Kunstenaarsboek | Tina De Souter

Kunstenaars die boeken maken: het leidt vaak tot boeken die kunstwerken op zich zijn en een bijzondere plaats innemen in het oeuvre van een artiest. Maar wie maakt die kleine parels eigenlijk? Tina De Souter leeft voor het boek. Ze ontwerpt ze, is ook boekbinder en grafisch ontwerper. Ze begeleidt kunstenaars uit alle disciplines om hun gedachten en beelden in een uitgekiend boek te gieten.

Wanneer we de werkplek van Tina De Souter binnenstappen, valt meteen een grote kast op met kleurrijke boeken in allerlei formaten en materialen. De twee planken links bovenaan zijn gereserveerd voor de boeken die ze zelf maakte. Met veel trots neemt ze er meteen enkele uit. Deze boeken zijn stuk voor stuk door haar hoofd en handen gegaan, sommige met veel geduld ingebonden.

Het eeuwenoude ambacht van het boekbinden spreekt tot de verbeelding. Toch was het niet die lange traditie die Tina aantrok. Ze begon met boekbinden uit pure noodzaak: ‘Tijdens mijn studie aan LUCA School of Arts volgde ik een workshop boekbinden. Ik vond het fantastisch dat ik mijn ontwerpen op die manier eindelijk kon vastpakken in een fysiek blokje, met een dikte en een breedte. De reden dat ik ermee verder ging, was puur praktisch. Het volstond voor mij niet dat mijn ontwerpen digitaal bestonden. Ik wilde ze ook in mijn handen voelen. Elke schoolopdracht leidde dus tot een boek.’

Hoe heb je na die eerste workshop verder leren boekbinden? Tina: ‘Ik ben blijven oefenen en heb het mezelf zo geleerd. Ik ben ooit gestart met een achtjarige opleiding tot boekbinder. Maar daar hebben ze me maar een dag gezien (lacht). Het ging er heel ‘old school’ aan toe: we moesten het papier bijvoorbeeld snijden door aan de hendel van een enorme machine te gaan hangen. Waarom moet alles volgens de traditie gebeuren als het ook efficiënter kan? →

Ik moet wel toegeven dat maar 5 tot 10 procent van mijn tijd naar boekbinden gaat. Ik bind weleens portfolio’s in of kunstboeken met heel kleine oplages, maar veel vaker houd ik me bezig met bookdesign. Toch heeft het boekbinden me ook op dat vlak geholpen: doordat ik zelf boeken in elkaar stak, wist ik al snel wat de anatomie van een boek is en welke druktechnieken er bestaan.

Beschouw je een kunstenaarsboek als een kunstwerk op zich? Ik noem boeken altijd de sculpturen van de grafische ontwerpwereld. Een boek heeft een formaat, gewicht, kleurenpalet, bindwijze, tactiliteit, afwerking... Tegelijkertijd is een kunstboek een gedrukte tentoonstellingsruimte: je vertelt er een verhaal mee. Dit jaar maakte ik bijvoorbeeld het boek ‘Que Deus Reparta A Sorte’ met fotograaf Eva Faché over stierenvechten in Portugal. Het bevat drie delen: eerst zien we de stierenvechters trainen, het tweede luik heeft zandkleurig papier en speelt zich af in de arena, tot slot volgen de grote familiefeesten achteraf. Veel mensen denken dat je in een kunstboek gewoon kunst toont, maar dan wordt het snel een catalogus. Ik ga altijd op zoek naar het verhaal of de flow die de kunstenaar in een boek wil stoppen. →

Wat is de rol van de kunstenaar en van jezelf als jullie een kunstboek maken? Het is niet mijn boek, maar dat van de kunstenaar. Als designer sta ik dus niet centraal. Ik heb ook geen vastliggende stijl met terugkerende elementen, zoals door altijd met één kleur of lettertype te werken. Dat zou beperkend zijn voor mijn aanpak. Ik wil ervoor zorgen dat het boek de kunstwerken op een nog hoger niveau presenteert. Daarom vertrek ik bij elk project met een blanco blad. Ik stem me volledig af op de inhoud en bedenk op basis daarvan een vorm. Dat het werk helemaal op maat van de kunstenaar gemaakt is, betekent niet dat die alles kan beslissen. Recent werkte ik samen met Stockmans Art Books aan een kunstboek voor de Bulgaarse kunstenares Denitsa Todorova. Zij tekent met grafiet op dun, houthoudend papier. Ze wou voor haar boek een hardcover en een linnen kaft, maar dat past niet bij haar kwetsbare werken. Ik heb daarom een softcover met een fragiele papieren wikkel voorgesteld. Omdat de argumenten gebaseerd zijn op hun eigen werk, begrijpen de meeste kunstenaars wel snel waarom de puzzelstukjes dan beter in elkaar passen.

Welke processen doorloop je bij het maken van een boek? Eerst hebben we een open gesprek waarin ik te weten wil komen waarom de kunstenaars dit boek willen maken, waarom nu en wat ze ermee willen vertellen. Ook pols ik al of ze een idee hebben van de oplage, de hoeveelheid tekst en beelden, het formaat en het budget. Daarna bespreken we de inhoud en leggen we in grote lijnen de flow van het boek vast. Tegelijkertijd is mijn motortje al aan het draaien en krijg ik de eerste ideeën voor het ontwerp, het materiaal, de kleuren en de afwerking. Er volgt een eerste versie, die ik bijschaaf op basis van enkele feedbackgesprekken. Na een paar herziene versies is het designluik zo goed als klaar. Ondertussen bepalen we de materiële aspecten van het boek: de papiersoorten, omslag, bindwijze… Gemiddeld duurt het ontwerpproces vier tot zes maanden. Daarna volgt het drukproces. Dat neemt ook nog eens twee weken tot een maand in beslag. Pas als het boek af is, begint voor de kunstenaar en uitgeverij de promotie en verkoop. Dan gaat het boek echt leven. →

Wat vind je de leukste fase? Dat is de materiaalkeuze. Als ik het papier, de folie, garen, cover, omslag en schutbladen naast elkaar leg, kan ik me echt inbeelden dat het een object wordt. Je voelt de materialen en ziet het boek. Nog een spannend, maar leuk moment is als ik aan de drukpers sta. Er zijn weinig designers die dat doen, maar aan de pers kan je nog heel kleine wijzigingen aanbrengen, zoals de kleurpercentages van de inkt. Die graad van afwerking, daar ga ik voor.

Maakt dat oog voor detail jou uniek tegenover andere boekontwerpers? Kunstboeken zijn een niche en de weinige andere ontwerpers die ik ken, zijn allemaal heel goed. Ik voel geen concurrentie, maar alleen bewondering. Het is wel zo dat ik bezig ben met de diepste details. Ik betrek de kunstenaars ook daarbij: ik laat hen zelfs mee kiezen uit de mapjes met papier en kapitaalbandjes. Nog een reden waarom kunstenaars misschien naar mij komen, is dat ik het boek echt van het begin tot het einde maak. Ik denk mee na over de opbouw en kan zelfs de uitnodigingen voor de boekvoorstelling ontwerpen.

Wat is je favoriete project tot nu toe? Mijn allereerste kunstboek ‘Ajuin’ voor kunstenares Sara Vermeylen is me nog altijd heel dierbaar. Het boek verzamelde tekeningen over tranen en troost. Het heeft een simpele softcover met een doorzichtige hoes en bestaat uit verschillende lagen. Die pellen af, als een ui. Sara gaf me carte blanche om er iets moois van te maken. Ze overhandigde me zelfs de originele tekeningen die ik fotografeerde in de staat waarin ik ze kreeg: met scheuren, tape en tekst erop. Ik ben heel trots op het resultaat. Als ik die opdracht nu zou krijgen, zou ik het nog altijd zo aanpakken.’

Tekst: Maya Toebat Foto’s: Evenbeeld TINA DE SOUTER °1996 Woont en werkt in Mechelen. Volgde Grafisch Ontwerp aan LUCA School of Arts in Brussel en de postgraduaten Boekontwerp en Typografie & Vormgeving aan het Plantin Instituut voor Typografie in Antwerpen.