Kunstprikkels
Een kunstzinnige ontdekkingsreis binnen peutergroepen van Nijmegen met violiste Tessa Zoutendijk & haar zes gasten
Kunstprikkels
Het project Kunstprikkels is ontstaan op initiatief van Stichting Kunst met de Paplepel in samenwerking met KION (Stichting Kinderopvang Nijmegen) en Kinop.
Kunst met de Paplepel was op zoek naar een samenwerkingspartner om gedurende een lange tijd zijn doel uit te voeren: het creëren van ontmoetingen tussen artiesten en (heel) jonge kinderen. Een jaar geleden heeft KION ervoor gekozen om dit project te faciliteren en om samen de impact op de kinderen te observeren.
Zes maanden lang werden kinderen tussen 2,5 en 4 jaar, samen met de mensen om hen heen, uitgenodigd om op een ontdekkingsreis te gaan met kunstenaars uit diverse artistieke disciplines waarbij muziek centraal staat. De resultaten van deze artistieke avonturen werden afgerond met een voorstelling waar de kinderen, begeleid door hun ouders en pedagogische medewerkers, de kans kregen om hun ervaringen te delen met een breder publiek.
Net als met andere projecten, heeft Kunst met de Paplepel gekozen voor een benadering waarbij het proces centraal staat. Hierbij ligt de nadruk op de kennismaking met kunst en de kunstenaars zelf. De kinderen verkennen nieuwe vormen van expressie, gebaseerd op de expertise van de kunstenaars.
Parallel hieraan omarmen de kunstenaars de spontane en zintuiglijke aard van de kinderen tijdens hun ontdekkingsreis. De artiesten fungeren als gidsen, die de kinderen uitnodigen om dieper in hun spel te duiken.
Het kernaspect van dit project betreft zes bezoekmomenten, waarbij twee artiesten de peutergroepen bezoeken. Samen met hun pedagogische begeleiders hebben de kinderen nieuwe werelden kunnen verkennen, die van klank, beeld en beweging.
Tijdens het project werden de pedagogische medewerkers ook actief betrokken en mee genomen in het spel zodat ze, na ons bezoek, hun ervaring kunnen doorgeven en gebruiken in de groep met de kinderen.
Het project is mede mogelijk gemaakt door het Fonds voor Cultuurparticipatie, het Cultuur Fonds en het Preventie platform (gemeente Nijmegen)
Kunst met de Paplepel
KunstmetdePaplepelbrengtheeljongekinderen(0-6jaar)incontactmet kwaliteitskunst.KunstmetdePaplepelbetekenteenontmoetingtussenkinderen, hunnaasteomgevingenkunstenaars.Doorhetcontactmetprofessionele artiestenlerenkinderenènhunbegeleiderszichzelfendewereldomhenheen beterkennen.Samenverkennenzeklanken,beelden,emotiesenbelevenze mooieenbijzonderemomenten.
KunstmetdePaplepeliseeninitiatiefvanMarieMeyran.VoorzenaarNederland kwam,heeftMarietienjaarinFrankrijkgewerktomdekunstvormopera toegankelijktemakenvooreenbreedpubliek,waaronderookzeerjongekinderen. InFrankrijkwordenkinderenvanafhuneerstelevensmaandenincontactgebracht metkunstencultuur,intheaters,viakinderopvangorganisaties,bibliothekenen culturelecentra.OokinandereEuropeselandenisditzo.InNederlandisernog weinigaanbodvoorditheeljongepubliek,hoewelhetnubekendishoebepalend deeerstejarenzijnvoordeontwikkelingvankinderen.Opbasisvandeze observatieheeftMariein2021destichtingKunstmetdePaplepelopgericht.
KunstmetdePaplepelwiljongekinderenenhunnaasteomgevingeenrijken betekenisvolaanbodbiedenopgebiedvankunstalsbouwsteenomzichzelfbeter telerenkennenenhunzelfvertrouwenoptebouwen.Doordenon-verbaleinsteek vanhetprojectishetlaagdrempeligenvooriedereentoegankelijk.Destichting richtzichopprojectendiekunnenbijdragenaangelijkekansenvoorallekinderen.
VoorhetprojectKunstprikkelsheeftKunstmetdePaplepelTessaZoutendijkals artistiekleidergevraagd.Zijheeftzesgastenuitverschillendekunstdisciplines gevraagdomsamenmethaaroptetredenopallelocaties.
Metditboekjewillenwegraagmetdekinderenenmetjullieterugkijkenopeen mooiproject.Voorelkesessiehebbenweeenselectievanfoto’sgemaakt waarmeejulliemetdekinderenhetbezoekvandeartiestenkunnenherinnerenen herbeleven.Dezekunnenjullie,pedagogenofouders,gebruikenommetde kindereningesprektegaan.Laatdekindereneersthunverhaalvertellen!Daarna kunnenjulliedetekstenaanderechterkantgebruikenomdejuistewoordente vinden.
Indelaatstepagina’sgaatTessadeverdiepinginenverteltoverhaareigeninzet enervaringenalsartiest.Daarnaastgevenwijenkeletipsomverdertespelenmet dekinderen.Ouderszullendaarwatinspiratievindenomthuiscreatiefbezigte zijn,pedagogischemedewerkerskrijgeninhoudelijketipsdieindegroepingezet kunnenworden,enartiestenvindensporenommetdezebijzonderedoelgroepte werken.
Wijwillenallepedagogischemedewerkersheelhartelijkbedankenvoorhun inbreng,participatieenopenhouding!
KION en Kunstprikkels: een ontdekkingstocht
We, KION, zijn blij dat we mogen samenwerken met Kunst met de paplepel in het project Kunstprikkels. Ruim 60 peuters uit wijken in Midden en Zuid Nijmegen deden mee. Ze hebben kennis gemaakt met muziek en muziekinstrumenten zoals viool, cello en percussie, maar ook met tekenen, dans, acrobatiek en mime. Eens per maand kwamen twee kunstenaars op de groep en verzorgden daar een ‘workshop’. Zonder woorden, maar met geluid, muziek, beelden, beweging, in een tempo dat bij de kinderen past.
Betrokken
Het was voor veel peuters de eerste keer dat ze in contact kwamen met deze kunst. Het ervaren en op elkaar reageren was belangrijk. We zagen dat dit leidde tot soms verrassend hoge betrokkenheid. Daarom alleen al is het een waardevolle aanvulling op ons gebruikelijke educatieve aanbod op de peutergroepen. Maar kunstprikkels is zoveel meer.
ION
Zo maakten we kennis met violiste
Tessa. Zij was elke bijeenkomst aanwezig en vormde voor de kinderen de rode draad. Het is mooi om te zien hoe zij via haar muziek aansluit bij de kinderen, zich laat inspireren en contact maakt. Kunstprikkels is een ontdekkingstocht, waarin samen ervaren en plezier centraal staan. Voor de kinderen en voor de artiesten. En inspirerend voor ons, want deze manier van werken past perfect bij onze visie van nieuwsgierig samen spelen en samen ontdekken.
Non-verbaal
Het was een kennismaking met een andere manier van contact maken met kinderen dan we bij KION gewend zijn. Bij Kunstprikkels ligt de nadruk op non-verbale interactie. Dit lokt sommige kinderen uit tot meer betrokken en geconcentreerd gedrag dan wij tot nu toe van ze kennen. Dit verrast ons en verrijkt ons beeld van de kinderen. Dit zet ons aan het denken over wat ons talige aanbod voor de kinderen betekent.
besteden we veel aandacht aan taalontwikkeling. De non-verbale interactie van Kunstprikkels doet een beroep op heel andere vaardigheden van kinderen, op iets dat ze wel kunnen. Dit levert niet alleen veel plezier op, maar draagt ook bij aan hun positieve zelfbeeld. En draagt bij aan het vergroten van kansengelijkheid.
Inspiratie
De drijvende kracht achter het project Kunstprikkels is Marie Meyran van Kunst met de paplepel. Zij is continu op zoek naar afstemming en verbetering. Hierdoor is er in een paar maanden tijd een waardevolle samenwerking ontwikkeld.
Kunstprikkels blijkt niet alleen voor de kinderen, maar ook voor KION een manier te zijn om zich verder en breder te ontwikkelen.
Al met al hebben veel kinderen veel nieuwe ervaringen opgedaan in het project Kunstprikkels. En was het ook voor ons, medewerkers van KION, een ontdekkingstocht. We hebben veel inspiratie opgedaan en zijn aan het denken gezet. Dit alles samen is een prachtig resultaat om trots op te zijn!
Esther Lamers Bestuurder KION
KINOP, tweede partner van het project.
Kinop is een familiebedrijf en kleinschalige kinderopvang in Nijmegen. Sinds enkele jaren zijn ze gevestigd in Hatert, een wijk waar wij ook met Kion actief zijn geweest. Twee organisaties in dezelfde wijk met hetzelfde doel: een warm nest aanbieden aan kinderen uit een wijk waar te vaak wordt gesproken over "kansarme" kinderen, en een professionele begeleiding naar school. Het leek ons vanzelfsprekend om deze kinderen ook mee te nemen in het project. Op deze manier is Kunstprikkels niet alleen een samenwerking met Kion, maar een project voor de wijk.
Bij Kinop deden 30 kinderen uit twee peutergroepen mee, samen met hun pedagogische medewerkers en hun ouders.
Iedereen werd uitgenodigd om aan het eind van het project samen mee te doen tijdens de afsluiting van het project.
Tessa Zoutendijk...
Tessa is musicus, violist, componist, improvisator, muziektherapeut, theatermaker en muziekcoach. Zij studeerde af als muziektherapeut en improvisatie- jazz&pop violiste aan ArtEZ conservatorium en heeft jarenlang podium ervaring in binnen- en buitenland. Tessa geeft workshops improvisatie en samenspel aan grote groepen kinderen en volwassenen. Sinds 2016 heeft zij, met verschillende artiesten, een serie peuterconcerten bij de Lindenberg in Nijmegen. Ook werkt ze als muziekdocent bij het Leo Kannerhuis met jonge kinderen met autisme.
Met dit project kon Tessa de tijd nemen om meer verdieping te brengen in haar werk met jonge kinderen en hun begeleiders. Ze heeft zes gasten uit verschillende kunstdisciplines gevraagd om samen met haar op te treden op alle locaties: muziek, beeldende kunst, acrobatiek, dans en mime. Samen met haar gasten en met de kinderen is ze op onderzoek gegaan naar de vele mogelijkheden die elke kunstdiscipline te bieden heeft. Elke keer ontstond een dialoog tussen de twee artiesten, ieder in zijn eigen artistieke taal, en de kinderen. Daarbij vond een betekenisvolle, zintuiglijke ontmoeting plaats.
“We qaan op reis en zoeken daarbij de balans tussen vrij en gericht spel”
... en haar zes gasten
Fleur Dikken (muziek)
Fleur is cellist en componiste. Na haar klassieke studie aan het Koninklijke Conservatorium in Den Haag heeft ze in diverse bands, theatergezelschappen binnen- en buitenland gespeeld. Naast cello speelt ze piano, contrabas en zingende zaag.
Gerard de Bruyne (tekenen)
Gerard maakt speelse tekeningen en gebruikt zijn tekenen ook als een manier om te communiceren. Met kinderen, maar net zo goed met volwassenen. Hij werkt veel met Frank Groothof en is o.a. de bedenker van Het Kleurfeest.
Alkis Barbas (acrobatiek)
Alkis Barbas komt uit Griekenland en studeerde af als danser en choreograaf aan ArtEZ. Zijn fysieke taal wordt beïnvloed door straattheater, urban dance, volksdansen (Grieks en Afrikaans) en vechtsporten (capoeira, kungfu).
Nikki Rasing (dans)
Als danser is Nikki Rasing altijd op zoek naar het menselijke in dans en de mogelijkheden van het lijf in combinatie met anderen. Zij maakt contact met de kinderen en helpt hen hun eigen lijf beter te onderzoeken en kennen.
Joep Everts (slagwerk)
Joep Everts was meer dan 20 jaar slagwerker van Het Gelders Orkest. Hij componeert, maakt muziektheater en cabaret, en speelde in een groot aantal ensembles. Het begrip “spel” houdt hem steeds bezig in zijn praktijk als musicus, docent en coach.
Sjoerd Schwibettus (mime)
Sjoerd Schwibettus is mimeacteur, danser, beeldend kunstenaar, theatermaker, ontwerper/architect, schrijver en vakdocent bij de Theaterschool en ArtEZ. Hij onderzoekt onder andere de lichaams- en maskerexpressies van emoties.
Met Fleur Dikken op de cello
“Je voelt de klank in je lichaam” pedagogische medewerker Paradijs
“Het vraagt je om de hele tijd in contact te blijven” Fleur Dikken
De viool, de cello de zingende zaag
De eerste sessie was een kennismaking met Tessa. Zij kwam met haar viool, samen met haar eerste gast, Fleur Dikken op de cello. Deze twee instrumenten behoren tot de strijkinstrumenten. De viool is de kleinste, de cello, die groter is, komt op de derde plaats. Hoe groter het instrument, hoe lager het 'zingt'.
Je bespeelt de viool door het instrument onder je kin vast te houden, met behulp van de linkerhand. De cello bespeel je zittend op een stoel met het instrument op de grond tussen je benen.
Alle strijkinstrumenten hebben snaren en worden bespeeld met een strijkstok. Door de snaren te tokkelen, krijg je ook een geluid.
Deze twee instrumenten zijn te horen in alle muziekgenres: klassiek, pop, modern, volksmuziek en overal ter wereld, zowel in grote ensembles als solo. Ze kunnen ook al vanaf zeer jonge leeftijd worden geleerd.
Ook hadden ze twee zagen meegenomen om muziek op te maken. Hè? Kan dat dan? Het schijnt dat houthakkers in Amerika of Scandinavië ooit hebben ontdekt dat een zaag, door deze op een bepaalde manier te buigen (in een S-vorm), een zingende toon kon produceren. Dat is de zingende zaag. Meestal wordt ze bespeeld met een strijkstok, net zoals een viool, of door op het blad te kloppen en het blad in meer of mindere mate te buigen.
Samen luisteren
Nog een keer luisteren naar de stukken die ze toen hebben gespeeld ? Scan dan deze QR code en luister maar!
Welke van deze nummers vind jij het leukst om naar te luisteren?
Wat doet het met jou? Wil je er op dansen? Of er op tekenen? Of wil je misschien liever rusten bij de muziek die je hoort?
Ook leuk thuis of in de groep
Dierencarnaval van Saint Saens van Marion Billet. Uit. Clavis Muziek
Met Gerard de Bruyne op het papier
“Ik ben veel meer op de grond gaan werken en heb de kinderen laten bezig zijn met alle ruimte die zij dan hebben.” pedagogische medewerker Paradijs
“Waarom zou het duidelijk zijn; het ene kind zal meteen begrijpen, een ander kind komt met een omweg
” Gerard de Bruyne
De accordeon
de tongue drum
Deze maand kwam Tessa niet alleen met haar viool, maar ook met een accordeon en een tongue drum.
Deze accordeon heeft een klavier aan de rechterkant, vergelijkbaar met een piano, en knoppen aan de linkerkant voor de akkoorden. Het hart van de accordeon is de balg. Wanneer de accordeonist de balg indrukt of uittrekt, stroomt er lucht door het instrument, waardoor geluid wordt geproduceerd.
De tongue drum is gemaakt van metalen "tongen" en wordt bespeeld met je vingers of met speciale kloppers. Het maakt een helder en rustgevend geluid. Het is een zeer geschikt instrument om te spelen met kinderen; het geluid is mooi en zacht en trekt de aandacht op een prettige manier. Het is niet erg kwetsbaar en kan zowel bespeeld worden met stokken als met de handen.
Samen tekenen
Krijtenistochbedoeldvooropeenbord ofopdestoep?Maarwistjedatjeook metkrijtoppapierkunttekenen?Je kuntmetdepuntvanjekrijttekenen, maarookmetdezijkant,waardoorje dikkelijnenkrijgt.
Watzoujetekenenmeteenlangelijn?
Eengrappigdierofeenbloem?Enwat alsjemetjehandoverhetpapieraait terwijljetekent?Hoevoeltdat? Verandertdatietsaanjetekening?
Hebjeooitgetekendterwijljenaarmuziekluisterde?Hoevoeldedat?Tekenjemetje hand,jearm,ofjehelelichaam?
Probeereenseenliedjetetekenen,ofhetgeluidvaneendier! Meteengrootvelpapierkunnenwesamenaandeslaggaan. Enhoeklinkteenstreep?hoetekenjeeenlangenoot?Ofeenkorte?
Met Alkis Barbas, akrobatiek
“Ik merkte ook bij mezelf dat ik steeds meer kon laten gebeuren wat er kwam” pedagogische medewerker Toon
“Ik ben onder de indruk van dit project, in de ontdekking van elkaar.” Alkis Barbas
Deze keer had Tessa weer een paar verrassingen voor ons.
De Bouzouki, oorspronkelijk afkomstig uit
Griekeland is nu helemaal geïntegreerd in de Ierse volksmuziek. Hiermee kan je door de stemming in een akkoord relatief makkelijk een liedje begeleiden of een melodie spelen zoals op een gitaar.
de anklung
Beweging en acrobatiek
Dan de Anklung, een Indonesisch muziekinstrument gemaakt van bamboe. Het wordt bespeeld door het zijdelings heen en weer te bewegen wat een warm geluid produceert. Elk instrument is met de hand gestemd en maakt één toon. Er bestaan rekken met acht anklungs waarop één persoon een melodie kan spelen.
De tongue drum en de cajòn waren er ook nog bij en iedereen mocht lekker mee spelen en drummen, samen met de anderen of even alleen. Lukt het om naar elkaar te luisteren?
Alkis ging lekker dansen en trucjes laten zien en doen met de kinderen. De kinderen mochten natuurlijk mee doen. Heerlijk om zo vrij samen te bewegen. Hoe zie je de wereld met je hoofd naar beneden? Laat je je makkelijk naar de lucht brengen?
Een paar doekjes erbij en je kunt lekker touwtje trekken, in de knoop raken, een battle creëren en weer oplossen met een lach.
Kan je moeilijk drie seconden blijven zitten en wil je lichaam voortdurend bewegen? Dan lijk je een beetje op Alkis. Niet overal is daar ruimte voor. Ga af en toe op zoek naar een plek waar het veilig kan! Ook daar kun je een hele kunst van maken.
En hoe klinkt kruipen? Hoe voelt snelle muziek in je lijf? de cajòn
“Het opent zintuigen voor het hele kleine.” Nikki Rasing
Van alles en nog wat
Wathebbenwehierallemaal?
Tessaheeftnogveelmeertelatenzien.Latenweproberen hettebenoemen:regenstok,klankschaal,kalebas, shakersgemaaktvanverschillendezaden,fluit,stokken, guiro.Mooiomernaarteluisterenmaarookomtezien, toch?
Muziekinstrumentenvanzaadjes.Huh?
Entada,pangi,kenari,kemirizijnallemaalfruitzadenuit
AfrikaofAsiëenkunnengebruiktwordenvoorhetbouwen vantraditionelepercussieinstrumenten.
Deze instrumenten klinken meestal op een zachte en aangename manier. Ze kunnen makkelijk door een groep kinderen tegelijkertijd gespeeld worden, zo maar of als begeleiding van een liedje.
Nikki heeft zich gespecialiseerd in Contakids, een methodiek waarbij de volwassene door middel van spel en fysiek contact een nieuwe vorm van communicatie met het kind onderzoekt.
Maak bijvoorbeeld eens handcontact met een kind, laat de armen samen bewegen en probeer het kind te laten beslissen welke richting het spel zal nemen. Probeer het kind te volgen en hem te imiteren. Let op zijn reactie. Probeer het dan andersom. Laat het kind jou imiteren terwijl jij de leiding neemt. Merk je een verschil?
Hebben jullie gezien hoe Tessa en Nikki elkaar konden inspireren? Hoe klinkt een beweging? Hoe beweeg je in de stilte? Probeer het ook met de kinderen en met jezelf. Laat je lichaam zijn eigen taal vinden, zonder te veel je hoofd te gebruiken. Moeilijk of makkelijk?
Spelen met steentjes en schelpjes
Alle kinderen doen het. Eerst zoeken naar de mooiste en ze bewaren als een schat in je zak of in een doos. Rond, hoekig, zacht, scherp, kleur, ze zijn allemaal verschillend. In een doos wordt het een shaker. Hebben ze een geur? Een smaak? Kan je ze stapelen? Wat voor geluid maken ze? En wat als ik ze op mijn arm of been leg? Ontdek met de kinderen alle mogelijkheden die er zijn.
Steentjes en schelpjes helpen soms om aan een mooi moment terug te denken, een vakantie, een dagje op het strand met dierbaren. Laat vooral de kinderen zelf hun verhaal vertellen!
Met Joep Everts, slagwerk
“Met kunst kan ik mijn gevoelens, mijn emoties laten zien” pedaogische medewerker Paradijs
“Iedereen kan meedoen op zij eigen tempo” Joep Everts
Boomwhackers
Claves
Voor deze vijfde sessie kwam Tessa met Joep Everts, percussionist (slagwerker), op alle locaties.
Slagwerk (percussie): muziekinstrumenten die bespeeld worden door erop te slaan, te schudden, te schrapen. Dit kan bijvoorbeeld met handen of met stokken. Het omvat een heel breed scala aan instrumenten. Soms hebben ze verschillende tonen en kan je er een melodie mee spelen, soms zijn ze vooral ritmisch. Toch kan de manier waarop ze klinken heel veel verschillen. Het is dus altijd de moeite waard om daar goed naar te luisteren.
De kinderen hebben deze keer gezien en gehoord: de claves (houten stokken), de boomwhackers, de cajon (die jullie al kenden) maar dan met pedaal, de handpan (of tongue drum), de shake eggs.
Muziekinstrument?
Watdoendieemmersdaardan?
Muziekinstrumentofbouwmateriaal?
Omallesopteruimenofommeete spelen?Ditallemaalnatuurlijk!Hetis vaakmogelijkommateriaalop verschillendemanierentegebruiken.
Een emmer wordt snel een verstopplekje, een trommel, een hoedje, of iets om tovertrucjes mee te doen.
Ga zelf aan de slag met de kinderen en laat hen zelf onderzoeken wat er allemaal kan. Neem hun eigen ideeën mee in je eigen spel en laat het kind zijn idee aan de rest van de groep zien.
Doorinjehandenteklappenofmetjehandenopjeeigenlichaamteslaankrijgjeook eenheleboelmogelijkheden.Slaopjearm,jebeen,jeborst,jebillenenluisternaar deverschillen.
Vergeetniettezingen!Nietalleendebekendekinderliedjesmaarookdeinstructies. Jekuntookeentaalhelemaalverzinnen.Datheeftzelfseennaam,de"jabbertalk"en wordtveelgebruiktindramalessen.Dezefantasietaalhelptomopeenanderemanier naartaaltekijken.Datisallemaalmuziek!
Kortom,jehoeftnietperse“echte”muziekinstrumententehebbenommuziekte maken.Zetjeorenopen!
Wat deden Tessa en Joep om echt samen te spelen? Ze maakten soms oogcontact maar dat was ook niet altijd nodig. Musici zijn vaak oren kampioen! Want, met je oren, kan je ook heel goed zien! Probeer het eens thuis of in de groep: iedereen doet zijn ogen dicht en probeer dan samen te zingen. Een beetje oefenen en het lukt wel!
Shake egg
Met Sjoerd Schwibettus, mime
“Je neemt je voor ergens heen te gaan maar onderweg vind
je allemaal dingen die de weg anders maken.” Sjoerd Schwibettus
lichaamstaal
Praten met je lijf
Hoe dan? Net als met een vertellen met je lichaam, z gek gezicht, overdreven la bewegingen, en je hebt he mens. Dat kan met je hele alleen met een deel ervan been,billen.“Ookjouwar Sjoerd.Eenlijsthelptomv maken.
Het is bijna zover: het project Kunstprikkels voor de allerlaatste keer bij de kinderen op locatie. Deze week kwam Tessa met Sjoerd Schwibettus. Sjoerd is mimespeler, danser en multi-artiest. Samen zijn ze op onderzoek gegaan naar lichaamstaal en hoe deze beïnvloed kan worden door muziek... en hoe lichaamstaal eigenlijk ook muziek kan zijn.
Voor deze laatste keer had Tessa een bijzonder instrument meegenomen, namelijk een eensnarige bas die zij zelf heeft gebouwd toen zij 17 jaar was. Mooi toch? Probeer ook een muziekinstrument te maken. Aan het eind van dit boekje vind je nog wat tips daarover.
Kunjijeenverhaalvertelle jegezicht,jeexpressie,je lichaam?Ofeendeelerva allesmogelijk!Laatjeniet 'beperkingen'noemen.Ga uitvinder.
“In de gezamenlijke ervaring en beleving stappen.”
Tessa Zoutendijk aan het woord
Echt spel, waarbij de uitkomst niet van te voren bepaald is, is met het jonge kind van levensbelang. Het jonge kind leeft helemaal in het moment. En speelt.
Daarvoor stel ik mij als speler en begeleider helemaal open. Ik neem het spel van het kind serieus. Ik neem het met al mijn zintuigen waar en geef mijn eigen verbeelding vleugels. Zo kan ik mee bewegen in de speelwereld van het kind. Tegelijkertijd heb ik als volwassene ook iets te bieden om het kind uit te nodigen zijn/haar spel te verdiepen. In de voorstellingen en sessies met de jonge kinderen ben ik in eerste instantie de performer. Het kind luistert en beleeft mee.
Later vervaagt die grens en gaan we samen spelen. De regie wisselt van mij naar het kind en andersom. Kinderen worden uitgenodigd hun eigen ideeën en creativiteit toe te voegen aan het spel.
Zelf werk ik steeds vanuit verschillende kunstdisciplines (muziek, dans, beeldend, theater) en ik houd van de woordeloze taal van de kunsten waarin het mogelijk is op een ander level contact te maken dan met het gesproken woord.
In deze wereld van een overdosis aan cognitie heb ik als kunstenaar en muziektherapeut gemerkt dat het van belang is om eerst veilig en prettig contact te maken.
Zonder woorden. Zintuigelijk. Fysiek contact. Oogcontact. Auditief contact.
In de gezamenlijke ervaring en beleving stappen.
Daarbij zijn mij een aantal aandachtspunten opgevallen die steeds terug komen. Het zijn mogelijk dingen die jou als lezer, als begeleider van je kind, ook kunnen helpen tot een dieper contact te komen met het kind dat je begeleid.
Zijn er veel prikkels in de omgeving?
Weinig andere prikkels helpt mij om de focus te hebben op het contact. Vaak leg ik kussens of matten op de grond om daar samen op te zitten. Ook ongewenste auditieve prikkels probeer ik zoveel mogelijk te vermijden.
Hoe klinkt het? Over materialen
Ik werk graag met natuurlijke materialen zoals steentjes, schelpen, bamboe, kalebassen, zaden. Die hebben van zichzelf een prettig zacht en subtiel geluid en ook een prettige vorm om te zien en structuur om te voelen.
Als ik op mijn viool speel voor zeer jonge kinderen ben ik mij steeds weer opnieuw bewust van alle soorten klanken die eruit kunnen komen. Ik zet zelf al mijn zintuigen weer opnieuw open. Ruik, kijk, voel en luister.
Ik richt me op de kinderen en ga samen met hen op ontdekkingsreis. Er komt wat er komt.
Opnieuw ontdekken we samen hoe klank voelt. Hoe ziet het eruit als het in beweging wordt omgezet? Hoe resoneert de ruimte om ons heen met de klank?
Als ik met kinderen geluid onderzoek dan kan een deel van het onderzoek zijn om de geluidsgroepen te structureren. We zoeken naar verschillen in klankkleur. Raspen, tikken, hoge geluiden, lage geluiden etc.
Hoe speel je dat?
Er is nooit één manier om met een muziekinstrument te spelen! De claves kun je bespelen door ze op elkaar te slaan, maar je kunt ook op de grond, een bankje of een emmer slaan! Laat ze op de grond vallen of rollen voor nog een andere klank. Niets is fout. Creëer vooral contact met het kind en verzin een samenspel. Luister en bespreek het daarna met de kinderen. Hoe klinkt dat? Zacht of hard? Kunnen we er een liedje mee zingen? Kunnen we het zachter of harder? Kunnen we dat samen doen?
Op die manier leer je ook de kinderen om naar elkaar te kijken en te luisteren.
Aandacht, vertraging en
Als ik de aandacht van kinderen wil richten op de geluiden om hen heen dan zou ik ze kunnen vragen de ogen eens dicht te doen en te luisteren wat je allemaal hoort. Ik zou dan zelf ook mijn ogen dicht doen en luisteren naar alles wat ik hoor.
Dan zouden we het kunnen benoemen. Van geschuif van kleding, een vogel buiten tot je eigen ademhaling.
Je kunt ook samen luisteren naar hoe lang iets klinkt. Sommige geluiden zijn kort, andere klinken langer door. Wanneer is het helemaal stil? Neem de tijd.
Als ik met een groepje kinderen zing dan zorg ik ervoor dat ik zacht, langzaam en hoog genoeg zing zodat hun kleine, zachte langzamere zangstemmen mij kunnen bijhouden.
Ook zet ik vaak vertraging in. Ik geef de kinderen de ruimte om de ervaring te laten indalen. Soms zet ik bewust ‘stilte’ in. Hiermee oefenen we samen focusverlenging.
Taal
Als ik met de kinderen op onderzoek ga probeer ik het gesproken woord weg te laten, dus niet te praten. Dan kom ik op een andere manier van communiceren.
Een basalere, een dierlijke. Zonder woorden, zonder duiding, zonder oordeel, zonder doel. Speels en in het moment met een nieuwsgierige open blik. Ik gebruik daarbij verschillende zintuigen en verschillende lichaamsdelen.
Door de duiding met woorden weg te laten laat ik ruimte voor het kind om een eigen betekenis te geven aan de zintuigelijke ervaring en hier spontaan op te reageren vanuit een eigen interpretatie. Vanuit spel en zonder oordeel. Het hoeft ook niet meteen duidelijk te zijn. Er is niet één bedoeling. Het is een uitnodiging tot spel.
Elk kind pakt dat op zijn manier op, soms snel, soms met een omweg. Dat is juist interessant. Tijdens de beleving is het fijn als de open houding van een kind gestimuleerd wordt. Zodra er dan een woord valt is het minder open want dan is er begrip.
Het onder woorden brengen doe je pas later, nadat je het beleefd hebt. Later kan je samen benoemen; ‘wat heb je gehoord en gezien?’ ‘hoe hard tikte je op die trommel?’, ‘hoe voelde dat?’
Wederigheid
Wie heeft wanneer de regie? Is het mogelijk af te wisselen van regie? Waar zit het ‘samen’ in het spel?
Tijdens het project Kunstprikkels kreeg ik de mogelijkheid om veel samen te spelen met verschillende andere kunstenaars. Hierdoor konden de kinderen ook ervaren hoe twee mensen zonder woorden in dialoog gaan met elkaar. Hoe wij steeds tijdens het spel wisselden van regie. Hoe wij communiceerden zonder woorden te gebruiken. Hoe wij met elkaar speelden zonder oordeel. En hoe verschillende emoties in het spel konden bestaan en konden transformeren naar een volgende emotie.
Geef het kind af en toe de kans om de leiding te nemen in het spel en zelf beslissingen te nemen over het verloop ervan. Wissel dan ook weer met hem af. Op die manier kan hij zijn zelfsturend vermogen ontwikkelen en leert hij om niet bang te zijn om te proberen en te experimenteren. Door naar anderen te luisteren en hen te observeren, leert hij ook flexibel en open te zijn voor het zoeken naar oplossingen. Deze vaardigheid kan vaker in het leven van pas komen!
Hoe zit ik daarin?
Ik heb gemerkt dat het werken met jonge kinderen mijzelf uitnodigt om mijn eigen idee over mijn professie los te laten. Ook ik mag mijn ideeën over ‘hoe iets hoort’ en ‘wanneer iets goed of niet goed is’ loslaten, mijn zintuigen weer helemaal aan zetten als een onderzoeker, in het hier en nu.
Het gaat in eerste instantie niet om het spelen van knappe moeilijke nootjes. Veel meer gaat het er om mijn eerlijke zelf in het spel in te brengen, me bewust te zijn van mijn ademhaling, uit te ademen bij spanning.
Hoe is mijn mimiek? Wat straalt mijn lichaamshouding uit? Ik mag plezier hebben! Het is leuk om te spelen! Een open speelse houding. Dat is ook het goede nieuws voor iedereen die misschien denkt dat hij geen muziek kan maken of niet kan dansen. Dat hoeft ook helemaal niet. Je hoeft alleen maar het vrije blije kind in jezelf aan te spreken. Een open onderzoekende houding aan te nemen. En te spelen!
Tessa Zoutendijk, juni 2024
Inspiratie bronnen
Mijn ideale bibliotheek
Alle boeken van Hervé Tullet, een artiest die zich heeft gespecialiseerd in het spelen met tekenenigen voor en met kinderen. “Speel je mee” , “Een boek” , “Teken, krabbel, kleur je mee?” , “Kleuren” , “Dans je mee?” etc.
Al deze boeken maken een verbinding tussen beeld, taal, geluid en beweging en kunnen mooi bijdragen aan de ouder-verzorger/kind relatie.
“De draad van Kalder” van Sieb Posthuma, over de magie van een tekening.
“Paultje en het paarse krijtje” - Crockett Johnson
“Van top tot teen" van Eric Carle
“Uki speel je mee” van Liesbeth Elseviers
“Green Eggs and ham” van Dr. Seuss
“Karel Appel uit de kapperszaak in de Dapperstraat”
van Imme Dros & Harrie Geelen
“Keepvogel en kijkvogel - In het spoor van Mondriaan” van Wouter van Reek
“Puzemuze, of op weg naar Rothko” van Wim Hofman
“En toen De Stijl” van Joost Swarte
“De Parkiet, de zeemeermin en de slak” van Annemarie van Haeringen
“Kobe maak een museum” van ÅShild Kanstad Johnsen
“Jij bent de liefste” van Hans en Monique Hagen en met tekening van Marie Tornquist.
“Stimmy of het oerwoud in de stad” van Daan Remmerts de Vries & Philip Hopman
“De Neehoorn” van Marc-Uwe Kling
Luisteren
En nog, de speellijst van Tessa voor het hele project. Daar kunnen jullie stukken vinden die jullie al hebben gehoord maar ook veel meer. Om op de groep naar te luisteren of thuis met de hele familie.
Jazz, Klezmer, Folk of Klassiek; op de klarinet, de viool, de accordeon, de tonguedrum, de handpan, percussie, de gitaar, de cello en veel meer!
Video’s
Op zoek naar mooie filmpjes voor de kleintjes?
Wij raden alle filmpjes van La Linea aan, vol humor
Ken jij de films van Lejo al? 2 handen, 2 minuten, enorm veel plezier!
Muziekinstrumenten maken, hoe doen we dat?
Bouw je eigen muziekinstrument met materialen uit de natuur. Er bestaan talloze ideeën op internet. Onze tip, kies je materiaal met zorg. Geef de voorkeur aan hout boven kunststof. Kies materialen die eenvoudig te bewerken zijn voor de kinderen en laat het kind zijn eigen keuze maken tussen een (kleine) selectie die jij hebt gemaakt.
Op zoek naar meer verdieping?
“Free play, improvisation in life and art” van Stephan Nachmanovitch
“De spelende Boudha, Vorm en leegte in spel en spiritualiteit” van Joep Everts
Vormgeving
PlanADesign
Foto’s
Fleur Dikken
Marie Meyran Colofon
Teksten Tessa Zoutendijk
Marie Meyran
Marie Meyran
www.kunstmetdepaplepel.nl
In samenwerking met Met de participatie van:
Mede mogelijk gemaakt door:
