KunstKracht

OPVALLENDE EN INSPIRERENDE VERHALEN OVER KUNST & CULTUUR IN BRABANT

Twee jonge vissen zwemmen wat rond en op een goed moment komt hen een oudere vis tegemoet die hen groet met de woorden: “Dag jongens. Hoe is het water?” De twee jonge vissen zwemmen door, kijken elkaar aan en zeggen: “Wat is in vredesnaam water?”

it is een fragment uit een toespraak van David Foster Wallace voor een groep afstudeerders aan Kenyon College in de Verenigde Staten op 21 mei 2005. De auteur illustreerde met deze anekdote dat de meest voor de hand liggende, overal aanwezige en belangrijkste werkelijkheid vaak het moeilijkst te begrijpen is.

Net als de twee jonge vissen zijn we ons vaak nauwelijks bewust van de leefwereld waarin we ons hele bestaan doorbrengen. Te weinig realiseren we ons dat cultuur het vruchtwater vormt van die leefwereld. Dat ervaringen met kunst en cultuur de voedingsbodem zijn waarin onze denkbeelden over elkaar, over omgangsvormen, over democratie, over veiligheid, over rechtvaardigheid, over gelijkheid, over gezondheid en welzijn kunnen groeien en bloeien. Zoals de jonge vissen zich het belang van water zouden moeten realiseren, zijn we ons beter bewust moeten zijn van de waarde van cultuur.

Maar cultuur is moeilijk te begrijpen, laat zich niet zomaar duiden en uitleggen. Het kent vele vormen, disciplines en niveaus. Het kan aan verschillende mensen eenzelfde ervaring bieden, maar tegelijkertijd ook aan dezelfde mensen iedere keer een nieuwe ervaring. En waar onze ratio cultuur wil vangen in cijfers en getallen, weten we juist uit eigen ervaring dat het ons onverwacht en onverklaarbaar kan raken. Wat we kunnen meten en tellen, is meestal niet wat we aan elkaar vertellen.

En daarom is het relevant dat we onze ervaringen met cultuur, in al zijn verscheidenheid en diversiteit, vertellen en delen met elkaar. Want alleen door persoonlijke getuigenissen van hen die met cultuur in aanraking kwamen, eraan deelnamen of het maakten en creëerden, kunnen we een glimp opvangen van dat wat cultuur doet in de leefwereld van mensen.

Deze uitgave bundelt ervaringen met kunst en cultuur van makers, deelnemers en publiek in allerlei facetten van de leefwereld van mensen. Het illustreert de veelvormigheid en de diversiteit aan plekken, plaatsen en momenten waarop mensen de waarde van kunst en cultuur ten volle ervaren. Het maakt het niet eenvoudiger de waarde van kunst en cultuur te begrijpen, te meten of te doorgronden. Maar naar ik hoop en verwacht toont het de grote, onmeetbare waarden die het heeft in de levens van vele mensen. Iets om niet als al te vanzelfsprekend te beschouwen, maar we zelfbewust mee om moeten gaan. Met zorg en trots.

Henri Swinkels Directeur-bestuurder Kunstloc Brabant

p. 42

opvallende en inspirerende verhalen over de kracht van kunst en cultuur in Noord-Brabant

p. 56 p. 22

p. 12

KUNST = GEZOND

Synchroon tafeldekken

Dagelijkse zorg verlenen als creatieve activiteit -> p. 8

Kunst en dementie

Eigenwaarde behouden en verbinding leggen met kunst -> p. 12

Ik werk liever met beeld

Creatieve therapie helpt Debbie -> p. 16

KUNST IN EN OM DE SCHOOL

Ready to Rock

Maakt van muziekeducatie meer dan een succesverhaal -> p. 22

(Je) Kunst in school

Reizende exposities voor op scholen -> p. 28

KUNST & ONS KLIMAAT

Van restafval tot design

Drie makers over materiaalgebruik en duurzaam werken -> p. 34

Levende gevels en de reizende boom

Hoe toegepaste kunst bijdraagt aan bewustzijn en innovatie -> p. 38

Iets met boeren

De rol van kunstenaars bij de discussies rondom landbouw -> p. 42

KUNST VOOR EN DOOR IEDEREEN

Diversiteit en inclusie

Om er voor iedereen te zijn moeten we zelf ook iedereen zijn -> p. 50

Meer ruimte in hokjes

Vernieuwende Brabantse theatermakers aan het woord -> p. 56

KunstKracht:

→ De vraag is vaak: waarom kunstenaars?

Omdat zij iemand niet als patiënt of cliënt benaderen, maar aanspreken als mens.

K U NST = GEZOND

unst is gezond! Onder deze slogan werken in Noord-Brabant veel kunstenaars samen met zorgen welzijnsinstellingen. Onder kunst verstaan we beeldende kunst, social design, documentaire, dans, theater en alles wat er tussen zit. En als we het over gezondheid hebben bedoelen we het positieve gezondheidsmodel van Machteld Huber dat opmars maakt in de zorgwereld. Positieve gezondheid bestaat uit verschillende elementen: zingeving, kwaliteit van leven, mentaal welbevinden, meedoen, lichaamsfuncties en dagelijks functioneren. Bij elk element kunnen wij een voorbeeld van een kunstproject laten zien dat bijdraagt aan het verbeteren van de gezondheid.

Dansen voor mensen met Parkinson, een schilderatelier voor mensen met geheugenproblemen, kunstenaars trainen zorgmedewerkers zodat zij creatiever hun werk doen en de mensen waarvoor zij zorgen een leukere dag hebben, kunstenaars die letterlijk meeleven in een gesloten GGZ-instelling en

reflecteren op de zorg, live-muziek op de intensive care van een ziekenhuis, voorbeelden genoeg. De Wereldgezondheidsorganisatie bracht in 2019 een rapport uit waarin zij pleit voor meer kunst in zorg en welzijn. In Brabant zijn we al jaren goed op weg en landelijk een van de voorlopers.

De vraag is vaak: waarom dan kunstenaars? Omdat zij iemand niet als patiënt of client benaderen, maar aanspreken als mens en via kunst contact maken en zo mensen kunnen openen. Klinkt eenvoudig maar is zeker niet iets wat regulier is in onze huidige maatschappij. Maar wel broodnodig om met elkaar prettig samen te leven en voor elkaar te zorgen zodat er niemand buiten de boot valt.

Benieuwd naar wat dit concreet betekent? Lees de artikelen op de volgende pagina’s. En voor meer inspiratie neem een kijkje op onze website op de projectpagina Kunst is Gezond.

Atty Bax, adviseur Kunst, Zorg en Gezondheid Kunstloc Brabant

Dagelijkse zorg verlenen als creatieve activiteit

SYNCHROON TAFELDEKKEN

Hoe kun je van ramen zemen, tafeldekken of koffiedrinken een activiteit maken met meer aandacht voor de bewoner en meer arbeidsvreugde voor de medewerker? Sjaak Langenberg en Rosé de Beer kregen van zorgorganisatie Severinus uit Veldhoven de opdracht om zorgmedewerkers handvatten te geven bij het aanbieden van cultuur op woningen van bewoners met ernstig meervoudige beperkingen. Zij vonden aanleidingen in de gewone dagelijkse zorghandelingen.

Tekst Annelies Wijnen Fotografie Ben Nienhuis

“W

e begonnen met het observeren van medewerkers op de werkplek”, zegt Sjaak Langenberg, die samen met ontwerper Rosé de Beer ruime ervaring heeft met grootschalige social designprojecten in de zorg. “Een bewoner was bezig met een puzzel op zijn tafelblad en plots werd het werkje opgetild door een schoonmaker omdat er een natte lap over het blad werd gehaald. Dat was verwarrend voor de bewoner. Zouden we dat contact anders kunnen vormgeven, vroegen we ons af?”

VOELSESSIES MET PLUMEAU

De schoonmaker had een kar vol attributen, zoals een kleurrijke plumeau, doekjes, handschoenen en reinigingsmiddelen. “Als je anders naar die schoonmaakartikelen kijkt, zijn het juist heel geschikte middelen voor contact met geur en tast. Deze ontdekking mondde uit in het project Kleinkijkacademie waarin we aan kunstenaars en ontwerpers vroegen iets te ontwikkelen waarbij zorgmedewerkers spelenderwijs gebruikmaken van de attributen die al voorhanden zijn in het huis. Je transformeert dagelijkse zorg naar culturele activiteiten. Zo wordt het werk weer leuker en beleeft de bewoner meer plezier tijdens de dagelijkse routines.”

Zo’n plumeau is zeer geschikt om zachtjes over de hand van de bewoner te laten ‘wandelen’. Het is een vorm van intiem contact zonder directe aanraking. Dergelijke touch tools zijn verder ontwikkeld door kunstenares Cathalijne Smulders. “Ik heb voelsessies geïntroduceerd, omdat ik zag dat er vaak alleen heel pragmatische aanraking was tussen de mensen. Ik liet begeleiders hun omgeving met gesloten ogen opnieuw ontdekken en maakte met hen instrumenten, die door aanraking waarneembaar zijn. Gewoon met spullen uit de slaapkamer.”

SYNCHROON TAFELDEKKEN

Ook theatermaker Joris van Midde, die eerder al theatrale ensceneringen maakte rondom dementie en mantelzorg heeft opgezet, werd ingeschakeld. “Ik zie de werkvloer van Severinus als een podium, waarop iedereen een rol kan vervullen. Bovendien werk ik graag met muziek en leek het mij een goed idee om elke dagelijkse routine een eigen tune mee te geven.” Tafeldekken is zo’n routine. “Zoek een passend muziekje uit en laat twee medewerkers synchroon de tafel dekken. Dat geeft al een totaal ander gevoel voor die medewerker. Bovendien is het voor de bewoner aardiger om dit schouwspel te zien. Het is namelijk niet langer stressvol en het geeft plezier aan beide partijen. Er is weer even aandacht voor de handeling. De bewegingen hoeven zeker niet grotesk te zijn. Het gaat om het spel!”

ZEMEN MET SCHUIM

Lekker kliederen met water en zeep tijdens het ramen zemen is voor de meeste bewoners niet weggelegd maar het geeft wel kijkplezier. En dat is belangrijk. “Wij zemen de ramen met extra veel schuim”, zegt Vicky-Lynn Geerdink lachend. Zij geeft uitleg over het product dat is ontwikkeld door social designer Manon van Hoeckel. “We gebruiken een garde om het schuim nog verder op te kloppen en gaan dan met spons en trekker aan de slag. Het is de bedoeling om het raam in langzame bewegingen vol schuim te zetten. Liefst figuren maken in het sop op het raam. Dat is voor de bewoner aan de andere kant van het glas mooi om te zien. Je vangt zo hun aandacht. Dat is niet snel en efficiënt, maar geeft interactie en ontspanning aan beide kanten. Je hebt één op één contact door het raam. Schoonmaakbedrijf ICS, dat voor Severinus de raambewassing verzorgt, heeft interesse getoond om de glazenwassers op deze wijze te instrueren.”

RUST TIJDENS KOFFIEPAUZE

En dan is er de koffiepauze. Althans tot nu toe pakte de medewerker even snel iets te drinken tussen de dagelijkse werkzaamheden door. “Dat is geen momentje voor jezelf”, dacht kunstenaar Feiko Beckers “Het geduld en de aandacht die begeleiders aan bewoners schenken, gunnen ze niet aan zichzelf.” Hij vond dat heel vreemd. “Wat me ook opviel was dat alle bewoners een eigen mok hadden, aangepast aan hun mogelijkheden, maar dat hadden medewerkers niet.” Zo ontwierp hij een serie unieke koffie/ theemokken die op reis gaan langs de woningen. “Deze mokken hebben bijzondere, afwijkende uitsparingen waardoor je de beker niet achteloos kunt leegdrinken. Dan mors je namelijk”, zegt hij lachend.

“Je moet echt even gaan zitten om rustig te drinken. Door dat met collega’s samen te doen, creëer je ook een moment met elkaar. En dat is zo belangrijk. Rust nemen heeft uiteindelijk ook effect op de bewoners.”

Ik zie de werkvloer als een podium, waarop iedereen een rol kan vervullen

Severinus heeft een aantal jaar geleden al een eigen academie opgezet om mensen in de zorg op te leiden. Alle producten en werkvormen die de kunstenaars hebben ontwikkeld zijn nu opgenomen in het ‘leerplein’ van deze opleiding. “We vonden het van begin af aan belangrijk dat het project op die manier wordt geborgd, zodat de resultaten niet verloren gaan in de waan van de dag. De overdracht op begeleiders gaat niet altijd vanzelf. Zij zien nog niet direct het belang van zorg verlenen waarbij de aandacht niet uitsluitend uitgaat naar de bewoner. Dat geeft soms ongemakkelijke reacties, maar is wel leerzaam. Om het werk voor de medewerker plezierig te houden, moet er ook aandacht zijn voor henzelf. En niet alleen de zorgmodus richting bewoner”, aldus Langenberg.

“Het mooie van veel toepassingen is, dat ze morgen al kunnen worden ingezet, want de spullen zijn voorhanden. Soms is een kleine uitleg is voldoende. En er komt werkplezier voor terug. En dat plezier straalt af op de bewoners.”

Met dit project wonnen Sjaak Langenberg en Rosé de Beer de publieksprijs van de Dutch Design Awards 2022. severinus.nl/kleinkijkacademie

Dit project heeft een bijdrage ontvangen uit de subsidie Impulsgelden kunstlocbrabant.nl/financiering/ subsidie-impulsgelden

KUNST EN DEMENTIE

Eigenwaarde behouden en verbinding leggen met kunst

“Muziek opent een luik dat mensen met dementie even in het nu brengt.

Je ziet mensen weer om zich heen kijken en vaak horen we van het zorgpersoneel dat het positieve gevoel dat mensen van muziek krijgen, dagenlang blijft”, vertelt Rensz Gorisse, voorzitter van Stichting Kleurke. Zijn stichting verzorgt muzikale optredens voor mensen met dementie op beschermde afdelingen. Ook cultuurmaker Anneke Wijn en dementieconsulente Laura Hoeksema zien het effect van kunst op mensen met dementie. Welk effect is dat? En waarom is het belangrijk daarop in te zetten?

“D

oor verschillende kunstvormen zoals muziek, theater of fotografie te betrekken bij de zorg, kun je mensen met dementie laten voelen dat ze ertoe doen, dat ze er weer bij horen. Je geeft ze een doel en laat ze meedoen”, vertelt Laura Hoeksema. Ze is dementieconsulente in Tilburg en omgeving en geeft voorlichting, cursussen en houdt spreekuren voor iedereen die meer wil weten over dementie.

“Recent heb ik het theaterstuk ‘Je kunt me gerust een geheim vertellen’ van Matzer gezien. Hierin laat theatermaker Madeleine Matzer zien hoe het is om een moeder met de ziekte van Alzheimer te hebben. Er wordt zonder woorden zoveel verteld, ik stimuleer mantelzorgers ook om naar die voorstelling te gaan”, zegt Laura. “Je moet bij mensen met dementie net de sleutel zien te vinden om hen te raken en geen verwachtingen hebben als je bij ze op bezoek gaat. Soms krijg je dan onverwachts een cadeautje, dat leg ik mantelzorgers zoveel mogelijk uit. Daar gaat deze voorstelling over.”

Tekst Simone Vos Fotografie / Filmstills Nick Luypen, Karen Jonkers en Roos Breukel

CONNECTIES MAKEN

Cultuurmaker Anneke Wijn kwam in 2016 door het project ‘Tijd van je leven’ (met GGD West-Brabant) in aanraking met mensen met dementie, in zorgcentrum de Champetter in Roosendaal. Daar was ze creatief projectcoördinator. “In ‘Tijd van je leven’ keek ik met de bewoners wat voor hen belangrijk was. Wat hangt er aan de muur? Welke muziek luisteren ze? Daar haal je veel inspiratie vandaan. Ik wil mensen verbinden en kijken waar ik een connectie kan vinden. Ik merkte hoe belangrijk het is om kunst en zorg samen te brengen. Het zorgpersoneel kent de mensen goed en weet praktisch veel. Ik kijk als kunstenaar naar een groep mensen en dat is net anders. We hebben het project in co-creatie met de bewoners gedaan”, zegt Anneke.

“Het zorgcentrum wilde graag een vervolgproject, dat specifiek voor mensen met beginnende dementie zou zijn en vroeg of ik dat wilde doen. In het vervolgproject ‘Meisjes met grijze haren’, ging ik met deze bewoners in gesprek en wilde ik het proces vastleggen, om te onderzoeken wat er in zo’n project gebeurt en te laten zien wat kunst kan doen. Daarom vroeg ik filmmaker Roos Breukel dat in een film vast te leggen.”

MUZIEK VERANDERT

“Met de activiteitenbegeleiders van het zorgcentrum en acht mensen met dementie gingen we aan de slag. Het was een veilige omgeving voor de mensen en dat is heel belangrijk. We kwamen erachter dat muziek een belangrijke bindende factor was, net als dansen. Ik nodigde een dansdocent en muzikant uit en ging met de groep in gesprek. Deze ene hield van opera, de ander van rock ’n roll; heel uiteenlopend. Zodra ze muziek hoorden, veranderde er echt iets. Er ontstond persoonlijk contact. De dansdocent liet

de vrouwen zich weer vrouw voelen, door een mooie ballroomjurk mee te nemen die ze allemaal aan mochten. Je zag gewoon die ogen stralen en tijdens het dansen zag je ze groeien.”

HUMAAN

BESTAAN

Ook Rensz Gorisse, voorzitter van Stichting Kleurke, ziet dat mensen met dementie weer even zichzelf zijn door muziek. De muzikanten die bij de stichting zijn aangesloten, komen alleen op de beschermde (gesloten) afdelingen, waarin mensen in het laatste stadium van dementie zijn. “Mensen moeten zo lang mogelijk thuis blijven wonen tegenwoordig. Na het stellen van de diagnose is de levensverwachting gemiddeld tussen de zes en acht jaar, de laatste één of twee jaar verblijven ze dan in een verzorgingstehuis. We hebben met zo’n 25 verzorgingscentra een samenwerking, want we vinden het heel belangrijk dat het welzijn van de bewoners voorop staat. We willen mensen hun eigenwaarde laten behouden, het is meer dan bed, bad, brood en een luier. Bij een humaan bestaan hoort muziek, vinden wij.”

HERKENNING EN GEVOEL

“De muzikant is er voor de mensen en gaat de verbinding aan met hen. Hij maakt een praatje, stelt zich voor en kijkt wat voor mensen er in het gezelschap zitten. Die persoonlijke benadering is heel anders dan dat je een cd’tje opzet. Wij gaan echt in gesprek, over welke muziek ze mooi vinden en wat ze die dag willen horen. Soms heb je de hulp van verzorgers nodig om de muzieksmaak te ontdekken, maar soms kunnen ze dat zelf aangeven”, vertelt Rensz. “Zo zit er op één locatie een man die heel erg van ‘Kom van dat dak af’ houdt. Daar wordt die man zo gelukkig van. Of een vrouw die van oorsprong Duits is, daar spelen we dan een Duits

We kwamen erachter dat muziek een belangrijke bindende factor was, net als dansen

Zo zien we weer wie ze écht zijn

nummer voor. Als je dat weet, kun je meteen contact leggen. Het gesprek opengooien. Je moet mensen met dementie niet te veel vragen stellen, want dan klappen ze vaak dicht. Met deze activiteiten kom je juist bij het gevoel, bij de herkenning. Het is veel meer dan alleen entertainment.”

COMMUNICEREN MET FAMILIE

“Voor de familie is het ook belangrijk om te zien wat muziek met hun familielid doet. Daarom mogen zij erbij zijn, want dan zien ze dat de persoon die al lang niet bereikbaar meer is voor hen, ineens daar weer is. Ze kunnen dan communiceren, al is het maar een uurtje. Daarnaast is het effect erna groot: mensen zijn rustiger, minder angstig en agressief. Het kan gewoon met muziek; dat verbindt, roept emoties en

herinnering op. Daarom komen we met muziek naar hen toe.”

Anneke herkent die verandering vanuit ‘Meisje met grijze haren’: Er was één vrouw, Agnes, die alleen maar krakende geluiden maakte toen we begonnen, aan het einde van het project zong ze de liedjes mee. Dat is zo mooi”, zegt Anneke. “Ik werkte met textiele werkvormen, muziek en dans, dat roept herinneringen op bij de mensen. De eindpresentatie was een high tea met muziek, een kapper en grimeur. Ze fleurden helemaal op. Zelfs hun kinderen en het zorgpersoneel zeiden achteraf: Jeetje, dat dat nou Mientje ook is. Zo zien we weer wie ze écht zijn. Het doet wat met je als kunstenaar en ook met het personeel en de mantelzorgers, als je kunst inzet.”

Meer weten over kunst en dementie?

Kunstloc Brabant verzamelt inspirerende voorbeelden en kennis over dit onderwerp: kunstlocbrabant.nl/dementie kleurke.nl tijdvanjeleven.com cc-educatie.nl

Creatieve therapie helpt Debbie

‘Ik werk liever met beeld dan dat ik moet vertellen hoe ik me voel’

“Door te tekenen en beelden en poppen te maken, probeer ik te verwerken wat ik heb meegemaakt. Ik werk liever met beeld dan dat ik moet vertellen hoe ik me voel. Creatieve therapie helpt mij ook heel erg”, vertelt Debbie (48). Ze is van jongs af aan al creatief bezig en het maken van kunst helpt haar om zichzelf te uiten.

“Ik ben veel bezig met black out poetry. Ik heb oude boeken in huis, waaruit ik bladzijdes scheur. Intuïtief omcirkel ik woorden op die bladzijde. Het zijn woorden die mij raken of die iets in mij oproepen”, vertelt Debbie. “De rest van de tekst maak ik zwart en ik teken erbij. Die tekeningen zijn vaak best zwaar, want ik heb geen rooskleurig leven gehad. Het eerste boek met tachtig tekeningen was binnen twee weken af, soms ben ik dan dwangmatig met zoiets bezig. Dan vergeet ik even mijn problemen.” Ze heeft boeken vol met zulke teksten en tekeningen, de ene met een liefdevol hart op de achtergrond, de ander met donkere penstreken en verdrietige ogen.

KIND IN JEZELF BLIJVEN VINDEN

“Vanaf het moment dat ik kon lopen, ging ik al bij mijn opa in het atelier schilderen. Ik had een eigen schildersezeltje en vond het daar zo fijn. Ik heb ook een tattoo voor hem gezet, mijn opa is mijn held”, zegt ze. ‘The creative adult is the child who survived’, staat er bij het getatoeëerde gezicht van haar opa geschreven. “Dat is een reminder voor mezelf. Het kind in mij is er nog steeds en ondanks alles dat we hebben meegemaakt, leven we nog.”

“Laten we het zo zeggen: ik heb een flinke carrière bij de GGZ achter de rug. Ik heb

Tekst Simone Vos Fotografie Marcel de Buck

binnen de GGZ trauma’s opgelopen en pas eind 2013 is de juiste diagnose gesteld. Ik heb een dissociatieve identiteitsstoornis (dis), vroeger heette het een meervoudige persoonlijkheidsstoornis. Sinds vorig jaar is er de juiste hulp en wat meer begrip.”

VOOR MEZELF WERKEN

Debbie gaat twee keer per week naar dagbesteding bij de Moerbei in Breda en is daar creatief bezig. Daarnaast gaat ze één keer in de week naar het textielatelier TWIMMS in Tilburg. “Ik vind het fijn om daar te zijn en los te gaan, kan daar rotzooi maken en in stilte werken. Het is niet voor het sociale contact, maar echt voor mezelf dat ik daar kom.”

“Werken met afgedankt textiel of bezig zijn met mijn tekeningen en teksten zorgen ervoor dat ik even vergeet waar ik vandaan kom. Ik heb mijn werk aan GGZ-werkers laten zien, zodat het ook inspirerend kan zijn voor andere cliënten. Tekeningen maken samen met mijn begeleiders is fijn, omdat het voor verbinding zorgt met hen. Het helpt mij en mijn delen om wat begrijpelijker met hulpverleners te communiceren. En: Ik kan letterlijk een bladzijde omslaan uit een boek. Zo proberen we langzaamaan stukjes van ons leven te verwerken.”

Door te tekenen en beelden en poppen te maken, probeer ik te verwerken wat ik heb meegemaakt

IN EN DE K U N STCHOOL

at herinner jij je van je schooltijd? En welke herinneringen heb je als het gaat over cultuureducatie? Als je nu terugkijkt, wat heb je daarin dan precies geleerd?

Of was er bij jou op school helemaal geen aandacht voor muziek of andere vormen van kunst en cultuur. Omdat de leraren hier geen invulling aan gaven, er geen financiële middelen, geen netwerk of simpelweg geen vervoer was?

Bij Kunstloc Brabant werken we nu ruim 10 jaar aan het systeem om cultuureducatie te verstevigen in het Brabants primair en voortgezet onderwijs. Dat doen we onder andere door het uitvoeren van het landelijke programma Cultuureducatie met Kwaliteit. Onze opdracht is om cultuureducatie mogelijk te maken voor alle leerlingen in de provincie. We hebben in de afgelopen jaren een begeleidingsprogramma ontwikkeld dat aansluit bij de visie van de school, hun ambitie op het gebied van cultuuronderwijs en de beschikbare capaciteit om daar zelf of met behulp van kustenaars en kunstvakdocenten uitvoering aan te geven. Hierbij worden ze ondersteund door lokale intermediairs en of trainers die

OM

hierin zijn gespecialiseerd. Cultuureducatie draagt bij aan culturele ontwikkeling van leerlingen. Er worden belangrijke vaardigheden geoefend en daagt uit om vanuit jezelf tot uitdrukking te komen. Waarin weerstanden worden overwonnen en talenten worden ontdekt.

De laatste tijd verschuift de politieke aandacht steeds meer naar een focus op taal en rekenen als essentiële vakken. Wij geloven dat cultuur jonge mensen de mogelijkheid biedt om emoties zoals angst, onzekerheid en gebrek aan hoop, te reguleren. Iets waar veel jonge mensen nu tegenaanlopen. Wij vinden het belangrijk dat cultuureducatie zijn plek heeft in van het onderwijs. Zodat we álle leerlingen bereiken en mogelijke drempels voor toekomstig kunstbezoek en cultuurparticipatie worden wegnomen.

In de verhalen hierna lees je een aantal mooie praktijkvoorbeelden. Verhalen die gaan over de kracht van cultuureducatie. Laten we met elkaar zorgen voor nog meer authentieke verhalen voor alle leerlingen die nu in de schoolbanken zitten.

Anke Koenraadt, adviseur Cultuureducatie Kunstloc Brabant

→ Wij geloven dat cultuur jonge mensen de mogelijkheid biedt om beter om te gaan met emoties zoals angst, onzekerheid en gebrek aan hoop.

Ready to Rock MAAKT van muziekeducatie MEER dan een succesverhaal

Het muziekproject Ready to Rock verzorgt gratis muzieklessen op basisscholen in de regio Helmond. Het bestaat inmiddels zeven jaar en is al die tijd al succesvol. Hoe de leerlingen spelen maakt eigenlijk niet zoveel uit. Het gaat er vooral om dát ze spelen.

Een verrijkende ervaring voor kinderen die zonder dit project waarschijnlijk niet zo snel muziekles zouden krijgen.

Leerlingen uit groep 6, 7 en 8, krijgen na schooltijd de kans om een instrument uit een popband te leren bespelen en als afsluiting van het traject met hun band op te treden tijdens het Ready to Rock Festival.

“Je ziet de leerlingen opbloeien, het zelfvertrouwen groeien”, zegt projectleider Bob van Rutte. “Samen muziek maken verbindt natuurlijk altijd, maar dit project zorgt ook voor een nieuwe dimensie in het contact tussen de leerkracht, ouders en leerlingen. Bij het optreden van de band blijkt die schuchtere leerling bijvoorbeeld opeens een podiumbeest of enorm muzikaal te zijn.”

Otine onderwijscoördinator bij KunstKwartier: “Leerkrachten en ouders slaan dan stijl achterover van wat een leerling aan het einde van het traject laat zien. Zowel de leerkracht als de ouders zien dan een compleet nieuwe kant van hun kind die ze zonder deze muziekervaring misschien wel nooit hadden opgemerkt. Dat een kind veel meer in zijn mars blijkt te hebben dan ooit eerder was opgemerkt is natuurlijk geweldig belangrijk voor de verdere ontwikkeling en het zelfvertrouwen.”

SPEEL IN EEN POPBAND

Ready to Rock is dankzij die extra dimensie niet alleen een cultureel maar ook een sociaal muziekproject. Dit initiatief van Stichting Leergeld is omarmd door Kunstkwartier, aanbieder van kunst en cultuur in de regio Helmond, Geldrop-Mierlo en

Tekst Sanne Tegelaar Fotografie Josanne van der Heijden | Pietro Carbucicchio

Nuenen, om muziekeducatie voor zoveel mogelijk kinderen beschikbaar te maken voor wie het krijgen van muziekles niet vanzelfsprekend is. Het wordt mede mogelijk gemaakt dankzij Stichting Leergeld en Cultuurfonds Helmond en moet jaarlijks worden aangevuld met gelden van andere fondsen.

Hoe lukt het de organisatie om ondanks de wisselvalligheid van subsidiëring en de dynamiek in de sector het project zo toekomstbestendig en structureel te houden?

We spraken erover met projectleider Bob van Rutte, Rita Bemelmans van Bibliotheek Dommeldal en de onderwijscoördinatoren van Kunstkwartier Otine van Erp en Karin van Dijk.

MUZIEK- ÉN TAALPLEZIER

Om te beginnen loopt er sinds dit schooljaar een pilot op Kindcentrum De Vlinder in Geldrop waar naast de muzieklessen buiten schooltijd ook gastlessen ónder schooltijd worden gegeven: Ready to Rock Taal.

“Daarmee sluiten we aan op de verplichte taallessen en op het reguliere onderwijscurriculum”, legt onderwijscoördinator Karin van Dijk van KunstKwartier uit.

De initiatiefnemers proberen onder meer met deze pilot het project steeds weer te vernieuwen en door te ontwikkelen. Voor de muzieklessen na school moeten de kinderen zich aanmelden. Aan de lessen onder schooltijd doet de hele klas mee. “In groepjes schrijven de leerlingen bijvoorbeeld een rap

Opeens blijkt die schuchtere leerling een PODIUMBEEST te zijn

gebaseerd op de woordenlijsten en de woordthema’s waar op dat moment mee wordt gewerkt in de klas. Bedoeling van de pilot is dat muziekplezier en taalplezier samenvallen én dat muziekeducatie uiteindelijk een grotere rol kan gaan spelen binnen het reguliere onderwijs”, legt Karin van Dijk uit.

Zo wordt het, hopen de initiatiefnemers, nog makkelijker om meer schoolbestuurders te overtuigen van die positieve impact van Ready to Rock Taal op de ontwikkeling van een kind en de toegevoegde waarde voor het onderwijs.

NOG MEER IMPACT

Naast samenwerking met de bibliotheek wordt ook steeds nauwer samengewerkt met maatschappelijke organisaties. Doordat de leerlingen hun positieve muziekervaring mee naar huis nemen ontstaan daar soms ook andere gesprekken en verrijkende ervaringen. “Ouders raken dan bijvoorbeeld zelf ook geïnspireerd om naar muziek te gaan luisteren of ze gaan met hun kind samen luisteren naar de muziek van hun eigen cultuur. Het hoeft natuurlijk helemaal niet alleen over popmuziek te gaan”, zegt Bob van Rutte.

“Ook op die manier verlaagt Ready to Rock drempels en maakt het het makkelijker om achter die voordeur te komen. Gemeente en wijkregisseurs zijn daarom ook nauw betrokken om hierop mee te kunnen liften in de begeleiding van gezinnen”, vult Karin van Dijk aan.

→ En toch blijft de afhankelijkheid van gelden van derden?

Karin: “De ervaringen zijn heel erg positief, zowel voor de leerlingen, als voor de leerkrachten en ouders. Maar met alleen succesvolle ervaringen kunnen we niet voorkomen dat de continuïteit door afhankelijkheid van subsidies in het nauw komt. Om de meerwaarde echt goed over te kunnen brengen hebben we meetbare feiten en cijfers nodig. Om de doorontwikkeling van Ready to Rock Taal mogelijk te maken zijn Lobke Meekes en Emiel Copini gevraagd een uitgebreid onderzoek te doen. De succesfactoren en impact van Ready to Rock zijn in de eerste onderzoeksfase beschreven, in de tweede fase wordt onderzocht hoe het project toekomstbestendig kan worden ontwikkeld.”

Ieder kind verdient DE KANS zich te ontwikkelen door cultuureducatie

→ Wat zijn die positieve ervaringen dan nog meer?

Karin: “Bij Ready to Rock Taal maakte een aantal leerlingen een podcast waarin ze de leden van de band interviewden. Bij de start zei een leerling niet mee te willen doen omdat hij vond dat zijn Nederlands niet goed genoeg was. Hij deed toch mee en ontdekte dat hij het wél kon en er ook nog lol in had.”

Bob: “En Ready to Rock ontzorgt de scholen. Wij zorgen voor alles, contact met de ouders, instrumenten en leuke lessen.”

Otine: “Dit is ook een mooi voorbeeld van een succesvolle samenwerking tussen een culturele instelling, de Bibliotheek, basisscholen en verschillende maatschappelijke organisaties.”

→ In theorie klinkt zo’n samenwerking altijd mooi. In de praktijk is dat vaak lastig. Jullie werken samen met de scholen, de Bibliotheek, de brede welzijnsorganisatie LEV groep, onderhouden korte lijntjes met de gemeente. Wat is jullie geheim?

Otine: “Ik denk dat we ons allemaal vanuit passie en enthousiasme inzetten voor hetzelfde doel: ieder kind die belangrijke kans bieden zich te kunnen ontwikkelen dankzij cultuureducatie. Dat maakt de bereidheid om hier het allerbeste van te maken groot. We zetten ons allemaal in met de volle overtuiging dat wat we aan het doen zijn veel goeds oplevert. En de ervaringen tot nu toe laten dat ook zien.”

Bob: “Toen ik vijf jaar geleden bij dit project startte, was ik direct zó enthousiast. Dit is zoveel meer dan een leuk extraatje voor een school. Hoezo wordt dit niet al op álle scholen aangeboden dacht ik meteen. Inmiddels weet ik dat je dit stapje voor stapje moet uitrollen.”

Karin: “Het is belangrijk om alle samenwerkingspartners en schoolbesturen de ruimte te bieden en te begrijpen wat hun belang, hun doel, hun wens is. Gewoon door steeds met elkaar in gesprek te blijven en naar elkaar te luisteren vind je elkaar en kun je met elkaar verder. En ja, dat kost veel tijd en moeite, maar zo werkt het wel. Die samenwerking groeit organisch. Benut wat er is en zoek de verbinding dan ontstaat een succesvolle basis waarmee we nu verder kunnen ontwikkelen. En om dit echt goed verder te kunnen uitrollen is in de eerste plaats commitment van het onderwijs cruciaal.”

readytorock.nl

(Je) Kunst in school Reizende exposities voor op scholen

Het traject (Je) Kunst in school geeft Brabantse makers de kans om reizende exposities te maken voor scholen, zonder dat zij zelf erbij hoeven te zijn. Zo kunnen kinderen kennismaken met kunst en hebben kunstenaars een extra publiek om hun werk aan tentoon te stellen. Maar hoe maak je zo’n tentoonstelling?

KINDEREN ALS PUBLIEK

Judith Kuijpers is kunstenaar en werkt vanuit haar Atelier in Dongen. Ze vindt het maken van een expositie voor op scholen een mooie kans, daarom reageerde ze op de oproep voor het traject (Je) Kunst in school. “Als kunstenaar wil je publiek voor je werk, en kinderen zijn ook publiek. Het is heel leuk om in hun hoofd te komen en ze misschien wel anders na te laten denken over dingen. Dat vind ik eigenlijk nog veel belangrijker dan wat een museumdirecteur vindt.”

VAN SCHOOL NAAR SCHOOL

Met (Je) Kunst in school krijgen scholen voor een periode een expositie, waarbij kinderen aan de slag kunnen met opdrachten. “De expositie kan vervolgens op die school worden opgehaald door de volgende school. Zo is het een reizende expositie zonder dat het mij extra tijd kost”, vertelt Judith. Op deze manier kunnen kunstenaars hun werk aan een nieuw publiek tonen, en kunnen ook scholen waarvoor het niet makkelijk is om naar een museum te gaan alsnog aan de slag met kunst, anders dan vanuit een boek of vanaf het digibord.

Tekst Marel van Andel Fotografie Niels Hoebers, Judith Kuijpers, Linsey Kuijpers

Niels Hoebers

SPULLEN OM JE HEEN GEBRUIKEN

Het werk dat Judith, ze noemt zichzelf ook wel Weefwijf, gemaakt heeft voor in de klas sluit helemaal aan bij haar normale werk dat ze maakt in haar atelier in Dongen: weven. Voor haar reizende expositie heeft Judith onder andere een bananenschil, een zaag en foto’s van Barbies verknipt en geweven. Aan de kinderen wil ze duidelijk maken dat je de spullen om je heen kunt gebruiken om dingen te maken. “Dat doe ik door mijn werk te laten zien, maar ik heb ook opdrachten gemaakt waar de kinderen zelf mee aan de slag kunnen in de klas. Ze kunnen bijvoorbeeld aan de slag met het weven van oude kleding, en met foto’s van zichzelf en die van een klasgenoot.”

ZELF AAN DE SLAG

Ook met de expositie van Bredase fotograaf Linsey Kuijpers kunnen de kinderen aan de slag met foto’s, maar dan met het zelf maken ervan. De basis van Linseys expositie is een donkere foto genomen in een leeg zwembad. Middenin staat een trap waarop iemand zit met een gele regenjas en een paraplu waar licht uit komt. “Ik wilde een foto gebruiken die tot de verbeelding zou spreken bij de kinderen. Ik heb daarbij nagedacht wat ik als kind interessant zou vinden en op basis daarvan een beeld gekozen.”

(Je) Kunst in school is een traject van Kunstloc Brabant in samenwerking met lokale intermediairs die contact hebben met scholen. kunstlocbrabant.nl/projecten/ je-kunst-in-school

Judith Kuijpers

“Eerst kijken de kinderen goed naar mijn foto’s, daarna gaan ze aan het werk. Ik heb bij de expositie onder andere een groot wit doek gedaan, zodat de kinderen zelf een schaduwspel kunnen maken. Daarnaast kunnen ze zelf ook gaan fotograferen.”

HUFTERPROOF

Een expositie die rondreist langs scholen, zonder dat de maker er zelf bij is, vraagt om andere manieren van maken. “Alles moest bijvoorbeeld in een auto passen”, zegt Linsey. “Zodat scholen het zelf makkelijk kunnen ophalen bij de vorige school. Daarom zit alles bij mij in een kist. Daarnaast moest alles hufterproof zijn. Dus het moest niet makkelijk kapot of vies te krijgen zijn. Zo moet je als kunstenaar dus over nog veel meer nadenken. Ik heb mijn foto’s dan ook af laten drukken met speciaal papier dat afneembaar is en ik heb wel zes soorten gele jassen besteld voordat ik er een vond waarvan ik dacht dat hij het zou kunnen overleven.”

TRANSPORTKISTEN

De expositie van Niels Hoebers is ook niet makkelijk kapot te krijgen. De basis van zijn werk is namelijk een transportkist. “De bedoeling is dat de kinderen heel nieuwsgierig worden naar wat erin zit”, vertelt Niels, die werkt vanuit zijn atelier in Sectie-C in Eindhoven. “Daarom komen er bijvoorbeeld dierengeluiden uit en staat er op de zijkant dat er een levend dier in zit.” In werkelijkheid zit in de transportkist nóg een transportkist, en daarin nóg een. Op de kisten zijn animaties te zien, waardoor kinderen meer leren over emoties en optische illusies. Niels vindt het idee van de reizende exposities een mooi gegeven. “Het was voor mij een eye-opener dat je op deze manier je werk naar een school kunt krijgen, zonder dat je er zelf bij hoeft te staan. En dat hetzelfde werk op die manier ook nog vaker ingezet kan worden. Ik ben altijd een voorstander van kennis delen, en dit is een hele mooie manier daarvan.”

Linsey Kuijpers

→ Kunstenaars, ontwerpers en (landschaps-)architecten benaderen uitdagingen vanuit een nieuw perspectief.

Met onderzoek, experiment en grenzen verleggen wordt de ultieme verbeeldingskracht bereikt.

KU NST &ONS K L IMAAT

We weten allemaal dat klimaatverandering een van de grootste uitdagingen is waarvoor we als maatschappij aan de lat staan. Een uitdaging die vraagt om snelle actie. De gevolgen van hitte, droogte, overstroming en afname van biodiversiteit zijn immens. Onze aanpassing gaat (te) langzaam. Beleidsmakers en wetenschappers denken vaak vanuit vaste kaders. Veel burgers houden vast aan oude gewoontes. Hoe kunnen we dat doorbreken?

Kunstenaars, ontwerpers en (landschaps-)architecten benaderen uitdagingen vanuit een ander perspectief. Ze zitten niet vast in een stramien. Ze onderzoeken en experimenteren, zetten hun verbeeldingskracht in en zoeken daarin grenzen op. Een installatie, voorstelling of film kan iets openbreken en een dialoog losmaken. Door het vertellen van een verhaal, een bepaalde vraagstelling of vorm, worden mensen bij het proces

betrokken en gaan ze op een andere manier kijken, nadenken en handelen.

Kunstloc Brabant is aanjager voor de inzet van verbeeldingskracht bij maatschappelijke vraagstukken. Dat doen we in de vorm van open calls en design challenges. Maar ook kunstopdrachten, labs of matchmaking. Een rijk palet aan voorbeelden laat zien hoe kunst kan bijdragen aan een versnelling van de transitie die zo urgent is.

Sta je open voor een ander perspectief? In de artikelen lees je hoe sterk de intrinsieke drive bij creatieve makers is. Zij willen bijdragen aan een duurzame transitie en geven die vorm. Of het nu gaat om de vergroening van steden, onze relatie tot voedsel en het voedselsysteem of het beperken van afvalstromen: verbeeldingskracht is een ongekende motor voor een hoopvolle en innovatieve toekomst.

Anneke Moors, Adviseur design en architectuur Kunstloc Brabant

Van RESTAFVAL tot DESIGN

met een verhaal

Agnes van Dijk

Overproductie tegengaan, bewuster met materialen omgaan en op een duurzame manier bijdragen aan de maatschappij; in de culturele sector zijn veel ontwerpers daar hard mee bezig. Drie makers vertellen over hun werk dat is gemaakt van restmateriaal, -afval of hergebruikte producten. Hoe gaan zij om met dit materiaal en waarom is het voor hen van belang om duurzame ontwerpen te maken?

“A

ls kind maakte ik al nieuwe objecten van oude materialen. Mijn vader verzamelde allerlei materialen en ik ging daarmee aan de slag. Zo was ik heel erg fan van Kung Fu-films en daarom maakte ik van oude tentstokken mijn eigen zwaarden. Ik sloeg die stokken helemaal plat en er ontstond iets nieuws. Daar is het begonnen; met materiaal werken dat je voor handen hebt”, vertelt Koen van Dommelen, hij vormt samen met Kim Spieringhs het ontwerpersduo Kim & Koen uit Breda. Koen neemt ook deel aan TalentHub Brabant.

Kim en Koen zijn beiden ruimtelijk ontwerpers en maken van restmateriaal nieuwe meubels met een verhaal erachter, van idee tot oplevering. “We zijn een goede combi. Tijdens onze studie aan St. Joost in Breda vroeg ik me steeds vaker af: ‘Wat mag ik toevoegen aan de maatschappij? Waar ligt mijn verantwoordelijkheid met mijn ontwerpen?’. Er is al zoveel”, zegt Kim. “Daarom vind ik het belangrijk dat we juist met restmaterialen werken die anders weggegooid worden. Tijdens ons afstudeerproject hebben we onderzocht of het mogelijk is om met hergebruikt materiaal een werkende studio te beginnen. Het bleek dat dat kon en nu zijn we inmiddels zes jaar bezig.”

KERAMIEK MET EEN VERHAAL

Ook Hanneke de Leeuw, Bredase ontwerper die zich bezighoudt met maatschappelijke thema’s en veelal gerecyclede keramiek gebruikt in haar werk,

is zich bewust van het materiaal dat ze inzet. In 2013 studeerde ze af in interieurvormgeving in Brussel, na een carrière als jurist Europees recht. “Ik zorg voor een ontwerp met een verhaal erachter. Zo maakte ik een serie van bestek met echte lamspootjes. Dat is slachtafval, dus zou het anders weggegooid worden. Ik wil mensen bewust maken van wat er in de maatschappij gebeurt.”. Ook in haar serie borden waarin ze de landkaart van Nederland verwerkte, zit een boodschap. Wanneer je er soep in schenkt, komen sommige delen onder ‘water’ te staan en sommige niet. Daarmee wil ze de klimaatverandering aankaarten.

“Tijdens het werken met keramiek gooide ik best vaak een mislukt ontwerp weg. Dat is zonde, want ik wil het liever hergebruiken. Daarom begon ik mijn onderzoek naar het recyclen van keramiek. Ik kwam erachter dat ze in Japan daarin al ver waren en ik ging precies in dat jaar, 2017, op vakantie naar Japan. Dus heb ik daar wat onderzoeksinstituten bezocht en kreeg ik een iets beter beeld van hoe keramiek te recyclen. Je moet het helemaal vermalen en dan is dat de basis voor het nieuwe ontwerp”, vertelt Hanneke. “De toegevoegde waarde is dat je vermaalde glazuur terugziet in het nieuwe stuk.”

NATUURLIJKE MODEONTWERPEN Agnes van Dijk (FashionArt) uit Eindhoven is zich als modekunstenaar ook bewust van het materiaal dat ze gebruikt. Ze maakt kleding die als kunst te dragen is, van natuurlijke materialen als sinaasappelschil en savooiekoolbladeren. “In de modewereld is al zoveel overproductie en de mensen die de stoffen verven,

Tekst Simone Vos Fotografie Lies Vogelzang, Tessa Spaaij

lopen risico’s. Daar wil ik niet aan mee doen”, vertelt Agnes. “Ik ben altijd al gefascineerd geweest door de huid. Je grootste orgaan, die je beschermt en die heel bepalend is voor je uiterlijk. Daardoor kwam ik op de sinaasappelhuid, veel vrouwen hebben er last van, dus ik dacht: ‘Daar kan ik beter iets leuks mee doen. Omarm het.’”

“Ik besloot sinaasappelschillen te preparen, zodat ik er creaties van kon maken. Ik gebruik ons eigen restafval, waardoor het heel duurzaam is. Het heeft me echt even gekost om uit te vinden hoe ik sinaasappelschillen zo kon bewaren dat de creaties die ik maakte niet meteen bedorven. Dat duurt jaren, want je moet experimenteren en er zit een heel scheikundig proces achter. Ik voeg geen kleurstoffen toe en om het geheel te verstevigen, gebruik ik mijn haar. Dat is heel stevig. Alles is biologisch afbreekbaar. Meestal maak ik jurken of mantels, die dan tijdens een performance of fotoshoot worden gedragen. Om de punten waar spanning opkomt te verstevigen, gebruik ik vloeibaar rubber dat ik zelf maak. Het is een bewerkelijk proces waar je veel tijd en geduld moet hebben.”

De ontwerpen van Hanneke kosten ook veel energie en tijd, omdat ze haar keramiek vermaalt in de ‘kaakbreker’ van de TU in Delft. “Het is niet zo dat je de keramiek erin gooit en het zo klaar is. Je bent er een halve dag mee bezig en dan heb je een klein zakje. Dat meng ik dan met nieuwe klei en zo is ieder ontwerp anders”, vertelt ze. “In het begin heb ik de keramiek met de hand vermalen bij Cor Unum in het atelier. Dat was nog bewerkelijker.”

“Maar: daar heb ik wel een mooie opdracht gekregen. Ik was met keramieken borden bezig daar en de chef van de Lindenhof in Nuenen kwam daar langs en zag mijn werk. Hij vroeg me de borden voor hen te maken”, zegt Hanneke. “Dat is uitgegroeid tot een recyclingproject voor diverse restaurants. Ik gebruik hun keramiekafval nu om nieuwe borden te maken. Kleine series, maar heel waardevol. Het heeft een aanlooptijd nodig gehad van een paar jaar, maar nu merk ik dat steeds meer mensen interesse hebben in mijn keramiek en dat ze de manier van werken mooi vinden. Op aanvraag vind ik ook veel beter, want als ontwerper moet je niet van alles de wereld inslingeren.”

Hanneke de Leeuw

Zo blijft de herinnering in het materiaal zitten

MEUBELS MET EEN VERHAAL

Kim & Koen werken ook steeds meer op aanvraag en zorgen voor ontwerpen met een goed verhaal erachter. “Toen we net begonnen, maakten we vooral meubels voor kennissen en vrienden en breidde ons netwerk langzaam uit. Mensen brachten restpartijen hout bij ons en onze materialenhaven raakte overvol”, zegt Koen. “Op een dag kwam er iemand waarvan de ouders overleden waren en de meubels uit het huis aan ons wilde geven. Van die oubollige eikenhouten meubels. Het leek ons mooi om iets nieuws daarvan te maken en dat aan die persoon terug te geven. Zo blijft de herinnering in het materiaal zitten”, vertelt Koen. “We kijken heel goed

naar het materiaal en proberen dat op z’n best her te gebruiken. Zo maakten we laatste een nieuwe keuken van een oude, eiken vloer uit datzelfde huis. Omdat eikenhout de neiging heeft tot kromtrekken, hebben we speciale greepjes ontworpen die dat probleem oplossen. Dan is het extra duurzaam en mooi”, zegt Kim. “Wanneer je met restmateriaal werkt, moet je je wel realiseren dat je echt plezier moet hebben in het bewerken van het materiaal en om te spelen met wat je hebt”, zegt ze. “Het puzzelwerk, de tijd en energie die je erin steekt; dat is het allemaal waard, maar dat moet je er wel voor over hebben.”

Hoe creatieve makers onze steden kunnen vergroenen

ENGEVELS

LEVENDE DE REIZENDE BOOM

Door klimaatverandering en verdichting van steden komt de ontwikkeling van stadsnatuur in een stroomversnelling. Om steden leefbaar te houden en het hoofd te bieden aan hittestress, droogte, overstroming en afname biodiversiteit. Drie (landschaps)architecten en designers laten zien hoe zij bijdragen aan bewustzijn en innovatie. Ze delen hun visie op stadsnatuur, vergroening en klimaatadaptatie.

“Ik ben ervan overtuigd dat we een te eenzijdige kijk op de natuur hebben ontwikkeld. Wij mensen zíjn al natuur, alleen we zijn er steeds verder verwijderd van geraakt. Natuur en cultuur gaan voor mij altijd samen. Daarom vind ik het zo mooi dat ik als architect met een achtergrond in ecologie, oplossingen kan bedenken en ontwerpen maak voor een groenere stad”, vertelt Victor Retel Helmrich uit Goirle. Hij is sinds begin jaren tachtig architect en heeft veel ecologisch onderzoek

Tekst Simone Vos Fotografie Ossip Architectuur Fotografie, Anna Fink, Joris Buijs

heinvanduppen.nl retelhelmrich.nl livinglandscapes.nl

gedaan voor zijn eigen ontwerpatelier. “Ik integreer de natuur altijd in mijn werk, zowel voor externe bureaus als in mijn eigen werk. Ik ben een soort hybride landschapsarchitect”, lacht hij.

RONDREIZENDE BOOM ALS STATEMENT

Ook ruimtelijk ontwerper en kunstenaar Hein van Duppen (Tilburg) ziet de noodzaak om de natuur meer te verweven met de stad. Met zijn kunstwerk ‘De Reizende Boom’ zet hij de kwestie heel letterlijk neer: een boom die in een auto groeit en rondrijdt. Tegenstrijdig, want in steden zijn er juist veel parkeerplekken voor auto’s en is er te weinig plek voor de boom, volgens Hein. “Iedereen wil meer groen in zijn omgeving, maar er komen steeds meer auto’s bij. Het wordt warmer en we wonen dichter op elkaar. De noodzaak om daar iets aan te doen, is groter geworden”, zegt Hein.

BEWUSTZIJN CREËREN EN IN GESPREK GAAN “Als kunstenaar kun je op een prikkelende manier bewustzijn creëren bij mensen, daarom heb ik De Reizende Boom bedacht. De auto reist langs verschillende plekken in Tilburg en zo wil ik mensen ermee confronteren en in gesprek gaan met hen. Ik heb de auto bijvoorbeeld in een straat gezet en heb in de buurtapp

Kunstenaars zitten niet vast in een stramien, die zetten hun verbeeldingskracht in

gevraagd of ze een parkeerplaats wilden inruilen voor een boom. Dat maakte best wat los, maar dat is de bedoeling. Ik ben er ook mee door de winkelstraat gereden en daar kwamen veel reacties op. Het moet geen werk op een sokkel zijn, maar iets dat letterlijk groeit en leeft”, zegt Hein.

EXPERIMENT AANGAAN

“Het liefst wil ik dat de gemeente hier mee aan de gang gaat. Het zou mooi zijn als ze kunstenaars meer betrekt bij ruimtelijke ontwerpen en stadsnatuur. Ze experimenteren en denken in oplossingen, terwijl degenen die de regels maken, meer denken vanuit hun vaste kaders”, gaat hij verder. “Het is al heel bijzonder dat De Reizende Boom er is, want het meest uitdagende aan het project was binnen de wet- en regelgeving dit project te kunnen realiseren. Het is namelijk geen kunstwerk dat op een vaste plek staat, maar het beweegt door de openbare ruimte. Daar komen allerlei obstakels bij, maar het is gelukt.”

NATUURLIJKE PROCESSEN ALS BEGINPUNT

Voor landschapsarchitect en designer Mirte van Laarhoven (Amsterdam), is de natuur altijd het startperspectief in haar werk. Ze gebruikt de natuurlijke processen (zoals stromend water) in haar ontwerpen; haar eigen bedrijf heet niet voor niets Living Landscapes. “Ik vind het belangrijk om de ecosystemen in onze wereld te onderzoeken. Ik vertel er een verhaal mee en probeer met mijn ontwerpen een ecosysteem dat niet in balans is, een nieuw impuls te geven”, vertelt Mirte. In haar project Dead Wood Alive onderzoekt ze hoe ze van dood hout in steden of andere omgevingen een nieuw ecosysteem kan creëren. De aanleiding hiervoor is het fijnsparrenbos van haar schoonouders dat door de aanhoudende droogte helemaal uitstierf.

CONNECTIE TUSSEN MENS EN INSECT

“Ik vind het interessant om te onderzoeken welk proces hier aan de gang is. Doordat er maar één soort boom op het perceel stond, was er geen volwaardig ecosysteem meer. Daardoor waren er geen andere soorten die de kaalslag konden opvangen en hield

het bos op te bestaan. Ik probeer met het dode hout weer nieuwe ecosystemen te maken door hiermee plekken te creëren voor nieuw leven zoals vogels, schimmels en insecten. Ik zie meer dan alleen een uitgestorven bos. Ik wil weten wat er is gebeurd en het verhaal vertellen”, zegt Mirte.

“Zo heb ik werk gemaakt dat bestaat uit een boomstam met een topping van keramiek, gemaakt bij EKWC in Oisterwijk. Het zijn zitelementen waarin een nieuw ecosysteem met pissebedden en andere insecten zich vormen”, zegt ze. “Met deze zitelementen wil ik een nieuwe relatie creëren tussen mens en over het hoofd geziene insecten. Ze zijn zo onderdeel van hetzelfde ecosysteem. Een belangrijk doel voor de toekomst, want insecten vormen de basis voor veel leven op aarde. Het zijn meer dan alleen een vormen, ze hebben een functie.”

LEVENDE GEVELS

Victor gebruikt in zijn werk ook de natuurlijke processen. In zijn Levende Gevels zie je een gevel waarin hij sleuven heeft gemaakt waarlangs het regenwater naar beneden stroomt. Na een aantal jaren groeien daar planten in zoals mossen en varens, vertelt hij. Voor het beton gebruikt hij puim- of lavasteen, omdat dat poreus is. “Op deze manier kun je de blinde muren van flatgebouwen groener maken. Je maakt er groeven in en het hemelwater dat valt, zorgt voor een mooi waterspel én na verloop van tijd groeien er planten in de groeven. En: er komt minder water in het riool, nog een belangrijk voordeel”, zegt Victor.

URGENTIE VOOR CREATIVITEIT IS GROOT

Volgens Victor zijn makers en ontwerpers belangrijk bij het ontwikkelen van natuurrijke projecten. “Creativiteit is essentieel. Kunstenaars zitten niet vast in een stramien, die zetten hun verbeeldingskracht in. De urgentie is groot, want er is veel te veel bestrating en ecologen zijn vaak vooral gericht op de problemen", zegt de architect. "Creatievelingen laten juist zien wat er speelt. Zodat mensen zien wat er mogelijk is, en dan hopelijk vooral beleidsmakers en anderen die beslissingen nemen hierover.”

Landbouw is zeker hier in Brabant een actueel thema, er zijn conflicten en partijen staan in de discussies vaak tegenover elkaar. Brabantse kunstenaars kunnen bij de gesprekken over dit thema een rol spelen. Op welke manier en waarom ze dit willen? We spraken drie makers over hun project.

IETS MET

Tekst Marel van Andel Fotografie Rob ten Broek, Roosje Verschoor

NIEUWE INZICHTEN

Peter Dictus van Bureau Pees maakte samen met Corné van Sprundel en Marleen Hendrickx een theatervoorstelling over boeren, genaamd ‘Iets met boeren’. “De bedoeling van de voorstelling is om boeren en niet-boeren dichter bij elkaar te brengen en iedereen meer inzicht te geven in de actuele situatie van landbouw. We hebben de voorstelling gemaakt met de bewoners van de dorpen waar dit speelt, onder meer in Sint Anthonis en Reusel. De voorstelling wordt gespeeld op het erf van een boer en er spelen toneelspelers mee uit de lokale toneelverenigingen. Daartussen zitten ook boeren of mensen uit een boerenfamilie”, vertelt Peter.

COMPLEXITEIT BOERENBEDRIJF

“Tijdens het repetitieproces hebben we de lokale spelers met elkaar laten discussiëren over het thema. Dat leidde tot de slotscène waarin zij hun eigen, soms pittige discussie naspelen, pal tegenover hun dorpsgenoten in het publiek.” De theatermakers laten in hun voorstelling de complexiteit van een landbouwbedrijf zien, dat vaak al generaties lang in de familie zit, en welke betekenis dat heeft als er dan toch een transitie aan zit te komen. “De landbouwcrisis is ook een identiteitscrisis. Alleen als we daarvoor respect opbrengen, lukt het misschien om het ook over die ontwikkelingen te hebben.”

BOEREN

De rol van kunstenaars bij de discussies

rondom Brabantse landbouw

ONTVREEMD PUBLIEK

‘Iets met Boeren’ is een collage-voorstelling op locatie, in de vorm van een route, in het volle daglicht. “Het publiek wandelt over het erf van de boerderij van scène naar scène. Op die manier, zonder de zekerheid van een vaste anonieme zitplaats of een doorlopende anekdote, raakt de bezoeker geleidelijk vervreemd, ook van de eigen stelligheid rondom de thematiek.” Zulke ideeën blijken te werken. De reacties na afloop zijn niet alleen positief, bezoekers gaan ook daadwerkelijk met elkaar in gesprek. “Mensen waren vaak tot tranen toe geroerd. We hadden hun verhaal verteld, ze voelden zich gehoord en gezien. Of zoals een van de bezoekers noteerde: ‘Iets met boeren’ kan versneld leiden tot inzichten en fatsoenlijke gesprekken.”

Mensen waren vaak tot tranen toe geroerd. We hadden hun verhaal verteld, ze voelden zich gehoord en gezien

VERBINDEN MET DESIGN

Ook kunstenaar Fides Lapidaire wil met haar werk nieuwe inzichten geven. “Ik vind boeren geweldige mensen, ik kom zelf uit Brabant en ik spreek de taal van de boeren, ze zijn heel direct. Mensen staan vaak zo ver af van wat we eten. En het debat rondom de landbouw is heel erg gepolariseerd, waarbij de boer niet begrepen wordt door de ambtenaar en andersom. Het designproces kan dan heel depolariserend werken. Design kan verbindend zijn doordat je de tijd neemt om te kijken, te voelen en te vragen. Op die manier kan er vanuit vertrouwen en verbinding gehandeld worden, waardoor er heel goed samengewerkt kan worden.”

EFFICIENCY VERSUS SCHOONHEID

Toen Fides gevraagd werd vanuit het project Foodlab (geïnitieerd door Kunstloc Brabant) om een samenwerking te zoeken met de aardbeienteeltsector, greep ze die kans dan ook aan. “Ik ben bij de boeren in de kassen langsgegaan om te kijken welke opgaves er liggen en hoe designers mee kunnen denken aan een oplossing. Al snel bleek dat boeren ermee zaten dat zij hun kassen vaak indelen op efficiency en kosten, maar dat de samenleving juist oordeelt op schoonheid, en de kassen bijvoorbeeld niet zo mooi vindt.”

KATHEDRAAL

Fides zag daar dan ook een uitdaging in. “Kassen worden van plastic of van glas gemaakt, en dat kan hartstikke mooi zijn. Je kunt spelen met reflectie en bijvoorbeeld glas-in-lood. Toen ik in de kas was zag ik die grote ruimte en al die rechte lijnen en toen voelde ik dezelfde sfeer als in een kathedraal. Ik dacht toen daar moet ik iets mee.” Met dat idee ging de kunstenaar aan de slag. “Ik heb een kas in een kathedraalvorm ontworpen. Op deze manier is er meer ruimte voor bezoekers, er kan bijvoorbeeld gepicknickt worden, en zo kunnen zij beter betrokken worden bij het proces en de schoonheid van de aardbeienteelt.”

Fides Lapidare, Artist Impressions

Mirte van Duppen, AgriValley, op locatie bij koeienboer Rik J. Lagendijk, Diesen.

EEN ANDERE MANIER VAN KIJKEN

Kunstenares Mirte van Duppen uit Tilburg ziet ook de schoonheid van landbouw en laat dat terugkomen in haar werk. Haar moeder komt uit het Westland en haar ouders hadden kassen. “Als ik daar als kind dan op bezoek ging, was dat voor mij een heel nieuw landschap, daar is mijn fascinatie voor dit landschap begonnen. Meer dan twintig jaar later leg ik deze landschappen vast, waarin ik de spanning tussen mens en machine weergeef.”

In haar poëtische onderzoek ‘AgriValley’ gaat Mirte langs bij boeren en telers om te filmen. “Op die manier laat ik de landbouw zien en de schoonheid daarvan. Niet alleen de mensen die naar de film gaan kijken ervaren die schoonheid, ook de boeren zelf. De film reflecteert op de automatisering van de landbouw in Nederland, hoe ziet dit verborgen futuristische landschap eruit en hoe is de interactie tussen mens en machine. Ik vraag een boer bijvoorbeeld: ‘Hoe zie jij jouw relatie met deze machine?’, door ze die vraag te stellen gaan ze op een hele andere manier ernaar kijken. Ze zien zelf ook veel meer de schoonheid.”

Foto: Roosje Verschoor

Mirte werkt toe naar een video-installatie met meerdere schermen. “Daarbij maak ik verschillende beelden die samen één film vormen. In de combinaties van die beelden probeer ik allerlei lagen te zoeken zoals gelijkenissen en contrasten.” Het werk gaat door het land touren, waarbij het onder andere te zien zal zijn bij Pennings Foundation in Eindhoven. “Het is mooi als een kijker de verschillende lagen oppikt, maar ik ben al blij als het iets met je doet en je anders naar je omgeving gaat kijken.” bureaupees.nl

Hoe zie jij jouw relatie met deze machine?

VOOR KUNST

EN DOOR

I E D E E E N R

eet je wat je leuk vindt om op het gebied van kunst en cultuur te bezoeken?

Beoefen je zelf; maak je muziek, schilder je graag of zing je in een koor? Ja? Dan heb je een plek gevonden waar je je thuis voelt. Waar je mensen ontmoet die je herkent en waar je zonder drempels naar toe kan. Want die drempels, dat zijn er nogal wat als je goed kijkt.

Je kunt bijvoorbeeld financiële drempels hebben. Het is goed te begrijpen dat mensen in deze tijd kiezen voor voldoende eten of een verwarmd huis in plaats van het beoefenen van een kunstvorm of een bezoek aan een theater. Maar juist door kennis te maken met kunst en cultuur, het zelf ervaren, leer je je talenten en passies kennen. Je laat je verbeeldingskracht groeien. Dingen die er nog niet zijn worden opeens mogelijk. Je ontmoet gelijkgestemde mensen, je voelt je gehoord en wellicht minder eenzaam.

Er zijn gelukkig veel mogelijkheden om toch die stap te zetten en de drempel te verlagen. Daar werken we bij Kunstloc Brabant hard aan. Dat de mogelijkheden een stukje dichterbij komen zodat iedere Brabander aan cultuur kan doen. Ongeacht je portemonnee, fysieke conditie of afstand tot de activiteit. Wij werken via de mogelijkmakers: dit zijn mensen in het veld die iedere dag werken aan het toegankelijk maken van de culturele sector. Wij ondersteunen ze met kennis, brengen ze in contact met interessante partijen en adviseren ze bijvoorbeeld over financiële mogelijkheden.

In de verhalen hierna spreken we een aantal van deze (mogelijk)makers. Zij zorgen voor een divers en inclusief aanbod. Dat gaat niet zomaar en is hard werken. Het realiseren van dit doel vraagt om kennis, bewustwording en samenwerking. Maar het doel is het waard: zodat iedereen een plek kan vinden waar je je thuis voelt.

Evelien Nelemans-Wouters, Adviseur Cultuurparticipatie & Amateurkunst Kunstloc Brabant

→ Ons streven is dat iedere Brabander aan cultuur kan doen. Ongeacht je portemonnee, fysieke conditie of afstand tot de activiteit.

De Code Diversiteit en Inclusie, die eind 2019 is opgesteld, moest de culturele sector helpen diverser en inclusiever te zijn. Hoe staat het ervoor? Helpt de code? We spraken erover met Jaap Houdijk van Willem Twee muziek en beeldende kunst in Den Bosch, Mijndert Rodolf en Ruud Lemmen van poppodium 013 en met Rozemarijn Romeijn van T*Agency en Schouwburg Concertzaal Tilburg. Overeenkomst: ze willen allemaal graag de verbinding met de stad. Maar in hun benadering van diversiteit zit nog volop diversiteit.

AANKNOPEN MET DIVERSITEIT EN INCLUSIE

Voor de podia en exporuimtes van Willem Twee in Den Bosch bood de Code voor Diversiteit en Inclusie in ieder geval zinvolle aanknopingspunten. Er is een werkgroep D&I actief en onlangs is ook een coördinator Diversiteit en Inclusie aangenomen om aan de slag te gaan met de vier P’s uit de code, te weten die van programma, partners, personeel en publiek. Willem Twee wil straks bijvoorbeeld niet alleen nieuwe doelgroepen uitnodigen, maar ze zelf ook opzoeken in de wijken en nieuwe samenwerkingen met hen aangaan.

Tekst Sanne Tegelaar Fotografie T*Agency, Jostijn Ligtvoet

DE P VAN PERSONEEL

Met het aanpakken van de P van Personeel is Willem Twee al flink op dreef. Momenteel is de derde sollicitatieronde gaande waarbij de brieven van de sollicitanten worden geanonimiseerd. “Een medewerker verwijdert alle info zoals geslacht, leeftijd en afkomst uit de brieven”, legt Jaap Houdijk van Willem Twee uit. “Zo kunnen we de sollicitanten eerlijker op de inhoud van hun brief en hun kwaliteiten beoordelen. We willen het zo neutraal mogelijk aanvliegen om iedereen dezelfde kansen te kunnen bieden. Tijdens de gesprekken die volgen krijgen alle kandidaten dezelfde vragen voorgeschoteld.”

OPVOEDEN

Of deze manier van solliciteren al iets heeft uitgehaald? “Het personeelsbestand is wel al gevarieerder, maar we zijn er nog lang niet hoor”, zegt Houdijk. “We zijn onszelf op dit vlak echt nog aan het opvoeden. Er waren enkele medewerkers die zeiden ‘we zijn al divers en inclusief’, maar de nulmeting (die je met de code kan doorlopen) wees iets anders uit. Alleen dat al levert nuttige en verrassende nieuwe inzichten op. Maar om te zeggen dat het voor het publiek al merkbaar is dat ons personeelsbestand gevarieerder is geworden? Daarvoor is het nog te vroeg.”

Hoe divers kun je diversiteit aanvliegen?

NIEUWE MENSEN, NIEUWE GESPREKKEN IN 013

Bij poppodium 013 in Tilburg zijn ze daar al wat verder mee. Niet zozeer vanwege een code, maar vanuit een diepgevoelde intrinsieke motivatie dat ze hiermee aan de slag moesten. Met de wervingscampagne #allesgoed werd in de zomer van 2020 in acht verschillende talen en met opvallend aansprekende posters gezocht naar nieuw personeel. Dat leverde niet alleen nieuwe mensen maar vooral ook nieuwe gesprekken in de organisatie op. “Waarom zouden we bijvoorbeeld wel programmeren rondom Keti Koti en niet rondom de Ramadan. Wat vinden we belangrijke momenten en waarom? We maken op een andere manier afwegingen”, zeggen Mijndert Rodolf, hoofd marketing, en Ruud Lemmen, hoofd programmering van het poppodium. Maar ook zij geven aan nog lerende en zoekende te zijn. Mijndert Rodolf: “Poppodium 013 is er voor iedereen. Om er voor iedereen te kunnen zijn, moeten we zelf ook iedereen zijn. Dat heeft tijd nodig.”

BUITEN DE GEIJKTE PADEN

Ruud Lemmen merkt dat bijvoorbeeld ook bij het samenstellen van de line-up voor hiphopfestival WOO HAH! “We wilden dit jaar meer Afrobeat programmeren uit Nigeria. Daarvoor moet je niet bij de standaard agentschappen in New York of Los Angeles zijn. Dat waren de reguliere boekingskantoren waar we normaal dag in dag uit mee werkten. Het kost extra tijd en aandacht om te

zoeken en nieuwe paden te bewandelen. Het helpt dan al dat we nu gelukkig ook een collega hebben die half Nigeriaans is.”

013 DE WIJK IN

Rodolf: “Het gaat niet alleen om een diverser aanbod, maar ook om je rol als podium in de samenleving en het vergroten van je maatschappelijke meerwaarde. We zijn bijvoorbeeld ook aan het kijken of we als 013 op locatie in krachtwijken in Tilburg-Noord of West kunnen programmeren. Daarvoor willen we gaan samenwerken met maatschappelijke organisaties en ervaring opdoen met publiek dat nog nooit in een poppodium is geweest. We willen de drempel verlagen om naar ons toe te komen.”

JONG

TALENT BIJ T*AGENCY

Ook het jongerenplatform T*Agency van Schouwburg Concertzaal Tilburg (SCT) is op zoek naar nieuwe manieren om samen te werken met verschillende instanties in de stad. Maar dat heeft niet zozeer te maken met het bereiken van meer diversiteit en inclusie in de organisatie. “Dat zit al vanaf de start van T*Agency zo in het dna”, zegt Rozemarijn Romeijn artistiek leider van de jongerencommunity. “Dat we meer verschillende verbindingen in de stad willen aangaan heeft vooral te maken met het benutten van al het talent dat er is.”

We zijnonszelfop dit vlak echt nog aanhetopvoeden

Met het platform lukte het SCT om de afgelopen jaren niet alleen veel meer jongeren te bereiken, maar ze ook nog eens aan zich te binden, als maker en als publiek. Iets waar veel andere culturele organisaties alleen nog maar van kunnen watertanden. Volgende stap in het succes is dus om buiten de culturele sector ook samenwerkingen te gaan zoeken met bijvoorbeeld het bedrijfsleven. “Zo creëren we nieuwe kansen voor jong talent en kunnen we de creatieve denkkracht en de oplossingsgerichtheid van onze jongeren nog meer benutten”, zegt Romeijn.

LAAT HET ZE ZELF DOEN

De sleutel tot het succes van T*Agency is om niet voor de doelgroep zelf te gaan denken, maar ze het zelf te vragen en ze het vooral zelf te laten doen. Romeijn vindt het ‘heel logisch en nodig’ dat er een Code is, maar tegelijkertijd is het ook super frus-

trerend dat er een discussie gaande is die eigenlijk geen discussie zou moeten zijn. “Doordat we die ruimte bieden zitten diversiteit en inclusie al van begin af aan in de kern van T*Agency. Het is zo inspirerend hoe jongeren naar cultuur kijken, absoluut niet volgens de traditionele hokjes”, zegt ze. “Daar kunnen we allemaal een voorbeeld aan nemen. We geven de jongeren veel autonomie, zodat ze zich echt gehoord voelen en voelen dat ze daadwerkelijk inspraak hebben. Zo creëren we creativiteit in de breedste zin van het woord.”

codedi.nl willem-twee.nl 013.nl tagency.nl

Superfr u strerend dat ereendiscussiegaande is dieeigenlijk geen discussiezoumoeten zijn

Brabantse theatermakers creëren meer ruimte in hokjes

Kirsten van Teijn, foto: Casper Koster

Theatermakers zijn als geen ander in staat om groepen mensen met elkaar te verbinden. Het is dan ook geen verrassing dat zij een grote maatschappelijke bijdrage leveren, bijvoorbeeld in de strijd tegen sociale uitsluiting. Een interview met vier Brabantse theatermakers die gemarginaliseerde groepen een stem geven.

GEMIXT THEATERPUBLIEK

“Eigenlijk is mijn hele carrière opgebouwd uit momenten van irritatie,” zegt Mo Hersi (37) lachend. De cabaretier, die momenteel woonachtig is in Eindhoven, laat zijn stemgeluid horen voor gemarginaliseerde groepen waar hij zelf ook toe behoort. Mo: “Ik ben moslim, Afrikaan en vluchteling. Iedere dag wordt er over een van die groepen wel iets negatiefs geschreven. Ik wil laten zien dat ik ook deel uitmaak van dit land en dat we samen allemaal Nederland zijn.” Als podiumkunstenaar zoekt hij naar de gelijkenissen tussen verschillende groepen mensen. Vanwege de serieuze boodschap in zijn cabaretstukken wordt hij ook wel ‘Mo the Messenger’ genoemd.

Volgens Mo zijn theatermakers met een verbindende boodschap ontzettend belangrijk in deze tijd. “Wij

maken niet alleen theater, maar ook sentiment, gevoel en herinneringen. Als wij steeds hetzelfde blijven maken, dan verandert er niks.” Het publiek in Mo’s zalen is ontzettend divers. “Er zijn voor- en tegenstanders van vluchtelingen, witte mensen, mensen van kleur, van alles door elkaar. Het trekt een nieuw, gemixt publiek naar de theaters, dat is belangrijk.”

Tekst Elmay Claasen Fotografie Casper Koster, Mo Hersi, Teun Toebes, Roos Klijn

1Als wij steeds hetzelfde blijven maken, verandert er niks

LIEFDE IN ALLE VORMEN

Theatermaker en cabaretier Kirsten van Teijn (33) is momenteel op tournee met haar voorstelling (S)EXPERIMENT. Ze won met deze voorstelling de cabaretprijs Neerlands hoop 2022. De Brabantse maker heeft een vriend én een vriendin en onderzoekt in haar voorstelling nieuwe vormen in de liefde. Kirsten: “Waarom moet je kiezen tussen hetero of homo? Ik heb mij nooit thuis gevoeld bij een stereotype. Er is meer ruimte nodig in die hokjes, ze benauwen mij.” Aan de hand van een dosis zelfspot neemt Kirsten je mee in haar leven. Het resultaat is een kleurrijke voorstelling over gender, seksualiteit en identiteit.

Kirsten hoopt het publiek te laten zien dat je mag zijn wie je bent. “Ik wil een brug slaan tussen de ‘heterowereld’ en de lhbti-gemeenschap,” vertelt Kirsten, “Ik wil laten zien wat er allemaal nog meer kan en dat liefde ook fluïde mag zijn.” Daarmee is Kirsten een voorbeeld voor andere jonge mensen. “Ik merk dat jongeren zich in mij herkennen en zich daardoor veilig voelen om zich ook uit te spreken. Het is belangrijk dat er meer voorbeelden te zien zijn van mensen die buiten de heteronorm vallen.”

(S)EXPERIMENT trekt een jong en kleurrijk publiek naar de theaters. “De voorstelling is een soort ontmoetingsplek geworden, bij iedere voorstelling wordt er veel nagepraat. Sommige bezoekers leggen eindelijk hun geheimen op tafel. Theater heeft de kracht om die taboes te doorbreken, live interactie maakt veel los. “Om haar missie kracht bij te zetten, richtte Kirsten in Den Bosch Queer Arts Platform ‘Trek iets leuk uit’ op. “We merken dat er veel behoefte aan is. Bij ons hoef je niet te kiezen, iedereen is welkom.”

Alleen als we de mens blijven zien, zal die nooit verdwijnen

JE BENT NIET JE DIAGNOSE

Wie aan sociale uitsluiting denkt, denkt waarschijnlijk niet direct aan mensen met dementie. Teun Toebes (23) tourt door Nederland met zijn theatershow VerpleegThuis Live. Hiermee pleit de maker voor een samenleving waarin mensen met dementie ertoe doen. “Alleen als we de mens blijven zien, zal die nooit verdwijnen.”

Teun woont zelf al bijna twee jaar op een gesloten afdeling voor mensen met dementie omdat hij wil ervaren hoe het is om daar te wonen. “Mijn huisgenoten zijn zulke wijze mensen,” vertelt Teun, “Ik heb zoveel van hen geleerd. Wij sluiten hen uit van de maatschappij en dat vind ik heel kwalijk.” Aan de hand van grappige, verdrietige en vrolijke anekdotes neemt hij de toeschouwer mee in de wereld van zijn huisgenoten. De première in het Beatrix Theater was uitverkocht en zorgde voor een stortvloed aan hartverwarmende reacties. Teun: “Het allermooiste moment voor mij was dat mijn huisgenoten er ook bij waren, want voor hen en alle andere mensen die leven met dementie doe ik dit allemaal.”

ZIJN WIE JE BENT

Tijn de Jong (29) studeerde af van de Koningstheateracademie in Den Bosch met diens voorstelling ‘Overmannen’. “Het is de voorstelling van en over mijn leven,” zegt Tijn, “Het gaat over mijn ervaringen als transpersoon en mijn verhouding tot mannelijkheid.” Helaas heeft Tijn zelf veel ervaring met sociale uitsluiting en heeft die zich vaak niet gehoord gevoeld. “Uitsluiting is meestal niet zo heel zichtbaar, behalve op social media dan. Daar zegt iedereen maar gewoon wat die denkt.”

In de voorstelling komen onderwerpen zoals gender, mannelijkheid en trauma aan bod. Daarmee hoopt Tijn impact te maken en een verandering teweeg te brengen. “We zijn snel geneigd ons te distantiëren

als we iets niet begrijpen. Dat is zonde, want dan gaat de verbinding verloren.” Als startende maker is het niet makkelijk om een plekje te veroveren binnen de theaterwereld, maar Tijn gaat er honderd procent voor. “Volgens mij is er wel behoefte aan nieuwe perspectieven en daar hoop ik een steentje aan bij te kunnen dragen.”

mohersi.nl kirstenvanteijn.nl teuntoebes.com instagram.com/ tijnblijftzacht

We zijn snel geneigd ons te distantiëren als we iets niet begrijpen. Zonde, want dan gaat de verbinding verloren

TalentHub Brabant

Talent moet je koesteren, vinden we in Brabant. De provincie Noord-Brabant en Kunstloc Brabant zetten daarom hoog in op talentontwikkeling in de professionele kunsten.

Om talenten verder te ontwikkelen en te helpen om van hun opleiding hun beroep te maken, is er voor de professionele kunsten TalentHub Brabant. Talenten die door de sector zelf worden uitgekozen, krijgen ondersteuning op maat via een netwerk van festivals, podia, presentatie-instellingen en andere (culturele) organisaties. Sinds de start van de talenthubs zijn in totaal bijna 250 talenten ondersteund, onder wie Flemming, Eva Line de Boer, Sanne Rambags, Onias Landveld, Fang Mij, Jana Flohr en Dwight Fagbamila.

→ talenthubbrabant.nl

Elianne van Elderen

volgde het talentontwikkelingstraject WOLK voor schrijvers, performers en makers bij wie het woord centraal staat

“W

OLK bood me de perfecte kans om nieuwe mensen in het veld te leren kennen.”

Na haar afstuderen in 2021 was Elianne best bang dat ze in een zwart gat zou vallen. In werkelijkheid heeft ze sinds die tijd nog geen moment

stil gezeten. “Ik merk dat ik nu duidelijker weet wat ik wil, en wat ik kan bieden. Ik heb geleerd wat mijn eigen stijl is, en dat het oké is om daaraan vast te houden”.

“Via het netwerk dat ik tijdens WOLK opbouwde, kwamen er verschillende mooie klussen mijn kant op. Zo was het traject voor mij een fijne en veilige manier om mijn schrijfcarrière een flinke boost te geven.”

Alyssa Bottse / Abee

deed mee aan talentontwikkelingstraject Music Hub Brabant

Voor muzikaal talent Alyssa Bottse (artiestennaam Abee) ligt dat net anders. Zij had al een groot netwerk in de muziekscene, maar zij wilde haar positionering verder versterken. “Het ontdekken wat bij je past en wat niet is een kostbaar proces. Je probeert dingen uit: soms lukt het, maar soms niet. Door mijn deelname aan Music Hub Brabant had ik de mogelijkheid om te experimenteren. Het traject heeft me duidelijker gemaakt wie ik ben als artiest, en hoe ik dat kan uitdragen.”

Alyssa had veel steun aan Steffi Blonk, programmeur bij poppodium Effenaar en één van de mentoren van Music Hub Brabant. “Ik kon altijd bij haar terecht met vragen of voor advies. En andersom hield zij ook bij mij vinger aan de pols. Dat zorgde bij mij voor een mooie stok achter de deur om stappen te nemen, óók als het spannend was.”

Foto: Joris Buijs

Crowdfunding

MEER DAN ALLEEN GELD

Het kan als kunstenaar een uitdaging zijn om financiering rond te krijgen voor een project. Een manier is om fans te vragen te doneren; een crowdfundingsactie.

Het principe is simpel: je plaatst een kunstproject op een crowdfunding-platform met een wervende tekst, tegenprestaties en een aansprekend filmpje. Je stelt jezelf een deadline om een bepaald doelbedrag op te halen. Vervolgens vraag je aan jouw achterban je project te steunen door middel van een donatie. Iedere donateur krijgt een beloning in de vorm van een van de tegenprestaties die jij zelf hebt bedacht. Voor een maker levert crowdfunding naast geld ook vaak een nieuw netwerk en extra publiciteit op.

Kunstloc Brabant adviseert en ondersteunt crowdfunding van Brabantse makers. Benieuwd op welke manier? → kunstlocbrabant.nl/financiering/crowdfunding

“We wilden een eigen plaat maken, om dat te realiseren hadden we geld nodig. Daarom gingen we op zoek naar subsidieverstrekkers, maar dat lukte niet goed. We zijn toen gaan kijken naar andere manieren van financieren en kwamen zo op crowdfunding.”

Het duo is in gesprek gegaan met crowdfundingsplatform Voordekunst. “We hebben bedacht wat we de donateurs konden bieden in ruil voor een donatie. Je kon bijvoorbeeld merchandise van ons krijgen, de plaat op vinyl, maar je kon ook doneren voor een diner met ons of een akoestisch concert.”

De donaties kwamen uiteindelijk niet alleen van naasten. “We kregen donaties van vrienden, familie en kennissen, maar ook veel vanuit de muziekindustrie. We werken zelf ook als bookers en managers, waardoor we veel mensen kennen. Op deze manier is onze actie een succes geworden en hebben we ons streefbedrag gehaald.”

“Je hebt door de donaties als mooie bijkomstigheid een heel overzichtelijke lijst met mensen die jouw werk waarderen. We mailen hen nog steeds als we nieuwe shows aankondigen, we geven soms gratis merchandise weg of kaartjes. Zo houden we het contact.”

Tahné Kleijn fotograaf uit Helmond

Tahné Kleijn vindt een groot voordeel aan crowdfunding de publiciteit die je ermee krijgt. “Als je het alleen voor het geld doet zijn er makkelijkere manieren om daaraan te komen”, vertelt ze. “Maar door een crowdfunding heb je al voordat je werk klaar is een reden om de publiciteit op te zoeken. Zo komen meer mensen te weten over waar je mee bezig bent, al tijdens het proces. Kranten bijvoorbeeld hebben al eerder een reden om te publiceren.”

Tahné heeft al drie keer een succesvolle crowdfunding gehouden, twee keer met een groep fotografen voor het fotofestival Goeikes in Helmond en een keer voor haar fotoboek ‘Stilte heeft het laatste woord’. “Door het vaker te houden heb ik nu een leuke groep mensen die me altijd steunt en die ik ook heb leren kennen.”

Davy Knobel

muzikant, speelt samen met zijn vriendin Eszter Anna Baumann in de Bredase band Light by the Sea

Foto: Coen Bastiaanssen

KunstKracht: de makers

COÖRDINATIE EN REDACTIE

Anouck Storms

REDACTIE EN COMMUNICATIE

Eva Hesemans, Sanne van de Loo, Olivier de Jong, Ton van der Linden, Meta van Vugt

INTERVIEWS

Simone Vos, Marel van Andel, Elmay Claassen, Sanne Tegelaar en Annelies Wijnen

GRAFISCH ONTWERP & ART DIRECTION

Janine Hendriks, kaftwerk.nl

Suzanne Hertogs, ontwerphaven.nl

ILLUSTRATIES

Jill Heesbeen

DRUKWERK

Drukkerij Mezclado, Tilburg

UITGAVE

Deze publicatie bundelt 10 verhalen die eerder verschenen op het online platform van Kunstloc Brabant, MESTmag.nl

Met deze inspirerende verhalen laten we zien wat de kracht is van kunst en cultuur in Noord-Brabant.

Kunstloc Brabant © januari 2023

kunstlocbrabant.nl mestmag.nl Volg ons @kunstloc

Bezoekadres: LocHal Burgemeester Brokxlaan 1000 5041 SG Tilburg

Iets met boeren, zie p. 42 Foto: Rob ten Broek