee: A Double-Blind and Randomized-Controlled Trial. Lasers in Surgery and Medicine. 2003; 33: 330-338. [1430]. Zinman L H, Ngo M, Ng E T et al. Low-intensity laser therapy for painful symptoms of diabetic sensorimotor polyneuropathy: a controlled trial. Diabetes Care. 2004; 27 (4): 921-924. [1454]. Mognato M, Squizzato F, Facchin F, Zaghetto L, Corti L. Cell growth modulation of human cells irradiated in vitro with low-level laser therapy. Photomed Laser Surg. 2004; 22 (6): 523-526. [1455]. Byrnes K R, Barna L, Chenault V M et al. Photobiomodulation improves cutaneous wound healing in an animal model of type II diabetes. Photomed Laser Surg. 2004; 22 (4): 281-290. [1461]. Bjordal J.M, Lopez-Martins R.A, Iversen V.V. A randomised, placebo controlled trial of low level laser therapy for activated Achilles tendinitis with microdialysis measurement of peritendinous prostaglandin E2 concentrations. Br. J. Sports Med. 2006; 40 (1): 76-80. [1470]. Carvalho Baptista I, Chavantes M C, Soji N. A new application of Low Level Laser Therapy for treatment pain in patients submitted to a cardiac surgery. Photomed Laser Surg. 2005; 23 (1). Abstracts from the 5th Congress of the World Association for Laser Therapy, Sao Paulo, Brazil, November 2004. Abstract no 038, p.99. [1472]. Fracher Abramoff M M, Petrilli A S; Monteiro Caran E, Almeida Lopes L, Fontana Lopes N N. Preliminary study of prevention and treatment of oral mucositis due to chemotherapy in children, adolescents and young adults through the use of Laser Therapy. Photomed Laser Surg. 2005; 23 (1). Abstracts from the 5th Congress of the World Association for Laser Therapy Sao Paulo, Brazil, November 2004. Abstract no 048, p. 101. [1476]. Shoji N, de Oliveira C, Magacho T A, Chavantes M C. Low Potency Laser treatment for acute dehiscence saphenactomy process. Photomed Laser Surg. 2005; 23 (1). Abstracts from the 5th Congress of the World Association for Laser Therapy Sao Paulo, Brazil, November 2004. Abstract no 082, p. 110. [1480]. Chavantes M C, Baptista I M, Kajita G, Shoji N. Prevention or acute treatment right after a risky surgery: does LLLT decrease complications? Photomed Laser Surg. 2005; 23 (1). Abstracts from the 5th Congress of the World Association for Laser Therapy, Sao Paulo, Brazil, November 2004. Abstract no 096, p. 113. [1483]. Ladalardo T C, Tirapelli B, Marraccini T M et al. The effects of phototherapy on oral mucositis in bone marrow transplant patients— Preliminary results. Photomed Laser Surg. 2005; 23 (I). Abstracts from the 5th Congress of the World Association for Laser Therapy, Sao Paulo, Brazil, November 2004. Poster no 81, page 134. [1485]. Catao M H, Pinheiro A L, Costa J L et al. Low energy GaAlAs Laser (830 nm) for the prevention of chemo-induced mucositis in oral cavity cancer patients. Photomed Laser Surg. 2005; 23 (1). Abstracts from the 5th Congress of the World Association for LaserTherapy Sao Paulo, Brazil, November 2004. Poster no III, page 142. [1493]. Kawalec J S, Pfennigwerth C, Hetherington J et al. A review of lasers in healing diabetic ulcers.The Foot. 2004; 14: 68-71. [1501]. Kreisler M.B, Al Haj H, Noroozi N, Willershausen B. Efficacy of low level laser therapy in reducing postoperative pain after endodontic surgery. A randomized double blind clinical study. Int. J. Oral Maxillofac. Surg. 2004; 33 (1): 38-41. [1545-a]. Garavello I, Baranauskas V, Cruz-Hoefling MA. The effects of low laser irradiation on angiogenesis in injured rat tibiae. Histology and Histopathology. 2004; 19 (1): 43-48. [1545-b]. Derkacz A, Bialy D, Protasiewicz Marcin et al. Photostimulation of coronary arteries with low power laser radiation: preliminary results for a new method in invasive cardiology therapy. Medical Science Monitor 2003; 9 (7): 335-339. [1567]. Kreisler M, Christoffers A B, Willershausen B, d'Hoedt B et al. Low-level 809 nm GaAIAs laser irradiation increases the proliferation rate of human laryngeal carcinoma cells in vitro. Lasers in Medical Science. 2003; 18 (2): 100-103. [1590]. Hie S, Leichliter S, Streeter J, DeTaboada L, Oron U. Effects of Dose, Mode and Frequency of Low Level Laser Therapy on the Rat Brain. Photomed Laser Surg. 2006; 24 (4): 458-66. [1591]. Mirsky N, Krispel Y, Shoshany Y, Maltz L, Oron U. Promotion of angiogenesis by low energy laser irradiation. Antioxid Redox Signal. 2002; 4 (5): 785-790. [1636]. De Scheerder I, Wang K, Nikolaychik V, Kau! U et al. Long-term follow-up after coronary stenting and intravascular red laser therapy. Am J Cardiol. 2000; 86 (9): 927-930. [1686]. Yamazaki M, Miura Y Tsuboi R, Ogawa H. Linear polarized infrared irradiation using Super Lizer is an effective treatment for multipletype alopecia areata. Int. j. Dermatol. 2003; 42: 738-740. [1702]. Chow R. T., Heller G. Z., Barnsley L. The Effect of 300 mW, 830 nm laser on chronic neck pain: A double-blind, randomized, placebo-controlled study. Pain. 2006; 124 (1-2): 201-210. [1716]. Fontana C R, Kurachi C, Mendonca C R, Bagnato V S. Temperature variation at soft periodontal and rat bone tissues during a mediumpower diode laser exposure. Photomed Laser Surg. 2004; 22 (6): 519-522. [1807]. Yair Lampl, Justin A, Zivin, Marc Fisher, Robert Lew, Lennart Welin, Bjorn Dahlof, Peter Borenstein, Bjorn Andersson, Julio Perez, Cesar Caparo, Sanja Ilic, Uri Oron. Infrared Laser Therapy for Ischemic Stroke: A New Treatment Strategy. Stroke 2007; 38 (6): 1843-1849. [2126]. Chow R.T, Johnson M, Lopes-Martins R, Bjordal J. Efficacy of low-level laser therapy in the management of neck pain: a systematic review and meta-analysis of randomised placebo or active-treatment controlled trials. Lancet. 2009; 374 (9705): 1897-1908.
63