Educatieheld! 2018

EDITIE 2018

EDUCATIEHELD! MAGAZINE VOOR LERAREN EN DIRECTEUREN IN HET BASISONDERWIJS

INSPIRATIE OVER > PEDAGOGIEK EN DIDACTIEK

Met diverse leuke extra’s!

> SOCIALE VAARDIGHEDEN > BEGAAFDHEID > TAAL EN REKENEN > CULTURELE EN MAATSCHAPPELIJKE VORMING > MANAGEMENT

> REDACTIONEEL

ALSJEBLIEFT, ook dit jaar krijg je van ons weer een

EDITIE 2018

EDUCATIEHELD! 2018

EDUCATIEHELD! MAGAZINE VOOR LERAREN EN DIRECTEUREN IN HET BASISONDERWIJS

INSPIRATIE OVER > PEDAGOGIEK EN DIDACTIEK

Met diverse leuke extra’s!

> SOCIALE VAARDIGHEDEN > BEGAAFDHEID > TAAL EN REKENEN > CULTURELE EN MAATSCHAPPELIJKE VORMING > MANAGEMENT

01_covers_inhoud_uitvouw_RUG_EH2018.indd 3

15-11-17 11:41

cadeautje. Het magazine Educatieheld! is speciaal voor jou en je collega’s gemaakt.

Je staat elke dag voor de klas en daarom ben je een educatieheld. Met dit magazine willen we je inspiratie geven voor 2018. In Educatieheld! vind je artikelen, een overzicht van alle relevante producten en verschillende extra’s die je kunt gebruiken in de klas. Je kunt ze uitknippen en ook downloaden op www.educatiehelden.nl/magazine.

Educatieheld! wordt eenmalig verspreid op alle basisscholen en zal ook tijdens onze congressen uitgedeeld worden. Het magazine is nergens te koop. Deel het daarom met je collega’s.

Wil je het magazine online bekijken?

Dat kan via www.educatiehelden.nl/magazine.

ELLEN GOMMERS, UITGEVER ONDERWIJS

4

> COLOFON Educatieheld! is een inspirerend magazine voor leraren en directeuren in het basisonderwijs op het gebied van pedagogiek en didactiek, sociale vaardigheden, begaafdheid, taal en rekenen, cultuur en samenleving en management.

Educatieheld! wordt gratis eenmalig verspreid op alle basisscholen. De digitale versie van het magazine is beschikbaar op www.educatiehelden.nl/magazine.

UITGEVER

Uitgeverij Koninklijke Van Gorcum BV Postbus 43, 9400 AA Assen (0592) 37 95 55 uitgeverij@vangorcum.nl www.vangorcum.nl Deze uitgave is op zorgvuldige wijze samengesteld. De uitgever en auteurs kunnen op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van informatie. Prijswijzigingen voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of gereproduceerd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. © 2018 Uitgeverij Koninklijke Van Gorcum BV

Martijn Aslander, Kirsten Barkmeijer, Jos van den Bergh, Tom Boves, Johan Brokken, Saskia Bruyn, Simon Deen, Marijke van Dijk, Harold Donkers, Niko Fijma, Genootschap Onze Taal, Marieke Gribling, Dolf Janson, Frea Janssen-Vos, Nina Lathouwers, Levineke van der Meer, Dr. F.J. Mönks, Christiane Nieuwmeijer Renée Olman, Bea Pompert, Marga Putter, Floor Raeijmaekers, Jos van Remundt, Ellen Schrijver, Els Schrover, Anja Sinnige, Ton Smits, Erik Staal, Lucienne van Summeren, Luuk Talens, Sandy Tangelder, Dirk Jan Timmer, Kitlyn Tjin A Djie, Marja Veen, Irene Zwaan

MET DANK AAN

GRAFISCH ONTWERP

JUSTAR grafisch ontwerpers PRODUCTIE

Veldhuis Media

> INHOUD PEDAGOGIEK EN DIDACTIEK

4 Normen en waarden ���������������������������������������������������������������������������������������� 7 ‘Pak je kans en laat je zien!’ ������������������������������������������������������������������������ NIKO FIJMA EN MARGA PUTTER

MARJA VEEN EN RENÉE OLMAN

SOCIALE VAARDIGHEDEN

12

Model van co-actief communiceren ��������������������������������������������������� TOM BOVES EN MARIJKE VAN DIJK

Interculturele communicatie: ‘Beschermjassen’ helpen om veiligheid en verbinding te realiseren �������������������������������������� KITLYN TJIN A DJIE EN IRENE ZWAAN

15

BEGAAFDHEID

Wordt het doorpakken of afhaken? Hoe krijg je een hoogbegaafd kind (weer) in beweging? ��������������������������������� TON SMITS

21

Herkennen en begeleiden van begaafde leerlingen Een paar vragen aan gebruikers van DHH �������������������������������������

Foto's Tom van Limpt

24 YES, we grow! �������������������������������������������������������������������������������������������������� 27 ELLEN SCHRIJVER

TAAL EN REKENEN

30 En ook de juf slaat stijl achterover ������������������������������������������������� 36 Cultuureducatiescan, ieder jaar herhalen ��������������������������������������� 38 Wij willen oefenen! ���������������������������������������������������������������������������������������

Educatieheld! online bekijken?

Ga naar www.educatiehelden.nl/magazine

MARIEKE GRIBLING

INTERVIEW MET BEA POMPERT DOOR ERIK STAAL

INTERVIEW MET HAROLD DONKERS DOOR ERIK STAAL

MANAGEMENT

44

Wat nou leren? ������������������������������������������������������������������������������������������������ VERSLAG VAN EEN LEZING VAN MARTIJN ASLANDER DOOR ERIK STAAL

ParnasSys | WMK zet school aan het roer bij kwaliteitsbeleid ���������������������������������������������������������������������������������������� INTERVIEW DIRK JAN TIMMER DOOR LUUK TALENS

46

LEUKE EXTRA’S

Doelencirkel Basisontwikkeling ������������������������������������������������������� 9 Meer doen met prentenboeken ����������������������������������������������� 10 Schema factoren die prestatie beïnvloeden? ������������������ 17 De rollen van het pesten �������������������������������������������������������������� 18 Meerfactorenmodel hoogbegaafdheid �������������������������������� 25 Zes stappen model begeleiding onderpresteerder ������ 26 Rekenspelletjes Volgens Bartjens ������������������������������������������� 33 Taalspelletjes Taal=Meer ��������������������������������������������������������������� 34 Tijdcirkel ������������������������������������������������������������������������������������������������� 41 Geschiedenislesidee: kennis toepassen in nieuwe situaties ��������������������������������������������������������������������������������� 42

PRODUCTEN

Pedagogiek en didactiek ������������������������������������������������������������� 11 Sociale vaardigheden ��������������������������������������������������������������������� 19 Begaafdheid ���������������������������������������������������������������������������������������� 20 Taal en Rekenen �������������������������������������������������������������������������������� 35 Culturele en Maatschappelijke vorming ������������������������������ 40 Management ��������������������������������������������������������������������������������������� 43 EDUCATIEHELD! 2018

3

> PEDAGOGIEK EN DIDACTIEK

‘PAK JE KANS EN LAAT JE ZIEN!’ Inspecteur Conny Janssen vertelt over het nieuwe toezichtkader en haar ervaringen op scholen met vernieuwend onderwijs, met name in Amsterdam en omgeving. Scholen die vernieuwend werken aan steeds beter onderwijs voor hun leerlingen, krijgen de ruimte zich te presenteren in het nieuwe toezichtkader.

DOOR NIKO FIJMA EN MARGA PUTTER

4

Niko Fijma is werkzaam als nascholer en onderwijsontwikkelaar op De Activiteit, landelijk centrum voor Ontwikkelingsgericht Onderwijs.

Marga Putter is lid van de redactie van Zone.

C

onny Janssen begint het gesprek met het schetsen van de hoofdlijnen van het kader. De inspectie moet uiteraard allereerst toezien op de basiskwaliteit van het onderwijs. Dat wil zeggen: controleren of de school uitvoering geeft aan wat de wet vraagt. In de verschillende standaarden, behorende

Op 1 augustus 2017 geldt voor alle scholen het nieuwe toezichtkader van de inspectie, het zogeheten ‘Onderzoekskader 2017 voor het toezicht op de voorschoolse educatie en het primair onderwijs’. De definitieve versie is op 10 oktober 2016 vastgesteld en te downloaden op de site van de inspectie van het onderwijs.

Het afgelopen jaar zijn pilots uitgevoerd.

Verschillende OGO-scholen hebben hiermee ervaring opgedaan.

bij de vijf kwaliteitsgebieden in het kader, wordt dan ook steeds de basiskwaliteit aangegeven met daarbij een toelichting vanuit de wettelijke eisen. Maar in het nieuwe kader is expliciet ruimte gecreëerd voor de ‘eigenheid’ van de school. Het team kan namelijk duidelijk aangeven welke specifieke invullingen worden gegeven aan de verschillende standaarden van het kader. De school kan in het nieuwe kader dus, veel beter dan voorheen, tot zijn recht komen. De inspectie sluit aan bij de zelfevaluatie van de scholen en wil daarnaast een stimulerende rol spelen en meedenken.

BESTUURSGERICHT AANPAK

Het nieuwe kader is gericht op het

schoolbestuur. Het bestuur is verantwoordelijk voor de onderwijskwaliteit. Conny Janssen benadrukt dan ook dat het voor een bestuur van groot belang is goed zicht te hebben op de kwaliteit van hun scholen. Een kwaliteitszorgsysteem waarin duidelijk is dat zelfevaluatie een essentieel onderdeel vormt, is voor een bestuur daarom een vereiste. Auditteams kunnen bij de zelfevaluatie van scholen een rol spelen. Conny Janssen reageert dan ook positief op het feit dat het bestaande landelijke OGO-netwerk voor directies onderzoekt in hoeverre dit netwerk een rol kan spelen als auditteam. In het nieuwe kader is het zo dat hoe beter een bestuur zicht heeft op de kwaliteit van de scholen, hoe minder toezicht

Foto Marga Putter

Conny Janssen op bezoek in een klas

5

nodig is. De inspectie gaat dus allereerst in gesprek met het schoolbestuur en sluit hierbij zoveel mogelijk aan bij de verantwoording van het bestuur aan de hand van het kwaliteitszorgsysteem en de schoolplannen van de scholen. De basiskwaliteit is dan het eerste waarop de inspectie zich richt. De basiskwaliteit, vastgesteld vanuit de wettelijke eisen, dient uiteraard gewaarborgd te zijn. Hóe scholen ervoor zorgen dat de basiskwaliteit op orde is, is aan het bestuur en de scholen zelf. Wanneer je dit doet vanuit een onderwijspedagogische visie, dan vindt de inspectie het van belang dat dit duidelijk is terug te zien. OGO-scholen, die bijvoorbeeld HOREB gebruiken om hun onderwijs te plannen en te evalue-

ren én de ontwikkeling van de leerlingen in beeld te brengen, moeten dan wel kunnen laten zien dat zij dit instrument adequaat hanteren.

Zo is in het nieuwe kader het afnemen van genormeerde toetsen bij kleuters niet meer verplicht. Maar scholen moeten natuurlijk wel laten zien dat zij de ontwikkeling van hun jonge leerlingen systematisch volgen, bijvoorbeeld met HOREB. De ambities van scholen, hun schoolspecifieke verbeterplannen met daarin de eigen invullingen en kenmerken, is het volgende waarop de inspectie zich richt. De inspectie heeft hierbij een stimulerende rol, waarvan de school profijt kan hebben. De inspectie als ‘critical friend’!

De inspectie staat zeer positief te-

“IN HET NIEUWE KADER IS EXPLICIET RUIMTE GECREËERD VOOR DE ‘EIGENHEID’ VAN DE SCHOOL”

genover schoolteams die zelf hun ambities bepalen, in de gaten houden of die worden waargemaakt en hierover duidelijk communiceren met ouders. De inspectie wil daar graag op aansluiten, vooral ook door de schoolbezoeken.

EDUCATIEHELD! 2018

> PEDAGOGIEK EN DIDACTIEK SCHOOLBEZOEKEN

Tijdens de schoolbezoeken gaat de inspecteur samen met anderen, bijvoorbeeld de intern begeleider, de groepen in. Vooraf is dit bezoek goed afgestemd. Wat wil de school? Waar liggen de ontwikkelpunten van het team en van de verschillende bouwen? Wat wil de school in de groepsbezoeken laten zien? Waarop wil de school feedback krijgen? Waar liggen de kansen? Er wordt gesproken met leerkrachten, leerlingen en ouders. En uiteraard is het bestuur aanwezig.

“HET DOET WAT MET LEERKRACHTEN DAT DE INSPECTIE ECHT GEÏNTERESSEERD IS IN HET WERK IN DE VOLLE BREEDTE; DAT WERKT MOTIVEREND.”

Wij hebben Helene Steijn, intern begeleider van De Mijlpaal in Amsterdam, gevraagd naar haar ervaring om als observant met Conny Janssen de groepen te bezoeken.

Helene Steijn: “Ik heb het samen bezoeken van de groepen positief ervaren. Vooraf hebben wij goed nagedacht hoe wij onze verbeterpunten kunnen verbinden aan de praktijk en is vastgesteld wat we willen laten zien. Hierdoor kun je

6 HET NIEUWE TOEZICHT Het nieuwe toezicht houdt in dat de inspectie van het onderwijs niet langer alle scholen bezoekt. Haar toezicht begint bij schoolbesturen.

Deze moeten laten zien hoe ze de kwaliteitszorg hebben geregeld. Het schoolplan vormt daarbij het uitgangspunt. Heeft een bestuur dit niet op orde of loopt een school het risico zwak of zeer zwak te worden, dan zal de inspectie ook de betreffende school of scholen bezoeken. De waarborgfunctie van de inspectie blijft onveranderd. De norm voor basiskwaliteit is dat een bestuur en zijn scholen voldoen aan de deugdelijkheidseisen rond de onderwijskwaliteit, de kwaliteitszorg en het financieel beheer.

De inspectie heeft daarnaast een stimulerende taak om dat wat goed gaat verder te helpen verbeteren. Eigen ambities en het ontwikkelen van een verbetercultuur staan centraal. Een schoolbestuur kan zelf aangeven dat een inspectiebezoek op een bepaalde school gewenst is. Dus ook de school waarvan ze verwacht dat deze aspecten goed op orde zijn. De inspectie kan een gedifferentieerd eindoordeel en ook het label ‘goed’ geven.

het bezoek in een breder kader plaatsen en ontstaat er een constructief gesprek. Conny Janssen is betrokken, heeft kennis van zaken en neemt je serieus. Daardoor kan de leerkracht ontspannen en komt ze in een actieve modus. Het doet wat met leerkrachten dat de inspectie echt geïnteresseerd is in het werk in de volle breedte; dat werkt motiverend. In het gesprek stelt Conny Janssen zich kritisch op. Haar vragen kloppen met de werkelijkheid en hebben daarom impact. De leerkracht is aan het denken gezet. Het team heeft het gevoel gekregen dat ze ertoe doet.

Met dit nieuwe kader kun je je eigen kracht laten zien. Dat wil je ook als school. Er wordt een beroep gedaan op je professionaliteit.”

Het bezoek kan op deze wijze door de betrokkenen positief worden ervaren. In het inspectierapport, waarin de inspecteur verslag doet van het bezoek, schrijft het bestuur een slothoofdstuk ‘hoe verder!’. Conny Janssen ziet dan dat het bezoek ertoe heeft bijgedragen dat men in een ‘verbeteringsflow’ is gekomen.

Bas Meijer, directeur van De Archipel in Amsterdam, hebben wij gevraagd naar zijn reactie op het inspectiebezoek met het nieuwe onderzoekskader.

Bas Meijer: “Wij hebben het bezoek als prettig en positief ervaren.

De school is aan zet en kan laten zien waar ze staat. Wij hebben een gedegen voorbereiding gedaan en dat was veel werk. Maar het levert

veel op, dus bereid je goed voor en laat je zien! Onze vraag bij de voorbereiding was: hoe kunnen wij de school in één dag laten zien. Wij hebben de school gepresenteerd aan Conny Janssen door middel van allerlei lessen in de groepen, afgewisseld met speedpresentaties door een leerkracht die expert is op een bepaald onderdeel. De inspecteur was enthousiast. Er wordt op een goede manier ingestoken.

De verantwoording ligt hierdoor waar ze moet liggen. En je kunt breed presenteren, het totale beeld van de school. Je kunt laten zien wat je wilt verbeteren, het plan wat je daarop hebt uitgezet met bijbehorende nascholing en hoe je het team erbij betrekt. De inspecteur vraagt echt door op de plannen.

Dat geeft bemoediging en het vertrouwen blijft bij de expertise van de school zelf.”

Conny Janssen geeft zelf ook aan dat zij mooie voorbeelden heeft gezien. “Er valt voor een inspecteur veel te beleven. Het is mooi om betrokken leerlingen en betrokken leerkrachten te ervaren. Jonge en oudere leerlingen met een onderzoekende houding te zien. Scholen pakken hun kans en presenteren zich. Het is fijn om leerkrachten te ontmoeten die zich een onderzoekende houding hebben eigengemaakt. Ze zijn trots op de kracht van hun eigen onderwijs. Ze staan ervoor en willen hun leerlingen het beste geven!” ● Dit artikel is eerder verschenen in tijdschrift Zone: www.tijdschriftzone.nl

Waarden zijn zaken die we heel belangrijk in het leven vinden. Normen zijn regels, die we daarvan hebben afgeleid.

Wat betekent dat voor jou en jouw onderwijs?

DOOR MARJA VEEN EN RENÉE OLMAN

Marja Veen was bovenbouwcoördinator en lid van het Managementteam van een Amsterdamse basisschool en is nu zelfstandige via privejuf.nl Renée Olman was intern begeleider en remedial teacher.

Hoewel niet meer in het onderwijs werkzaam, is haar passie voor de kinderen en het basisonderwijs gebleven!

W

at zijn dat, normen en waarden? Zijn dat de normen en waarden die wij thuis hebben geleerd? Vanuit een christelijke, katholieke of andere geloofsovertuiging? Of thuis waar met (letterlijk) harde hand werd geregeerd, of misbruik van drugs of alcohol in het spel waren? Of de normen en waarden waar ex-premier Balkenende over sprak, want volgens hem is het de taak van de overheid om

morele grenzen te stellen? Of zijn dat de normen en waarden die op jouw (stage)school gelden?

Wikipedia zegt hierover: Normen zijn gedragsregels; opvattingen over hoe mensen zich in bepaalde situaties wel en niet dienen te gedragen. Waarden zijn idealen en motieven die in een samenleving of groep als nastrevenswaardig worden beschouwd. Waarden zijn opvattingen over wat wenselijk is.

Hier treedt al de eerste verwarring op. Over welke samenleving hebben we het? Wiens taak is het om een morele grens te stellen? Waar ligt hierin jouw taak, jouw verantwoordelijkheid, jouw waarheid?

Volgens ons leven wij in één gemeenschappelijke samenleving, die is opgedeeld in verschillende leefgebieden. Thuis, op het werk, op school, op straat, op de voetbalclub, bij de supermarkt, et cetera.

Overal waar mensen samen zijn EDUCATIEHELD! 2018

Illustratie Erik Elferink

NORMEN EN WAARDEN

7

Foto Wilbert van Woensel

> PEDAGOGIEK EN DIDACTIEK

8

dan wel samenleven, gelden regels. En die zijn overal weer anders.

In jouw huis stel jij de regels op, stel jij de grenzen, heersen jouw normen en waarden, dus waarom zou dat op school anders zijn?

Daar gelden de normen en waarden die door school (directie, leerkrachten, ouders, bestuur) zijn opgesteld en vaak in een schoolplan zijn vastgelegd.

Het is niet aan ons om jou te vertellen welke normen en waarden geschikt zijn, werken, niet deugen, afgekeurd of veroordeeld dienen te worden. Dat verschilt voor eenieder! Wel kun je op jouw school meedenken en meewerken om geldende regels (normen en waarden) aan te passen aan de huidige tijd of situatie, als die situatie zich voordoet. Regels zijn er altijd en regels veranderen vaak of worden afgeschaft en vervangen door andere.

Misschien voel je een dilemma, omdat jouw normen en waarden, zoals jij die ervaart, volkomen afwijken van die van de school waarop jij lesgeeft. Of ervaart de school jouw normen en waarden volledig in strijd met haar visie en standpunten. Jij ziet de aanpak van het pestgedrag bijvoorbeeld anders dan jouw school, en met de reactie ‘Ja, maar hier doen we nu dit eenmaal zo’ kun je verder niet uit de voeten.

Wij hebben in het verleden veel (jonge) collega’s zien verdwijnen die zich niet konden vinden in de normen en waarden van de school: te star, te vrij, te …

Er is altijd wel een regel of een geheel aan regels waar iemand zich niet happy bij voelt. Meestal jonge, beginnende collega’s hebben heel veel (goede) ideeën, idealen en vooral heel veel energie. Komt zo iemand in een team dat ‘jong’ is van samenstelling, dan liggen de normen en waarden vaak vrij dicht bij elkaar. Met name wat betreft de manier van aanpak van leerlingen, omgang met ouders, omgang met nieuwe lesmethodes, et cetera.

Bij een mix van ‘oude rotten in het

“STAAN JOUW OPVATTINGEN EN IDEEËN TE VER AF VAN DE GELDENDE NORMEN EN WAARDEN, DAN KAN DAT LEIDEN TOT EEN (ONOVERBRUGBAAR) CONFLICT.”

vak’ en jonge leerkrachten zouden zich twee blokken kunnen vormen: zij die vasthouden aan hoe het is (oude rotten) of de groep van ‘die oude boel moet op de schop’ (jonge leerkrachten). Dan hangt het van de directie (en soms ook het bestuur) af hoe daarmee wordt omgegaan. Staan jouw opvattingen en ideeën te ver af van de geldende normen en waarden, dan kan dat leiden tot een (onoverbrugbaar) conflict.

Dan heb je, denken wij, twee opties: take it or leave it! ⊲ Je kunt het gehele proces de nodige tijd geven en stapje voor stapje een school ‘jouw’ richting op laten gaan. ⊲ Je kijkt uit naar een school waar meer jouw normen en waarden worden gerealiseerd.

Maar redeneer altijd vanuit het positieve. Wat kun je bereiken, hoe en in welk tempo? Niet elke verandering hoeft een verbetering te zijn en zeer waarschijnlijk kun je nog heel wat leren van die ‘oude rotten in het vak’! Zoals je uit bovenstaand geheel hebt begrepen, gaan wij niet inhoudelijk in op wat wij als normen en waarden zien.

Tenminste, niet in dit stuk. In ‘Opnieuw de gelukkige klas’ laten we zien wat onze normen en waarden zijn, waar wij onze grenzen stellen, waar onze verantwoordelijkheden liggen, hoe wij ons in verschillende situaties wel of niet gedragen, wat onze idealen en motieven zijn!

Nogmaals, wij laten dat ‘belerende’ vingertje achterwege, maar willen jou de verschillende mogelijkheden en oplossingen aan de hand doen die, volgens ons, werken, nuttig zijn, en het meeste rendement opleveren. En dan nog krijg je niet alles voor elkaar wat je zou willen.

Ach, wat, er moeten idealen en dromen overblijven om voor te gaan. ● Dit artikel komt uit het boek ‘Opnieuw de gelukkige klas’ van Marja Veen en Renée Olman (ISBN 978 90 232 5077 7)

Doelencirkel Basisontwikkeling De doelencirkel van basisontwikkeling geeft richting aan mogelijke leerprocessen die de ontwikkeling van kinderen vooruit kan helpen. Ontwikkelen doe je als kind zelf, maar het gaat niet vanzelf. De leerkracht neemt verantwoordelijkheid voor een deel van deze ontwikkeling door de behoefte aan leren uit te lokken binnen spel. De opbouw is als volgt: In de kern van de cirkel staan basiskenmerken. Daaromheen een ring met brede doelen. In de buitenste ring de specifieke kennis en vaardigheden.

9

Deze cirkel komt uit het boek ‘Basisontwikkeling voor peuters en de onderbouw’ van Frea Janssen-Vos en Levineke van der Meer (ISBN 978 90 232 5507 9) De cirkel downloaden? www.educatiehelden.nl/magazine

Meer doen

met prentenboeken Verteltafel

De verteltafel, opgebouwd rond een prentenboek, is eigenlijk een rijke leeromgeving in het klein. Door zijn aantrekkelijke inrichting (waarbij de kinderen worden betrokken) en de aanwezige voorwerpen worden personages en verhaal aanschouwelijk. De kinderen kunnen het verhaal nu spelen, naspelen, vertellen en vooral zien!

Verder kunnen de kinderen door het spelen met de verteltafel hun spel ontwikkelen.

Ze kiezen rollen, spelen met elkaar, verplaatsen zich in de personages van het verhaal en kunnen hun emoties hierin uiten. De verteltafel is zo ook een goede stimulans voor kinderen wiens spel niet uit zichzelf op gang komt.

Voorbereiding

~ Bedenk tijdens het voorbereiden van een verteltafel welke woorden je wilt dat de kinderen naar aanleiding van het verhaal leren en gaan toepassen.

~ Maak hiervan eventueel voor jezelf een doelwoordenlijst. ~ Overdenk ook de organisatie en opbouw van de verteltafel

Uitvoering

1 Lees het verhaal voor in de kring. Laat hierbij ook het omslag goed zien.

2 Licht eventuele moeilijke woorden die in het verhaal voorkomen toe.

3 Leg de betekenissen van de woorden die nodig zijn om de verzamelde attributen voor de verteltafel te beschrijven/begrijpen goed uit (semantiseren).

10

4 Lees het boek nogmaals voor en ondersteun het verhaal met de attributen.

5 Dan wordt, samen met de kinderen, de verteltafel ingericht. Hiervoor brengen de kinderen zelf nog meer spullen mee van huis, of worden er spullen gemaakt. (Dit neemt daardoor zeker enkele dagen in beslag.)

6 Speel zelf het verhaal aan de verteltafel (dus niet meer voorlezen!) en neem alle rollen voor je rekening. Zorg ervoor dat de verhaallijn duidelijk naar voren komt. Waarschijnlijk doen de kinderen al een beetje mee; ze kennen het verhaal immers al.

7 Dan spelen de kinderen het verhaal uit met de attributen, terwijl jij het verhaal vertelt.

8 Vervolgens spelen leerkracht en kinderen samen.

9 Tot slot spelen de kinderen het verhaal zelf, in groepjes of alleen. De leerkracht verdwijnt van het toneel en observeert/begeleidt alleen nog maar, of is ‘reactie-uitlokker’ wanneer het spel stil dreigt te vallen.

10 De verteltafel kan blijven staan in de groep, zodat kinderen er zelfstandig mee kunnen spelen.

Begeleiding

~ Jongste kleuters kun je meer begeleiden op het praten van de kinderen, en het begrijpen/ gebruiken van nieuwe woorden.

~ Oudste kleuters kun je meer begeleiden op zinsbouw en lengte van de zinnen. ~ Groep 3/4 kan een woordveld maken van woorden die in het verhaal voorkomen.

Dit woordveld kan achter de verteltafel worden gehangen, zodat kinderen de woorden niet alleen horen, maar ook zien en lezen.

De verteltafel komt uit ‘Het prentenboek als invalshoek’ van Christiane Nieuwmeijer (ISBN 978 90 232 4316 8) De verteltafel downloaden? www.educatiehelden.nl/magazine

Meer informatie en een actueel overzicht? webwinkel.vangorcum.nl/basisonderwijs

> PEDAGOGIEK EN DIDACTIEK

MEER OVER PEDAGOGIEK EN DIDACTIEK HANDELINGSGERICHT OBSERVEREN, REGISTREREN EN EVALUEREN VAN BASISONTWIKKELING

VOOR SPELEND EN ONDERZOEKEND LEREN Tijdschrift Zone is een grote informatie- inspiratiebron voor spelend en onderzoekend leren.

De vernieuwde HOREB heeft nu ook een module kindportfolio.

Het eerste jaar met korting!

Meer informatie op: www.horeb-po.nl

4x per jaar | € 38,95 | ISSN 1569-6952

Gebruik bij uw abonnementsaanvraag via www.tijdschriftzone.nl de kortingscode HELD2018 en ontvang het eerste jaar € 10,- korting.

50 LESIDEEËN VOOR DE ONDERBOUW Linda Willemsen 2013 | 176 pagina’s | € 27,50 ISBN 978 90 232 5078 4

BASISONTWIKKELING VOOR PEUTERS EN DE ONDERBOUW Frea Janssen-Vos, Levineke van der Meer 2017 | 240 pagina’s | € 33,50 ISBN 978 90 232 5507 9

CULTUURPEDAGOGIEK, ONDERWIJSPOLITIEK EN DE STAAT VAN HET ONDERWIJS Jan Dirk Imelman, Henk Wagenaar, Wilna Meijer 2017 | 148 pagina’s | € 17,50 ISBN 978 90 232 5542 0

E-COLLEGE LEREN MET INTERACTIEVE MEDIA Leraren en ICT Antoine van den Beemt 2015 | € 9,95

E-COLLEGE LEREN MET INTERACTIEVE MEDIA Sociale media in de klas Antoine van den Beemt 2015 | € 9,95

LEREN IN VIJF DIMENSIES Moderne didactiek voor het primair onderwijs, Roberto Marzano, Wietske Miedema 2014 | 272 pagina’s | € 34,50 ISBN 978 90 232 5165 1

LEREN MET INTERACTIEVE MEDIA Antoine van den Beemt 2013 | 168 pagina’s | € 25,95 ISBN 978 90 232 5102 6

HET MATERIALENBOEK Een rijke leeromgeving in de onderbouw Frea Janssen-Vos, Barbara Nellestijn 2009 | 172 pagina’s | € 34,50 ISBN 978 90 232 4116 4

OPNIEUW DE GELUKKIGE KLAS Handboek voor stagiaires en beginnende leerkrachten in het basisonderwijs Marja Veen, Renée Olman 2012 | 164 pagina’s | € 24,95 ISBN 978 90 232 5077 7

HET PRENTENBOEK ALS INVALSHOEK Werken met prentenboeken in het basisonderwijs Christiane Nieuwmeijer 2008 | 184 pagina’s | € 14,95 ISBN 978 90 232 4316 8

SPEL EN ONTWIKKELING SPELEN EN LEREN IN DE ONDERBOUW Frea Janssen-Vos 2009 | 200 pagina’s | € 32,95 ISBN 978 90 232 4003 7

VAKKEN EN VORMING IN ONDERZOEK Ontwikkelingsgericht onderwijs in de bovenbouw Lorien de Koning 2013 | 160 pagina’s | € 29,95 ISBN 978 90 232 5101 9 EDUCATIEHELD! 2018

11

> SOCIALE VAARDIGHEDEN

Foto Wilbert van Woensel

12

MODEL VAN CO-ACTIEF COMMUNICEREN Over de vraag wat goed onderwijs inhoudt, lopen de meningen sterk uiteen.

Maar iedereen weet dat goed contact cruciaal is voor de ontwikkeling van leerlingen ĂŠn leerkrachten.

DOOR MARIJKE VAN DIJK EN TOM BOVES

Marijke van Dijk en Tom Boves hebben samen met Susan Eggels het Centrum voor co-actieve communicatie www.co-actief.nl

13

co-actief communiceren

respect

I

n het model van co-actief communiceren staan openheid, respect en veiligheid centraal; begrippen die veel scholen op hun website meer dan eens gebruiken. Deze grote woorden duiden een klimaat aan waarin kinderen ĂŠn volwassenen zich goed voelen, durven experimenteren, ontdekken, leren, kortom: kunnen groeien.

Deze methode is gemaakt om je te leren hoe je dat doet, respect hebben, open zijn, veiligheid bieden, zelfs als het lastig wordt: een kind heel druk is, een ouder boos en de klas onrustig.

openheid

veilgheid

zelfvertrouwen EDUCATIEHELD! 2018

> SOCIALE VAARDIGHEDEN

14

Is niet…

Maar wel: voor de ander

En ook: voor jezelf

Respect

Zeggen: “Ik heb respect voor je”, betuttelen, kleineren, tegenspreken, voor de ander invullen, weten wat goed is voor de ander.

“Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doet dat ook een ander niet”, grenzen stellen, de ander in zijn/ haar waarde laten.

Zelfrespect: aandacht hebben voor je eigen behoeftes en je grenzen bewaken.

Openheid

Zeggen: “Ik ben open” en niet luisteren; denken dat je het weet en de ander alles moet leren; boven de ander gaan staan.

Luisteren zonder oordeel, open vragen stellen, contact maken.

Je laten zien, kwetsbaar durven zijn, durven reflecteren op jezelf, feedback durven ontvangen.

Veiligheid

Zeggen: “Je kunt mij alles vertellen”, oordelen en beoordelen, behoeftes niet erkennen, beloftes doen die je niet nakomt.

Het gevoel dat je mag ontdekken, mag vragen, behoeftes mag uiten, kritisch mag zijn zonder sancties.

Samen leren van elkaar.

Grenzen stellen en aangeven wanneer jij je niet veilig voelt.

Naast de ander staan (in plaats van ‘boven’ of ‘onder’).

Zelfvertrouwen

Zeggen: “Ik ben geweldig” en daar tegelijk aan twijfelen, altijd de beste, snelste, grootste, enzovoort willen zijn.

Verantwoordelijkheid durven delen, ruimte durven maken, grenzen durven aangeven.

Weten: er zijn geen fouten, alleen feedback.

Jouw verantwoordelijkheid kennen en nemen, voor je eigen mening staan, durven experimenteren en leren, fouten durven maken.

Zoals je begrijpt, gaan respect, openheid, veiligheid en zelfvertrouwen over je houding ten aanzien van de ander én van jezelf. Co-actief communiceren gaat over het in praktijk brengen van de grote woorden. Dat doe je nooit alleen met woorden; ook je lichaam communiceert. Co-actief communiceren gaat dan ook over verbale én non-verbale vaardigheden.

ken als je woorden in tegenspraak zijn met je houding. Die ziet je dan als ‘onecht’, ‘onzeker’ of zelfs ‘onbetrouwbaar’. Bijvoorbeeld als je dreigt dat je straf gaat geven, maar er zelf bij staat als een geslagen hond. Dat noemen we incongruent zijn: wat je zegt, komt niet overeen met wat je uitstraalt. Dat ben je ook als je in woorden zegt dat je naar iemand luisteren wilt, maar je lichaam vertelt dat je snel naar huis wilt… Als je de vaardigheden uit het blikje met het opschrift co-actief communiceren gebruikt, zullen je lichaamstaal en je woorden een congruent beeld oproepen. ●

Hoe jij communiceert, vertelt aan anderen wie jij bent, hoe jij jullie relatie ervaart, en wat je van de ander wilt. Je non-verbale gedrag is daarbij zichtbaar als de beelden in een film. Je woorden onderstrepen de indruk die je maakt, voegen iets toe of zijn daarmee in tegenspraak. Je gesprekspartner zal het altijd mer-

Dit artikel komt uit het boek 'Contact maken voor het primair onderwijs' van Tom Boves en Marijke van Dijk (ISBN 978 90 232 5218 4)

Illustratie JUSTAR

> SOCIALE VAARDIGHEDEN

INTERCULTURELE COMMUNICATIE:

‘BESCHERMJASSEN’ HELPEN OM VEILIGHEID EN VERBINDING TE REALISEREN In de Zelf Determinatie Theorie (ZDT) worden drie psychologische basisbehoeften beschreven. Van deze behoeften is in groot­schalig en langdurig onderzoek vastgesteld dat ze bij alle mensen aanwezig zijn, onafhankelijk van hun cultuur of sociaaleconomische positie.

DOOR KITLYN TJIN A DIE EN IRENE ZWAAN

Kitlyn Tjin a Die heeft op basis van haar familie- en migratiegeschiedenis theoretische concepten gezocht die haar ervaringen staven. Zo ontwikkelde ze het model ‘Beschermjassen’.

Irene Zwaan is tekstschrijver en werkt mee aan de ontwikkeling en beschrijving van het model Beschermjassen in diverse sectoren.

D

e ruimte tussen jou en de ‘vreemde ander’ noemen we de transculturele ruimte. In deze ruimte zijn interculturele competenties van groot belang om veiligheid te creëren. Dan is er ruimte voor een open dialoog. Allereerst is het van belang kennis te hebben van je eigen culturele en historische bagage. Wat heb je in je leven meegenomen aan opvattingen, gewoonten en gebruiken? Vervolgens is het van belang de culturele en historische bagage van de ander te EDUCATIEHELD! 2018

15

> SOCIALE VAARDIGHEDEN

“WELKE HEILIGE HUISJES MOET JE EVENTJES PARKEREN OM STRESS TE VOORKOMEN?”

Foto Dorette A Evers

de feitelijk stamboomgegevens van de familie over drie generaties of meer, kan het voorzien in informatie over belangrijke faseovergangen zoals migratie, ziekte, geboorte en sterfte. In een genogram kun je verder aangeven wat de dominante opvattingen zijn van de familie en wie zich daaraan conformeren of wie zich er juist tegen verzetten. Wie zijn de ontregelaars, de zwarte schapen, de steunfiguren, de gezagsdragers. Hoe wordt in het systeem vormgegeven aan besluitvorming, welke strategieën heeft de familie om de dialoog te houden met de ‘vreemde ander’.

BESCHERMJASSEN

16

kennen. Hoe is de familie georganiseerd? Wat is het migratieverleden? Welke andere faseovergangen spelen een rol? Welke opvattingen zijn belangrijk? Als je je eigen en andermans bagage kent weet je waar je geraakt gaat worden in de dialoog. Welke heilige huisjes moet je eventjes parkeren om stress te voorkomen? Dan kun je blijven wisselen van perspectief en blijft de dialoog in beweging. Er zijn altijd verborgen dimensies in de dialoog, waarvan sommigen opgehelderd kunnen worden en anderen blijven bestaan.

INSTRUMENTEN

Verschillende methoden en instrumenten kunnen ingezet worden, afhankelijk van de context waarin gewerkt wordt met ‘Beschermjassen’. Vaak zijn de instrumenten gericht op het vertellen van het verhaal. Het verhaal van de cliënt, de hulpverlener, de organisatie en de faseovergangen die een rol spelen.

Een belangrijk instrument in de hulpverlening is het genogram.

Het genogram geeft een visueel overzicht van de familierelaties van een persoon, opgebouwd met een aantal standaardsymbolen. Naast

‘Beschermjassen’ is een werkwoord. Je kunt een cliënt, een werknemer, een coachee of een team beschermjassen. ‘Beschermjassen’ is ook een zelfstandig naamwoord. ‘Beschermjassen’ zijn de tradities, de geuren, het is de familie, het eten, het landschap van vroeger en toen. Kitlyn ontdekte tijdens haar werk als gezinstherapeut dat migranten er baat bij hebben zich te omhullen met het oude vertrouwde van toen, als zij in een moeilijke levensfaseovergang zitten. Niet alleen voor migranten is het waardevol, voor iedereen die zich in een faseovergang bevindt, is het vitaliserend om je te omringen met datgene wat je aan vroeger doet denken.

‘Beschermjassen’ helpen om veiligheid en verbinding te realiseren voor personen en groepen die zich in de liminele ruimte bevinden. ● Dit artikel komt uit het boek ‘Beschermjassen op school’ van Kitlyn Tjin A Djie en Irene Zwaan (ISBN 978 90 232 5365 5)

Factoren die de

prestatie beïnvloeden Incidenteel

Structureel/ chronisch

EXTERN: WERELD aanslag (natuur)ramp crisis BUURT rellen wijkfeest weer

WERELD oorlog politieke situatie economie, cultuur BUURT (speel)voorzieningen groen, ruimte contacten

SCHOOL nieuwe klas/ leerkracht ruzie noodgebouw THUIS scheiding ziekte ouders overlijden gezinsuitbreiding verhuizing

SCHOOL financiën beleid leerkracht materialen THUIS (laag) inkomen werkloosheid relatieprobleem chronische ziekte/stoornis gezinslid

INTERN: ziekte stemming motivatie

chronische ziekte beperking, stoornis persoonlijkheid onderpresteren

Dit schema komt uit het boek ‘Motivatie op de basisschool’ van Saskia Bruyn (ISBN 978 90 232 5429 4) Dit schema downloaden? www.educatiehelden.nl/magazine

17

De rollen van het

pesten

Bij pesten zien we verschillende rollen, de bekendste zijn de rollen van de pester en de gepeste. Minder bekend zijn de rollen die de omstanders innemen. Deze omstanders hebben vaak zonder dat zij zich hiervan bewust zijn, invloed op het pesten.

18

DE PESTER

Is vaak onzeker en wil graag aardig en stoer gevonden worden. Denkt door te pesten dat iedereen hem grappig vindt.

DE MEEPESTER

DE STILLE Bemoeit zich er niet mee. Vindt het pesten wel gemeen, maar durft niets te doen of te zeggen, is bang zelf gepest te worden.

DE HELPER

Doet mee met pesten, denkt dat hij er dan bij hoort. Is bang om zelf gepest te worden.

DE GEPESTE

Voelt zich vaak verdrietig en eenzaam. Durft vaak niets terug te doen of het te vertellen, is bang dan nog meer gepest te worden.

Neemt het op voor de gepeste.

Vindt het niet goed dat er gepest wordt en is niet bang voor de pester. Helpt graag en is daarom vaak populair.

Deze rollen komen uit het boek ‘Pesten aanpakken’ van Kirsten Barkmeijer en Johan Brokken (ISBN 978 90 232 5152 1) Deze rollen downloaden? www.educatiehelden.nl/magazine

Meer informatie en een actueel overzicht? webwinkel.vangorcum.nl/basisonderwijs

> SOCIALE VAARDIGHEDEN

MEER OVER SOCIALE VAARDIGHEDEN VOOR DE LEEUWEN! Over leerlingen, hun heftige hersens en trefzeker lesgeven Mark Mieras, Jan Bart Dieperink, Marijke van Dijk

BESCHERMJASSEN OP SCHOOL Aandacht voor het verschil in onderwijs Kitlyn Tjin A Djie, Irene Zwaan 2015 | 112 pagina’s | € 19,95 ISBN 978 90 232 5365 5

2016 | 168 pagina’s | € 24,95 ISBN 978 90 232 5442 3

CONTACT MAKEN IN HET PRIMAIR ONDERWIJS Effectief communiceren met kinderen en hun ouders Tom Boves, Marieke van Dijk 2014 | 192 pagina’s | € 29,95 ISBN 978 90 232 5218 4

MOTIVATIE OP DE BASISSCHOOL Onderpresteren voorkomen, signaleren en aanpakken Saskia Bruyn 2017 | 264 pagina’s | € 27,95 ISBN 978 90 232 5429 4

PESTEN AANPAKKEN Lessenserie voor groep 4-8 van het regulier en speciaal onderwijs.

Kirsten Barkmeijer, Johan Brokken 2013 | 96 pagina’s | € 15,10 ISBN 978 90 232 5152 1

INTERACTIEWIJZER Analyse en aanpak van interactieproblemen in professionele opvoedingssituaties Rob Verstegen, Henny Lodewijks 2014 | 288 pagina’s | € 34,95 ISBN 978 90 232 5156 9

E-COLLEGE CONTACT MAKEN: VERBALE EN NONVERBALE COMMUNICATIE Marijke van Dijk

Foto Tom van Limpt

2015 | € 9,95

E-COLLEGE CONTACT MAKEN: VERBALE COMMUNICATIE Tom Boves 2015 | € 9,95

EDUCATIEHELD! 2018

19

> BEGAAFDHEID > PRODUCTEN

Meer informatie en een actueel overzicht? webwinkel.vangorcum.nl/basisonderwijs

MEER OVER BEGAAFDHEID DIGITAAL HANDELINGSPROTOCOL HOOGBEGAAFDHEID .Het Digitaal handelingsprotocol begaafdheid (DHH) biedt u met de modules quickscan, signalering, diagnose, leerlingbegeleiding en evaluatie een complete online toolkit voor het herkennen en begeleiden van begaafde leerlingen in groep 1 tot en met groep 8.

Het protocol is zo opgebouwd dat na het proces van signalering en diagnostiek iedere leerkracht zelfstandig hoogbegaafde leerlingen kan begeleiden.

Meer informatie op: www.dhh-po.nl

TALENT - Tijdschrift over (hoog)begaafdheid Talent biedt leerkrachten en leerlingbegeleiders verdieping, actuele kennis en achtergrondinformatie waarmee ze begaafde kinderen op een plezierige manier helpen de schoolcarrière te doorlopen.

6x per jaar | € 57,50 | ISSN 1388-1809

Het eerste jaar met korting! .Gebruik bij uw abonnementsaanvraag via www.tijdschrifttalent.nl de kortingscode HELD2018 en ontvang het eerste jaar € 10,- korting.

UITDAGEND ONDERWIJS AAN BEGAAFDE LEERLINGEN Verrijkingstrajecten met effect Els Schrover

20

2015 | 200 pagina’s | € 33,95 ISBN 978 90 232 5129 3

WERKEN MET BEGAAFDE LEERLINGEN IN DE KLAS Pedagogische sensitiviteit als leidraad Anouke Bakx, Esther de Boer, Maartje van den Brand, Ton van Houtert 2016| 192 pagina’s | € 25,95 ISBN 978 90 232 5441 6

VERBORGEN HOOGBEGAAFDHEID Een gids voor leerkrachten Ben Daeter 2015 | 176 pagina’s | € 14,95 ISBN 978 90 232 5209 2

HANDBOEK HOOGBEGAAFDHEID Eleonoor van Gerven (red.)

2009 | 280 pagina’s | € 40,95 ISBN 978 90 232 4481 3

PASSEND ONDERWIJS VOOR BEGAAFDE LEERLINGEN Sylvia Drent, Eleonoor van Gerven 2012 | 152 pagina’s | € 40,95 ISBN 978 90 232 4966 5

E-COLLEGE PASSEND ONDERWIJS Ook voor hoogbegaafde leerlingen Priscilla Keemans

E-COLLEGE HOOGBEGAAFDHEID IN DE KLAS Priscilla Keemans

2015 | € 9,95

2015 | € 9,95

DE BEGELEIDING VAN HOOGBEGAAFDE KINDEREN James T. Webb, Edward R. Amend, Janet L. Gore, Arlene R. DeVries 2013 | 352 pagina’s | € 39,95 ISBN 978 90 232 5126 2

MISDIAGNOSE VAN HOOGBEGAAFDEN Handreikingen voor passende hulp James T. Webb, Edward R. Amend, Jean Goerss, Nadia E. Webb 2013 | 252 pagina’s | € 38,50 | ISBN 978 90 232 50333

CONGRES - TALENT IN DE KLAS Wat is onze invloed bij begaafdheid? Ook begaafde kinderen hebben hun problemen en hebben goede begeleiding en aandacht van hun leerkracht nodig.

De lezingen en workshops geven u praktische handvatten om hier in de klas mee aan de slag te gaan.

5 april 2018, de Reehorst Ede Meer informatie op: http://www.talentindeklas.nl/

> BEGAAFDHEID

WORDT HET DOORPAKKEN OF AFHAKEN

HOE KRIJG JE EEN HOOGBEGAAFD KIND (WEER) IN BEWEGING? Hoogbegaafde kinderen en jongeren die vervallen tot niets doen: volgens hoogbegaafdheidsspecialist Monique Jonkers (Bureau Flore) is dat één van de lastigste problemen die zich bij hoogbegaafden kunnen voordoen. In haar boek Lekker zelluf doen! vertelt ze hoe het komt dat hoogbegaafden zo in de problemen kunnen komen. En belangijker: hoe je daarin verandering brengt, als ouder, leerkracht of intern begeleider.

DOOR TON SMITS

Ton Smits is journalist. Hij schrijft onder andere over hoogbegaafdheid en talentontwikkeling.

I

n mijn praktijk komen allerlei kinderen, adolescenten en volwassenen met vraagstukken die verband houden met hoogbegaafdheid. Het vervallen tot lethargie beschouw ik echter als één van de ernstigste en meest taaie problemen. Het begint vaak klein: met uitstelgedrag, huiswerk dat niet wordt gemaakt en huishoudelijke taakjes die niet worden gedaan. Als dat een tijdje aanhoudt, vallen de leerprestaties tegen en wordt de weerstand om naar school te gaan steeds groter.

Uiteindelijk kunnen de gevolgen verreikend zijn: er zijn genoeg voorbeelden van hoogbegaafden die nooit een diploma van de middelbare school hebben behaald.

De kans is groot dat faalangst hen parten blijft spelen en dat ze later alleen werk vinden onder hun niveau. Een persoonlijk drama voor het individu en een gemiste kans voor de maatschappij!’

COMPENSATIEGEDRAG

Volgens Jonkers is het interessant te zien wat er gebeurt als hoogbegaafde kinderen tot stilstand dreigen te komen. ‘Vaak lijkt het wel alsof ouders, leerkrachten en intern begeleiders de terugval van het kind willen compenseren door zelf steeds harder te werken. Er komen meer uitdagende materia-

21

“HET VERVALLEN TOT LETHARGIE BESCHOUW IK ECHTER ALS ÉÉN VAN DE ERNSTIGSTE EN MEEST TAAIE PROBLEMEN.” EDUCATIEHELD! 2018

> BEGAAFDHEID

Afb.1: Factorenmodel zelfsturend vermogen I

22

len. Het kind krijgt speciale projecten of taken. De stof wordt verrijkt en compacter gemaakt. Thuis wordt de hockeystick alvast bij de fiets neergezet, zodat die niet vergeten worden. Maar al gauw blijken al die inspanningen nauwelijks baat te hebben. Integendeel: vaak zie je dat het kind steeds meer achterover leunt, naarmate de omgeving harder gaat rennen. Pamperen helpt dus niet. Maar wat dan? Is het dan niet goed om rekening te houden met de individuele leerbehoefte van het kind en daaraan tegemoet te komen? Natuurlijk wel, maar de vraag is hoe je dat het beste kunt doen. Om die vraag te beantwoorden, is het goed om eerst stil te staan bij de manier waarop kinderen leren (en leren leren), en welke eigenschappen daarvoor van belang zijn.’

“HET KIND GEEFT ZICHZELF WEL NEGATIEVE FEEDBACK, MAAR GEEN SCHOUDERKLOPJES.”

Afb.2: Factorenmodel zelfsturend vermogen II

ZELFSTUREND VERMOGEN

Om goed te kunnen leren, heb je zelfsturend vermogen nodig. Dat houdt in dat je zelf verantwoordelijkheid neemt voor wat je vindt en wat je doet, en daar ook naar handelt. ‘Als de dingen soepel gaan, is dat niet zo moeilijk’, weet Jonkers, ‘Anders wordt het als het tegenzit.

Dan wordt het zelfsturend vermogen op de proef gesteld: wordt het doorpakken of afhaken?’

Voor zelfsturing heb je volgens Jonkers drie dingen nodig: eigenaarschap, autonomie en creativiteit (in de betekenis van: creatief kunnen denken). Die laatste twee kun je zien als persoonlijkheidseigenschappen, waar eigenaarschap een kwaliteit is die je kunt ontwikkelen. Hoe sterker deze drie factoren aanwezig zijn, hoe groter het zelfsturend vermogen kan zijn.

(Zie afb.1) Bij hoogbegaafden zijn eigenschappen als creativiteit en autonomie ruim bedeeld, in potentie is hun zelfsturend vermogen dus groot. Maar of zij die eigenschappen ook op een goede manier inzetten, hangt voornamelijk af van het zelfvertrouwen en zelfinzicht.

Zelfvertrouwen is nodig om in beweging te komen en zelfinzicht is een voorwaarde om te kunnen reflecteren op je eigen handelen - en

dus om te kunnen leren van je fouten, zodat je de zaken de volgende keer effectiever aanpakt.

(Zie afb.2) ‘Juist bij hoogbegaafden blijkt het zelfvertrouwen en het zelfinzicht kwetsbaar’, vertelt Jonkers. ‘Het zelfvertrouwen heeft tijdens de schoolperiode vaak al wat deuken opgelopen, bijvoorbeeld doordat het kind zich anders voelt dan de kinderen uit zijn omgeving. Het zelfinzicht is lang niet altijd goed ontwikkeld, doordat hoogbegaafde kinderen vaak een externe attributiestijl hanteren. Halen ze een hoog cijfer? Ach, dat kwam doordat de toets supermakkelijk was.

Of doordat ‘iedereen’ wiskunde toch gewoon snapt? Halen ze een laag cijfer, dan zijn ze uiteraard ook niet tevreden (‘Ik had harder moeten leren’). Kortom: het kind geeft zichzelf wel negatieve feedback, maar geen schouderklopjes.’

Volgens Jonkers kunnen slimme kinderen met een laag zelfvertrouwen hun creativiteit en autonomie juist inzetten op een manier die contraproductief is; zij voelen zich geen eigenaar van het probleem en zetten hun kwaliteit in om hun verantwoordelijkheid te ontlopen.

Zelfvertrouwen en zelfinzicht kunnen dan dus als een negatieve katalysator werken.

VICIEUZE CIRKEL DOORBREKEN

‘Bij een kind dat vast dreigt te lopen, moet je dus een vicieuze cirkel zien te doorbreken, zodat het kind zijn talenten op een positieve manier inzet. Het uit handen nemen van taken en het constant in de bres springen voor het kind – als ouder of leerkracht – is weliswaar een begrijpelijke reflex, maar daarmee niet altijd een goede’, benadrukt Jonkers. ‘Wie bijvoorbeeld toch maar helpt bij het voorbereiden van een spreekbeurt, zegt eigenlijk: ‘Jij kunt het niet’.’

STAP 1 - Verantwoordelijkheid geven Bedenk samen één taak waarvoor het kind verantwoordelijk is. Die taak hoeft niet moeilijk te zijn: de uitdaging zit in het dragen van verantwoordelijkheid.

STAP 2 - Gedrag inschalen Om erachter te komen hoe het kind zelf vindt dat het zijn taak doet, werk je met schaalvragen. Op een schaal van 1 tot 10 geven jullie beiden wat de verwachting is van het vervullen van de taak.

STAP 3 - Taak en gedrag concretiseren

.Maak de taak zo concreet mogelijk. Beschrijf welk gedrag je verwacht.

STAP 4 - Steun bepalen Stem af welke steun het kind nodig denkt te hebben. Steun kan komen van iemand (een maatje) of van iets (een briefje, een timer op de telefoon). Of van de leerkracht.

STAP 5 - Consequenties benoemen Wat gebeurt er als de taak wel of niet goed is uitgevoerd? Je kunt straffen of belonen, waarbij belonen de voorkeur heeft. Dat kan immaterieel.

STAP 6 - De afspraak op papier zetten Het opschrijven van de afspraak dwingt ertoe deze helder te formuleren.

STAP 7 - Samen evalueren en doorpakken Evalueer tussentijds en aan het eind. Maak (ieder voor zich) opnieuw een inschaling en leg deze naast de vorige. Bespreek de voortgang: wat maakt dat het beter, hetzelfde of slechter gaat?

Foto Arnold Reyneveld

Als hb-begeleider doorbreekt Jonkers de cirkel door het kind stap voor stap te leren verantwoordelijkheid te dragen. ‘Daarvoor ontwikkelde ik een eenvoudig stappenplan voorzien van uitgewerkte voorbeelden, dat toepasbaar is bij kleuters, basisschoolleerlingen en pubers. In combinatie met de gesprekstips in mijn boek helpt dat plan om op een gelijkwaardige en constructieve manier met het kind het gesprek aan te gaan over het zelfstandig uitvoeren van taken en het nemen van verantwoordelijkheid. In het kort komt dat hier op neer.’ Jonkers hanteert de volgende stappen:

23

De ervaringen in haar praktijk, thuis en op school geven volgens Jonkers aan dat deze stappen bijzonder goed werken. ‘Kinderen laten aan de hand van dit plan zien dat ze bereid zijn taken op te pakken, discipline te tonen, en dóór te zetten, ook wanneer het moeilijk wordt. Precies die dingen die nodig zijn voor persoonlijke groei en ontwikkeling. Ook (of beter: juist) bij hoogbegaafden! ● Dit artikel is een bewerking van een artikel uit tijdschrift Talent (www.tijdschrift-talent.nl) EDUCATIEHELD! 2018

> BEGAAFDHEID

HERKENNEN EN BEGELEIDEN

VAN BEGAAFDE LEERLINGEN IN DE SCHOOL EEN PAAR VRAGEN AAN GEBRUIKERS VAN DHH

Foto Wilbert van Woensel

Bijna 2000 basisscholen gebruiken het Digitaal Handelingsprotocol Begaafdheid (DHH) voor het herkennen en begeleiden van begaafde leerlingen in de school.

Lucienne van Summeren en Sandy Tangelder delen hun ervaringen.

Kunt u uzelf kort beschrijven?

24

“Ik ben Lucienne van Summeren en ben werkzaam op de Paschalisschool als intern begeleider groep 3-8.”

“Ik ben Sandy Tangelder, leerkracht op IKC de Meeander Varsseveld, leerkracht groep 4, leerkracht plusgroep en hoogbegaafdheidsspecialist.”

Hoe vaak maakt u gebruik van DHH?

“Het DHH is opgenomen binnen de jaarcyclus van het volgen “Soms wekelijks, soms maandelijks, dit is afhankelijk van welke van leerlingen. Hierbij staat voor de groepen 1-3-5 de quickscan cases er lopen.” gepland. Daarnaast wordt schoolbreed het compacten en verrijkingsaanbod ingezet.”

Welk onderdeel van DHH gebruikt u het meest en waarom?

“De quickscan wordt als eerste signaleringsinstrument gebruikt.

Het vervolg is afhankelijk van wat daaruit aangegeven wordt. In hogere groepen merken we dat de diagnostiek vaker ingezet wordt. Daarnaast wordt het onderdeel compacten/verrijken schoolbreed ingezet.”

“Diagnostiek en lijst met geschikte materialen. Diagnostiek omdat ik de leerkracht begeleid tijdens deze fase; hulp bij interpretatie en het schrijven van het verslag. De lijst met geschikte materialen om te kijken of er weer wat nieuws bij staat.”

Kunt u een korte case beschrijven van een situatie of een probleem waarbij het gebruik van DHH u erg heeft geholpen?

“Onlangs hebben we het DHH ingezet om zicht te krijgen op het wel/niet laten versnellen van een leerling. Het hele traject is doorlopen, waarbij het programma ons vraagt kritisch te zijn en de mogelijkheden van begeleiding helder maakt. Dit maakt dat we weloverwogen de beslissing, samen met ouders kunnen nemen.”

“Toen we het DHH invoerden, hebben we de hele school gescreend. Dankzij het DHH hebben we 3 kinderen ontdekt die al zover voorliepen op de leerstof en alle positieve eigenschappen hadden om een klas over te slaan. We signaleren deze kinderen nu veel eerder.

Wat vindt u het grootste voordeel van het werken met DHH?

“DHH is een onafhankelijk instrument, wat helpt zicht te krijgen op een materie die vraagt om expertise. Ook geeft het een totaalbeeld van de kijk van ouders/leerkrachten op het kind maar ook het aansluiten bij specifieke onderwijsbehoeften.”

“De kinderen kunnen in groep 1 al gesignaleerd worden door ouders, leerkrachten of beide. Er kan dan al vroeg in de schoolloopbaan een goed aanbod gegeven worden.” ●

Meerfactorenmodel van hoogbegaafdheid SCHOOL

PEERGROUP

motivatie

hoogbegaafdheid

creativiteit

buitengewone capaciteiten

25 GEZIN

Meerfactorenmodel van hoogbegaafdheid met de persoonskenmerken buitengewone capaciteiten, motivatie en creativiteit, en de sociale omgevingen gezin, school en peergroup (vrienden). Pas bij een goed samenspel van de genoemde zes factoren kan hoogbegaafdheid zich ontwikkelen respectievelijk resulteren in (de vorm van) bijzondere of uitzonderlijke prestaties. Essentiële voorwaarde voor een effectieve interactie tussen persoon en sociale omgeving is de aanwezigheid van sociale competentie bij de persoon.

Dit model is afkomstig uit het boek ‘Ontwikkelingspsychologie’ van Dr. F.J. Mönks (ISBN 978 90 232 5224 5) Dit model downloaden? www.educatiehelden.nl/magazine

Zes stappen model

begeleiding onderpresteerder Stap 1. In kaart brengen

Wat zijn de vermogens van de leerling, naast de prestaties op school en daarbuiten. Is er sprake van onderpresteren? Welke karakteristiek van onderpresteren zien we vooral? In welke omstandigheden doet het probleem zich het meeste voor? Kan de leerling zelf benoemen wat het grootste verschil zou maken, als hij/zij iets op een andere manier leerde aanpakken?

Stap 2. Gesprekken

Tussen leraar en ouders (begeleiders in en buiten school) > bespreking van de gegevens van het kind die in kaart zijn gebracht > informatie over onderpresteren geven aan de ouders. Wat herkennen zij hiervan in hun kind? Hoe reageren ze op deze informatie? Nemen ze het kind in bescherming? Vergoelijken ze het gedrag (kunnen ze zelf de spanning wel aan om het probleem onder ogen te zien)? Geven zij blijk van een interne of externe locus of control? > informatie over gedrag dat het probleem in stand zou houden: wat ziet je op school? Wat zien de ouders thuis en bij hobby’s of clubjes?

Stap 3. Verwachtingen bijstellen naar boven

26

Het grote gevaar van langdurig onderpresteren is dat van te lage verwachtingen, van de leerling zelf en van de omgeving. > wat verwacht de leerling van zichzelf? Zelfbeeld, toekomstverwachtingen, benoemen van eigen sterke en zwakke punten. Is de leerling in staat om dat te formuleren? Dat zijn belangrijke aanknopingspunten voor het bespreken en eventueel bijstellen van de verwachtingen die hij of zij heeft. > wat verwachten de ouders? Wat is de rol en status van het kind thuis? Niet alleen bij de volwassenen, zoals ouders, ooms en tantes. Ook bij de broers en zussen. > wat verwachten belangrijke anderen binnen en buiten school? (docent, verrijkingsbegeleider, sportcoach?) > wat zijn de sterke punten van de leerling? Wat laat de IQ-test zien, wat tonen eventuele andere testen? Klopt het met de verwachtingen van de omgeving?

Stap 4. Rolmodel zoeken

Het kan een enorm verschil maken voor een onderpresterende leerling, wanneer je een rolmodel kunt vinden, zoals een oudere leerling die een tijdje met huiswerk helpt, een tutor, een hulpverlener of een mentor van buiten school die mogelijk een bepaalde belangstelling of hobby van de leerling kan ondersteunen.

Stap 5. Samen kijken: voor welke vakken is hulp nodig?

Bijna altijd is er sprake van achterstand bij een aantal vakken. De onderpresteerder viel immers op door lang verwaarloosde schooltaken, door desinteresse op school, slecht gemaakt huiswerk en een slechte studiehouding.

Stap 6. Een andere aanpak op school en thuis

De begeleiding van een onderpresteerder is een lang traject met allerlei nieuwe gewoontes om aan te leren. Het zal dus af en toe ook veel weerstand oproepen bij de onderpresteerder, die zich immers veilig waande in een soort zelfgeknutselde cocon van ontkenning en verdringing. Daarom is structuur een belangrijk onderdeel van het stappenplan.

Dit stappenplan komt (ingekort) uit het boek ‘Uitdagend onderwijs voor begaafde leerlingen’ van Els Schrover (ISBN 978 90 232 5129 3) Dit stappenplan downloaden? www.educatiehelden.nl/magazine

> BEGAAFDHEID

YES, WE GROW! Ellen Schrijver is docent Pedagogiek/onderwijskunde KPZ Zwolle Floor Raeijmaekers start met ‘Ik hoor mensen om me heen wel eens zeggen dat mindset verhaal is tegenwoordig ook maar een hype aan het worden zeg en dan denk ik: YES!!’

Ik moet zeggen, na het bijwonen van deze workshop* ben ik het helemaal met haar eens!

DOOR ELLEN SCHRIJVER

Ellen Schrijver is docent Pedagogiek/ onderwijskunde KPZ Zwolle

F

loor Raeijmaekers legde tijdens de workshop haarfijn uit wat nu precies het verschil in denken is tussen kinderen met een fixed en met een growth mindset. Eerst liet ze ons zien dat onze (onderwijs-)cultuur toch behoorlijk fixed is. Zo zijn er vele (oud-)Hollandse spreekwoorden en gezegdes, zoals Wie voor een dubbeltje geboren is, wordt nooit een kwartje die daarop wijzen. Dat aantal blijkt talrijker dan de groeispreekwoorden!

PROCES VERSUS PRODUCT

Ook vindt Floor dat de meeste scholen en leraren de focus teveel op het product leggen (de score) in plaats van op het proces (de weg naar de score toe). Om meer groeiende mindsets bij kinderen te krijgen zal er meer, en misschien wel alleen, aandacht besteed moeten worden aan de weg naar deze

27

score toe. Ook al valt een score relatief ‘laag’ uit, het proces kan natuurlijk fantastisch zijn verlopen waarbij er dus toch een hele mooie vooruitgang is geboekt.

Floor wees ons erop dat veel scholen het lastig vinden om de focus alleen hierop te leggen. Veel ouders vragen immers wat anders.

Ook ouders zouden dus volgens Floor beter moeten worden voorgelicht. Toetsscores (van CITO tot aan methodeafhankelijke toetsen) zouden volgens haar alleen maar ingezien en gebruikt moeten worden door leraren om het leerproces bij te sturen. Op deze manier creëer je volgens haar zowel bij kinderen als bij leraren een mindset gericht op groei.

“[...]WIE VOOR EEN DUBBELTJE GEBOREN IS, WORDT NOOIT EEN KWARTJE[...].”

EDUCATIEHELD! 2018

> BEGAAFDHEID

“ECHT VAN BELANG IS DE TOTSTANDKOMING VAN EEN PEDAGOGISCH KLIMAAT MET EEN GROEI-MINDSET ALS BASIS.” Floor ging ook in op de manier van complimenten geven aan kinderen.

Tips waar je zo mee aan de slag kan gaan. Ze heeft hier twee heel mooie posters van gemaakt, waarop allemaal ‘groei-mindset-stimulerende’ complimenten staan (gericht op het proces) die je bewust kunnen maken van je manier van complimenteren. Een fantastische eyeopener voor leerkrachten!

FOUTEN HOREN ERBIJ

28

Fouten horen erbij is een terugkomend onderwerp in de workshop.

Er wordt hierbij gebruik gemaakt

“DENK IN GROEI-TERMEN!” Floor Raeijmaekers

van de interessante metafoor: de leerkuil. Deze metafoor brengt in beeld hoe je als lerende door een kuil moet gaan waarbij je moet proberen om over een muurtje te komen dat op het diepste punt van de kuil geplaatst is. De kuil begint met gedachten als: ik snap het niet, het is te moeilijk. Als je door te doen, te leren en door groeivragen te stellen uiteindelijk het muurtje over bent gekomen eindigt de kuil bovenaan met gedachten als: gelukkig heb ik niet opgegeven! Ik ben een doorzetter! Een prachtige voorstelling van zaken waarbij kin-

deren tot het inzicht kunnen komen: fouten maken mag, het is zelfs erg leerzaam, als ik doorzet komt het goed en voel ik me heel fijn naderhand.

Aangezien een mindset vaak hardnekkig kan zijn (zowel bij kinderen als bij volwassenen) vertelde Floor dat het van belang is te beseffen dat een verandering van fixed naar growth niet snel zal gaan. Het is een gedragsverandering en ge-

> BEGAAFDHEID

Foto Wilbert van Woensel

29

dragsveranderingen kosten tijd.

Echt van belang is de totstandkoming van een pedagogisch klimaat met een groei-mindset als basis.

Dat vraagt dus iets van de professionele en persoonlijke houding van de mensen die met kinderen werken. Denk in groei-termen! Zorg dat je open staat voor een veranderende mindset, ook bij jezelf.

Wat kan helpen bij persoonlijke gedragsverandering is om beeldma-

teriaal te bekijken van bijvoorbeeld mensen die wel een growth-mindset hebben. Floor liet ons een filmpje zien van een persoon waarbij dit fantastisch aanwezig is: de eredivisie voetballer van Roda JC Nathan Rutjes. Via Google en YouTube zijn mooie interviews te vinden waarin Nathan duidelijk laat merken dat hij over een growth-mindset beschikt. Ook Humberto Tan heeft hem ontdekt

en hem maandelijks uitgenodigd voor een maand-update op een ‘growthmanier’. Een inspirerend persoon om deze manier van denken over te nemen, ook al pak je maar een klein beetje van zijn manier van denken. ● *Ellen Schrijver volgde deze workshop bij het congres tijdens Talent in de klas op 12 februari 2017.

Op 5 april 2018 is de volgende editie van het congres 'Talent in de klas' (www.talentindeklas.nl).

EDUCATIEHELD! 2018

> TAAL EN REKENEN

WIJ WILLEN OEFENEN!

Uit veel onderzoek blijkt dat gememoriseerde en geautomatiseerde kennis noodzakelijk is in het proces van rekenen. De meeste kinderen onderhouden die kennis niet voldoende en hebben daarom te veel tijd nodig om complexere opgaven uit te rekenen. Hoe kun je kinderen motiveren om hun rekenkennis op peil te houden?

DOOR MARIEKE GRIBLING

Marieke Gribling Rekencoördinator op BS de Trinoom

30

B

innen 2 minuten na het buitenspelen zijn alle kinderen uit groep 7/8 bezig met een automatiseerspelletje op hun eigen niveau. De spellen zijn een aantal jaar geleden geïntroduceerd. Er wordt gerekend, je ziet kinderen ingespannen denken en enthousiast een antwoord geven. Ze zijn bezig met de gratis drempelspellen van de SLO (www. rekenspel.slo.nl). Ze weten wat ze

“OM JE LEERLINGEN GEMOTIVEERD TE HOUDEN VOOR AUTOMATISEREN MOET JE ALS LEERKRACHT IN JE HOUDING RUIMTE BIEDEN OM DEZE BEHOEFTEN TE VERVULLEN.”

moeten doen door een digitale toets (Bareka) die ze eerder hebben gemaakt en houden hun eigen vaardigheden bij op hun drempelkaart (Danhof et.al., 2015). Na een kleine 15 minuten geeft de leerkracht aan dat de spellen moeten worden opgeruimd. ‘Nu al?’ Verzuchten een paar kinderen…

In het schooljaar 2013-2014 startten leerkrachten op basisschool de Trinoom met het project ‘Automatiseren en memoriseren van de basisvaardigheden rekenen’. 4 jaar later zijn de kinderen nog steeds enthousiast als de rekenspelletjes ingepland staan. Hoe komt het dat kinderen hier blijvend gemotiveerd voor zijn? Wat is daarvoor nodig?

AUTONOMIE, COMPETENTIE EN RELATIE

In Volgens Bartjens werd al eerder aandacht besteed aan de Self Determination Theory van Deci & Ryan (2000) in een artikel van Kris

Foto Marieke Gribling

31 Verbeeck (2014). Deze theorie gaat uit van drie psychologische basisbehoeften om tot intrinsieke motivatie te komen: autonomie, competentie en relatie. Pas als deze vervuld zijn kom je in de juiste gemoedstoestand om intrinsieke motivatie te realiseren (Ros, Castelijns, Loon & Verbeeck, 2014). Om je leerlingen gemotiveerd te houden voor automatiseren moet je als leerkracht in je houding ruimte bieden om deze behoeften te vervullen.

AUTONOMIE ONDERSTEUNEND LEERKRACHTGEDRAG

Door je leerlingen autonomie (zelfbepaling) te bieden, houd je als leerkracht rekening met de interesses en drijfveren van de kinderen.

Daarvoor is autonomie-ondersteunend leerkrachtgedrag nodig. Dit zal leiden tot dieper leren, groter welzijn, meer zelfvertrouwen, en betere prestaties. Door bijvoor-

beeld te vragen hoe kinderen het liefst leren breng je de verschillen tussen manieren van leren in je groep snel in kaart. Vervolgens kun je je werkvormen hierop aanpassen en kinderen de oefenvorm en materialen laten kiezen die het beste bij hen aansluiten (Ros, et al).

Naast de drempelspellen van de SLO kan er ook online (op bijvoorbeeld De Rekentuin of www.rekentoppers.nl), of op een andere manier geoefend worden. Houd hierbij wel in de gaten dat de kinderen gericht oefenen op hun eigen niveau van automatiseren/ memoriseren. Door de grotere keuzevrijheid zijn de kinderen meer gemotiveerd om een taak uit te voeren.

COMPETENTIE DOOR STRUCTUUR

Competentie is het verlangen en de drang te willen leren en het geloof de leerstof aan te kunnen (Deci & Ryan, 2000). Door regelmatig te toetsen (op aanvraag van de leer-

ling, of in ieder geval iedere 6 weken) waar leerlingen zitten op power (kunnen) en speed (kennen) bij het automatiseren, oefenen zij altijd dat wat ze nog (net) niet beheersen. In hun ‘Rekenmuurtje’2 en via hun drempelkaart houden leerlingen hun groei bij. Leerlingen die zich competent voelen zijn succesvol in het volhardend uitvoeren van een activiteit (Ros et al). Ook door het bieden van structuur kan je een belangrijke bijdrage leveren aan het competentiegevoel van leerlingen.

1 Zorg voor een vast stramien (2× per week op vaste dagen) 2 Stel duidelijk regels wat betreft strategie, spelregels, plek en gedrag 3 Benoem helder wat doelen en succes criteria zijn zodat de leerlingen weten wat ze op het gebied van automatiseren willen leren en waaraan ze kunnen zien dat ze gegroeid zijn) 4 Laat zien hoe de leerlingen hierop feedback krijgen. Via het ‘Rekenmuurtje’) worden leerlingen bijvoorbeeld ondersteund in hun leerproces.

EDUCATIEHELD! 2018

> TAAL EN REKENEN

spreekt. Het is belangrijk dat de leerling zich geaccepteerd voelt zoals hij of zij is en zich bij het oefenen van het automatiseren begeleid voelt. Je kunt het gevoel van veiligheid voor je leerlingen vergroten door hen niet onderling te vergelijken. Dit helpt om hen blijvend gemotiveerd te houden. De automatiseerspellen zijn ook een heel geschikt middel om de onderlinge relaties van de leerlingen te verbeteren en versterken. De spellen lokken interactie uit en doordat de leerlingen steeds opnieuw worden ingedeeld op hun eigen niveau komen ze steeds met andere kinderen in aanraking (Ros, et al.). Een goede tip is om het automatiseerproject tot iets gezamenlijks te maken en de kinderen elkaar te laten helpen.

VAN AUTOMATIZEUREN, NAAR AUTOMATISEREN

Foto's Marieke Gribling

32

Dit alles zorgt dat de leerlingen zich beter in staat voelen om een leeractiviteit uit te voeren en daardoor wordt de motivatie het werk tot een goed einde te brengen vergroot (Ros, et al.).

EEN GOEDE RELATIE IS DE BASIS

Naast het werken aan autonomie en competentie is de sociale verbondenheid ook belangrijk. Pas

wanneer kinderen lekker in hun vel zitten en een goede relatie hebben met de leerkracht en klasgenoten, is er een basis van waaruit geleerd kan worden. Het is belangrijk om hier vanaf het begin van het schooljaar, voldoende aandacht aan te besteden. Leerlingen die het lastig vinden om sommen goed te automatiseren hebben het nodig dat de leraar vertrouwen in hen uit-

De leerkracht heeft een belangrijke rol als het gaat om het intrinsiek motiveren en nog belangrijker, het gemotiveerd houden van de leerlingen. Uit bovenstaande blijkt hoe essentieel het is om goede voorbereidingen te (blijven) treffen, bijvoorbeeld om blijvend aan te sluiten bij de leerbehoeften van je leerlingen. Zorg voor voldoende, gevarieerde keuzes en daag de leerlingen uit op het goede niveau, zo nodig met ondersteuning, zodat ze succeservaringen op kunnen doen. Tot slot is het voor het (blijvend) welslagen van je automatiseerproject van belang dat je voldoende investeert in de relatie met en tussen de kinderen.

Investeren in de basisbehoeften loont. Zeker als je wilt dat de kinderen in plaats van automatizeuren weer gaan oefenen in automatiseren. â—?

Dit artikel komt uit het tijdschrift Volgens Bartjens (www.volgens-bartjens.nl)

33

HET EI VAN COLUMBUS

Deze sommen komen uit ‘Het ei van Columbus’ uit het tijdschrift Volgens Bartjens (www.volgens-bartjens.nl) Tekst: Jos van den Bergh, illustraties: Nina Lathouwers Deze sommen downloaden? www.educatiehelden.nl/magazine

34

TAAL=MEER

Deze taalspelletjes komen uit de rubriek Taal=Meer van het tijdschrift MeerTaal (www.meertaal.vangorcum.nl) Idee: Genootschap Onze Taal, tekst: Dolf Janson, illustraties: Nina Lathouwers Deze taalspelletjes downloaden? www.educatiehelden.nl/magazine

Meer informatie en een actueel overzicht? webwinkel.vangorcum.nl/basisonderwijs

> TAAL EN REKENEN

MEER OVER TAAL EN REKENEN MEERTAAL - Tijdschrift over de taalontwikkeling van kinderen in het basisonderwijs tot 12 jaar 3x per jaar | € 39,95 | ISSN 2214-5931

Het eerste jaar met korting! Gebruik bij uw abonnementsaanvraag via www.meertaal. vangorcum.nl de kortingscode HELD2018 en ontvang het eerste jaar € 10,- korting.

VOLGENS BARTJENS - Tijdschrift voor reken-wiskundeonderwijs 5x per jaar | € 42,00 | ISSN 1574-3381

Het eerste jaar met korting! Gebruik bij uw abonnementsaanvraag via www.volgensbartjens.nl de kortingscode HELD2018 en ontvang het eerste jaar € 10,- korting.

CONGRES - REKENEN OP TAAL Over de samenhang tussen taal en rekenen in de basisschool

E-COLLEGES KIDSBIEB EN THEATERLEZEN Itie van de Berg

6 maart 2018, de Reehorst Ede Meer informatie op: www.rekenenoptaal.nu

2015 | € 9,95

KUNST = TAAL EN REKENEN Museum Boijmans Van Beuningen Wolf Brinkman 2017 | 116 pagina’s | € 19,95 ISBN 978 90 232 5535 2

SPEEL JE WIJS ONLINE Digitaal platform voor het vergroten van de woorden­ schat bij jonge kinderen Meer informatie op: www.sjwonline.nl

35

MEER DAN LEZEN Over geletterdheid, geletterdheids­ ontwikkeling en leesonderwijs Jan Berenst, Sjoeke Faasse, Anke Herder, Maaike Pulles (red.)

2016 | 320 pagina’s | € 35,95 ISBN 978 90 232 5350 1

SPEEL JE WIJS Theater, drama en spel voor taalontwikkeling op de basisschool Irma Smegen 2012 | 250 pagina’s | € 39,95 ISBN 978 90 232 5008 1

LEZEN EN SCHRIJVEN DOE JE SAMEN Een ontwikkelingsgerichte didactiek voor het lezen en schrijven in groep 3 en 4 Bea Pompert voorjaar 2017 | 232 pagina's | € 29,95 ISBN 978 90 232 5157 6

THEMA'S EN TAAL Ontwikkelingsgerichte activiteiten in de midden- en bovenbouw Bea Pompert, Gerri Koster voorjaar 2017 | 176 pagina's | € 26,50 ISBN 978 90 232 4770 8

SET SPEEL JE WIJS WOORDENSCHAT Voor groep 1-4 primair onderwijs Irma Smegen 2014 | Boek + map | € 64,95 ISBN 978 90 232 5311 2

LEREN REKENEN, OOK ALS HET MOEILIJK WORDT De modellen uit het protocol ERWD in de praktijk Cathe Notten, Bronja Versteeg, Lisanne Martens 2014 | 128 pagina’s | € 24,95 ISBN 978 90 232 5300 6

PROTOCOL ERNSTIGE REKEN­ WISKUNDIGE PROBLEMEN EN DYSCALCULIE BAO SBO SO, Mieke van Groenestijn, Ceciel Borghouts, Christien Janssen 2011 | 244 pagina’s | € 32,95 ISBN 978 90 232 4763 0 EDUCATIEHELD! 2018

> TAAL EN REKENEN

EN OOK DE JUF SLAAT

STIJL ACHTEROVER

“Hoge scores interesseren mij helmaal niks, dat gaat niet over onderwijs. Onderwijs is dat je ergens bij kinderen een vonk weet te ontsteken waar ze heel hun lang zal ze leven op kunnen teren.” Bea Pompert is een van de grondleggers van het Ontwikkelingsgericht Onderwijs (OGO). Hoe sluit dit type onderwijs, ontstaan in de jaren ’80, aan bij de huidige praktijk?

DOOR ERIK STAAL

Erik Staal is freelance webredacteur voor educatiehelden.nl en eigenaar van Erik Staal Tekst & Fotografie (www.erikstaal.nl).

36

D

e nieuwe tijd vraagt om nieuwe vaardigheden.

Kinderen zijn moeilijker te boeien met het reken- of taalboekje. Ze zitten in een digitale wereld die hen van alles biedt. Tegenwoordig wordt er gekeken naar de ‘21st century skills’; vaardigheden zoals 'probleem oplossen' en ‘zelf gestuurd leren’. Nou dat zit allemaal in Ontwikkelingsgericht Onderwijs. Niet een les uit een boek, maar een les die aansluit bij de ervarings- en belevingswereld van de kinderen.”

Bea Pompert (Rechts)

BOOST

“Ik was afgelopen week in een klas van een vernieuwingsschool die voor het eerst in de bovenbouw met onderzoeksactiviteiten bezig zijn. Wat je vaak ziet bij handelend onderwijs is dat kinderen die bij het meer schoolse leren niet meedoen, dan juist een boost krijgen. Ze moesten poeder maken van een cacaoboon. Er was een meisje dat volgens de lerares altijd slecht meedoet als het om de gewone dingen gaat, maar nu had ze vrij snel cacaopoeder gemaakt met een vijzeltje. Vervolgens vertelde ze uitgebreid aan de klas hoe ze thuis chocoladesaus maakte door stukjes reep au bain-marie te verwarmen. Het werd muisstil in de groep. Want niemand wist wat dat betekende, au bain-marie. Ook de juf slaat stijl achterover; die heeft haar de laatste week nog niet zo’n beurt horen nemen. En dat deed ze helemaal uit zichzelf.”

“Kinderen leren beter als ze dat kunnen verbinden aan hun eigen verhalen, vragen en - vooral in de onderbouw - het spel dat ze daar mee spelen. Een les begint dan al-

tijd ook met een ervaringsronde: wat weet je er al van? De leerkracht weet wat geleerd moet worden, pakt zijn kansen en vult de ontbrekende kennis aan. Omdat de kinderen geïnteresseerd zijn, zie je meteen een hoge betrokkenheid op de inhoud van het onderwijs.”

AFWIJKEND TAALONDERWIJS

Lezen en schrijven doe je samen, een boek dat Bea geschreven heeft voor leerkrachten in de onderbouw, laat een lesmethodiek zien voor taalonderwijs die wat afwijkt van wat gebruikelijk is. “Wij denken dat je in de onderbouw de kinderen al moet stimuleren teksten te schrijven. Dus als er bijvoorbeeld een uitstapje is geweest, tekenen en schrijven de kleuters over die ervaring. In die schrijfsels zit een ontwikkeling: van krabbelen gaat het naar letterachtige vormen. Daarna gebruiken ze echte letters die ze afkijken van volwassenen of die ze ergens zien.

Ze moeten natuurlijk alle letters leren, maar de leerkracht doet dat vanuit de analyse van de tekst van het kind. En die is verschillend per kind: de een kent 12 letters, de an-

> TAAL EN REKENEN

Foto Tom van Limpt

ZIEK ZIJN EN BETER WORDEN

der nog niet een. Dus de leraar kijkt hoe hij kan helpen om die tekst te verbeteren en de letterkennis volledig te maken.”

Ook in de midden- en bovenbouw is het voor kinderen belangrijk dat het taalonderwijs zo dicht mogelijk zit tegen wat ze zelf schrijven. Bea: “Want door je eigen teksten mooier en beter te maken, wordt de instructie relevanter dan wanneer je zomaar een lesje uit een boekje doet. Leren schrijven is complex: je hebt veel kinderen die het dictee goed maken met de geoefende rijtjes. En op het moment dat ze zelf een tekst moeten schrijven, zijn ze het vergeten. Dan heb ze het wel in die geïsoleerde context geleerd: dit zijn alle woordjes met een ‘ij’, maar op het moment dat ze een tekst schrijven weten ze niet meer hoe je ijsje schrijft. Die transfer gaat slecht blijkt ook uit onderzoek.”

WINST

“De OGO-scholen zijn niet beter of slechter dan andere scholen als je praat over het taalonderwijs in termen van cijfers. Wat wij bereiken is dat kinderen die op traditionele

toetsen niet de scores behalen van de gemiddelde uitslagen, wél hun leesmotivatie houden en niet afhaken. Dat is de winst die je boekt.

En het is juist zo nodig in deze geletterde wereld.”

“Een traditionele school hoeft niet meteen een bord met OGO op de school te timmeren. Maar ook als ze zich elementen van deze pedagogische visie eigen maken, wordt het onderwijs voor kinderen echt interessanter.”

“Ik zal niet zeggen dat wij alle oplossingen hebben hoor, helemaal niet. Maar ik denk wel dat als je het onderwijs voor kinderen begrijpelijker en betekenisvoller maakt - dus dat een kind er zelf betekenis aan geeft, dat hij het interessant vindt dat je betere kansen hebt op blijvende leerprocessen dan wanneer kinderen de hele dag een beetje onderuitgezakt een lesje doen omdat de juf dat nou eenmaal zegt. Ik hoop dat kinderen door onderwijs vooral interesse krijgen, interesse in alles wat deze culturele wereld ons biedt.

In groep 3-4 van leerkracht José gaat het over ‘Ziek zijn en beter worden’. De kinderen hebben gepraat over goed zorgen voor je eigen lichaam. Ze denken dat daarbij hoort: goed bewegen, gezond eten en hygiëne en … ze hebben nog heel veel vragen.

De leerkracht heeft rond deze drie onderwerpen teksten en boeken klaargelegd. Ze heeft daarbij gelet op de leesniveaus van de leerlingen in haar groep. Iedereen moet immers mee kunnen doen.

De groep haalt de vragen die er zijn en die op de vragenwand zijn genoteerd naar boven. De leerkracht geeft aan dat de leerlingen de teksten in kunnen duiken vast achter veel informatie kunnen komen waar ze wat aan hebben. Ze spreken af dat de gevonden informatie op post-its genoteerd wordt en na ongeveer 20 minuten lezen besproken wordt in de kring.

Dan kiezen de leerlingen een tekst waarmee ze willen beginnen. De leerkracht heeft kans genoeg om hierbij kinderen te coachen of instructie te geven.

(Voorbeeld uit: Lezen en schrijven doe je samen)

Bea Pompert werkt als nascholer en onderwijsontwikkelaar bij De Activiteit, is eindredacteur van ZONE en penningmeester van de Vygotskij Foundation. Ze schreef het boek ‘Lezen en schrijven doe je samen’ (ISBN 978 90 232 5157 6) en samen met Gerri Koster ‘Thema’s en taal’ (ISBN 978 90 232 4770 8).

EDUCATIEHELD! 2018

37

> CULTUUR EN SAMENLEVING

Foto’s Erik Staal

38

CULTUUREDUCATIESCAN,

IEDER JAAR HERHALEN “We willen een excellente school worden op het gebied van cultuureducatie”, zegt de locatieleider Harold Donkers van de locatie De Plaetse van OBS Brandevoort in Helmond. “De scan kwam voor ons wat dat betreft op een goed moment.”

DOOR ERIK STAAL

Erik Staal is freelance webredacteur voor educatiehelden.nl en eigenaar van Erik Staal Tekst & Fotografie (www.erikstaal.nl).

D

e Cultuureducatiescan is een nieuwe tool waarmee snel duidelijk wordt waar een school staat op het gebied van cultuureducatie: wat gaat goed en waar moet aan gewerkt worden. Zelfs een school als Brandevoort, die al grote stappen heeft gezet op dit terrein, geeft aan baat te hebben bij de scan. In slechts anderhalf uur kregen de deelnemers een inleiding, vulden ze de vragen in en bespraken ze de resultaten.” De scan werd afgenomen door het Cultuur Educatief Collectief, een extern bureau. We hebben het op een studiedag gedaan zodat alle leerkrachten aanwezig waren.

Ik maakte de quickscan, waarbij de grote lijnen gepakt worden.

Het team ging wat dieper op de stof in.”

POSITIEVER

De scores worden zichtbaar gemaakt in een ‘spinnenwebdiagram’, waarbij in een oogopslag duidelijk wordt waar de school staat en hoe het team en directie denkt over cultuureducatie. Op enkele punten weken de beelden af. “Wat je ziet is dat ik in het geheel positiever scoorde dan de leerkrachten. Daar zijn een aantal redenen voor. De

Harold Donkers

vorm van de toets: ik krijg één vraag waar de leraren 5 tot 6 vragen krijgen: het gemiddelde daarvan kan heel anders komen te liggen. Daarnaast zit ik waarschijnlijk ook dieper in de stof zodat ik een ander beeld heb. Voor mijn gevoel zou een bepaald onderwerp bekend moeten zijn, maar het team gaf aan dat we het er wel over hebben gehad, maar het ‘zich eigen maken’, dat is weer een ander verhaal. Dat is ook de kracht van de scan: je stemt de beelden op elkaar af. Want dit betekent dat ik te hard ga en gemakkelijk vervolgstappen maak, maar het team meer informatie nodig heeft.

En bij het onderdeel Evaluatie en herziening beleid is het ook niet zo gek dat het afwijkt: ik ben hier samen met de cultuurwerkgroep en het management volop mee bezig, maar dit is nog niet gecommuniceerd met het team.

RICHTING

Soms was het ook de terminologie.

Bijvoorbeeld de vraag: doen jullie ook aan erfgoededucatie? Veel leerkrachten gaven aan dat we daar niets aan doen. Maar wij lopen met de leerlingen een geschiedenisroute; we gaan op bezoek bij het kasteel in Helmond.

Dat is erfgoededucatie. Dus dan gaat het ook over de vraag: wat behelst de term.”

De scan laat ook zien waar nog aan gewerkt moet worden. Harold: “Met de cultuurwerkgroep heb ik bedacht dat we graag een formulier willen waarop je de culturele ontwikkeling van de leerlingen kunt volgen. Net zoals bij rekenen en taal. Dat moet nog gebeuren, het staat in de steigers. Het wat en hoe dat gaan we met zijn allen bedenken.

“Ik ben blij met de scan. Het geeft richting en antwoord op de vraag: doe je de juiste dingen. Het is een hele mooie check en vervolgens stel je je acties weer bij. We gaan dit ieder jaar herhalen.

Meer informatie: cultuureducatiescan.nl EDUCATIEHELD! 2018

39

> CULTUUR EN SAMENLEVING

Meer informatie en een actueel overzicht? webwinkel.vangorcum.nl/basisonderwijs

MEER OVER CULTUUR EN SAMENLEVING CULTUUREDUCATIESCAN Cultuureducatiescan geeft inzicht in de huidige stand van zaken van de cultuureducatie en welke verbetermogelijkheden er zijn. Cultuureducatiescan is ontwikkeld voor basisscholen op basis van de structuur van WMK-PO. Meer informatie op: www.cultuureducatiescan.nl

CULTUUR²

Basis voor cultuuronderwijs

Barend van Heusden, Astrid Rass, Jeroen Tans

2016 | 192 pagina’s | € 27,50 | ISBN 978 90 232 5486 7

HISTORISCH BEWUSTZIJN OP DE BASISSCHOOL Geschiedenis voor groep 1 tot en met 8 Anja Sinnige 2018 | ca. 168 pagina’s | € 29,95 ISBN 978 90 232 5151 4

GEESTELIJKE STROMINGEN GEVEN Jezelf verstaan, elkaar zien staan Jos van Remundt, Marleen Boon-Jansen 2015 | 240 pagina’s | € 40,95 ISBN 978 90 232 5308 2

IN GOEDE HANDEN Handboek levensbeschouwelijke communicatie en identiteit Jos van Remundt, Simon Deen 2014 | 172 pagina’s | €25,95 ISBN 978 90 232 5307 5

Foto Nathaniel Tetteh

40

Hij schrijft inhoud noch didactiek voor, maar laat zien hoe cultuur in elkaar zit en waarom dat zo is. De theorie ‘toepassen’ betekent dat de theoretische kennis in dit boek gebruikt kan worden om cultuuronderwijs te analyseren en het op basis daarvan vorm te geven of aan te passen.

Foto Suzanne Verbaan

Als je cultuuronderwijs wilt geven moet je iets weten over cultuur.

Cultuur2 biedt daarom een theorie die inzicht geeft in wat cultuur is, welke bouwstenen van cultuur je kunt onderscheiden en hoe die met elkaar samenhangen. Het biedt een fundamenteel denkkader voor cultuuronderwijs waar een gemeenschappelijke taal uit voortvloeit.

Tijdcirkel

De tijdcirkel kan een hulpmiddel zijn om het begrip ´tijd´ te verduidelijken en te visualiseren. De tijdcirkel is een cirkel om, bijvoorbeeld, een jaar met seizoenen, maanden of weken, de schooltijd van een kind of een heel mensenleven te laten zien. Door het werken met een tijdcirkel ontdekken de kinderen dat de delen op de cirkel een samenhang vormen en leren ze onderlinge verbanden tussen de delen te leggen. Bovendien leren ze alle begrippen te hanteren die betrekking hebben op de informatie die de cirkel kan bieden. Door het aanbrengen van data op de cirkel kunnen ze bijvoorbeeld zien in welke periode van het (school)jaar ze zich bevinden, maar kunnen ze de data ook in verband brengen met gebeurtenissen die ieder jaar plaatsvinden, zoals verjaardagen, (godsdienstige) feesten, vakanties of herdenkingsdagen. Op die manier krijgen de kinderen meer ‘grip’ op hun tijdsbeleving.

WINTER ce m b e r 25 de st m i s r e K

ve

er

cember 31 de djaar Ou

6 janua D r i e k o n ri in ge

n

RK

Ca r

Va 14 fe len b t

n

v

41

a st

Ha

tie

al

llo

All

n

tv a k a n

av

e we

e rz

no

ie

Ke rs

len

ri g rua n s d a ij

mb

1 janu N i e u w j ari aar

a nt i e

he 4

g i me s d a

i ing me e n k rd

va l

s

en

i e st

te r

Zo m

M id

d Avon

i 23 j u n a c h t rn zo m e

vierda juni

agse

juli Zo m e r v a k a nt i e

er f

Zo m

a

en

ka

ng

Dod

e nt i

rij 5 di

er v

s

Bev

ks

st u

1 a p r i G ra p p e l n

mber s e p te oljaar n scho Begi

Vo

LENTE

H e r f st v a k

4 o k to b D i e re n d er ag

rt 8 maa a g wend Vr o u

o r j a a r sv a ka nt ie Pa s e n

HERFST

en

Pin

au

gu

ZOMER Deze tijdcirkel komt uit het boek ‘In goede handen’ van Jos van Remundt, Simon Deen (ISBN 978 90 232 5307 5) Deze tijdcirkel downloaden? www.educatiehelden.nl/magazine

Geschiedenislesidee:

kennis toepassen in nieuwe situaties Toepassen van kennis in complexe situaties en oefenen met logisch redeneren.

WERKWIJZE Groepjes leerlingen moeten tijdens de les samen proberen een antwoord te vinden op een vraag, bijvoorbeeld ‘Hoe overleefden de Bandkeramiekers in het huidige Nederlandse grondgebied?’

Daartoe krijgen ze van de leerkracht een groot aantal feiten die als zinnetjes op kleine strookjes papier staan afgedrukt. De zinnetjes bestaan uit:

'Afleiders': En de boer die ploegde voort…

Lössgrond is gemakkelijk te bewerken.

Verklarende informatie:

Ze danken hun naam aan de opvallende versieringen in de vorm van een band op hun aardewerk.

In Nederland vinden we de kleiachtige grondsoort Löss alleen in Zuid-Lim burg.

Gevolginformatie:

42

De potten werden door archeologen samen met andere stenen voorwer pen gevonden in grafkuilen.

Het kan zijn dat ze uit Midden-Europa naar het westen waren getrokken.

Dubieuze informatie:

Het kan ook zijn dat plaatselijke jager-verzamelaars het idee van de landbouw van hun buren hebben overgenomen.

Er werden grote boerderijen gebo uwd die meer dan 30 meter lang ware n.

Numerieke informatie: Bandkeramiekers leefden rond 5300 v. Chr. De leerkracht bepaalt hoe diep hij wil gaan met het verstrekken van informatie en hoeveel afleiders hij toevoegt. Aardig is het om zinnetjes toe te voegen die op het eerste gezicht nergens op slaan, maar toch in een redenering passen, zoals ‘Bos verdwijnt waar een akker verschijnt’.

De groepjes moeten de informatie gebruiken om de vraag op te lossen, daartoe lezen ze, praten erover en sorteren de informatie. In een tussentijds klassikaal moment lichten de verschillende groepjes hun aanpak toe. Leerlingen zien dat de aanpak verschillend kan zijn. In een aantal korte sessies kunnen er tussentijdse of vervolgopdrachten gegeven worden die helpen bij het ordenen van de informatie, zoals aantekeningen maken, woordwebs maken, tijdbalken maken, enzovoort.

VOORBEREIDING Informatie voor het beantwoorden van de vraag als uitspraken formuleren.

Dit lesidee is aanvullend bij het boek ‘Historisch bewustzijn voor de basisschool’ van Anja Sinnige dat in 2018 verschijnt (ISBN 978 90 232 5151 40) Dit lesidee downloaden? www.educatiehelden.nl/magazine

> MANAGEMENT

Meer informatie en een actueel overzicht? webwinkel.vangorcum.nl/basisonderwijs

MEER OVER MANAGEMENT WERKEN MET KWALITEIT Werken met Kwaliteit (WMK) is een compleet instrument voor kwaliteitszorg in de basisschool.

Het legt een basis voor goede kwaliteitszorg en integraal personeelsbeleid. WMK is ontwikkeld door Cees Bos en voldoet altijd aan de laatste inspectie-eisen.

Meer informatie op: www.wmkpo.nl

PARNASSYS | WMK ParnasSys | WMK helpt je niet alleen om onderwijskwaliteit te meten en te evalueren, maar stimuleert je ook om met de resultaten aan de slag te gaan.

Meer informatie op: www.parnassys-wmk.nl

ONSBELEIDSPLAN Onsbeleidsplan is de bestuursversie van Mijnschoolplan. Hierin zet het bestuur heldere lijnen uit voor de scholen. Het sluit naadloos aan op Mijnschoolplan.

Meer informatie op: www.onsbeleidsplan.nl

43 MIJNSCHOOLPLAN Met Mijnschoolplan maak je in een paar stappen het schoolplan en de daaruit voortvloeiende jaarplannen. Zo maak je eenvoudig een schoolplan dat je ook echt gebruikt.

Meer informatie op: www.mijnschoolplan.nl

MIJNSCHOOLTEAM Mijnschoolteam is een leraarvolgsysteem dat je helpt om de ontwikkeling van leraren in beeld te brengen. Een systeem dat je met rapporten en teamoverzichten faciliteert bij het nemen van de juiste initiatieven om de leraren te ontwikkelen en ondersteunen.

Meer informatie op: www.mijnschoolteam.nl

E-COLLEGE PAKKEND PASSEND ONDERWIJS Halfjaarlijks onderwijs­systeem Irene Westeneng

E-COLLEGE PAKKEND PASSEND ONDERWIJS Direct toepasbare methodes Irene Westeneng

2015 | € 9,95

2015 | € 9,95

EDUCATIEHELD! 2018

> MANAGEMENT

WAT NOU LEREN? Nieuwsgierigheid, flexibiliteit en een open mind, dat is wat kinderen volgens Martijn Aslander op school moeten leren. Hij sprak op 31 oktober in Zeist op het symposium ‘De lat omhoog’ waarbij hij zijn visie gaf op de maatschappelijke ontwikkelingen en de rol van techniek daarin. Wat betekent het voor de toekomst van het onderwijs? “Ga kinderen vooral leren leren.”

PRESENTATIE VAN MARTIJN ASLANDER TIJDENS SYMPOSIUM ‘DE LAT OMHOOG’ OP 31 OKTOBER 2017 VERSLAG DOOR ERIK STAAL

44

Erik Staal is freelance webredacteur voor educatiehelden.nl en eigenaar van Erik Staal Tekst & Fotografie (www.erikstaal.nl).

V

oor de mensen die denken dat dit Sciencefiction is, nee, het hele seizoen van ‘House of Cards’ en ‘Desperate Housewives’ zit al in DNA.” De wonderbaarlijke opslagcapaciteit van DNA is een van de zaken waarmee Martijn laat zien waar het naar toe gaat in wat hij noemt ‘de netwerk en informatie samenleving’. Hij betoogt dat ontwikkelingen in de maatschappij steeds sneller gaan doordat mensen verbonden zijn in netwerken en alle informatie - vooral in de nabije toekomst - voorhanden is voor iedereen.

PETRISCHAAL INFORMATIE

“De opslagcapaciteit van DNA is ongekend. Er passen 300.000 dvd’s vol met data in één gram DNA. Dat zijn acht kratten van een kubieke meter, zonder hoesje, met unieke data. Dat zijn alle boeken op aarde in alle talen inclusief kook- en stripboeken, alle handleidingen, alle muziek, alle films en tv-series, alle foto’s die u gemaakt heeft, plus nog een beetje meer.

Maar nou komt het: daar kun je miljoenen kopieën per uur van maken door het op kweek te zetten in een petrischaal. Tussen nu en een jaartje of veertien denk ik, kun je

alle informatie op aarde oneindig kopiëren zonder meerkosten. Dit is het einde van privacy, databeveiliging en van copyrights; het is allemaal voorhanden voor iedereen.”

JONGE FUNTREPRENEURS

Het grote voordeel van gemakkelijke toegang tot informatie laat Aslander zien aan de hand van het voorbeeld van Jack Andraka, een jongen van veertien, die naar een oplossing zocht voor het snel detecteren van alvleesklierkanker, omdat een goede huisvriend van zijn ouders aan deze ziekte overleed. “De diagnose van alvlees-

Foto Yorinde Zomer

> MANAGEMENT

45

klierkanker is duur en complex omdat die alvleesklier diep in je lijf zit, dus je kunt er moeilijk bij. Meestal ben je daardoor te laat. Jack pakte twee gratis tools, die binnenkort in handen zijn van vijf tot zes miljard mensen op aarde: Google en Wikipedia, en hij ging op zoek naar diagnosemethodes voor alvleesklierkanker. En binnen twee jaar ontdekte dit jochie een manier die 196 keer sneller, 400 keer nauwkeuriger en 26.000 keer goedkoper is dan alle bestaande methodes. De overlevingskans gaat van 2% naar 98%.

Er is een hele generatie aan jonge

‘funtrepreneurs’, aan het kutten, aan het klooien, aan het uitproberen. En die maken dingen omdat ze het kunnen en de tools in handen hebben. Je hebt niet langer kapitaal en grote organisaties of officiële kennis nodig om iets uit te proberen.”

MILJARDEN MENSEN

Een andere reden voor de snelle veranderingen in de maatschappij is volgens Martijn het cumulatieve effect van netwerkeffecten. Wat zijn netwerkeffecten? “De eerste man die ooit een fax kocht, had daar niks aan. Totdat iemand an-

ders zo aardig was om ook een fax te kopen. En de duizendste die een fax kocht voegde waarde toe aan allereerste 999 faxen. Elk knooppunt die je toevoegt aan een netwerk, zorgt voor een kwadratische stijging van de hoeveelheid inter-connectie mogelijkheden.

Omdat alle puntjes beter onderling verbonden kunnen worden; het wordt sterker, minder kwetsbaar.

Het is de architectuur van het web.

En dat geldt ook voor zaken als mobiele telefoons of Facebook.

Nou heb ik ontdekt dat er een cumulatief effect lijkt te zitten in die netwerkeffecten.”

EDUCATIEHELD! 2018

> MANAGEMENT PUZZELS

Alle vraagstukken op deze planeet kun je volgens Aslander beschouwen als puzzels. Via internet zijn deze puzzels zichtbaar, veel puzzelstukjes voorhanden en veel puzzelaars met elkaar verbonden.

“Wat er dus gebeurt, is dat we in de komende tien jaar in een rap tempo puzzels oplossen, die gisteren complex, onmogelijk of extreem duur waren en morgen snel, makkelijk en gratis.”

INDIVIDUEEL DOMMER

“De samenleving verandert steeds, zorg maar dat ze daarvoor klaar zijn.”

Foto Yorinde Zomer

46

Als geeft Aslander de introductie van de zwart-wit tv. Het heeft redelijk lang geduurd voordat die algemeen goed was. De overgang naar een kleurentelevisie ging veel sneller en naar de flatscreen nog sneller. Martijn: “Dus er zit een soort versnellingseffect in. Geldt ook voor sms’jes, die wilden we helemaal niet. Gedoe, gezeur.

WhatsApp in een keer, bahm! En nou komt het: op de dag dat Facebook aankondigde dat ze WhatsApp wilden overnemen, stapten er 50 miljoen mensen binnen een dag over op Telegram, een andere app. Dus de onderliggende

wetmatigheid is dat de krachten steeds groter worden en dat het effect steeds sneller gaat. Het hoogtepunt was vorig jaar zomer, toen gingen 750 miljoen mensen in één keer massaal hetzelfde doen binnen drie maanden: Pokémon GO. Dat is een eerste signaal van iets wat er binnen nu en een jaar aankomt, waarbij een miljard mensen binnen een week hetzelfde doen. Daarna twee miljard mensen die binnen een dag hetzelfde doen en 4 miljard mensen, niet veel later, die binnen een uur hetzelfde adopteren. Dit is het cumulatieve effect van die netwerkeffecten.”

Aslander ziet in het leren een grote rol weggelegd voor de techniek.

Hoewel technologie ons volgens hem gemiddeld dommer maakt op individueel niveau, worden we op mensheidniveau een miljoen keer zo slim. Je hoeft dan ook niet bij alles parate kennis te hebben. Wil je weten wat een object voorstelt, kijk je er bijvoorbeeld naar door de lens van de camera van je smartphone. Een datalaag die over de werkelijkheid heen wordt gelegd, geeft vervolgens uitleg, eventueel met een filmpje of een vertaling.

Een andere techniek waarmee je kunt leren, is dat je hersenen rechtstreeks via elektrodes informatie toegediend krijgen. Spaans voor op de camping in een kwartier; Martijn ziet het in 12 jaar gebeuren. En met bijvoorbeeld de ontwikkelingen op het gebeid van spraakherkenning wordt spelling overbodig.

Wat volgens hem nog wel relevant blijft in de taak voor scholen is kinderopvang. “Als je de scholen sluit is het eerste wat er mis gaat dat ouders niet meer naar hun werk kunnen. Verder moeten we kinderen leren omgaan met andere kinderen. Dat is handig, omdat er heel veel mensen op de planeet wonen. Het derde onderdeel is maatschappijleer. De samenleving verandert steeds, zorg maar dat ze daarvoor klaar zijn. En leer kinderen leren. Leer ze ook dat ze vragen mogen stellen en dat fouten vitamines zijn.

> MANAGEMENT

PARNASSYS | WMK ZET SCHOOL AAN HET ROER BIJ

KWALITEITSBELEID ParnasSys en WMK-PO slaan de handen ineen met ParnasSys | WMK. Hiermee willen ze scholen alle middelen geven om zelf efficiënt de onderwijskwaliteit te regelen. Want zo hoort het.

Dirk Jan Timmer, directeur van ParnasSys: “Wij gaan niet vertellen hoe je kwaliteitsbeleid moet voeren, we geven je wel alle middelen om het te doen.”

INTERVIEW DOOR LUUK TALENS

Luuk Talens is een tekstschrijver en journalist uit een gezin met twee onderwijzers en een onderwijskundige. Hij schrijft regelmatig interviews, portretten, persberichten en blogs over onderwijs en innovatie. Kijk voor meer op www.luuktalens.nl.

A

ls bestuur- of directielid weet je wat jouw school nodig heeft. Je kent de leerlingen, je kent het team en je kent de wijk. Je weet wat realistische ambities zijn en met welke uitdagingen je te maken hebt. Daarom wil je de ruimte hebben om je eigen kwaliteitsbeleid uit te voeren. Je wil zelf kwaliteitsdoelen formuleren, monitoren en realiseren.

47

Die vrijheid is er nu. Door het veranderde toezichtkader van de Inspectie van het Onderwijs krijgen scholen de kans om, naast de bestaande basisnormen, zelf de regie te nemen in het borgen en verbeteren van de onderwijskwaliteit.

De kans om eigen ambities waar te maken en in te spelen op de eigen behoeften, in plaats van voorgeschreven landelijke regels.

Een goede ontwikkeling, maar hoe voer je dit effectief en eenvoudig uit? Met de heersende werkdruk zit immers niemand te wachten op extra administratieve taken. Een externe adviseur kan uitkomst bie-

Foto Tom van Limpt

EIGEN AMBITIE

den, maar dat gaat gepaard met hoge kosten en wees eerlijk: dan heb je nog niet de volledige verantwoordelijkheid.

PARNASSYS | WMK

Om scholen de juiste middelen te geven om zelf het kwaliteitsbeleid goed te regelen slaan ParnasSys

en de partijen achter WMK-PO (Uitgeverij Koninklijke Van Gorcum en Kwest Online) de handen ineen met ParnasSys | WMK . “Met de software van ParnasSys | WMK kun je eenvoudig kwaliteitsdoelen vaststellen, de uitvoering controleren door middel van vragenlijsten en de resultaten monitoren, vastEDUCATIEHELD! 2018

leggen en gebruiken’’, vertelt Dirk Jan Timmer, directeur van ParnasSys. “Het geeft je de middelen om zélf de onderwijskwaliteit te bewaken en te verbeteren waar dat kan. Doordat alle data automatisch wordt verzameld krijg je meer inzicht, zonder extra administratief werk.”

Het belangrijkste doel van ParnasSys | WMK is scholen de touwtjes in handen te geven op het gebied van kwaliteitsbeleid. Dat is namelijk essentieel voor beter onderwijs, zegt Timmer. “Alleen de school weet wat de kansen en behoeften van hun leerlingen en leerkrachten zijn. Nu kun je daar op een praktische manier zelf het kwaliteitsmanagement op aanpassen.’’

VAN MINIMALE EIS NAAR MAXIMAAL DOEL

48

Door eigen regie worden individuele ambities verankerd in het team en wordt het proces inzichtelijk en waardevol. “Stel dat je als school de ambitie hebt om een gezonde school te zijn. Dit stel je vast en je maakt een plan. Je gaat extra gymmen, elke dag twee stuks fruit eten en groenten gebruiken bij rekensommen. Vervolgens test je de resultaten met vragenlijsten.

Zien kinderen het verband tussen gezondheid en de rekensommen?

Voelen ze zich beter door de extra gymles? Is het antwoord ‘ja’ dan werken je plannen, is het antwoord ‘nee’ dan moet je iets anders bedenken. Je bent echter wel constructief bezig met het waarmaken van je ambitie en het verbeteren van de onderwijskwaliteit. Met alle inzichten en uitkomsten kun je gericht en planmatig aan de slag.”

Daardoor ontstaat een andere denkwijze, denkt Timmer. “In plaats van voldoen aan minimale normen, werk je nu aan het behalen van het maximale doel. Ben je nog tevreden met de verplichte gemiddelde CITO-score van 535 als je met goed beleid gemiddeld 540 kunt scoren? Uiteindelijk wil elke schoolleider het maximale uit zijn

Foto Roy Brinkhoff

> MANAGEMENT

“In plaats van voldoen aan minimale normen, werk je nu aan het behalen van het maximale doel.” team en leerlingen halen. Wij gaan niet vertellen hoe je dat moet doen, wij geven je wel de middelen om het te doen. Deze middelen zijn zo gebruiksvriendelijk dat je er prima zelf mee aan het werk kunt. Als je behoefte hebt aan een sparringpartner om het kwaliteitsbeleid verder te professionaliseren, dan is er een heel netwerk aan adviespartners die de school daarbij kan helpen.”

DE MIDDELEN

ParnasSys | WMK is vanaf 1 januari beschikbaar voor alle basisscholen.

In eerste instantie wordt WMKPO gekoppeld aan ParnasSys en managementsysteem Ultimview.

Scholen krijgen daarmee toegang tot een breed aanbod van vragenlijsten die je op eigen ambities en doelen kunt aanpassen. Uiteraard met Single Sign On waardoor je binnen ParnasSys | WMK met één keer inloggen toegang hebt tot alle e-mailadressen en persoonsgegevens uit ParnasSys. Ook worden

de opbrengsten in ParnasSys | WMK gevuld vanuit ParnasSys. Later in 2018 zullen koppelingen met Mijnschoolplan en Onsbeleidsplan worden gemaakt.

DOORONTWIKKELEN MET SCHOLEN

De koppelingen tussen de systemen zorgen er voor dat de informatie op de juiste plaatsen zichtbaar is en gebruikt kan worden. Dit bespaart tijd voor bestuurders, directeuren en kwaliteitsmedewerkers. Dirk Jan Timmer: “Naast het verlagen van de werkdruk willen we meer inzicht bieden zodat betere sturing op onderwijskwaliteit mogelijk wordt. In gesprek met gebruikers willen we er voor zorgen dat onze software nog beter aansluit bij de behoeften van het onderwijs.

Daarom organiseren we een speciale Pleindag met als thema kwaliteitsmanagement. Deze middag is in het voorjaar van 2018. Een mooie gelegenheid om ons te laten weten aan welke verdere ontwikkeling behoefte is.” ●

Koninklijke Van Gorcum wenst alle Educatiehelden

voor het schooljaar 2018-2019

De online editie van dit magazine bekijken? www.educatiehelden.nl/magazine Uitgeverij Koninklijke Van Gorcum BV Postbus 43 9400 AA Assen (0592) 37 95 55 uitgeverij@vangorcum.nl www.vangorcum.nl