Bartók i drewniany książę, Margit Garajszki

Margit Garajszki

Bartók i drewniany książę

Tytuł oryginału węgierskiego: Bartók és a fából faragott királyfi Redakcja: Urszula Włodarska Korekta: Natalia Gołębiewska

Projekt okładki: Simon Matrka Projekt układu typograficznego: Magdalena Kocińska | O!Studio | www.o-studio-dtp.com

Copyright © by Margit Garajszki Copyright © for the Polish translation by Anna Butrym Copyright © for the Polish edition by Książkowe Klimaty

ISBN: 978-83-64887-91-8

Margit Garajszki

Bartók i drewniany książę Przełożyła: Anna Butrym Ilustracje: Simon Matrka

Wrocław 2016

Drewniany książę E

s war einmal... Nie, to nie będzie dobre! Kde bolo, tam bolo... Nie, to też nie tak!

A fost odată ca niciodată... No to już zupełnie źle! – drewniany książę odrzucił ołówek. Był niezadowolony. Nie wiedział, jak ma zacząć tę historię. Otrzymał bowiem ważne zlecenie, by spisać historię dzieciństwa Béli Bartóka. Czuł, że ogromny ciężar spada na jego i tak już kruche, drewniane ramiona. Béla Bartók przez lata stał się światowej sławy kompozytorem i pianistą, więc gdzie księciu do tego, żeby pisać o Bartóku, kiedy sam o wiele zręczniej włada mieczem niż jakimkolwiek przyborem do pisania. Jeśli powierzono by mu wzięcie udziału w turnieju rycerskim, żeby pojedynkował się dla Bartóka, natychmiast by to zrobił, tylko niestety do tej pory nikt nie zwrócił się do niego z taką prośbą. Miał poważne obawy, czy spisana jego drewnianą ręką bajka zdobędzie uznanie wybredniejszych dzieci, chociaż wiedział, że to on najbardziej nadaje się do utrwalenia historii dzieciństwa Béli Bartóka, skoro kiedyś tak wiele czasu z nim spędził.

Drewniany książę odsunął od siebie wątpliwości jak talerz po skończonej uczcie; długie, proste drewniane nogi złączył po żołniersku, drewniane stopy żwawo stuknęły.

Misja to misja, zadanie trzeba wypełnić, nie może się wycofać zaraz na początku. Lepiej polec w bitwie, niż ze wstydem zejść z pola walki, która w tym wypadku oznaczała kartkę papieru. Z wielkim trudem wysunął szufladę biurka i wyjął temperówkę, żeby zastrugać ołówek, a nuż wtedy stawianie liter pójdzie mu łatwiej. Oczywiście ostrzył ostrożnie, powoli, żeby któryś z palców

4

nie padł ofiarą temperówki. Kiedy skończył, pochylił się nad papierem i już prawie napisał wstęp: „Za górami, za lasami…”, kiedy korona zsunęła mu się na czoło. Gwałtownie pociemniało mu przed oczami, ze strachu przeciągnął ołówkiem po papierze.

Gruba czarna linia odcinała się od śnieżnobiałej kartki, ale drewnianego księcia nie odstraszył nawet ten niespodziewany wypadek, wyciosali go bowiem z nie byle jakiego, twardego drewna. Wziął głęboki wdech, zdjął koronę z głowy i odłożył obok siebie, wyciągnął czystą kartkę papieru i pięknymi, krągłymi literami zaczął swoją opowieść: „Za górami, za lasami żył sobie kiedyś Béla Bartók”. Żeby już na początku wzbudzić zainteresowanie czytelników, zdecydował, że ujawni jeden z sekretów Bartóka: Béla Bartók to nie jest jego prawdziwe nazwisko! A dokładniej – nie pełne nazwisko! Prawda jest bowiem taka, że ma nie jedno, ale kilka

5

imion! Imię Béla dostał po tacie. Viktorem nazwano go na cześć ojca chrzestnego, Jánosem zaś po dziadku. Jego pełne nazwisko brzmi zatem: Béla Viktor János Bartók. Drewniany książę z zadowoleniem pstryknął drewnianymi palcami.

Cóż za wspaniały początek! Potem kontynuował przenoszenie na papier dalszego wywodu związanego z nadawaniem imion: choć drewniany książę nie ma ani jednego imienia, nie można go jednak z nikim pomylić. Ale trzeba przyznać, że już się to kiedyś zdarzyło, zwłaszcza dzisiejsze dzieci są skłonne nazywać go po prostu Pinokiem. Na dźwięk tego imienia w żyłach drewnianego księcia za każdym razem zastygała krew, a właściwie żywica. Oczywiście nie da się zaprzeczyć, że obu wystrugano z drewna, ale jest przecież między nimi znacząca różnica. Pinokio to zupełnie przeciętny chłopczyk, drewnianego księcia zaś wystrugano nie z jakiegoś zwykłego, lecz prawdziwie szlachetnego drewna. I zrobił to nadleśniczy z Bystrzycy pewnego deszczowego popołudnia, na końcowej stacji kolejki przewożącej kłody drewna. W dniu pożegnania podarował drewnianą kukiełkę Bartókowi, kiedy ten po rocznym pobycie w Bystrzycy wyruszył wraz z Mamą i młodszą siostrą Elzą z powrotem do Pożonia, który zwany jest też Bratysławą. Nadleśniczy podarował drewnianą kukiełkę Bartókowi, bo wiedział, że chłopiec jako zupełnie małe dziecko stracił tatę, dlatego może potrzebować dobrego przyjaciela na wypadek kłopotów. Drewniany książę poważnie potraktował misję, którą powierzył mu nadleśniczy. Co więcej, skrycie cieszył się, że trafił do Bartóka, bo choć za żadne skarby świata nikomu by się do tego nie przyznał, to jednak trochę obawiał się nadleśniczego. Warsztat obok leśniczówki pełen był pił, dłut i innych narzędzi do strugania drewna, a pod szopą błyszczało nawet kilka siekier, które niepokoiły drewnianego księcia, albowiem bardzo bał się o swoją skórę, to znaczy korę.

6

Pewne różnice pojawiają się także w drzewach rodowych księcia i Pinokia. Księcia zrobił sam nadleśniczy z Bystrzycy z prawdziwie szlachetnego gatunku drewna, tego Pinokia zaś wystrugał biedny włoski rzeźbiarz, niejaki Dżepetto. Zatem z całą pewnością możemy oznajmić, że drewnianego księcia i Pinokia nie łączą żadne więzy pokrewieństwa. Nie mówiąc już o tym, że drewniany książę nigdy nie przyjaźniłby się ze świerszczami i chrząszczami, nawet jeśli miał świadomość, że Gadający Świerszcz tak naprawdę był Pinokiowi życzliwy. Książę czuł, jakby go oczerniano za każdym razem, kiedy porównywano go do kogoś, kto nieustannie kłamie. On nigdy by tego nie zrobił. I nie zrobił. Nigdy. Ani razu. No dobrze, może raz. Ale i tak bardzo tego pożałował, i w dodatku to było kłamstwo z litości! Od tego, na szczęście, nie rośnie nos drewnianym kukiełkom. Nadleśniczy zresztą wykonał wspaniałą pracę: nos drewnianego księcia jest idealny. Nie jest to nos haczykowaty, zadarty, perkaty, guzikowaty lub klaunowski ani orli, rzymski czy grecki. Jego nos jest jak z bajki.

Jeśli za wszelką cenę chcielibyśmy rozsupłać więzy jego rodziny, możemy stwierdzić, że najbliższym krewnym drewnianego księcia jest Pietruszka, którego stary kuglarz stworzył podczas mroźnego rosyjskiego jarmarku karnawałowego. Pietruszka rosyjskiego kompozytora Strawińskiego jest jednak pospolitą kukiełką jarmarczną, a nie księciem. Można go powołać do życia grając na flecie, drewnianego księcia zaś – grając na fortepianie. Zatem mimo wspólnych cech różnią się w wielu kwestiach. Pietruszka na przykład był dość smutny, bo nie udało mu się oczarować pięknej Baleriny, która również próbowała zarobić na życie w Sankt Petersburgu jako kuglarka na jarmarkach. Natomiast drewniany książę ani trochę nie interesuje się dziewczynami. Zwłaszcza od kiedy miał przyjemność poznać jedną, na pierwszy rzut oka cudowną, lalkę na półce Elzy. Pewnego pięknego wiosennego dnia, po długich i starannych przygotowaniach, drewniany książę zebrał w sobie całą odwagę, poprawił koronę na głowie, strzepnął płaszcz, wypolerował miecz i stanął przed obliczem lalki, ale to, co stało się potem, całkiem odebrało mu ochotę na zaloty. Lalka Elzy nie mówiła o niczym innym, tylko o wirujących spódnicach i innych lalkach, i wcale nie interesowały jej rycerskie czyny drewnianego księcia.

Kiedy książę zapisał już obie strony kartki papieru, przeczytał całość od deski do deski. Poprawił co nieco, ale nie mógł się pozbyć uczucia, że chyba za dużo zajmował się samym sobą, a za mało Bartókiem. Powziął więc zdecydowany zamiar, że teraz już będzie bardziej na to zważał.

7

Początek śledztwa D

rewniany książę zdecydował, że zacznie z czystą kartą i zabierze się do pisania od początku. Z niezmordowanym zamachem znów uniósł wysoko ołówek.

Teraz naprawdę zacznie bajkę o Béli Bartóku! Jednak ołówek nie był mu posłuszny.

Zaczął drżeć akurat w najbardziej wrażliwym momencie, kiedy książę miał postawić na papierze pierwszą literę. Gdy opisywali pochodzenie drewnianego księcia, grafit ślizgał się po kartce niczym nóż po maśle. A teraz, kiedy mowa miała być o Bartóku, dusza uciekła mu w pięty. Drewniany książę próbował nauczyć go rozumu, jednak koniec ołówka pozostał nieugięty. Co za uparciuch! – mruczał książę pod bajkowym nosem.

Ale oburzanie się nic nie pomogło. Kiedy książę nieco ochłonął, nabrał podejrzenia, że może to nie wina ołówka, a problem tkwi w jego własnej pamięci. Drewniany książę nie uważał siebie za nieociosanego kołka, ale musiał przyznać, że pamięć spłatała mu teraz figla. Zupełnie zwątpił, czy wspomnienia to rzeczywiste wydarzenia, czy tylko wytwory jego wyobraźni. Jeśli cierpiałby na całkowity zanik pamięci, to przynajmniej mógłby mieć nadzieję, że utracone wspomnienia kiedyś powrócą, teraz jednak miał w głowie straszny mętlik i nie wiedział, co z nim począć. Rzecz jasna, drewniany książę nie mógł się szczycić tak dobrą pamięcią jak Bartók, który z łatwością zapamiętywał nie tylko materiał z lekcji, lecz także melodie. W wieku czterech lat znał już czterdzieści piosenek! Jeśli usłyszał początek którejś z nich, z miejsca grał całą na fortepianie. Drewniany książę znał tylko jedną melodię, a i ją potrafił jedynie wyplumkać palcem wskazującym prawej ręki, i to bardzo powoli.

Drewniany książę musiał przyznać, że z tym pisaniem bajkowego życiorysu podjął się wielkiego wyzwania i jeśli dalej będzie próbował opierać się na swojej dziurawej i zwodniczej pamięci, nie zajdzie daleko. Musi zastosować metody naukowe. Zdecydowanym krokiem, którego stukot mógłby wywołać zazdrość nawet u dzięcioła, poszedł do swego pałacu, otworzył żelazną bramę i wszedł do środka. Po kilku minutach znów pojawił się w bramie zamku, ale ledwie można go było poznać. Zamiast korony miał na sobie zawadiacko przekrzywioną, myśliwską czapkę, nadającą jego twarzy zdecydowany wyraz. Nakrycie głowy było zupełnie wyjątkowe: z przodu i z tyłu obszyto je lamówką, a na czubku, tasiemką, związano oba końce uszu. Starannie oheblowane ciało drewnianego księcia ubrane było w spodnie od garnituru w brązową kratkę oraz

8