Το κλίμα της σχολικής τάξης και ο ρόλος του δασκάλου - Μέρος δεύτερο

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ & ΠΡΑΞΗ ΙΙ

Τ ΤΟ ΟΚ ΚΛ ΛΙΙΜ ΜΑ ΑΤ ΤΗ ΗΣ ΣΣ ΣΧ ΧΟ ΟΛ ΛΙΙΚ ΚΗ ΗΣ ΣΤ ΤΑ ΑΞ ΞΗ ΗΣ Σ Κ ΚΑ ΑΙΙ Ο ΟΡ ΡΟ ΟΛ ΛΟ ΟΣ ΣΤ ΤΟ ΟΥ ΥΔ ΔΑ ΑΣ ΣΚ ΚΑ ΑΛ ΛΟ ΟΥ Υ ((Ε Ερ ρεευ υννη ηττιικ κό όμ μέέρ ρο οςς))

ΒΑΡΘΑΛΙΤΗΣ-ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΧΑΧΟΥΛΗ ΑΣΗΜΙΝΑ

ΑΘΗΝΑ 2013

2

ΤΟ ΚΛΙΜΑ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΔΑΣΚΑΛΟΥ

3

4

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ..................................................................................................................................... 7 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ......................................................................................................................... 9 ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ................................................................................................................. 15 ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΥΡΗΜΑΤΩΝ ..................................................................... 17 Ερωτηματολόγια φοιτητών προς τους δάσκαλους ................................................................. 17 Κλείδες παρατήρησης .............................................................................................................. 24 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ................................................................................................. 33 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ .......................................................................................................................... 39 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ............................................................................................................................. 41



5

6

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα εργασία αποτελεί το δεύτερο μέρος της εργασίας του μαθήματος «Διδακτική Μεθοδολογία και Πράξη» και συνιστά ένα είδος ερευνητικής εργασίας. Το θέμα που επιλέχθηκε είναι «Το κλίμα της σχολικής τάξης και ο ρόλος του δασκάλου» και η επιλογή αυτή δεν είναι τυχαία. Γνωρίζουμε ότι σ’ ένα ευρύτερο πλαίσιο, οι συνθήκες μέσα στις οποίες εξελίσσεται και εργάζεται κάθε άνθρωπος, ενήλικας ή ανήλικος, αναπόφευκτα τον επηρεάζουν στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του. Ιδίως, όταν πρόκειται για νεαρό άτομο, το οποίο, λόγω ηλικίας, είναι εύπλαστο, οι συνθήκες διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο. Εκείνοι, οι οποίοι καλούνται να μεριμνήσουν για τη δημιουργία της κατάλληλης ατμόσφαιρας είναι, κατά κύριο λόγο, οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί, δηλαδή οι δύο βασικοί συντελεστές της διαπαιδαγώγησης και της κοινωνικοποίησης των νέων . Οι πρώτοι ως φυσικοί παιδαγωγοί και οι δεύτεροι ως επαγγελματίες. Το παιδί διάγει ένα μεγάλο χρονικό διάστημα της ζωής του μέσα στη σχολική αίθουσα. Ο εκπαιδευτικός, ως συντονιστής της σχολικής ζωής, οφείλει να εμψυχώνει την ομάδα-τάξη, να προάγει το δημοκρατικό πνεύμα, να δείχνει την ανιδιοτελή αγάπη του προς όλους τους μαθητές του, να προωθεί την ανάπτυξη υγιών διαπροσωπικών σχέσεων μεταξύ αυτού και των μαθητών αλλά και των μαθητών μεταξύ τους και, τέλος, να φροντίζει για τη βελτίωση του φυσικού περιβάλλοντος της τάξης. Σκοπός της ερευνητικής αυτής εργασίας είναι η ενημέρωση και ο προβληματισμός των εκπαιδευτικών και των φοιτητών στα Παιδαγωγικά Τμήματα Δημοτικής Εκπαίδευσης, ώστε να δώσουν τη δέουσα βαρύτητα στη σημαντικότητα της σχολικής ατμόσφαιρας και, λαμβάνοντας υπόψη τις παραμέτρους που την διαμορφώνουν, να βελτιωθούν οι ίδιοι ως νυν και μέλλοντες δάσκαλοι. Η διάρθρωση της παρούσας εργασίας γίνεται ως εξής: κατ’ αρχήν παρουσιάζονται οι στόχοι της εργασίας και δίνεται μια σύντομη περίληψη της βιβλιογραφικής εργασίας του προηγούμενου εξαμήνου με θέμα «Το κλίμα της σχολικής τάξης και ο ρόλος του δασκάλου». Στη συνέχεια, ακολουθεί η μέθοδος της

7

έρευνας. Κατόπιν, γίνεται η έκθεση των ευρημάτων μέσω πινάκων και γραφημάτων και σχολιάζονται τα αποτελέσματα, αφενός για τα ερωτηματολόγια και αφετέρου για τις κλείδες παρατήρησης. Τέλος, εξάγονται τα γενικά συμπεράσματα της έρευνας και συγκρίνονται με εκείνα του θεωρητικού μέρους της εργασίας. Ευχαριστούμε θερμά τον διδάσκοντα του μαθήματος, καθηγητή Θωμά Μπαμπάλη, για την επιστημονική καθοδήγηση και τη βοήθεια που παρείχε κατά τη διάρκεια εκπόνησης της εργασίας, καθώς και τον υπεύθυνο της πρακτικής άσκησης, κ.Ιωάννη Καραμπούλα για τις χρήσιμες οδηγίες του σχετικά με τη συλλογή και την επεξεργασία των δεδομένων. Ευχαριστίες εκφράζονται και σε όλους τους δασκάλους του 27ου & 30ου Δημοτικού Σχολείου Αθήνας, του Μαρασλείου Δημοτικού Σχολείου και του Λεόντειου Λυκείου Νέας Σμύρνης, για την πρόθυμη συνεργασία τους όσον αφορά τη συμπλήρωση των ερωτηματολογίων.

8

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ

Η παρούσα ερευνητική εργασία - συνέχεια της θεωρητικής - ερευνά τις διάφορες πτυχές του κλίματος της σχολικής τάξης και του ρόλου του δασκάλου στη διαμόρφωση αυτού. Το ακόλουθο πόνημα αποπειράται να πιστοποιήσει τα ήδη παρουσιασθέντα πορίσματα των ερευνητών σχετικά με τις παραμέτρους που διαμορφώνουν το σχολικό κλίμα και τον εξέχοντα ρόλο που διαδραματίζει ο εκπαιδευτικός μέσα στη σχολική αίθουσα. Συγκεκριμένα, ο στόχος της παρούσας έρευνας έγκειται στην κατάδειξη της σπουδαιότητας του ρόλου του δασκάλου, των μεθόδων και του στιλ διδασκαλίας, που αυτός έχει υιοθετήσει, του φυσικού χώρου, και, τέλος, των λοιπών παραγόντων που επηρεάζουν το κλίμα της σχολικής τάξης. Πριν όμως προβούμε στην παρουσίαση και τον σχολιασμό των ευρημάτων, καθώς επίσης και την εξαγωγή των συμπερασμάτων, κρίνεται αναγκαία η συνοπτική αναφορά των βασικών σημείων της θεωρητικής εργασίας.

Κατά τον Ματσαγγούρα (2003: 186) με τον όρο ψυχολογικό κλίμα της τάξης εννοούμε το συναισθηματικό τρόπο με τον οποίο οι μαθητές μιας τάξης βιώνουν και αντιλαμβάνονται της ψυχοκοινωνιολογικές σχέσεις που αναπτύσσονται μέσα στην τάξη. Η έννοια του σχολικού κλίματος περιλαμβάνει αόρατα, συμβολικά στοιχεία, όπως είναι οι αξίες, φιλοσοφίες και ιδεολογίες αλλά και ορατά στοιχεία όπως είναι τα προγράμματα, οι σκοποί του οργανισμού και η δομή του. Είναι, θα λέγαμε, μία σειρά εσωτερικών χαρακτηριστικών που βοηθούν να ξεχωρίσει το ένα σχολείο από το άλλο (Πασιαρδή. 2001: 25). Απαραίτητη προϋπόθεση για ένα θετικό σχολικό κλίμα είναι η ύπαρξη ενός προγράμματος ή σχεδίου δράσης. Το πρόγραμμα ή σχέδιο δράσης διέπει όλη τη σχολική κοινότητα, από τον διευθυντή και τους εκπαιδευτικούς έως τους μαθητές και τους γονείς (Wymne, 1981). Χαρακτηριστικό γνώρισμα των αποτελεσματικών σχολείων είναι το κλίμα αισιοδοξίας και ευφορίας. Τα χαρακτηριστικά αυτά βοηθούν

9

αφενός τους εκπαιδευτικούς στη βελτίωση της ποιότητας της διδασκαλίας και αφετέρου τους μαθητές στην αποδοχή της διαδικασίας της μάθησης (Πασιαρδή, 2001: 37). Επομένως, το σχολικό κλίμα είναι η ατμόσφαιρα (φιλική, εχθρική, θετική, αρνητική) που επικρατεί σε κάθε σχολείο γενικότερα ή σε κάθε σχολική τάξη ειδικότερα, έχει άμεση σχέση με όσους εμπλέκονται σε αυτή και τους επηρεάζει καθοριστικά (Μπαμπάλης, 2012: 34). Μέσα στη σχολική τάξη, όπως άλλωστε συμβαίνει και μέσα στην οικογένεια και την κοινωνία, αναπτύσσεται ένα πολύπλοκο πλέγμα αμφίδρομων διαπροσωπικών σχέσεων μεταξύ δασκάλου και μαθητών, μεταξύ μαθητικών ομάδων και μεταξύ μεμονωμένων μαθητών. Ακόμα αναπτύσσονται σχέσεις μεταξύ των μαθητών και των μεθόδων διδασκαλίας. Ο τρόπος με τον οποίο αυτές συμπράττουν συνιστά αυτό που ονομάζουμε ψυχολογικό κλίμα της τάξης ή σχολική ατμόσφαιρα (Μαλαφάντης, 1990: 169). Το ψυχολογικό κλίμα της διδασκαλίας έχει πέντε διαστάσεις: α) Συνεκτικότητα: είναι το αίσθημα συμμετοχής που αναπτύσσεται μεταξύ των μαθητών που συνεργάζονται για ένα χρονικό διάστημα. β) Διενεκτικότητα: είναι το αντίθετο της συνεκτικότητας και αναφέρεται στην ύπαρξη διαφωνιών, συγκρούσεων, και ανταγωνισμού μεταξύ των μελών μιας σχολικής τάξης. γ) Ικανοποίηση: είναι η ψυχική ευχαρίστηση του μαθητή. δ) Δυσκολία: είναι τα διάφορα εμπόδια και δυσχέρειες που αντιμετωπίζουν οι μαθητές στην εκτέλεση της σχολικής τους εργασίας. ε) Συναγωνιστικότητα: είναι ο ανταγωνισμός που συναντάται σ’ όλες σχεδόν τις σχολικές τάξεις. (Μαλαφάντης, 1990: 169). Το σχολικό κλίμα αποτελεί ένα από τους κυριότερους παράγοντες που έχουν εντοπίσει οι ερευνητές για τα αποτελεσματικά σχολεία, δεδομένου ότι αυτό παίζει ουσιαστικό ρόλο στην επιτυχία του σχολείου ως χώρου μάθησης και συμβάλει θετικά στη δημιουργία των αποτελεσματικών σχολείων. (Πασιαρδή, 2001: 31). Σύμφωνα με σχετικές έρευνες των Witcher, Stevens και Sanchez η συνισταμένη των παρακάτω χαρακτηριστικών συνθέτει το θετικό ψυχολογικό κλίμα της τάξης, το

10

οποίο επηρεάζει αποφασιστικά τη μάθηση και τη συμπεριφορά. Ένα τέτοιο κλίμα στηρίζει ψυχολογικά του μαθητές και προκαλεί το ενδιαφέρον τους, εκφράζει υψηλές προσδοκίες για τους μαθητές, επιλέγει μαθητοκεντρικές προσεγγίσεις σε θέματα διδασκαλίας και

οργάνωσης, παρέχει άμεσες ανατροφοδοτήσεις στους μαθητές

(feedback), δημιουργεί οικογενειακή ατμόσφαιρα, ενθαρρύνει την διαπροσωπική επικοινωνία και συνεργασία, αποτιμά θετικά την επιτυχία, διατυπώνει ξεκάθαρους κανόνες συμπεριφοράς, προσδίδει ακαδημαϊκό προσανατολισμό στη σχολική εργασία,

εκφράζει

έμπρακτα

την

εμπιστοσύνη

του

προς

τους

μαθητές

(Ματσαγγούρας, 2003: 187). Όσον αφορά στην αλληλεπίδραση του σχολικού κλίματος και μεθόδων διδασκαλίας, η διδασκαλία είναι αναμφισβήτητα πιο αποτελεσματική, όταν είναι μαθητοκεντρική και όχι δασκαλοκεντρική· ο προγραμματισμός της διδασκαλίας γίνεται για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες των μαθητών και όχι των διδασκόντων. Γι’ αυτό και οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να μειώνουν, μέσω της διδασκαλίας τους, τις κοινωνικοοικονομικές διαφορές των μαθητών τους, να συμπεριλαμβάνουν τις συνήθειες, τα ήθη και τα έθιμα, την ιδιαίτερη κουλτούρα των διαφόρων κοινωνικοοικονομικών στρωμάτων μιας κοινωνίας ή των εθνικοτήτων της στα προγράμματα της διδασκαλίας, τα οποία και θεωρούνται ως βασικοί παράγοντες για την αλληλοκατανόηση των παιδιών (Πασιαρδή, 2001: 39-40). Παράγοντες που διαμορφώνουν το σχολικό κλίμα της τάξης είναι ο φυσικός χώρος και οι οικείες διαπροσωπικές σχέσεις. Το διδακτήριο, η σχολική αίθουσα και ο αύλειος χώρος αποτελούν το φυσικό περιβάλλον της εκπαίδευσης και επηρεάζουν τη διδασκαλία και τις διαπροσωπικές σχέσεις. Στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος είναι το σχήμα και η επιφάνεια της σχολικής αίθουσας, η διάταξη των θρανίων και οι μορφές επικοινωνίας, η ανθρωπογεωγραφία της σχολικής αίθουσας, ο φωτισμός και η ακουστική της σχολικής αίθουσας (Ματσαγγούρας, 2003: 73). Η ποιότητα των δημιουργούμενων σχέσεων στη σχολική αίθουσα αποτελεί αποφασιστικό παράγοντα για την επιτυχή έκβαση της διδακτικής πράξης, διότι διευκολύνει σημαντικά το διδακτικό έργο και καλλιεργεί στους μαθητές την έφεση για κατάκτηση της γνώσης μέσα σε μια ζεστή και ζωντανή ατμόσφαιρα (Τριλιανός, 2008: 229).

11

Στο πλαίσιο των σχέσεων με τους μαθητές, ο εκπαιδευτικός θα όφειλε να αναλάβει ρόλους ως μεσάζοντας ανάμεσα στη γνώση και τον μαθητή, ως ανθρωπιστής και δημοκράτης, ως σύμβουλος και διακριτικός οδηγός, ως «ψυχοθεραπευτής», ψυχολόγος, κοινωνιολόγος, παιδαγωγός. Επιπλέον, ο εκπαιδευτικός οφείλει να αγαπάει τη δουλειά του και τα παιδιά, να σέβεται τους μαθητές και να προσαρμόζεται σε αυτούς, να βοηθάει τα παιδιά, να ενθαρρύνει τους μαθητές προσφέροντάς τους την εμπειρία της επιτυχίας, να αποδέχεται την προσωπικότητα των μαθητών και να χρησιμοποιεί τις ιδέες τους, να δημιουργεί μια αυθεντική παιδαγωγική σχέση και ένα ευνοϊκό κλίμα, κλίμα ασφάλειας και ζεστή ατμόσφαιρα, να συμβάλλει ώστε να επικρατεί στην τάξη πνεύμα επικοινωνίας και συνεργασίας μέσω της ανάδρασης, να δημιουργεί σχέσεις εμπιστοσύνης και γενναιοδωρίας, δηλαδή μια φιλική σχέση, που αποτελεί άλλωστε το στόχο της αυθεντικής Παιδαγωγικής, να έχει πάντα χρόνο για τα παιδιά, να τους μιλάει, να τα ακούει, να ενδιαφέρεται για τη δουλειά και την πρόοδο όλων των μαθητών, να εξασφαλίζει ίσες ευκαιρίες για τους μαθητές του, χωρίς να διάκειται ευνοϊκά μόνο έναντι των παιδιών που είναι πιο έξυπνα, να συμπεριφέρεται με τον ίδιο τρόπο σε όλους τους μαθητές, αγόρια και κορίτσια, κάθε φυλής, κοινωνικής τάξης κι επιπέδου, να αποφεύγει τις παράλογες απειλές και τις συγκρούσεις που προκαλούν στρες και να διατηρεί την ψυχραιμία του (Ντούσκας, 2005: 97). Για να μπορέσει ο εκπαιδευτικός να ανταπεξέλθει στις επιταγές των καιρών οφείλει να μεριμνά για τη βελτίωση της κατάρτισης του, η οποία αποτελεί βασική προϋπόθεση για την αναβάθμιση της ποιότητας και της αποτελεσματικότητας της εκπαίδευσης (Δούκας και συνεργάτες, 2010: 357). Οι κυριότερες μορφές διδασκαλίας είναι η αυταρχική, η χαλαρή και η δημοκρατική. Ο εκπαιδευτικός που χρησιμοποιεί το αυταρχικό στιλ διδασκαλίας ασκεί αγωγή κατά αναγκαστικό τρόπο και ανελεύθερο, χωρίς τη συγκατάθεση και τη συμμετοχή των μαθητών, με αποτέλεσμα να λειτουργεί ως μονάρχης (Σατώ, 1983: 343) στην αίθουσα διδασκαλίας έχοντας σαν όπλα του τη διαταγή, το βαθμολόγιο, τις διάφορες ποινές, τις προσβολές κ.τ.λ. Ο εκπαιδευτικός που χρησιμοποιεί το χαλαρό στιλ διδασκαλίας φαίνεται να αφήνει τους μαθητές να κάνουν ό,τι επιθυμούν οι ίδιοι,

12

δεν τους επαινεί, ούτε τους επιπλήττει, παραβλέπει τα λάθη τους και τους αφήνει ελεύθερους αδιαφορώντας για ό,τι συμβαίνει γύρω του. Δεν καθοδηγεί τους μαθητές, δεν τους διατάζει, ούτε παίρνει μέρος στις δραστηριότητές τους. Μόνα τους τα παιδιά αποφασίζουν με το ποιες εργασίες θα ασχοληθούν, πότε θα εργαστούν και πότε θα σταματήσουν. Αυτό το στιλ της «πλήρους ελευθερίας» που συνήθως εκφράζεται με τον όρο «laissez faire» (Ματσαγγούρας, 1987: 228). Τέλος, η δημοκρατική μορφή διαπαιδαγώγησης συμπίπτει με το «δούναι-λαβείν» και στηρίζεται πάνω στην ταύτιση του παιδαγωγού με τις προσδοκίες του παιδαγωγούμενου, όπως επίσης και πάνω στην αλληλοκατανόηση των δυο και στον αμοιβαίο σεβασμό (Αραβανή, 1999). Στη διαμόρφωση του θετικού κλίματος μιας σχολικής μονάδας σημαντικό ρόλο διαδραματίζει ο διευθυντής της, του οποίου πρωταρχική φροντίδα είναι, χρησιμοποιώντας όλα τα μέσα, η δημιουργία και η εξασφάλιση ενός ευνοϊκού, για τη σχολική μάθηση, κλίματος. Σε συνεργασία με τα υπόλοιπα εμπλεκόμενα μέρη, επιδιώκει να αναπτύξει ένα θετικό και συνεκτικό κλίμα στο σχολείο που θα είναι κατάλληλο και ευνοϊκό για τη μάθηση. Το θετικό σχολικό κλίμα επιδρά βελτιωτικά αφενός στη μάθηση που λαμβάνει χώρα στο σχολείο και αφετέρου στις σχέσεις που δημιουργούνται μεταξύ των εκπαιδευτικών και του διευθυντή, καθώς και των εκπαιδευτικών και των μαθητών, με άμεσο αποτέλεσμα την αύξηση της παραγωγικότητας και της αποτελεσματικότητας του σχολείου (Πασιαρδή, 2001: 35). Ολοκληρώνοντας δε θα μπορούσαμε να παραλείψουμε το ρόλο της οικογένειας, η οποία ενώ θεωρητικά βρίσκεται «έξω» από το σχολείο, είναι πάντοτε παρούσα μέσα σ’ αυτό, σαν μία πραγματικότητα αναπόσπαστα συνδεδεμένη μαζί του και με τις συνθήκες μάθησης των παιδιών. Προσκρούουν επίσης κι επάνω σε στοιχεία της συμπεριφορές τους, που επηρεάζονται από τη δομή, τους ρόλους και τις αλληλεπιδράσεις των μελών και γενικότερα από τη δυναμική της οικογένειας (Μυλωνάκου-Κεκέ, 2009: 56-57).

13

14

ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

Η παρούσα έρευνα διεξήχθη κατά τη διάρκεια του ακαδημαϊκού έτους 2012-2013 (Οκτώβριος 2012- Μάιος 2013) στα πλαίσια του μαθήματος «Διδακτική Μεθοδολογία και Πράξη». Για την πραγματοποίηση της έρευνας μοιράστηκαν 16 ερωτηματολόγια σε εκπαιδευτικούς του 27ου & 30ου Δημοτικού Σχολείου Αθήνας και συμπληρώθηκαν από αυτούς. Η επιλογή του σχολείου αυτού έγινε λόγω της εξαρχής διεξαγωγής των πρακτικών ασκήσεων των φοιτητών στο συγκεκριμένο σχολείο. Τα ερωτηματολόγια αφορούσαν το θέμα «Το κλίμα της σχολικής τάξης και ο ρόλος του δασκάλου». Εκτός από τα ερωτηματολόγια, συμπληρώθηκαν επίσης δώδεκα (12) κλείδες παρατήρησης σε τάξεις του 27ου & 30ου Δημοτικού Σχολείου Αθήνας, δύο (2) σε τάξεις του Μαρασλείου Δημοτικού Σχολείου και δύο (2) σε τάξεις του Λεοντείου Λυκείου Νέας Σμύρνης. Η συμπλήρωση των κλείδων παρατήρησης έγινε από εμάς, τους φοιτητές, κατά τη διάρκεια των παρακολουθήσεων μας στα δημοτικά σχολεία. Τόσο τα ερωτηματολόγια όσο και οι κλείδες παρατήρησης δεν ήταν δική μας δημιουργία, αλλά μας δόθηκαν από τους υπευθύνους της πρακτικής άσκησης και συμπληρώθηκαν σύμφωνα με τις οδηγίες τους. Όσον αφορά στο δείγμα της έρευνας, όλοι ήταν εκπαιδευτικοί και συγκεκριμένα δάσκαλοι που διδάσκουν στα παραπάνω σχολεία. Όλοι ήταν ενήλικες, στην πλειονότητά τους γυναίκες, κάτοικοι της Αθήνας και δεν ήταν δάσκαλοι ειδικών τάξεων ή τμημάτων ένταξης. Η ηλικία του δείγματος κυμαινόταν από 35 έως 50 ετών περίπου. Οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί είναι έγγαμοι και ελάχιστοι ήταν άγαμοι. Με την ολοκλήρωση της συλλογής των ερωτηματολογίων και των κλείδων παρατήρησης, έγινε στατιστική επεξεργασία και εξαγωγή γενικών συμπερασμάτων σε κάθε περίπτωση. Η επεξεργασία όλων των δεδομένων έγινε σε ηλεκτρονικό υπολογιστή μέσω του προγράμματος υπολογιστικών φύλλων (Excel).

15

16

ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΥΡΗΜΑΤΩΝ Ερωτηματολόγια φοιτητών προς τους δάσκαλους ΕΡΩΤΗΣΗ 1: Πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος του δασκάλου στη διαμόρφωση του σχολικού κλίματος; Απάντηση Καθόλου Λίγο Πολύ Πάρα πολύ Σύνολο

Απόλυτη συχνότητα 0 0 7 9 16

Σχετική συχνότητα 0% 0% 44% 56% 100%

Πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος του δασκάλου στη διαμόρφωση του σχολικού κλίματος; Καθόλου 0%

Λίγο 0%

Πολύ 44% Πάρα πολύ 56%

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ: Η πρώτη ερώτηση του ερωτηματολογίου αναφέρεται στην σπουδαιότητα του ρόλου του δασκάλου στη διαμόρφωση του σχολικού κλίματος. Η πλειονότητα των εκπαιδευτικών (56%) έκρινε ότι ο ρόλος τους είναι πάρα πολύ σημαντικός, ενώ το 44% αυτών θεώρησε ότι είναι πολύ σημαντικός. Κανένας δεν απάντησε ότι ο ρόλος του δασκάλου είναι ελάχιστης ή μηδαμινής σημασίας για τη σχολική ατμόσφαιρα.

17

ΕΡΩΤΗΣΗ 2: Διακόπτετε το μάθημα με κάτι ευχάριστο, όταν τα παιδιά έχουν κουραστεί; Απάντηση Ποτέ Σπάνια Συχνά Πάντοτε Σύνολο

Απόλυτη συχνότητα 0 0 11 5 16

Σχετική συχνότητα 0% 0% 69% 31% 100%

Διακόπτετε το μάθημα με κάτι ευχάριστο, όταν τα παιδιά έχουν κουραστεί; Ποτέ 0%

Σπάνια 0%

Πάντοτε 31%

Συχνά 69%

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ: Η δεύτερη ερώτηση του ερωτηματολογίου αναφέρεται στην προθυμία του εκπαιδευτικού να διακόψει τη ροή του μαθήματος κατά έναν ευχάριστο τρόπο προκειμένου να ξεκουράσει τους μαθητές όταν εκείνοι φαίνονται κουρασμένοι. Η πλειονότητα των δασκάλων διακόπτει συχνά (69%) το μάθημα, ενώ το 31% διακόπτει πάντοτε μόλις αντιληφθεί την κόπωση των παιδιών.

18

ΕΡΩΤΗΣΗ 3: Τι κάνετε όταν κάποιοι μαθητές έχουν την τάση για απομόνωση; Απάντηση Συζητάτε μαζί τους Τους αναθέτετε υπευθυνότητες Παρακινείτε τα άλλα παιδιά να συνεργαστούν μαζί τους Μένετε αμέτοχοι Άλλο Σύνολο

Απόλυτη συχνότητα 12 12 12 0 0 36

Σχετική συχνότητα 33% 33% 33% 0% 0% 100%

Τι κάνετε όταν κάποιοι μαθητές έχουν την τάση για απομόνωση; Παρακινείτε τα άλλα παιδιά να συνεργαστούν μαζί τους 33%

Μένετε αμέτοχοι 0%

Άλλο 0%

Συζητάτε μαζί τους 34%

Τους αναθέτετε υπευθυνότητες 33%

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ: Η τρίτη ερώτηση του ερωτηματολογίου αναφέρεται στις ενέργειες του εκπαιδευτικού, που σκοπό έχουν την ενίσχυση των μαθητών εκείνων που έχουν την τάση για απομόνωση. Όλοι οι εκπαιδευτικοί που συμμετείχαν στην έρευνα επέλεξαν τους εξής συγκεκριμένους τρόπους: Παρακινούν τα υπόλοιπα παιδιά να συνεργαστούν μαζί τους (33%), συζητούν μαζί τους (34%) και τους αναθέτουν αρμοδιότητες (33%).

19

ΕΡΩΤΗΣΗ 4: Με ποιες μεθόδους το παιδαγωγικό κλίμα της τάξης σας γίνεται πιο ευνοϊκό; Απάντηση Με ομάδες εργασίας Με μετωπική διδασκαλία Με διαφοροποιημένη διδασκαλία Με βιωματική-επικοινωνιακή διδασκαλία Με διερευνητική-ανακαλυπτική διδασκαλία Άλλο Σύνολο

Απόλυτη συχνότητα 9 2 2 15 8 0 36

Σχετική συχνότητα 25% 6% 6% 42% 22% 0% 100%

Με ποιες μεθόδους το παιδαγωγικό κλίμα της τάξης σας γίνεται πιο ευνοϊκό; Άλλο 0%

Με διερευνητικήανακαλυπτική διδασκαλία 22%

Με ομάδες εργασίας 25% Με βιωματικήεπικοινωνιακή διδασκαλία 42%

Με μετωπική διδασκαλία 5% Με διαφοροποιημένη διδασκαλία 6%

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ: Η τέταρτη ερώτηση του ερωτηματολογίου αναφέρεται στις μεθόδους, που σύμφωνα με τους διδάσκοντες, ευνοούν το παιδαγωγικό κλίμα της τάξης. Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων θεωρεί ότι η βιωματική-επικοινωνιακή διδασκαλία είναι η καταλληλότερη για την ύπαρξη ευνοϊκού κλίματος στην τάξη. Το αμέσως μικρότερο ποσοστό κατέχουν οι ομάδες εργασίας (25%). Ακολουθούν η διερευνητικήανακαλυπτική διδασκαλία (22%), η διαφοροποιημένη διδασκαλία (6%) και, τέλος, η μετωπική διδασκαλία (5%).

20

ΕΡΩΤΗΣΗ 5: Πόσο η αισθητική της τάξης επηρεάζει το παιδαγωγικό κλίμα; Απάντηση Καθόλου Λίγο Πολύ Πάρα πολύ Σύνολο

Απόλυτη συχνότητα 0 0 9 7 16

Σχετική συχνότητα 0% 0% 56% 44% 100%

Πόσο η αισθητική της τάξης επηρεάζει το παιδαγωγικό κλίμα; Καθόλου 0%

Λίγο 0%

Πάρα πολύ 44% Πολύ 56%

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ: Η πέμπτη ερώτηση του ερωτηματολογίου αναφέρεται στην επιρροή που ασκεί η αισθητική της τάξης στο παιδαγωγικό κλίμα που επικρατεί μέσα σε αυτήν. Οι πλειονότητα των συμμετεχόντων θεωρεί πως η αισθητική της τάξης διαδραματίζει σημαντικό ρόλο (56%), ενώ το 44% πιστεύει ότι είναι άκρας σημασίας.

21

ΕΡΩΤΗΣΗ 6: Ποιο στιλ διδασκαλίας συντελεί στη δημιουργία θετικού κλίματος στην τάξη; Απάντηση Το δημοκρατικό Το συγκεντρωτικό Το αυταρχικό Το χαλαρό Σύνολο

Απόλυτη συχνότητα 15 4 1 1 21

Σχετική συχνότητα 71% 19% 5% 5% 100%

Ποιο στιλ διδασκαλίας συντελεί στη δημιουργία θετικού κλίματος στην τάξη; Το αυταρχικό 5%

Το χαλαρό 5%

Το συγκεντρωτικό 19% Το δημοκρατικό 71%

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ: Η έκτη ερώτηση του ερωτηματολογίου αναφέρεται στα στιλ διδασκαλίας που συντελούν στη δημιουργία θετικού κλίματος στην τάξη. Το δημοκρατικό στιλ δεσπόζει πρώτο στην προτίμηση των διδασκόντων (71%) και ακολουθούν το συγκεντρωτικό (19%), το αυταρχικό (5%) και το χαλαρό (5%).

22

ΕΡΩΤΗΣΗ 7: Ποιοι άλλοι παράγοντες εκτός από τον δάσκαλο επηρεάζουν το κλίμα της τάξης; Απάντηση Ο διευθυντής του σχολείου Το κοινωνικό-οικονομικό υπόβαθρο των μαθητών Η σχέση της οικογένειας με το σχολείο Η τοπική κοινότητα Άλλο Σύνολο

Απόλυτη συχνότητα 8 12 14 2 1 37

Σχετική συχνότητα 22% 32% 38% 5% 3% 100%

Ποιοι άλλοι παράγοντες εκτός από τον δάσκαλο επηρεάζουν το κλίμα της τάξης; Η τοπική κοινότητα 5%

Η σχέση της οικογένειας με το σχολείο 38%

Άλλο 3% Ο διευθυντής του σχολείου 22% Το κοινωνικόοικονομικό υπόβαθρο των μαθητών 32%

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ: Η έβδομη ερώτηση του ερωτηματολογίου αναφέρεται στους παράγοντες- εκτός από το δάσκαλο- που επηρεάζουν το κλίμα της τάξης. Το 38% των δασκάλων βρίσκει την σχέση της οικογένειας με το σχολείο καθοριστική ενώ το 32% θεωρεί το κοινωνικό-οικονομικό υπόβαθρο των μαθητών ως τον σημαντικότερο παράγοντα επιρροής του σχολικού κλίματος. Έπεται η διεύθυνση του σχολείου (22%), η τοπική κοινότητα (5%) και, τέλος, η σχέση των παιδιών με τα προβλήματα της οικογένειας (3%).

23

Κλείδες παρατήρησης

1. Η σχολική τάξη (κτηριακή υποδομή, διαρρύθμιση επίπλων, διακόσμηση, επάρκεια χώρου, φωτισμός, θέρμανση, καθαριότητα) χαρακτηρίζεται:

Απάντηση

Απόλυτη συχνότητα 14 1 1 16

Κατάλληλη Ανεκτή Ακατάλληλη Σύνολο

Σχετική συχνότητα 88% 6% 6% 100%

Η σχολική τάξη

100%

88%

80% 60% 40% 20%

6%

0%

6% Κατάλληλη Ανεκτή Ακατάλληλη

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ: Ύστερα από παρατηρήσεις των σχολικών τάξεων το 88% αυτών χαρακτηρίζεται ως κατάλληλες, το 6% ως ανεκτές και το 6% ως ακατάλληλες.

24

2. Η τάξη ως προς τον αριθμό των μαθητών είναι:

Απάντηση Πληθωρική Ανεκτή Κανονική Σύνολο

Απόλυτη συχνότητα 2 2 12 16

Σχετική συχνότητα 13% 13% 75% 100%

Η τάξη ως προς τον αριθμό των μαθητών

80% 60% 40% 75%

20% 13% 13%

0% Πληθωρική

Ανεκτή Κανονική

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ: Εστιάζοντας στον αριθμό των μαθητών ανά τάξη, παρατηρήσαμε ότι το 75% κρίνονται ως κανονικές, το 13% ως ανεκτές και το 13% ως πληθωρικές.

25

3. Το κλίμα που επικρατεί στην τάξη είναι:

Απάντηση

Απόλυτη συχνότητα 9 7 3 2 2 23

Ευχάριστο Φιλικό Ανιαρό Δυσάρεστο Ψυχρό Σύνολο

Σχετική συχνότητα 39% 30% 13% 9% 9% 100%

Το κλίμα που επικρατεί στην τάξη 39% 40% 30%

30% 20%

13%

10%

9%

0%

9%

Ευχάριστο Φιλικό Ανιαρό Δυσάρεστο

Ψυχρό

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ: Οι τάξεις που επισκεφθήκαμε είχαν ως επί το πλείστον ευχάριστο (39%) και φιλικό (30%) κλίμα. Βέβαια, υπήρξαν και περιπτώσεις τάξεων όπου επικρατούσε κλίμα ανιαρό (13%), δυσάρεστο (9%) και ψυχρό (9%).

26

4. Το στιλ του δασκάλου είναι:

Απάντηση Δημοκρατικό Συγκεντρωτικό Αυταρχικό Χαλαρό Σύνολο

Απόλυτη συχνότητα 10 2 5 1 18

Σχετική συχνότητα 56% 11% 28% 6% 100%

Το στιλ του δασκάλου είναι: 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

56%

28%

11%

6%

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ: Ύστερα από παρατηρήσεις στο διδακτικό στιλ των εκπαιδευτικών το 56% αυτών ακολουθούσε το δημοκρατικό, το 28% το αυταρχικό, το 11% το συγκεντρωτικό και το 5% το χαλαρό.

27

5. Η προσωπικότητα του δασκάλου συμβάλει στη δημιουργία ευνοϊκού κλίματος για μάθηση:

Απάντηση

Απόλυτη συχνότητα 2 3 4 7 16

Καθόλου Λίγο Πολύ Πάρα πολύ Σύνολο

Σχετική συχνότητα 13% 19% 25% 44% 100%

Η προσωπικότητα του δασκάλου συμβάλει στη δημιουργία ευνοϊκού κλίματος για μάθηση 60% 40% 13% 20%

19%

25%

44%

0% Καθόλου Λίγο Πολύ Πάρα πολύ

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ: Στις τάξεις που επισκεφθήκαμε η προσωπικότητα του 44% των δασκάλων συνέβαλε πάρα πολύ στη δημιουργία ευνοϊκού κλίματος για μάθηση, το 25% πολύ, το 19% λίγο και το 12% καθόλου.

28

6. Τα παιδιά δείχνουν ενδιαφέρον για το μάθημα ή συμμετέχουν ενεργά στη μαθησιακή διαδικασία:

Απάντηση Καθόλου Λίγο Πολύ Πάρα πολύ Σύνολο

Απόλυτη συχνότητα 0 5 8 3 16

Σχετική συχνότητα 0% 31% 50% 19% 100%

Τα παιδιά δείχνουν ενδιαφέρον για το μάθημα ή συμμετέχουν ενεργά στη μαθησιακή διαδικασία 60% 40% 20%

50%

31% 0%

0%

19% Καθόλου Λίγο Πολύ Πάρα πολύ

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ: Στο 50% των τάξεων που επισκεφθήκαμε οι μαθητές έδειχναν μεγάλο ενδιαφέρον για το μάθημα και συμμετείχαν ενεργά στη μαθησιακή διαδικασία. Το 31% παρουσίαζε μειωμένο ενδιαφέρον και το 19% έδειχνε πάρα πολύ μεγάλο ενδιαφέρον για το μάθημα.

29

7. Τα παιδιά αναπτύσσουν πρωτοβουλίες και εκφράζουν ελεύθερα τη γνώμη τους:

Απάντηση

Απόλυτη συχνότητα 0 5 10 1 16

Ποτέ Σπάνια Συχνά Πάντοτε Σύνολο

Σχετική συχνότητα 0% 31% 63% 6% 100%

Τα παιδιά αναπτύσσουν πρωτοβουλίες και εκφράζουν ελεύθερα τη γνώμη τους 80% 60%

63%

40% 20%

31% 0%

0% Ποτέ

6% Σπάνια Συχνά Πάντοτε

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ: Όσον αφορά στην ανάπτυξη πρωτοβουλιών και στην ελευθερία έκφρασης της γνώμης τους, το 63% των μαθητών προέβαινε συχνά στις παραπάνω ενέργειες, το 31% σπάνια και το 6% πάντοτε.

30

8. Ο δάσκαλος διαθέτει χρόνο για διάλογο:

Απάντηση

Απόλυτη συχνότητα 0 5 9 2 16

Καθόλου Λίγο Πολύ Πάρα πολύ Σύνολο

Σχετική συχνότητα 0% 31% 56% 13% 100%

Ο δάσκαλος διαθέτει χρόνο για διάλογο

60% 56% 40% 20%

31% 0%

0% 13% Καθόλου Λίγο Πολύ Πάρα πολύ

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ: Στις τάξεις στις οποίες εισήλθαμε ο δάσκαλος διέθετε: σε ποσοστό 56% πολύ χρόνο για τους μαθητές, σε ποσοστό 31% λίγο και σε ποσοστό 13% πάρα πολύ.

31

9. Για τη δημιουργία κλίματος στην τάξη ο δάσκαλος χρησιμοποιεί:

Απάντηση

Απόλυτη συχνότητα 3 1 5 4 3 0 16

Αμοιβές Ποινές Εκφράσεις οικειότητας Τυπικές εκφράσεις Υποτιμητικές εκφράσεις Άλλο Σύνολο

Σχετική συχνότητα 19% 6% 31% 25% 6% 6% 100%

Για τη δημιουργία κλίματος στην τάξη ο δάσκαλος χρησιμοποιεί: 40% 30% 20% 10% 0%

19%

31% 25%

6%

6%

6%

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ: Στο δείγμα των τάξεων που επισκεφθήκαμε οι δάσκαλοι χρησιμοποιούσαν σε ποσοστό 31% εκφράσεις οικειότητας, σε ποσοστό 25% τυπικές εκφράσεις, σε ποσοστό 19% υποτιμητικές εκφράσεις, σε ποσοστό 19% αμοιβές και σε ποσοστό 6% ποινές.

32

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Με τη βοήθεια των ερωτηματολογίων μπορούμε να εξάγουμε ορισμένα γενικά συμπεράσματα για το πώς αντιλαμβάνεται ο σύγχρονος εκπαιδευτικός τον ρόλο του ως διαμορφωτή του κλίματος της τάξης και ποιοι άλλοι παράγοντες, κατά τη γνώμη του, το επηρεάζουν. Συγκεκριμένα, οι δάσκαλοι της εποχής μας θεωρούν το ρόλο τους μέσα στη σχολική τάξη καθοριστικό για την διαμόρφωση του σχολικού κλίματος. Για το λόγο αυτό προσπαθούν να διατηρούν αμείωτο το ενδιαφέρον των μαθητών, να αφουγκράζονται τις ανάγκες τους και να μεριμνούν για την αισθητική της σχολικής αίθουσας. Δημοφιλέστεροι

μέθοδοι

διδασκαλίας

που

εφαρμόζονται

από

τους

σύγχρονους εκπαιδευτικούς αναδεικνύονται η βιωματική-επικοινωνιακή και η ομαδοσυνεργατική μέθοδος. Οι δύο αυτές μέθοδοι διδασκαλίας είναι σύγχρονες και έχουν ως στόχο η μεν πρώτη την ανάπτυξη του κοινωνικού και ομαδικού αισθήματος του μαθητή, η δε δεύτερη τη συμμετοχή του μαθητή στη γνώση μέσω της εμπειρίας. Σύγχρονη και πρωτοποριακή μέθοδος είναι ακόμη η διερευνητική-ανακαλυπτική, η οποία εφαρμόζεται επίσης από πολλούς εκπαιδευτικούς και στοχεύει στην ανακάλυψη της γνώσης από τον ίδιο τον μαθητή. Πολλοί λιγότεροι είναι οι εκπαιδευτικοί που επιλέγουν την παραδοσιακή μετωπική διδασκαλία, κατά την οποία ο εκπαιδευτικός εκτελεί το μάθημα καθ’ έδρας. Σε ένα γενικό πλαίσιο, οι εκπαιδευτικοί του σήμερα φαίνεται να έχουν στραφεί προς σύγχρονες μεθόδους διδασκαλίας και νέα πρότυπα απομακρυνόμενοι συνεχώς από τον παραδοσιακό τρόπο διδασκαλίας

που βασιζόταν στον

δασκαλοκεντρισμό και την όσο λιγότερη αυτενέργεια των μαθητών. Επιλέγουν ως καταλληλότερο για τη δημιουργία θετικού κλίματος στιλ διδασκαλίας το δημοκρατικό καλώντας έτσι τους μαθητές να συμμετέχουν ενεργά και να εκφράζουν την γνώμη τους. Όταν μάλιστα παρατηρούν ότι κάποιοι μαθητές έχουν την τάση για απομόνωση συζητούν μαζί τους, παρακινούν τα άλλα παιδιά να συνεργαστούν μαζί τους και τους αναθέτουν υπευθυνότητες.

33

Αξίζει να αναφερθεί κανείς στον ισχυρισμό των Ελλήνων εκπαιδευτικών ότι οι βασικοί παράγοντες που επηρεάζουν το κλίμα της τάξης είναι η σχέση της οικογένειας με το σχολείο και το κοινωνικο-οικονομικό υπόβαθρο των μαθητών. Λιγότερο καθοριστικός παράγοντας θεωρείται απ’ αυτούς ο ρόλος του διευθυντή καθώς επίσης και η τοπική κοινότητα σε ότι αφορά στη σχολική ατμόσφαιρα.

Τα συμπεράσματα που εξάγονται από τις παρατηρήσεις μας σε τάξεις του δημοτικού σχολείου ποικίλουν. Καταρχάς, διαπιστώσαμε ότι στην πλειοψηφία τους οι σχολικές αίθουσες ήταν διακοσμημένες ευχάριστα, με ζωγραφιές, χειροτεχνίες, εργασίες, χάρτες, κ.ά. γεγονός που καθιστά την τάξη κατάλληλη, φιλική, ευχάριστη, προσεγμένη και προδιαθέτει θετικά τους μαθητές να εμπλακούν με διάθεση στη μαθησιακή διαδικασία και επηρεάζει ευεργετικά τον ψυχισμό τους. Αντίθετα, ένα πολύ μικρό ποσοστό των σχολικών τάξεων διέθετε ψυχρή ή/και ατημέλητη εμφάνιση, πράγμα για το οποίο, σχεδόν αποκλειστικά, φέρει ο δάσκαλος. Επιπλέον, παρατηρήθηκε ότι οι τάξεις ως προς τον αριθμό των μαθητών ήταν κανονικές και ελάχιστες εξ αυτών ήταν πληθωρικές και ανεκτές. Το κλίμα που επικρατούσε στις περισσότερες τάξεις ήταν φιλικό και ευχάριστο, ενώ σε μικρότερο ποσοστό -διόλου αμελητέο- ήταν ψυχρό, ανιαρό και δυσάρεστο. Στις αίθουσες εκείνες όπου το κλίμα ήταν αρνητικό, η προσωπικότητα του δασκάλου φάνηκε να κατέχει την μεγαλύτερη υπαιτιότητα. Στην πλειονότητα τους οι δάσκαλοι ήταν δημοκρατικοί. Βέβαια, δεν έλειπαν ούτε οι αυταρχικές μορφές συμπεριφοράς ούτε και οι συγκεντρωτικές. Σε μικρότερο ποσοστό παρατηρήθηκε η εφαρμογή χαλαρού στιλ διδασκαλίας. Δεδομένης της ύπαρξης δημοκρατικού κλίματος μέσα στην τάξη, τα παιδιά έδειχναν ενδιαφέρον για το μάθημα και συμμετείχαν ενεργά στη μαθησιακή διαδικασία, ανέπτυσσαν πρωτοβουλίες και εξέφραζαν ελεύθερα τη γνώμη τους. Ο δε δάσκαλος ήταν πρόθυμος να διαθέσει αρκετό χρόνο για διάλογο με τους μαθητές του. Σημαντική παρατήρηση είναι πως οι δάσκαλοι οι οποίοι χαρακτηρίζονταν από αυταρχικότητα στη προσέγγιση των μαθητών χρησιμοποιούσαν ως επί το πλείστον υποτιμητικές εκφράσεις και ποινές. Από την άλλη πλευρά, οι δημοκρατικοί επέλεγαν τις αμοιβές, τις εκφράσεις

34

οικειότητας και τις τυπικές εκφράσεις για τη δημιουργία θετικού κλίματος μέσα στην τάξη.

Ύστερα από τη συνολική μελέτη και επεξεργασία των ερωτηματολογίων και των φύλλων παρατήρησης, μπορούμε να καταλήξουμε σε ορισμένα γενικά συμπεράσματα για το ρόλο του σύγχρονου δασκάλου στη διαμόρφωση του σχολικού κλίματος, παραθέτοντας επίσης τις προτάσεις μας για μια ακόμα πιο πετυχημένη διδασκαλία. Συγκρίνοντας

τις

απαντήσεις

που

έδωσαν

οι

εκπαιδευτικοί

στα

ερωτηματολόγια με τις δικές μας παρατηρήσεις, όπως σημειώθηκαν στα φύλλα παρατήρησης, έχουμε να επισημάνουμε τα εξής: Στα ερωτηματολόγια οι εκπαιδευτικοί απάντησαν ότι κάνουν χρήση των σύγχρονων μεθόδων διδασκαλίας, όπως της ομαδοσυνεργατικής, της βιωματικής-επικοινωνιακής και της διερευνητικήςανακαλυπτικής διδασκαλίας κάτι που δεν παρατηρήσαμε να συμβαίνει στις περισσότερες τάξεις όπου οι εκπαιδευτικοί εφάρμοζαν κατά κύριο λόγο παραδοσιακές μεθόδους διδασκαλίας, όπως την παραδοσιακή μετωπική διδασκαλία. Η βιωματική-επικοινωνιακή διδασκαλία που αναδείχθηκε ως η δημοφιλέστερη μέθοδος διδασκαλίας, σύμφωνα με τις απαντήσεις των εκπαιδευτικών, έρχεται σε αντίθεση με τη μειωμένη συνεργατικότητα που παρατηρήσαμε στις περισσότερες τάξεις. Επίσης, ενώ οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί, που ερωτήθηκαν για το καταλληλότερο στιλ διδασκαλίας που συντελεί στη δημιουργία θετικού κλίματος, απάντησαν το δημοκρατικό, επί του πρακτέου δεν εφάρμοζαν μόνο αυτό το στιλ διδασκαλίας, αλλά και το αυταρχικό, το συγκεντρωτικό και το χαλαρό. Σε ό,τι αφορά στην αισθητική της σχολικής αίθουσας οι απαντήσεις των εκπαιδευτικών συγκλίνουν με τα φύλλα παρατήρησης. Η πλειονότητα των δασκάλων θεωρεί πολύ σημαντική την επίδραση της επιμελημένης τάξης στη διάθεση των παιδιών για μάθηση και γι’ αυτό το λόγο οι τάξεις τους ήταν διακοσμημένες ευχάριστα.

35

Θα ήταν ενδιαφέρον σε αυτό το σημείο της εργασίας μας να παραβάλλουμε τα συμπεράσματα που προκύπτουν από τη σχέση μεταξύ των ευρημάτων με το θεωρητικό υπόβαθρο με το οποίο ήρθαμε σε επαφή μέσω της βιβλιογραφικής εργασίας του προηγούμενου εξαμήνου. Σε γενικά πλαίσια θα λέγαμε ότι η θεωρία με την πραγματικότητα συγκλίνουν σε πολλά σημεία. Ειδικότερα, μέσω των ευρημάτων καταδείχθηκε ως καταλληλότερο -για τη διαμόρφωση ευνοϊκού για τη μάθηση κλίματος- στιλ διδασκαλίας το δημοκρατικό, κάτι που τονίζεται εξίσου από τα διδάγματα της Παιδαγωγικής Επιστήμης. Ο σύγχρονος δάσκαλος επιχειρεί να απομακρυνθεί από το παραδοσιακό σχολείο, το οποίο στοχεύει στον εφοδιασμό των μαθητών με πληθώρα γνώσεων που θα τους βοηθήσουν ως ενήλικες να λύσουν προβλήματα που θα τους απασχολήσουν στο μέλλον. Αντίθετα, οι σύγχρονοι εκπαιδευτικοί στοχεύουν να μάθει ο μαθητής τον τρόπο που αποχτιέται η γνώση, να αποκτήσει δηλαδή τις ικανότητες που θα τον οδηγήσουν στην κατάκτηση της επιστημονικής αλήθειας. Και η κατάκτηση της επιστημονικής αλήθειας μπορεί να επιτευχθεί με άσκηση σε πραγματικές καταστάσεις από το κοινωνικό περιβάλλον γι’ αυτό ένα μέρος της σχολικής δραστηριότητας είναι απαραίτητο να μεταφέρεται εκτός σχολείου ή να μπαίνει η ίδια η κοινωνία μέσα στο σχολείο. Η αλλαγή αυτή έγινε εμφανής και στις απαντήσεις των εκπαιδευτικών όπου η βιωματική-επικοινωνιακή διδασκαλία και οι ομάδες εργασίας ήταν πρώτες στην προτίμησή τους. Αυτή η προσπάθεια αλλαγής, όπως ήταν αναμενόμενο, δεν βρίσκει σύμφωνη όλη την εκπαιδευτική κοινότητα, αλλά υπάρχουν μέσα σε αυτήν και άτομα που διατηρούν τον παραδοσιακό τρόπο σκέψης και δράσης.

Πριν ολοκληρώσουμε την παρούσα ερευνητική εργασία, θα θέλαμε να προτείνουμε κάποιους τρόπους βελτίωσης του ψυχοπαιδαγωγικού κλίματος της τάξης. Καταρχήν, το αναλυτικό πρόγραμμα που προβλέπει το Υπουργείο Παιδείας, Θρησκευμάτων και Δια βίου μάθησης περιλαμβάνει και τις ώρες της Ευέλικτης Ζώνης, οι οποίες, αντί να αξιοποιούνται από τους εκπαιδευτικούς για την κάλυψη της ύλης άλλων μαθημάτων, μπορούν να αποτελέσουν πρόσφορο έδαφος για την ψυχολογική

36

υποστήριξη των μαθητών της τάξης μέσα από ομαδικές δραστηριότητες κοινωνικής και συναισθηματικής φύσεως. Με αυτό τον τρόπο βελτιώνονται οι διαπροσωπικές σχέσεις μεταξύ συμμαθητών και δασκάλων-μαθητών, επιλύονται με ειρηνικό τρόπο προβλήματα και αποσοβούνται συγκρούσεις, στοιχεία που ευνοούν τη δημιουργία ενός θετικού κλίματος στη σχολική τάξη. Επιπροσθέτως, με την επίσκεψή μας στις αίθουσες του δημοτικού σχολείου εντοπίσαμε ελλείψεις τόσο στην υλική υποδομή όσο και στην τεχνογνωσία, που σχετίζονται με τις νέες τεχνολογίες στην εκπαίδευση. Πιο συγκεκριμένα, η χρήση νέων τεχνολογιών, χωρίς να αντικαθιστά σε καμία περίπτωση το ρόλο του δασκάλου, καθιστά τη μάθηση πιο ενδιαφέρουσα και διασκεδαστική, τονίζουν τον ενεργητικό ρόλο του μαθητή στη διαδικασία της μάθησης, εξατομικεύουν τη διδασκαλία και παρέχουν την κατάλληλη ανατροφοδότηση, συνδέουν τη μαθησιακή δραστηριότητα με την καθημερινή ζωή, δημιουργούν ποιοτικότερες συνθήκες συνεργατικής μάθησης (ομαδοκεντρική διδασκαλία). Τέλος, κρίνεται αναγκαία, κατά τη γνώμη μας, η διεξαγωγή συνεντεύξεων με εκπαιδευτικούς

πρωτοβάθμιας

εκπαίδευσης,

ώστε

να

επιτευχθεί

μια

αποτελεσματικότερη επικοινωνία μαζί τους με σκοπό το σχηματισμό μιας πιο διαυγούς εικόνας της εκπαιδευτικής διαδικασίας, όπως θα προκύψει από τη συζήτηση με αυτούς. Εκ παραλλήλου, για την εξαγωγή περισσότερο αξιόπιστων συμπερασμάτων σκόπιμη κρίνεται η ύπαρξη ενός μεγαλύτερου δείγματος τόσο ερωτηματολογίων όσο και κλείδων παρατήρησης, ώστε να είναι εφικτή και η προσμέτρηση του πιθανού στατιστικού σφάλματος.

37

38

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αραβανή, Γ. (1999). Αυθεντία και εκπαίδευση. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη. Δούκας, Χ., Βαβουράκη, Α., Θωμοπούλου, Μ., Kalantzis, M., Κούτρα, Χ. & Σμυρνιωτοπούλου, Α. (2010). Επιμόρφωση εκπαιδευτικών. Η Ποιότητα στην Εκπαίδευση, σσ. 357-390. Διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο www.pi-schools.gr . Μαλαφάντης, Κ. (1990). «Το ψυχοπαιδαγωγικό κλίμα της σχολικής τάξης». περ. Σχολείο και Ζωή, τ.4, Αθήνα. Ματσαγγούρας, Η. (1987): Η Σχολική Τάξη. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη Ματσαγγούρας, Η. (2003): Η Σχολική Τάξη. Χώρος, Ομάδα, Πειθαρχία, Μέθοδος, τόμ. Α’ (Γ΄ Έκδοση Βελτιωμένη). Αθήνα: Αυτοέκδοση. Μπαμπάλης, Θ. (2012). Η Ζωή στη Σχολική Τάξη. Αθήνα: Διάδραση. Μυλωνάκου-Κεκέ, Η. (2009). Συνεργασία Σχολείου, Οικογένειας και Κοινότητας. Θεωρητικές προσεγγίσεις και πρακτικές εφαρμογές. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση. Ντούσκας, Ν.Θ. (2005). Οι ευνοϊκές συνθήκες για τη σχολική μάθηση. Πρέβεζα: Αυτοέκδοση. Πασιαρδή, Γ. (2001). Το Σχολικό κλίμα: Θεωρητική και Εμπειρική Διερεύνηση των Βασικών Παραμέτρων του, Αθήνα: Εκδόσεις Τυπωθήτω. Σατώ, Ζ. (1983) Οι μεγάλοι παιδαγωγοί (μτφρ. Κίτσου Ι.). Αθήνα: Γλάρος. Τριλιανός, Α. (2008). Μεθοδολογία της Σύγχρονης Διδασκαλίας. τόμ. Α΄. Αθήνα: Αυτοέκδοση.

Wynne, E. A. (1981). Looking at good schools. In: Phi Delta Kappan, 62, 377-381.

39

40

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ - ΦΥΛΛΑ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣ

41