ARENA nr 24, cz. 1

Konflikt między Chińską Republiką Ludową a Tajwanem. Przebieg i możliwe rozstrzygnięcia Miłosz Bojarski str. 13

///////////////////////////ISSN///////////////////////////Nakład///////////////////////////Skład///////////////////////////Wydawca///////////////////////////Recenzenci///////////////////////////Opieka///////////////////////////Okładka///////////////////////////Zespół///////////////////////////Z-ca///////////////////////////naczelnaredaktornaczelnejredakcyjnynaukowaiprzygotow.dodruku

Kamil

ul. Władysława Reymonta 4 30-059 Kraków, pok. 610

Magazyn ARENA. Sprawy międzynarodowe nr 24 | styczeń – kwiecień 2022 Bezpieczeństwo międzynarodowe; wojny i

Globalne zagrożenia z perspektywy Egiptu Oliwia Kliś str. 67

Konflikty zbrojne w XXI wieku Martyna Dorda, Hanna Korzonek, Dawid Tomczyk str. 55

Redaktor

Krakowska Oficyna Naukowa 1896-8511150„TEKST”egzemplarzy

konfliktyCzasopismo

Przestrzeń cybernetyczna jako jedna z płaszczyzn konfliktu rosyjsko-ukraińskiego Angelika Kotowicz str. 20

dofinansowane ze środków;

Copyright by Koło Studentów Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Jagiellońskiego & the Authors. Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za prezentowane w artykułach opinie autorów. Wszystkie teksty podlegają ochronie własności intelektualnej. Przedruk bez zgody redakcji zabroniony. Kraków 2022

Jemen – państwo na progu upadku Roman Kozlov str. 58

drdrdrdrAnastazjaMilenaGabrielaDawidJanYevheniiKatarzynaRomanHannaWiktoriaMartynaAnastazjaMiłoszSowaBojarskiBuczyńskaDordaDrapałaKorzonekKozlovMuszkietPortnyiPiotrSulimaTomczykWolińskaZębikBuczyńskaRafałWoźnicaDominikaDziwiszhab.MarcinGrabowskihab.AgnieszkaKuszewska, prof. UJ dr Wojciech Michnik dr Ewa Szczepankiewicz-Rudzka Koło UniwersytetuStosunkówStudentówMiędzynarodowychJagiellońskiego

Katarzyna Sypień

Czasopismo Koła Studentów Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Jagiellońskiego

Czy krykiet może pogodzić zwaśnione strony? Wykorzystanie sportu w dyplomacji na przykładzie indyjsko-pakistańskiego sporu o Kaszmir Milena Zębik str. 43

Wiadomości ze świata Redakcja str. 4

100 dni wojny w Ukrainie Roman Kozlov, Yevhenii Portnyi str. 39

Rada Kół Naukowych Uniwersytetu Jagiellońskiego

Realpolitik a gra pozorów w Europie Wschodniej Wywiad ekspercki z prof. Piotrem Bajorem str. 27

TYTUŁEM WSTĘPU

infografika ukazująca konflikty zbrojne w XXI wie ku. Kontynuacja tematyki przewodniej wraz z posze rzeniem katalogu form twórczych prezentowanych w niniejszym wydaniu stanowi znak rozwoju cza sopisma. Żywię głęboką nadzieję, że Bezpieczeństwo międzynarodowe: wojny i konflikty zostanie przyjęte przez grono akademickie z równą życzliwością, co numerJednocześniepoprzedni.po raz kolejny chciałabym podkre ślić, że reaktywacja czasopisma „ARENA. Sprawy międzynarodowe” to efekt pracy zespołowej całej Redakcji oraz sympatyków. Szczególne podzięko wania składam na ręce tych osób, które sprawiły, że numer trafił do rąk Czytelników – Autorom i Autor kom, Recenzentom i Recenzentkom, Opiekunowi Naukowemu KSSM UJ, życzliwym Kołu Pracowni kom i Pracowniczkom Naukowym, Dyrekcji Insty tutu Nauk Politycznych i Stosunków Międzynaro dowych, Młodzieżowemu Stowarzyszeniu Liderów oraz Krakowskiej Oficynie Naukowej TEKST. Naj większe podziękowania przekazuję jednak Redakcji, która po raz kolejny w fantastyczny sposób potrafiła przekuć ideę czasopisma w zmaterializowane egzem plarze pełne merytorycznych treści.

Drogi czytelniku, oddaję w Twoje ręce kolejny numer ARENY.

tematykę odradzającego się czasopisma nie przypuszczałam, że obej mie ona aż trzy numery. Liczba nade słanych artykułów oraz ich różnorodność sprawiły jednak, że planowane dwuczęściowe wydanie mu siało ulec rozszerzeniu. Bezpieczeństwo międzynaro dowe: wojny i konflikty stanowi drugą część trylogii – za nami jest już marcowy numer Bezpieczeństwo międzynarodowe: układy sił, przed nami zaś będące w przygotowaniu Bezpieczeństwo międzynarodowe: wyzwania i zagrożenia. Wraz z realizacją 25. nume ru zmianie ulegnie tematyka przewodnia ARENY, bowiem 26. numer skupiony będzie na zgoła innej tematyce – autorytaryzmach w XXI wieku.

Życzę owocnej lektury, Katarzyna Sypień

O bezpieczeństwie w niebezpiecznych czasach

Wybierając

Atak Rosji na Ukrainę w lutym bieżącego roku był wydarzeniem bezpre cedensowym nie tylko z perspektywy bezpieczeństwa międzynarodowe go. Wybuch wojny u progu Europy oprócz stania się symbolem katastrofy humanitarnej, ekonomicznej, politycznej, dyplomatycznej i moralnej jed nocześnie udowodnił nam, jak kruchy i cenny zarazem jest pokój oraz jak istotne jest jego utrzymanie. Zwrócenie oczu całego świata na Ukra inę uwypukliło niewydolność społeczności międzynarodowej i aktorów przy zapewnianiu bezpieczeństwa. Nie milkną też echa innych wojen i konfliktów, które aktualnie trwają, są zażegnywane bądź podsycane. Stała niepewność w zakresie tego, które miejsce na mapie konflikty i działania zbrojne pochłoną w dniu jutrzejszym nieustannie napędza analizy i prace naukowe. ARENA nie jest w tej materii wyjątkiem – wyjątkowym smutkiem napełnia natomiast fakt, że temat przewod ni numeru znajduje swoje odzwierciedlenie tuż za wschodnią granicą Polski.

Bezpieczeństwo międzynarodowe: wojny i kon flikty w odróżnieniu od poprzedniego numeru kon centruje się nie na balansie utrzymującym w ryzach relacje międzynarodowe, lecz na tym, co owe relacje destabilizuje oraz w jaki sposób. W naturalny sposób rolę spiritus movens numeru stanowi atak Rosji na Ukrainę. Na wojnie rosyjsko-ukraińskiej oraz bez pieczeństwie na obszarze poradzieckim koncentruje się przede wszystkim wywiad z prof. Piotrem Bajo rem, jednym z najlepszych Polskich ekspertów w tej dziedzinie. Oprócz wywiadu w numerze znajduje się pięć artykułów tematycznych poświęconych wybra nym konfliktom. Pewne novum względem poprzed niego wydania stanowią także krótkie teksty Redak cji – kalendarium wojny rosyjsko-ukraińskiej oraz

3Nr 24 styczeń – kwiecień 2022

Haiti; Próba zabójstwa premiera 1 stycznia, podczas obchodów rocznicy niepodległości Haiti, doszło do ataku na premiera, Ariela Henry’ego. Otoczenie premiera zostało ostrzelane podczas uroczy stości w kościele w Gonaïves w północnej części kra ju. Henry przeżył atak, ale podczas strzelaniny zginę ła jedna osoba i dwie były ranne. Atak odzwierciedla postępującą destabilizację kraju i natężenie przemocy ze strony gangów ulicznych. W lipcu 2021 r. doszło do morderstwa prezydenta Haiti, Jovenela Moïse, i od tamtej pory sytuacja w Haiti nie poprawia się.

7 i 8 marca w San Salwador, stolicy Salwadoru, doszło do masowych protestów kobiet. W Salwadorze od 1998 r. obowiązuje jedno z najbardziej restrykcyjnych praw aborcyjnych na świece – aborcja jest zakazana i grozi więzieniem bez wyjątków, w tym w przypadku zagroże nia życia matki i gwałtu. Ponadto, Salwador jest jednym z państw, w których popełnianych jest najwięcej zabójstw kobiet na świecie. Protestujące kobiety domagały się od rządu złagodzenia prawa aborcyjnego oraz zwiększenia wysiłków na rzecz ochrony kobiet przed przemocą.

Salwador; protesty kobiet

USA; Wystąpienie prezydenta Ukrainy w Kongresie 16 marca Wołodymyr Zełenski, prezydent Ukrainy, przemówił do Kongresu USA. Zełenski prosił o dalsze wsparcie Stanów Zjednoczonych w obronie Ukrainy przed rosyjską inwazją, która rozpoczęła się w lutym, przede wszystkim o interwencję NATO w przestrzeni powietrznej Ukrainy. USA nie są skłonne do bezpośred niej interwencji militarnej, która mogłaby doprowadzić do wojny nuklearnej z Rosją. Stany Zjednoczone objęły Rosję daleko idącymi sankcjami ekonomicznymi oraz kontynuują dostawy uzbrojenia dla Ukrainy. Do tej pory USA przekazały Ukrainie sprzęt wojskowy o war tości 1,2 mld dolarów. Ta suma ma się zwiększyć o do datkowe 800 mln dolarów.

ŚWIATAZEWIADOMOŚCI

Belize, Jamajka, Bahamy; Wizyta Williama i Catherine na Karaibach

PÓŁNOCNAAMERYKA

Magazyn ARENA Sprawy międzynarodowe 4

Kostaryka; Nowy prezydent Ekonomista Rodrigo Chaves wygrał wybory prezy denckie w środkowoamerykańskiej republice 4 kwiet nia. Chaves pokonał José Maríę Figueresa, który pełnił funkcję prezydenta w latach 1994-98. Prezydent elekt zawdzięcza zwycięstwo kampanii, w której kreował się na politycznego outsidera, niezwiązanego z dotych czasowym establishmentem politycznym w Kostaryce, która boryka się z kryzysem ekonomicznym i rosnącą korupcją. Zwolennicy prezydenta elekta liczą na daleko idące zmiany w San José.

Kanada; protesty kierowców ciężarówek Protest, tzw. Konwój Wolności, rozpoczął się w Ottawie 28 stycznia. Kanadyjscy kierowcy ciężarówek sprze ciwiali się nowym regulacjom wprowadzonym przez rząd Justina Trudeau, które nakładały na nich obowią zek szczepienia na Covid-19. Protesty sparaliżowały ruch drogowy w Ontario, a przede wszystkim transport pomiędzy Kanadą a USA. Próby rozwiązania sytuacji na szczeblu prowincjonalnym nie przyniosły efektu. 14 lutego Justin Trudeau wprowadził stan wyjątkowy, po raz pierwszy w historii powołując się na uchwalony w 1988 r. Emergencies Act. Stan wyjątkowy zakończył się 23 lutego po szeroko zakrojonej interwencji policji, która doprowadziła do zakończenia protestów.

Pomiędzy 19 a 26 marca William i Catherine, książę i księżna Cambridge, odwiedzili Karaiby z okazji pla tynowej rocznicy panowania babki Williama, królo wej Elżbiety II. Para książęca odwiedziła trzy państwa, wchodzące w skład Brytyjskiej Wspólnoty Narodów – Belize, Jamajkę i Bahamy. Podróż miała na celu ocie plenie wizerunku rodziny królewskiej w regionie, nad szarpniętego z jednej strony skandalami, a z drugiej strony ustanowieniem republikańskiej formy rządów na Barbadosie w tamtym roku. Wizytę pary książęcej na Karaibach należy jednak uznać za porażkę – zdomi nowały ją bowiem trudne dyskusje oraz protesty doty czące odpowiedzialności Wielkiej Brytanii za kolonia lizm i niewolnictwo, a także chęci karaibskich narodów do pełnego uniezależnienia się od brytyjskiej korony.

USA; Nowa sędzia Sądu Najwyższego 7 kwietnia Senat USA przypieczętował nominację Ke tanji Brown Jackson na stanowisko sędzi Sądu Najwyż szego. Zgodnie ze wcześniejszymi zapowiedziami pre zydenta Joe Bidena, Jackson jest pierwszą czarnoskórą kobietą, która ma zajmować najbardziej prestiżowe stanowisko w systemie sądowniczym USA. Jackson bę dzie jedną z liberalnych sędziów w Sądzie Najwyższym, jednak nie wpłynie to na przewagę konserwatystów w izbie. Jackson zastąpi Stephena Breyera, również li berała, kiedy ten przejdzie na emeryturę w czerwcu br. Honduras; Ekstradycja byłego prezydenta 22 kwietnia doszło do ekstradycji byłego prezydenta Hondurasu, Juana Orlando Hernándeza, do USA. Jest on oskarżony o udział w handlu narkotykami na dużą skalę oraz przyjmowanie łapówek od handlarzy narkotykami w zamian za ochronę procederu. Amerykańska Drugs Enforcement Administration szacuje, że przez środko woamerykański kraj przetransportowano ponad 500 ton kokainy od 2004 r. Hernández pełnił funkcję do stycznia 2022 r., kiedy stanowisko zajęła Xiomara Castro. Hernán dez, aresztowany 15 lutego, zaprzecza oskarżeniom.

5Nr 24 styczeń – kwiecień 2022

Brazylia; zmiana wśród kandydatów na prezydenta 31 marca Sergio Moro ogłosił, że rezygnuje z wyścigu o fotel prezydenta. Choć formalnie kampania wybor cza w Brazylii jeszcze się nie rozpoczęła, w rzeczywistości rywalizacja między kandydatami trwa już od dłuższego czasu. Regularnie zajmując trzecie miejsce w sondażach, Moro uważany był za alternatywę dla dwóch głównych kandydatów na najwyższy urząd w państwie. Według son daży największe szanse na zwycięstwo mają skrajnie pra wicowy urzędujący prezydent Jair Bolsonaro (ok. 30-35%) oraz kojarzony z wcześniejszymi sukcesami gospodarczy mi były prezydent kraju Lula da Silva (ok. 40-45%).

Kolumbia; historyczne wyniki lewicy

13 marca w Kolumbii odbyły się wybory parlamentarne połączone z prawyborami prezydenckimi. Gustavo Petro – będący według sondaży faworytem wyborów prezy denckich – odniósł zdecydowany sukces w prawyborach i otrzymał nominację z ramienia lewicowej koalicji Paktu Historycznego. W wyborach parlamentarnych kandydaci lewicy osiągnęli najlepszy wynik w swej historii, stając się jedną z największych sił zarówno w Izbie Reprezentantów, jak i Senacie. Potencjalne zwycięstwo Gustava Petro bę dzie przełomowym wydarzeniem na kolumbijskiej scenie politycznej, ponieważ na czele tego kraju nigdy nie stał po lityk o lewicowych poglądach.

17 marca Sąd Konstytucyjny (SK) Peru przywrócił moc prawną ułaskawienia przyznanego ze względów zdro wotnych byłemu prezydentowi Albertowi Fujimoriemu w 2017 r., cofniętego przez Sąd Najwyższy w 2018 r. Decyzja sądu spotkała się z dużym oburzeniem czę ści społeczeństwa oraz urzędującego prezydenta Pedra Castillo, który wezwał sądy międzynarodowe do inter wencji. 8 kwietnia Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka przyjął rezolucję stwierdzającą, że przedter minowe zwolnienie Fujimoriego narusza prawo ofiar jego reżimu do sprawiedliwości, anulując tym samym decyzję SK Peru z 17 marca. Począwszy od 2009 r. Fu jimori odbywa 25-letni wyrok za zbrodnie przeciwko ludzkości popełnione w trakcie jego urzędowania.

Peru; godzina policyjna

Pod koniec stycznia w mieście Iquique na północy Chi le wybuchły protesty przeciwko nielegalnej migracji z Wenezueli. Według policji udział w protestach wzięły 4 tys. Chilijczyków. Miały miejsce akty przemocy, takie jak niszczenia namiotów, mienia migrantów czy nawet pobicia. Znajdujące się niedaleko granicy chilijsko-bo liwijskiej miasto Iquique jest ważnym punktem doce lowym Wenezuelczyków. Chile – będące najbogatszym państwem Ameryki Południowej – przyciąga mnóstwo migrantów z państw ościennych, w tym setki tysięcy uciekinierów z ogarniętej głębokim kryzysem politycz no-gospodarczym Wenezueli.

Peru; sprawa zwolnienia Fujimoriego

8 marca władze Wenezueli uwolniły dwóch obywateli USA, z których jeden był dyrektorem działającej w USA firmy rafineryjnej Citgo. Zdaniem wielu ekspertów uwol nienie więźniów było gestem dobrej woli, na który prezy dent Maduro zdecydował się po wizycie wysokiej rangą delegacji rządu USA w Caracas. W trakcie wizyty oma wiane były kwestie dot. bezpieczeństwa energetycznego, co może sugerować, że w świetle embarga na import ro syjskiej ropy USA zastanawiają się nad zniesieniem części sankcji nałożonych na sektor naftowy Wenezueli.

Chile; inauguracja najmłodszego w historii kraju prezydenta

Chile; protesty przeciwko migrantom

29 kwietnia prezydent Guillermo Lasso podjął decyzję o wprowadzeniu stanu wyjątkowego w trzech zachod nich prowincjach na okres 60 dni. Ok. 9 tys. funkcjona riuszy policji i wojska będzie patrolować ulice. Podjęte środki mają na celu zahamowanie gwałtownego wzro stu przestępczości związanej z działalnością gangów narkotykowych. Jest to drugi raz, kiedy urzędujący pre zydent zdecydował się na ogłoszenie stanu wyjątkowe go – pierwszy miał miejsce jesienią 2021 r.

ŚWIATAZEWIADOMOŚCI POŁUDNIOWAAMERYKA

Wenezuela; uwolnienie dwóch uwięzionych obywateli USA

11 marca Gabriel Boric został zaprzysiężony na prezyden ta Chile. Młody (36 lat) polityk o lewicowych poglądach ogłosił walkę z ubóstwem i nierównościami w społeczeń stwie. Boric przedstawił również skład gabinetu, w któ rym większość będą mieć kobiety. Średnia wieku gabinetu Borica wyniosła 42 lata. Nowo zaprzysiężony prezydent będzie musiał podjąć pracę nad szeregiem wyzwań: opra cowanie projektu nowej konstytucji, skutki gospodarcze kryzysu związanego z koronawirusem, napięcia na tle et nicznym na południu oraz kryzys migracyjny na północy.

Ekwador; stan wyjątkowy

W nocy z 4 na 5 kwietnia prezydent Pedro Castillo ogłosił wprowadzenie godziny policyjnej. Ogranicze nia, które obowiązywały przez jedną dobę, dotknęły mieszkańców 9-milionowej stolicy Limy i miasta porto wego Callao. Godzina policyjna miała na celu powstrzy manie protestów, które wybuchły z powodu wysokiej inflacji, wzrostu cen ropy i nawozów spowodowanego wojną na Ukrainie oraz znacznego spadku poparcia dla urzędującego prezydenta. Od momentu objęcia przez Pedra Castillo stanowiska głowy państwa w lipcu 2021 r. dwukrotnie wszczynano procedurę impeachmentu oraz czterokrotnie dochodziło do zmiany premiera.

Magazyn ARENA Sprawy międzynarodowe 6

Wielka Brytania; łamanie restrykcji covidowych na Downing Street

Portugalia; wybory parlamentarne

W dniach 24 i 29 stycznia we Włoszech miały miejsce wybory prezydenckie. Po długich negocjacjach partiom politycznym udało się osiągnąć kompromis, na mocy którego urząd głowy państwa ponownie objął Sergio Mattarella. Swój start w wyborach zapowiadał także były premier Włoch Silvio Berlusconi, jednak wycofał się dwa dni przed głosowaniem.

Belgia; szczyty G7, UE i NATO

W dniach 24 i 25 marca w Brukseli miały miejsce szczy ty G7, UE oraz NATO, których tematyka zdominowa na została przez aktualną sytuację w Ukrainie. Obecny na spotkaniach prezydent Stanów Zjednoczonych Joe Biden starał się nakłonić europejskich sojuszników do nałożenia kolejnych sankcji na Rosję w związku z jej agresją oraz do rezygnacji z importu rosyjskich surow ców energetycznych. USA zadeklarowały pomoc, m.in. poprzez zacieśnienie współpracy energetycznej oraz podjęcie wspólnych inicjatyw w celu zapobiegnięcia globalnemu kryzysowi żywnościowemu.

Włochy; wybory prezydenckie

W mających miejsce 30 stycznia wyborach parlamen tarnych w Portugalii zwyciężyła Partia Socjalistyczna, na której czele stoi premier Antonio Costa. Stanowiło to duże zaskoczenie, ponieważ nie spodziewano się tak dużego poparcia społeczeństwa (41,6%) dla partii, któ ra kierowała państwem w czasie pandemii i w związku z tym wprowadzała liczne restrykcje. Drugie miejsce za jęła centroprawicowa Partia Socjaldemokratyczna, nato miast konserwatywna partia Chega, uznawana za „czar nego konia” wyborów, znalazła się na trzecim miejscu. Irlandia Północna; pierwszy minister rezygnuje ze stanowiska 3 lutego do dymisji podał się pierwszy minister Irlandii Północnej, Paul Givan. Był to przejaw protestu Demo kratycznej Partii Unionistycznej (DPU) przeciw Pro tokołowi Północnoirlandzkiemu, wynegocjowanemu przez Wielką Brytanię i UE w celu zapewnienia swo bodnego przepływu towarów przez irlandzką granicę po Brexicie. Politycy DPU krytycznie odnoszą się do usta leń, twierdząc, że osłabiają one pozycję Irlandii Północ nej w Zjednoczonym Królestwie. Ustalenia dotyczące podziału władzy w państwie mówią, że role pierwszego i wiceministrów to wspólny urząd dzielony między dwie największe partie, rezygnacja Givana oznacza więc utra tę stanowiska przez wicepremier Michelle O’Neill z Sinn Féin oraz duże utrudnienia w pracy parlamentu.

Unia Europejska; umowa gazowa z USA

Na początku roku brytyjskie media ujawniły, że podczas gdy w całym kraju obowiązywał lockdown związany z pan demią Covid-19, w biurze premiera Johnsona na Downing Street od wiosny 2020 r. regularnie odbywały się spotka nia towarzyskie. Gdy informacje te wyszły na jaw, w spra wie wszczęto dwa śledztwa, w wyniku których kilkunastu urzędników brytyjskiego rządu – w tym sam premier oraz minister finansów Rishi Sunak – zostało ukaranych karą grzywny. Skandal negatywnie odbił się na pozycji Borisa Johnsona i doprowadził do spekulacji na temat tego, jak długo premier zdoła utrzymać się na stanowisku w sytu acji, gdy nawet członkowie jego partii mówili, że złamano prawo i żądali usunięcia Johnsona ze stanowiska.

25 marca USA i UE ogłosiły podpisanie ważnej umowy w sprawie skroplonego gazu ziemnego, mającej na celu zmniejszenie zależności Europy od rosyjskiej energii. Umowa przewiduje, że do końca 2022 r. Stany Zjed noczone zapewnią Unii Europejskiej dodatkowy gaz, który miałby stanowić około 10% tego, co Wspólnota obecnie otrzymuje z Rosji. Docelowo USA oraz inni partnerzy międzynarodowi mają dostarczać do Unii około 50 mld m3 gazu rocznie, co miałoby zastąpić jed ną trzecią rosyjskiego gazu, który trafia dziś do Europy.

Szwecja i Finlandia; zbliżenie z NATO Rządząca w Szwecji Partia Socjaldemokratyczna, która tradycyjnie sprzeciwiała się członkostwu w NATO, ogło siła, że rozważa swoje stanowisko w tej sprawie w związ ku z atakiem Rosji na Ukrainę, ponieważ agresja ta znacznie zmieniła sytuację bezpieczeństwa Szwecji. Co raz bliżej dołączenia do NATO jest również Finlandia. Fińska premier Sanna Marin powiedziała, że spodziewa się, iż jej rząd zakończy dyskusję na temat tego, czy zło żyć wniosek o członkostwo do lata tego roku. Oznacza to, że Szwecja i Finlandia mogłyby jeszcze przed jesienią wstąpić do Sojuszu Północnoatlantyckiego.

Francja; wybory prezydenckie Francuzi swoje głosy oddawali w dwóch turach –pierwsza z nich miała miejsce 10, a druga 24 kwietnia. Najbardziej zacięta walka toczyła się między reprezen tującym centrum i ubiegającym się o reelekcję Emma nuelem Macronem a Marine Le Pen, przywódczynią skrajnie prawicowego Zjednoczenia Narodowego. Po wejściu do drugiej tury obaj kandydaci zmierzyli się w debacie prezydenckiej. Ostatecznie wybory wygrał Emmanuel Macron, zdobywając 58,54% głosów. Stał się przy tym pierwszym urzędującym prezydentem V Republiki, który uzyskał reelekcję, sprawując dwie kadencje bez przechodzenia w międzyczasie do opozy cji. Frekwencja w głosowaniu była jednak najniższa od 1969 r., wynosząc niecałe 72%.

ŚWIATAZEWIADOMOŚCI ZACHODNIAEUROPA

Ukraina/Gruzja/Mołdawia; złożenie wniosku o przystąpienie do Unii Europejskiej

Azerbejdżan/Armenia; nowe starcia w Górskim Karabachu

Rosja/Ukraina; początek wojny na Ukrainie 24 lutego Władimir Putin oficjalnie rozpoczął „specjalną operację wojskową” na terenie Ukrainy. Za cele inwazji uznano: ustanowienie marionetkowego rządu w Kijo wie, rozszerzenie samozwańczych republik do granic obwodów donieckiego oraz ługańskiego, rezygnacja Ukrainy z dążenia do członkostwa w NATO, denazyfi kacja Ukrainy oraz uzyskanie drogi lądowej do Krymu. Działania rosyjskie spotkały się z potępieniem na arenie międzynarodowej. W ciągu trzech miesięcy wojny Rosji nie udało się zrealizować żadnego z postawionych celów. Wśród przyczyn nieudanej operacji wojskowej wymie nia się niedocenienie wojsk Ukrainy oraz przecenienie potencjału własnych sił zbrojnych.

ŚWIATAZEWIADOMOŚCI WSCHODNIAEUROPA

Rosja; uznanie pseudo-republik

3 kwietnia na Węgrzech odbyły się wybory parlamen tarne, w których zwycięstwo po raz czwarty z rzędu odniosła partia Viktora Orbána – Fidesz. Mimo spadku poparcia dla partii rządzącej przed wyborami, Orbáno wi udało się przekonać do siebie wyborców. Tegoroczne wyniki pokazały dominację Fideszu na arenie politycz nej Węgier oraz niezdolność opozycji – mimo jej zjedno czenia – do pokonania obozu rządzącego. Oczekuje się, że następna kadencja Orbána będzie o wiele trudniejsza od wcześniejszych z powodu powiązań premiera z Rosją oraz niezadowolenia społecznego związanego z pogar szającą się sytuacją gospodarczą w kraju.

20 stycznia Alaksandr Łukaszenka zapowiedział czwarte w historii niepodległej Białorusi referendum konstytu cyjne. Zgodnie z projektem zmian funkcję prezydenta państwa można pełnić maksymalnie przez 2 kadencje, projekt przewiduje także zagwarantowanie nietykalności Łukaszence po jego ewentualnym odejściu. Dodatkowo Ogólnobiałoruskie Zgromadzenie Ludowe uzyska status organu konstytucyjnego, zwiększając swoje kompeten cje. Zmiany do konstytucji zostały zatwierdzone (65% poparcia przy frekwencji 79%) w dniach 22-27 lutego. Zgodnie ze stwierdzeniami opozycji wyniki zostały sfał szowane i nie odzwierciedlają woli narodu.

21 lutego prezydent Rosji Władimir Putin oficjalnie uznał niepodległość i suwerenność Donieckiej oraz Łu gańskiej Republik Ludowych w granicach dwóch ukra ińskich obwodów: donieckiego oraz ługańskiego. Przy wódcy pseudo-republik zażądali od władz ukraińskich opuszczenia swego terytorium. Strona ukraińska, jak również inne państwa świata, nie uznała niepodległości jednostek separatystycznych. W odpowiedzi Putin pod jął decyzję o rozpoczęciu wojny przeciwko Ukrainie.

Mołdawia; zaostrzenie sytuacji w Naddniestrzu Z powodu wojny na Ukrainie sytuacja w Naddniestrzu się zaognia. Według części zachodnich ekspertów celem Rosji jest wciągnięcie w wojnę Tyraspola oraz otwarcie drugiego frontu na Ukrainie. Rosja dąży do całkowitego odcięcia Ukrainy od morza oraz utworzenia korytarza łą czącego kontrolowane przez nią tereny z Naddniestrzem. Szczególne zaniepokojenie wykazuje rząd Mołdawii. Pre zydentka Maia Sandu stwierdziła, że Mołdawia nie jest w stanie obronić się przed Rosją oraz poprosiła państwa zachodnie o wsparcie.

7Nr 24 styczeń – kwiecień 2022

Węgry; wybory parlamentarne

Otwarta agresja Rosji skłoniła rząd Ukrainy, Gruzji oraz Mołdawii podjąć konkretne kroki w kierunku zbliże nia się ze strukturami europejskimi. 28 lutego władze Ukrainy, a 3 marca prezydenci Gruzji i Mołdawii złożyły oficjalne wnioski o członkostwo w UE. Wszystkie trzy wnioski zostały przyjęte przez Brukselę, gdzie rozpo częto procedurę rozpatrzenia wniosków o akcesję. Kilka państw członkowskich już wyraziły swoją aprobatę dla nowych członków oraz żądają od UE natychmiast nadać Ukrainie i innym państwom status kandydata oraz w jak najszybszym czasie przyjąć te trzy państwa do UE.

Rząd Azerbejdżanu, pragnąc wykorzystać obecnie trwają cą wojnę rosyjsko-ukraińską, podjął decyzję o wznowieniu działań wojennych w Górskim Karabachu. 24 marca zo stało zajętych kilka małych miejscowości w tym regionie. W rozwiązanie konfliktu ponownie włączyła się Moskwa. Po przeprowadzeniu kilku rozmów telefonicznych pomię dzy ministrami obrony Rosji i Azerbejdżanu oraz pomię dzy premierem Armenii a prezydentem Rosji, sytuacja zo stała opanowana z dniem 27 marca. W regionie Górskiego Karabachu, gdzie stacjonują rosyjskie siły pokojowe, utrzy muje się ustanowione na jesieni 2020 r. status quo

Białoruś; referendum konstytucyjne

NATO; zwiększenie obecności sił NATO na wschodniej flance Agresja rosyjska na Ukrainie stwarza realne niebezpie czeństwo dla wschodnich państw członkowskich NATO. Z tego powodu kierownictwo NATO postanowiło zna cząco zwiększyć swoją obecność na terytorium całej wschodniej flanki. Sekretarz Generalny NATO – Jens Stoltenberg – stwierdził, że Sojusz będzie bronił swoich sojuszników. Obecnie w stanie wysokiej gotowości znaj duje się ok. 200 okrętów, 130 myśliwców oraz tysiące żoł nierzy NATO. Sojusz Północnoatlantycki nie zamierza jednak włączać się bezpośrednio w wojnę na Ukrainie twierdząc, iż doprowadzi to do nowej wojny światowej.

Trwająca od 2020 r. normalizacja relacji Izraela z kraja mi arabskimi trwa w zaparte. 28 marca 2022 r. podczas szczytu w Negew premier Izraela spotkał się z przedsta wicielami Maroka, Egiptu, ZEA, Bahrajnu i USA tworząc regionalne forum dotyczące m.in. spraw bezpieczeń stwa, energetyki czy turystyki. Nieobecność zaproszone go króla Jordanii świadczy jednak, że nie wszystkie kraje arabskie z podobnym entuzjazmem przyjmują norma lizację relacji z Izraelem bez akceptowalnych rozwiązań dla sprawy palestyńskiej.

Jemen; zawieszenie broni z powodu Ramadanu

Magazyn ARENA Sprawy międzynarodowe 8

Tunezja; demokracja w odwrocie

Liban; rosnący kryzys ekonomiczny trzęsie fundamentami państwa Wybuch w porcie w Bejrucie w 2020 r. wygenerował ogromne straty dla uzależnionej od handlu morskiego go spodarki Libanu. Szkody wyrządzone przez zastój w han dlu, postępująca inflacja, chaos strukturalny spowodowa ny ciągłymi rotacjami na najwyższych stanowiskach banku centralnego oraz kryzys na rynku żywieniowym z powodu inwazji Rosji na Ukrainę dodatkowo pogarszają sytuację w tym państwie. Kryzys zaostrza rywalizację polityczną, a wybory parlamentarne 15 maja 2022 r. czynią atmosferę na ulicach Bejrutu jeszcze bardziej napiętą niż wcześniej.

Libia; konflikt między premierem a izbą reprezentantów zarzewiem wznowienia wojny domowej? Utworzony w marcu 2021 r. Rząd Jedności Narodowej miał pogodzić konkurencyjne rządy w Tobruku i Trypo lisie, jednak konflikt Izby Reprezentantów z premierem Abdulem Dubajbą doprowadził do wotum nieufności dla tego rządu we wrześniu 2021 r. Rząd jednak nie ustą pił, a rozpisane na grudzień 2021 r. wybory parlamentar ne nie odbyły się do dzisiaj. Marszałek Halifa Haftar oraz wybrany przez Izbę Reprezentantów w Tobruku nowy premier Fatyh Bashagha stoją w opozycji do rządów premiera Dubajby w Trypolisie. Nierozwiązanie tego konfliktu politycznego grozi powrotem do zawieszonej w 2020 r. wojny między frakcjami.

Trwająca w marcu 2022 r. eskalacja przemocy pomiędzy ruchem Huti a wspierającą rząd w Adenie koalicją Ara bii Saudyjskiej i ZEA dobiegła końca wraz z początkiem świętego dla muzułmanów miesiąca Ramadan. 1 kwiet nia 2022 r. podpisano dwumiesięczne zawieszenie broni między walczącymi stronami, ułatwiając tym samym do tarcie pomocy humanitarnej do mieszkańców Jemenu. Wznowienie lotów do Sany i otwarcie portów z pewno ścią polepszy sytuację mieszkańców, którzy przyjmują zawieszenie broni z wielkim entuzjazmem.

Irak; kolejna ofensywa Turcji przeciwko PKK w irackim Kurdystanie 16 kwietnia 2022 r. Turcja przeprowadziła serię nalotów i uderzeń na obozy oraz składy amunicji Partii Pracują cych Kurdystanu (PKK) na terenie autonomii kurdyjskiej w Iraku. Operacja została przeprowadzona przy współ pracy z rządem autonomii kurdyjskiej, który również zwalcza działania PKK na swoim terenie. Rządząca na terenie autonomii KDP nie chce prowokować Turcji oraz rządu w Bagdadzie wspieraniem PKK, która międzyna rodowo ma status organizacji terrorystycznej. Kwietnio wa operacja przeciwko tej organizacji w regionie nie jest pierwszą i zapewne nie ostatnią, gdyż Turcja aktywnie zwalcza komórki PKK zarówno w kraju, jak i zagranicą przy cichym przyzwoleniu rządu irackiego.

Wypowiedzenie udziału USA w JCPOA w maju 2018 r. znacznie pogorszyło już i tak negatywne relacje tego kra ju z Iranem. Administracja Joe Bidena od 2021 r. pra cuje nad powrotem USA do JCPOA, jednak z marnym skutkiem. Pauzowanie „sfinalizowania” rozmów doty czących umowy nuklearnej trwa już od lutego 2022 r. Wstrzymania ze strony Rosji czy twarda postawa USA wobec działań proirańskich bojówek w Iraku nie skła niają do prędkich postępów. Choć ogólna stabilizacja na Bliskim Wschodzie sprzyja dalszym negocjacjom, to ich koniec wydaje się wciąż daleki.

Prezydent Kais Saied w lipcu 2021 r. rozwiązał parlament w związku z oporem tego organu wobec wprowadzanych środków nadzwyczajnych. Od tamtej pory władza pre zydencka zdaje się umacniać i uderzać m.in. w niezależ ność sądownictwa poprzez rozwiązanie Najwyższej Rady Sądownictwa, które nastąpiło 7 lutego 2022 r. Prezydent odmawia przeprowadzenia wyborów parlamentarnych przed planowanym przez niego w lipcu br. referendum, łamiąc tym samym obecnie obowiązujące przepisy. Czas pokaże, jak obecny konflikt wpłynie na trwające od 2011 r. w Tunezji democratic success story.

Mimo iż ośrodki opozycji dla władzy dalej tlą się w pro wincji Idlib, to śmiało można stwierdzić, że wynik wojny domowej jest już de facto przesądzony na korzyść Asada. 18 marca 2022 r. Asad odbył wizytę w Zjednoczonych Emiratach Arabskich, gdzie spotkał się m.in. z księciem koronnym Mohammedem al Nahyan’em oraz szejkiem Dubaju Mohammedem al Maktoum’em. Jest to pierwsza wizyta Asada w kraju arabskim od rozpoczęcia syryjskiej wojny domowej i – w świetle obecnej fali normalizacji relacji na Bliskim Wschodzie – zapewne nie ostatnia.

IWSCHÓDBLISKIMAGHREB

Iran; kiedy powrót do JCPOA?

ŚWIATAZEWIADOMOŚCI

Izrael; rozmowy z krajami arabskimi ponad sprawą palestyńską

Syria; Baszszar al-Asad wraca na arenę międzynarodową

Republika Południowej Afryki; pożar parlamentu 2 stycznia wybuchł pożar w budynku parlamentu RPA w Kapsztadzie, który rozszerzył się na inne obiekty i spowodował zawalenie się dachu starego budynku Zgromadzenia Narodowego. 4 stycznia pożar odnowił się, a został całkowicie ugaszony dopiero po 4 daniach od jego wybuchu. 11 stycznia przed sądem postawiono Zandile Christmas Mafe, który został aresztowany jako podejrzany sprawca tragedii, mężczyzna usłyszał zarzuty terroryzmu i podpalenia. 31 stycznia podejrzany przy znał się do zbrodni, grozi mu dożywocie więzienia.

Republika Południowej Afryki; śmiercionośna powódź

Rwanda; współpraca z Wielką Brytanią w sprawie imigrantów ubiegających się o azyl 14 kwietnia Rwanda zawarła umowę z rządem brytyj skim w ramach nowej polityki migracyjnej. Polityka ta zakłada przeniesie części procesów azylowych z Wiel kiej Brytanii do Rwandy. Działania zostały podjęte w imię zmniejszenia nielegalnego przypływu imigrantów na Wyspy przez kanał La Manche – nielegalni imigranci oraz osoby ubiegające się o azyl mają być przetransporto wane do Rwandy, aby ubiegać się o azyl w tym kraju, lub zostać deportowanym do ich kraju pierwotnego. Wielka Brytania zobowiązała się zapłacić Rwandzie 120 milionów funtów na utrzymanie centrów dla nowoprzybyłych.

Sudan; zaostrzenie się konfliktu w Darfurze 24 kwietnia w starciu między rywalizującymi grupami w Zachodnim Darfurze zginęło co najmniej 200 osób. Atak rozpoczął się 22 kwietnia w Kreiniku, gdzie Dżan dżawidzi z paramilitarnej grupy Rapid Support Forces (RSF) dokonali ostrzału z karabinów. Kreinik zamiesz kany jest przede wszystkim przez niearabskie plemię Masalit, z którym arabscy wojownicy Dżandżawidzi prowadzą walki w tym regionie od 2003 r.

Etiopia; kraj na krawędzi katastrofy humanitarnej Z powodu trwającej od listopada 2020 r. wojny domowej, w regionie Tigraju brakuje podstawowych produktów. Światowy Program Żywnościowy na początku roku roz począł dystrybucję ostatnich dostaw pożywienia, jednak przez brak paliwa mogą być dostarczane tylko do 20% potrzebujących. Organizacja ostrzegła, że Etiopia zbliża się do stanu katastrofy humanitarnej – w Tigraju ok. 2 milionów ludzi cierpi z powodu ekstremalnego braku żywności – oraz wezwała do zakończenia blokady regio nu. Lekarze z Tigraju informowali, że ich zapasy insuliny są na wyczerpaniu i niedługo pacjenci z cukrzycą zostaną pozostawieni bez podtrzymującego ich przy życiu leku. Tigrajskie szpitale cierpią przez przerwy w dostawach prądu, brakuje w nich podstawowych medykamentów. Dopiero 24 kwietnia rząd Etiopii ogłosił “humanitarny rozejm” z rebeliantami z Tigraju, aby umożliwić dostawy żywności, paliwa oraz leków. Dostawy dotarły w te rejo ny pierwszy raz od 100 dni.

Sudan; dalsze konflikty wewnętrzne

Mali; wycofanie się wojsk francuskich

Republika Mauritiusu; powrót po wygnaniu W lutym 2022 r., po 4 latach od potwierdzenia przez ONZ, że terytorium Archipelagu Czagos zostało bezprawnie przejęte przez Wielką Brytanię – Mauritius zorganizował oficjalną wyprawę pięciu rdzennych mieszkańców Czagos na Salomon Atoll, skąd zostali przymusowo wysiedleni w 1972 r. Powodem opuszczenia przez nich kraju stała się budowa amerykańskiej bazy wojskowej w porozumieniu z siłami Wielkiej Brytanii na wyspie Diego Garcia. Uczest nicy wprawy zobaczyli swoją wyspę rodzinną pierwszy raz po 50 latach, symboliczne zaśpiewali hymn, wbili w pia sek flagi Republiki Mauritiusu oraz Archipelagu Czagos. Od dwóch lat Mauritius stara się, aby tereny Archipelagu zostały uznane na Google Maps za jego terytorium. Mimo zabiegów Mauritusu wyspy nadal nazywane są „spornym Brytyjskim Terytorium Zamorskim Zjednoczonego Kró lestwa położonym na Oceanie Indyjskim w połowie drogi między Tanzanią a Indonezją”.

9Nr 24 styczeń – kwiecień 2022 ŚWIATAZEWIADOMOŚCI AFRYKA

17 lutego Francja, jej partnerzy europejscy oraz Kanada rozpoczęli proces wycofania swoich wojsk z Mali. Żoł nierze stacjonowali w tym kraju od 2013 r. w celu walki z dżihadystyczną rebelią. Od 2020 r. relacje między Fran cją a Mali były bardzo napięte, a władze w Bamako oskar żały Francję o traktowanie tych terenów jak swojej kolonii. Emmanuel Macron ogłosił, że „współpraca z malijskimi władzami przestała być możliwa” i stwierdził, iż walka z terroryzmem nie jest już ich priorytetem, podkreślając chęć współpracy Mali z rosyjską firmą najemniczą – Gru pą Wagnera, oskarżaną o liczne zbrodnie wojenne.

2 stycznia premier Sudanu Abdalla Hamdok ogłosił swoją rezygnację ponad miesiąc po utworzeniu rządu tymczasowego z Abdelem Fattah al-Burhanem. Tym sa mym kontrola nad krajem ponowie w większym stopniu należy do wojska. Wybuchła kolejna fala protestów an tywojskowych w Chartumie, spotęgowana wyrażeniem przez ONZ nadziei na możliwość rozwiązania konfliktu z nieakceptowanym przez lud rządem militarnym.

12 kwietnia Durban (stolicę prowincji KwaZulu-Natal) nawiedziła najbardziej śmiercionośna powódź w histo rii RPA. Ulewne deszcze spowodowały lawiny błotne, w których efekcie zginęło już ponad 400 osób, a powódź dotknęła aż 41 000 mieszkańców terenu (stan na dzień 20 kwietnia). Prezydent RPA Cyril Ramaphosa ogłosił 19 kwietnia stan klęski żywiołowej.

Korea Południowa; Yoon Suk-yeol nowym prezydentem

9 marca 2022 r. w Korei Południowej odbyły się wybory prezydenckie, które wygrał pochodzący z konserwatyw nej Partii Władzy Ludowej Yoon Suk-yeol. Elekt pokonał kandydata rządzącej Partii Demokratycznej Lee Jae-my unga mniej niż jednym punktem procentowym. Nowy prezydent Republiki Korei, w przeciwieństwie do swo jego poprzednika, kładzie nacisk nie na odbudowanie więzi z północnym sąsiadem, lecz na silniejsze stosunki z USA oraz Japonią. Pięcioletnia kadencja Yoon Suk-y eola rozpocznie się w maju tego roku.

Turkmenistan; przedterminowe wybory prezydenckie 15 marca 2022 r. w Turkmenistanie odbyły się przed terminowe wybory prezydenckie, w których – zdoby wając 73% głosów – zwyciężył Serdar Berdimuhame dow. Nowy prezydent to następca i syn Gurbanguliego Berdimuhamedowa, pełniącego urząd głowy państwa od 2006 r. Pierwotnie wybory miały odbyć się w 2024 r., jednak w związku z decyzją G. Berdimuhamedowa o konieczności przekazania władzy młodszemu poko leniu, wybór nowego prezydenta przyspieszono o 2 lata.

Indonezja; protesty studentów Studenci w całej Indonezji protestowali przeciwko ko lejnej kadencji prezydenckiej Joko Widodo, mimo iż ten zapewniał, że nie będzie dążył do reelekcji. Sytuacja była reakcją na planowane poprawki do Konstytucji Indonezji, które zwiększałyby liczbę kadencji możliwych do odbycia przez prezydenta kraju. Kolejnym powodem protestu była informacja o możliwym opóźnieniu wyborów z 2024 r. oraz znaczny wzrost cen produktów spożywczych. “Wzy wamy przedstawicieli ludu, aby nie zdradzali konstytucji przez wprowadzanie poprawek i zdecydowanie odrzucili pomysł odroczenia wyborów w 2024 r. lub trzeciej kaden cji” – takie ogłoszenie pojawiło się w mediach społeczno ściowych indonezyjskiego stowarzyszenia studentów.

Sri Lanka; kryzys gospodarczy i polityczny Od 2019 r. Sri Lanka mierzy się z kryzysem gospodarczym – Lankijczycy doświadczają braków żywności i paliwa, wciąż rosnących cen czy długotrwałych przerw w do stawie prądu. Co więcej, w wyniku zaciętej rywalizacji między prezydentem G. Rajapaksą a parlamentem tego kraju, a także masowego podania się do dymisji niemal wszystkich członków gabinetu, w kwietniu 2022 r. wy buchł kryzys polityczny. Tak trudna sytuacja zmusiła obywateli Sri Lanki do wyjścia na ulicę. W wyniku za ostrzających się protestów antyrządowych władze pań stwa wprowadziły stan wyjątkowy, blokadę części inter netu oraz godzinę policyjną mającą trwać przez 1,5 doby.

Magazyn ARENA Sprawy międzynarodowe ŚWIATAZEWIADOMOŚCI10 AZJA

Chiny; Zimowe Igrzyska Olimpijskie

„Razem dla wspólnej przyszłości” – pod takim hasłem 4 lutego w Pekinie rozpoczęły się XXIV Zimowe Igrzy ska Olimpijskie. Stolica Chińskiej Republiki Ludowej stała się tym samym pierwszym miastem, w którym od była się zarówno letnia jak i zimowa edycja IO. Z tego powodu tegoroczna pochodnia zaprojektowana została na kształt znicza olimpijskiego Letnich IO, które miały miejsce w Pekinie w 2008 r.

Kazachstan; masowe protesty antyrządowe

W ubiegłym roku społeczeństwo kazachskie borykało się z niezwykle trudną sytuacją społeczno-ekonomicz ną. Kiedy z początkiem stycznia 2022 r. wprowadzono niemal dwukrotną podwyżkę cen gazu skroplonego, nie zadowolenie mieszkańców Kazachstanu było już na tyle wysokie, że zdecydowali się na wszczęcie antyrządowych protestów. Wystąpienia rozpoczęły się na zachodzie kra ju, jednak bardzo szybko rozprzestrzeniły się na cały Kazachstan. Obywatele domagali się nie tylko obniżenia cen, ale także dymisji rządu, kładąc szczególny nacisk na postulat odejścia z polityki N. Nazarbajewa, szefa Rady Bezpieczeństwa i byłego prezydenta kraju, który choć utracił urząd w 2019 r., faktycznie wciąż zarządzał kra jem. Rząd Kazachstanu oskarżył protestujących o chuli gaństwo oraz terroryzm, po czym wezwał siły pokojowe ODKB – Organizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbioro wym. Rozpoczęto operację antyterrorystyczną i wpro wadzono w kraju stan wyjątkowy. Masowe wystąpienia trwały do 11 stycznia 2022 r.

W lutym 2022 r. w Nepalu miały miejsce protesty zwią zane z dotacją, jaką Stany Zjednoczone zobowiązały się przeznaczyć na budowę infrastruktury w tym kra ju. Bojkotujący Nepalczycy sprzeciwiali się grantowi, który ich zdaniem uderza w państwową suwerenność. 20 lutego policja zdecydowała się na użycie gazu łza wiącego i wody w celu rozproszenia protestujących w Kathmandu, stolicy Nepalu.

Indonezja; nowa stolica Obecna stolica Indonezji boryka się z wieloma proble mami: przeludnieniem, zanieczyszczeniem, ale przede wszystkim tonięciem i zapadaniem się nawet o 25 cm rokrocznie. Przyczyną są nie tylko liczne powodzie wy wołane zmianami klimatu, ale również wycinka drzew czy budowa tysięcy studni. Z tego powodu już od 2019 r. rząd Indonezji zastanawiał się nad przeniesieniem stolicy. W styczniu 2022 r. plan ten został potwierdzony poprzez ogłoszenie budowy nowego miasta stołecznego – Nusan tary. Miasto znajdzie się na wyspie Borneo, w odległości ponad 2 000 kilometrów od obecnej stolicy – Dżakarty.

Nepal; protesty i ich pacyfikacja

Wyspy Salomona; podpisanie układu o bezpieczeństwie z Chinami Zapowiadane od dłuższego czasu zbliżenie pomiędzy oboma państwami wkrótce może doczekać się swojej re alizacji. Pod koniec marca premier Wysp Salomona po informował o uzgodnieniu kluczowych aspektów układu o bezpieczeństwie z Chinami. Szkic projektu, który wyciekł do Internetu, zakłada możliwość rozmieszczenia sił chiń skich na Wyspach Salomona, a także ich wezwania przez władze pacyficznego państwa w wypadku niepokojów wewnętrznych. Zapowiedź podpisania układu spotkała się z dezaprobatą Stanów Zjednoczonych oraz sojuszników w regionie. Odpowiedzią na to ma być planowana podróż przedstawicieli Białego Domu do Wysp Salomona.

ŚWIATAZEWIADOMOŚCI OCEANIAAIAUSTRALIA

Wysokie temperatury, których doświadczyli obywatele Australii, stały się powodem niepokoju mieszkańców oraz naukowców przerażonych widmem kryzysu kli matycznego. 13 stycznia 2022 r. stacja Onslow, mia sta położonego nad Oceanem Indyjskim, odnotowała temperaturę 50,7 stopni Celsjusza, wyrównując tym sa mym rekord z 1960 r. Pomimo tego, z dokumentów bu dżetowych rządu premiera Scotta Morrisona wynika, iż w ciągu najbliższych lat wydatki państwa na walkę ze zmianami klimatu spaść mają nawet o 35%.

Australia; N. Djoković nie zagrał na Australian Open Na początku stycznia 2022 r. opinia publiczna zosta ła poinformowana, że Novak Djoković, pomimo nie zaszczepienia przeciw Covid-19, zostanie dopuszczony do rozgrywek Australian Open na zasadach specjalnego wyjątku medycznego. Decyzja ta spotkała się z krytyką mieszkańców i rządu Australii. Djoković został zatrzy many 5 stycznia ze względu na anulowanie jego wizy. Po kilkunastu dniach batalii sądowych, sąd federalny Austra lii podtrzymał decyzję o odebraniu Djokoviciowi wizy, w związku z czym tenisista 16 stycznia opuścił kraj. Na mocy decyzji sądu Serb nie może wrócić na terytorium Australii w przeciągu najbliższych trzech lat, o ile zakaz ten nie zostanie zniesiony z wyjątkowych powodów.

Nowa Zelandia; protesty środowisk antyszcze pionkowych

Zainspirowane protestami kanadyjskich kierowców cię żarówek ruchy antyszczepionkowe 8 lutego rozpoczęły okupację nowozelandzkiego parlamentu. Akcja przeciw ników restrykcji epidemicznych utrzymywała się przez tygodnie, przepełniona aktami przemocy i starciami z po licją. Po 23 dniach działania sił porządkowych skutecznie zakończyły protest. W jego wyniku ucierpiało 40 funkcjo nariuszy, zaś minimum 89 osób zostało aresztowanych. Akcja tzw. „konwoju wolności” spotkała się ze znaczącym sprzeciwem ze strony premier Jacindy Ardern.

Australia; Onslow z rekordem temperatury

Samoa; pierwszy wykryty przypadek koronawirusa

Wprawdzie Covid-19 był obecny na wyspach już wcze śniej, jednakże dotyczył on odizolowanych przypad ków wśród osób przybywających do kraju. 17 marca 2022 r. koronawirusa wykryto wśród amerykańskiej misjonarki, która od dłuższego czasu przebywała w Sa moa, co wskazywać miało na lokalną transmisję wirusa. 22 marca odnotowano także pierwszą śmierć powiąza ną z Covid-19. Samoa stało się ostatnim pacyficznym państwem, w którym wykryto ognisko epidemii. Wy darzenia te doprowadziły do wprowadzenia pierwszego lockdownu związanego z koronawirusem w kraju.

Tonga; erupcja wulkanu Hunga Tonga Rozpoczęta jeszcze w grudniu 2021 r. erupcja wulka nu Hunga Tonga osiągnęła swój punkt kulminacyjny 15 stycznia 2022 r. Rząd poinformował o wywołanym w ten sposób tsunami, którego wysokość fal wynosić miała nawet do 15 metrów. Duża skala zniszczeń skło niła społeczność międzynarodową do demonstracji wyrazów wsparcia, a także bezpośredniej pomocy po szkodowanemu państwu. W ten sposób woda, żywność i inne niezbędne środki zostały przekazane m.in. ze strony Australii, Nowej Zelandii i Japonii. W wyniku erupcji zginęły przynajmniej 3 osoby, zaś 85% obywa teli Tongi zostało dotkniętych stratami.

Australia; termin wyborów ogłoszony przez premiera Morrisona 10 kwietnia 2022 r. australijskie media obiegła informa cja, iż premier Australii zapowiedział termin wyborów na 21 maja br. Sondaże wskazują na delikatną przewagę opozycyjnej Partii Pracy, która jednak przed wyborami w 2019 r. przez pewien czas mogła cieszyć się prowadze niem sondażowym, ostatecznie przegrywając z Partią Liberalną. Eksperci wskazują na wyjątkowe warunki te gorocznych wyborów – rosnące koszty życia, walka z pan demią oraz katastrofy naturalne, które mogą zadecydować o wyborze Australijczyków przy urnach wyborczych.

Nowa Zelandia; otwarcie granic dla części turystów Po dwuletnim lockdownie i skrupulatnej walce z przy padkami Covid-19, 13 kwietnia 2022 r. Nowa Zelandia otworzyła swoje granice dla turystów z Australii. Do tychczasowo do Nowej Zelandii powrócić mogli jedynie obywatele i mieszkańcy tego kraju. Otwieranie granic jest częścią kilkuetapowego programu rządowego, zgod nie z którym coraz więcej ludzi z całego świata będzie mogło podróżować do kraju. Na 2 maja 2022 r. zapla nowano otwarcie granic dla zaszczepionych turystów z państw zwolnionych z obowiązku wizowego. Oznacza to, że granice otworzą się także dla Polaków.

11Nr 24 styczeń – kwiecień 2022

Wstęp

LiskonihOleksiiautorskie;Prawa

Konflikt między Chińską Republiką Ludową a Tajwanem

.

Nr 24 styczeń – kwiecień 2022 13

Przebieg i możliwe rozstrzygnięcia

TEKST; Miłosz Bojarski

Dziś, choć zaistniała intensywna wymiana handlo wa między stronami i nieliczne próby ustanowienia pożądanych relacji między ChRL a RCh, dalej wy buchają kryzysy. Sytuacja w Cieśninie Tajwańskiej jest często określana przez badaczy stosunków mię dzynarodowych jako napięta. Wielu komentatorów stosunków międzynarodowych zastanawia się, czy jest możliwy ponowny wybuch konfliktu zbrojnego w regionie. Celem niniejszego badania jest ukaza nie kształtu relacji między ChRL a RCh i zweryfiko wanie, czy rozwiązania dyplomatyczne i gospodar cze urealniają i przybliżają pokojowe rozwiązanie kwestii tajwańskiej, co stanowi hipotezę badaw czą pracy. Autor zbada, jak porozumienia między ChRL a RCh wpływają na perspektywy rozwiąza nia konfliktu, czy kryzysy o charakterze militarnym i zgrzyty w relacjach między ChRL a RCh decy dująco wpływają na możliwości integracji wyspy z Chinami kontynentalnymi oraz jakie zakończenie konfliktu jest najbardziej prawdopodobne w świetle wymienionych w artykule czynników kształtujących relacje między krajami.

ChRL nieustannie rośnie w siłę, zwiększa swoją pozycję w regionie i na świeciei. Jest pewne, że doj ście Chin do światowej potęgi i osiągnięcie statusu państwa co najmniej tak silnego, jak Stany Zjedno czone (USA), jest przy obecnych trendach i sytuacji międzynarodowej nieuniknione. Państwo Środka nieuchronnie zmierza do własnej mocarstwowości,

Od czasu wybuchu I rewolucyjnej wojny domowej w Chinach pomiędzy dwoma stronami: Kuomintan giem (KMT) i Komunistyczną Partią Chin (KPCh) nie zaistniał żaden trwały pokój. Do dnia dzisiejsze go Chińska Republika Ludowa (ChRL) i Republika Chińska (RCh) nie zawarły porozumienia pokojo wego, jednak po ewakuacji KMT na wyspę Tajwan (Formozę) do incydentów zbrojnych dochodzi tylko sporadycznie. Pomimo kryzysów między państwa mi, po dojściu do władzy Deng Xiaopinga relacje między republikami cechuje niepewność, ale także chęć ograniczonej współpracy. Mimo wielu kwestii spornych strony zawierały porozumienia, m.in. Eco nomic Cooperation Framework Agreement (ECFA) i były gotowe do osiągania kompromisów (Konsen sus 1992). Oba państwa uznają zasadę jednych Chin, jak i wiele innych krajów świata.

RECENZJA; dr hab. Marcin Grabowski

także w sferze militarnej, a taki trend z pewnością sprzyja dalszemu wywieraniu nacisków na Tajwan, ponieważ ten jest postrzegany przez USA i ChRL jako ważny gracz w regionie.

Konflikt między KMT a KPCh trwał od I rewo lucyjnej wojny domowej w latach 1927-1937, za kończonej japońską inwazją na Chiny. Autor jednak pomija ten okres, ponieważ najważniejszy dla zro zumienia obecnego konfliktu był okres 1946-1949 r. zakończony zwycięstwem komunistów chińskich na kontynencie i relokacją stronników KMT na Tajwan. Wtedy powstały podstawy późniejszych relacji mię dzy ChRL a RCh: obie strony były skonfliktowane,

jednak żadna z nich nie doprowadziła do inwazji na drugą, choć obie ciągle zakładały w planach ta kie rozwiązanie. Oba państwa chińskie odwołują się do koncepcji jednych Chin, szczególnie ChRL, która usiłowała w przeszłości doprowadzić do zjednocze nia kraju przez podbój Tajwanu2.

W ramach planów „wyzwolenia” Tajwanu przez KPCh powstawały różne inicjatywy militarne, m.in. pierwszy i drugi kryzys w Cieśninie Tajwańskiej oraz ostrzał ufortyfikowanych wysp Kinmen i Mazu pod kontrolą RCh prowadzony z przerwami przez 20 lat (1958 – 1978). Komuniści chińscy nie zdecydowali o przeprowadzeniu szturmu tych wysp, ponieważ nie planowali zajęcia ich. Pierwszym kryzysem sterowali tak, by mógł być stosowany jako część strategii prze ciw USA, zaś drugi kryzys był skierowany przeciwko ZSRR3. Komunistyczna ofensywna propaganda wy mierzona w Tajwan miała na celu wyłącznie eska lację sytuacji, ale tak, by nie doprowadzić do pełnej wojny. Nawet w tym okresie KPCh nie zamierzała dokonać zbrojnego uderzenia na Formozę, ponieważ wiadome było, że siły USA uniemożliwią przeprowa dzenie takiego ataku. Mao Zedong, choć dążył do podboju wyspy, wiedział najwyraźniej, że jej zajęcie było niemożliwe. Przed wojną koreańską planowano inwazję na Tajwan, jednak wpłynięcie VII floty USA do Cieśniny Tajwańskiej uniemożliwiło atak na wy spę4. Potem takie plany porzucono, moim zdaniem

Grafika przedstawia pomnik Czang Kaj-szeka, pierwszego prezydenta ROC i lidera Kuomintangu, w Narodowej Hali Pamięci Czang Kaj-szeka w Zhongzheng. Przed pomnikiem stroi strażnik na warcie. Prawa autorskie; Adam Jones

14 Magazyn ARENA Sprawy międzynarodowe

By odpowiedzieć na postawione pytania, autor odtworzy i przeanalizuje przebieg konfliktu, wyróż ni najważniejsze czynniki, dokona analizy relacji między ChRL a RCh i zbada, czy pokojowe rozwią zanie kwestii tajwańskiej jest konieczne i czy dalsze stosunki między Chinami kontynentalnymi a wyspą będą zmierzać w stronę pogłębionej integracji go spodarczej, społecznej i politycznej, czy też KPCh zdecyduje się wybrać militarny wariant zjednoczenia Chin. Na potrzeby badania autor założył, że pojęcie Tajwanu jest tożsame z RCh, ponieważ obecnie RCh w swoich separatystycznych dążeniach coraz częściej identyfikuje się jako Tajwan; ponadto, choć Tajwan w latach 1895-1945 należał do Japonii, to jego naj nowsza historia jest związana z KMT walczącym przed 1945 r. na terenie Chin kontynentalnych.

Początkowy przebieg konfliktu

Etap ten różni się od poprzedniego głównie me todami rozwiązywania sporów i charakterem relacji między stronami. Od momentu przejęcia władzy przez Denga do czasu rządów Xi Jinpinga wszelkie stosunki między ChRL a RCh opierały się na komu nikatach, współpracy gospodarczej i kulturowej, wy mianie turystycznej i porozumieniach dyplomatycz nych. Symbolicznym początkiem tej fazy relacji jest „Odezwa do Rodaków z Tajwanu” w 1979 r., w któ rej władze ChRL składały propozycje zjednoczenia

Drugi kryzys w Cieśninie Tajwańskiej zakończył militarny etap konfliktu. W epoce Deng Xiaopinga rozpoczęto gwałtowną reformę całego kraju, opiera jąc relacje międzynarodowe ChRL na swoistym soju szu z USA, trwającym jeszcze od czasu tzw. manewru Nixona w okresie faktycznych rządów Mao Zedonga. Postanowiono także zmienić charakter relacji z bli skim sojusznikiem USA, Tajwanem. W związku z tym władze chińskie opublikowały „Odezwę do Rodaków z Tajwanu”, co zapoczątkowało nowy etap relacji RCh -ChRL, polegający na wymianie handlowej między oboma państwami chińskimi i dialogu prowadzonym w formie wysyłania komunikatów do drugiej strony. Ta nowa faza relacji miała służyć integracji Chińczy ków po obu stronach Cieśniny i stanowić podstawę pod dalszą integrację wielowymiarową, docelowo tak że polityczną6. Drugi etap relacji trwa do dziś, choć w okresie rządów Xi Jinpinga ulega zmianom: większą rolę w naciskach na Tajwan pełni Armia Ludowo-Wy zwoleńcza (ALW), a czynniki ekonomiczno-kulturo we przestały być głównymi sposobami wywierania presji na władze na wyspie.

Chin, odmawiając RCh statusu państwa, jednak wyrażając gotowość do uwzględnienia lokalnej spe cyfiki systemowej wyspy, tj. zapewniając jej dużą au tonomię, zachowując jej dotychczasowy system go spodarczy, administrację i jej wojsko. Na podstawie „Odezwy(…)” komunistyczni włodarze w latach 80. sformułowali zasadę „jeden kraj, dwa systemy”7, któ ra została ostatecznie przyjęta zarówno przez ChRL, jak i RCh na mocy tzw. Konsensusu 1992. Ta zasada jest ciągle aktualna i uznawana przez większość ak torów międzynarodowych, jednak są jej różne inter pretacje, ponieważ RCh uznaje, że są różne interpre tacje Chin i sama jest jedną z nich. Jednak spór nie ma już militarnego charakteru – wszelkie potyczki są prowadzone na drodze dyplomatycznej. Niewąt pliwie stosunki między republikami zachowują swo ją pokojową istotę dzięki ciągle rosnącej chińskiej współpracy gospodarczej, kontaktom KMT z KPCh i grupom interesów, m.in. przedsiębiorcom tajwań skim coraz bardziej intensywnie prowadzących dzia łalność gospodarczą w ChRL8.

Mimo ewidentnej zmiany metod prowadzenia konfliktu, zaistniał trzeci kryzys w Cieśnienie Taj wańskiej w latach 1995-1996. Jego początkiem było przeprowadzenie przez ALW ćwiczeń rakietowych w taki sposób, że pociski rakietowe spadły na wody koło m.in. portu nieopodal stolicy RCh9. Była to groźba będąca reakcją władz ChRL na dojście do władzy dzięki demokratycznym wyborom prezy denta Lee Teng-Hui. Władze ChRL zarzucały nowej głowie państwa, że próbuje stworzyć dwa państwa chińskie, ponieważ ta zgodziła się udać się do USA, by wygłosić wykład w 1995 r. na Cornell University10 To stało się bezpośrednią przyczyną kryzysu – ta pry watna wizyta prezydenta RCh w USA wydarzyła się po raz pierwszy w historii, więc była doniosła. Choć te zdarzenia wyglądają na przełomowe w dyploma tycznym etapie konfliktu między ChRL a Tajwanem i wskazujące na ponowne militarystyczne podejście ChRL, wcale tak nie jest w rzeczywistości, gdyż owe zdarzenia zostały wywołane przez zmniejszenie się izolacji wyspy na arenie międzynarodowej przez podróż Lee do Ameryki i przez obawy władz ChRL o dalszy status Formozy w stosunkach międzynaro dowych. Zgodnie z oficjalną linią partii, wedle któ rej Tajwan jest zbuntowaną wyspą i pośrednio przez sugestie zawarte w „Anti-Secession Law”, KPCh powinna zareagować na wszelkie wzmocnienie siły RCh, a szczególnie na te działania, które mogą służyć podważeniu zasady jednych Chin. Siłowe posunię

Nr 24 styczeń – kwiecień 2022 15

tymczasowo z racji trudności technicznych w ewen tualnym przeprowadzaniu inwazji, obecności wojsk USA na Formozie i wsparcia politycznego USA dla RCh. Nie oznacza to, że zrezygnowano z owych pla nów całkowicie – zostały chwilowo odłożone na bar dziej dogodny czas. To charakterystyczne dla KPCh, ponieważ ta działa długoterminowo, gdyż w przeci wieństwie do sytuacji w ustrojach demokratycznych nie musi ona uwzględniać zmian władzy – system polityczny w ChRL jest de facto jednopartyjny (teo retycznie istnieją inne partie, jednak muszą być cał kowicie lojalne wobec KPCh)5. KPCh zapewne wróci do opcji militarnej, gdy uzna, że to właściwe rozwią zanie kwestii tajwańskiej.

Dyplomatyczny etap konfliktu o suwerenność Tajwanu

Mimo uelastycznienia stanowiska KPCh, zosta ły wyznaczone ramy dialogu i współpracy między stronami. Nieprzekraczalną granicą dla RCh wedle „Anti-Secession Law” z 2005 r. było ogłoszenie nie podległości przez Tajwan lub interwencja na wyspie dokonana przez obce siły. W obu przypadkach ChRL zastrzegła sobie prawo użycia środków militarnych przeciwko rządowi chińskiemu na Formozie11. Choć samo zastrzeżenie użycia siły powoduje kontrowersje na arenie międzynarodowej, widoczne jest, że ustano wienie ram prawnych i przejrzystych ograniczeń dla tego typu działań jest wyrazem dobrej woli KPCh i jej dążeń do tego, by zjednoczenie Chin miało pokojowy charakter. Zarazem takie prawo nie ogranicza de iure sytuacji Tajwanu, a broni obecnego status quo wedle którego istnieją tylko jedne Chiny. Charakter prawa jest prewencyjny – de facto nie pogarsza znacząco sytuacji RCh, która była izolowana już wcześniej, na tomiast uniemożliwia jej wykonywanie gwałtownych ruchów politycznych, np. ogłoszenia niepodległo ści. Jednocześnie ogranicza możliwości wpływania ważniejszych graczy w regionie na kwestię tajwań ską; dotyczy to szczególnie USA, które nie mogłyby uniezależnić formalnie wyspy od Chin kontynental nych i przełamać międzynarodową izolację Formozy w aspekcie politycznym bez wywoływania wojny.

Ważnym elementem dzisiejszych relacji między ChRL a Tajwanem jest uznawany przez większość państw świata tzw. Konsensus 1992; jego interpreta cje i podejście władz RCh do jego akceptacji bardzo silnie wpływa na obecne polityczne relacje między tymi państwami. Domyślna treść konsensusu, prefe rowana przez ChRL oznacza zasadę „jeden kraj, dwa systemy”12, zgodnie z którą istnieją tylko jedne Chi ny jako jeden twór polityczny, tj. ChRL, w ramach którego istnieją dwa różne systemy: kapitalistyczny i demokratyczny, w domyśle tajwański i ten socjali styczny. RCh zgodziła się przyjąć tę zasadę za obo wiązującą, lecz inaczej ją interpretuje: istnieją jedne Chiny, które jednak czekają na zjednoczenie, ponie waż istnieją dwa organizmy: ChRL reprezentująca Chiny kontynentalne i RCh rządząca na Formozie13.

Krótkoterminowo to porozumienie zapewnia pokój i kładzie podstawy pod rozwój dalszych relacji go spodarczych i politycznych w Cieśninie Tajwańskiej, jednak zdecydowanie nie służy RCh w ujęciu dłu goterminowym, ponieważ bardziej wiąże ją z ideą jednych Chin i uniemożliwia Tajwanowi uzyskanie uznawanej pozycji na arenie międzynarodowej jako reprezentanta samej wyspy, gdyż wszelkie dążenie do ogłoszenie niepodległości przez Formozę grozi wy buchem wojny w regionie. Choć konsensus dotych czasowo służył utrzymaniu status quo bardzo po żądanego przez USA, w przyszłości może posłużyć jako casus belli dla eskalacji konfliktu między obiema republikami; może także stać się elementem destabi lizującym Tajwan, gdyż został wynegocjowany przez KMT, zaś jest odrzucany przez Demokratyczną Par tię Postępu (DPP). W sytuacji ciągłego wzrostu potę gi ChRL istnienie Konsensusu 1992 jest pułapką dla RCh, gdyż w najprawdopodobniej ostatnim czasie, w którym możliwa była formalna secesja wyspy i jej uznanie międzynarodowe, RCh zgodnie z porozu mieniem musi zachować swój dotychczasowy status i nie ogłaszać niepodległości. Ten czas już minął, teraz ogłoszenie niepodległości przez Tajwan jest praktycznie niemożliwe i wielce ryzykowne, zwłasz cza, że zgodnie z myślą Xi Jinpinga Formoza ma stać się integralną częścią Chin do 2049 r.14 Jednym z czynników wpływających na relacje ChRL-Tajwan jest ECFA, aprobowana i podpisana w trakcie rządów KMT, lecz krytykowana przez DPP. To umowa handlowa między stronami, znosząca cła na 539 tajwańskich towarów eksportowanych do ChRL i 267 chińskich produktów transportowanych do RCh15. Zintensyfikowała wymianę handlową mię dzy stronami i zapewniła stronie tajwańskiej pozor nie lepszą pozycję w handlu z Chinami kontynen talnymi. Faktycznie, choć wspiera przedsiębiorstwa z obu stron Cieśniny Tajwańskiej, umowa uzależnia Tajwan od jego komunistycznych adwersarzy; sta wia podstawy do integracji obu chińskich gospoda rek i zacieśnia relacje handlowe i kulturowe między krajami. Niewątpliwie służy zbliżeniu stron i budo waniu fundamentów pod przyszłą współpracę i in tegrację polityczną wyspy z Chinami. KPCh zyskuje nowe narzędzia oddziaływania na przedsiębiorców tajwańskich dzięki ich inwestycjom w ChRL i pro wadzeniu interesów z zależnymi od partii chińskimi podmiotami. Doskonałym przykładem jest sytuacja, w której tajwański wpływowy biznesmen zmienił ofi cjalne zdanie wobec sprawy niepodległości Tajwanu

16 Magazyn ARENA Sprawy międzynarodowe

cie chińskich komunistów wpisało się w ich narrację i stanowisko, zatem zasadniczo niczego nie zmieniło w ich podejściu do rozwiązywania konfliktu o status polityczny Formozy, a stanowiło kontynuację wcze śniejszych działań ChRL.

Stan obecny

Grafika przedstawia obywateli ROC świętujących obchody święta narodowego 10 października 2021 r. w stolicy ROC Tajpej. Prawa autorskie; Ann Wang / Reuters

i stwierdził, że popiera status quo w Cieśninie Taj wańskiej16. W ten sposób komuniści mogą wpływać na demokrację na Formozie i już to robią. Jednocze śnie umowa w ujęciu długookresowym może spra wić, że RCh stanie się mniej suwerenna gospodarczo, a następnie politycznie względem komunistycznego adwersarza. Tajwan oficjalnie popiera umowę, uwa ża, że wspiera w ten sposób gospodarkę tajwańską, zmienia pozycję kraju w regionie, czyni państwo silniejszym i dąży do złamania izolacji kraju17. Choć krótkoterminowo umowa ta wzmacnia gospodar kę Tajwanu przez intensyfikację handlu z China mi kontynentalnymi, w dalszej perspektywie może ona posłużyć jego destabilizacji gospodarczej przez ChRL i pomniejszania jego politycznego znaczenia w regionie. Ponadto, tajwańskie inwestycje techno logiczne w Chinach tworzą ryzyko utraty głównej przewagi technologicznej Tajwanu nad światem przez systemową kradzież własności intelektualnej18 w reżimie komunistycznych adwersarzy – zdolnością do produkowania najnowocześniejszych procesorów do m.in. elektroniki użytkowej19. Jest to jeden z czyn ników wpływających na pokój w regionie, ponieważ braki tych procesorów gwałtownie oddziaływałyby na ogólnoświatową gospodarkę, co pogorszyłoby

Nr 24 styczeń – kwiecień 2022 17

znacząco sytuację międzynarodową potencjalnych najeźdźców i uniemożliwiłoby dalszą ekspansję chińskich firm na świecie. Ponadto braki proceso rów, a także półprzewodników bardzo spowolniłyby rozwój gospodarczy ChRL, co zagroziłoby podważe niem dotychczasowej politycznej legitymacji komu nistycznego reżimu opierającej się na zapewnianiu przez partię rozwoju gospodarczego i stabilności w kraju. Umowa ewidentnie sprzyja temu, co KPCh określa jako zjednoczenie Chin, więc stanie się za grożeniem dla wyspy w przyszłości i jest częścią kon fliktu o suwerenność Formozy.

Wszelkie inicjatywy dyplomatyczne i gospodar cze ze strony ChRL zmierzają w stronę integracji Taj wanu z Chinami kontynentalnymi. W dobie wypra cowanych porozumień i współpracy gospodarczej oraz udziału innych państw, np. USA, w konflikcie militarna opcja rozwiązania problemu nie jest zbyt prawdopodobna. Uważam, że w obecnej sytuacji mocnych wzajemnych powiązań gospodarczych i gwarantowania faktycznej niezależności Tajwa nu przez USA możliwe jest zjednoczenie Chin tyl ko w pokojowy sposób. Służą temu metody opisane wcześniej, a także wzmacnianie gospodarki chińskiej tak, by technologiczne uzależnienie świata od Taj

móc obronić swoją suwerenność. W świetle podpisa nych porozumień taka inwazja byłaby uzasadniona, gdyż miałaby wyegzekwować istnienie jednych Chin, powszechnie uznawanych przez większość państw na świecie. Choć takie posunięcie wiązałoby się ze stratami wojskowymi i wizerunkowymi, nie byłoby nieakceptowalne dla KPCh, gdy to od ChRL, a nie RCh byłyby uzależnione światowe gospodarki. Po nadto w sytuacji powstawania nowych miejsc pro dukcji nowoczesnych półprzewodników Tajwan traci swój atut głównego ogniwa w łańcuchach produkcji nowoczesnej elektroniki. W świecie niestabilności, także gospodarczej, gdy globalne łańcuchy dostaw części elektronicznych zostałyby zachwiane, także inwazja na Tajwan pod względem gospodarczym nie wywołałaby tak wielkiego szoku na rynkach, jak w sytuacji stabilności i gospodarczej prosperity w krajach rozwiniętych. Umowy gospodarcze mię dzy ChRL a Tajwanem skłaniają do pokojowego roz wiązania kwestii tajwańskiej, jednak nie wykluczają militarnego wariantu. Wojenne rozstrzygnięcie kwe stii tajwańskiej, optymalnie przeprowadzone, prze biegłoby głównie na wskazanych warunkach i nie jest niemożliwe do przeprowadzenia w przyszłości. Niemniej jednak USA są zainteresowane ochroną Formozy, zaś relacje między ChRL a państwami Unii Europejskiej (UE) w ostatnich latach ochładzają się, co być może w przyszłości zmniejszy izolację RCh i zmniejszy zależności między UE a Chinami, tym samym utrudniając chińską integrację.

wanu malało, m.in. przez rozwój najnowszych tech nologii w ramach ChRL i wspomaganie przemysłu wysokiej technologii odpowiedzialnego za półprze wodniki20. Długoterminowo ma to prowadzić do po głębienia izolacji RCh na świecie i wywierania na nią coraz większej presji tak, by skłonić ją do kolejnych ustępstw. Najprawdopodobniej temu służy zastra szanie jej przez siły ALW, które czasami naruszają tajwańską strefę identyfikacji obrony powietrznej21 Kwestia potencjalnych ustępstw zależy od stopnia wsparcia władz Formozy przez USA – w chwili obec nej zainteresowanie sprawą tajwańską nie maleje, co zapewnia status quo w Cieśninie Tajwańskiej.

Możliwości rozwiązania konfliktu

Ze względu na powiązania między Chinami ko munistycznymi i światem najbardziej opłacalne dla KPCh jest pokojowe zjednoczenie z RCh, co oczywi ście nie wyklucza mało prawdopodobnej opcji woj skowej. Niemilitarna pełna integracja jest możliwa ze względu na ciągle rosnące wpływy ChRL w regionie i na świecie, podpisane porozumienia między rząda mi z obu stron Cieśniny Tajwańskiej, możliwości dal szej dyplomatycznej izolacji Tajwanu i wykazywanej w przeszłości ze strony RCh gotowości do negocjacji pomimo zaistniałych kryzysów w relacjach między państwami, przynajmniej w czasach rządów KMT. Obecne działania komunistów chińskich wskazują na to, że plan zjednoczenia polega na ciągłej i coraz bardziej intensywnej integracji wielowymiarowej z wyspą. Mają temu służyć porozumienia, takie jak ECFA, czy uchwalone przez ChRL „Anti-Secession Law”. W przyszłości wzmacniające się więzi mię dzy RCh a Chinami kontynentalnymi mogą dopro wadzić do sytuacji, w której integracja polityczna

Obecna sytuacja nie sprzyja militarnym rozwią zaniom. ChRL nieustannie rośnie w siłę, systema tycznie zwiększa wydatki na zbrojenia22, w okresie rządów Xi Jinpinga staje się coraz bardziej asertyw na oraz kończy politykę ukrywania siły zapoczątko waną przez Deng Xiaopinga, jednak nadal nie jest zdolna do skutecznego ataku na RCh. Jakakolwiek inwazja stworzyłaby wysokie koszty dla najeźdźcy –byłyby to zarówno wysokie straty wojskowe (Tajwan, będąc w stanie zagrożenia ze strony ChRL, jest ciągle przygotowany do obrony), wizerunkowe (Chiny nie mogłyby się przedstawiać jako wyłącznie pokojowy inwestor w innych krajach i jako państwo, któremu zależy przede wszystkim na pokojowym rozwoju), finansowe (utrudnione możliwości handlu z pań stwami demokratycznymi) i potencjalny problem z legitymizacją własnych rządów (wielki renesans na rodu chińskiego nie byłby takim sukcesem dla partii i przewodniczącego Xi, gdyby musiano przyłączać Tajwan do kraju siłą). Przede wszystkim próba siło wej aneksji Formozy ściśle wiązałaby się z ryzykiem wybuchu wojny z USA, co nie jest pożądane przez KPCh. Jakakolwiek typowo militarna opcja zakoń czenia konfliktu ChRL-RCh byłaby możliwa dopiero po uzależnieniu gospodarczym większości świata od Chin kontynentalnych i w sytuacji, w której USA nie były skłonne udzieleniu pomocy militarnej stronie tajwańskiej. W takiej sytuacji, po kompleksowym wzmocnieniu ALW, inwazja na Tajwan nie wiązałaby się z wysokimi kosztami politycznymi i ekonomicz nymi dla agresora, gdyż rozwinięte państwa byłyby powiązane z rynkiem chińskim, przez co nie chciały by znacząco ochładzać relacji z ChRL, zaś Tajwan nie otrzymałby wystarczającej pomocy zagranicznej, by

18 Magazyn ARENA Sprawy międzynarodowe

2 Ł. Gacek, E. Trojnar, Pokojowe negocjacje czy twarda gra? Rozwój stosunków ponad Cieśniną Tajwańską, Kraków 2013, s. 9-10.

7 T. Jurczyk, Polityka Chińskiej Republiki Ludowej ery Deng Xia opinga wobec Tajwanu, [w:] M. Pietrasiak, D. Mierzejewski (red.) Chiny i Japonia. Dylematy mocarstw w Azji Wschodniej, Łódź 2009, s. 231-232.

12 T. Jurczyk, op. cit., s. 231-232.

3 H. Kissinger, O Chinach, Wołowiec 2014, s. 182, 188.

13 A. Wang [et al.], What Does the 1992 Consensus Mean to Citizens in Taiwan?, strona internetowa The Diplomat, tizens-in-taiwan/mat.com/2018/11/what-does-the-1992-consensus-mean-to-cihttps://thediplo(datadostępu:15marca2022).

8 T. Chung-chian, The Political Economy of Taiwan and Cross-Stra it Relations, [w:] G. Baogang, T. Chung-chian (eds.), Taiwan and the Rise of China: Cross-Strait Relations in the Twenty-first Cen tury, Plymouth 2012, p. 14-21.

11 Ł. Gacek, E. Trojnar, op. cit., s. 20-21.

9 J. F. Cooper, Playing with fire. The looming war with China over Taiwan, Westport 2006, p. 4.

18 D. Rechtschaffen, How China’s Legal System Enables Intellectual Property Theft, strona internetowa The Diplomat, lectual-property-theft/diplomat.com/2020/11/how-chinas-legal-system-enables-intelhttps://the(datadostępu:15marca2022).

Nr 24 styczeń – kwiecień 2022 19

6 A. Halimarski, Spór o Tajwan, Warszawa 1986, s. 242-244.

14 B. Góralczyk, Wielki renesans: chińska transformacja i jej konse kwencje, Warszawa 2018, s. 363-364.

15 Historic Taiwan-China trade deal takes effect, strona internetowa BBC, https://www.bbc.com/news/world-asia-pacific-11275274 (data dostępu: 15 marca 2022).

19 Y. Lee, N. Shirouzu, D. Lague, Silicon Fortress. T-Day: The Battle for Taiwan, strona internetowa Reuters, 15investigates/special-report/taiwan-china-chips/https://www.reuters.com/(datadostępu:marca2022).

20 M. Bogusz, J. Jakubowski, op. cit., s. 110.

22 Y. L. Tian, China plans 7.1% defence spending rise this year, out pacing GDP target, strona internetowa Reuters, 2022).ce-gdp-target-this-year-2022-03-05/reuters.com/markets/asia/china-defence-spending-rise-outpahttps://www.(datadostępu:16marca

17 Anglojęzyczna strona internetowa rządu Republiki Chin, dot. Umowy Ramowej o Współpracy Gospodarczej, https://www. mac.gov.tw/en/News_Content.aspxf n - 69EE7CEA8C7550B B&sms - D6D0A9E658098CA2&s - FD1ADAC687DF1AC0 (data dostępu: 15 marca 2022).

4 Ł. Gacek, E. Trojnar, op. cit., s. 46.

1 B. Góralczyk, Geostrategia Xi Jinpinga – od skromności do global nej asertywności, „Gdańskie Studia Azji Wschodniej” 2017, nr 11, s. 41.

Tajwanu z ChRL będzie jedyną opłacalną opcją dla rządów na Formozie ze względu na możliwe korzyści wynikające z silniejszych wzajemnych powiązań oraz potencjalne wielkie straty będące wynikiem dopro wadzenia do pogłębionej izolacji gospodarczej i mię dzynarodowej Tajwanu przez odrzucenie propozycji KPCh. Takie rozstrzygnięcie kwestii tajwańskiej zakłada stopniowe zawieranie porozumień między rządami z obu stron Cieśniny Tajwańskiej, które ograniczałyby suwerenność RCh, jednak dawałyby jej, coraz bardziej ograniczoną, autonomię i możli wości dalszego rozwoju, jednak w coraz bardziej in tensywnych powiązaniach, głównie gospodarczych, z ChRL. W najnowszych czasach taka opcja staje się coraz bardziej problematyczna, gdyż rządy na For mozie sprawuje DPP, która opowiada się za niepod ległością wyspy i sprzeciwia się dalszym zacieśnianiu związków z Chinami kontynentalnymi, zwłaszcza w świetle ostatnich wydarzeń, m.in. ograniczania autonomii Hongkongu, ciągle łamanych praw czło wieka przez KPCh, wzrastającej asertywności i eks pansywności ChRL i postępującego wzrostu kontroli państwa nad obywatelami, który czyni Chiny mniej autorytarnymi, a bardziej totalitarnymi. Tylko KMT jest skłonny do porozumień, jednak obecnie nie sprawuje władzy. Także zainteresowanie USA Tajwa nem rośnie, co dodatkowo komplikuje kwestię włą czenia wyspy w strefę rządów komunistycznych.

Dziś, pomimo zasadniczego braku komunistycz nych sympatii na wyspie i wzrastającej popularności DPP opowiadającej się za niepodległością Tajwanu, KPCh zdołała osiągnąć kilka sukcesów: uzależnia od siebie tajwańskich przedsiębiorców, wzmacnia siły zbrojne, zapewnia dalszy wzrost gospodarczy kraju, powiększa wpływy na świecie oraz stara się zmniej szyć możliwości oddziaływania USA w regionie. Jeśli obecne trendy utrzymają się, dalsza integracja mię dzy krajami po obu stronach Cieśniny Tajwańskiej jest niemal nieunikniona i być może doprowadzi do zakończenia konfliktu między RCh a ChRL. Nie mniej jednak taki rozwój relacji między państwa mi staje się ostatnio coraz bardziej problematyczny, a dalsze istnienie obecnych trendów nie jest już tak pewne, jak wcześniej, dlatego w najbliższym czasie przypuszczalnie kwestia tajwańska nie zostanie roz strzygnięta, a stan obecny utrzyma się.

21 L. Chung, Taiwan scrambles jets after Beijing sends 52 aircraft to island’s air defence zone in two days, strona internetowa South China Morning Post, fence-zone-pushinglitary/article/3164494/beijing-sends-39-aircraft-taiwan-air-dehttps://www.scmp.com/news/china/mi(datadostępu:16marca2022).

10 G. Klintworth, Crisis Management: China, Taiwan and the Uni ted States – the 1995-96 Crisis and its Aftermath, strona interne towa Parlamentu Australii, pubs/rp/RP9697/97rp14#PARTIliament/Parliamentary_Departments/Parliamentary_Library/https://www.aph.gov.au/About_Par(datadostępu:15marca2022).

16 B. Blanchard, Taiwan tycoon says he does not support independence after China fine, strona internetowa Reuters, Dw0XbcH-PkXvxfDUwZIIwAR2l_od3G6UsW0w6pew0_F0ChQ2M7vJuGCT6VmQu-support-com/markets/commodities/taiwan-tycoon-says-he-does-nothttps://www.reuters.-independence-after-china-fine2021-11-30-/ffbclid(datadostępu:15marca2022).

5 M. Bogusz, J. Jakubowski, Komunistyczna Partia Chin i jej pań stwo. Konserwatywny zwrot Xi Jinpinga, Warszawa 2019, s.40-41.

Arena: W erze cyfrowej każdy z nas spotyka się w Internecie z samozwańczymi ekspertami od polity ki wschodniej lub bezpieczeństwa w regionie, zwłasz cza w obliczu ostatnich wydarzeń. Nie należy jednak zapominać, że wiedzę w kwestii polityki wschodniej powinno się czerpać z wiarygodnych źródeł. Znając Pana zainteresowanie tą tematyką chciałbym zapytać, skąd wzięło się zaciekawienie właśnie tym regionem?

Prof. Piotr Bajor: Zainteresowanie regionem wschodnim w moim przypadku ewoluowało. Od studiów interesowałem się, wtedy jeszcze niezbyt oczywistym pod względem perspek tyw, możliwości i zainteresowań badawczych regionem, jakim była przestrzeń postsowiec ka. Niejako odróżniała się ona pod względem

wywiad ekspercki

27Nr 24 styczeń – kwiecień 2022

uwarunkowań geopolitycznych oraz sytuacji międzynarodowej od procesów integracji euro pejskiej, jak i zarówno tych, które miały miejsce w przestrzeni transatlantyckiej. Interesowałem się tym regionem głównie pod kątem jego spe cyfiki, różnorodności i procesów transforma cji, które miały miejsce w poszczególnych pań stwach postsowieckich. Tematykę tę zgłębiałem początkowo jako student, by później rozwinąć ją w ramach studiów doktoranckich. Oczywiście nie zamyka to analizy stosunków międzynaro dowych w szerszym wymiarze i odniesienia do sytuacji międzynarodowej w innych regionach, gdyż nie można zajmować się jednym regionem, jednocześnie odrywając się od współzależnych procesów. Szczególnie uwidacznia się to w kon

Realpolitik a graWschodniejwpozorówEuropie

Dr hab. Piotr Bajor, prof. UJ – Zastępca Dyrektora Instytutu Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ceniony ekspert w zakresie bezpieczeństwa międzynarodowego ze szczegól nym uwzględnieniem obszaru poradzieckiego oraz polityki zagranicznej Polski i krajów Europy Wschodniej. Jego aktualne badania obejmują proces instytucjonalizacji bezpieczeństwa na obszarze poradzieckim, strukturę i dzia łalność WNP, OUBZ, Szanghajskiej Organizacji Współpracy oraz projektów skierowanych na reintegrację obszaru poradzieckiego, a także transformację społeczno-polityczną obszaru poradzieckiego.

z prof. Piotrem Bajorem

Odnośnie OUBZ musimy wskazać na rolę oraz charakterystykę funkcjonowania tej organiza cji, stanowiącej na przestrzeni postsowieckiej odpowiednik Sojuszu Północnoatlantyckiego (NATO). Wiodącą rolę w niej pełni oczywiście Federacja Rosyjska. Za jej kluczowe zadanie uznać można stanie na straży bezpieczeństwa i obronności państw członkowskich działając w imię zasady „jeden za wszystkich, wszyscy za jednego” – jest to rozwiązanie znane nam z NATO. W kontekście zadanego pytania, pro ponowałbym rozróżnić dwa aspekty: współpracę w ramach OUBZ z wiodącą rolą Federacji Rosyj skiej oraz współpracę bilateralną Rosji i Biało rusi w zakresie wojskowym. Drugi z aspektów ma bardzo duże znaczenie dla sytuacji geopo litycznej w naszym regionie. Pamiętamy prze cież ćwiczenia wojskowe, których scenariusze działań odzwierciedlały potencjalny konflikt zbrojny z państwem, które charakterystyką od powiadało m.in. Polsce. Z kolei kryzys i zawód, o którym Pan wspomniał m.in. w kontekście Armenii, określiłbym jako niewyartykułowa ny, dlatego że biorąc pod uwagę zależność tego

Magazyn ARENA Sprawy międzynarodowe 28

tekście Wschodu i obecnej sytuacji, która po twierdza współzależność pomiędzy procesami międzynarodowymi, warunkowanymi w dużej mierze interesami mocarstw. Krótko mówiąc, w moim przypadku jest to rozwój zaintereso wań studenckich, który przekształcił się w pracę badawczą, równocześnie wpisującą się w cało kształt zafascynowania stosunkami międzyna rodowymi w szerszej perspektywie.

Zanim przejdę do najbardziej nurtującej kwestii ostatnich miesięcy, chciałbym zwrócić uwagę na to, że w regionie jest więcej konfliktów niż tylko ukraiński. Przejdźmy więc do sporu, który miał miejsce w Gór skim Karabachu. Według najnowszych informacji, pojawiła się zgoda na rozmowy pokojowe oraz nego cjacje. Jednak słyszymy również o kolejnych prowo kacjach. Jak ocenia Pan perspektywę zawarcia poro zumienia, biorąc pod uwagę także fakt, iż dotychczas w roli mediatora występowała Rosja?

Myślę, że trudno oczekiwać trwałego rozwiąza nia konfliktu o Górski Karabach, w szczególno ści, gdy bierzemy pod uwagę niedające się po godzić interesy Azerbejdżanu i Armenii. Mamy tutaj do czynienia z niezwykle trudną i złożoną sytuacją o podłożu historycznym, politycznym, religijnym, kulturowym i społecznym. Niedawna wojna, w której zdecydowane korzyści odniósł Azerbejdżan, doprowadziła do traumy w Ar menii, gdzie społeczeństwo postrzega zaistnia łe ustalenia jako zdradę interesów narodowych i elity politycznej. Zdano sobie sprawę z braku możliwości realnego oddziaływania i realizacji swoich interesów. W kontekście pytania o roz strzygnięcia długofalowe oraz uregulowanie pod względem pokojowym: nie zakładałbym takiego scenariusza. Bardziej widzę to jako tlący się kon flikt, a nie stricte zamrożony, jak na przestrzeni ostatnich dekad od rozpadu Związku Radziec kiego. Jest to bardzo specyficzny spór, który trwał wraz z czasową intensyfikacją działań zbrojnych, często trafiając na międzynarodowe łamy medial ne, co doprowadziło do jego upowszechnienia. Biorąc pod uwagę uwarunkowania oraz interesy dwóch bezpośrednio skonfliktowanych państw:

Azerbejdżanu i Armenii, a także interesy państw w regionie, takich jak Federacja Rosyjska oraz Turcja, uważam, że w najbliższym czasie nie możemy spodziewać się efektywnych rozmów, czy skutecznego procesu negocjacji definitywnie kończącego ten konflikt podpisaniem układu pokojowego.

Wywiad ekspercki z prof. Piotrem Bajorem

W kontekście wspomnianego konfliktu, jak również wojny w Ukrainie, chciałbym zapytać o Organizację Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym (OUBZ). Mo żemy zauważyć, że przewijają się wątki lekkiego za wodu Armenii, wynikające z braku zaangażowania sojuszu. Mamy też ostatnie zamieszki w Kazachsta nie, gdzie doszło do interwencji sojuszu, a teraz woj nę w Ukrainie, gdzie widać ze strony Białorusi lekkie wahania co do ewentualnego wsparcia. Inne państwa również nie chcą bezpośrednio wesprzeć Rosji i za stanawiam się, czy ostatnie wydarzenia nie pokazują strategicznych słabości sojuszu. Czy są jeszcze przed nim jakieś perspektywy?

już na zasadniczą rolę w strukturze Rosji – pań stwo to jest spiritus movens sojuszu już od 30 lat, kiedy w Taszkiencie zawiązano porozumienie o kolektywnej obronie, stanowiące podstawę dla powstania w 2002 r. pełnoprawnej organi zacji międzynarodowej, znanej dziś jako OUBZ. Przede wszystkim stanowi o tym potencjał mi litarny Federacji Rosyjskiej, który prowadzi do powstania relacji zależności od niej pozostałych sojuszników, czego przykładami są Białoruś i Kazachstan. W kontekście drugiego z państw Pan zasadnie wskazał na interwencję wywoła ną zaproszeniem władz Kazachstanu. Protesty bardzo szybko zostały stłumione bez większego zainteresowania międzynarodowego. Podsu mowując tę kwestię i wracając do odpowiedzi Pana pytanie, kryzys struktury nie jest wyraźnie dostrzegalny – nie należy np. w związku z tym oczekiwać chociażby opuszczenia sojuszu przez jedno z państw. Myślę, że pod względem formal nym nie zajdą również żadne ważniejsze zmiany. Rola i pozycja samej organizacji w sporej mierze

kraju względem władz w Moskwie, formalnie nie wystosowuje on żadnych pretensji pod ad resem Rosji. Odbiór społeczeństwa ormiańskie go nie ma przełożenia na podnoszenie tej kwe stii na poziomie politycznym, co jest związane z kluczową rolą Federacji Rosyjskiej w sojuszu. Tu mamy do czynienia z pewnym paradoksem funkcjonowania tej struktury. OUBZ, zgod nie z dokumentami stanowiącymi podstawy jej działania, powinna zobowiązywać państwa do udzielenia pomocy w sytuacji zagrożenia dla jednego z członków. W przypadku konfliktu na Kaukazie, Armenia nie otrzymała takiej pomo cy, co powszechnie zostało odczytane jako brak realizacji zobowiązań sojuszniczych. Mamy tu do czynienia z twardą Realpolitik, gdzie inte resy i geopolityka wpływają na funkcjonowa nie i odbiór struktury sojuszniczej. Pod wzglę dem formalnym w dalszym ciągu OUBZ stoi na straży bezpieczeństwa i stabilności swoich członków, pomimo braku realizacji tych zało żeń w odniesieniu do Armenii. Wskazywałem

29Nr 24 styczeń – kwiecień 2022 Realpolitik a gra pozorów w Europie Wschodniej

Ulice Ałmat (Kazachstan) w styczniu 2022 r. w trakcie krajowych protestów. Prawa autorskie do grafiki; AP Photo/Vasily Krestyaninov

Bajorem

Myślę, że to jest bardziej kwestia spojrzenia na procesy międzynarodowe, ewolucję sytuacji międzynarodowej z punktu widzenia pewnych wartości i zasad prawa międzynarodowego. Jeśli uznamy, że każde państwo, zgodnie z zasadami prawa międzynarodowego, z Kartą Narodów Zjednoczonych, z różnymi dokumentami do tyczącymi uszanowania suwerenności i inte gralności terytorialnej, ale też z bilateralnymi dokumentami zawieranymi przez państwa ma prawo samodzielnie kształtować swój rozwój, tożsamość i funkcjonować w środowisku mię dzynarodowym, to tutaj brak zrozumienia dla pojawiających się argumentów uzasadniających atak rosyjski. Uważam tego typu narrację za po zbawioną logicznych argumentów i intelektual nie Mówiącbłędną.o powodach rosyjskiej inwazji na Ukra inę, można tutaj wymienić całe spektrum przy czyn o charakterze historycznym, politycznym, ekonomicznym, które można bardzo łatwo po wiązać z nadrzędnym celem Putina, czyli od budową imperium rosyjskiego, o czym rosyjski prezydent wielokrotnie wspominał po dojściu do władzy w 2000 r. Stąd, od tych ponad dwudzie stu lat rządów Władimira Putina mieliśmy do

Floty Czarnomorskiej w Sewastopolu i na Kry mie do 2042 r., odejście od integracji z NATO, ale też kwestia innego spojrzenia na historię Ukrainy i uznania Wielkiego Głodu za naturalny proces,

Intencje rosyjskie zostały jednoznacznie po twierdzone w trakcie wyborów prezydenckich w 2010 r., w których wygrał prorosyjski Wiktor Janukowycz. Po tej wygranej ówczesnego kandy data Partii Regionów doszło do bardzo ścisłego zbliżenia Ukrainy z Federacją Rosyjską. Nastąpi ło wówczas wiele ustępstw na rzecz Rosji, czego przykładem było przedłużenie stacjonowania

będzie zależała od pozycji Rosji, która za pomo cą procesów reintegracyjnych próbuje oddziały wać na przestrzeń postsowiecką, czego OUBZ jest jednym z wielu przykładów.

Przejdźmy do kwestii, która prawdopodobnie najbar dziej zainteresuje czytelników, czyli agresji Rosji na Ukrainę. Szczególnie chciałbym zapytać o przyczyny wojny, gdyż tutaj mamy zasadniczy spór. Świat za chodni w większości obrał perspektywę, zgodnie z któ rą Rosja jest bezpośrednio odpowiedzialna za rozpo częcie wojny, za złamanie prawa międzynarodowego oraz naruszenie suwerenności Ukrainy. Z drugiej stro ny pojawiają się też głosy w innych częściach świata, ale również części elit intelektualnych Zachodu, jako by NATO swoimi rozszerzeniami sprowokowało Rosję. Z tą narracją najczęściej chyba wiązane jest nazwisko Johna Mearsheimera. Które z argumentów uważa Pan za bardziej zasadne?

czynienia z realizacją wielu projektów o charak terze politycznym, gospodarczym i militarnym, skierowanych na odbudowę rosyjskiej pozycji na arenie międzynarodowej. Najczęściej obja wiały się one poprzez realizację procesów reinte gracyjnych na przestrzeni postsowieckiej i włą czanie poszczególnych państw ponownie w sferę wpływów Federacji Rosyjskiej. Odbywało się to z większym lub mniejszym sukcesem w przy padku poszczególnych państw. Procesy te sięga ły także Ukrainy, a ich skuteczność zależała od tego, kto sprawował władzę w Kijowie. Mieliśmy tutaj do czynienia zarówno z opcją wielowekto rowości, która była bardzo charakterystyczna dla Leonida Kuczmy, ale też z jasno określoną poli tyką opierającą się na współpracy z Zachodem, z Unią Europejską i NATO, której uosobieniem był Wiktor Juszczenko. Jego dojście do władzy nastąpiło w wyniku pomarańczowej rewolucji w 2004 r. To był bardzo ważny etap w relacjach pomiędzy Ukrainą a Federacją Rosyjską, ponie waż wtedy doszło do geopolitycznego rozejścia się tych państw. Należy jednak też zaznaczyć, że jeszcze w latach dziewięćdziesiątych, w okre sie rządów Kuczmy i Krawczuka, mieliśmy do czynienia z wieloma konfliktami: sporami o po dział Floty Czarnomorskiej, o przynależność Krymu, Sewastopola, o dostarczanie surowców energetycznych. Były to problemy o charakterze taktycznym, wynikające z rozpadu ZSRR. Nato miast rozłam geopolityczny od 2004 r. doprowa dził do bezpośrednich działań, mających na celu zachowanie i zwiększenie wpływów w Ukrainie ze strony Rosji.

Magazyn ARENA Sprawy międzynarodowe 30

Wywiad ekspercki z prof. Piotrem

Pytanie jest bardzo trafne w odniesieniu do przebiegu działań militarnych w Ukrainie, które obserwujemy od kilku miesięcy. Moim zdaniem nie ma jednoznacznej przesłanki decydującej o tym, czy rosyjskie siły zbrojne są silne lub sła be w odniesieniu do całości potencjału państwa. Wiemy na pewno, że potencjał ten jest duży. Rosja to kraj, który posiada broń atomową, co gwarantuje im pod tym względem status potęgi światowej. Jest to jednak nie jedyna składowa ro syjskiej armii. Należy pamiętać o tym, iż jest ona wyposażona w duże ilości nowoczesnego uzbro jenia. Po dojściu prezydenta Putina do władzy, finansowanie armii stało się jednym z prioryte tów aparatu państwowego. On mógł być realizo wany w związku z napływającym strumieniem pieniędzy za eksport surowców energetycznych – nazwałbym je wręcz petrodolarami. Dobra koniunktura, która miała miejsce po przyjściu do władzy Putina spowodowała, że dzięki tym

a gra pozorów w Europie Wschodniej

nie zaś za ludobójstwo. Władze Federacji Rosyj skiej liczyły na to, że Ukraina wejdzie w skład struktur i organizacji, które były podporząd kowane Rosji, co w przyszłości zaowocować by mogło budową jednego państwa. Rewolucja god ności, która miała miejsce w 2013 r. przekreśliła całkowicie ten plan. Po raz kolejny Ukraina skie rowała się na drogę prowadzącą do współpracy ze strukturami zachodnioeuropejskimi i transatlan tyckimi. Był to bardzo ważny moment w relacjach rosyjsko-ukraińskich, który trwa do dzisiaj, po nieważ inwazji rozpoczętej 24 lutego nie możemy rozpatrywać jako odrębnego procesu, niezwiąza nego z wcześniejszymi działaniami. Z tą wojną mieliśmy do czynienia od 2014 r., natomiast to, co wydarzyło się w lutym, jest jej nową odsłoną.

Czy zgodnie z wizją odbudowy potęgi rosyjskiej nie ulegliśmy zbytnio wyobrażeniom o potędze armii rosyjskiej? W obliczu ostatnich wydarzeń prestiż międzynarodowy rosyjskich sił zbrojnych znacząco podupadł. Z drugiej strony, głosy przeszłości, przy pisywane wielkim dyplomatom od Talleyranda do Churchilla, mówią nam, iż Rosja nigdy nie jest tak

31Nr 24 styczeń – kwiecień 2022

silna ani tak słaba, jak się nam wydaje. Jak jest z tym mitem potęgi militarnej Rosji? Czy możemy włożyć go między bajki?

Realpolitik

W trakcie wojny z Rosją prezydent Ukrainy, Wołodymyr Zełenski często towarzyszy swym rodakom na pierwszej linii frontu. Prawa autorskie do grafiki; Agence France-Presse

Magazyn ARENA Sprawy międzynarodowe 32

pieniądzom władze Rosji spełniły dwa bardzo ważne zadania.

Po pierwsze, ustabilizowano sytuację gospodar czą i zagwarantowano zabezpieczenie socjalne ludności. Mam tutaj na myśli porównanie z la tami dziewięćdziesiątymi, gdy nie były wypła cane emerytury, świadczenia socjalne, gdy pod względem ekonomicznym w państwie panowała bieda. Pieniądze, o których wspomniałem, spo wodowały, że elementy polityki społecznej pań stwa, dzięki odpowiedniemu finansowaniu, re alizowane były na czas. To z kolei przełożyło się znacząco na pozytywne postrzeganie i poparcie dla nowych władz. Drugą kwestią było priorytetowe finansowanie sił zbrojnych, które po latach dziewięćdziesią tych „odżyły” i zaczęły być traktowane jako bar dzo ważna część odbudowy hegemonii Federacji Rosyjskiej. Putin wielokrotnie w swoich wystą pieniach mówił o tym, że silne państwo jest toż same z silną armią. Ta narracja prowadziła do postawienia znaku równości pomiędzy pragnie niem mocarstwowości Rosji, a posiadaniem sil nej, nowoczesnej i profesjonalnej armii. Dlatego przyjmowano kolejne programy modernizacji, unowocześnienia sił zbrojnych, przeznacza jąc naprawdę bardzo duże pieniądze na rozwój wojska, które, jak się okazuje, nie zawsze zostały efektywnie wykorzystane. Jednakże inwestycje w sprzęt to tylko jeden z aspektów wzmacniania rosyjskiej armii. Druga kwestia to wyszkolenie, taktyka, modus operandi prowadzenia działań zbrojnych, to są kwalifikacje dowódcze i morale, które w kontekście Ukrainy miało bardzo duże znaczenie. Pod tym względem, ta na papierze wyglądająca mocarstwowo armia nie sprostała postawionemu zadaniu. Mamy tu do czynienia z wieloma bardzo ciekawymi procesami, nato miast warto zwrócić uwagę na logistykę, brak zaplecza, brak wsparcia dla artylerii – to jest bar dzo znaczące, biorąc pod uwagę kreowany obraz nowoczesnych sił zbrojnych Rosji, wielokrotnie prezentujących się na paradach wojskowych jako znakomicie wyszkolona armia, mogąca sta nowić zagrożenie dla całego świata. Jak pokazały działania zbrojne na terytorium

Ukrainy, założenia taktyczne zderzyły się z rze czywistością, czego najlepszym przykładem była niezdolność do całkowitego podporządkowania sobie państwa i zdobycia jego stolicy. To pokazuje słabość struktury armii w wielu miejscach, nato miast nie należy jej lekceważyć, biorąc pod uwagę jej potencjał, rodzaje broni, w jakie jest wyposa żona, czy też poczynione inwestycje na rzecz jej modernizacji. Pod tym względem faktycznie mo żemy mówić o jednej z najpotężniejszych armii, zwłaszcza jeśli przypomnimy sobie o posiadanej broni atomowej. Podsumowując ten wątek, my ślę, że warto wskazać na wiele niedociągnięć oraz błędów o charakterze taktycznym, które w konse kwencji szczęśliwie wpłynęły na taki stan działań wojennych, co nie może nas jednak prowadzić do wniosku, jakoby siły zbrojne Rosji oraz zagroże nie z ich strony mogły być lekceważone.

Od początku wojny zauważyć można odwrotny pro ces, jeżeli chodzi o samą Ukrainę. Rosję postrzegano jako potęgę, jeśli chodzi o aspekt wojskowy, natomiast w przypadku Ukrainy z rezerwą podchodzono do perspektyw odparcia najeźdźcy, rozpatrując rosyjską agresję w kategoriach tygodni, a nawet dni. Teraz jed nak, kiedy Ukrainie udało się obronić Kijów, media tradycyjne oraz internetowe napawają odbiorców być może przedwczesnym hurraoptymizmem. Skąd wyni ka takie postrzeganie Ukrainy i armii ukraińskiej? Czy to jest faktycznie tylko i wyłącznie wcześniej niedoce niona siła armii? A może skuteczny PR ukraińskich władz i umiejętnie prowadzona propaganda wojenna? Nie sposób chyba też odmówić skuteczności dyploma cji Ukrainy w obliczu zagrożenia.

Myślę, że w tym aspekcie każdy z wymienio nych elementów ma po części jakieś znaczenie, bo one składają się w logiczną całość dotyczą cą obrazu tej wojny w przestrzeni medialnej Zachodu. Jak już wcześniej Pan wspomniał, istotne jest tutaj spostrzeżenie, że patrzymy na wojnę w sporej mierze przez pryzmat naszego położenia geograficznego – w innych częściach świata prezentowane są niejednokrotnie zgoła odmienne perspektywy i narracje. Natomiast je śli chodzi o kwestię dotyczącą obrony Ukrainy, myślę, że nie doszacowano postawy Ukraińców

Wywiad ekspercki z prof. Piotrem Bajorem

Biorąc pod uwagę te wszystkie aspekty można zadać pytanie, dlaczego do bezpośredniego ataku na Ukrainę doszło właśnie w tym momencie?

Tak, to jest fundamentalne pytanie, szczegól nie, że wcześniejsza odsłona konfliktu ukraiń sko-rosyjskiego trwała 8 lat. Jest to oczywiście złożona kwestia wielu uwarunkowań i wspo mnianych wcześniej imperialnych dążeń Rosji, natomiast to, co można wskazać jako kataliza tor wybuchu wojny, to m.in. owa pogłębiająca się współpraca, zakotwiczenie Ukrainy w sys temie współpracy transatlantyckiej. Można do tego również dodać element uciekającego pre zydentowi Putinowi czasu na realizację mocar stwowych ambicji i odbudowy rosyjskiej potęgi z udziałem Ukrainy. Plan Putina nie mógł się ziścić bez jej udziału. Bez Ukrainy, jej potencja

Posiedzenie Rady Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej dotyczące kwestii uznania niepodległości dwóch separatystycznych republik na wschodzie Ukrainy z 21 lutego 2022 r. Prawa autorskie do grafiki; Kremlin Press Office

i zmian, które zostały wprowadzone w ukraiń skiej armii w ostatnich latach oraz dość skutecz nej, postępującej integracji Ukrainy z Sojuszem Północnoatlantyckim, co wskazuje się jako jed ne z bezpośrednich powodów rosyjskiego ataku. W tym miejscu chciałbym wspomnieć, że Ukra ina pod względem politycznym nie miała szans na wstąpienie w najbliższym czasie do NATO. Nie było jedności, mimo że w 2008 r. na szczycie w Bukareszcie zostało przyjęte stanowisko, za warte w dokumencie podsumowującym szczyt, mówiące o tym, że państwa członkowskie Soju szu Północnoatlantyckiego doceniają reformy, zmiany i wolę przystąpienia Gruzji oraz Ukra iny do struktur Sojuszu Północnoatlantyckiego, deklarując jednocześnie ich przyjęcie w przy szłości do NATO. Była to jednak niemożliwa do wdrożenia polityczna deklaracja. Nie oznacza to, że ograniczone zostały perspektywy efektywnej współpracy z NATO. W przypadku Ukrainy była ona coraz bardziej rozbudowana. Sojusz Północ noatlantycki współpracował w zakresie reformy sił zbrojnych Ukrainy, całego sektora bezpie czeństwa państwa ukraińskiego poprzez szereg

Realpolitik a gra pozorów w Europie Wschodniej

33Nr 24 styczeń – kwiecień 2022

programów i projektów ukierunkowanych na profesjonalizację armii. Działania te rozpatry wać można raczej w kategorii sukcesu. Kwestię tę, wymieniało się m.in. jako jedną z bezpośred nich przyczyn ataku rosyjskiego.

sprawnej reakcji i udzielenia pomocy Ukrainie. Te wymienione przyczyny, z uwzględnieniem wcześniej wskazanych szerszych przesłanek, bezpośrednio wpłynęły na decyzję o rozpoczę ciu Wartowojny.w tym kontekście jednak wspomnieć o re akcji Zachodu na rosyjską agresję. Zostały przy jęte pierwsze pakiety sankcji. Ich skuteczność można różnie oceniać, choć na razie z pewno ścią nie wpłynęły bezpośrednio na zmianę prak tyki działań Rosji. Jednakże biorąc pod uwa gę kwestie energetyczne, mamy do czynienia z bardzo ważnymi procesami, które na lata będą kształtować politykę Unii Europejskiej i świa ta zachodniego. Pojawiają się fundamentalne pytania o dalszy kształt współpracy, nie tylko energetycznej, z Federacją Rosyjską. Konkuru jące podejścia w Unii Europejskiej w tej kwestii będą istotne w kolejnych miesiącach i wpłyną na efektywność oraz skuteczność podejmowanych działań.

Wywiad ekspercki z prof. Piotrem

Magazyn ARENA Sprawy międzynarodowe 34

Pies przemierzający ulice Buczy (Ukraina), zniszczonej po ataku rosyjskich wojsk. Prawa autorskie do grafiki; AP Photo/Efrem Lukatsky

Blitzkrieg, który miał nastąpić i potwierdzić for malne podporządkowanie Ukrainy i włączenie jej w strefę wpływów rosyjskich nie został zre alizowany. Zamiast tego mieliśmy do czynienia z oporem sił zbrojnych Ukrainy, a także bardzo ważnym oporem społecznym. W bieżącej anali zie wydaje się, że z punktu widzenia Rosji bar dzo ważna była też kwestia zakładanego braku solidarnego podejścia Zachodu oraz słabości Bidena. Biorąc pod uwagę jego wiek i różne do tychczasowe, mało dynamiczne działania, Ro sja przewidywała brak możliwości skutecznej,

łu geopolitycznego, ta reintegracja nie byłaby całościowa i komplementarna. Kreml zakładał, że społeczeństwo ukraińskie podzieli taką wizję roli Ukrainy, sprzeciwiając się elitom politycz nym w Kijowie. Jak potwierdziły nam ostatnie miesiące, nie była to trafna interpretacja. Nie mieliśmy do czynienia z mieszkańcami witają cymi wojska rosyjskie kwiatami, jak oczekiwa no tego na Kremlu.

Bajorem

Chciałbym zatrzymać się chwilę przy kwestii inte gracji, która wydaje się być zalążkiem wszelkich kon fliktów w regionie postsowieckim. Rosyjskie procesy reintegracyjne konkurują wyraźnie z perspektywami integracji ze strukturami zachodnimi – mamy więc starcie nie tylko w przestrzeni hard, ale i soft power. Jeśli spojrzymy na Unię Europejską to najważniej szą metodą oddziaływania wydaje się być Partner stwo Wschodnie. Rosja próbuje oddziaływać m.in.

Wspomniał Pan o Donieckiej i Ługańskiej Republice Ludowej, których uznanie niepodległości stanowiło jedną z oficjalnych przesłanek rosyjskiej agresji. Spo glądając w przeszłość widzimy Abchazję, Osetię Połu dniową, czy też Naddniestrze w Mołdawii. W Ukra inie oprócz Doniecka i Ługańska pojawiają się pewne doniesienia o próbie proklamacji Chersońskiej Repu bliki Ludowej i wydaje się, że można dostrzec wyraźny schemat funkcjonowania Federacji Rosyjskiej w sto sunkach międzynarodowych. Czy można wyobrazić sobie utworzenie kolejnej republiki, przykładowo zre alizowane na Łotwie, gdzie mamy do czynienia ze spo rą mniejszością rosyjską? Czy ten motyw terytoriów lub też państw nieuznawanych będzie nadal wykorzy stywany przez Rosję, aby w ten sposób demonstrować swoją siłę i destabilizować państwa w regionie?

ko wpływa na relacje z Mołdawią, a szerzej rów nież na bezpieczeństwo regionalne. Mam tu na myśli bezpośrednie przełożenie na politykę za graniczną i politykę bezpieczeństwa Mołdawii, warunkując możliwe kierunki jej realizacji, jak chociażby w kwestii przystąpienia do Sojuszu ZdawałyPółnocnoatlantyckiego.sobiez tego sprawę władze Ukra iny w trakcie prezydentury Juszczenki, Gru zja w okresie prezydentury Saakaszwilego, jak i również artykułowała to wielokrotnie sama Mołdawia. Funkcjonowanie nieuznawanych re publik wpływało na brak możliwości pogłębionej integracji i złożenia deklaracji przystąpienia do NATO. Natomiast funkcjonowanie wspomnia nych podmiotów, zależnych w dużej mierze od Federacji Rosyjskiej, wpisuje się w jej interesy i umożliwia ich realizację.

Realpolitik a gra pozorów w Europie Wschodniej

35Nr 24 styczeń – kwiecień 2022

Kwestia wykorzystywania nieuznawanych repu blik w polityce zagranicznej i polityce bezpieczeń stwa Federacji Rosyjskiej ma długie tradycje. Już po rozpadzie Związku Radzieckiego za pomocą tych instrumentów Rosja realizowała swoje cele na arenie międzynarodowej i wymienione przez Pana przykłady są najlepszym potwierdzeniem realizacji tych działań. Dodałbym do tego jeszcze kwestię Górskiego Karabachu, dlatego że przez lata konflikt ten był zamrożony, a za jego pomocą również prowadzona była polityka balansowania pomiędzy Azerbejdżanem a Armenią. Wykorzystywanie zamrożonych konfliktów w przestrzeni postsowieckiej poprzez „współ pracę” z nieuznawanymi podmiotami na arenie międzynarodowej, jest bardzo efektywne, bio rąc pod uwagę różne interesy łączące Federację Rosyjską z państwami, na terytorium których te podmioty się znajdują. Za pomocą tego narzę dzia Federacja Rosyjska oddziałuje na procesy wewnętrzne w owych państwach, wpływając na sytuację społeczną i polityczną, czego wielokrot nie mieliśmy przykłady w Abchazji i w Osetii Południowej (jeszcze przed wojną w 2008 r). Mierzymy się dzisiaj także z problemem Nad dniestrza – odmrożenie pewnych procesów, dyskusja o ogłoszeniu i uznaniu niepodległości, czy też bardzo często pojawiających się głosów o włączeniu do Federacji Rosyjskiej. To wszyst

W przypadku państw nadbałtyckich nie widział bym możliwości scenariusza stworzenia odrębnej jednostki terytorialnej, która weszłaby w orbitę wpływów czy patronowania ze strony Federacji Rosyjskiej. W kontekście wymienionych przez Pana procesów, widziałbym to raczej jako „gra nie” mniejszością: zwrócenie uwagi na brak wy starczających praw mniejszościowych, swobód językowych, swobód obywatelskich i możliwości rozwoju, które ma prowadzić do dyskredyta cji władz poszczególnych państw, a nie podję cia sformalizowanych działań, mających na celu dezintegrację i naruszenie integralności teryto rialnej. Mamy tu bowiem do czynienia z zupełnie innymi uwarunkowaniami wstępnymi, aniżeli w przypadku wymienionych wcześniej podmio tów, wynikającymi głównie z członkostwa w So juszu Północnoatlantyckim i Unii Europejskiej.

przez Wspólnotę Niepodległych Państw (WNP), ale też szereg innych form współpracy, także bilateralnej. Tylnymi drzwiami próbują dostawać się Chiny, cho ciażby przez Szanghajską Organizację Współpracy, choć oczywiście ta forma integracji nie dosięga jesz cze wszystkich państw regionu. Czy widzi Pan jakąś długofalową tendencję do przewagi którychś z tych sił integracyjnych?

Szanghajska Organizacja Współpracy koncen truje się na współpracy państw, które ją two rzą, zresztą organizacja ta ma również własne problemy i wyzwania, związane z wstąpieniem Indii i Pakistanu kilka lat temu. Najciekawszym wymiarem funkcjonowania organizacji jest wzajemne równoważenie interesów chińskich oraz rosyjskich – dwóch sił mających niebaga

Prezydent USA Joe Biden z amerykańskimi żołnierzami podczas wizyty w Polsce w dniach 25-26 maja 2022 r. Prawa autorskie do grafiki; AP Photo/Evan Vucci

Magazyn ARENA Sprawy międzynarodowe 36

wpływać będzie na efektywność zachodniego oddziaływania. W moim odczuciu będziemy świadkami bardzo ożywionych procesów zwią zanych z potwierdzeniem swojej obecności i możliwości oddziaływania w regionie. Przede wszystkim nie należy się spodziewać, że Rosja zrezygnuje ze swoich ambicji i potwierdzenia tego terytorium jako swojej strefy wpływów. Zdecydowanie ciekawe procesy będą związane z Chinami. Mimo wszystko widziałbym wzmac nianie swojego znaczenia przez Chiny poprzez znaną inicjatywę, jaką jest Belt and Road Initia tive, czyli Inicjatywę Pasa i Szlaku.

Myślę, że trwająca wojna w Ukrainie doprowa dzi do bardzo dużej rekonfiguracji procesów in tegracyjnych w regionie, ująłbym to nawet jako nowe otwarcie. Związane to będzie z klarowa niem się nowej rzeczywistości międzynarodowej – jej kształt będzie silnie powiązany z efekta mi wojny oraz ewentualnego procesu pokojo wego w Ukrainie. Rezultaty konfliktu za naszą wschodnią granicą z pewnością odbiją się na działaniach podejmowanych w strukturach de cyzyjnych UE oraz NATO. Realna perspektywa członkostwa dla państw w regionie z pewnością

Wywiad ekspercki z prof. Piotrem Bajorem

Sekretarz Generalny NATO Jens Stoltenberg z wnioskami Finlandii oraz Szwecji o członkostwo w Organizacji Traktatu Pół nocnoatlantyckiego. Prawa autorskie do grafiki; Johanna Geron/Pool

telne znaczenie w regionie. Spoglądając na Chi ny bardziej horyzontalnie, widzimy ogromny nacisk na próbę współpracy z całym regionem oraz światem poprzez wymiar multilateralny. Dostrzegalne jest to chociażby w kontekście skutków wywołanych przez pandemię, ale rów nież geopolitycznego starcia ze Stanami Zjed Podejścienoczonymi.to skłania wiele stolic do przemyśle nia swojego stanowiska wobec Chin oraz pogłę bienia strategicznych partnerstw z Państwem Środka. Także Polska mierzy się z poważnym wyzwaniem obrania właściwej polityki. Z jed nej strony mamy podpisany szereg strategicz nych dokumentów o współpracy z Chinami, z drugiej słyszeliśmy niedawne wypowiedzi władz o ograniczaniu owej kooperacji. Świad czy to o pewnym przemyśleniu podejścia do re lacji polsko-chińskich. Te wszystkie wyzwania prowadzić będą do konieczności zaadaptowa nia znanych nam mechanizmów do nowej rze

37Nr 24 styczeń – kwiecień 2022

a

Realpolitik gra pozorów w Europie Wschodniej

czywistości międzynarodowej, na nowo trzeba będzie przemyśleć realizację pewnych działań i projektów. W odniesieniu do państw obszaru postsowieckiego mamy Partnerstwo Wschod nie, które będąc często przedmiotem krytyki ewoluowało. Natomiast w kontekście nowych uwarunkowań międzynarodowych, może to być jeszcze ważniejszy mechanizm przycią gania partnerów wschodnich do współpracy z Unią Europejską i pogłębiania integracji eu ropejskiej w ramach funkcjonujących stref wol nego handlu. Tę formułę niemniej jednak trze ba będzie na nowo przemyśleć. W tym kontekście, nie widziałbym jakiejś więk szej roli dla WNP, która jako struktura stanowi organizację „zgodnego rozwodu” państw po roz padzie ZSRR. Można stwierdzić, iż nie przeja wiała w ostatnich 30 latach większej aktywności w stosunkach międzynarodowych. Wprawdzie doszło do podpisania wielu bardzo ważnych do kumentów o charakterze gospodarczym, spo

Chciałbym zapytać o przyszłość. Widzimy ciąg in tegracyjny, czy to w Mołdawii, czy w Ukrainie, czy w Gruzji w kontekście Unii Europejskiej. Niegdyś też taki ciąg obserwowaliśmy, jeśli chodzi o Turcję. I tu po wstaje pytanie: które z tych państw według Pana do łączy do Unii jako pierwsze? Czy będzie to Turcja, czy właśnie któreś z tych trzech niestabilnych wewnętrz nie, ze względu na jakąś obecność Federacji Rosyjskiej, państw?

Jest to pytanie, na które nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Biorąc pod uwagę, że doświadcze nia kilku dekad procesów integracji europejskiej ze strony Turcji w wielu momentach oznaczały bardziej zamrożoną integrację aniżeli jej postępy, to sytuacja tych pozostałych państw wygląda po zytywniej. Związana jest ona ze zmieniającym się poparciem społecznym oraz elit w Unii Europej skiej dla ich ewentualnego przyjęcia, choć nie na leży zapominać o głosach przeciwnych. Uwzględ niając obecne uwarunkowania można założyć, że te kraje mogą mieć większą szansę na szybszy proces integracji europejskiej i wstąpienia do UE. Chociaż nie uważam, że jest to jakkolwiek prze sądzone i odbędzie się w prosty, niezakłócony i szybki sposób. Mimo wielu pojawiających się głosów w tym aspekcie i scenariuszy mówiących o konieczności szybkiego działania czy wykorzy stania obecnego momentu, to nie wydaje mi się, żebyśmy w najbliższym czasie zaobserwowali me chanizm wstąpienia tych krajów do UE. Bardziej widoczny może być pogłębiony proces integracji, oddziaływanie w ramach umów stowarzyszenio wych i specjalnych programów, skierowanych na pogłębienie integracji europejskiej oraz jej kon kretnych

wymiarów.Rozmowę

Tak, dyplomacja jest grą, czasami też pozo rów i działań, które mają uspokoić rozmów ców i partnerów. Natomiast biorąc pod uwagę dotychczasowe podejście Federacji Rosyjskiej – narrację oblężonej twierdzy, zagrożonej ze strony Sojuszu Północnoatlantyckiego, to roz szerzenie o ważne państwa, takie jak Szwecja i Finlandia, wcześniej było oceniane zupełnie krytycznie. Oczywiście biorąc pod uwagę uwa runkowania funkcjonowania Sojuszu Północ noatlantyckiego, to rozszerzenie o te państwa z pewnością wzmocni bezpieczeństwo samej organizacji oraz powiększy jej potencjał mili tarny. Ważny w tej sytuacji jest aspekt Morza Bałtyckiego – przyłączenie się Szwecji oraz Finlandii do NATO oznacza, że stanie się ono basenem sojuszniczych państw, które funk cjonują w ramach jednej organizacji. Pod tym względem myślę, że należy wskazać na bardzo istotne wzmocnienie funkcjonowania Sojuszu BardzoPółnocnoatlantyckiego.ważnąkwestią, która się tutaj pojawia to głos Turcji, która wspomina o braku zgody na wspomniane rozszerzenie. Natomiast wyda je się, że może to też być element wewnętrznej

łecznym, kulturalnym, pogłębiając współpracę w tych aspektach, natomiast nie jest to na pew no ten podmiot, który będzie najistotniejszym graczem w zakresie rekonfiguracji przestrzeni geopolitycznej regionu postsowieckiego w no wej odsłonie. Z perspektywy rosyjskiej, za naj skuteczniejsze z pewnością uznawane będą procesy bilateralne, które pozwalają w sposób bardziej bezpośredni budować relacje z pań stwami w regionie oraz realizować interesy Fe deracji Rosyjskiej.

Magazyn ARENA Sprawy międzynarodowe 38

przeprowadził Kamil Sowa

Bajorem

W kontekście procesów integracyjnych: wydaje mi się, że w ostatnim czasie świat żyje złożeniem dokumen tów przez Finlandię i Szwecję w kwestii członkostwa do NATO. Czy widzi Pan tutaj ewentualne zagroże nie płynące z tego faktu? Ostatnio minister spraw za granicznych Rosji powiedział, że Federacja nie widzi specjalnego problemu z tym faktem. Skąd wynika ta zmiana narracji? Może to jest tylko gra pozorów?

gry Ankary, która z mojej perspektywy doce lowo zgodzi się na wstąpienie tych państw do NATO. Według mnie może to być pewnego ro dzaju działanie taktyczne skierowane na ugra nie jakichś interesów. Moim zdaniem rozmowy te zakończą się konsensusem w ramach Sojuszu Północnoatlantyckiego.

Wywiad ekspercki z prof. Piotrem

-republiki na wzór tych w Donbasie albo przeprowa dzeniu referendum o bezpośrednim włączeniu tego obwodu do składu Rosji. 1 marca wojska rosyjskie wkroczyły do Melitopola. To miasto pełni funkcję ważnego punktu transportowego, gdyż znajduje się w nim kolej łącząca Krym z lądową częścią Ukrainy. Kontrola nad Melitopolem znacząco ułatwia oku pantom prowadzenie działań logistycznych. Stacja atomowa w Energodarze, która jest największą w Eu ropie, została okupowana 8 marca. Pożary na teryto rium stacji, do których doszło w wyniku rosyjskich ostrzałów, stworzyły prawdziwe zagrożenie wybuchu katastrofy nuklearnej.

1. Przemówienie Putina i początek wojny –24 lutego 2022 r.

4. Okupacja północnych regionów Ukrainy Jednym z głównych celów inwazji było zajęcie Kijowa. 24 lutego Rosja przejęła stację atomową w Czarno bylu oraz rozpoczęła atak na Kijów z trzech kierun ków: północno-zachodniego, ze strony Czarnobyla oraz z terytorium Białorusi. Rosja okupowała część obwodów sumskiego, czernihowskiego, kijowskiego oraz żytomierskiego. 27 lutego na lotnisku w Hosto mlu został zniszczony największy na świecie samo lot – An-225 „Mrija”. Bitwa o Kijów trwała do dnia 1 kwietnia i zakończyła się wycofaniem sił rosyjskich spod stolicy. Kluczową rolę w inwazji odegrała Biało ruś, z której terytorium weszły siły rosyjskie. Chociaż oficjalnie Białoruś nie dołączyła do działań zbrojnych, jej terytorium nadal jest wykorzystywane przez Rosję w celu bombardowania ukraińskich miast.

Interwencja rosyjska z 2022 r. jest eskalacją konfliktu rosyjsko-ukraińskiego z 2014 r. Rankiem 24 lutego Władimir Putin wygłosił przemówienie, w którym oficjalnie rozpoczął „specjalną operację wojskową” na terytorium Ukrainy. W swojej mowie kilkakrot nie nawiązywał do winy Zachodu i NATO za roz szerzenie ich wpływu na Wschód oraz do roli Rosji, która jako jedyna dąży do pokoju i ocalenia ludno ści Donbasu od ludobójstw „nazistowskiego” rządu w Kijowie. Za główne cele inwazji przyjęto: demilita ryzację i denazyfikację Ukrainy, uznanie Krymu jako części Rosji, uznanie niepodległości pseudo-republik w Doniecku i Ługańsku oraz neutralny status Ukra iny. Od razu po wygłoszeniu przemówienia rozpo częły się ataki rakietowe i artyleryjskie, a następnie siły zbrojne Rosji wkroczyły na terytorium Ukrainy.

100 DNI WOJNY W UKRAINIE

3. Punkty strategiczne okupowane na południu W pierwszym tygodniu wojny pod okupacją znalazł się Chersoń. Jest to jedyne miasto obwodowe, które udało się zająć Rosjanom. W mediach regularnie po jawiają się informacje o planowanym powołaniu na terytorium obwodu chersońskiego kolejnej pseudo

Autorzy; Roman Kozlov, Yevhenii Portnyi

5. Zajęcie wschodnich regionów

Przed 24 lutego samozwańcze republiki separatystycz ne kontrolowały jedynie 1/3 Donbasu (obwody do niecki i ługański). Zaczynając pełnoskalową inwazję na Ukrainę, Rosja m.in. zamierzała przejąć kontrolę nad całym tym obszarem. Niemniej w pierwszej fazie wojny Rosjanom udało się osiągnąć jedynie ograni czone sukcesy na północy obwodu ługańskiego oraz południu obwodu donieckiego. Strategicznym ce lem na wschodzie było miasto Mariupol, w którym znajduje się jeden z największych portów na Morzu Azowskim oraz szereg fabryk przemysłu ciężkiego.

39Nr 24 styczeń – kwiecień 2022

Południowa część Ukrainy jest szczególnie ważna dla interesów rosyjskich. Interwencja w kierunku połu dnia miała spełnić trzy strategiczne cele: zapewnienie drogi lądowej z Donbasu do Krymu, stworzenie tzw. korytarza lądowego do Naddniestrza oraz odcięcie Ukrainie dostępu do mórz. W rzeczywistości jednak z tych celów zrealizowany został tylko jeden – za pewniono dostęp do drogi lądowej między Krymem a Donbasem. Atak na południe nastąpił z dwóch stron: z Krymu oraz od wschodniej granicy Ukrainy. W pierwszych dniach wojny częściowo okupowane zostały obwody: mikołajowski, chersoński oraz zapo roski. Również okupowana została wyspa położona na Morzu Czarnym, która pełni strategiczne znacze nie – Wyspa Wężowa.

2. Zajęcie południa Ukrainy

10. Kwestia naddniestrzańska Po rozpoczęciu rosyjskiej inwazji na Ukrainę wie lokrotnie podnoszono kwestię przyszłości Nadd niestrza. 22 kwietnia jeden z rosyjskich generałów stwierdził, że w drugim etapie „operacji specjalnej” celem Rosji będzie zajęcie całej południowo-wschod niej Ukrainy oraz stworzenie korytarza lądowego do granicy z Naddniestrzem. 25 kwietnia budynek „Ministerstwa Bezpieczeństwa” Naddniestrza został ostrzelany z ręcznego granatnika. Sprawcy nie zostali złapani ani zidentyfikowani. 26 kwietnia „Minister stwo Spraw Wewnętrznych” samozwańczej republiki poinformowało o eksplozjach, które spowodowały uszkodzenie dwóch najwyższych masztów nadaw czych w regionie. Zarówno w Kiszyniowie, jak i Ty

Magazyn ARENA Sprawy międzynarodowe 40

W warunkach rosyjskiej inwazji rząd w Kijowie zde cydował się złożyć oficjalny wniosek o przystąpienia do Unii Europejskiej. 28 lutego odpowiedni doku ment został podpisany przez prezydenta, przewodni czącego parlamentu oraz premiera Ukrainy. Działania rządu zostały poparte przez większość państw człon kowskich UE (szczególnie Polskę i państwa bałtyckie) oraz instytucje unijne. Następnie prezydent Zełeński otrzymał kwestionariusz oceniający gotowość Ukra iny do uzyskania statusu państwa kandydującego. Kwestionariusz został w bardzo szybkim terminie wy pełniony i wysłany do Brukseli. Ponadto Ukraina stała się przykładem dla innych państw dążących do człon kostwa w Unii Europejskiej – 3 marca Gruzja i Moł dawia również złożyły wnioski o przystąpienie do UE.

8. Wyzwolenie północnych obwodów Ukrainy 2 kwietnia władze ukraińskie poinformowały, że pod ich kontrolą znajduje się cały obwód kijowski. Zbrodnie wojenne popełnione przez wojska rosyj skie na ludności cywilnej w Buczy, Irpieniu i Hosto

W marcu wojska rosyjskie doprowadziły do okrążenia miasta, odcinając stacjonującą tam piechotę morską oraz pułk „Azow” od pozostałych jednostek Sił Zbroj nych Ukrainy. Atak na wschodzie odbywał się również w kierunku Charkowa. Rosjanie podejmowali liczne nieudane próby okrążenia miasta. Znaczna część ob wodu charkowskiego została okupowana.

6. Negocjacje pokojowe

mlu wywołały szok opinii publicznej, co zwiększyło tempo nakładania na Rosję nowych sankcji. 2 kwiet nia na terenie elektrowni atomowej w Czarnobylu znowu podniesiono flagę Ukrainy. 3 kwietnia oddzia ły ukraińskiego desantu przejęły kontrolę nad odcin kiem granicy państwowej z Białorusią, a dzień później wyzwolone zostały okupowane rejony obwodu żyto mierskiego. 6 czerwca przedstawiciel Pentagonu po twierdził fakt pełnego wycofania się Rosjan z obwo dów kijowskiego i czernihowskiego. Według raportu Sztabu Generalnego armii Ukrainy z 8 kwietnia woj ska rosyjskie w całości opuściły obwód sumski.

28 lutego rozpoczęły się pierwsze negocjacje pokojowe. Miejscem spotkania było pogranicze ukraińsko-biało ruskie. Główny cel negocjacji stanowiło natychmiasto we zaprzestanie ognia, nie znaleziono jednak kompro misu. Druga runda odbyła się w tym samym miejscu 3 marca. Jedynym rezultatem było uzgodnienie kory tarzu humanitarnego dla ewakuacji cywili. Trzecia runda negocjacji również dotyczyła głównie koryta rzy humanitarnych. 10 marca miało miejsce spotka nie MSZ Ukrainy oraz Rosji w Turcji, które nie przy niosło żadnych namacalnych rezultatów. W trakcie czwartej rundy negocjacji (14 marca) Ukraina zapro ponowała wypracowanie nowych gwarancji bezpie czeństwa – strony znowu nie doszły do kompromi su. W maju negocjacje utknęły w martwym punkcie i zostały de facto zamrożone.

13 kwietnia okręt flagowy rosyjskiej Floty Czarno morskiej – krążownik rakietowy „Moskwa” – został ciężko uszkodzony. Według informacji podanych przez Ministerstwo Obrony Federacji Rosyjskiej miała miejsce detonacja amunicji, która spowodo wała uszkodzenia kadłuba. 14 kwietnia krążownik zatonął podczas holowania w trakcie sztormu. Me dia rosyjskie zapewniają, że załoga krążownika zo stała ewakuowana na znajdujące się w okolicy statki Floty Czarnomorskiej. Strona ukraińska poinformo wała natomiast, że okręt poszedł na dno w wyniku trafienia dwiema rakietami manewrującymi Neptun wystrzelonymi z wybrzeża Ukrainy. Trudno ustalić liczbę ofiar – podawane przez rozmaite źródła infor macje znacznie się od siebie różnią. „Moskwa” była trzecim co do wielkości okrętem rosyjskiej marynar ki wojennej oraz pierwszym zatopionym okrętem flagowym Rosji od wojny rosyjsko-japońskiej w la tach 1904-1905.

7. Złożenie wniosku o przystąpienie do UE

9. Zatopienie krążownika „Moskwa”

15. Bitwa o Donbas (III)

raspolu zwołano posiedzenia Rady Bezpieczeństwa, a „władze” Naddniestrza ogłosiły czerwony (najwyż szy) poziom zagrożenia terrorystycznego.

41Nr 24 styczeń – kwiecień 2022

Na początku marca Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej oraz „Policja Ludowa Donieckiej Republiki Ludowej” rozpoczęły blokadę Mariupola (jedno z najwięk szych i najludniejszych miast w Donbasie). W po łowie kwietnia wojska okupanta zajęły większość rejonów Mariupola. 10 kwietnia zaczęła się blokada, a następnie szturm zakładów Azowstal (jeden z naj większych w Europie kombinatów metalurgicznych). Cechą charakterystyczną Azowstalu jest kompleks rozległych podziemnych korytarzy i schronów, któ ry w znaczący sposób utrudniał szturm kombinatu. Mimo bohaterskiego oporu, 16 maja obrońcy Azow stalu złożyli broń w wyniku ustaleń między Rosją a Ukrainą. Ewakuacja ukraińskich żołnierzy trwała do 20 maja. Zostali oni przewiezieni do zakładów karnych znajdujących się na terenach okupowanych przez Rosję.

W obwodzie ługańskim wojska ukraińskie przeszły w defensywę na odcinku frontu Rubiżne–Siewiero donieck–Popasna. Kluczowe znaczenie ma liczące ponad 100 tys. mieszkańców miasto Siewierodo nieck, będące od 2014 r. tymczasową siedzibą władz obwodu ługańskiego. Pierwotnym celem Rosji był nie bezpośredni szturm Siewierodoniecka, lecz jego stopniowe okrążenie. 8 maja wojska rosyjskie za jęły Popasną, która odtąd pełni rolę przyczółku do ostrzeliwania i ataków w kierunku Siewierodoniecka, Lisiczańska (miasto na zachód od Siewierodoniecka, tworzące z nim jedną aglomerację) oraz Bachmutu (strategiczne miasto w obwodzie donieckim). W po łowie maja pod kontrolą Rosjan znalazło się Rubiżne.

12. Bitwa o Mariupol

14. Bitwa o Donbas (II)

13. Bitwa o Donbas (I)

11. Działania zbrojne w obwodzie charkowskim Kluczowym celem ofensywy rosyjskiej na północ nym wschodzie Ukrainy było zajęcie Charkowa (drugie pod względem liczby ludności miasto na Ukrainie; dominujący język – rosyjski). 24 lutego jed nostki armii rosyjskiej podjęły pierwsze (bezskutecz ne) próby wtargnięcia do miasta. Bitwa o Charków trwała ponad 3 miesiące i zakończyła się w połowie maja. Mimo olbrzymich wysiłków, które skutkowały zniszczeniem znacznej części infrastruktury miasta, Rosjanie musieli ostatecznie wycofać się spod Char kowa. Niemniej jednak stanem na początek czerwca wojska rosyjskie kontrolują ok. 1/3 obwodu char kowskiego (północno-wschodnie rejony). Ważnym wydarzeniem było zajęcie przez Rosjan pod koniec marca Iziumu (miasto o strategicznym znaczeniu –tzw. brama do Donbasu).

Mimo zajęcia miast Popasna i Rubiżne próby okrą żenia Lisiczańska i Siewierodoniecka zakończyły się niepowodzeniem. Pod koniec maja Rosjanie zosta li odepchnięci od drogi Lisiczańsk–Bachmut. Trasa ta, nazywana także „drogą życia”, jest ostatnią linią komunikacyjną łączącą aglomerację lisiczańsko-sie wierodoniecką z resztą kraju. Ukraińcy nie są jednak w stanie bezpiecznie z niej korzystać ze względu na ciągłe ostrzały. 23 maja wojska rosyjskie wkroczyły do północnej części Siewierodoniecka. Na początku czerwca ok. 80% miasta znalazło się w rękach Ro sjan, pod kontrolą Ukrainy pozostały przemysłowe dzielnicy na południu i zachodzie miasta. W obwo dzie donieckim natomiast największym sukcesem Rosjan było zajęcie Łymanu (27 maja), co umożliwi ło im przyspieszenie ofensywy w kierunku Słowiań ska i Kramatorska, który od 2014 r. pełni funkcję tymczasowej siedziby władz obwodu.

29 marca Minister Obrony Rosji Siergiej Szojgu oświadczył, iż główne cele pierwszego etapu „opera cji specjalnej” zostały osiągnięte, w związku z czym rosyjskie wojska opuszczają północną część Ukrainy, żeby skoncentrować się na „wyzwoleniu Donbasu”. Rosja rozpoczęła zatem kilkutygodniowe przygoto

wania do ofensywy w obwodach donieckim i ługań skim. 18 kwietnia Wołodymyr Zełeński oznajmił, że bitwa o Donbas już się zaczęła. Przewidywano, że starcia w Donbasie będą przypominać wielkie bitwy z czasów II wojny światowej. Tym razem Rosja zmie niła jednak taktykę: zrezygnowano z chaotycznych frontalnych ataków stosowanych podczas ofensywy na Kijów, Charków, Czernihów itp. Miasta znajdu jące się teraz na celowniku Rosji są powoli, ale kon sekwentnie zrównywane z ziemią przez artylerię dalekiego zasięgu, a dopiero potem wojska rosyjskie angażują się w ostre walki uliczne.

17. Kryzys migracyjny spowodowany wojną na Ukrainie

19.06.2022).

16. Sankcje międzynarodowe jako odpowiedź na rosyjską agresję

W wyniku inwazji rosyjskiej ludność cywilna była zmuszona uciekać do bezpiecznych miejsc w za chodniej części Ukrainy albo za granicę. Wojna spowodowała jeden z największych kryzysów mi gracyjnych. Zgodnie ze statystykami, 8 mln oby wateli zostało wewnętrznie przesiedlonych (stanem na 11 maja). W związku z działaniami zbrojnymi za granicę wyjechało ponad 6 mln osób. Najwięcej uchodźców przyjęła Polska (ok. 3,4 mln). Państwa członkowskie UE uruchomiły procedurę ochrony tymczasowej, która pozwala uchodźcom z Ukra iny pozostać w Unii na dłuższy czas bez koniecz ności ubiegania się o azyl. Warto zaznaczyć, że po 9 maja odnotowuje się tendencja odwrotna: liczba ludzi codziennie wracających na Ukrainę jest więk sza od tych opuszczających kraj (łącznie wróciły 2 mln osób).

Mapa przedstawiająca układ sił w Donbasie na 3 czerwca 2022 r. Źródło; The Institute for the Study of War, https;//tiny.pl/9z5x1 (dostęp;

Atak zbrojny Rosji spotkał się z natychmiastową odpowiedzią Zachodu w postaci sankcji gospo darczych oraz politycznych. W rezultacie polityki sankcyjnej Federacja Rosyjska w krótkim terminie stała się najbardziej usankcjonowanym państwem na świecie (10 684 sankcji łącznie z tymi z 2014 r.) wyprzedzając Iran (3 637). Sankcje zostały wymie rzone głównie w gospodarkę Rosji, ograniczając zarówno import, jak i eksport produktów luksu sowych, surowców naturalnych, technologii, usług itp. Na poziomie rządowym najwięcej sankcji wpro wadziła Wielka Brytania (1 124). Dodatkowo 38 państw postanowiło zamknąć swoją przestrzeń po wietrzną dla rosyjskich samolotów. Sankcje zostały wprowadzone nie tylko na poziomie państwowym – ok. 1 440 korporacji międzynarodowych zdecy dowało się opuścić rynek rosyjski.

Magazyn ARENA Sprawy międzynarodowe 42

Czy krykiet może pogodzić zwaśnione strony?

TEKST; Milena Zębik

Othmanshutterstock/Rosliautorskie;Prawa

Organizacja Narodów Zjednoczonych ogłosiła rok 2005 Międzynarodowym Rokiem Sportu i Wy chowania Fizycznego (IYSPE). Za pośrednictwem sportu chciano promować nie tylko zdrowy tryb życia, edukację i rozwój, ale także pokój. Na rzecz ników IYSPE 2005 wybrano m.in. indyjską i paki stańską drużynę krykieta, które zostały docenione za wkład w przezwyciężanie napięć regionalnych, znoszenie podziałów i szerzenie pokojowych nastro jów2. Mecze krykieta bardzo często doprowadzały do dialogu rządów państw pozostających w konflikcie o region Kaszmiru. Pierwsze takie spotkanie mia ło miejsce w 1987 r. – doszło wówczas do rozmów między premierem Indii a dyktatorem Pakistanu. Wzajemne wizyty polityków tych dwóch azjatyckich państw, odbywające się w ramach rywalizacji sporto

Nr 24 styczeń – kwiecień 2022 43

Sport ma siłę, by zmieniać świat. Ma siłę, żeby inspirować. Ma siłę, by jednoczyć ludzi w sposób, w jaki nic innego nie potrafi.

Wykorzystanie sportu w stosunkach międzynarodowych

wej, określane są mianem „dyplomacji krykietowej”. Wartym podkreślenia jest fakt, iż spotkania te miały miejsce głównie w okresie odprężenia w indyjsko -pakistańskich stosunkach, co dowodzi, że celem było nie tyle kreowanie wzajemnych relacji, co ich pogłębienie i zbliżenie3

Wykorzystanie sportu w celach politycznych jest zjawiskiem niezwykle interesującym. Proces ten nie jest jednak żadnym novum, bowiem pierwszych przykładów doszukać się można już w starożytności, gdy Teodozjusz I Wielki, cesarz rzymski, w ramach realizacji polityki religijnej, zakazał organizacji staro żytnych igrzysk religijnych, które uznawał za symbol pogaństwa4. Jednak dopiero od drugiej połowy XX w. sport stał się niezwykle chętnie wykorzystywanym narzędziem politycznym. Jednym z najbardziej zna nych i flagowych przykładów dyplomacji sportowej jest tzw. dyplomacja pingpongowa, dzięki której po latach przyjaźni chińsko-sowieckiej, Państwo Środ ka otworzyło się również na stosunki z Zachodem. Amerykańska drużyna pingpongowa zawitała do Chin w 1971 roku, stanowiąc tym samym pierwszą

RECENZJA; dr hab. Agnieszka Kuszewska, prof. UJ

Mówi do młodych językiem, który rozumieją. Sport daje nadzieję, kiedy przychodzi zwątpienie 1

Wstęp

Wykorzystanie sportu w dyplomacji na przykładzie indyjsko-pakistańskiego sporu o Kaszmir

Nelson Mandela

44 Magazyn ARENA Sprawy międzynarodowe

radzieckiej interwencji w Afganistanie w 1979 r., Sta ny Zjednoczone wraz ze znaczną liczbą innych kra jów zbojkotowały Letnie Igrzyska Olimpijskie odby wające się w Moskwie w 1980 roku. Były prezydent USA Jimmy Carter tak skomentował swoją decyzję „[bojkot IO] ma wyjaśnić Związkowi Radzieckiemu, że nie może podeptać niepodległego narodu i w tym samym czasie prowadzić interesy z resztą świata”6. Dyplomacja sportowa pełni zatem liczne funkcje –od nawiązywania stosunków politycznych, w sytu acjach, gdy nie jest to możliwe w sposób tradycyjny, aż po próby ponownego kontaktu skonfliktowanych państw, czego przykładem może być dyplomacja krykietowa między Indiami a Pakistanem w kontek ście trwającego od 1947 r. sporu o Kaszmir.

Ciekawymturecko-armeńskich.przykłademjesttakże tzw. Flaga Zjed noczeniowa – symbol wykorzystywany przez Koreę Południową i Północną w trakcie niektórych wyda rzeń sportowych. Pierwszy raz oba państwa Półwyspu Koreańskiego wystąpiły pod wspólną flagą i jako jed na drużyna podczas 41. Mistrzostw Świata w tenisie stołowym, odbywających się w Japonii w 1991 roku. Flaga Zjednoczeniowa widniała również w trakcie ceremonii otwarcia zarówno Letnich Igrzysk Olim pijskich w 2000r. i 2004r., jak i podczas Zimowych Igrzysk Olimpijskich w PyeongChangu w 2018 r.

w historii Chińskiej Republiki Ludowej delegację amerykańską. O wielkości tego wydarzenia świad czyć mogą słowa ówczesnego premiera ChRL Zhou en-Lai’a, podkreślające, iż przyjazd amerykańskiej drużyny tenisa stołowego do Chin „otwiera nowy rozdział w relacjach Amerykanów i Chińczyków”5 Następstwem dyplomacji pingpongowej były wizyty Henry’ego Kissingera oraz Richarda Nixona w Chi nach, a także Deng Xiaopinga w Stanach Zjedno czonych. Mao Zedong wykorzystywał sport nawet w bardzo metaforyczny sposób. W trakcie wizyty Ni kity Chruszczowa w ChRL, przewodniczący zaprosił I Sekretarza do swojej prywatnej rezydencji, gdzie, pragnąc zaprezentować swoją wyższość i potęgę, Mao kilkakrotnie przepłynął basen, wiedząc dosko nale, iż Chruszczow pływać nie potrafi.

Sport w dyplomacji, poprzez odmowę udziału lub protest wobec organizacji danego wydarzenia, służyć może wyrażaniu stanowiska państwa w stosunku do jakiejś, zwykle międzynarodowej, sprawy. W wyniku

Krótkie wprowadzenie do indyjsko-pakistańskiego sporu o Kaszmir Spór o Kaszmir swoimi korzeniami sięga czasów upadku Indii Brytyjskich i utworzenia niepodległej Republiki Indii oraz Islamskiej Republiki Pakistanu. Powstanie tych państw było koniecznością wypły wającą z wieloletnich sporów miedzy muzułmanami a wyznawcami innych religii, które były wynikiem kolonializmu brytyjskiego oraz prowadzonej poli tyki dziel i rządź. Utworzenie suwerennego państwa muzułmańskiego i państwa oficjalnie świeckiego (z większością wyznawców hinduizmu) miało w teorii doprowadzić do rozdziału głównych grup religij nych, jednak w praktyce wielu wyznawców islamu pozostało na terenie Indii, co wywołało kolejne fale prześladowań. Region Kaszmiru (ówcześnie: Dżam mu i Kaszmir) był wówczas księstwem zarządzanym przez maharadżę Hari’ego Singha, zamieszkałym w dużej mierze przez wyznawców islamu. Składał się z Dżammu, Doliny Kaszmirskiej, Ladakh, Azad Dżammu, Kaszmiru oraz Gilgit Baltistanu, AksaiChin i Doliny Shaksgam7. Na mocy dokumentu, przyjętego 18 lipca 1947 r., kończącego kolonialne panowanie Wielkiej Brytanii w Azji Południowo -Wschodniej, nie tylko Indie uzyskały niepodle głość, ale i wszelkie mniejsze państwa, nad którymi zwierzchność sprawowała korona brytyjska. Ozna cza to, że region Kaszmiru stał się niezależny i uzy skał prawo decydowania o swoim statusie – mógł deklarować swoją niepodległość lub przyłączyć się do któregoś z państw8. Rząd Indii nie odnosił się przychylnie do takiej możliwości – Mahatma Gan dhi wielokrotnie wzywał państewka do dołączenia

Dyplomacja pingpongowa nie jest jedynym przy kładem wykorzystania sportu w celu nawiązania sto sunków między państwami. Z narzędzia tego skorzy stały także Turcja i Armenia, których chłodna relacja opiera się o wspomnienie ludobójstwa Ormian z rąk Imperium Osmańskiego; współpracy i licznych inwe stycji (w tym m.in. budowa rurociągu) Turcji z pań stwami Kaukazu, przy jednoczesnym wykluczeniu Armenii; a także silmy sojusz turecko-azerski, przy jednoczesnym konflikcie armeńsko-azerskim o Gór ski Karabach. Znaczącym wydarzeniem w kwestii po prawy stosunków między państwami było zaproszenie na wspólne oglądanie meczu obu reprezentacji pod czas kwalifikacji do Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej w 2008 r. skierowane do tureckiego prezydenta Abdu llaha Gula przez prezydenta Armenii Serge Sarkisia na. Chociaż samo spotkanie nie przyniosło żadnych poważnych zmian, otworzyło ścieżkę dla normalizacji stosunków

Nie tylko Indie starały się wpłynąć na decyzję Kaszmirczyków, również Pakistan podejmował pró by przyłączenia regionu do swojego terytorium. Ge nerał armii pakistańskiej Akbar Khan przyznał, że “... przyłączenie Kaszmiru nie było jedynie kwestią po trzeby samej w sobie, była to absolutna konieczność dla zapewnienia Pakistanowi odrębnej egzystencji”10. We wrześniu i październiku 1947 r. zaczęło docho dzić do ataków ze strony pasztuńskich wojowników wspieranych przez rząd Pakistanu i ruch Wolny Kaszmir11. Maharadża Hari Singh pragnął zachować autonomię regionu, jednak w obliczu zbrojnego po wstania muzułmanów, zwrócił się o pomoc do Indii,

Mapa przedstawiająca tereny Kaszmiru, którego indyjsko-pakistańskidotyczyspór.Prawaautorskie;BibliotekaKongresuStanówZjednoczonych,oddziałGeography&MapDivision

do niepodległych Indii bądź Pakistanu. Gandhi od był również podróż do Kaszmiru, której oficjalnym celem miało być udowodnienie mieszkańcom regio nu, iż stanowią oni istotną dla Indii społeczność. Jed nak największy problem w podjęciu decyzji zgodnej z wolą mieszkańców Kaszmiru i innych państewek wiązał się z brakiem wystarczająco sformalizowa nych i reprezentatywnych rządów9.

W ten sposób doszło do I wojny indyjsko-pa kistańskiej. W kolejnym roku premier Jawaharlal Nehru zwrócił się do Organizacji Narodów Zjedno czonych oskarżając Islamską Republikę Pakistanu o zbrojną agresję. Z podobną skargą do ONZ zwró cił się Pakistan na początku 1948 r.14. 20 stycznia po wołano UNCIP – Komisję NZ dla Indii i Pakista nu (ang. United Nations Commission for India and Pakistan), której głównym celem była demilitaryzacja i mediacja między zwaśnionymi stronami. Na cze

Nr 24 styczeń – kwiecień 2022 45

które w zamian za udzielenie pomocy zażądały do łączenia Kaszmiru do swego terytorium. Maharadża podpisał więc dokument akcesyjny („Instrument Akcesji Dżammu i Kaszmiru do Dominium Indyj skiego”) 26 października 1947 r. i na jego podstawie indyjskie wojska wkroczyły na teren objęty działa niami bojowników pasztuńskich12. Zgodnie z Instru mentem Akcesji Indie zdobyły pełną decyzyjność co do kaszmirskiej obronności, polityki zagranicznej oraz komunikacji (przekazu informacji, transportu ludzi i towarów, lotnictwa itp.)13

46 Magazyn ARENA Sprawy międzynarodowe

Pakistańska drużyna krykieta świętuje zwycięstwo przeciwko drużynie indyjskiej w 1987 roku. Prawa autorskie; Cricistan

le UNCIP stanął sir Owen Dixon – australijski sędzia i dyplomata. Komisja próbowała także doprowadzić do przeprowadzenia referendum wśród ludności Kaszmi ru15, które rozstrzygnęłoby kwestię przynależności re gionu. Początkowo rządy obu państw zgodziły się na takie rozwiązanie, jednak finalnie referendum się nie odbyło, a indyjsko-pakistański spór eskalował. W paź dzierniku 1949 r. na mocy art. 370 przyjętego przez indyjskie Zgromadzenie Konstytucyjne, tereny Dżam mu i Kaszmiru należące do Indii otrzymały częściową autonomię16. Dwa lata później, w wyniku wyborów, nowym władcą Kaszmiru został szejk Muhammad Ab dullah, którego rządy opierały się na idei jak najwięk szej niezależności spornego regionu. W późniejszych latach rządy Indii oraz Pakistanu podjęły kolejną próbę przeprowadzenia plebiscytu, jednak i ta zakończyła się fiaskiem. Referendum się nie odbyło, a zamiast niego zawarto pakistańsko-amerykański układ o wzajemnej pomocy. W 1954 r. Islamska Republika Pakistanu nie tylko sprzymierzyła się ze Stanami Zjednoczonymi, lecz także stała się członkiem Organizacji Paktu Azji Południowo-Wschodniej (SEATO), a już rok później, razem z Wielką Brytanią i Iranem, dołączyła do Paktu Bagdadzkiego17. W skutek tego rząd Indii odpowiedział wycofaniem poparcia dla przeprowadzenia referendum, na co z kolei Pakistan zareagował wysłaniem oskarża jącego listu do Rady Bezpieczeństwa ONZ. RB sporzą dziła projekt w sprawie Kaszmiru, który ze względu na weto ze strony ZSRR nie został zrealizowany18

Na początku 1965 r. miał miejsce konflikt o Wiel ki Rann (inną sporną prowincję), w wyniku które go strona pakistańska otrzymała dziesiątą część terytorium, do którego wnosiła roszczenia. Sukces ten zachęcił rząd Islamskiej Republiki Pakistanu do kolejnej próby zdobycia Kaszmiru. W czerwcu przeprowadzono „Operację Gibraltar”, której celem miało być wywołanie w regionie antyindyjskiego powstania. Kiedy okazało się, że plan ten nie za działał, rząd Pakistanu podjął decyzję o wkrocze niu wojsk, rozpoczynając tym samym drugą wojnę o Kaszmir. Walki trały zaledwie dwa miesiące i nie przyniosły zwycięstwa żadnej ze stron. Zupełnie odwrotne skutki miała konfrontacja z 1971 r., ści śle związana z walkami o wyzwolenie Bangladeszu i indyjskim poparciem dla niepodległości tego kra ju. Wojska Indii pokonały stronę pakistańską zale dwie w ciągu 13 dni19. Bardzo istotnym okazał się dokument z Simli, podpisany 2 października 1972 r., którego główny punkt stanowił o konieczno ści rozwiązywania indyjsko-pakistańskich sporów na drodze pokojowego dialogu bez udziału stron trzecich20. Wówczas określono również „linie kon trolne” (wcześniej linie przerwania ognia) wyzna czające granicę. Porozumienie z Simli, choć nie przyniosło kresu zbrojnym starciom o Kaszmir, które jeszcze kilkukrotnie zapisały się na kartach historii, zaowocowało kilkoma próbami dyploma tycznego rozładowania napięcia.

Grafika nawiązująca do do exodusu Hindusów z Doliny Kaszmirskiej w latach 90. XX w. Prawa autorskie; Mir Suhail Qadri

Niezaprzeczalnie istotną rolę w kształtowaniu relacji Indii i Pakistanu, także w kontekście sporu o Kaszmir, odegrała dyplomacja sportowa. Upoli tycznienie sportu jest zjawiskiem cieszącym się zain teresowaniem wśród badaczy, jednak pojęcie samej dyplomacji sportowej nie zostało dotychczas prze studiowane na tyle, by ukształtowała się jedna, spój na i wystarczająco wnikliwa definicja. Według uczo nych podejmujących analizę sportu w dyplomacji uważa się, że: “Dyplomacja sportowa to stosunkowo bezpieczny, łagodny sposób nawiązywania przyjaź ni oraz zażegnywania konfliktów...”21, ”Dyplomacja sportowa to sytuacja, kiedy sport jest wykorzystywa ny jako narzędzie polityczne, aby poprawić (lub cza sem pogorszyć) stosunki dyplomatyczne pomiędzy dwoma bytami”22 oraz iż ”Dyplomacją sportową jest więc takie wykorzystywanie kontaktów sportowych, które umożliwia wspieranie realizacji interesów poli tyki zagranicznej”23. Z definicji tych wynika, że sport w dyplomacji odgrywać może najróżniejsze funkcje: od próby nawiązania kontaktów politycznych (jak w przypadku chińsko-amerykańskiej dyplomacji pingpongowej), poprzez doprowadzanie do spotkań polityków (czego przykładem może być dyplomacja futbolowa między Turcją i Armenią), aż po wyko rzystywanie sportu jako narzędzia walki politycznej poprzez bojkoty czy izolację sportową24. Jednak jed ną z najistotniejszych funkcji dyplomacji sportowej obserwuje się w stosunkach Indii i Pakistanu, gdzie

Nr 24 styczeń – kwiecień 2022 47

Pierwszy przypadek dyplomacji krykietowej

krykiet stał się narzędziem prowadzącym do zbliże nia skonfliktowanych państw.

Po raz pierwszy zjawisko dyplomacji sporto wej w kontekście sporu o Kaszmir zaobserwowa no w 1987 r., kiedy generał i dyktator Pakistanu –Muhammad Zia ul-Haq przybył na mecz krykieta do Indii. Nieoficjalnym celem tej wizyty okazała się próba rozmowy z premierem Rajivem Gandhim oraz zapewnienie o pokojowych zamiarach strony pakistańskiej25. Efektem tej wizyty stała się obietni ca wzajemnego nieatakowania instalacji jądrowych, sformalizowana w 1988 r.26. Jednak prezydent Pa kistanu już wcześniej podejmował próby zbliżenia dyplomatycznego poprzez wykorzystanie sportu – np. z okazji setnego meczu testowego podarował jednemu z indyjskich zawodników srebrną tacę oraz album poświęcony Pakistanowi27. Mimo że w la tach 80. nie zdecydowano się na podpisanie układu o przyjaźni, stosunki Indii i ich sąsiada uległy nukle aryzacji, a Pakistan otrzymywał coraz więcej pomo cy militarnej ze strony USA, to sytuacja w regionie w wyniku dyplomacji krykietowej została przez pe wien czas unormowana, a konflikt o Kaszmir uległ zamrożeniu28. Kolejne spotkanie o względnie spor towym charakterze odbyło się w Pakistanie zaledwie dwa lata później. Jednak tym razem nie odnotowa no praktycznie żadnego pozytywnego skutku wizy ty strony indyjskiej, gdyż rok 1989 dla Kaszmiru to czas zwiększonej aktywności niepodległościowych zgromadzeń muzułmańskich – Front Wyzwolenia Dżammu i Kaszmiru; Muzułmański Front Zjed

sto tysięcy przedstawicieli tej grupy33. Przewodniczą cy organizacji zrzeszającej panditów (Kashmir Pandit Sangarsh Samiti) uznaje, iż w Dolinie Kaszmirskiej doszło do radykalnego zmniejszenia liczby ludności należącej do tej grupy – od 140 tysięcy przed rokiem 1990 do zaledwie 3 tysięcy w 2015 r.34 Społeczność regionu Dżammu i Kaszmiru doświadczała również opresji ze strony Republiki Indii, która przyjęła „Akt bezpieczeństwa publicznego w Dżammu i Kaszmi rze” („Public Safety Act”, PSA), na mocy którego zyskała prawo do aresztowania i przetrzymywania osób uznanych za szkodzące porządkowi publiczne mu35. Prawo to, w krótkim czasie zmieniło się w nie bezpieczne narzędzie, jakim dysponowały władze. Dodatkowo rząd w New Delhi zdecydował się na wprowadzenie w regionie godziny policyjnej, jeszcze bardziej zaostrzając napiętą już atmosferę.

W nowym tysiącleciu bez zmian

noczony, oraz wystąpień antyindyjskich. Koniec lat 80. dla Kaszmirczyków oznaczał wciąż rosnące bezrobocie i stale pogarszający się stan gospodarki. Przyczyn zwiększenia muzułmańskiej działalności proniepodległościowej doszukiwać się można także w bardziej pozytywnych aspektach – lepszego wy kształcenia i wzroście świadomości politycznej lud ności kaszmirskiej29.

48 Magazyn ARENA Sprawy międzynarodowe

Powstanie w Kaszmirze rozwijało się bardzo szyb ko i na coraz większą skalę. Z jednej strony było to zaskoczeniem zarówno dla rządu w New Delhi, jak i w Islamabadzie, z drugiej jednak premier Pakista nu Benazir Bhutto nieustannie zachęcała Kaszmir czyków do walki w imię wolności36. W końcu oba kraje zaczęły przesuwać swe oddziały wojskowe bli żej regionu, o który toczył się spór. Sytuacja w Azji Południowej budziła niepokoje na całym świecie, tym bardziej, że eskalacja konfliktu budziła widmo wojny nuklearnej. Pochłonięci rewoltą kaszmirscy bojownicy założyli w 1993 r. Wszechpartyjną Konfe rencję Hurriyat (APHC), która łączyła w sobie inne zgrupowania i miała na celu wyrażenie woli politycz nej i reprezentację lokalnej ludności37. Choć liderzy partii, którzy wchodzili w skład APHC, wyrażali różne poglądy co do przyszłości Kaszmiru, działal ności zgromadzenia przyświecał jeden cel: przepro wadzenie referendum, które wyłoni prawdziwą wolę Kaszmirczyków.

Na początku 1999 r. podjęto kolejną próbę wyko rzystanie dyplomacji krykietowej celem polepszenia stosunków – w pierwszych dwóch miesiącach roz grywano w Indiach mecze pokazowe38. Jednak po przekroczeniu przez bojowników kaszmirskich linii demarkacyjnej i obsadzeniu swych oddziałów po stronie indyjskiej, a także w wyniku porwania przez radykałów islamskich samolotu indyjskiego, oba kra je ponownie stanęły u progu wojny. Sytuacja ta miała miejsce niedługo po przyjęciu porozumienia z Laho

Powstanie w Kaszmirze –trudna sytuacja lat 90.

W latach 90. zaczęły pojawiać się zgromadzenia opowiadające się za przyłączeniem Kaszmiru do Pa kistanu: Hizbul Mudżahedin, Al-Umar Mudżahedin, Laszkar-e-Toiba czy Tehrik-ul Mudżahedin30. Rok 1990 okazał się dla spornego regionu szczególnie trudny: doszło do dymisji rządu Faruka Abdulla ha; odwołano ówczesnego gubernatora Dżammu i Kaszmiru oraz na jego miejsce przywrócono Shri Jagmohana; przeprowadzano aresztowania i prze szukiwania, co przyczyniło się do wyjścia Kaszmir czyków na ulicę, w wyniku czego śmierć poniosło ponad sto osób31. Mieszkańcy regionu protestowali, a całkowicie wspierany przez Indie Shri Jagmohan dążył do militaryzacji spornego regionu i usunięcia wszystkiego, co według niego można było określić mianem „propakistańskiego”. W końcu doszło do exodusu Hindusów z Doliny Kaszmirskiej – z po czątkiem marca region opuściło ponad 140 tysięcy osób. Ówczesne nastroje emigracyjne oddają słowa jednego z uciekających z Kaszmiru hinduskich na uczycieli: “W obliczu terroryzmu opuściliśmy do linę. Mieszkamy w nędznych warunkach. Żyliśmy w pokoju, kaszmirscy muzułmanie to nasi bracia. Mieszkaliśmy razem przez stulecia, dzieliliśmy ich radości i smutki. Teraz kultura broni zmusiła nas do wyjazdu. Żyjemy w niehigienicznych warunkach, nie mamy wystarczającej ilości pożywienia. Prawa hindusów są także gwałcone. Kaszmirscy Indusi są w mniejszości. Nasze prawa muszą być zabezpie czone w rękach muzułmańskiej większości w do linie. Zostawiliśmy tam nasze serca i domy. Tylko jeśli owa większość poprosi nas o powrót, będziemy mogli to uczynić. W przeciwnym razie jest to nam zakazane.”32.Kolejniposzkodowani to Pandici – osoby wywo dzące się z najwyższej kasty bramińskich duchow nych, którzy także zostali zmuszeni do masowej emi gracji. Na początku lat 90. Kaszmir opuściło ponad

re, które obligowało rządy zwaśnionych państw m.in. do rozwiązania wszelkich konfliktów i nieangażowa nia się w sprawy wewnętrzne sąsiada, zmniejszenia ryzyka nuklearyzacji stosunków, a w związku z tym budowania wzajemnego zaufania i informowania się o wszelkich planowanych próbach nuklearnych, a także potępienia terroryzmu i stania w obronie praw i wolności człowieka39. Tym sposobem Indie i Pakistan weszły w nowe tysiąclecie niezmiennie skonfliktowane. Pierwsze lata XXI w. w relacjach obu państw upłynęły na powtarzających się walkach i de klaracjach zawieszenia broni, ale także na kilku za ogniających konflikt sytuacjach: ataku na parlament w Delhi, uznanie ambasadora Pakistanu za persona non grata i wiążące się z tym wydalenie z kraju40. Jed nak wraz z rokiem 2004 napięta atmosfera między państwami zaczęła ustępować, a rządu obu państw, zdaje się, chciały tę sytuację wykorzystać. W celu jeszcze większego wsparcia pojawiającego się od prężenia, zdecydowano się na organizację kolejnej serii dwustronnych meczów krykietowych. Spotka nia rozegrane przez drużynę indyjską w Pakistanie określane były mianem „Serii Przyjaźni”, wierzono, że przyczynią się one do nawiązania przyjaznych stosunków i osiągniecia porozumienia nie tylko między państwami, lecz i całymi społeczeństwami. Co więcej, ówczesny premier Indii motywował na rodową drużynę krykietową, by „nie tylko wygrali mecze w Pakistanie, ale też wygrali serca ludzi”41. Jako że przeprowadzone wówczas mecze za każdym razem kończyły się bardzo wyrównanym wyni kiem, często z możliwie najniższą różnicą punktów, ich autentyczność do dziś budzi wątpliwości. Mimo wszystko cel dyplomacji sportowej został spełniony – relacje między państwami uległy ociepleniu. Co więcej, aby umożliwić kibicom udział w kolejnych spotkaniach, poluzowano przepisy wizowe. Dzięki tak pozytywnym skutkom indyjsko-pakistańskich zmagań sportowych już w następnym roku zorga nizowano serię meczów rewanżowych, tym razem w Indiach. Spotkaniu drużyn, podobnie jak w 1987 r., towarzyszyło spotkanie polityków: prezydenta Perveza Musharaffa z Manmohanem Singhem –premierem Indii42. Co ciekawe, prezydent Pakista nu miał sam określić wspomnianą wizytę mianem „dyplomacji krykietowej”, dodając, iż „nic nie zbli ża mieszkańców subkontynentu bardziej niż nasza miłość do krykieta i Bollywood”43 oraz, że „dwu stronny dialog i kontakty międzyludzkie, które miały miejsce w ciągu ostatnich 15 miesięcy tworzą

w obu krajach doskonały fundament do poprawy sytuacji politycznej. Tę wyjątkową szansę należy wykorzystać w omawianiu wszystkich problemów, w tym sporu o Kaszmir”44

Zakończenie

Indyjsko-pakistański spór o Kaszmir trwa nie przerwanie od momentu powstania obu państw. Przez ostatnie 75 lat relacje między skonfliktowany mi krajami naprzemiennie się ochładzały i pogłębia ły. Kolejne kryzysy wiązały się z lokowaniem wojsk, przekraczaniem linii demarkacyjnej, działalnością ugrupowań zbrojnych czy masowymi protestami. Ważnym elementem towarzyszącym czasom odwilży w stosunkach Indii i Pakistanu okazał się krykiet, dzięki któremu udawało się organizować spotkania polityczne prowadzące do poprawy sytuacji między sąsiadami. Pierwszy przypadek dyplomacji krykieto wej miał miejsce w 1987 r. i od tamtej pory do po

Nr 24 styczeń – kwiecień 2022 49

Kolejnym istotnym wydarzeniem w relacjach indyjsko-pakistańskich w kontekście dyplomacji sportowej było zaproszenie wystosowane w 2011 r. przez premiera Indii do premiera sąsiedniego pań stwa w celu wspólnego obejrzenia zmagań ich dru żyn krykietowych w półfinałowym meczu Pucharu Świata w Mohali. Spotkanie to doprowadziło z kolei do normalizacji stosunków i zorganizowania dialogu ministrów spraw zagranicznych obu państw45. Cieka wym w kontekście tego spotkania jest fakt, iż po raz pierwszy dyplomacja krykietowa odbyła się w ramach międzynarodowego turnieju, nie zaś specjalnie za aranżowanego meczu towarzyskiego. Półfinał kry kieta odbył się marcu 2011 r., a już w sierpniu tego samego roku odkryto w Kaszmirze masowe groby –w różnych miejscach Doliny Kaszmirskiej odnalezio no ponad 2 tys. niezidentyfikowanych ciał46. Ofiarami okazali się nie tylko bojownicy, nielegalni migranci, ale także miejscowa ludność cywilna. Podczas kolej nego Pucharu Świata w 2015 r., mimo odkryć sprzed 4 lat, zadbano o dobre relacje z sąsiadem – premier Indii Narendra Modi zatelefonował do premiera Pa kistanu z życzeniami powodzenia dla drużyny sąsia da47. Drużyna Islamskiej Republiki Pakistanu odpadła wówczas na etapie ćwierćfinałów, natomiast drużyna Indii po przegranej z Australią w półfinałach. Gospo darzem zbliżających się Mistrzostw Świata w krykieta w 2023 r. będzie Republika Indii – co w kontekście in dyjsko-pakistańskiej dyplomacji sportowej może oka zać się bardzo ciekawym wydarzeniem.

34 Ibidem, s. 223.

7 P. Pacuła, Indyjsko-pakistański konflikt o Kaszmir jako zagroże nie dla bezpieczeństwa w Azji. Historia i perspektywy, Bezpie czeństwo Narodowe, nr 30, Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, 2014, s. 235.

9 Ibidem, s. 118.

32 A. Kuszewska, Konflikt indyjsko-pakistański o Kaszmir w latach 1947-2006..., s. 215 za: V. Schofield, Kashmir in Conflict. India, Pakistan and the Unending War. I.B. Tauris, London, New York, 2003, p. 151.

1relacji.P.Rudzki,

37 A. Kuszewska, Prawa człowieka w indyjskim Kaszmirze…, s. 224.

27 M. Kobierecki, Dyplomacja krykietowa Indie – Pakistan jako for ma dialogu…, s. 18.

40 Ibidem, s. 231-235

Od ligi więziennej po mundial. Nelson Mandela i jego ciernista droga, w której sport jest największą nadzieją, sza-nadzieja,-mandela-i-jego-ciernista-droga-w-ktorej-sport-jest-najwieknewonce.sport/artykul/od-ligi-wieziennej-po-mundial-nelsonhttps://[dostęp:04.07.2022].

43 M. Kobierecki, Dyplomacja sportowa w procesie łagodzenia konfliktów…, s. 210.

12 P. Pacuła, op. cit., s. 236-237.

19 P. Pacuła, op. cit., s. 241-242.

24 Ibidem, s. 112-114.

M. Kobierecki, Dyplomacja krykietowa Indie – Pakistan jako for ma dialogu…, s. 20.

8 A. Kuszewska, Konflikt indyjsko-pakistański o Kaszmir w latach 1947-2006 jako zagrożenie dla bezpieczeństwa regionalnego i glo balnego. Od eskalacji do rozmów pokojowych, Katowice 2008, s. 117.

2 United Nations, Report on the International Year of Sport and Phy sical Education 2005, 2006, p. 26, 380.

Pakistan (UNCIP) (1948-1950), Pomoc archiwalna wygenero wana 6 kwietnia 2012.

18 A. Kuszewska, Konflikt indyjsko-pakistański o Kaszmir w latach 1947-2006..., s. 151.

47 M. Kobierecki, Dyplomacja krykietowa Indie – Pakistan jako for ma dialogu…, s. 23.

6 [boycott would] make clear to the Soviet Union that it cannot trample upon an independent nation and at the same time do bu siness as usual with the rest of the world. S. Murray, op. cit., p. 69.

M. Kobierecki, Dyplomacja sportowa w procesie łagodzenia kon fliktów międzynarodowych, Wrocławskie Studia Politologiczne Tom 22, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego: Wrocław 2017, s. 209.

42 M. Kobierecki, Dyplomacja krykietowa Indie – Pakistan jako for ma dialogu…, s. 21-22.

3 M. Kobierecki, Dyplomacja krykietowa Indie – Pakistan jako forma dialogu między skonfliktowanymi państwami, „Polityka i Społeczeństwo” nr 2 (14), Wydawnictwo Uniwersytetu Rze szowskiego: Rzeszów 2016, s. 25.

38

14 Ibidem, s. 131.

45 M. Kobierecki, Dyplomacja krykietowa Indie – Pakistan jako for ma dialogu…, s. 22-23.

29 A. Kuszewska, Prawa człowieka w indyjskim Kaszmirze jako element konfliktu indyjsko-pakistańskiego w latach 1989–2015, „Stosunki Międzynarodowe – International Relations” nr 4, Uniwersytet Warszawki 2015, s. 222.

41 M. Kobierecki, Dyplomacja krykietowa Indie – Pakistan jako for ma dialogu…, s. 20.

17 M. Ayub Khan, The Pakistan-American Alliance. Stresses and Strains, „Foreign Affairs”, vol. 42, no. 2, 1964.

35 Ibidem, s. 223.

16 P. Pacuła, op. cit., s. 238.

23 Ibidem, s. 111.

36 A. Kuszewska, Konflikt indyjsko-pakistański o Kaszmir w latach 1947-2006..., s. 217.

39

13 A. Kuszewska, Konflikt indyjsko-pakistański o Kaszmir w latach 1947-2006..., s. 129.

A. Kuszewska, Konflikt indyjsko-pakistański o Kaszmir w latach 1947-2006..., s. 225-226.

dobnych sytuacji dochodzi co kilka lat. Początkowo dyplomatyczny wymiar krykieta wykorzystywano w trakcie meczów towarzyskich, jednak od 2011 r. również międzynarodowe turnieje (jak np. Mistrzo stwa Świata) służą celom politycznym. Choć kry kiet sam w sobie nie kreował przyjacielskiej relacji między państwami, to każdorazowo przyczyniał się do jej umocnienia. Sytuacja w Kaszmirze pogorsza się od 2016 r. Coraz liczniejsze protesty są krwawo tłumione, co wśród młodych Kaszmirczyków budzi radykalizm. Nieustannie dochodzi również do wy miany ognia na granicy. W obu przypadkach ofia rami padają nie tylko żołnierze, ale i ludność cywil na. Wydarzeniem wartym śledzenia w kontekście indyjsko-pakistańskiej dyplomacji sportowej jest zbliżający się Puchar Świata w krykieta, tym bar dziej, że Republika Indii występować będzie w roli gospodarza. Biorąc pod uwagę zaostrzenie konflik tu w ostatnich latach, wydarzenie to może być szan są na ponowne ocieplenie indyjsko-pakistańskich

5 Ibidem, p. 75.

4 S. Murray, Sports Diplomacy. Origins, theory and practice, wyd. Routledge, New York 2018, p. 1.

15 United Nations Archives and Records Management Section, Summary of AG-046 United Nations Commission for India and

50 Magazyn ARENA Sprawy międzynarodowe

22 M. Kobierecki, Dyplomacja sportowa. Sport jako arena prowa dzenia dyplomacji międzynarodowej, „Kultura i Polityka” nr 17, Wyższa Szkoła Europejska im. ks. Józefa Tischnera: Kraków 2015, s. 111.

25 A. Kuszewska, Konflikt indyjsko-pakistański o Kaszmir w latach 1947-2006..., s. 205.

20 P. Pacuła, op. cit., s. 242.

26

10 Ibidem, s.124, w: Generał A. Khan, Raiders in Kashmir, National Book Foundation: Islamabad 1975, p. 47.

28 A. Kuszewska, Konflikt indyjsko-pakistański o Kaszmir w latach 1947-2006..., s, 207.

31 Ibidem, s. 213.

33 A. Kuszewska, Prawa człowieka w indyjskim Kaszmirze…, s. 223.

44 A. Kuszewska, Konflikt indyjsko-pakistański o Kaszmir w latach 1947-2006..., s. 246.

46 A. Kuszewska, Prawa człowieka w indyjskim Kaszmirze…, s. 232.

21 D. Rowe, Global Media Sport. Flows, Forms and Futures, Lon don: Bloomsbury 2011, p. 115.

11 Ibidem, s. 125.

30 A. Kuszewska, Konflikt indyjsko-pakistański o Kaszmir w latach 1947-2006..., s. 212.

Festiwal odbył się w formie online i miał charakter dwujęzyczny. Na otwarciu kon ferencji obecni byli; dziekan Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego dr hab. Paweł Laidler, prof. UJ, dyrektor Instytutu Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Jagiellońskiego dr hab. Adrian Tyszkiewicz oraz opiekun naukowy KSSM UJ dr Rafał Woźnica.

W dniach 9-10 czerwca 2022 r. odbyła się międzynarodowa konferencja naukowa pt. „Wiatr Zmian – Unia Europejska w dobie globalnej nie pewności”. Była to XIII edycja Festiwalu Dyplomatycznego corocznie organizowanego przez Koło Studentów Stosunków Międzynarodo wych Uniwersytetu Jagiellońskiego (KSSM UJ).

Ponadto w ramach konferencji miały miejsce dwa panele specjalne;

Uczestnikami byli zarówno studenci/doktoranci, jak i pracownicy naukowi z ośmiu uczelni w Polsce oraz siedmiu ośrodków badawczych z zagranicy. Wśród prelegen tów byli eksperci z takich krajów jak Grecja, Węgry, Serbia, Macedonia Północna, Gruzja oraz Ukraina.

• 10 czerwca – wywiad z prezes fundacji Centrum Stosunków Międzynarodo wych oraz ośrodka dialogu i analiz THINKTANK, dr Małgorzatą Bonikowską.

Poruszone zostały tematy z dziedziny stosunków międzynarodowych, prawa Unii Europejskiej, bezpieczeństwa, migracji, myśli politycznej, zjawisk społecznych, zmian klimatycznych oraz relacji transregionalnych w kontekście unijnym. Celem konferencji było przybliżenie słuchaczom zjawiska dynamicznych zmian zachodzą cych w Unii Europejskiej, przeanalizowanie najważniejszych trendów determinują cych przyszłość tego regionu oraz popularyzacja badań związanych z UE.

Wydarzenie objęte zostało patronatem przez Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego, Instytut Nauk Politycznych i Stosun ków Międzynarodowych Uniwersytetu Jagiellońskiego, Regionalny Ośrodek Debaty Międzynarodowej w Krakowie, Centrum Stosunków Międzynarodowych w War szawie, czasopismo „ARENA. Sprawy Międzynarodowe” oraz AIESEC Polska.

Wszystkie panele zostały nagrane i zapisane na stronie KSSM UJ na Facebooku.

• 9 czerwca – panel dyplomatyczny poświęcony wyzwaniom współczesnej dyplomacji, w którym udział wzięli; wieloletni ambasador RP w Niemczech i Francji oraz były wiceminister spraw zagranicznych – Andrzej Byrt, amba sador Szwajcarii w Polsce – Jürg Burri oraz ambasador Bośni i Hercegowiny w Polsce – Koviljka Špirić

• Rosja rodzaj konfliktu; polityczny geneza; Szczegółowy opis przebiegu inwazji znajduje się w tekście „100 dni wojny w Ukrainie” na str. 39.

20 lutego 1988 r. – 12 maja 1994 r., eskalacja starć granicznych końcem 2020 r. oraz początkiem 2022 r. strony konfliktu; • Armenia, wsparcie; Rosja

Konflikty zbrojne w XXI wieku

rodzaj konfliktu; polityczny geneza; W 1964 r. doszło do wybuchu wojny domowej w Kolumbii. Konflikt toczył się pomiędzy kolumbij skim rządem wspieranym przez skrajnie prawicową grupę paramilitarną AUC a licznymi siłami rewolucyjny mi, wśród których najważniejszą rolę pełnił FARC i ELN, wspierane przez Wenezuelę. Działania na najwięk szą skalę toczyły się w regionach przy granicy z Wenezuelą, dotykając ludność cywilną i doprowadzając do kryzysu humanitarnego. W 2016 r. doszło do podpisania porozumienia pomiędzy ówczesnym prezydentem Kolumbii Juanem Manuelem Santosem i przywódcą FARC-u Rodrigo Londono Echiverrim. To jednak nie zakończyło konfliktu i wciąż dochodzi do starć pomiędzy siłami rządowymi a rewolucjonistami, masowych morderstw i porwań, przesiedleń ludności, a także werbowania dzieci do grup paramilitarnych.

• Pakistan rodzaj konfliktu; religijny, etniczny, terytorialny geneza; Szczegółowy opis konfliktu znajduje się w artykule M. Zębik „Czy krykiet może pogodzić zwaśnione strony? Wykorzystanie sportu w dyplomacji na przykładzie indyjsko-pakistańskiego sporu o Kaszmir” na str. 42.

Etiopia – Konflikt w Tigraju

3 listopada 2020 r. – obecnie strony konfliktu; • Etiopia, Erytrea

1947 r. – obecnie strony konfliktu; • Indie

1 2 3 4 5

• Azerbejdżan, wsparcie; Syria, Turcja, Izrael

• rząd kolumbijski, Zjednoczone Siły Samoobrony Kolumbii (Autodefendas Unidas de Columbia, AUC)

1964 r. – obecnie strony konfliktu; • Rewolucyjne Siły Zbrojne Kolumbii (Fuerzas Armadas Revolucionares de Columbia, FARC), Narodowa Armia Wyzwolenia (Ejército de Liberación Nacional, ELN)

• Tigrajski Ludowy Front Wyzwolenia (TFLW) rodzaj konfliktu; polityczny geneza; Spowodowany narastającymi napięciami między etiopskim rządem Abiy Ahmed Aliego a Tigraj skim Ludowym Frontem Wyzwolenia. Ugrupowanie polityczne w 2019 r. pierwszy raz od 27 lat nie weszło do rządu, ponieważ nie chciało połączyć się w koalicję z nowo powstałą Prosperity Party. Interwencja mili tarna rządu rozpoczęła się, kiedy 3 listopada 2020 TFLW zaatakowało i przejęło bazy wojskowe w Mekelie.

Autorzy; Martyna Dorda, Hanna Korzonek, Dawid Tomczyk

Wojna rosyjsko-ukraińska

Konflikt na granicy wenezuelsko-kolumbijskiej

od lutego 2014 r. na terytorium Donbasu i Półwyspu Krymskiego, 24 lutego 2022 r. inwazja rosyjska na całe terytorium Ukrainy strony konfliktu; • Ukraina

Armenia i Azerbejdżan – konflikt o Górski Karabach

• Górski Karabach rodzaj konfliktu; terytorialno-etniczny geneza; W 1920 r. tereny Górskiego Karabachu zostały przyłączone do Azerbejdżanu, chociaż większość zamieszkującej go ludności była Ormianami i przez lata dążyła do przyłączenia tego terenu do Armenii bądź niezależności od obu państw. Najnowsze zaostrzenie konfliktu nastąpiło 24 marca, kiedy wojska azer bejdżańskie przeszły do ofensywy w Górskim Karabachu, po tym jak Rosja wycofała swoje siły wojskowe stacjonujące na tym terenie od jesieni 2020 r.

Spór o Kaszmir

Syria – wojna domowa

• Rząd w Adenie, wsparcie; Arabia Saudyjska, Zjednoczone Emiraty Arabskie, USA rodzaj konfliktu; polityczno-religijny geneza; Szczegółowy opis konfliktu znajduje się w artykule R. Kozlova „Jemen – państwo na progu upad ku” na str. 58.

2015 r. – obecnie strony konfliktu; • Ruch Huti, wsparcie; Iran, Hezbollah

• ISIS rodzaj konfliktu; polityczny, etniczny, religijny geneza; Arabska Wiosna zachwiała władzą Asada – w 2011 r. nastąpiły powstania w największych syryj skich miastach, a część wojsk przeszła na stronę rebeliantów. Na północy kraju Kurdowie również wypo wiedzieli posłuszeństwo rządowi. 2013 r. przyniósł rozłam ruchu rebeliantów, wielu islamistów przeszło na stronę powstającego ISIS, które do 2015 r. przejęło większość terytoriów rebelii, dokonując przy tym masowych zbrodni na mniejszościach etnicznych i religijnych. Wojna przeciwko ISIS zakończyła się oficjal nie w 2019 r. po wyzwoleniu prowincji Deir ez-Zor. Obecnie większość kraju kontroluje rząd, ale północny wschód kontrolują prokurdyjskie Syryjskie Siły Demokratyczne (neutralne wobec rządu), a północ – an tyrządowe SNA i Hayat Tahrir al-Sham w Idlibie, które wspiera Turcja. Status quo z rzadkimi ofensywami Asada w Idlibie i operacjami Turcji na północy trwa już od 2019 r.

• Organizacja Wyzwolenia Palestyny, Demokratyczny Front Wyzwolenia Palestyny,

• Boko Haram

6 7 8 9

2011 r. – obecnie strony konfliktu; • Rząd Al-Asada, wsparcie; Rosja, Iran, Hezbollah

1947 r. – obecnie strony konfliktu; • Izrael

2009Nigeriar.–obecnie

Konflikt izraelsko-palestyński

Jemen – wojna domowa

• Islamic State of West Africa (ISWA) rodzaj konfliktu; religijny, surowcowy geneza; W 2009 r. Boko Haram dokonało licznych zamachów na obiekty wojskowe, rozpoczynając tym samym powstanie na północnym zachodzie kraju w celu utworzenia kalifatu w Nigerii. Tego samego roku organizacja zajęła stolicę Borno, Maiduguri i kontynuowała działania w stanach Gombi, Yobe i Adamawa. W 2011 r. stłumiono powstanie, ale wpływ Boko Haram w regionie jeziora Czad pozostał znaczący, co do prowadziło do kolejnych zamachów i masakr na mniejszościach religijnych. Jednym z najbardziej znanych wydarzeń było porwanie 276 uczennic w Chiboku, z których około 100 do dzisiaj nie odnaleziono. W 2016 r. doszło do podziału Boko Haram, z którego wyłoniło się rywalizujące z nią ISWA – komórka ISIS w Nigerii. Obecnie obie organizacje zwalczają się w regionie jeziora Czadu, a rząd w Nigerii nie może zabezpieczyć obszaru z powodu słabej infrastruktury i biedy w regionie.

• Ruchy antyrządowe, wsparcie; Turcja, USA

strony konfliktu; • Rząd Nigerii, wsparcie; Czad, Kamerun, Niger

• Syryjskie Siły Demokratyczne, wsparcie; USA

• Front Odnowy, Hamas rodzaj konfliktu; religijny, narodowościowy, terytorialny geneza; W 1947 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło rezolucję dotyczącą podziału terytorium Palestyny na część żydowską i arabską. Strona arabska ją odrzuciła, co doprowadziło do wybuchu wojny domowej. 14 maja 1948 r. proklamowano państwo Izrael, co rozpoczęło I wojnę izraelsko-arabską. W jej wyniku Izrael powiększył swoje terytorium. Utworzono wtedy Strefę Gazy pod kontrolą Egiptu oraz Zachodni Brzeg pod kontrolą Jordanii. W 1964 r. powstała Organizacja Wyzwolenia Palestyny, reprezentująca naród palestyń ski. W 1967 r. w wyniku wojny sześciodniowej Izrael rozpoczął okupację Strefy Gazy, Zachodniego Brzegu, półwyspu Synaj i Wzgórz Golan. W 1988 r. Palestyna proklamowała niepodległość, a w 1993 r. doszło do wzajemnego uznania się przez Izrael i Organizację Wyzwolenia Palestyny, w wyniku czego utworzono Autonomię Palestyny. W latach 2000-2004 prowadzona była przez Palestyńczyków Intifada Al-Aksa. Re gularnie dochodzi do eskalacji konfliktu.

Sudan – Konflikt w Darfurze

• Ruch Wyzwolenia Sudanu (SLM), Ruch Sprawiedliwości i Równości (JEM), Ludowa Armia Wyzwolenia Sudanu, rodzaj konfliktu; polityczny, etniczny, religijny, surowcowy geneza; Rebelia części niearabskich mieszkańców Darfuru zorganizowanych w Ruchu Wyzwolenia Suda nu oraz Ruchu Sprawiedliwości i Równości przeciwko arabskiemu reżimowi prezydenta Umara al-Baszi. Polityk został oskarżony o dyskryminację regionu pod względem administracyjnym i gospodarczym oraz złe traktowanie czarnoskórej ludność Darfuru. Po stronie reżimu odpowiedzieli się Dżandżawidzi.

• Séléka (do 2013), Unia Sił Demokratycznych na rzecz Jedności (UFDR), Coalition of Patriots for Change (od 2020)

• Antybalaka rodzaj konfliktu; polityczny, religijny, etniczny. geneza; Po wojnie domowej w latach 2004-2007 rząd Françoisa Bozizé w 2013 r. został oskarżony o nie przestrzeganie porozumień pokojowych przez grupę Séléka. Rebeliantom udał się wtedy przejąć stolicę, a Michel Djotodia ogłosił się nowym prezydentem. Podczas jego „rządów” konflikty religijne między mu zułmańską Séléka i chrześcijańskim Antybalaka zaczęły się zaostrzać, a Séléka rozpadła się na mniejsze ugrupowania. W 2021 r. do walk przeciwko rebeliantom przyłączyły się najemne grupy rosyjskie oraz woj ska Rwandy.

10 grudnia 2012 r. – obecnie strony konfliktu; • Republika Środkowej Afryki, Unia Afrykańska, Rwanda, Rosja

10 11 12

2 czerwca 2004 r. – 27 lutego 2009 r., 4 kwietnia 2012 r. – 7 listopada 2013 r., 31 stycznia 2015 r. – obecnie strony konfliktu; • Narodowy Kongres na rzecz Obrony Ludu, Armia Bożego Oporu, Ruch 23 Marca

• Demokratyczne Siły Wyzwolenia Rwandy, Demokratyczna Republika Konga, Mai Mai rodzaj konfliktu; etniczny, terytorialny geneza; Początku wieloletniego konfliktu zbrojnego doszukiwać się można w reperkusjach ludobójstwa w Rwandzie w 1994 r. Na teren DRK przybyła wtedy m.in. ludność Hutu, która korzystając z braku stabil ności wewnętrznej państwa, rozpoczęła organizować się w różne bojówki militarne, które z czasem zaczęły walczyć ze sobą o władzę na danych terytoriach kraju. W 2020 r. doszło do eskalacji konfliktu w Północ nym Kiwu i Ituri, gdzie ogłoszono stan wyjątkowy, aby ustabilizować sytuację.

Wojny domowe w Demokratycznej Republice Konga – Konflikt w prowincji Kiwu i Ituri

26 lutego 2003 r. – obecnie strony konfliktu; • władze Sudanu, prorządowa milicja muzułmańska (Dżandżawidzi), paramilitarne Siły Szybkiego Wsparcia (RSF)

Republika Środkowoafrykańska – wojna domowa

TEKST; Roman Kozlov RECENZJA; dr Wojciech Michnik

Po zjednoczeniu Jemen znalazł się w bardzo nie stabilnej sytuacji społecznej. W państwie ciągle nara stały konflikty etniczne i religijne pomiędzy różnymi grupami społecznymi. Te napięcia często prowadziły do wybuchów konfliktów zbrojnych.

Magazyn ARENA Sprawy międzynarodowe

Do lat 90. XX wieku terytorium Jemenu było podzielone na dwie części: Jemen Południowy (Lu dowo-Demokratyczna Republika Jemenu) oraz Jemen Północny (Jemeńska Republika Arabska). Te dwa państwa różniły się społecznie, politycznie oraz gospodarczo. Osłabienie Związku Radzieckie go wpłynęło na zrzeszenie się Jemenu Północnego i Południowego. Po zjednoczeniu dwóch państw w Demokratyczną Republikę Jemenu (22 maja 1990 r.) władzę przejął Ali Abdullah Saleh, który odegrał znaczącą rolę w łączeniu kraju w jedną całość i póź niejszym stłumieniu wojny domowej, która miała

miejsce w 1994 r. Po zjednoczeniu republiki prezy dent ustanowił w państwie rządy autorytarne, które nie były popierane przez społeczeństwo. Po wydarze niach Arabskiej Wiosny w 2012 r. prezydent podał się do dymisji1

Mohammed/APHaniautorskie;Prawa

Jemen – państwo na progu upadku

Pierwszy konflikt miał miejsce w 1994 r. Sednem problemu było dążenie dawnego „południa” do prze wrócenia niepodległości od Demokratycznej Repu bliki Jemenu. Powstanie to jednak zostało stłumione i zakończyło się porażką rebeliantów.

Zjednoczony terytorialnie, ale nie społecznie

Zjednoczony Jemen jest stosunkowo nowym by tem państwowym. Jeszcze w okresie starożytności, terytorium współczesnego Jemenu było podzielone na kilka państw. Od XVI wieku prawie cały obszar państwa było zawładnięte przez Imperium Osmań skie. W okresie kolonializmu (dr. poł. XIX – p. poł. XX w.) Południowy Jemen został przyłączony do Imperium Brytyjskiego. W okresie dekolonizacji, za równo Północny, jak i Południowy Jemen proklamo wali swoją niepodległość.

Za kolejny znaczący dla kraju konflikt uważa się tzw. rewoltę Husich2 w latach 2004-2007. Szyici za mieszkujący terytorium na północy Jemenu wystą pili przeciwko rządowi po interwencji sił koalicji na Irak w 2003 r., którą wsparły władze państwowe. Spór toczył się na płaszczyźnie nie tylko politycznej, ale i religijnej. Wynikało to z podziałów świata mu zułmańskiego: 88% muzułmanów stanowią sunnici, 12% – szyici. W tym okresie władza centralna w Je

Państwa trzecie w wojnie w Jemenie

Jak już było wspomniano wyżej, w wojnie domo wej w Jemenie aktywnie są zaangażowane inne pań stwa regionu oraz Stany Zjednoczone. Największą rolę odgrywają zaś takie państwa jak Arabia Saudyj ska oraz Iran, które znajdują się po dwóch stronach barykady. Państwa te są zaangażowane w działania wojenne z powodów politycznych oraz rozbieżności religijnej. Udział tych dwóch krajów jest na tyle wyso ki, że konflikt jemeński jest często kojarzony jako woj na zastępcza pomiędzy Arabią Saudyjską a Iranem. Te państwa są najbardziej zaangażowane w konflikt, a na arenie międzynarodowej nie ukrywają wzajemnej nieprzyjaźni. Stosunki między państwami są napię te również ze względu na bliskość stosunków Arabii Saudyjskiej i USA, które są wrogami Iranu.

kraju jest nadal pod kontrolą rebeliantów. Bojownicy antyrządowi kontrolują obszary na północy i zacho dzie państwa, Al-Kaida zaś zajmuje niewielkie obsza ry w środku państwa (patrz: Mapa nr 1).

Tło konfliktu

Zróżnicowanie społeczne i religijne, walka o wpły wy polityczne, związek różnych ugrupowań z pań stwami trzecimi oraz rozwój organizacji terrorystycz nych doprowadziły do tego, że Jemen od momentu zjednoczenia państwa w 1990 r. nigdy nie został de facto zjednoczony. Różne grupy społeczne były nasta wione wrogo wobec siebie, co często skutkowało wy buchem konfliktów zbrojnych. Protesty w 2012 r. tyl ko pogorszyły sytuację w państwie i doprowadziły do wojny domowej, która nie została zakończona do dziś.

Organizacje terrorystyczne odgrywają szczegól nie ważną rolę w destabilizacji państwa. Problem zy skał rozgłos po atakach terrorystycznych w USA 11 września 2001 r. Okazało się, że w Jemenie od lat ist nieją i rozwijają się liczne struktury terrorystyczne. W 2009 r. jemeńscy terroryści razem z terrorystami z Arabii Saudyjskiej utworzyli Al-Kaidę Półwyspu Arabskiego, która jest obecnie jedną z najgroźniej szych na świecie organizacji terrorystycznych4.

Na początku 2015 r. Al-Husich szturmowali sto licę kraju Sanę i zajęli pałac prezydencki, tworząc Wysoką Radę. Prezydent Hadi uciekł do Adenu, a później do Al-Rijadu (stolica Arabii Saudyjskiej)6. Władza Hadiego została bardzo ograniczona. Po pra wie 8 latach trwania wojny siły rządowe odzyskały kontrolę nad połową terytorium państwa, ale stolica

menie należała do sunnitów, co skutkowało ograni czeniem możliwości brania udziału w życiu politycz nym państwa dla szyitów. Po rozpoczęciu zamieszek w 2004 r. został zabity przywódca powstańców Badra Edin al-Huti. Od tego momentu ruch powstańczy przejął nazwę „Al-Husich”. Zamieszki w państwie trwały do 2007 r., kiedy został podpisany rozejm po kojowy3. Powstanie odegrało szczególną rolę w póź niejszych konfrontacjach w państwie.

Nr 24 styczeń – kwiecień 2022 59

Napięcia społeczne oraz pogarszająca się sytuacja gospodarcza w państwie doprowadziła do wybuchu kolejnego konfliktu wewnątrz kraju, pretekstem któ rego były protesty w latach 2011-2012. Protestujący chcieli obalić ówczesne rządy, a południowa część państwa dążyła do odseparowania się dawnego Je menu Południowego. Strajki doprowadziły do zmia ny rządu. Stanowisko prezydenta objął Hadi, rządy którego również nie poradziły ze stabilizacją sytuacji w państwie5. Pogłębiająca się zapaść gospodarcza oraz wpływy proirańskich szyitów doprowadziły do wznowienia konfliktu w państwie.

Ówczesna sytuacja w Jemenie doprowadziła do interwencji wojsk koalicji w marcu 2015 r. W skła dzie koalicji znalazły się: Arabia Saudyjska, Bahrajn, Egipt, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Maroko, Ku wejt i Sudan. Celem działań było wyparcie Al-Hu sich i przywrócenie do władzy Hadiego. Po stronie koalicji stanęły także USA i państwa Europy Zachod niej (w szczególności Francja i Wielka Brytania)7

Działania koalicji spotkały się z oporem Al-Hu sich, który był i pozostaje wspierany przez Iran. Iran nie był jedynym sojusznikiem bojowników. Husici otrzymywali wsparcie od libańskiego Hezbollahu8 i Brygad Al-Kuds9 w postaci przemytu broni oraz wsparcia

Starciatechnicznego.wojennenajczęściej odbywały się na po graniczu jemeńsko-saudyjskim, gdzie partyzantka uzyskała kontrolę nad bardzo ważnym obiektem –portem Midi. Podczas wojny kilkakrotnie zostało zaatakowane terytorium Arabii Saudyjskiej. Jedną z najważniejszych potyczek był atak rakietowy na Mekkę, który miał miejsce w październiku 2016 r. Pocisk został jednak zlikwidowany przez saudyj ską obronę przeciwlotniczą. Atak na Mekkę spotkał się z ostrą krytyką społeczności międzynarodowej. W marcu 2018 r. odbył się kolejny ostrzał terytorium Arabii Saudyjskiej. Podobny atak odbył się w czerw cu tego samego roku, gdy została ostrzelana placów ka dyplomatyczna w Ar-Rijadzie10.

Arabia Saudyjska jest jednym z czołowych mocar stwem w regionie Bliskiego Wschodu. W celu posze rzenia swoich wpływów w regionie Bliskiego Wscho du władze saudyjskie postanowiły stanąć po stronie rządu Jemenu i wesprzeć siły jemeńskie militarnie. Do tego władze Arabii Saudyjskiej otrzymały aprobatę od Stanów Zjednoczonych na przeprowadzenie operacji wojskowej. W późniejszym czasie Rada Bezpieczeń stwa ONZ wsparła działania koalicji na czele z Arabią Saudyjską Rezolucją nr 2216, która legitymizowała działania wojenne Saudyjczyków w Jemenie11.

Celem Saudyjczyków jest przywrócenie władzy nad państwem Hadiego oraz stworzenie stabilnego reżimu w Jemenie, który będzie całkowicie podpo

Źródło; M. Haddad, Infographic: Yemen’s war explained in maps and charts, Al Jazeera, https://www.aljazeera.com/news/2022/2/9/yemens-war-explained -in-maps-and-charts-interactive (data dostępu; 1 maja 2022).

Mapa nr 1; Regiony państwa kontrolowane przez różne strony konfliktu (stan na 2022 r.).

60 Magazyn ARENA Sprawy międzynarodowe

rządkowany Arabii Saudyjskiej. Jemen pełni ważną rolę geopolityczną w regionie, gdyż leży u wybrzeży Zatoki Adeńskiej oraz Morza Czerwonego. Dla Pół wyspu Arabskiego jest to szczególnie ważny obszar ze względu na tranzyt ropy naftowej w inne części świata. Porty morskie, znajdujące się w Jemenie, mogą pełnić kluczową rolę w transporcie towa rów z Chin do Europy i na kontynent amerykań ski. Z tego powodu, dla rosnącej gospodarki Arabii Saudyjskiej wojna w Jemenie jest ważna z uwagi na aspiracje bycia najważniejszym państwem regionu. Warto też dodać, że w trakcie działań wojennych terytorium Arabii Saudyjskiej było kilkakrotnie bom bardowane, z tego powodu ich zaangażowanie w woj

Zniszczenia powstałe po bitwie o Aden w 2015 r. Na zdjęciu jedna z ulic miasta. Wojna uderzyła przede wszystkim w najuboższych mieszkańców południowo-zachodniego Jemenu.

Obiektem o dużym znaczeniu w Jemenie jest miasto Aden. To miasto odgrywa kluczową rolę nie tylko w państwie, ale wywiera duży wpływ na gospo darkę międzynarodową. Aden leży nad cieśniną Bab el-Mandeb, która łączy Morze Czerwone i Kanał Su eski. Jest to niezwykle ważny obiekt, ponieważ przez

Prawa autorskie; Nariman El-Mofty / Associated Press

Nr 24 styczeń – kwiecień 2022 61

niego przechodzi jeden z największych szlaków morskich. Ropa naftowa, wydobywana na Bliskim Wschodzie eksportowana jest przez port w Adenie. Dla Arabii Saudyjskiej Jemen, a w szczególności Aden był bardzo ważny, ponieważ sprzedaż ropy jest głównym źródłem dochodów państwa. Bitwa o Aden rozpoczęła się w sierpniu 2015 r. Walki trwały około czterech dni i w końcu siły Husich zajęły miasto13

nie jest dość oczywiste, gdyż dążą do zabezpieczenia i stabilizacji sytuacji na swojej południowej granicy.

Bitwa o Aden. Rozdrobnienie się koalicji

Od 2018 r. między siłami rządowymi a separaty stami toczyły się walki o miasto. Aden został prawie zajęty przez STC, ale w ciągu 3 dni rząd przewrócił

Z kolei szyicki Iran aktywnie wspiera antyrządo we siły Al-Husich. Za najwyższy cel do niedawna Te heran postawiło przed sobą walkę z sunnickim świa tem oraz ustanowienie w Jemenie szyickiej władzy.

Iran, podobnie jak Arabia Saudyjska, dąży do zwięk szenia swoich wpływów regionalnych, dlatego kieruje swoje siły na uzyskanie pełnej kontroli nad ważnymi szlakami handlowymi na Bliskim Wschodzie. Cieśnina Bab al-Mandeb, łącząca Morze Czerwone z Oceanem Indyjskim, pełni kluczową rolę w handlu między świa tem arabskim a Azją, dlatego kontrola nad portami jemeńskimi jest szczególnie ważna dla Iranu12.

W 2017 r. zwolniony gubernator Adenu, Aidaro us al-Zoubeidi ożywił Ruch Południowy w Jemenie oraz zażądał separacji Jemenu Południowego. Zo stała również utworzona jednostka separatystyczna – Południowa Rada Przejściowa (Southern Tran sitional Council, STC), którą wsparły w późniejszym czasie Zjednoczone Emiraty Arabskie (ZEA)15.

Sytuacja zmieniła się nieco później. W kolejnych latach siły rządowe, wspierane przez koalicję odzy skały kontrolę nad miastem, jednak od 2017 r. siły koalicji zostały podzielone oraz zaczęli walczyć mię dzy sobą, m.in. o miasto Aden14

Wpływ konfliktu na migracje w regionie

Państwo to jest niezwykle ważnym obszarem, po nieważ ludność państw z Rogu Afryki, przy pomocy grup przemytniczych, próbuje przedostać się przez Jemen do Arabii Saudyjskiej. W trakcie konfliktu u południowych i zachodnich wybrzeżach Jemenu zginęło dużo migrantów. W ostatnich latach wzro sła liczba uchodźców przemycanych do państwa. W 2018 r. do Jemenu przybyło ponad 150 000 mi grantów z Rogu Afryki. Konflikt powoduje także ol brzymie migracje wewnątrz państwa. W 2015 r. licz ba osób wewnętrznie przesiedlonych przekroczyła 2 miliony17Zpowodu konfliktów wewnętrznych, które tak naprawdę zaczęły się jeszcze w 2004 r., liczba uchodź ców z Jemenu ciągle wzrasta. Według danych z lutego 2022 r. liczba uchodźców jemeńskich oraz osób sta rających się o azyl stanowi 95815. Z kolei liczba osób wewnętrznie przesiedlonych w Jemenie sięga ponad 4 mln ludzi (stan na grudzień 2021 r.). W odpowie dzi na falę migrantów spowodowaną wojną, w marcu 2015 r. przez Somalię i Dżibuti wystosowany został apel w celu pomocy w zaspokojeniu potrzeb w za kresie pomocy i ochrony ludności jemeńskiej18

porządek. W kolejnym roku doszło do kolejnej bitwy o Aden. W samym mieście odbyły się liczne starcia między prorządowymi siłami a separatystami. Rząd Jemenu oskarżył ZEA we wsparciu rebeliantów. Ara bia Saudyjska oraz ZEA wysłali własne siły zbrojne do Adenu w celu przywrócenia porządku. 28 sierpnia siły rządowe przejęły kontrolę nad tymczasową stoli cą, lecz w kolejnych dniach i miesiącach separatyści z STC próbowali przejąć kontrolę nad Adenem16. Obecnie Aden pozostaje pod pełną kontrolą rządu i jest mianowany tymczasową stolicą państwa, gdyż oficjalna stolica – Sana – wciąż jest pod kontrolą Huti. Rywalizacja o Aden sprawiła jednak, że w ramach koalicji doszło do rozłamu oraz wyłonienia się kolej nego gracza, ZEA, które w ostatnich latach wzrosły gospodarczo i militarnie oraz zyskali status ważnego gracza na arenie politycznej. Emiraty nie zgadzają się na dominację Arabii Saudyjskiej oraz rozpatrują woj nę w Jemenie tylko pod względem swoich interesów.

Ruiny budynków zniszczonych w nalocie na Sanę, stolicę Jemenu. Miasto od 2015 r. znajduje się pod kontrolą rebeliantów Huti. Prawa autorskie; Khaled Abdullah/Reuters

Działania wojenne w Jemenie wywierają duży wpływ na sytuację migracyjną na Bliskim Wscho dzie już od kilku lat. Wojna domowa powoduje we wnętrzne i transgraniczne ograniczenia w przesie dleniu ludności cywilnej.

Po eskalacji konfliktu szczególną uwagę poświę cono ewakuacji obywateli państw trzecich. Państwa sąsiedzkie udzielają znaczącej pomocy w tej sprawie. Zapewniają dostęp do osób, które mają powiązania

62 Magazyn ARENA Sprawy międzynarodowe

Nr 24 styczeń – kwiecień 2022 63

Podsumowanie

Sytuacja migracyjna w Jemenie i regionie od czasu rozpoczęcia wojny domowej jest bardzo trudna. Z po wodu działań wojennych jest praktycznie niemożliwe opuszczenie terytorium państwa, dlatego ludność jest przetransportowywana do obszarów tranzytowych w Jemenie, w których sytuacja nie jest o wiele lepsza. Z powodu wojny cierpią osoby również z innych kra jów położonych obok Jemenu, gdyż państwo to było ważnym węzłem tranzytowym dla migrantów z So mali oraz innych krajów Rogu Afryki.

Z powodu wystąpienia ostrego kryzysu humani tarnego w Jemenie od 2018 r. zaczęto mówić o za

nej w państwie. Jemen już od lat jest krajem, gdzie mieszczą się struktury terrorystyczne zagrażające porządku społecznemu. Dla dżihadystów sprzyja jące jest również geograficzne położenie państwa –Jemen sąsiaduje z Arabią Saudyjską, w której miała początek Al-Kaida, także państwo położone w pobli żu jednych z najważniejszych szlaków morskich, co wzbudza interes wśród ugrupowań przestępczych20. Al-Kaida Półwyspu Arabskiego (AQAP) po swo im powstaniu w styczniu 2009 r. na terytorium Je menu w czasie wojny domowej przekształciła się jedną z najkrwawszych organizacji terrorystycznych na świecie. Brak kontroli centralnej władzy państwa nad całym terytorium stwarza AQAP i innym orga nizacjom o podobnym charakterze idealne warunki do działania w kraju i poza nim. Al-Kaida Półwyspu Arabskiego kontroluje olbrzymie terytorium na po łudniu państwa. AQAP odpowiedzialna jest za licz ne ataki terrorystyczne w państwie i poza nim. Od 2015 r. AQAP odeszła od swoich planów globalnego dżihadu oraz skoncentrowała się jedynie na dzia łalności wewnątrzpaństwowej oraz dąży do objęcia kontrolą większych terenów w Jemenie, szczególnie na południu. Priorytetowym zadaniem dla terrory stów pozostaje przejęcie miast portowych, ponieważ są to ważne punkty strategiczne Jemenu. Jednym z największych sukcesów AQAP było zajęcie miasta portowego Al-Mukalla jeszcze w 2015 r. oraz spra wowaniem tam władzy przez rok21.

W ostatnich latach AQAP traci swoje znaczenie na arenie międzynarodowej, ale nadal stanowi duże zagrożenie dla świata. Dżihadyści bardziej koncen trują się na celach wewnątrzpaństwowych. Głównym celem jest dla nich utrzymanie wcześniej uzyskanych terytoriów Jemenu23.

Z powodu ograniczeń spowodowanych pandemią COVID-19 ludność cywilna znalazła się w bardzo nie korzystnej sytuacji, gdyż granice zostały zamknięte. Wraz ze zmniejszeniem ograniczeń od 2021 r. liczba migrantów zaczęła rosnąć, lecz jest to zdecydowanie mniejsza liczba niż w czasach przed pandemią. Pro blemem pozostają jednak główne węzły tranzytowe w Jemenie, z których uchodźcy mogą opuścić kraj. Konflikt doprowadził do tego, że cywile nie mogą opuścić tych terenów tranzytowych i zmuszeni są żyć w tragicznych warunkach z bardzo ograniczonym do stępem do wody, żywności oraz opieki medycznej. Zarówno międzyrządowe, jak i pozarządowe or ganizacje od początku wojny są aktywnie zaangażo wane w pomoc ludności cywilnej. Spośród nich wy różnia się Międzynarodowa Organizacja ds. Migracji (International Organization for Migration, IOM), która wszelkimi możliwymi sposobami wspiera lud ność jemeńską. Przedstawiciele organizacji na stałe znajdują się w Jemenie oraz prowadzą działalność pomocową w zakresach ochrony zdrowia, higieny, zabezpieczenie cywilom produktów żywnościowych oraz dostępu do wody pitnej. Jednym z podstawo wych zaś zadań IOM jest stały kontakt z bojowni kami na północy kraju oraz sąsiednimi państwami w sprawie przesiedlenia osób szczególnie narażonych z obszarów okupowanych. Od początku 2022 r. przy pomocy IOM ok. 23000 osób zostało przemieszczo nych do terenów chronionych.

Al-Kaida Półwyspu Arabskiego nie jest jedyną grupą terrorystów w Jemenie. Państwo Islamskie (IS) od początku wojny domowej w 2015 r. próbuje zwięk szyć swoje wpływy na danym terytorium. W latach 2015-2018 dokonano kilku aktów terrorystycznych mających na celu dalszą destabilizację w państwie i przejęcie kontroli nad Jemenem. W praktyce jednak Państwo Islamskie poniosło porażkę w realizacji swo ich celów głównie dlatego, że nie uzyskali wystarczają cego poparcia wśród ludności jemeńskiej22

rodzinne na terytorium Jemenu, a także tranzyt oby watelom państw trzecich. Sytuacja w Jemenie doty cząca migrantów znajduje się pod opieką Wysokiego Komisarza do spraw uchodźców (UNHCR)19

Wpływ wojny w Jemenie na działalność organizacji terrorystycznych

Liczne konflikty wewnętrzne, niski poziom ży cia, zacofanie i silne zakorzenienie islamu stały się podwalinami rozwoju działalności terrorystycz

20 Terroryzm – jak groźny jest Jemen, „Niemcy – najnowsze wia domości z Niemiec, Europy i świata”, stępu:terroryzm-jak-gro%C5%BAny-jest-jemen/a-6180201https://www.dw.com/pl/(datado1maja2022).

Analizując działalność dżihadystów, organizacje terrorystyczne w Jemenie istnieją już od lat, konflikt wojenny sprzyja AQAP i organizacjom o podobnym charakterze w powiększaniu własnego terytorium i umacnianiu swoje wpływów. Struktury terrory styczne sprawnie działają w tym państwie i poza nim, co powoduje ogromne zagrożenie dla społecz nościJemenmiędzynarodowej.jestpaństwem o szczególnym znaczeniu dla światowej migracji. Jest ono miejscem tranzy towym między Afryką Wschodnią a Arabią Sau dyjską. Dlatego wojna domowa stwarza ogromne problemy dla migrantów z państw Rogu Afryki. Jemen jest jednym z najbardziej zapalnych miejsc na świecie. Niekończąca się już 8 lat wojna domo wa sprawiła, że państwo jest w całkowitym chaosie oraz stoi na progu upadku. Jedynym możliwym

3 J. Raubo, op.cit., s. 337-339.

wyjściem z tego konfliktu będzie rozpoczęcie ne gocjacji między stronami konfliktu oraz wypraco wanie porozumienia, na mocy którego w państwie jemeńskim zostanie ustanowiony pokój.

2 Ruch Huti – przeważnie szyickie i zajadyckie ugrupowanie utworzone w północnej części Jemenu. Do 2004 r. znany jako „Asz-Szabab al-Mumin”.

5 W. Jagielski, Wojna w wojnie, „Tygodnik Powszechny”, https:// www.tygodnikpowszechny.pl/wojna-w-wojnie-159967 (data dostępu: 1 maja 2022).

13 W. Jagielski, op.cit., (data dostępu: 1 maja 2022).

1 J. Raubo, Jemen – zapomniany aktor arabskiej wojny, Przegląd Politologiczny nr 1, Poznań 2014, s. 337-338.

22 Jemen – terroryzm – to nie jedyny problem, Przegląd rism/PL/index.htmhttps://www.nato.int/docu/review/2010/Yemen/Yemen_TerroNATO,(datadostępu:1maja2022).

64 Magazyn ARENA Sprawy międzynarodowe

wieszeniu działań zbrojnych i przejściu do negocja cji pokojowych. Do kraju został wyekspediowany specjalny wysłannik Sekretarza Generalnego ONZ w sprawie przygotowania planu uregulowania kon fliktu i wynegocjowania ram przed rozpoczęciem rozmów24. Jednak do dnia dzisiejszego żadna ze stron nie poszła na ustępstwa i nie chce zaczynać negocjacji pokojowych. Z innej zaś strony, dymisja prezydenta Hadiego 7 kwietnia 2022 r. może być podstawą rozpoczęcia rozmów na temat przywróce nia Konfliktpokoju25.jemeński

9 Brygady Al-Kuds – specjalne jednostki należące do irańskiego korpusu Strażników Rewolucji Islamskiej. Brygady podejmują działalność zagraniczną, najczęściej tajną.

26 P. Celej, 21 milion poszkodowanych. 5 faktów o wojnie w Jeme nie, „B2B”, 5-faktow-o-wojnie-w-jemenie/http://b2-biznes.pl/21-milionow-poszkodowanych-(datadostępu:1maja2022).

21 M. Styszyński, op.cit., s. 253-254.

14 Battle for Aden: Who is fighting who and how things got here, Al Jazeera, dostępu:-for-aden-who-is-fighting-who-and-how-things-got-herehttps://www.aljazeera.com/news/2019/8/29/battle(data1maja2022).

19

jest jednym z najkrwawszych konfliktów w ostatnich latach. Obie strony konflik tu popełniają ciężkie przestępstwa przeciw ludzkości oraz zbrodnie wojenne. Więcej naruszeń przypada jednak ze strony koalicji. Według danych UNHCR 60% cywilów zginęło w wyniku ataków sił pod do wództwem Arabii Saudyjskiej. Także działania wo jenne spowodowały „największy kryzys humani tarny” zgodnie z danymi ONZ. Drastycznie wzrósł poziom ubóstwa i głodu. Około 3,3 mln obywateli jest niedożywionych, 28 mln mieszkańców pozba wionych opieki medycznej26

Yemen situation regional refugee and migrant response plan. Ja nuary-December 2016, UNHCR, 2015, p. 7.

10 M. Styszyński, op.cit., s. 248-249.

18 Yemen, Operational data portal. Refugee situation (online) ht tps://data2.unhcr.org/en/country/yem (data dostępu: 1 maja 2022).

Znaczenie państw trzecich w tym konflikcie jest ogromne. Arabia Saudyjska, Iran, Zjednoczone Emi raty Arabskie oraz szereg innych państw regionu są zainteresowane wojną w Jemenie pod względem re alizacji własnych celów. Twierdzenie, że Jemen jest jedynie polem bitwy Arabii Saudyjskiej i Iranu jest dyskusyjne. Podstawą konfliktu jednak jest walka o władzę w samym Jemenie między różnymi ugru powaniami politycznymi, a nie walka o status hege mona w regionie Bliskiego Wschodu.

7 Ibidem, s. 246.

12 S. Nowacka, Przyszłość konfliktu w Jemenie po zmianie admini stracji w Stanach Zjednoczonych, Biuletyn PISM nr 58 (2256), 2021, s. 2.

6 M. Styszyński, Konflikt w Jemenie jako przykład wojny zastęp czej, Krakowskie Studia Międzynarodowe, Kraków 2018, s. 245.

17 M. Staszyński, op.cit., s. 249.

8 Hezbollah – libańska partia szyitów. Na Zachodzie jest uznawa na za organizacje terrorystyczną. Cieszy się wpływami społecz ności muzułmańskiej.

16 Ibidem.

11 Ibidem, s. 246-247.

23 C. l’Auclair, al-Quaeda is Rising in the Wake of the Yemen Crisis, Middle East Studies Centre, https://mesc.osu.edu/blog/al-qa eda-rising-wake-yemen-crisis (data dostępu: 1 maja 2022).

15 Ibidem.

4 Ibidem, s. 340.

24 M. Feierstein, Yemen – the 60-year war, Middle East Institute, 2019, p. 27-28.

25 S. Nowacka, Rezygnacja prezydenta Jemenu szansą dla procesu pokojowego, Komentarz PISM nr 81/2022, s. 1.

Współorganizatorami i patronami wydarzenia były; Wydział Studiów Międzynarodowych i Poli tycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego (WSMiP UJ) oraz Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Jagiellońskiego (INPiSM UJ). W imieniu INPiSM UJ gości powitał pracownik Katedry Bezpieczeństwa Narodowego, dr Arkadiusz Nyzio. KSSM pragnie serdecznie podziękować wszystkim zaangażowanym w organizację wykładów, w szczególności: Agencji Wywiadu, WSMiP UJ, INPiSM UJ, Biuru Karier UJ, Panu Doktorowi Arkadiuszowi Nyzio, pracownikom i pracowniczkom naukowym zaangażowanym w proces promo cji wydarzenia oraz wszystkim biernym uczestnikom.

Fotorelacja; Karolina Krupa

W maju 2022 r. miały miejsce dwa wykłady otwarte Agencji Wywiadu organizowane przez Koło Studentów Stosunków Międzynarodowych UJ. Oba wydarzenia były przeprowadzone w postaci hy brydowej. Wykłady przyciągnęły sporą publiczność oraz obfitowały w pytania różnorakiej natury. Pierwszy wykład odbył się 19 maja. Tematem przewodnim spotkania były aktualne zagrożenia w cyberprzestrzeni. Podczas prelekcji uczestnicy mogli dowiedzieć się mnóstwa ciekawostek na temat cyberbezpieczeństwa i zagrożeń, które wiążą się z korzystaniem z nowoczesnych technologii. 27 maja miał miejsce drugi z wykładów, którego tematem przewodnim była rola i miejsce Agencji Wywiadu w systemie bezpieczeństwa państwa. Podczas spotkania poruszone zostały tematy umiej scowienia Agencji Wywiadu w systemie służb specjalnych Polski, a także jej zadań i kompetencji. Oprócz tego uczestnicy mieli możliwość dowiedzieć się, w jaki sposób można aplikować do Agencji Wywiadu i jakie kompetencje muszą posiadać jej pracownicy i funkcjonariusze.

Wstęp

Uwarunkowania geograficzne i zmiany klimatyczne

WheelchairTravel.org;autorskiePrawa

TEKST; Oliwia Kliś RECENZJA; dr Ewa Szczepankiewicz-Rudzka

Egipt położony jest w północno-wschodniej czę ści Afryki. Należy do zwrotnikowej suchej strefy klimatycznej, a na południu przechodzi w wariant skrajnie suchy. Jako że państwo to leży nad Nilem, jego położenie jest dość korzystne zarówno w zna czeniu klimatycznym, jak i geopolitycznym. Nil to druga co do długości rzeka na świecie, która posia da ustrój złożony, uzależniony od rozkładu opadów w dorzeczu Nilu Białego i Błękitnego. Dokładne dane o źródłach rzeki przez lata były nieznane. Tematem enigmatycznym dla starożytnych badaczy był odci nek na południe od dzisiejszego Chartumu, gdzie mieści się źródło Białe3. Jednak sama eksploracja rze ki nie wynikała wyłącznie z dociekliwości geografów. Wody Nilu na obszarach pustynnych są potencjałem życia – to od przebiegu rzeki przez lata zależało byt, egzystencja mieszkańców. Zapewnia ona pożywienie i wodę. Funkcjonowanie Egiptu w dużej mierze za leży od Nilu – to nad tą rzeką zamieszkuje 90% jego mieszkańców4. Sama rzeka ma znaczące powiązania z kwestią środowiskową i współczesnymi dylema tami w zakresie ekologicznym i klimatycznym. Po

Problemy globalne coraz bardziej nękają współ czesne cywilizacje. Wiele czynników ma wpływ na ich kształtowanie. Nawet przemiany zapoczątkowa ne w jednym państwie mogą wzbudzić poruszenie w międzynarodowej społeczności. Postępująca glo balizacja sprawia, że coraz ciężej odnaleźć państwo, które nie borykałoby się ze światowymi dylematami. Za najważniejsze wyzwania, z jakim musi zmierzyć się społeczność międzynarodowa uważa się: za grożenia militarne, terroryzm, zagrożenia w sferze klimatycznej, ekonomicznej, cybernetycznej oraz wyzwania migracyjne1. Warto przy tym nadmie nić, że często kategorie te przenikają się, oddziału jąc wzajemnie na siebie, w związku z czym grani ca rozróżnienia może być nieostra. Przedmiotem analizy jest Egipt – państwo niezwykle interesujące w kontekście analizy tego tematu. Niegdyś kolebka cywilizacji, aktualnie boryka się z zagadnieniami, które pewnie nawet nie śniły się starożytnym bó stwom. Celem tekstu jest przedstawienie między narodowych problemowi zagrożeń z perspektywy Egiptu. Zagadnienie to jest niezwykle istotne, gdyż, przytaczając słowa Ryszarda Zięby: „Zagrożenia mają charakter asymetryczny, co powoduje, że tyl ko dany podmiot odczuwa niepokój. Przy analizie zagrożeń bardzo ważna jest ich percepcja przez

podmiot postrzegający”2. Właśnie takie spojrzenie zostało przedstawione w artykule.

Nr 24 styczeń – kwiecień 2022 67

Globalne zagrożenia z perspektywy Egiptu

W katalogu współczesnych problemów global nych coraz częściej na arenie międzynarodowej mówi się o terroryzmie. Wiele organizacji między narodowych wprowadza zmiany w zakresie bez pieczeństwa i obrony, które mają walczyć z rozwo jem ekstremistycznych ruchów terrorystycznych. Gruntem, na którym najszybciej i najskuteczniej szerzy się terroryzm, jest najczęściej ekonomicznie, politycznie i społecznie zdestabilizowane państwo. W związku z tym, w Egipcie organizacje terrory styczne nadal stanowią duże zagrożenie. Terroryzm negatywnie wpływa zarówno na bezpieczeństwo na rodowe, jak i sektor turystyczny, turystów, który ma znaczący udział w dochodzie państwa. Większość aktów terrorystycznych w Egipcie można sprowa

Terroryzm

geograficzne Egiptu i jego uza leżnienie od wód Nilu przeobraziły się z czasem w konflikt o wodę. Budowa tamy Wielkiego Odro dzenia w Etiopii wzbudza negatywne reakcje Egiptu już od 2011 roku. W ramach konfliktu zaangażowany jest także Sudan, który od czasu kryzysu migracyjne go z 2015 roku utrzymuje napięte stosunki z Etiopią.

68 Magazyn ARENA Sprawy międzynarodowe

Ze względu na wysoki poziom uzależnienia gospo darki wodnej od Nilu, władze Egiptu są tym silnie za niepokojone. Konflikt ten ma również silne podłoże historyczne, sięgające czasów kolonialnych i umów bilateralnych pomiędzy Egiptem a Sudanem, w któ rych nie zostały uwzględnione żadne inne państwa leżące wzdłuż rzeki. Etiopia wypełnianie zbiornika zapory rozpoczęła w 2020 roku10. Państwo to, dzięki budowie tamy, chce wykorzystać przepływ rzeki do produkcji energii elektrycznej. Powstała elektrow nia wodna ma być jedną z potężniejszych inwestycji w regionie11. Wszystkie zaangażowane strony nadal kontynuują opór, mimo przeprowadzanych nego cjacji. Dochodzi też do zastosowania gróźb użycia mniej polubownych środków rozwiązania kryzy su. Konflikt ten przybiera w mediach wymiar walki o dominację w regionie. Na ten moment nie są wi doczne jakiekolwiek przesłanki jego zakończenia. Uwarunkowania geograficzne, położenie, klimat, a także globalne ocieplenie mają znaczący wpływ na kształtowanie się i rozwój problemów globalnych w Egipcie. Choć zmiany klimatyczne ciągle ewolu ują, częściowo można dostrzec ich konsekwencje. Nie ma jednak wątpliwości co do tego, że wszystkie wymienione czynniki stanowią podłoże do kształto wania się konfliktów w regionie. Zmiany klimatycz ne, a także geograficzne położenie kraju ma również negatywny wpływ na rozwój sytuacji wewnątrz pań stwa – dotyczy to sfery ekonomicznej oraz społecz nej. Czynniki te oddziałują także na relacje Egiptu z państwami sąsiednimi, doprowadzając do politycz nych przepychanek o dominację w regionie.

stępujące zmiany klimatu oddziałują na bieg rzeki. Z kolei coraz większy wpływ na światowy ład ma globalne ocieplenie. Egipt jest kolejnym przykładem państwa, które regularnie doświadcza skutków kry zysu klimatycznego. Wszystkie państwa z regionu MENA są szczególnie narażone na: niedobór wody, gwałtowny wzrost temperatur, spadek bezpieczeń stwa żywnościowego, powodzie i susze. Konsekwen cjami takich zmian mogą być np. konflikty o wodę, pogłębienie ubóstwa, napięcia społeczne, pole do rozwoju nastrojów ekstremistycznych, gwałtowne zmiany w wykorzystaniu gruntów rolnych co prowa dzi do wzrostu cen i konkurencji, a także intensyfika cja ruchów migracyjnych5. Każdy aspekt zagrożenia klimatycznego może, w połączeniu z innymi czyn nikami globalnymi, zrodzić się w bardziej złożony konflikt.Według szacunków PAH (Polska Akcja Humani tarna) z 2010 roku, prognozy dotyczące obniżenia się poziomu Nilu do roku 2100 dochodzą aż do 75%6. Jest to niepokojąca wizja, która z czasem staje się coraz bar dziej prawdopodobna. Jeśli bieg rzeki ulegnie gwałtow nym zmianom, można spodziewać się przesiedlania ludzi z delty Nilu. Zabudowania w dziale wodnym są bowiem najbardziej podatne na zniszczenia w efekcie powodzi i degradacji okolicznych gleb wskutek wypłu kiwania lub intruzji słonej wody. Zmiany klimatyczne znacząco też przyczyniają się do zmniejszenia wydaj ności rolnictwa. Intensywne jałowienie gleb bezpośred nio zagraża nieżyznym egipskim glebom. W związku z tym ceny, żywności ciągle rosną, czego skutkiem jest importowanie większości zbóż. Egipt jest drugim pań stwem na świecie w rankingu importu pszenicy, którą pozyskuje m.in.: z Rosji, Ukrainy czy Polski. Rocznie przeznaczane jest na to ponad 2500 mln dolarów7. Punktem krytycznym skoku cen był rok 2011, kiedy Egipcjanie protestowali ze względu na krytyczną sytuację społeczno-ekonomiczną i polityczną kraju. Koszty żywności wzrosły wówczas o ponad 20%8. Na transpa rentach protestujących można było dostrzec następu jące hasła: „Chleba, Wolności, Sprawiedliwości i Praw dla Klasy Robotniczej przede wszystkim. Konstytucja Teraz!”9.Uwarunkowanie

działającymi na terytorium Egiptu są: Al-Dżihad Al-Islam Al-Misri-Egipski (Islamski Dżihad) i Al-Dżama’a Al-Islamijja Fi Misr (Egipska Grupa Islamska). Obie powstały w latach 70. XX wieku. Różnią się między sobą podejściem do religii. Egipska Grupa Islamska przywiązywała bowiem dużą wagę do głoszenia wia ry, czym nie zajmował się Egipski Islamski Dżihad. Ugrupowaniu temu zależało przede wszystkim na przejęciu władzy. Co więcej, Egipski Dżihad miał duży wpływ na terroryzm o znaczeniu międzynaro dowym, a ataki przeprowadzał także w Stanach Zjed noczonych. Działania tej organizacji miały zazwyczaj charakter polityczny. Przykładem takich akcji są za machy na amerykańskie ambasady. Az-Zawahiri, były szef Egipskiego Islamskiego Dżihadu, w swojej książce „Gorzkie żniwo” twierdzi: „Egipt nie jest ani strefą wolnego handlu, ani szpiegiem amerykań skim, ani partnerem ekonomicznym Izraela. Egipt to twierdza islamu. To cytadela panarabizmu, kraj woj ska, dżihadu, wiedzy i propagowania wiary muzuł mańskiej”13. Przywódcom religijnym zależy na wła dzy, którą usprawiedliwiają chęcią szerzenia islamu. Pragną, aby struktury państwowe były oparte głów nie na zasadach prawa muzułmańskiego. Terroryzm wpływa nie tylko na politykę i bezpieczeństwo, ale również na sektory gospodarki, szczególnie widać to na przykładzie usług turystycznych.

Przeludnienie to zjawisko dość często spoty kane na kontynencie afrykańskim. Eksplozja de mograficzna pociąga za sobą falę konsekwencji, które negatywnie wpływają na funkcjonowanie państwa. Nawet w początkowych stadiach może ona spowodować liczne straty, głównie w wy miarze gospodarczym. Produkcja żywności nie nadąża bowiem za rosnącym przyrostem natu ralnym. Ponadto, zbyt duża ilość mieszkańców ne gatywnie oddziałuje na strukturę społeczeństwa, powodując pogłębienie nierówności ekonomicznych i stygmatyzację rodzin uboższych. Egipt jest trze cim państwem w Afryce o największej gęstości za ludnienia, której wartość wynosi prawie 105 osób/ km2. Wynika to przede wszystkim z faktu, że fakt, iż wszystkie przeciętnie prosperujące miasta znajdują się wzdłuż Nilu17. Tereny dalej położone są praktycz nie niezamieszkałe. Znaczący problem stanowią też wewnętrzne migracje, które pogłębiają bezrobocie i deficyt mieszkaniowy w większych miastach. We

dzić do działalności ekstremistów muzułmańskich. Dotykają one głównie infrastrukturę turystycznej, chcąc tym samym zniechęcić przyjezdnych do eks ploracji państwa. Trudno jednoznacznie określić przyczynę ataków skierowanych właśnie w tę ga łąź gospodarki. Religijnym ekstremistom zależy na wzbudzeniu ogólnej niechęci do „turystów z Zacho du” i do odmiennej kultury. Przyczyną ich działania może być również chęć zwrócenia na siebie uwagi mediów, także tych międzynarodowych i tym samym dążenie do obalenia aktualnego egipskiego rządu. Izabela Kapera stwierdza, iż: „Wśród 22 najbardziej poszukiwanych na świecie terrorystów islamskich sześciu jest GłównymiEgipcjanami”12organizacjami

Terroryzm pozostaje poważnym zagrożeniem w Egipcie. Kolejne organizacje tworzą siatki działa jące w innych państwach, nawet poza kontynentem. Ze względu na silną destabilizację kraju, radykalne nastroje szybciej się rozwijają. Ponadto, ze względu na procesy globalizacji, coraz częściej lokalne grupy terrorystyczne przybierają charakter międzynarodo wy. Z drugiej strony, za pośrednictwem komunikacji internetowej łatwiej werbować terrorystów z innych części świata do Egiptu, czego przykładem są orga nizacje pochodzące z Półwyspu Arabskiego, które rozwijają się nad Nilem, lub utrzymują współpracę z tamtejszymi organizacjami, np. Al-Kaida.

wionych życia. Dokonywanie aktów przestępstwa zorganizowanego odbywało się na różne sposoby – terroryści często wykorzystywali do zamachów bomby, czego przykładem jest atak na kairską ka wiarnię w 1993 roku, w którym zginęły trzy osoby15. Obecnie wpływ turystyki na gospodarkę znacząco spadł, głównie ze względu na pandemię koronawi rusa i wprowadzone obostrzenia sanitarne. W 2011 roku Komisja ds. Partii Politycznych odrzuciła wnio sek ugrupowania o stworzenie partii politycznej. Organ uzasadnił swoją decyzję, biorąc pod uwagę względy religijne, a nie zagrożenie terrorystyczne16 Jednakże decyzja ta jedynie przyciągnęła organizacje terrorystyczne do udziału w życiu politycznym.

PKB pochodzące z turystyki w 2019 roku osią gnęło pułap prawie 9%14. Liczby te wynosiłyby znacznie więcej, gdyby nie istniało zagrożenie terro rystyczne, skutecznie zniechęcające do odwiedzania Egiptu przyjezdnych. Egipska Grupa Islamska spe cjalizowała się w atakach na turystykę. Część z nich miała miejsce w Kairze w 1996 roku i Luksorze rok później. Kolejno 18 i 62 turystów zostało pozba

Demografia

Nr 24 styczeń – kwiecień 2022 69

70 Magazyn ARENA Sprawy międzynarodowe

Obecny prezydent Egiptu, Abd al-Fattah as-Sisi.

Prawa autorskie; Il Giornale

ły program „Dwoje wystarczy”. Rząd nakłaniał do ograniczenia potomstwa w regionach najbardziej dzietnych, promując antykoncepcję i organizując warsztaty edukacyjne w zakresie planowania rodzi ny. Mieszkańcy mogą skorzystać także z bezpłatnej konsultacji ginekologicznej. Kontekst religijny jest istotny dla egipskiej polityki rodzinnej, w związku z czym konieczna była organizacja spotkań z przed stawicielami muzułmańskimi i wydanie specjalne go oświadczenia (fatwy) przez wielkiego muftiego Egiptu. Zapewnił on kobiety, że korzystanie z an tykoncepcji nie narusza prawa szariatu. Finanso wanie projektu odbywa się dzięki Ministerstwu Solidarności Społecznej Egiptu i wsparciu ONZ. Kolejnymi organizacjami zaangażowanymi w walkę z przeludnieniem w Egipcie stały się Unia Europej ska i Agencja Rozwoju Międzynarodowego USA. Oba podmioty finansują edukację kobiet i promują dostępność udostępnienie środków antykoncepcji21. Można przypuszczać, że tego typu projekty te mogą wpływać na poglądy mieszkańców Egiptu dotyczą cych planowania rodziny, jednak ocenę ich efektyw ności trzeba odłożyć na przyszłe lata.

dług statystyk przygotowanych przez World Poulation Review, liczba ludności ma tendencje wzrostową – od 1990 do 2021 roku podwoiła się18. Jeśli prognozy nie ulegną gwałtownej zmianie, w przeciągu kilku dekad liczba Egipcjan wzrośnie do ponad 150 mln. Proble matyczny staje się również sektor zatrudnienia w pań stwie. Rząd nie jest w stanie zapewnić zatrudnienia obywatelom w wieku produkcyjnym. Duży odsetek Egipcjan pracuje w sektorze rolniczym, gdzie bezpo średnim zagrożeniem pozostają susze. Zbyt wysoki przyrost naturalny wpływa także na funkcjonowanie służby zdrowia, która już przed pandemią odznaczała się deficytem w kadrze lekarskiej i infrastrukturze19.

Egipski rząd, wspierany przez Stany Zjednoczone i organizacje międzynarodowe, w tym ONZ, próbo wał walczyć z wysokim współczynnikiem dzietności. USA do 2008 roku finansowały projekt planowania rodziny w Egipcie, którego celem był spadek przy rostu naturalnego. Pomimo znaczącego spadku uro dzeń, problem nie ustawał. Z kolei po wycofaniu się Stanów Zjednoczonych z projektu, współczyn nik dzietności przestał spadać20. Inicjatywę przeję ły wówczas egipskie władze, które zapoczątkowa

Współczesny Egipt nie jest państwem demokra tycznym a rządy ucieleśniają autorytarny styl władzy. Warto nadmienić, że w przypadku wyborów prezy denckich w 2018 roku, Sisi był jedynym kandyda tem na liście wyborczej31. Jednak biorąc pod uwagę samą konstytucję egipską, wszelkie zapisy wskazują na wartości demokratyczne, czego przykładem jest: Art. 4: „Suwerenność należy do ludu, opiera się na zasadzie równości, sprawiedliwości i równych szans międzyProblemobywatelami”32.z konstytucją Egiptu wiąże się z przepi sami, które można łatwo zinterpretować na korzyść rządzących (co wykorzystuje obecny prezydent). W ten sposób Izba Parlamentu przeforsowała razem z prezydentem, korekty dotyczące prawa antyterro rystycznego33. Zmiana dotyczy sposobu walki z ter roryzmem, który od teraz będzie usprawiedliwie niem do wykorzystania dowolnego środku w celu jego zwalczania. Jednak za pojęciem terrorysty mogą kryć się także opozycjoniści reżimu. Mechanizm prawny pozwala więc na uzasadnianie działań pre zydenta rzekomą walką z terroryzmem. Możliwe, że

Niepokoje społeczne

Gospodarka egipska okresu rządów Nasera (1956-1970) była zaliczana do modelu gospodarki centralnie planowanej, co doprowadziło z czasem do kryzysu ekonomicznego22. Ceny ropy naftowej gwał townie wzrosły. Lata 80 XX wieku to zdecydowanie punkt zapalny w historii gospodarczej Egiptu23. Za władzy Mubaraka sytuacja zaczęła się coraz bardziej pogarszać, co bezpośrednio wynikało ze zmiany mo delu ekonomicznego państwa i przejścia od mode lu gospodarki centralnie planowanej do wolnoryn kowej. Co wpłynęło na zmianę podejścia Egipcjan do władzy. Wkraczając w całkowicie inną rzeczywi stość, jaką było otwarcie gospodarki państwa, Egip cjanie zaczęli oni wychodzić na ulicę, zwłaszcza że reformy gospodarcze niosły za sobą wymierne straty i zagrożenia. Społeczeństwo nie byli przygotowani na postępującą prywatyzację i utratę zysków z li kwidowanych taryf celnych. Okazało się bowiem, że z transformacji najbardziej korzystali najbogatsi, czyli inwestorzy z zachodu i osoby powiązane z reżi mem24. Kwitła korupcja, rosło bezrobocie.

Nr 24 styczeń – kwiecień 2022 71

Zachwianie stabilności

Niezwykle kluczowym czynnikiem w ujęciu sta bilizacji państwa jest aspekt społeczny. Warto przy tym wspomnieć, że postawy społeczeństw ma zna czący wpływ na rozwój problemów o zasięgu glo balnym. Egipt i większość państw w regionie MENA zostały w 2011 roku dotknięte falą arabskiej wiosny, która przyniosła ogrom protestów i konfliktów. Kon sekwencje tych wydarzeń ukształtowały nowy porzą dek gospodarczy i polityczny.

czeństwa wobec obywateli. cywilom. Mieszkańcy protestowali w każdy możliwy sposób. Niektórzy z nich popełniali nawet samobójstwo w imię sprze ciwu wobec władz28. Bractwu ciężko było dotrzeć do młodych rewolucjonistów, jednak z czasem nawet oni poparli ich działania. Pod naciskiem coraz nie bezpieczniejszych protestów, ówczesny rząd podał się do dymisji, a władzę przekazał dowództwu sił zbrojnych. Po tej sytuacji nastąpiło wiele wydarzeń, począwszy od rozwiązania parlamentu, kończąc na zakończeniu protestów na Placu Tahrir, który nabrał symbolicznego znaczenia dla przebiegu rewolucji29 Wraz z tymi działaniami Bractwo Muzułmańskie zy skało na poparciu, promując budowanie państwa na fundamentach islamu. Wciąż stoją za tezą, że wśród czysto religijnych pobudek, nadal chcą zachować de mokratyzm (co wzajemnie sobie przeczy). Ugrupo wanie uzyskało z czasem status partyjny, mając cał kiem duże poparcie. Jednak sprawy skomplikowały się w 2013 roku, kiedy to armia egipska zorganizo wała zamach stanu i odsunęła od władzy Braci i wy wodzącego się z ugrupowania islamistycznego pre zydenta Muhammada Mursi30. Krótko potem władzę przejął obecny prezydent Egiptu – Abd al-Fattah asSisi, przywracając dyktaturę militarną w Egipcie

Zapoczątkowanie arabskiej wiosny w Egipcie przypisuje się organizacji zwanej „Ruch 6 kwiet nia”, która za pomocą środków masowego przekazu, zwłaszcza mediów społecznościowych, zorganizo wała liczne manifestacje. Na ulicach dostrzec moż na było młodych Egipcjan, którzy wierzyli w nadej ście zmiany. Protestując, walczyli o prawa człowieka i demokrację, sprzeciwiając się tym samym ubóstwu i bezrobociu25. Do młodzieżowego zgromadzenia dołączyły ruchy społeczno-religijne należące do opozycji – Bracia Muzułmanie i Salafici26. Ten pierw szy ma szczególne znaczenie w kontekście dalszego rozwoju wydarzeń. Bractwo za swoją misję od po czątku istnienia uważało walkę z nieislamską kul turą. Ich aspiracją było wprowadzenie zasad islamu do sfery politycznej i prawnej27. Przed wydarzenia mi z 2011 roku miały miejsce pojedyncze incydenty, związane z nadużywaniem siły przez służby bezpie

Podsumowanie

Problemy globalne krzyżują się, tworzą niezliczo ne sieci powiązań. Często jeden przenika się z dru gim, przez to ciężko jest je wartościować jako mniej lub bardziej zagrażające poszczególnym państwom. Nie sposób znaleźć sytuację, w której problem glo balny był powodowany byłby tylko przez jeden czynnik. Egipt nie jest tu wyjątkiem. Każde z wymie nionych zjawisk nie jest jednoznaczne, wręcz prze ciwnie. Problemy z jakimi zmaga się państwo cha rakteryzują się złożoną strukturą, a u ich podstaw leży zazwyczaj wiele przyczyn. Niepokojące wydaje

Prawa autorskie; El Monitor

72 Magazyn ARENA Sprawy międzynarodowe

się to, jak z wieloma problemami globalnymi zmaga się Egipt oraz jak bardzo te problemy oddziałują na społeczeństwo, władzę czy stosunki międzynarodo we. Przy całym zestawieniu dylematów, przed jakimi stoi państwo nad Nilem, ciężko jest wysnuć jedno znaczneSytuacjaprognozy.naarenie międzynarodowej jest nie zwykle dynamiczna. Doskonale obrazuje to kwe stia inwazji Rosji na Ukrainę, rozpoczęta 24 lutego 2022 roku, która także wpływa na sytuację Egiptu. Bezpieczeństwo żywnościowe państwa nad Nilem, jest obecnie zagrożone, ze względu na znaczne jego uzależnienie od dostaw ukraińskiego zboża. Agresja Rosji doprowadziła do deregulacji łańcuchu dostaw z Morza Czarnego. Ceny produktów spożywczych gwałtownie rosną, przez co władze były zmuszone do ustalenia stałych cen tych podstawowych, m.in. chleba czy też wprowadzenie dotacji38. Problem ty czy się głównie pszenicy i oleju roślinnego. Od władz Egiptu wymagane są natychmiastowe działania, po szukiwanie nowych importerów, by powstrzymać falę głodu, która może nastąpić wraz z wykorzysta niemJednozapasów39.jestpewne – Egipt boryka się z kolejnym etapem niestabilności. Obecny prezydent prawdo podobnie dąży do władzy autorytarnej. Zmiany klimatyczne postępują i powoli zaczynają kształ tować zmieniony obraz gospodarki i społeczeń stwa egipskiego. Grupy terrorystyczne nie ustępują,

dzięki temu uda się chociaż częściowo ograniczyć krytykę pochodzącą z innych państw dotyczącą rządów Egiptu34. Z kolei powodów do negatywnej oceny jest wiele. Zła sława obecnego rządu wynika z faktu, że Sisi stosując rygorystyczne represje, do prowadził do niezwykle wysokiej liczby więźniów politycznych, szczególnie amerykańskich dzienni karzy35. Na krytykę zasługuje także zaangażowanie prezydenta w Libii36. Sponsorował on bowiem woj nę Khalifa Hiftar przeciwko uznanemu na arenie międzynarodowej Rządowi Jedności Narodowej. Sisi nie przestrzegał embarga na broń, nałożone go przez Organizację Narodów Zjednoczonych, co w dalszej perspektywie doprowadziło do wydłuże nia i zaostrzenia konfliktu37.

Działacze ugrupowań terrorystycznych powiązanych z dżihadem.

9 D. Platek, Egipt 2011: Ramy mobilizacji protestu, „Recykling Idei” 2012, nr 13, s. 8.

27 A. Purat, Znaczenie Bractwa Muzułmańskiego w polityce Egiptu oraz wydarzeniach Arabskiej Wiosny w 2011 roku, „Przegląd po lityczny”, 2014 nr 1, s. 216.

30 Ibidem, s. 228.

31 M. Urzędowska, Sisi nadal będzie prezydentem Egiptu. Zmieni konstytucję i będzie rządził, jak długo zechce?, Strona gazety Wy borczej, sableRedirectsdzie-prezydentem-egiptu-zmieni-konstytucje-i-bedzie.htmlhttps://wyborcza.pl/7,75399,23221118,sisi-nadal-befdi-true(datadostępu:18stycznia2022).

38 Polska Agencja Prasowa (PAP), Dalekosiężne skutki wojny w Ukrainie: wprowadzono stałe ceny chleba… w Egipicie, Portal Spożywczy -chleba-w-egipcie,208916.htmllekosiezne-skutki-wojny-w-ukrainie-wprowadzono-stale-cenyhttps://www.portalspozywczy.pl/zboza/artykuly/da(datadostępu:10lipca2022).

33 S. A. Cook, Why Dictators Always Pretend to Love Law, Council on Foreign Relations (CFR), strona Council of Foreign -lawhttps://www.cfr.org/article/why-dictators-always-pretend-loveRelations(datadostępu:18stycznia2022).

28 Ibidem, s. 224.

40 D. M. Armanious, Accelerating global actions for world without poverty: Egypt Experiences, Cairo Univesity, Kair 2021, strona publikacji Cairo Univeristy 18-without-poverty-Egypt_31-january-2021.pdfdesa/dspd/wp-content/uploads/sites/22/2021/02/Final-Worldhttps://www.un.org/development/(datadostępu:stycznia2022).

2 Ibidem s. 11.

37 Ibidem.

12 I. Kapera, Terroryzm a turystyka w krajach arabskich na przy kładzie Egiptu, [w:] S. Sacha (red.), „Bezpieczeństwo w turysty ce. Wybrane zagadnienia”, Oficyna Wydawnicza AFM, Kraków 2009, s. 16.

1 R. Zięba, Współczesne wyzwania i zagrożenia dla bezpieczeństwa międzynarodowego, „Stosunki Międzynarodowe – International Relations” 2016, nr 3, s. 10-12.

5 A. Diawoł- Sitko, Zmiany klimatu, a bezpieczeństwo w regionie Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu – wybrane zagadnienia, „Krakowskie Studia Międzynarodowe” 2020, nr 1, s. 207-210.

14 World Travel and Tourism Council, WTTC research reveals Travels & Tourism sector’s contributon to Egypt’s GDP, stro na World Travel and Tourism Council 2022).pdfdropped%20by%20nearly%2018%20billion%20in%202020.sectors%20contribution%20to%20Egypts%20GDP%20tals/0/Documents/Press%20Releases/Travel%20Tourism%20https://wttc.org/Porfver-2021-06-02-091713-767(datadostępu:18stycznia

4 A. Dzhantamirov, Spór o zasoby wodne Nilu w środkowo i pół nocno- wschodniej Afryce. Krótki zarys problemu, „Forum Poli tologiczne” 2010, tom 10, s. 394.

17 World Population Review, Egypt Population Denisity Map, stro na World Population Review 2022).com/countries/egypt-populationhttps://worldpopulationreview.(datadostępu:17stycznia

22

16 Ibidem, s. 137.

M. Lipa, Polityczne aspekty Arabskiej Wiosny w Egipcie, [w:] P. Niziński, M. Lipa (red.) „Porewolucyjny Egipt. Wybrane aspekty społeczne i polityczne”, Wydawnictwo Uniwersytetu Ja giellońskiego, Kraków 2013, s. 9 i nast.

8 A. Diawoł-Sitko, Zmiany klimatu, a bezpieczeństwo w regionie Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu – wybrane zagadnienia, „Krakowskie Studia Międzynarodowe” 2020, nr 1, s. 208.

3 A. Moorehead, Nad Nilem Błękitnym i Białym, tłum. J. Schwa kopf, ZYSK i S-KA, Poznań 1966, s. 1-10.

19 Ibidem.

wręcz przeciwnie, tworzą się nowe i znajdują coraz to bardziej wyszukane sposoby na atak i szerzenie paniki. Sytuacja demograficzna, mimo że może ulec poprawieniu, to nadal są to nadzieje na daleką przyszłość. Wciąż nieustabilizowana sytuacja go spodarcza powoduje, że niemal 30% Egipcjan żyje w ubóstwie40Posługując się przykładem państwa nad Nilem, łatwo jest przedstawić w jakich warunkach i na jakim polu zaczynają się tworzyć światowe problemy. Rów nocześnie jak złożony jest proces ich powstawania.

34 Ibidem.

15 K. Izak, Leksykon organizacji i ruchów islamistycznych, [w:] Z. Nawrocki (red.) „Agencja bezpieczeństwa wewnętrznego”, Centralny Ośrodek Szkolenia, Emów 2014, s. 131-137.

32 Konstytucja Arabskiej Republiki Egiptu z dnia 18 stycznia 2014 roku, 2014 art. 4 ust 1.

23 Ibidem, s. 12-14.

35 T. Cofman Witties, Egypt: Trends, politics and human rights, Brookings, strona think tanku Brooking dostępu:edu/testimonies/egypt-trends-politics-and-human-rights/https://www.brookings.(data18stycznia2022).

13 K. Izak, Leksykon organizacji i ruchów islamistycznych, [w:] Z. Nawrocki (red.) „Agencja bezpieczeństwa wewnętrznego”, Centralny Ośrodek Szkolenia, Emów 2014, s. 158-162.

26 Ibidem, s. 15.

29 Ibidem, s. 225.

39 M. Tanchum, The Russia- Ukraine War has Turned Egypt’s Food Crisis into an Existential Threat to the Economy, Middle East In stitute- strona think tanku -threat-economyrussia-ukraine-war-has-turned-egypts-food-crisis-existentialhttps://www.mei.edu/publications/(datadostępu:10lipca2022).

36 Ibidem.

10 K. Badzyńska, Spór o Tamę Wielkiego Odrodzenia, strona Insty tutu Nowej Europy, https://ine.org.pl/spor-o-tame-wielkiego -odrodzenia/ (data dostępu: 18 stycznia 2022).

6 A. Nyong, Skutki zmian klimatycznych w tropikach – przypadek Afryki, tłum. G. Przewołocki, [w:] M. Brennek (red.), „Zmiany Klimatyczne. Impas i perspektywy. Punkt widzenia krajów glo balnego południa”, Polska Akcja Humanitarna, Warszawa 2011, s. 69-89.

24 Ibidem, s. 12.

20 Ibidem.

25 Ibidem, s. 14.

18 World Population Review, Egypt Population by Year (Projec tions), strona World Population Review styczniationreview.com/countries/egypt-populationhttps://worldpopula(datadostępu:172022).

11 M. Śmigiel, Egipsko-etiopski konflikt o tamę. Ryzyko kolejnej wojny? strona Warsaw Institute, dostępu:egipsko-etiopski-konflikt-o-tame-ryzyko-kolejnej-wojny/https://warsawinstitute.org/pl/(data18stycznia2021).

21 Ibidem.

7 Polska Agencja Handlu, Raport sektorowy. Sektor spożywczy w Egipicie, Warszawa X 2018, strona Polskiej Agencji Handlu https://www.paih.gov.pl/files/fid_plik-34122 (data dostępu: 17 stycznia 2022).

Nr 24 styczeń – kwiecień 2022 73