revista trimestrala de l'institut d'estudis occitans
Sisqa : Una edicion aumentada en occitan
Entrevista : Cristian Rapin
Dorsièr : Lo benevolat
nÂş 146 dec de 2013 gen/feb de 2014 4â‚Ź issn 2105-620X
2
n°146
ENSENHADOR Editorial
E per vos, a mitat vuege ò a mitat plen ?
p3
Actualitats
AG de 2014 : Cap a l’oest, que serà a Periguers
p4
Collòqui a Marselha : "Quel avenir pour la langue d'oc"
p5
La caça als tresaurs d'Occitània
p6
Las paginas occitanas; An agut lo labèl Òc per l’occitan; Las ofertas del Servici de l’Emplec
p7
Una edicion de la SISQA aumentada en occitan
p8
Lo Pargue Naturau Regionau de La Santa Bauma
p9
Lenga, vin e cultura d'òc en tèrra dromenca. Una jornada dau patimòni occitan en Droma
p 10
Dorsièr
L'interés del benevolat dins las accions de terren
p 11-14
Projèctes
Rendut compte de l'assemblada generala 2013 d'ELEN
p 15
Creacion d'IEO Formacion
p 16
Divèrs
Dictada Occitana 2014
p 17
Entrevista
Entrevista ambe Cristian Rapin
p 18-19
Francesca Zantedeschi : "Une langue en quête d'une nation"
p 20-21
Publicacions
Sortidas
p 22
Tribuna Liura
Colera: Pronostication
p 23
An obrat per aqueste n°146: Albert Arnaud, Alèxis Quentin, Ana-Maria Poggio, Audrey Veaute, Claudi Molinier, Giraud Delbès, Isabèla Costa, Isabèla Mejean, Laurenç Gòsset, Michèu Chapduelh, Miquèu Arnaud, Pèire Brechet. Crèdits fòto : ©Fotolia, cobèrta. ©Andriu de Gevaudan, Editorial, p.3. Domèni public, p17.
Institut d’Estudis Occitans 11 rue Malcousinat, 31000 Toulouse - 05 34 44 97 11 direccion@ieo-oc.org / www.ieo-oc.org Editeur et directeur de la publication : Pierre Bréchet Imprimeur : Albédia Imprimeurs 137 avenue de Conthe BP 90449, 15004 Aurillac Cedex Dépôt légal : 4ème trimestre 2013 Date de publication : 10 décembre 2013
Venètz sòcis de l'Institut d'Estudis Occitans! Nom, prenom: …………………………………………………….……………………………………….. Adreiça:……………………………………………………………...………………………………………… CP: ………... Vila: ………………………………… Corrièl: ...…………………………………………….. Vòli prene l'adesion per l'annada (recebrai la revista) 30 € - individual 12 € - estudiant e caumaire 38 € - cople e associacion M'aboni a la revista Anem Occitans ! 4 n° l'an : 15 € 20€ fòra Estat francés (virament obligatòri, ref. bancàrias : CEMP 13135 00080 08106194919 56) Abonament de sosten : a comptar de 25 €. Vòli far un don de .......... € l'IEO es reconegut d'utilitat publica : lo vòstre don es deductible dels impòstes. Per exemple, s’avètz un revengut impausable de 1000€, podètz faire un don d'un montant de 20% maximum siá 200€. Auretz alara una reduccion d'impòstes de 66% de vòstre don siá 120€ de reduccion d'impòstes.
mandi un chèc de ...... € a IEO federal, 11 carrièra Malcosinat 31000 Tolosa Aquesta revista es publicada amb las ajudas de:
n°146
3
EDITORIAL
E per vos, a mitat vuege ò a mitat plen ?
Vaqui qu’arriba un còp de mai l’ora dei bilanç avans la temporada dei fèstas… Que regardarem ? Lo gòt a mitat vuege ò lo gòt a mitat plen ? La mitat vueja ? Ges d’avançada sus la signatura de la Carta europenca dei lengas minorizadas, ges d’avançada sus la lèi… Lo President que va de reculons… mai nautrei pasmens que siam totjorn aquí !
Siam totjorn aquí, mai que mai determinats a faire avans e a regardar lo gòt a mitat plen emai se s’emplis qu’au gota a gota. Volèm veire que la pression dei multiplas associacions pròchi lei deputats e senators faguèt tornar lei lengas regionalas dins la lèi de refondacion de l’escòla, volèm veire que lo rapòrt de la comission Filipetti fa de proposicions que se pòdon metre en plaça pron lèu… a nautrei de lo pas laissar enterrar, volèm veire nòstreis accions positivas ambé leis autrei lengas de França, coma a l’UNESCO, per exemple, volèm veire, totjorn ambé leis autrei lengas, l’eventualitat d’una accion comuna (coma en 2012), lo 8 de novembre de 2014 (avans leis eleccions), volèm crèire que nòstra temptativa de reactivacion de la Coordinacion Anem Òc capitarà, volèm veire l’accion de terren fruchosa dei multiplas seccions de l’IEO, volèm veire lo desvolopament deis programas interregionaus entraïnats per l’IEO…
E coma siam de positius, sabèm l’ample de la tòca mai gardam la fe ; la fe dins l’avenidor, la fe dins la capacitat dei benevòles e dei professionaus de trabalhar de cotria (dins un monde que pron sovent lo benevolat basta plus per èstre operators e operacionaus) e progressar. Question complèxa de segur que lei situacions son variadas e qu’es necite de definir pron clarament lei ròtles, lei competéncias e lei poders de cadun per assegurar l’equilibre, la coesion e l’armonia de l’equipa que li donaràn la vitalitat e l’eficacitat. Un subjècte de l’i chifrar, avans que de festejar ? Alora per vos, es a mitat vuege ò a mitat plen ? En esperant la respònsa, vos desiram en totei un bòn bot d’an ! E rendetz-vos a l’an que vèn !
Pèire Brechet President de l’IEO
Erratum : Avèm perdut a l’estampatge un tròç de l’Editorial del n° 145. Vaquí çò que mancava a la debuta : « Aquest an, l’arribada de la calor sembla d’aver avivat nòstrei politics que la temporada estivala siguèt richa en eveniments e prepaus sus lei lengas regionalas. En dubèrtura, avèm agut una presentacion de l’Offici Public de la Lenga Occitana (OPLO) que vèn de capitar una promiera etapa decisiva : faire aderir leis institucions ai principis d’organizacion administrativa d’aquesta organisme novèu. Organisme que conce ntrarà dins un promier temps seis esforç sus l’armonizacion de la politica linguistica interregionala amb una amira màger fòrta : la transmission de l’occitan a la joinessa per formar de locutors complets. Serà dedicat a la lenga mentre que conservarà la responsabillitat de la politi ca culturala ai regions. Nos venguèt puei lo rapòrt de la comission Filippetti : de proposicions, un sòcle solide de desvolopar (li retrobam globalame nt lei revendicacions essencialas de la Crida Anem Òc) que pòt servir per apielar la mesa en plaça dei politicas publicas… mai de susvelhar, ara, s’enterraràn l’afaire au fin fons d’un cafochi ministeriau ò se i aurà una vertadiera volontat politica dau governament de lo metre en òbra. Ambé totjorn una meteissa conclusion : nos fau, au finau, « un acte juridic fòrt » una lèi, un Còdi per lei lengas regionalas ». »
4
n°146
AACTUALITATS CTUALITATS
Après Aush l’an passat, que cambiam, un còp mei, de region l’an que ven, los 26 e 27 d’abriu, dab l’Amassada Generau de 2014 de l’Institut d’Estudis Occitans que serà organizada a Periguèrs, en Dordonha. Joan-Lois leveque, lo president Novelum-IEO 24, la seccion departamentau, que confirmè la possibilitat de l’organizar dens lo son departament. Ua escasença de rencontrar lo monde en har lo punt sus l’ahar de l’associacion, solide, mes tanben de har coneishança dab
las accions de terrenh de Novelum e la politica, que va de cotrilha, menada peu Conselh generau desempuish mantunas annadas dab l’IE O. D’alh ors, qu e serà l’oportunitat d’estudiar la complementaritat entre la politica associativa, pòrta-paraula de la
societat civila, e las politicas publicas en plaça o que son a se hicar en plaça. Pèire Brechet, lo President de l’IEO, e l’ensemble deus membres deu Conselh d’Administracion que son donc uróses de convidar los aderents a jorn de la lor cotizacion aquesta dimenjada primavièra. Mei d’entresenhas que seràn difusadas a las seccions e aus aderents, per corric e suu site de l’IEO, au fur e a mesura que l’organizacion se precisi. Mes que podetz dejà notar la data, que vos esperam enqüèra mei numeros que de costuma per pensar l’IEO e las soas accions.
Pensatz de reservar la vòsta data !
Los ancians presidents de Novelum Joan Ros, Micheu Chapduelh, Joan Ganhaire e l’actual president de l’IEO Dordonha Joan-Lois Leveque
n°146
5
ACTUALITATS
En aqueste 30 de novembre de 2013, son mai de 300 personas que respondèron « present » a la rampelada dau « Comitat Anem Òc ! Provença » per se clinar sus l’avenidor de la lenga occitana dins la région Provença-Aups-Còsta d’Azur. Ampla question e pron complèxa aperaicí ! Lo public venguèt de totei lei caires de la region… totei generacions, totei categorias socialas e totei tendéncias recampadas. E que misèria ! sigueriam constrenchs de refusar de monde per una question de capacitat securitària de l’emicicle de la « Comunautat Urbana Marselha Provença Metropòla » dubèrt ai nòstrei participants per aquesta occasion. Una capitada bèla, un public, dins un promier resson, conquistat per la qualitat deis intervenents e de la reflexion. Ne’n tirarem lei conclusions detalhadas dins lei jorns que vènon.
Mai, dins un promier temps, lo sentiment refortit que la fòrça e la poissança la pescarem ben dins l’unitat, dins nòstra volontat e capacitat de trabalhar totei de cotria maugrat nòstrei divergéncias per butar e faire avançar nòstrei decideires. La tenacitat paga e siam totjorn aquí. Leis intervencions d’aquesta sesilha, an confiermat la definicion d’una lenga unica, richa de sei varietats ; nos an fach partejar l’experiéncia deis autrei lengas ; an provat (un còp de mai) l’urgéncia d’una politica linguistica per metre en plaça lei condicions de sa revitalisacion ; la necessitat que dins lo relarg occitan totei lei regions avançan ensems, man dins la man maugrat de situacions pron diferentas… E vèn a nautrei, a la societat civila, de renforçar leis accions de terren… de mostrar de lònga la multiplicitat dei demandas… de bosti-
gar leis elegits de Provença-AupsCòsta d’Azur tant despichós e tant crenhents. Avèm pas de perdre de temps de contúnia a se justificar. Siam legitimes, es la lenga dau país. I a una realitat de la demanda. L’avenir es dins l’accion : Anem ! toteis ensems i arribarem ! P.AM Mai d’entresenhas : ieopaca@ieo-oc.org
6
n°146
ACTUALITATS
Un dels labelizats “Òc per l’occitan” prepausa de reviscolar las caças als tresaurs e prepausèt una caça pel territòri d’Occitània. Lo primier temps de la descobèrta dels indicis de la caça als tresaurs d'Occitània es a s'acabar. Venem d'encontrar Philippe Reclus, animator a cò de Web Tresor, que bota en plaça de caças als tresaurs e de rallyes d'una durada que pòt anar d'una jornada fins a d'annadas. Çò qu'es lo cas per la caça d'Occitània que dura dos ans. Foguèt l'escasença de far lo punt sus l'operacion de comunicacion a l'entorn de las estructuras que participan a la caça d'Occitània. Per participar a la caça als tresaurs e ensajar de ganhar un prètz d’una valor de 1000€, un aventurièr dèu s'enregistrar sul siti de webtresaur : http://occitania.webtresor.com/, descargar un passapòrt, anar encontrar las estructuras que participan a la caça dels tresaur, respondre a una enigma sus plaça per obténer un tampon per lor passapòrt. Aquel passapòrt balharà accès a d'indicis per anar descubrir lo tresaur qu'es amagat endacòm en Occitània.
A partir del primier de genier los tampons validats per l'IEO federal balharàn accés a un nombre equivalent d'indicis que seràn meses en linha un aprèp l'autre fins al moment de la descobèrta del tresaur. Podretz venir descubrir la caça als tresaurs a Tolosa en genièr de 2014 pendent una conferéncia de premsa organizada a ........ Una enigma suplementària serà botada en plaça ambe l’ajuda de las seccions departamentalas de l’IEO. Un pargamin codat que se podrà trobar sus l’estand de l’IEO a l’Estivada de Rodez balharà una enigma qu’ajudarà los participants a descubrir lo tresaur. Lo còde podrà ésser destriat ambe los QR còde (còde que se pòt legir ambe un telefonet e que balha un ligam sus internet) que seràn dispausats a cò de las seccions departamentalas de l’IEO e que balharàn cadun accés a una letra del còde. Serà un biais de far conéisser las seccions despartamentalas !
Vos remembretz benlèu la caça als tresaurs sus França 3 dins las annadas nonantas? La caça dels tresaurs de Web Tresor seguís lo meteis principi. Avetz un airal geografic definit e vos cal ensajar de botar la man sus un tresaur amagat ambe l'ajuda d'indicis. Aquels indicis son balhats segon los tampons recoltats pendent la primièra fasa de la caça a cò dels luòc partenaris. Cada tampon correspond a un dels 17 indicis. Los luòcs partenaris son : 11 – Canet-Gite figuerolle 15 – Aurillac-Ostal del libre 15 – Mourjou-Maison de la châtaigne 31 – Saint-Jean-Chambres d'hôtes des pais 31 – Toulouse-Le peilharote 31 – Toulouse-IEO section fédérale 32 – Mauvezin-vvf village 32 – Saint-Clar-Musee de l'école publique 32 – Simorre-Musée paysan Emile 40 – Capbreton-Adishatz 46 – Castelnau Montratier-Salaison lou pais 47 – Frespech-Souleilles 81 – Cordes sur ciel-La talvera 82 – Saint-Aignan-Le gite du chat perche 83 – Toulon-Ostau dau bergantin 84 – Avignon-Imagine Tours 87 – Magnac-Ot.
n°146
7
ACTUALITATS
Las paginas occitanas Las paginas occitanas, qu'es lo site internet de l’IEO qu'a per objectiu de balhar entresenhas (contactes, detalh de las activitats, ua fotografia) de tots los qu'an ua activitat en rapòrt dab la lenga occitana; actors, artistas, escrivans, botigas, artesants, labelizats, « suportaires » de l'occitan, associacions, hestenaus, etc... etc... Un tau site qu'a la volontat de balhar un imatge lo mei precis de la situacion de la lenga que sia au monde. L'IEO a Tolosa que perpausarà un site navèth, abans la fin deu mes de genièr, entà perméter au monde, d'ua faiçon mei simpla, d'emplear fichas. Atau, de faiçon organizada o espontanèa, cadun que poderà perpausar 1 o mei d'ua ficha, en occitan e en francés, que corresponi aus sons centres d'interés o a un espaci geografic precis. De mei en mei, entà organizar mercats dab productors occitans, o convidar un contaire, la tau basa de donada que deu estar aisidament consultabla e lo son contengut tengut a jorn. L'IEO que
comunicarà de cap a las soas seccions regionaus e departamentaus au moment de la mesa en plaça efectiva deu site. L'adreça ne cambiarà pas: www.paginasoccitanas.org, « l'art del bon trobar ! » !
Las ofèrtas del Servici de l’Emplec Retrobatz aquelas anóncias e plan d’autras sus www.emplec.com. Emai lo Servici conta amb sa pròpria newsletter: anatz sus lo site oficial de l’IEO, dins la seccion Letras d’informacion, per i vos marcar.
ENCARGAT D’INICIACION/SENSIBILIZACION À L’OCCITAN
PROFESSOR(A)
Nivèl en occitan: Se saber exprimir
Nivèl en occitan: Mestresa correnta
Missions: Animar intervencions de sensibilizacion dins ecòlas mairalas e primarias deu Gers. Le projècte peu moment es sus ua unica vila : l’Isla de Baish.
Missions: Los establiments de Castèlnau d’Ari (“Las Fontanilhas” e “Blasi d’Auriol”) son en cèrca d’un professor d’occitan per 6 meses.
Expériencia demandada: Debutant acceptat Contacte: olivierberard@yahoo.fr
Expériencia demandada: Debutant acceptat Contacte: collègi de las Fontanilhas collègi Fontanilhas : 04 68 23 19 16.
TRADUCTO/ADAPTATOR DOBLATGE DE DESSENHS ANIMATS Nivèl en occitan: Mestresa correnta (Provençau) Missions: Que cèrca l’associacion Conta’m un traductor/adaptator (Hemna/ Òmi) tà adaptar dialògues de dessenhs animats a l’occitan (modalitat provençau). Formacion especifica au doblatge assegurada per Conta’m. Un tribalh d’adaptacion que pòt estar miat a casa quauques òras per mes en complement d’ua auta activitat. Contacte: Conta’m : cast.contam@orange.fr
8
n°146
ACTUALITATS
Dempuèi 2010, l'occitan es present al salon de la qualitat alimentària pendent 4 jorns al parc de las exposicions de Tolosa. E dempuèi 2011, l’equipa del labèl « Òc per l’occitan » participa a la mesa en plaça d'accions per rendre mai visibla la lenga occitana ambe l’ajuda de degustacions bilingüas e dels labelizats que i son presents. Lo salon, en fach, pausa la question de l'occitan segon 3 axes: L’occitan coma mejan de comunicacion per la venta d’un produch : la preséncia d’una crotz que restaca un produch a un terrador, associada o pas a un nom en occitan… Participa a balhar una coeréncia entre un productor labelizat e lo public en balhent d’elements de comunicacion. L’occitan coma element de comunicacion del Salon el meteis : en 2012, lo menut del restaurant de la Carniseriá foguèt traduch en occitan, e lo menut occitan èra escrit d’un biais identic al menut en francés. Aquesta annada aquela iniciativa serà renovelada e un segond restaurant, lo res-
taurant BIO, se i ven jónher. D’un autre costat l’occitan s’impausa pichon a pichon dins la comunicacion de la Region Miègjorn-Pirenèus amb una preséncia escrita e orala dins lo blòg de la Region. L’oralitat de la lenga, l’experiéncia que voldriá generalizar l’emplec de l’occitan dins lo metrò a Tolosa, a mostrat l’importancia d’aquela etapa critica d’entendre parlar occitan, fin a un usatge normal. La programacion d’aquesta annada insistirà sus la preséncia de monde qu’an la capacitat de parlar la lenga. Lo partenariat organizat ambe la FIMOC permetrà de far ausir la lenga suls medias. Cal que i aguèsse mai d’occitan a l’escrit coma a l’oral, aquò nos sembla una objectiu normal, al mens per l’IEO.
La SISQA es subretot la possibilitat de descubrir de produches e de biaises per los emplegar. D’animacions son organizadas dins d’espacis definits sul salon. Pòdon ésser d’animacions/degustacions o de corses de cosina. Ambe l’ajuda dels labelizats presents sus la SISQA e d’autres contactes exteriors, l’occitan serà emplegat al mens dins una animacion per jorn que siá dins las degustacions o dins un talhèr de cosina. E ambe totjorn l’idèia de la SISQA qu’es de centrar sus l’origina e la Una autra iniciativa, serà la difu- qualitat del produch. sion de pegasolets especifics pels labelizats “Òc per l’occitan” preUn salon aital es tanben un mosents a la SISQA. Aquels pegasolets, ment de rencontre. Per nosautres, es de tres centimetres, seràn a ajustar un biais d’obrar ambe de gens que suls produches crompats o sus lor parlan la lenga occitana e que son embalatge. Aital lo consomator capables de presentar un produch, prendrà amb el a son ostal un tròç una filièra, un biais de trabalhar de publicitat pel labèl que li balha- davant un public e aquò en lenga rà benlèu enveja de s’interessar a la nòstra. Lo mai encoratjant es que demarcha del labèl “Òc per l’occi- nombre d’eles son plan contents d’atan”. Aquela accion, sa presa en ver aquesta de parlar la lenga que compte pels labelizats e pel public son encara a emplegar en çò d’eles coma element de curiositat, de sim- e que n’an pas vergonha ! patia o de rejècte, serà particularament estudiada en seguida.
n°146
9
ACTUALITATS
Una contribucion d’accions per una presa en còmpte de la lenga e de la cultura occitanas dins la carta e lo programa dau pargue Entre totei lei pargues naturaus regionaus de França, lei solets pron avançats dins lo domeni de la lenga son lo Pargue naturau regionau d’Armorica, lo Pargue naturau regionau dau Aut Lengadòc que vèn d’aver lo labèu « Òc per l’occitan ». En Provença de PNR n’i a mai d’un pasmens ges an donat una plaça a la lenga. Dins l’espaci de la Santa Bauma, un pargue nòu es a mand d’espelir. D’unei associacions e particulars que agisson dins lo relarg dau pargue an decidit d’agir. Es coma aquò que se formèt lo Comitat provençau per Santa Bauma. Dins un esperit de dubertura totala, se son units sota la meteissa devisa « Si bolegam per la Santa Bauma » leis adèptes de la grafia mistralenca coma de la grafia classica, totei per la promocion de l’occitan. Avís, aquí siam en Provença e devèm faciar leis arlèris que sostènon la Lenga Provençala ! Dins lei tèxtes iniciaus dau Pargue, se parlava pas de lenga. La cultura èra mesclada dins « la proteccion e la gestion dei patrimònis
naturaus, culturaus e paisatgiers ». Es per aquò qu’un dei trabalhs premiers que lo Comitat s’èra donat foguèt de presentar au Sindicat mixte sa contribucion per la carta dau PNR. Tre la començança lo Comitat provençau per Santa Bauma a prepausat una vision larga. Divèrs ponchs foguèron ansin marcats : l’expression lingüistica e cultura, melhorar la difusion e la creacion, enfin agir sus l’esfèra economica. Per afortir lei ponchs desvelopats, lo Comitat provençau per Santa Bauma, a obtengut lo sostenh e l’ajuda de professors d’universitat, especialistas dins la lingüistica, l’ensenhament o lo desvelopament duradís.
pasmens demòran lei fondamentas que permeton ais òmes de se situar, e per lei novèus arrivants, de se crear de racinas.
Tre la començança, per qu’aqueu projècte ague de sens, a semblat que faliá sortir de la folclorizacion, dau musèu onte tant de monde vòlon nos estremar. La lenga, la cultura devon èstre assimiladas a un aigre per favorizar de logicas divèrsas. Lei 1000 ans d’istòria que son darrier nautres son d’atots gròs. An revelats coma leis abitants se son adaptats pauc a cha pauc a son mitan. Uei lei causas van lèu, tròp lèu,
Lei dinamicas creadas e prepausadas an donat un resultat pichon mai pasmens significatiu. Onte au començament fasián que mencion de « patrimòni culturau », ara parlan de lenga e de cultura de desvelopar. La batèsta es pas ganhada, mai lo camin es plus barrat.
Coma cadun o saup lo problèma primordiau per la lenga es la transmission e que l’avenidor son lei dròlles. Es per aquò que lo Comitat espèra poder espandir sus lo territòri entier dau pargue çò que se passa a Aubanha. Dins aquela vila, se tròba un important grop escolar d’ensenhament continut de la lenga regionala onte se practica un ensenhament dau provençau e aqueste es agropat a un pòste de professor d’occitan.
Miquèu Arnaud
10
n°146
ACTUALITATS
La jornada dau patrimòni occitan en Droma se debanèt lo dissabte 12 d'octòbre passat au Castèu de Susa la Rossa puei dins l'abadia de Boschet. Un quarentenau de personas venguèron sus la jornada, lei vinhairons prevists, encara en vendemias, poguèron pas èstre presents. De matin, se faguèt una formacion a la tasta dau vin, bilingüa, per l'Universitat dau Vin, partenari de la jornada. Après la presentacion dau vocabulari especific per parlar dau vin (lei mòts dau vin), per l'uèlh, lo nas, la boca e l'ensems, tastèrem 6 vins occitans despariers, 2 blancs, un de Provènça e un dau Lengadòc, un rosat de Marcilhac, tres roges, Còstas de Ròse e Galhac. Escambièrem sus la color, leis aròmas, lo gost e lei sabors. L'aperitiu permetèt de presentar nòstre trabalh ais elegits. L'après miègjorn, faguèrem la visita dau Castèu que recampa ara una museografia novèla sus la vinha e lo vin dempuei l'antiquitat tre ara, albergada dins lei polidas salas dau castèu, cofidas de gipsaria. Lo libret bilingüe de presentacion fuguèt balhat ai visitors. L'après-miègjorn s'acabèt a l'entorn d'una discutida sus l'utilisacion de la lenga occitana per la promocion dau vin. Duberta ambé la presenta-
cion de çò que se fa en Miègjorn Pireneus per lei produchs locaus, e de testimoniatges filmats de vinhairons labelizats "òc per l'occitan", la discutida s'alestissiá ambé d'intervencions localas, jaças occitanas per exemple, que mostrèron que la lenga es un bòn mejan de faire lo ligam ambe lo país, de parlar dau país ai toristas e qu'aquò lor agrada, en particular lei noms de luòcs e la toponimia. Laurenç Gosset, director de l'IEO Federau, presentèt lo procès de labelizacion « òc per l'occitan », lei contractes, lo site, l'anuari... M. Bonnet, vice president dau licèu agricòla d'Aurenja, prepausèt d'alargar un trabalh amb leis escolans dau licèu dins l'encastre de programa ajudat. Tot aquò ambé la participacion de Ana-Maria Hautant, conselhièra regionala de la region PACA, que sosten aquel procediment. Avèm pres lenga per la seguida tanben per lo licèu que per se marcar au labèl i jaças. Lo ser, dins l'abadia de Boschet, ambé lo sostenh dau comitat dei fèstas, lo teatre de la Rampa nos escacalassèt ambé sa pèça "L'Estanquet", brèvas de comptador,
istòrias de cafè... menadas a un ritme d'infern amb un vam qu'es pas de creire. Isabèla Mejean
A q u e l a jornada en Droma foguèt l’escasença de difusir un filme f a c h e n collaboracion entre l’IEO e l’IEO 26. Mercés a l’equipa de Tévè Òc, Lisa Gròs e Miquèu Gravier qu’an entrevistat
tres vinhairons de Galhac labelizats “Òc per l’occitan” per los entrevistar en lenga nòstrasubre lo ròtle del labèl. Las videòs son disponiblas sul siti internet : http:// dai.ly/x17scxd e en DVD.
11
n°146
n°146
11
DORSIÈR
Petitas novèlas del front… La creacion de l'Institut d'Estudis Occitans qu'es un ahar d'òmis e de hemnas que se son sentits concernits per la necessitat de s'organizar entà portar ua volontat comuna de cap a la lenga occitana; atau que s'organiza la societat civila, atau que s'ei creat, a Tolosa, l'IEO. Dab lo temps, l'IEO que tornè definir, lhèu non pas tan los sons objectius, mes los mejans de s'i escader; subretot que lo contèxte politic cambiè de faiçon importanta, de la negacion complèta d’ua realitat de la lenga a la lei Deixonne, deu cambiament de la constitucion (art 75-1) a las promessas electoraus non tengudas, d’ua decentralizacion inacabada a la reorganizacion territoriau e l'afirmacion de las metropòlis au detriment de regions e departaments. Rai ! Pendent tot aqueste temps, l'IEO evoluè e qu'ac continhurà. Ua evolucion notabla, totun, qu'es la « professionalizacion » larga de l'accion culturau. A la
debuta, los òmis e las hemnas occitanistas recampats dens l'IEO èran, per natura, benevòles entà la lenga occitana e la lor associacion. Que calèva aver un pauc de temps totun, e, en mei d'un temps d'escritura, qu'èran numerós dens l'ensenhament (ensenhaires e professor) o dens las professions liberalas (ensenhament, avocat, etc...). L'organizacion, la preséncia suu terrenh ne hasèvan pas necèra d'aver monde embauchats entà menar las accions. Dab l’estructuracion deu moviment culturau, que son arribats, a costat d’escrivans, d’artistas e d’ensenhaires los « professionaus », qu’es a díser los salariats. Solide, que n’i avè dejà dens l’ensenhament associatiu (Calandreta), çò que permeteva a d’aubuns de viver e tribalhar mercés a la lenga occitana. Enta'us actors de terrenh, com la federacion tau qu'èra vaduda l'IEO, que calèva estar en contact dab las collectivitats, la vita vitanta; aquò demanda de menar accions dens lo temps de foncionament de la societat, qu’es a díser la jornada. E pauc a pauc, tà menar los projèctes, sa-
lariats que son arribats dens las estructuras. Quitament, tà estar mei eficaçs e poder ganhar en eficacitat, benevòles qu’an deishat lo lor mestièr tà s’investir com salariats dens lo moviment associatiu. Lo salariat, un « messia » que s’ignòra? Qu'ac cau diser, quin que sia lo domeni, l'embaucha d'un salariat (o salariada), un còp hicadas en plaça las accions tà poder seguir la soa activitat (pagament – donc finanças, gestion faiçon ressorças umanas, definicion d'un objectiu), qu’es purmèr sentida com un desvolopament important per l'associacion. Qu’es la possibilitat de tribalhar pendent la jornada, de responer a las sollicitacions deus uns e deus autes, d'encontrar los partenaris publics e los salariats de las autas associacions, de soar, escriver, mandar corriers, pagar facturas... Qu’es tanben, petit a petit, préner lo risc de destrusir l'existent ! Pr’amor, quan calèva esperar que lo benevòle e sia tornat deu son tribalh, e que, militant de purmèra, e sia « connectat » pendent de longas oras tà responer aus uns e aus autes, que pòt arribar que sia consultat, adara, un còp l'ahar acabat, ganhat o perdut. De mei, lo tribalh deu salariat, qu'èra pensat sovent a la debuta com un complement deu tribalh benevòle, que vad lo tribalh deus benevòles; qu'es a díser qu'a la plaça d’ua situacion de complementaritat, que’s trobam dens ua situacion desequilibrada per natura, on lo salariat pòt estar menat a har lo son tribalh en mei de l’activitat iniciau deus benevòles. Totun, degun se planh : lo salariat qu'es valorizat dens la soa activitat, los benevòles que vesen mei d'activitats e de resultats. Los benevòles que se poden tanben investir dens mei de causas, pr'amor que i aurà tostemps ua activitat en çò de l’associacion. De temps en quant, solide, qus’s cau recampar en AG, en CA, en burèu, en acamps de tribalh, en comissions, per préner decisions pertocant a l’ahar de l’associacion, au tribalh deus salariats. Qu’es atau, per un doble moviment d’im-
12
n°146
DORSIÈR
plicacion dens las activitats per l’un, d’investiment dens activitats annèxes peus autes, qu’un descalatge temporau e d’objectius se pòt crear entre salariats e benevòles. Atau, ua professionalizacion qu’es mau organizada, que n'impliqui pas los benevòles, que deishi a pensar que tot se poderé har sonque dab los salariats, o que los benevòles ne'n profietan tà s'investir dens autas causas, que pòt entrainar tan un desengatjament deus benevòles com un isolament deus salariats. Las annadas 2000 qu'estón las annadas de la professionalizacion, de la creishuda, tanben, de las iniciativas entà la lenga; quan un projècte comun ne demandava pas que de se recampar 3 còps l'an, los benevòles qu’èran disponibles e implicats. Dab la professionalizacion, lo seguiment de l'accion collectiva e la responsabilizacion de cap aus partenaris de l’accion associativa, que demanda d'ac har 6 còps l’an, o mei, quan los benevòles son membres de mei d’ua associacion/ estructura. Que cau plan insistir suu ròtle d'un salariat e sus qu’eu pòt estar reprochat; lo mei sovent, lo futur salariat qu’a sonque responut a un besonh exprimit per l’associacion (pòle emplec, servici de l'emplec). L'associacion emplegaira que prenó donc la responsabilitat d'embauchar quauqu'un e de se n’ocupar; qu'es a díser pagar salari, seguir los congets e las condicions de tribalh, definir e acompanhar dens las accions a menar. En d'autes mots, que parlan aici d'un objec-
tiu associatiu que s'apieja sus ua estructura professionau, un budgècte e projèctes. Los salariats ne se poden pas sentir investits d'ua mission isolada; que son embauchats, e ad aqueste titol que deven render comptes aus que son en dret d’ac demandar; Dens un CA, lo burèu qu’a ua responsabilitat de cap aus salariats, e tan lo president com lo clavaire qu’an un ròtle important, dens las associacion de tipe 1901. Que son en responsabilitat. Quauques annadas a, qu'assistim a ua crisi importanta en çò deu malhum Sortir deu Nucleari, pr’amor los emplegats èran opausats aus administrators sus los objectius e lo foncionament de la lor associacion. Un benevòle que ne s'investeish pas dens la soa associacion, e pòt criticar l’ahar de l’accion collectiva e/o salariada ? Quan ua associacion pren la decision d’accions que van mecanicament entrainar ua baisha de ressorças e ua mesa en dangièr de las finanças, donc de l’emplec, qu’avem lo risc d’opausar benevòles a salariats. Se lo mecanisme qu’es evident, l’associacion que pren un risc de cap a ua reaccion deus salariats, qu’es quauqu’arren fòrça uman, e quitament normau. Qu’èm dens un esquèma economic classic, que lo monde associatiu n’i escapa pas, e que deu estar pres en compte. Las associacions que pagan talhas, qu’aplican convencions deu tribalh : que son dens la societat, non pas en dehòra o a costat. E lo militantisme ? Lo militantisme deu benevòle, qu'es lo son engatjament dens l'associacion per menar accions, de cotrilha dab l'ensemble deus benevòles e deus salariats, se n'i a; un benevòle non militant ne serveish pas a « gran causa », a har numerós sus la huèlha de preséncia (lhèu e seré dejà ua bona causa !) ? Lo militantisme deu benevòle, qu'es ua quasi obligacion enta'u moviment occitan. Solide, per tornar mei especificament a l'IEO e a la soa federacion, los aderents benevòles ne son pas per natura militants: que poden seguir cors de lenga, de teatre, o tot simplament sostiéner l'accion de la lor associacion; que son adesions meritablas e que hèn necèra, mes ne se pòt pas con•hóner lo nombre d'aderents dab lo nombre de militants. Los aderents militants per ua associacion, que son tanben los que s'engatjan per la lor associacion; qu'es possible d'estar militant per ua associacion, reconegut per aquò, e non pas dens d'autas; l'òmi ne se pòt pas
multiplicar, e qu'es complicat de s'engatjar dens totas las accions menadas; l'eficacitat deu militant ne se pòt donc pas definir proporcionau au nombre de las soas annadas d'adesion o de cartas d’associacions diferentas. Quitament a còps, las ditats associacions qu’an objectius desparièrs, vèire opausats (a cadun la soa esquizofrenia) Lo militantisme deu salariat qu’es tanben ua question complicada. Quan se recerca ua competéncia particulara, lo moviment culturau occitan que hè la jòga d'embauchar salariats qu'an purmèr la competéncia « tecnica » abans la de la lenga, manca per l'ensemble de las accions ligadas a l'ensenhament de cap aus adultes. Atau, los emplecs de cargats de mission, comptables, ligaires, que demandan purmèr ua eficacitat abans d’aver ua lenga mairau; aicí, lo pragmatisme de las associacions qu'es normau : qu’es tostemps possible d’apréner a un salariat a parlar, charrar, escambiar dens la lenga. Lo contra, que diram, qu'es estat ensajat mei d'un còp, e sovent ; qu'es sovent ua vertadèra catastròfa. Ne son pas numerós los qu’an la dobla competéncia - que podem esperar las promocions deu Master especializat de l'Universtitat deu Miralh que seràn efectivament los cadres deu moviment associatiu de doman. Lo militantisme incompetent o mau utilizat, per un salariat, que pòt significar la mesa en dangièr reau d'ua estructura : dificultat a analizar lo problèma, la soa origina, procediment de licenciament o de fin de contracte, etc… Dens ua societat reoccitanizada ideau, que i auré solide competents e incompetents ; e tots, o briga, que parlarén la lenga. La capacitat a parlar la lenga occitana n’es donc pas un critèri d’intelligéncia - solide ne parlam pas aicí deu bilinguisme precòç. De la medeisha faiçon, se un salariat arrefusa parlar la lenga, o de l’apréner, qu'es tanben un problèma de cap a la legitimitat de l'accion d’ua associacion, subretot se lo son prètzhèit qu’es la socializacion de la lenga... Precaritat, caritat Per natura, los salariats que son submetuts a la precaritat de la lor associacion; quin associacion se poderé engatjar uei en tot embauchar en CDI un salariat shens préner un risc financièr per la soa estructura, subretot en absencia de convencionament pluri-annadièr dab los finançaires (collectivitats, Estat). Atau, CAE, CDD e estagis que son numerós, e
n°146
13
DORSIÈR associacions e los Conselh d'Administracion, d'acceptar la precaritat de l'emplec. Qui pòt díser lo sentit de salariats de cap ad aquesta situacion ?
Salariats « abandonats » qu'an l'obligacion, per natura, de contre-ròtlar per defaut çò que se passa e guardar lor estatut de salariat. Quan la moneda publica es limitada, e que l'associacion ne pòt pas foncionar shens salariats, lavètz quina faiçon de tornar balhar de vam a l'accion associativa. Lo militantisme qu’es Per acabar, pr’amor donc a la basa de tot. E que passa, per que cau acabar un benevòle, per lo son engatjament volontari dens la soa associacion. Atau, se l'arribada de professionaus que Laurenç Gosset hasó necèra per l'eficacitat deu moviment culturau en lo tot perméter a desvolopar las estagis que son numerós, e quasi la nòr- soas accions, qu’es necessari los benevòma. Qu’es a díser qu'a la « precaritat » les e damorin au mei pròche deus salade la lenga, que se demanda, per las riats, de las lors accions, questions, etc…
L’occitan jol signe del cambiament L’importància del benevolat dins las accions de terren es a l’ora d’uèi una de las paradoxas mai grandas : tot se paga a la susfàcia de la planeta e s’as pas lo sòu, veses un pauc çò que te demòra de far. Mas es aquí l’escasença de bailar sens, lo sens que ditz la vida, a la causa occitana. Es metre aquí l’occitan en fasa amb una realitat qu’arribam pas mai a mestrejar. Coma o ditz lo president de l’IEO cal vigilància, tenacitat, accion… Sèm a l’ora del Mega… : Las megalopòlis onte l’uman ven escobilha, las entrepresas transnacionalas qu’asagan la planeta, las culturas intensivas e l’elevatge intensiu per alimentar una distribucion granda e tot aquò sul mòde de la mondialisacion. Alara es aquí que nòstra preséncia, nòstra accion, nòstra paraula pren Sens. Dintram pas dins lo passeisme "d’un còp èra" mas mossegam a plen caís dins la realitat a fargar uèi. De que vòl dire focalisar sul local ? Es pas se tancar dins lo sòmi de son pichòt canton, mas es dobrir la pòrta a un aire cargat d’oxygèn. Es aquí sus plaça que las solucions se devon trapar e pas dins un rebomb dins un espaci colonisat pel poder fosc de l’argent. Se trapa que lo còrs noirrís l’esperit e se trapa que l’esperit a comprés aquò : gaita un pauc los "mercats païsans" que fan la nica a la Distribucion Granda ; dins las vilas un fum de monde van cap a
aqueles pichòts productors que un còp per setmana tenon de mercats amb los legums del luòc… Aquò es una debuta ! L’afar occitan deu èsser en fasa amb aquela debuta de presa de consciéncia. (se pòt far una animacion occitana, musica, danças…, metre los noms dels legums en occitan…) Mas çò qu’es important es de far comprene qu’aquela pichòta presa de consciéncia es la clau de l’avenidor. Alara aquí la paraula occitana (o sa revirada) ven en fasa amb los mots d’esper : tornar prene la mestreja del luòc e pas se prestar al jòc de mariòtas del consumerisme grandàs. Nosautres, Occitans que sèm demorats leials a la tèrra, al campèstre nòstre,
a sa lenga e a sa vida culturala, nos trapam amb una mena de calelha per esclairar la via de deman. Vesètz que lo trabalh que nos espèra es pas de bricolatge, se cal revirar las margas e se bolegar las neurònas. A Besièrs aquò se sentís, los candidats a las eleccions municipalas que venon nos demandan de trapar qualqu’un (una femna) per assegurar un pòste d’adjunt a la "vida occitana" dins lo novèl conselh municipal… I cal veire d’esper !
Claudi Molinièr
14
n°146
DORSIÈR
L'accion occitana al terren local gents del ròdol, e per las accions que tras operacions talas coma senhalizacion L'aflat de l'IEO, çò sembla que venga d'èstre generalista dins lo domèni cultural occitan, et estructurat d'un biais geografic. Passi sus l'aspècte generalista que, per còps, nos pòt menar a escampilhar las accions e las fòrças, mas que nos fa pasmens èstre presents dins los maites territòris de la cultura occitana, e saique nos escapar de las amiras tròp particularas. Mas vòli parlar puslèu de l'estructuracion de l'IEO en seccions regionalas e departamentalas, de lor vida e de las òbras dels militants al nivèl local. Aquí sèm al ras del país, al mai pròche del mond del país. Aquò es essencial per enrasigar l'accion occitana, la far conéisser e saique partejar. Dins aquesta amira, lo relais dels cercles locals es indispensable per complir lo prètzfach. L'IEO d'Erau es la seccion departamentala que recampa mai de cercles. Aquò ten a son istòria ; lo ròtle d'Ives Roqueta foguèt tras qu'important. Ne sèm a l'ora d'ara a 26 cercles occitans e associacions sòrres, totes aderents a l'IEO. Aquestes son presents sul terren local, coneguts.dels estatjants per sos sòcis,
Que soi volontari, e tu ? Qu'ac avèm dit, lo moviment associatiu qu'es purmèr basat sus l'engatjament benevòle. Per l'IEO, l'abencia complèta de benevòles dens lo foncionament de l'associacion que seré equivalent a’u reconeisher un estatut de servici public com ua agéncia, departamentau o regionau; lhèu i auré mei de moneda, mes lhèu ne seré pas mei l'expression d'ua societat civila que pòt estar privada de mejans d'expressions per las politicas publicas, las d’uei o de doman. Lo constat que sembla partetjat : dens la societat actuau, que i a mensh de locutors, e qu’avèm mestièr de mei d’accions. Que hè donc necèra de recampar lo maximum de monde per menar los projèctes. La responsabilitat, qu’es tanben de non pas ensajar de har las causas, e d’esperar deus autes. E cada nivèu qu’a mestièr de monde per aumentar lo dinamisme de l’accion associativa occitana, la visibilitat e l’eficacitat de las nostas accions. Atau, un cèrcle
menan de long de l'annada. : corses de lenga, talhièrs divèrses, animacions talas coma cafès occitans, presentacions de libres, representacions de teatre, de musica, de cant, de contes, balètis, fèstas divèrsas. Los cercles participan a l'animacion de la vila o del vilatge, solets o en cooperacion amb d'autres grops qu'es un biais de se far conéisser e de far reconéisser çò que portam. Aquò's la vida culturala occitana al nivèl mai inferior - géograficament ! - qu'es pas mens eficaç per portar la lenga e la cultura. De mai aquestas accions porgisson d'escasenças als actors culturals occitans que ne son en cèrca de longa. La SD ajuda aquestas accions e lor balha resson per n'assegurar la capitada. La bastison d'un calendièr es causa utila e necessària, pasmens es pas totjorn aisida. La SD d'Erau a engimbrat una operacion d'ajuda financièra per de prestacions dins una mena de cooperacion :entre IEO, cercles e intervenents. Un autre aspècte qu'aital se desvolopa, son los contactes amb las collectivitats localas e las autoritats qu'aital son menadas a conéisser lo mond cultural occitan. Son elas qu'an poders e mejans per permetre e saique favorizar d'au-
dins la vila e los servicis municipals, accès al bulletin municipal, intervencions dins las escòlas, grépias e autras establiments, plaça a la cultura occitana dins lo programa municipal, eca. Segur qu'es pas totjorn aisit, aquò se fa pas del primièr còp, cal paciéncia e obsrtinacion, saique testarditge. Èstre caput, aquò's mestièr per un militant. Se pòt pas acaptar que se cal batre per far reconéisser per aqueste mond, l'occitan dins son estatut de lenga vertadièra. Que mai d'un còp nos cal rebutar los compliments de manténer las tradicions, de reviscolar lo polit temps passat. La venguda d'artistas, d'escrivans portaires d'una lenga viva e de las valors del temps de uèi, i pòt ajudar. Aital amb de mejans modèstes, òm pòt arribar de portar l'occitan e sa cultura cap a un public que n'es aluenhat. Segur cal de preséncia, cal de trabalh. Doncas cal de mond, de militants, mai la causa a l'ora d'ara se faga rara. Mas l'òbra es necita, indispensabla.
locau qu'aurà besonh de monde tà estar presents suu terrenh, au contacte de la poblacion, mes tanben deus elegits (comunas, departaments, etc.) enta'us perpausar accions entà la lenga, enta’us incitir a menar accions, entà rembrembar las promessas. Qu’es tanben lo cas au nivèu de l'IEO « federau » : per exemple dens l’edicion, qu’avèm mestièr de « volontaris » per participar au comitat de lectura, illustrar un obratge, hicar en forma lo tèxte o lo corregir,... Per las accions interregionaus, la toponimia que s'ei organizada a l'entorn de la Comission Toponimica Occitana e deus sons membres. Peu bilinguisme precòç, que hè necèra correspondents departamentaus e sian formats sus las questions de l'interés deu bilinguisme per anar a l'encontre deus parents, de collectar comptinas, racontes peus mainats,... Que cau poder ahornir ua informacion importanta e pertinenta dens las « paginas occitanas », participar a las animacions perpausadas per l'IEO pendent l'Estivada,... Qu'avèm mestièr los aprenents e contunhin de parlar occitan un còp la pòrta deu cors bar-
rada, per las carreras de las vilas, dens los transpòrts en comun, au cafè,... Oc, l'IEO qu'a mestièr de tota mena de volontaris, pr'amor la lenga qu'a mestièr de volontaris. E seré donc lo moment de formar locutors militants, pr'amor au ritme actuau, los aprenents que deven estar sensibilizats a l'usatge, a la necessitat de l'utilizar la lenga, de participar a las accions de l'IEO, d'estar volontaris d'aquestea mena. Arreganhar ? Romegar ? Esperar ? Agir ? Fin finau, e caleré lhèu los locutors formats per l’IEO e sian militants, e militants per l’IEO, e non pas sonque consumidors ?
Albert Arnaud
Per l'occitan, que soi volontari ! Un eslogan per doman ?
Laurenç Gosset
n°146
15
PROJÈCTES
ELEN/EBLUL-França Divendres 22 de novembre 2013 se recampèron a l’Ostau de Bretanha a Paris los representants de cada lenga regionala al dintre de ELEN/EblulFrança (Occitan, Breton, Gallo e lengas d’oil , Basco, Catalan, Còrsa, Criòla, Alsacian e Francic, lengas criòlas e amerindianas de Guiana) Faguèron lo bilanç de l’annada passada que saguèt plan cargada. D’en primier Elen-Eblul constata que dins l’annada las promessas electoralas del président de la Republica de ratificar la Carta Europeenca per las Lengas Minoritarias saguèron enquera un còp
ELEN EURÒPA L’endeman, lo dissabte 23 de novembre s’acampèron a Paris, a l’Ostau de Bretanha, de delegacions vengudas de tota Euròpa per representar las lengas minorisadas del continent, aquò saguèt una capitada, lo malhum ELEN s’espandìs: gaelic d'Escòssa, galès, manx, cornic, ongrès d’Eslovaquia e de Romania, alsacian (alemand d'Alsaça e Mosela),occitan, breton, gallò e lengas d'òil, catalan de Rosselhon, valencian (catalan),catalan de Catalonha, basco, asturian, aragonès, sarda, ladin, pomarski(Polonha), carelian de Finlanda, lapon/sami, estonian oriental, odmorta d'Oral (Russia e Estonia), tatar d'Oral ( Russia et Estonia), mòrdve d'Oral
pas tengudas. Al nivel nacionau , chalìa esser fòrça present per ELEN per defendre dins la lei Peillon los esmendaments perfin d’aparar melhor las lengas nòstras dins l’ensenhament public. Al nivel internacionau, ELEN faguèt quatre intervencions a l’ONU del temps del Forom de las Minoritats e del Esami Periodic Universau de la França pels drechs de l’òme a Geneva. Segon los grands textes, pactes e convencions internacionalas, se vei que la França respecta pas sas lengas minorisadas e pratica de contunh una discriminacion linguistica. ELEN/EBLUL-FRANÇA vai atanben contunhar de lònga son trabalh amb
l’Unesco per far coneisser melhor la situacion de las nòstras lengas e per portar de projectes amb l’organisacion culturala.
(Russia e Estonia),armon (aromanès de Grèçia e Balcans), alemand de Polonha, turc de Grèçia, eslovène d'Italia. De las terras gaelicas al ponent, a las còlas de l’Oral en Russia al levant, aquel malhum de la societat civila s’assolida e a per tòca d’aparar unses quaranta milhons de locutors de lengas minorisadas, populacions tant granda coma aquela d’un païs desconegut. Las situacions son plan differentas d’un Estat a l’autre mas se vèi que totas an un besonh mai fòrt de sostenh de l’Euròpa e de las institucions internacionalas per far prodel a lor batesta quotidiana e per melhorar lors drechs e lors situacions localas. En mai de l’Onu e de l’Unesco, lo trabalh d’ELEN al prèp de la
Commision europeenca e del Parlament europeenc es estat reconfortat pel vòt massiu del Parlament en favor del Rapport Alfonsi. Emai la competencia linguistica saguèssa aquela dels Estats, apareìs benlèu la possibilitat d’agure mai de subvencions d’Euròpa en favor de programmas culturaus, educatius o pels medias coma las radios per exemple que son una quarantenada dins lo continent a diffusir d’emissions en lengas minorisadas. Lo malhum ELEN dèu contunhar de s’afortir e d’esser lo pòrtavotz de las nòstras lengas, aura es partit per trabalhar tot l’an que vèn.
Lengas representadas a ELEN/EBLULFRANÇA: Occitan (Institut d’Estudis Occitans), Breton (Kevre Breizh), Gallo e Oil (DPLO), Catalan ( Bressòlas e Federaciò) Alemand d’Alsaça e Mosela (Culture et Bilinguisme), Basco (Euskalconfederazioa) . Observadors : CCEE Guiana, Kol Kreyol. Alexis QUENTIN (IEO)
Alexis QUENTIN (IEO)
16
n°146
PROJÈCTE
Lo CA de l'IEO federal a votat lo 24 d'abril de 2013 la creacion d'un departament pedagogic de l'IEO. De fait, los corses d'occitan per adultes representan una activitat màger del malhum IEO. 380 lòcs son recensats, l'IEO assegura 1/3 d'aqueles corses e 5000 adultes son formats a l'occitan cada an. Mai d'una enquèsta sociolingüistica fa véser qu'existís una vertadièra demanda per aprene l'occitan, coma per exemple la de Miègjorn-Pirenèus de 2010: 22% de las personas interrogadas (siá 1 persona de 5 !) se desiran perfeccionar, aprene o inicar a la lenga nòstra. Ara, aquò's vengut lo moment de trabalhar amassa per respondre milhor a d'aquesta demanda. Per aquò vos prepausam de crear amassa lo departament pedagogic de l'IEO: IEO Formacion Perqué ? Per valorizar l'accion pedagogica que menam. Per captar un public interessat per las nòstras formacions Per porgir als apreneires una formacion de qualitat. Aquela mesa en òbra d'un departament pedagogic IEO pòt permetre: La mutualizacion de çò existent e de l'engenhariá. Crear de plans de formacion dins lo cadre de DIF, CIF, CNFPT e CNFEL. Coordonar una vertadièra campanha de comunica-
cion. Prepausar una ofèrta pedagogica espandida: corses setmanièrs, estagis mesadièrs, formacion intensiva, auto-aprendissatge ambe tutorat e estagi en immersion, corses de civilizacion, talhièrs de practica o encara talhièrs de teatre.
Çò segur, la necessitat de mai d'eficacitat impausa mai d'una causa coma: La criterizacion de l'ensenhament. L’avaloracion: DCL, Convencion ambe l'Universitat. La conformitat dels cursus al Cadre Europenc de Referéncia per las Lengas. La proteccion juridica de la proprietat intellectuala comuna del malhum IEO. Cossí foncionarà IEO Formacion ? La mesa en plaça d'aquel departament pedagogic « IEO Formacion » foncionarà a partir de la volontat de las diferentas estructuras de l'IEO e mercés a de convencionaments annadièrs que definiràn los objectius annadièrs. IEO Formacion avia aquela crida a totas las seccions departamentalas o regionalas que vòlon participar. Per aquò far, nos podètz contactar a: Joan-Pau Becvòrt: 06-85-47-77-44 o jpbecvort@ieo31.com Giraud Delbés: 05-61-11-24-87 o gdelbes@ieo31.com
n°146
17
PROJÈCTE
Dempuèi sa creacion a Castras en 1998, la Dictada Occitana arriba a sa 17ena edicion ! Aquesta se farà lo dissabte 25 de genièr de 2014. A Castras, se farà a la sala Loïsà Paulin (carrièra Loís David a Castras), a 14h30. Aquesta còp, quina causida? L’autor serà lo Sèrgi Viaule, nascut en 1950, qu'a fòrça escrich, mas fins ara pauc publicat. De totjorn, balhèt la prioritat a l’accion militanta. En literatura de definís mai coma lector que non pas autor. Pr’aquò, poesias, contes, racontes e novèlas son pareguts jos forma de brocaduras. Amb la retirada professionala se consacra a la mesa en òrdre de sas òbras romanescas. Na Balfet foguèt son primièr titol publicat. Lèu seguit de La venjança de N'Isarn Cassanha. D'autres son a mand de paréisser. Emai se se crei addicte a la poesia, a pas de genre literari de predileccion. I a totjorn 4 categorias : pichons, collegians, liceans, adultes ; e prèmis de ganhar pels 3 ganhants de cada catego-
ria. Tot lo monde pòt venir a l'espectacle pendent la correccion, es a gràtis. Vespertin pels escolans, taulièr de libres, taulièr de golardisas, aperitiu. Per la dictada de Castras, podètz demandar d'entre-senas e vos marcar abans lo 23/01 al Centre Occitan del País Castrés : 05 63 72 40 61 - azalais@wanadoo.fr Aquela manifestacion se tendrà dins mai de 40 vilas, de Bordèu a Niça e fins a Barcelona, çò que marca la volontat de maitas personas d'aprene a escriure la lenga. Es a gràtis e cal pas aver paur de se lançar ! E cadun se'n tornarà ambe son diplòm ! Los diferents centres pòdon prene lo tèxt prepausat per Castras, al mens per la zòna lengadociana, mas an tota liber-
tat de se causir quicòm mai. Per s'entrainar, de dictadas son previstas tot lo mes de genièr dins lo cèrcle de Castras pendent lors corses e talhièrs, e/o lo podètz far tanben sul siti de la mediateca numerica Occitanica del Cirdoc. E per s'entre-senhar sus totes los autres centres, aquesta meteissa adreiça : Centre Occitan del País Castrés : 05 63 72 40 61 - azalais@wanadoo.fr
18
n°146
ENTREVISTA
Qu’èm a Agen, Olt e Garona, a quauques kilomètres de l’estadi Armandi. Cristian Rapin que’ns acuelha dens lo son apartament, que partatja, dab la soa hemna, Annie. Ua gata que’s passeja entre lo burèu e la taula on un carton de libes recentament editats nos espia. La rason deu noste encontre, la « sortida » en çò d’IEO Edicions deus tòmes 6 e 7 deu diccionari francés/occitan segon lo lengadocian. Atau « lo Rapin » qu’es acabat… enfin, que serà a véder. Que’s lo purmèr encontre fisic desempuish qu’escambiam, per telefon o corrier, suus manescrits : apondons, questions, correccions, que n’i avó e que n’i aurà. Sensacion estranha, la de presentar au nom de l’associacion au son autor ua òbra debutada per d’autes, en 1991 (sic). Quant de cambiaments entre-temps per la lenga occitana ? Desapareishuda de locutors, mes arribada tanben de l’informatica que nos poderé ajudar a non pas véder desapareisher la lenga occitana com tan d’autas abans. Cristian qu’es calme, quitament se los espera desempuish tan de temps, aquestes dus tòmes, enqüèra mei que l’ensemble deus soscriptors e deus afogats de la lenga occitana. Eth, vasut en 1931 dens la banlega parisenca, on lo son pair qu’èra en « emigracion » pr’amor deu son mestièr (policièr) - la soa familha qu’es originaria de Torneins – que prenò, longtemps a, la decision de menar ua accion importanta entà la lenga, la de perpausar un diccionari, un diccionari en mei d’un tòme. Que tornam dab eth sus aquesta istòria, que ne s’acaba pas uei. Laurenç Gòsset : Cristian, qu’èretz un mainat au parat de la dusau guèrra mondiau. De quina faiçon avètz viscut l’influéncia de la guèrra sus l’usatge de la lenga, la soa socializacion ? Cristian Rapin : Abans la guèrra, la societat qu’èra subretot rurau ; lo monde n’èran pas acostumats a se voler vestir de la medeisha faiçon, a voler uniformizar ua faiçon de se comportar, de minjar,... Qu’èri acostumat a enténer lo monde parlar la lenga, l’estiu, en çò deus obriers,
deus paisans, de la poblacion au sens larg tanben. Mes la guèrra que contribuè a accentuar la rompedura sociau entre lo monde de la vida e lo deu campèstre, com a desvolopar ua volontat comuna de parlar e se comportar d’ua faiçon identica, dens la seguida de la victoria, com un contrapunt a las privacions de la guèrra. La borgesia occitana ne la volè pas mei parlar, la lenga, e l’autra part de la societat que n’èra vergonhosa ; qu’èra un marcor identitari d’atardat au moment que n’i avè pas mei qu’un país que sortava « victorios » de la guèrra, e que volèva existir au nivèu internacionau. LG : Quin èra l’usatge de la lenga dens la familha vòsta? CR : N’avi pas nada conciéncia, en tot estar mainat, de çò que entenavi au contacte de la familha, au país, l’estiu. A l’epòca, la lenga n’èra pas enqüèra vasuda ua passion tà jo. Quitement, ne se parlava pas briga la lenga, entre jo e los parents. Mes au cafè, en d’autes endrets, per las carreras a còps, qu’entenavi la lenga, e qu’amolonavi causas, expressions, shens que me’n rendi compte. De mei, lo men pair, policièr, acuelhava
sovent monde en dificultat a l’epoca, e que n’i avè fòrça qu’èran deu país. LG : Aquesta passion qu’avètz per la lenga occitana enqüèra uei, e nos poderetz díser quin s’ei precisada? CR : Qu’ei trapat lo « virus » au contacte d’òmis com Joan Bonafos, qu’encontrèi au licèu Lacanal a Paris, eon èri professor de castelhan. Demèi, qu’ei comen- çat a estudiar la lenga pr’amor deus mens contactes en çò de l’Institut d’Estudis Castelhans, mes tanben deus « Amics de la lenga d’Oc », o Bernart Lesfargues. Qu’ei trantalhat un chic entre la lenga occitana classica e la « francizada », abans de préner posicion. Me caló tanben causir entre lo gascon, qu’avi entenut mainat mes que lo monde ne gausavan pas parlar en public, e lo lengadocian, varianta de la lenga per la quau, a l’epòca, i avè dejà fòrça documents e libes de qualitat. N’èra pas lo cas donc deu gascon, que los escrits n’èran pas coerents e qu’insistivan tròp sus las particularitats e diferéncias locaus. Enfin, qu’ei causit d’anar de cap au lengadocian après quauques tentativas avortadas de har un lexic en gascon ; que’m sentavi en manca de le-
n°146
19
LIBRES ENTREVISTA
gitimitat de menar un tau tribalh dinc a la fin. Au contra, d’amics que m’an donc conselhat de har un tribalh equivalent, e mei complet, peu lengadocian. Qu’avi jà començat a notar de vocabulari au fur e a mesura de las meas lecturas. Qu’ei purmèr completat dab citacions tiradas de la literatura contemporèa. Enfin, com volevi tanben amuishar l’usatge ancian deu vocabulari, que’m soi interessat a tèxtes de la literatura occitana en generau. LG : Lo tòme 1, editat en 1991,
que marcava la purmèra estapa de l’edicion deu tribalh vòste. E nos poderetz un pauc mei detalhar lo procediment editoriau ? CR : Ua subvencion deu CG d’Òlt e Garona me permeté d’acabar lo tribalh, dab lo sostien de l’EOE, que n’èri pròche, e de l’IEO. Solide, que i avè avut lo tribalh de Mistral, lo d’Alibert per l’IEO, mes qua mancava quauqu’arren de navèth. Qu’es dens aqueste esperit qu’ei començat e acabat aqueste tribalh. Solide, qu’èra previst e sia editat mei d’òra. Quitament la fasa de preparacion qu’estó
Prèmi Paul Froment Augan, dens la sala d’animacion de ferrièr a Pena d’Agenés, es lo Cristian Rapin que recebó lo 41au prèmi Paul Froment, que’u estó acordat per la jurada en reconeishança deu son tribalh deus bons entà la lenga occitana, lo diccionari occitan-francés en 7 tòmes. IEO edicions e lo son directeur editoriau Estèfe Ros que son particularament uros de l’aunor hèit a Cristian Rapin, que recompensa a l’encòp l’investiment de l’ostau d’edicion en favor de l’aprentissatge e de l’ensenhament de l’occitan, e lo tribalh, sapient e rigorós, deu son autor, que sabó utilizar la riquesa de la lenga com la de la soa literatura. La
ceremonia qu’estó seguida de « la Patacada », pèça de Marcèu Esquieu interpretada per la tropa de l’Escòla Occitana d’Estiu (IEO-47). Lo prèmi Paul Froment qu’estó creat en 1972 per Marcel Garrouste, a l’epòca conse de Pena d’Agenés, e Marcèu Esquieu, professor de letras classicas e d’occitan, dus occitanistas, tà recompensar autors occitans en tot rénder un omenatge a Paul Froment, defuntat en 1898. Despareishut a l’atge de 23 ans, Paul Froment qu’es l’autor de «Flous de Primo» (Flors de Prima) e «A trabès regos » (A travèrs regas).
mei longa que prevista. Lo tòme 5 que sortí en 2005. Mercés a IEO Edicions, los dus darrèrs tòmes que vienen de sortir e ne soi plan urós. Qu’esperi e serà un utís important peu monde, per l’aprentissatge, solide, mès tanben entà perméter au monde d’enriquir lo lor vocabulari dab expressions idiomaticas e ua coneishança mei bona de la nosta literatura. Qu’es l’usatge de la lenga que me motiva, e lo diccionari, adara acabat, que i deu participar. Qu’ac esperi !
20
n°146
ENTREVISTA
Au parat d’un encontre a Tolosa per validar las darrèras modificacions au son manescrit, Francesca Zantedeschi, que se passeja entre lo Piemont italian e la « Catalonha nòrd », qu’acceptè de responer a quauques questions nostas. Lo son obratge en francés, “Une langue en quête d’une nation” (« ua lenga en quista d’ua nacion »), editat queste deceme per IEO Edicions dens la colleccion Textes & documents, que nos conta las « tribulacions » deus diferents actors implicats a l’entorn de la reconeishança de la lenga occitana au sègle XIXau, que’s centrat sus la Société pour l’étude des Langues Romanes (SLR). Anem a l’encontre deu son autor. IEO : Francesca, vos poderetz presentar en quauques mots FZ : Que soi istoriana. Qu’ei hèit estudis a l’Universitat de Venicia, puish a l’Institut Universitari Europèu de Florença, on ei obtengut lo men doctorat en istoria e civilizacion en 2009.
IEO : Lo catalan qu’es sovent citat com un exemple, en Euròpa, de construccion d’ua nacion ? E pensatz que lo modèle catalan se pòt aplicar a l’occitan ? FZ : non, n’ac pensi pas, pr’amor lo contèxte, lo periòde e las situacions que son fòrça desparièras.
IEO : A partir de quin moment la question occitana suscitè lo voste interés ? FZ : Dètz ans a, au parat deus mens estudis universitaris, qu’ei menat un tribalhòt sus la question catalana en Catalonha nòrd (Rosselhon) peu periòde 1880-1920. Los sapients estudiats qu’èran membres deu Felibrige e/o de la SLR. IEO : E perqué avètz causit d’estudiar mei precisament aqueste periòde, mauconeguda ? FZ: En fèit, lo periòde n’es pas tan mauconegut, pr’amor es lo moment que se parla fòrça de Mistral e deu Felibrige, e que los estudis e son numeros sus aquesta question ; mes lo subjècte, eth, que s’amerita d’estar mei conegut. A partir deu moment qu’èri interessada peu procediment de construccion nacionau, e que la lenga n’èra lo signe lo mei evident d’ua particularitat occitana, e de la quasi abséncia d’òbras sus aquesta question, l’idea d’estudiar las accions e lo tribalh de la SLR que’m semblè evidenta.
IEO : Uei, Catalonha que revendica ua independéncia en Euròpa. E pensatz Catalonha que s’ingereish dens la question occitana o agis de faiçon desinteressada ? Auta faiçon de pausar la question, quin se parla de l’occitan acèra ? FZ : Catalonha que revendica la soa independéncia dens un cadre politic definit desempuish la mesa en plaça
de la Constitucion espanhòla de 1978: qu’es lo d’ua comunautat autonoma, comunautat que ne representa pas l’ensemble deus país de lenga catalana, e ne’n ei pas tanpauc l’unica eretèra dirècta deus debats menats desempuish la Renaixança. Catalonha, mei d’un còp, que presentè l’interès d’un ensemble latin que s’articulava hòrt plan dab ua cèrta idea deu panoccitanisme au medeish periòde. Las faiçons deus catalans de cap a l’occitan (medeish grop linguistic o duas lengas diferentas) que variè dens lo temps pr’amor justament deus « interés nacionaus » de Catalonha. Actuaument, n’i a pas nada referéncia, dens los discors, a ua comunautat de lenga entre lo catalan e l’occitan. Catalonha que’s bat pr’amor deus sons interés particulars e que’s pòt (s’ac volem) l’esperar de realizar la soa independéncia – o de ganhar en autonomia – que demanda desempuish annadas. « Occitània » ne s’i es pas escaduda a bastir aqueste pantai nacionau pr’amor de mei d’ua rason qu’expliqui dens lo men obratge. IEO : Per tornar au vòste estudi, e seré possible de díser que los debats de l’epòca nos permeten d’estudiar e compréner diferentament los debats actuaus com, per exemple, a l’entorn, deu nom de la lenga ? FZ : Que pensi, e qu’ac ensagi
n°146 n°145
21
ENTREVISTA IEO : Lo Felibrige, associacion que la soa toca es la preservacion de l’obra deu son fondator, qu’es hòrt present a l’epòca. De mie, e los debats qu’èran numeros au sen deus diferents actors, a Paris, en Provença, a Montpelhièr. Que ne pensatz ? FZ : Se pòt pensar çò que volem de Mistral e deu Felibrige, mes shens l’accion de Mistral au sègle XIXau, la lenga qu’aurè perdut en visibilitat. A l’epòca estudiada, solide, n’i avè pas enqüèra de moviment occitanista, que lo tèrme s’es impausat dens la dusau partida deu sègle XXau.
d’explicar dens « Une langue en quête d’une nation » los debats actuaus e son justament arguments en favor de ço que voli demonstrar, qu’es a díser aquesta lenga es enqüèra en quista d’ua nacion, e, ua faiçon disparièra d’ac díser, qu’es a cercar ua faiçon de se definir e de s’impausar coma ua lenga nacionau unica. IEO : E lo debat qu’existeish tanben entà lo catalan, que seré la « lenga deu Si » ? FZ : Se i a debat, efectivament, entà l’occitan, que demonstra la question n’es pas reglada entre los protagonistas. Ne pensi pas los Catalans agin definit la lor lenga com la « lenga deu Si » ! Las diferentas variantas que’s poden definir com « malhorqués, rosselhonés, etc.. ». Totun, lo sentis d’unitat de la lenga qu’es plan
present, quitament se cada grop dialectuau pòt revendicar las soas especificitats. Uei, l’Institut d’Estudis Catalans qu’es garant de l’unitat de la lenga, que tribalah a integrar las especificitats. Atau, lo cas deu « valencian » es diferent, mes aquò de ssú s, lo problè ma qu ’e s eminament politic. IEO : Dens l’obratge, per parlar de la lenga, qu’utilisatz l’expression « lenga d’Oc », perqué ? FZ : Qu’es lo tèrme comun utilizat a l’epòca, e com lo men tribalh qu’es purmèr universitari, es donc lo qu’ei utilizat shens volontat d’entrar dens los debats actuaus. Dens un tribalh istoric, ne poish pas decidir o quitament aver ua opinion sus l’unitat o lo nom de la lenga. A l’epòca estudiada, l’unitat de la lenga n’èra pas unanimament reconeguda.
IEO : Quin es l’importancia de la filologia uei e quin son los eretièrs de Gaston Paris e Pau Meyer ? FZ : Los de Paris, que’us cau cercar, que pensi l’ei plan precisat, dens la disciplina universitaria que Paris cotribuè a crear. Que son donc los estructuralistas, disciplina independenta que estuida la lenga com còde, mes pas los dialectològs, disciplina independanta que ne tròba pas, d’aquesta passa, la soa plaça a l’Universitat. Totun, que pensi plan i agi un eretatge, indirècte lhèu, mes un eretatge au sens de la continhuacion d’ua tradicion dens la « linguistica monptelierana ». Que pensi n’es pas un azard se l’universitat montpelherana a desvolopat, subretot dab Ròbert Lafont e los sons sucessors, un corrent linguistic plan particular e autonòm per rapòrt a la linguistica « parisenca », dab la sociolinguistica e la pragmatica deu discors. IEO : Per acabar aqueste entertien, e nos podertz precisar sus qué tribalhat actuaument ? FZ : Que soi a man d’acabar un estudi sus los filològs e lingüistas rosselhonés deu sègle XIXau, en mei d’un dusau suu pan-latinisme en Euròpa, tostemps au medeish periòde.
22
n°146
PUBLICACIONS
Francesca Zantedeschi : une langue en quête d’une nation. IEO Edicions, 202p. 22€. Las « tribulacions » deus diferents actors implicats a l’entorn de la reconeishança de la lenga occitana au sègle XIXau (veire entrevista p 2021). ———— Cristian Rapin : Tòme 6 e 7 del diccionari francés/occitan segon lo lengaocian. IEO Edicions, 40€ cadun. La fin d’un diccionari en mantunes tòmes començat en 1991 (veire entrevista p. 18). ———— Peire Bec : L'Amour au féminin : les femmes-troubadours et leurs chansons. Introduccion, causida de tèxtes e revirada en francès. Federop, 2013. 194p., 15€. Dins l’esperit d'espandiment de la literatura classica, una antologia dei trobairitz, qu'an portat aut la poesia e lei valors de cortesia : la comtessa de Dia, Clara d'Andusa, Azalaïs de Porcairargas, Maria de Ventadorn, Na Castelhosa,... ———— Paul Fabre : De Pèir de Garròs à l'abbé Fabre : trois siècles de poésie occitane, XVIe -XVIIIe siècles. PULM, 2013. 380p., 26€. Una autra antologia que mòstra la continuitat de la literatura occitana despuèi lei trobadors fins au sègle XIXn. En mai dei dos autors citats dins lo titre, se i tròba d'escrivans importants coma Loís Belaud de la Bellaudiera, Robert Rufin, Auger Galhard, Bertrand Larada, Guilhem Ader, Pèire
Godolin, Francés de Corteta, Micolau Sabòli,… ———— Aurelià Lassaca : Pour que chantent les salamandres. Ed. B. Doucey, 2013. 112p., 14€. Vaquí una causa rara : una autora occitan vivènta publicada en edicion bilenga per un editor nonoccitan ! Es un mesclum de poèmas dejà pareiguts (Solstici, la Ronda del Fènix, …) e d' inedichs. ———— José Corredor Matheos : Letra a Li-Po. Revirat en occitan per Pèire Bec. N° 528 (especial) de la revista Lo Gai saber, març-abriu de 2013. José Corredor Matheos, nascut en 1929, es escrivan (en castelhan) e tanben promotor de la cultura catalana (rèsta a Barcelona despuèi 1936). Letra a Li-Po es una seguida de poèmas inspirats per la vida e la filosofía dau poèta chinés Li-Po (701762). ———— Robert Lafont : La haute conscience d'une histoire. Actes du colloque de Nîmes. Trabucaire, 2013. 208p., 18€. Lo collòqui fuguèt organisat per l'associacion Gardarem la Tèrra en 2009, quauquei mes après la mòrt dau grand occitanista. Comunicacions e testimòniatges son centrats essencialament sus seis escrichs politics : nacion, region, autonomia, … Contribucions de G. Agresti, P. Alliès, F. Dubet, D. Jullien, F. Martel, C. Torreilles,... ———— Hervé Terral : Figures(s) de l'Occitanie, XIXe - XXe siècles. L'Harmattan, 2013. 260p., 26€.
Recuelh d'un quinzenat d'articles recents de l'autor a l'entorn de tres tematicas : "Du pays à l'espace monde ", "Langues", "Estrambord", per comprendre l'unitat e la diversitat de la cultura occitana. ———— Alem Surre-Garcia : Convivéncia, 2. Fondacion Occitània, 2013. 19p., 5€. Aqueste libreton es un recuelh cronologic dei tèxtes que fan referéncia au “biais de viure amassa dins lo respièch de l'alteritat” que fuguèt una marca de la civilisacion occitana de l'Atge Mejan. ———— Nicholas Evans : Ces mots qui meurent : les langues menacées et ce qu'elles ont à nous dire. La Découverte, 2012. 389p., 28,50€. L'autor es un linguista australian, qu'a fòrça trabalhat sus lo terren per estudiar de lengas pauc coneigudas, soventei -fes a mand de s'amoçar. Son libre es un argumentari en favor de totei lei lengas dau monde, sachènt que la mitat d'entre elas – tres mila ! riscan de desasparéisser dins quauquei desenats d'ans. ———— Claudi Molinièr : Quina utòpia per deman? IEO Erau, 2013, 44p., 5€. Aquelas qualquas paginas, dins una lenga simpla convidan a dintrar dins çò qu’es lo teatre del sègle que venèm de començar. ———— Frederic Vouland : La partida clandestina. IEO-Vendèmias, 2013, 162p., 13€.
Cavalhon, 1943 : Lo XIII es interdit, mas unes joves se recampan per jogar. Los Alemands, en cèrca de man-d’òbra pel STO, arrèstan una partida. L’eròi s’enfugís cap Anglatèrra amb Antonin, rescontrat a Lesinhan. Long del camin, sas pensadas venon un cant pel rugbí de 13. ———— Gui Viala : Jiròni lo salvatge. IEO de Tarn, 2013. 206p., 15€. Jiròni, escaissat “lo Salvatge” per son monde, a Durfòrt, vilatjòt tarnés tranquillon, al pè de la Montanha Negra... Nascut a la velha de la Granda Guèrra ont son paire periguèt, èra pas preparat a patir los dramas de l’autra, la de 3945… ———— Coll : “Lengas” n°72. Presses universitaires de la Méditerranée, Université PaulValéry- Montpellier III, 2012. 19€. Aquel numerò de la revista tracta de de questions tocant l’occitan e d’autras lengas. Contribucions de Jaume Costa, Felip Martel, Mederic Gasquet-Cyrus.
Du Bartàs : Tant que vira. [CD]. Sirventés, 2013. Ambe son 4en album, Du Bartàs fa virar sa musica a l’entorn d’una Mediterranèa insomesa e dubèrta sul monde. Los 13 titres de « Tant que vira… » infusan a l’occitan de sonoritats insolitas : cuatro sud-american, bendir o violon oriental.
n°146
Colera
Demp uei u na b ona pa rt d’eternitat, fau de gròssas coleras e vos anóncie lo mai absurde que, fiau per gulha, risca de nos tombar dessús si contunham entau. Quauques jorns, quauquas setmanas, quauques mes après, rarament quauquas annadas, quò nos es efectivament tombat dessús e degun tròba pasmai que nadam dins l’absurditat : l’absurde es vengut la nòrma. De quò me fau ben tirar quela conclusion : ai lo don de pronosticacion, sei un endevinaire. Tanben, sens passar mai per l’exercici convengut de la colera sus l’actualitat, vos vau uei liurar directament quauquas pronosticacions per un avenidor pròche. Totas an mai o mens a far emb l’ecologia. Lo parlament a adoptat en 2013 una lei que ditz que tornar semnar los gruns de sa recòlta, empeutar un pomier d’una varietat autorizada o gardar un masclon de son chabau e nuirit maison per ne’n far un reproductor, quo es de la « contrefaçon » sanccionada pro fòrt au benefici daus obtentors de la varietat que solets an lo drech de ne’n assegurar la reproduccion. En 2021 la lei será completada entau per l’enja umana : tota femna que se voldrá far far un enfant se deurá adreçar a Monsanto o autre que li mandará una « palheta » d’un reproductor omologat a l’ADN plan netejat. Los nenetons portarán un tatoatge indicant lor marca, valent a dire l’identitat de l’obtentor titulari dau brevet. Definitivament la paternitat será pas mai religada au semen mas a la pension alimentària a títol onerós. Après la lonjor de las bananas e lor « indici de corbadura », après las colors autorizadas per las merinjanas, la comission europenca, en 2014, vai enfin se clinar sus la lonjor de las biròtas, daus birons, de las quequetas, daus viechs… Z’esperavem dempuei mai de vint
23
TRIBUNA LIURA
ans. D’après las prumieras estimacions, entre 20 e 25% daus europencs de sexe mascle deurián èsser recalats e veire lor virilitat denagada. Per lo pastoralisme e lo retorn dau lop o l’introduccion d’orsas, sem arribats a un consensús, a un « gentlemen’s agreement » : l’olha
neteja la montanha, lo grand predator minja l’olha e lo pastre tuca d’un còp l’autre quauqua indemnitat. A pas de que se plànher, lo pastre, que de tot biais podriá pas vendre sos anheus : arribam pas a minjar tots los que devem importar de Nòva-Zelanda, quo es pas per nos botar a minjar los daus paisans de chas nos. E per la lana ne’n parlam pas : tant que los pastres francés – passadistas coma son - refusarán de
far venir de las olhas vestidas d’acrilic, aurem pas de rason de las tondre. Dins las annadas passadas quauques ecologistas, segur quartairons de paisan, avián prepausat de las ajudas per permetre aus pastres de barrar los pasturaus e de crompar daus chens especializats dins la proteccion daus tropeus contra los grands predators. En 2014, d’autres ecologistas, daus vertadiers quilhs, daus de París e dau govern, van far interdire las barraduras per « atteinte au paysage », lo recors a tota dissuasion electrica o sonòra per « entrave à la prédation naturelle ». De mai los chens deurán èsser embarrats la nuech per fin de pas empaichar lo liure exercici de la lobariá e de l’orsariá. En 2014 totjorn, se van trobar a l’entorn de la taula lo ministre de l’ecologia e lo de la cultura, un representant de las associacions anticorrida e un daus aficionados. L’anti e lo ministre de l’ecologia van prepausar l’interdiccion en França de la corsa a l’espanhòla. Au nom dau patrimòni immateriau de l’umanitat, lo ministre de la cultura vai prepausar de la gardar, mas de l’adaptar a nòstre temps : farán pasmai corre un taure dins l’arena, mas un inseminator. Lo consensús es obtengut quand promessa es facha au representant daus aficionados que los inseminators serán banuts e que aurán aurelhas e coa pro consequentas. Anatz veire ! Tornarem parlar de tot quò dins un an.
Micheu CHAPDUELH.
ADREIÇAS L’Institut d’Estudis Occitans de pertot INSTITUT D’ESTUDIS OCCITANS (FEDERAL) 11, carrièra Malcosinat 31000 Tolosa 05 34 44 97 11 - direccion@ieo-oc.org www.ieo-oc.org IEO EDICIONS 11, carrièra Malcosinat 31000 Tolosa 05 34 44 97 11 - ieo-edicion@ieo-oc.org www.ideco-dif.com
SECCIONS REGIONALAS IEO AQUITÀNIA 171, avenguda de la Palhèra 33600 Peçac 05 56 39 27 99 - ieoaquitania@ieo-oc.org http://ieoaquitania.free.fr IEO AUVÈRNHE, BORBONÉS, VELAI 4, carrièra Sent Eutròpi 63000 Clarmont d’Auvèrnhe 09 54 49 26 63 - 09 59 49 26 63 ieoregionauvergne@gmail.com IEO LEMOSIN Plaça daus vinhairons 19140 Usercha 05 55 98 28 90 - contact@ieo-lemosin.org http://www.ieo-lemosin.org IEO LENGADÒC 15, avenguda Mas BP 60011 34501 Besièrs cedex 04 67 31 18 91- ieolengadoc@ieo-oc.org www.ieo-lengadoc.org IEO MEIDIA-PIRENÈUS 11, carrièra Malcosinat 31000 Tolosa 09 62 56 09 91 - ieom-pireneus@ieo-oc.org www.ieomp.com IEO PROVENÇA-AUPS-CÒSTA D’AZUR (CREO PROVENÇA) Ostau de Provença 8 bis, avenguda Jules Ferry 13100 Ais de Provença 04 42 59 43 96 - ieopaca@ieo-oc.org IEO RÒSE-AUPS Chez Gerard Betton - Le Petit Avanon 07370 Auzon 04 75 23 02 71 - ieor-aups@ieo-oc.org
SECCIONS DEPARTAMENTALAS IEO 04-05 "ESPACI OCCITAN DEIS AUPS" 21, charrièra de l'Estampariá 05000 Gap 04 92 53 98 40 - ieo04-05@ieo-oc.org http://www.espaci-occitan.com IEO AUPS MARITIMS "JÒRGI GIBELIN" En çò de J.P. Baquié 17, baloard Carabacel 06000 Niça 04 92 04 27 20 - ieo06@ieo-oc.org http://ieo06.free.fr IEO ARDESCHA En çò de Denis Capian La Pastourelle A 07000 Privàs 04 75 64 87 74 - ieo07@ieo-oc.org
IEO ARIÈJA "OSTAL OCCITAN" 11, carrièra Henri Fabre 09100 Pàmias 05 61 69 60 96 - ieo09@ieo-oc.org IEO AUDE 79, la Trivala BP 105 11022 Carcassona 04 68 25 19 78 - ieo11@ieo-oc.org http://perso.orange.fr/ostal.sirventes IEO AVAIRON Ostal del patrimòni Plaça Foch 12000 Rodés 05 65 68 18 75 - ieo12@ieo-oc.org www.ieo12.org IEO BOCAS DE RÒSE Ostau de Provença 8 bis, avenguda J. Ferry 13100 Ais de Provença 06 15 89 59 38 - ieo13@ieo-oc.org IEO CANTAL 32, ciutat "Clair vivre" BP 602 15006 Orlhac 04 71 48 93 87 - ieo15@ieo-oc.org http://ieo15.cantalpassion.com IEO CHARANTA "CONVERSA OCCITANA" 13, carrièra Gaston Agard 16800 Soyaux 05 45 38 03 08 - ieo16@ieo-oc.org IEO DORDONHA "NOVELUM" Centre social e cultural 95, rota de Bordèu 24430 Marsac/ L’Isla 05 53 08 76 50 - ieo24@ieo-oc.org http://novelum.ieo24.online.fr IEO DROMA "DAUFINAT, PROVÈNÇA, TÈRRA D'OC" Ostal dels Servicis Publics Servici de la vida associativa 1, avenguda St Martin 26200 Monteleimar 04 75 46 86 52 ieo26@ieo-oc.org www.ieo-droma.org IEO GARD 4, carrièra F. Pelloutier 30900 Nimes 04 66 76 19 09 - ieo30@ieo-oc.org www.ieo30.org IEO GARONA NAUTA Ostal d’Occitània 11, carrièra Malcosinat 31000 Tolosa 05 61 11 24 87 - ieo31@ieo-oc.org www.ieo31.com IEO GÈRS 6, carrièra Lamartina 32000 Aush 05 62 05 53 98 - ieo32@ieo-oc.org IEO GIRONDA Ostau occitan 171, avenguda de la Palhèra 33600 Peçac 05 56 36 30 27 - ieo33@ieo-oc.org ostau.occitan.online.fr IEO ERAU 14, avenguda Estienne d'Orves BP 60011
34501 Besièrs cedex 04 67 31 18 91 - ieo34@ieo-oc.org IEO GASCON LANAS En cò de Miquèu Baris 313, alèa de las Alaudas Partiment Sent-Robèrt 40440 Ondres 06 09 62 52 99 - ieo40@ieo-oc.org IEO LÉGER NAUT "L'AURA" Centre Pèire Cardenal Charrièra Jules Vallès 43000 Lo Puèi de Velai 04 71 06 17 42 - ieo43@ieo-oc.org IEO ÒLT Espaci Clément Marot Plaça Bessières 46000 Caurs 05 65 24 62 82 - ieo46@ieo-oc.org IEO ÒUT E GARONA "ESCÒLA OCCITANA D’ESTIU" 16, carrièra pujòls 47300 Vilanuèva d’Òlt 05 53 41 32 43 - ieo47@ieo-oc.org IEO PUÈI DE DOMA Centre J. Richepin salle B12 21, carrièra Richepin 63000 Clarmont d'Auvèrnhe 06 08 21 45 55 - ieo63@ieo-oc.org IEO HAUTAS PIRENÈAS "NOSAUTS DE BIGÒRRA" Ostal de comuna 65350 Bouilh-Péreuilh 05 62 93 04 65 - ieo65@ieo-oc.org www.ieo65.com IEO PARÍS En cò d'Alexis Quentin 31, carrièra Vandrezanne 75013 París ieo75@ieo-oc.org IEO TARN 3, carrièra de la Torque BP 14 81120 Realmont 05 63 79 06 67 - ieo81@ieo-oc.org www.ieo-tarn.org IEO TARN E GARONA "ANTONIN PERBÒSC" 307, avenguda de Montech 82000 Montalban 05 63 03 48 70 - ieo82@ieo-oc.org IEO VAR "PROVÈNÇA TÈRRA D’ÒC" En cò de J. G. Babois - Plaça deis infèrns 83790 Pinhans 04 94 33 22 51 - ieo83@ieo-oc.org http://textoc.hostzi.com/ieo83.html IEO VAUCLUSA 26, carrièra dels Tinturièrs 84000 Avinhon 04 90 67 16 90 - ieo84@ieo-oc.org IEO VINHANA Madame Christiane Carron Résidence du Petit Breuil 37, rue de la Vallée 86000 Poitiers ieo86@ieo-oc.org