DRUŠTVENA ODGOVORNOST I KVALITETA GRAĐENJA DRVENIH KROVOVA JAVNIH OBJEKATA U MAKEDONIJI

13. međunarodni simpozij o kvaliteti „KVALITETA I DRUŠTVENA ODGOVORNOST“, Solin, 15.-16.3.2012.

DRUŠTVENA ODGOVORNOST I KVALITETA GRAĐENJA DRVENIH KROVOVA JAVNIH OBJEKATA U MAKEDONIJI THE SOCIAL RESPONSIBILITY AND CONSTRUCION QUALITY OF WOODEN ROOFS OF PUBLIC BUILDINGS IN MACEDONIA

Prof. dr. sc. Sulejman Meta Fakultet Primenjenih Nauka Državni Univerzitet-Tetovo, Macedonia E-mail: metas59@yahoo.com

UDK/UDC: 694:006.3/.8+005.6 Pregledni rad/Review Primljeno: 1. veljače, 2012./Received: February 1st, 2012 Prihvaćeno: 14. veljače, 2012./Accepted: February 14th, 2012

Izvor: Zbornik radova 13. međunarodnog simpozija o kvaliteti Kvaliteta i društvena odgovornost, Hrvatsko društvo menadžera kvalitete, Zagreb, Solin, 2012, str. 203-211.

SAŽETAK Drvene krovne konstrukcije koje su se srušile kao posljedica udara vjetra, na osam javnih objekata u Makedoniji, uzrokovale su veliku materijalnu štetu i posljedice po život i sigurnost građana, što je bilo povodom da se provedu istraživanja o društvenoj odgovornosti za kvalitetu izgradnje i rekonstrukcije krovova. Istraživanja koja su vršena u cilju utvrđivanja uzroka rušenja krovova bila su usmjerena u nekoliko smjerova, prije svega na zakonske propise o izgradnji, kvalitetu građenja, upotrijebljeni materijal, kontrolu i tehnički prijem izgrađenih krovova. U radu su prikazani rezultati istraživanja koji su pokazali da nisu poštovani postojeći zakonski propisi o izgradnji drvenih krovnih konstrukcija, zatim iznijeti su nedostatci i nedosljednost same izrade i uporabe građevinskog materijala, neadekvatna tehnička kontrola kao i društvena odgovornost za posljedice i ekonomsku štetu. Na kraju su date preporuke i mjere koje treba poduzeti radi poboljšanja postojećeg stanja.

Ključne riječi: društvena odgovornost, kvaliteta građenja, drveni krovovi.

1. UVOD Građevinski objekti nisko i visokogradnje trebaju biti zaštićeni od vremenskih utjecaja, posebice padalina poput kiše, grada i snijega. U Makedoniji veći broj objekata ima nagibne krovove, dok jedan manji broj ima ravne krovove. Objekti koji imaju ravne krovove zaštićuju se izolacijom koja tijekom vremena, zbog velike temperaturne razlike i drugih razloga, popušta i dolazi do curenja i vlaženja samog objekta. Pored toga što se oštećuje hidro-izolacija, dolazi i do destrukcije završne armirano-betonske ploče koja gubi prvobitna svojstva. Izgradnja javnih i privatnih objekata s ravnim krovovima bio je trend zadnjih desetljeća, međutim isti su se pokazali nepraktičnima zbog navedenih nedostataka. Zadnjih godina, zbog sve veće potražnje stambenog prostora, izgrađene su nadgradnje na postojećim objektima, najčešće kao mansarde, ali u većini slučajeva podizana su i nadograđivana i po dva nova kata (slika 1). Ovaj trend građenja nadgradnje na objektima dovodi do promjene stabilnosti samih objekata te izravno utječe na stabilnost krovova koji se podižu na novu

visinu, sam objekt postaje dominantan, zahtijeva nove parametre proračuna i dimenzioniranje.

Nadgradnje kao i rekonstrukcije krovova izvođene su i na javnim objektima. Zbog dotrajalosti kao i promjena vršenih na objektima, zadnjih godina prisutna je izgradnja novih krovova ili rekonstrukcija postojećih. S tim u vezi rekonstruirani su krovovi na javnim objektima kao što su: općinske zgrade, bolničke ustanove, škole, vrtići kao i kod objekata druge javne namjene.

Slika 1. Promjena visine postojećeg objekta nadgradnjom od dva nova kata

Izvor: Izradio autor.

Zadnjih godina, na području Makedonije dogodilo se nekoliko havarija na javnim objektima, na kojima su stradale krovne konstrukcije koje su se zbog vjetra srušile sa zgrada i time ugrozile ljude i materijalna dobra. Stradale su krovne konstrukcije na tri bolnice: u Ohridu, Gostivaru i Tetovu kao i u nekoliko škola: u osnovnim školama u Trapčin-Dolu kod Kičeva, u Ohridu, u selu Debarce i selu Bogovinje kod Tetova kao i na gimnaziji u Tetovu.

Prilikom pada krova sa zgrade bolnice u Tetovu, smrtno je nastradala jedna osoba dok je teške povrede zadobilo više osoba. Počinjena je i veće materijalne štete. Krovna konstrukcija bolnice u Tetovu prethodno je bila dva puta rekonstruirana, međutim srušila se pod naletom vjetra (slika 2). Siječnja 2012. godine srušio se i krov škole u selu Debarce kod Tetova.

Slika 2. Srušeni krov bolnice u Tetovu

Izvor: Izradio autor.

Slika 3. Srušeni krov škole u Debarcu-Tetovo

Izvor: Izradio autor.

Prilikom očevida kao i dokumentiranja činjeničnog stanja, utvrđeno je mnogo nedostataka kod svih rekonstrukcija, prije svega kod izrade i montiranja samih drvenih konstrukcija, ali i u procesu provedbe natječaja, nadzora i tehničkog prijema. Anomalije koje su dovele do rušenje krovova, uglavnom su subjektivnog karaktera. Prilikom utvrđivanja razloga koji su doveli do rušenja krovova, utvrđeno je da se u svim fazama izgradnje nisu poštovali, prije svega, zakonski propisi o projektiranju, zatim revizija, kvaliteta materijala, kvaliteta nadzora, kvaliteta izrade kao i tehničkog prijema.

2. MATRIJAL I METODE Kako bi se utvrdili uzroci koji su doveli do rušenja krovova, provedeno je istraživanje u nekoliko smjerova i to: • Zahtjevi zakonskih propisa o izgradnji; • Zahtjevi projektiranja; • Kvaliteta upotrijebljenog materijala; • Kvaliteta izvedbe; • Kontrola kvalitete izvedbe i tehnički prijem.

2.1. Zakonski propisi U Makedoniji ne postoji poseban zakon o tehničkim propisima za drvene konstrukcije, tako da se ova materija općenito regulira zakonima za izgradnju (Sl. Vesnik RM br. 130 od 28.10/2009 i br. 39 od 2006 godine).

Prvi zakon uređuje pitanja izgradnje, osnovne zahtjeve koje treba ispuniti izgrađeni objekt, potrebnu projektnu dokumentaciju za dobivanje građevinske dozvole, prava i obaveze sudionika u izgradnji, način uporabe i održavanje građevina, kao i druga pitanja važna za izgradnju.

Drugi zakon uređuje uvjete za puštanje građevinskih proizvoda na tržište, postupke atestiranja u sukladnosti s tehničkim specifikacijama, provođenje posebnih postupaka za priznavanje sukladnosti, kao i druga pitanja od važnosti za građevinski proizvod.

2.2. Zahtjevi projektiranja Projektni zadatak koji se odnosi na projektiranje i dimenzioniranje drvenih krovnih konstrukcija, uglavnom zahtjeva ove elemente: - Kotiranu projekciju osnove objekta s izgledom krova i svim elementima sustava; - Određeni razmak između rogova (≈60-100cm); - Rastojanje između krovnih poveznica (≈300-500cm); - Nadmorsku visinu do koje se izgrađuje objekt, - Zonu vjetrova (ovisno o brzini vjetrova, postoje I., II. i III. zona); - Visinu objekta i stupanj zaštićenosti; - Opterećenje snijegom; - Težinu vlastite konstrukcije; - Vrstu pokrova; - Težinu unutarnje konstrukcije (izolacija i sl.); - Eventualno opterećenje koje predstavljaju radnici (P=1,0 kN); - Kvalitetu klase drvene građe (obično se predviđa II. klasa); - Tesarske veze, spojna sredstva i način ankeriranja; - Dodatne elemente i zavisnost od strukture same krovne konstrukcije.

Kod srušenih krovova nije bila dostupna projektna dokumentacija kao ni podaci o nadzoru i tehničkog prijemu, što je onemogućilo izvršenje revizije i utvrđivanje eventualnih uzroka pogreške.

2.3. Kvaliteta materijala Kod svih navedenih krovnih konstrukcija, kao primarni materijal upotrijebljeno je puno masivno drvo od jele (Abies alba), smrče (Picea excelsa) kao i borovina (Pinus sp).

Zakonski propisi kao i načela projektiranja predviđaju da materijal koji se treba ugraditi u konstrukcije, mora ispunjavati određene zahtjeve, posebno treba biti u granicama dozvoljenog i standardiziranog. Kod krovnih konstrukcija, prilikom izrade troškovnika i dimenzioniranja, uobičajeno se predviđa građa II. klase.

Slika 4. Nestandardna drvena građa

Slika 5.Vezivanje vijenca krova armaturom

Izvor: Izradio autor.

Izvor: Izradio autor.

Materijal koji je upotrebljavan kod krovnih konstrukcija, prije svega nije odgovarao standardima, s mnogo nedostataka kao: kvrge veličine više od 1/3 poprečnog presjeka i prijelaze kroz cijeli poprečni presjek greda; trulež i obojenost drveta; oštećenja od insekata (slika 4); pogreške u izradi, neobrađenost završetaka; nepravilnost i usukanost vlakana; neodstranjena srž i kora drveta kao i još mnogo drugih nedostataka drveta. U gotovo svim elementima konstrukcije uočeno je više pogrešaka na nosivim elementima, kao što su grede, stupovi te na daskama ispod limova.

2.4. Kvaliteta izvedbe Sama izvedba krovnih konstrukcija kao i montaža elemenata sastava na svim krovovima imale su brojne nedostatke, posebno kad se radi o zanatskim radovima tesarstva i stolarstva koji nisu ispunjavali standarde izgradnje.

Ankeriranje krovne konstrukcije i povezivanje s armirano-betonskom konstrukcijom, vršeno je vezivanjem tankom armaturom ili ubačenim klinovima i betonom (slike 5 i 7), pri čemu je veza bila labava, što je i omogućavalo gibanje krovne konstrukcije na vjetru, a zatim i rušenje. Na slikama 5 i 7, uočava se nekvalitetna izvedba, po završetku montaže krovnih konstrukcija, jer nisu uklonjeni viškovi i otpadci materijala kao što su: okrajci drveta, komadi lima, žica, silikonske boce, čavli i drugo.

Svi tesarski radovi izvođeni su upotrebom primitivnog alata, nisu poštovani zahtjevi za geometriju samih stolarskih veza, upotrebljavani su samo čavli kao spojna sredstva i to u nedovoljnoj količini.

Nakon rušenja svih spomenutih krovova, na osnovama istih se moglo pronaći veliku količinu otpadnog materijala, pri čemu se uočavao i veliki sanitarni nered koji su ostavili izvođači koji su izvodili građevinske radove. 2.4.

2.4 Slika 6. Gruba tesarska veza bez geometrije

Slika 7. Neadekvatno ankeriranje armaturom

Izvor: Izradio autor.

Izvor: Izradio autor.

Kod krovova koji su bili rekonstruirani ili dograđivani, pored regularne, upotrijebljena je i drvena građa koja je prethodno bila korištena u druge svrhe, ista je bila oštećena od djelovanja atmosferilija.

2.4. Kontrola kvalitete izvedbe i tehnički prijem Iz predstavljenih faktora koji su bili presudni za rušenje krovova, može se ustvrditi da nije bilo kontrole u svim fazama izgradnje, posebno kod: prijema materijala, kvalitete izvedbe, upotrebe tesarskih veza, spojnih sredstava, ankeriranja krova za osnovu kao i neadekvatna upotreba spojnih sredstava. Tehnički prijem kod svih krovova vršen je od strane nekompetentnih i neprofesionalnih komisija, pri čemu iste nisu imale uvid u sve faze izgradnje, jer prilikom kontrole nisu mogle vidjeti unutrašnjost krovne konstrukcije budući je ista bila zatvorena sa svih strana.

3. ZAKLJUČCI I PREPORUKE Društvena odgovornost, također i opasnost nastala rušenjem osam krovnih konstrukcija, kao i nastala materijalna šteta, daju do znanja da treba poduzeti odlučne mjere u budućnosti, kako bi se eliminirali nedostatci koji nastaju prilikom izgradnje krovova. Također se može zaključiti i o stvarnim uzrocima. Preporuke za daljnje postupanje u smislu trajnog uklanjanja uzroka ovakvih nesreća bile bi: 1. Uvesti red i poštivati zakonske propise građenja drvenih krovnih konstrukcija. U zakon o izgradnji ugraditi posebne tehničke standarde za drvene konstrukcije po uzoru na propise Europske Unije.

2. Komisije za tehnički pregled trebaju činiti kompetentne osobe. Kontrola izgradnje treba biti permanentna, u svim fazama izgradnje.

3. Posebnu pažnju posvetiti ankeriranju osnove krovne konstrukcije za armiranobetonske nosače, prestati s dosadašnjom praksom vezivanja žicom i armaturom, koja se pokazala neadekvatnom. Osnove krovova moraju se pričvršćivati specijalnim ankerima koji moraju biti atestirani i odgovarati standardima.

4. Drvena građa koja se upotrebljava za izgradnju krovova treba prethodno biti ispitana, posebno njeno zdravstveno stanje kao i kvaliteta klasa.

5. Izvršiti kontrolu ostalih krovnih konstrukcija koje su se srušile, kako u buduće ne bi došlo do havarija i ugrožavanja ljudi i materijalnih dobara.

6. Radove izgradnje i rekonstrukcije drvenih krovova prepustiti stručnim organizacijama, kompetentnim izvođačima i specijaliziranim institucijama.

7. Podići razinu kvalitete izvedbe drvenih krovnih konstrukcija uvođenjem višeg stupnja obrade (hoblanje drvene građe) i zaštite drveta, kao i odstranjivanje defekata drveta prije montaže u krovnu konstrukciju.

8. Drvena konstrukcija treba, nakon rekonstrukcije odnosno adaptacije građevine čiji je sastavni dio, imati tehničke karakteristike koje će omogućiti zadovoljavajuću mehaničku otpornost i stabilnost konstrukcije.

9. Permanentno, u zadanim vremenskim intervalima, treba provoditi periodičnu kontrolu na svim krovovima koji su izgrađeni kao i krovovima koji su se srušili, da bi se poduzele odgovarajuće korektivne mjere, kako ne bi došlo do novih havarija.

Abstract: THE SOCIAL RESPONSIBILITY AND CONSTRUCION QUALITY OF WOODEN ROOFS OF PUBLIC BUILDINGS IN MACEDONIA Wooden roofs that have collapsed as a result of shock effect of the wind, the eight public buildings in Macedonia, have caused great damage and consequences for the lives and safety of citizens, it is ordered to carry out research on social responsibility for the quality of construction and reconstruction of the roof. The studies that were performed to determine the reasons for the suffering of the roofs had been directed in several directions, especially on the legal regulations concerning the construction, quality of construction, material used, the control and the constructed roof. This paper presents the results of studies that have shown that they are not complied with existing legislation on the roof construction structures made of wood, then you take out the shortcomings and inconsistencies and use of building materials, inadequate technical control and responsibility for the consequences of social and economic damage. At the end of the recommendations and measures to be taken to improve the current situation.

Key words: social responsibility, quality of construction, the wooden roofs.

7. LITERATURA 1. Adam J., Hausmann K. and F. Junter, Industrial buildings - A design manual, Basel-BostonBerlin, 2004.

2. Bjelanović, Andrijana i Vlatka Rajčić, Drvene konstrukcije prema europskim normama, Zagreb, 2007.

3. Ilić, S.,Klasični drveni krovovi, Beograd, 1992.

4. Meta, S, “Studimi krahasues i disa vetive fiziko-mekanike të drurit të rrobullit (Pinus heldreichiiChrist) që rritet në disa lokalitete në Bjeshkët e Nemuna”, Tiranë, 2004.

5. Meta, S. “Nekvalitetne drvene krovne konstrukcije i njihova opasnost po okolinu“,VI. Međunarodno savetovanje na temu: Rizik i bezbednosni inženjering (International conference on Risk and Safety Engineering), Kopaonik, 2011.

6. Meta, S, “Pričini za rušenjeto na drvenite krovni konstrukcii na nekolku javni objekti vo Makedonija“, Spisanie “PRESING“, god I/fevruari Skopje, 2011.

7. Стефановски, В. i Б. Рабаџиски, Примарна преработка на дрвото - I дел пиланска преработка на дрвото, Скопје, 1994.

8. Šoškić, B. M. i Z. D. Popović, Svojstva drveta, Beograd, 2002.

9. Wilson, K. and D. J. B. White, The anatomy of wood: its Diversity and Variability, London, 1986.