ئاسۆیه‌ك بۆ خزمه‌ت و په‌یامی مرۆڤایه‌تی
ی ئیمتیاز خاوه‌ن ی كوردستان ی ته‌ندروست ی كارمه‌ندان سه‌ندیكا ی فه‌ریق قاره‌مان سه‌رنووسه‌ر :هاد Hadi_qaraman@yahoo.com ی موبایل07701549403 : ژماره ی مامۆستایان ناونیشان :هه‌ولێر ـ گه‌ڕه‌ك شه‌قامی دوو سایدی ئااڵ
www.healthsyndicate.org
ساڵی دوو‌ه‌م -ژماره (2014-1-22 )7
healthsyndicate
هۆله‌ندا یه‌كه‌مین ی جیهان ه له‌خۆراك ی ته‌ندروستیدا هێمن ئه‌حمه‌د ڕێـــكـــخـــراوی ئــۆكــســفــامـ ی نــێــوده‌وڵ ـه‌ت ـی بــۆ فــریــاكـه‌وتــن وگه‌شه‌پێدان ڕایگه‌یاند كه واڵتی هۆڵه‌ندا لـــه‌ڕووی دابینكردنی خۆراكی ته‌ندروست پێش فه‌ره‌نسا وسویسرا كه‌وتووه وپله‌ی یه‌كه‌مه ل ـه‌جــیــهــانــدا وهـــــه‌ردوو ۆالتــی ئه‌مه‌ریكا ویابان نه‌یانتوانیوه هیچ شوێنێك له‌نێو باشترین ()20 وواڵت ـی جیهان به‌ده‌ست بهێنن وچــاد له‌كۆتای لیستی تازه‌ی ڕێكخراوه‌كه‌دایه كه ( )125ووالتی له‌خۆ گرتووه وله‌دوای ئه‌سیوبیا وئه‌نگۆالوه‌یه .
هه‌روه‌ها گه‌وره‌لێكۆڵه‌ره‌وه ی ئۆكسفام (دیــبــۆرا هـــاردون) كه ئه‌نجامه‌كانی كۆكردۆته‌وه له‌چاوپێكه‌وتنێكدا ووتی :هۆله‌ندا بازاڕێكی نوێ ی بۆپێداویستیه‌كانی خــۆراك دابینكردووه به‌نرخێكی نــزم وجێگیروله‌ڕووی جــۆره‌وه خـــواردنـــێـــكـــی هـــاوســـه‌نـــگ وبه‌ڕێگایه‌كی بــاش بنه‌ماكانی خۆراكی ته‌ندروستی دابینكردوه جیاواز له‌ووالتانی تری جیهان ووالت ـه ئه‌وروپیه‌كان له‌سه‌ره‌تا كۆمه‌ڵه‌ی لیسته‌كه‌دان و به‌اڵم وواڵتــانــی ئـه‌فـه‌ریــقــاو الوس و به‌نگالدیش وپاكستان وهندستان له‌ڕیزبه‌ندی سێهه‌می كۆمه‌ڵه‌كه‌ن
له‌لیسته‌كه‌یاندا . رێـــكـــخـــراوی ئــۆكــســفــام ڕونیكرده‌وه كه چه‌ندین ژماره‌ی نـــوێ ئـــاشـــكـــراكـــراوه بـــه‌وه‌ی كه‌هه‌موو ڕۆژی ( )840ملیۆن كـــه‌س ل ـه‌جــیــهــانــدا بــه‌ده‌ســت برسیه‌تیه‌وه ده‌ناڵێنن ودوایكردوه له‌سه‌رئاستی جیهان گۆڕانكاری ل ـه‌ڕێــگــاكــان ـی بــه‌رهــه‌م هێنان ودابـه‌شــكــردنـی خـــۆراك بكرێت لــێــكــۆڵـه‌ره‌وان پێشبینی ئـه‌وه ده‌كــه‌ن كه گۆڕانكاری له‌كه‌ش وهه‌وا ببێته هۆی به‌رزبونه‌وه‌ی هه‌ڕه‌شه ومه‌ترسی برسیه‌تی له رێژه‌ی %20بۆ %50له‌ساڵی2050 دا.
بزان ه خواردنی قاچ ی مریشك به‌سوود‌ه یان زیان به‌خشه
مریشكدا دۆزیوه‌ته‌وه ،كه به‌سوودن سروه كه‌مال بۆ چاره‌سه‌ری به‌رزبونه‌وه‌ی فشار ی ی خوێن ،یه‌كێك له‌و مادانه بریتیه لێره‌دا بزانه خواردنی قاچ مــریــشــك بـــه‌ســـووده یـــان زیــان ل ـه (كــۆالجــیــن) .تــوێــژه‌رن له‌و به‌خشه سایتی ئه‌لعه‌ره‌بیه نێت لێكۆڵینه‌وه‌یه‌دا ماده‌ی (كۆالجین) باڵویكرده‌وه ،كه توێژه‌ره‌وان چوار یان له‌قاچی مریشك ده‌ركرد‌و وه‌ك جــۆر مــاده‌ی پرۆتینیان له‌قاچی خــۆراك دایــان به‌و مشكانه‌ی كه
فشاری خوێنیان هه‌بوو ،ده‌ركه‌وت ئه‌و مشكانه‌ی ماده‌ی (كۆالجین) ه كـــه‌یـــان خـــــــواردووه ،دوای هه‌شت كاتژمێر فشاری خوێنیان ب ـه‌ڕێــژه‌ی ـه‌ك ـی بـــاش دابـــه‌زیـــوه، بـه‌بـه‌راود بـه‌و مشكانه‌ی كه ئه‌و ماده‌یه‌یان پێ نه‌دراوه. .
چاره‌سه‌ری رشانه‌وه‌ی سه‌فه‌ر چییه؟ نازنين عوسمان گـــه‌لـــێـــك كـــــه‌س لــه‌كــاتــی س ـه‌ف ـه‌ركــردن ب ـ ه ئۆتۆمبیل یان شه‌مه‌نده‌فه‌ر یان فڕۆكه ،هه‌تا به‌له‌م و كه‌شتیی ده‌ریا دووچاری رشانه‌وه‌ی س ـه‌ف ـه‌ر یــان ده‌ردی جــوواڵن ـه‌و‌ه ( )Motion sicknessده‌بن كه له‌وانه‌ی ه به شێوه‌یه‌كی كتوپڕ ب ه چه‌ند نیشانه‌یه‌ك سه‌رهه‌ڵبدات وه‌ك س ـه‌رســووڕان ،ره‌نــگ هه‌ڵبزركان، ئــاره‌قـه‌یـه‌كــی ســـارد ،خێرابوونی هه‌ناسه ،سه‌رئێشه ،ناڕه‌حه‌تی ل ه ناوچه‌ی سكدا ،زیادبوونی ده‌ردانی لیك ،له‌وانه‌ش ه ك ه ببێت ه ئه‌گه‌ری هێڵنج یــان رشــانــه‌و‌ه ك ـه مــرۆڤ
الیكی
په‌یجی
cate
yndi
تووشی بێهێزی و هیالكی ده‌كات. زیاد رشانه‌وه ده‌بێته هۆی دابه‌زینی په‌ستانی خوێن و كه‌مبوونه‌وه‌ی شل ه ل ه له‌شدا Dehydration ده‌بێت ه هۆی وشك بوونه‌وه .مێشك ل ه رێگای چاوه‌كان و گوێی ناوه‌و‌ه هه‌ست ب ـه‌و جــوواڵن ـه‌وه‌ی ـه‌ی له‌ش ده‌كات ،هه‌روه‌ها ب ه رێگای ماسوولك ه و جومگه‌كان .له‌و كاته‌ی ك ه ئه‌و ی ك ه له‌م شوێنانه‌و‌ه ئیشاره‌تانه ده‌گـه‌نـ ه مێشك له‌گه‌ڵ یه‌كتریدا هه‌ماهه‌نگ نه‌بن ،ئه‌وا كێشه‌ی یان رشانه‌وه‌ی سه‌فه‌ر سه‌رهه‌ڵده‌دات. چــاره‌ســه‌ری رشــانــه‌وه‌ی سه‌فه‌ر: ب ه په‌یڕه‌وكردنی چه‌ند هه‌نگاوێك ئه‌گه‌ری سه‌رهه‌ڵدانی رشانه‌وه‌ی
سه‌فه‌ر كه‌م ده‌بێته‌وه ،بۆ نموون ه دانیشتن له‌سه‌ر گوشنی پێشه‌وه‌ی ئۆتۆمۆبیل یان له‌ناو فارگۆنه‌كانی پێشه‌وه‌ی شه‌مه‌نده‌فه‌ر ،هه‌روه‌ها دانیشتن له‌سه‌ر كورسییه‌كانی نزیك باڵه‌كانی فڕۆكه ،له‌گه‌ڵ سه‌یركردنی دوور باشتر‌ه ل ه خوێندنه‌وه ،هه‌روه‌ها هه‌ڵمژینی هـه‌وای پاك و راگرتنی سه‌ر به‌بێ جووڵه ،دووركه‌وتنه‌و‌ه ل ه جگه‌ره‌كێشان و خــواردن ـه‌وه‌ی ئه‌لكهول پێش سه‌فه‌ركردن .گه‌لێك ده‌رمــان به‌كاردێن بۆ رێگرتن ل ه سه‌رهه‌ڵدان و بۆ چاره‌سه‌ركردنی رشــان ـه‌وه‌ی سه‌فه‌ر ك ه ماوه‌یه‌ك به‌ر ل ه سه‌فه‌ركردن وه‌رده‌گیرێن ب ه شێوه‌ی ده‌نك یان ده‌رزی.
كاریگه‌رییه‌كان ی تێكچون ی هۆرمۆن له‌سه‌ر ژنان
و :هه‌رێز هۆرمۆنه‌كان رۆڵێكی گرنگیان هه‌یه له‌سه‌ر ژیانی كه‌سه‌كان، به‌تایبه‌تی ژنان .هه‌رچه‌نده ره‌نگه ملیۆنان ژن هه‌بن هیچ كێشه‌یه‌كی ته‌ندروستیان نه‌بێت ،به‌اڵم ره‌نگه كێشه‌ی تێكچونی هۆرمۆنیان هه‌بێت‌و ئه‌مه‌ش كار له‌سه‌ر ته‌ندروستیان ده‌كات .به‌شێوه‌یه‌كی گشتی ژنان له‌ته‌مه‌نی 20بۆ 40ساڵی توشی تێكچونی هۆرمۆن ده‌بــن ،به‌اڵم ئه‌گه‌ری رودان ـی له‌ته‌مه‌نه‌كانی تر هه‌یه بۆ نمونه له‌منداڵی ساوا كاتێك دایكه‌كه هه‌ست به‌گه‌وره‌بونی مه‌مكی ده‌كات ی بواری كوێره گرێیه‌كان، به‌هۆی بونی شیر له‌مه‌مكی .پسپۆڕ پرۆفیسۆر جۆن مونسون ،له‌له‌نده‌ن رایده‌گه‌یه‌نێت ،تێكچونی هۆرمۆنات له‌زیادبوندایه ئه‌مه‌ش به‌هۆی په‌ستان له‌سه‌ر گۆڕانكاریی رۆتینی ژیان‌و پرۆگرمی خواردنی خراپ كه ره‌نگه دو هۆكاری گرنگ بن بۆ گه‌شه‌كردنی نه‌خۆشییه‌كه .سه‌رجه‌م گۆڕانكاریه هۆرمۆنیه‌كان له‌ژنان روده‌ده‌ن كه تاوه‌كو ئێستا هۆكارێكی رونی نیه ئایا بۆ له‌ره‌گه‌زی نێردا نیه .پرۆفیسۆر جۆن مونسون رایگه‌یاندوه ملیۆنان هۆرمۆن له 11غوده‌ی له‌ش هه‌ن كه دابه‌شبون به‌سه‌ر هه‌مو له‌شدا، ئه‌و غودانه هه‌مو كاره فیسیۆلۆجیه‌كانی له‌ش رێكده‌خه‌ن‌و هه‌ر گرفتێك له‌هه‌ر غوده‌یه‌ك ئه‌بێته هۆی چه‌ندین كێشه‌ی ته‌ندروستی له‌له‌شدا .نیشانه‌كانی تێكچونی هۆرمۆنه‌كان به‌رباڵوه بۆیه زۆرجار هۆكاری راسته‌قینه‌ی نازانرێت .دیارترینیان دروستبونی كیسه له‌سه‌ر هێلكه‌دان‌و چه‌ند نیشانه‌یه‌كی تری وه‌ك ناڕێكی له‌سوڕی مانگانه یاخود نه‌مانی سوڕی مانگانه بۆ ماوه‌یه‌كی زۆر ،كه‌می ئاره‌زوه سێكسیه‌كان ،له‌بارچونی به‌رده‌وام ،زیادبونی موی له‌ش به‌تایبه‌تی له‌سه‌ر سك‌و گۆی مه‌مك ،هه‌ڵوه‌رینی قژ ،له‌پڕ زیادبونی كێش‌و دره‌نگ دابه‌زاندنی كێش ،هه‌ستكردن به‌هیالكی ،گۆڕانكاریی له‌مه‌زاج ،چه‌وربونی پێست‌و ده‌ركه‌وتنی زیپكه‌ی عازه‌به ،دواكه‌وتنی پرۆسه‌ی دوگیانی .باشترین رێگا بۆ ئه‌وه‌ی بتوانرێت كۆنترۆڵی هۆرمۆن بكرێت بریتیه له‌وه‌رزشكردن بۆ مــاوه‌ی نیو كاتژمێر ی چه‌ور‌و سوێر ،دابه‌زاندنی كێش له‌رۆژێكدا ،دوركه‌وتنه‌وه له‌خواردن بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ی كێشیان زۆره ،خواردنی شیره‌مه‌نییه‌كان‌و كالسیۆم له‌ته‌مه‌نی هه‌رزه‌كاریه‌وه.
خۆتا ن بكه
ths heal
ن ال یكی پ
ه‌یج ی خۆت
ate
ndic
ان
thsy
healthsyndicate@gmail.com
بكه‌ن
heal
الیكی
په‌یج
icate
ی خۆ تان ب
synd
كه‌ن
th heal