16 Πληροφοριακά στοιχεία για την Κρήτη απο την λίθινη εποχή μέχρι το 4 π χ

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΡΙΤΣΑΣ

16.ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΛΙΘΙΝΗ ΕΠΟΧΗ ΜΕΧΡΙ ΤΟ 4 π. Χ

ΤΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ ΛΑΤΟΥΣ

Νόμισμα ΛΑΤΟΥΣ, 200 – 67 π.χ. Άρτεμη και Ερμή

Νόμισμα ΛΑΤΟΥΣ, 200 – 67 π.χ.με με Άρτεμη και Ερμή

Νόμισμα ΛΑΤΟΥΣ, 200 – 67 π.χ. Νόμισμα ΛΑΤΟΥΣ, 200 – 67 π.χ με Άρτεμη και Ερμή με Άρτεμη και Ερμή (πηγή Κρασσανάκης

2014 Δημήτριος Δημ.Σκουλικάρης Διπλωματούχος Μηχανολόγος – Ηλεκτρολόγος Μηχανικός Τ.Τοπικός Σύμβουλος της Κοινότητας της Κριτσάς

Πληροφοριακά Στοιχεία για την Κρήτη από την Λίθινη εποχή μέχρι το 4 π.χ. Σελίδα 1

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΛΙΘΙΝΗ ΕΠΟΧΗ ΜΕΧΡΙ ΤΟ 4 π. Χ Εποχή του Λίθου ή Λίθινη εποχή Εποχή του Λίθου ορίζεται η περίοδος κατά τη διάρκεια της οποίας ο άνθρωπος χρησιμοποίησε λίθινα τεχνουργήματα Εκτείνεται σε περίοδο που ξεκίνησε πριν από 2,5 εκατομμύρια χρόνια περίπου έως το 3.300 π.χ. Νεολιθική περίοδος ( 6500 π.χ. – 2800 π.χ. ) Παρουσιάζεται η πρώτη μορφή τέχνης . Ο άνθρωπος κατασκεύαζε εργαλεία και στολίδια από τα κόκκαλα των ζώων Αρχίζει και η επεξεργασία του πηλού. Οι γεωλογικές ενδείξεις είναι αυτές που μας βεβαιώνουν ότι η Κρήτη ήταν ενωμένη με την Ελλάδα Στοιχεί που ν το επιβεβαιώνουν εντούτοις δεν υπάρχουν. Οι πρώτοι κάτοικοι της Κρήτης πιθανώς να προήλθαν από την ηπειρωτική Ελλάδα. Οι Νεολιθικοί κάτοικοι του νησιού είναι κυρίως ψαράδες που ζουν ειρηνικό βίο σε σπηλιές ( σπήλαιο Ειλειθυίας). Η λατρεία συγκεντρώνεται κυρίως γύρω από τη μεγάλη θεά της γονιμότητας που την παριστάνουν σαν γυναικεία μορφή όπως εμφανίζεται σε ειδώλια της εποχής και κυρίως μέσα σε σπήλαια. Ο άνθρωπος εκείνης της εποχής ζούσε σε πέτρινες καλύβες και η τροφή του προερχόταν από το κυνήγι, το ψάρεμα και κάποιου είδους γεωργία. Προ-ανακτορική εποχή -εποχή του χαλκού (2800 π.χ. – 1900 π.χ. ) Ο πολιτισμός εξελίσσεται και αρχίζει η δημιουργία πόλεων εκτός από τα παράλια και σε ορεινά σημεία. Οι ι κάτοικοι της Κρήτης , συγχωνεύονται με τους Πελασγούς και τους μικρασιατικούς λαούς Κάρες και Φιλισταίους που ήλθαν στο νησί Πρωτομινωική περίοδο 2600- 2000 πχ . Διαιρείται στη Πρωτομινωική Ι,ΙΙ.ΙΙΙ. Είναι η περίοδος που γίνεται η εισβολή ενός φύλου δολιχοκέφαλου από την Μ. Ασία ( ο ανθρώπου με μακρύ κρανίο. Το μέγιστο πλάτος του κρανίου είναι λιγότερο από το 80% του μέγιστου μήκους του). Η θεά εξακολουθεί να λατρεύεται σε σπήλαια . Η εποχή πριν από την ίδρυση των ανακτόρων μοιάζει να είναι ειρηνική . Μεσομινωική εποχή ( 2000-1600 πχ ) Διαιρείται σε Μεσομινωική Ι και ΙΙ ( περίοδος παλαιών ανακτόρων που κατεστράφησαν ) και τη Μεσομινωική περίοδο ΙΙΙ ( που ξανακτίζονται τα ανάκτορα) Η φάση ΜΜ ΙΙΙ ανήκει στη Νεοανακτορική περίοδο. Την εποχή αυτή ιδρύονται τα νέα ανάκτορα όταν νέα φύλλα εισβάλλουν στην Κρήτη. Τα ανάκτορα ήταν τρία της Κνωσού, της Φαιστού και των Μαλίων Είναι η περίοδος της Κρητικής κυριαρχίας στη θάλασσα. Η γενική άποψη με την περίοδο αυτή είναι ότι αυξάνει η δύναμη των γαιοκτημόνων. Η οικονομική ,πολιτική και θρησκευτική δύναμη συγκεντρώνεται γύρω από τα ανάκτορα Η κεντρική εξουσία που είναι εγκατεστημένη στο ανάκτορο της Κνωσού. Όπως φαίνεται από τις πινακίδες της Γραμμικής γραφής Β τα ανάκτορα ήταν κέντρα οικονομίας. Υπάρχει ένα πλούσιο διοικητικό σχήμα και συγκεκριμένη ιεραρχία. Επικεφαλής ήταν ο Βασιλιάς που επιφορτίζεται με τα θρησκευτικά καθήκοντα.

Πληροφοριακά Στοιχεία για την Κρήτη από την Λίθινη εποχή μέχρι το 4 π.χ. Σελίδα 2

Ένα δίκτυο αξιωματούχων , μικρότερων αρχόντων και δούλων οι οποίοι ήταν και οι εκτελεστές των μεγάλων έργων. Στο τέλος της περιόδου αυτής εμφανίζεται η Γραμμική Α γραφή. Εδώ ανήκει και ο περίφημος δίσκος της Φαιστού.

Στην ταφή χρησιμοποιείται ο θολωτός τάφος. την Ανατολική Κρήτη γίνονται μεμονωμένες ταφές σε λάρνακες και πίθους . Στην περίοδο των παλιών ανακτόρων η λατρεία εκτός από το ίδιο το ανάκτορο ασκείται σε υπαίθρια ιερά κορυφής ή σε στεγασμένους χώρους, πάνω όμως στις κορυφές βουνών ή λόφων. Στα ιερά Κορυφής λατρεύονταν οι τρείς υποστάσεις της θεότητας η πυράνια ( θεά περιερών) ,η χθόνια ( θεά όφεων ) και η επίγεια ( πότνια θηρών). Παλαιο-ανακτορική εποχή (1900 – 1700 π.χ.) Την εποχή αυτή έχουμε το κτίσιμο των Μινωικών παλατιών. Είναι η περίοδος που υπάρχει η ισότητα της γυναίκας και που συμμετέχει στα κοινά Τα μινωικά κέντρα της Κρήτης ήταν τέσσερα η Κνωσός, η Φαιστός, τα Μάλια και η Ζάκρος. Υπήρχαν όμως και πολλές άλλες πόλεις κυρίως στο κέντρο και στα ανατολικά του νησιού. Στην Κρήτη την περίοδο αυτή δεν παρουσιάζεται το φαινόμενο της υπόλοιπης Ελλάδας όπου κάθε πόλη ήταν ξεχωριστό κράτος, το νησί ήταν ενωμένο με βασιλιά τον Μίνωα. Παλαιο-ανακτορική περίοδος ( 1900 π.χ. – 1700 π.χ. ) Έχουμε τα πρώτα κτίσματα Μινωικών παλατιών. Δημιουργήθηκαν κατ’ αρχάς τέσσερα Μινωικά κέντρα της Κνωσού, Φαιστού, Μαλίων και Ζάκρου . Υπήρχαν όμως και άλλες πόλεις στα Ανατολικά της Κρήτης. Η δημιουργία των ανακτόρων καθώς και η ναυτική κυριαρχία της Κνωσού στη Μεσόγειο, φανερώνουν τη μεγάλη ακμή της Κρήτης. Την εποχή αυτή η Κρήτη δεν ακολουθεί το φαινόμενο της υπόλοιπης Ελλάδος όπου κάθε πόλη είναι και κράτος. Στην Κρήτη όλο το νησί είναι ενωμένο με Βασιλιά τον Μίνωα . Γύρω στα 1700 πχ περίπου ένας σεισμός έπληξε το νησί και μια μεγάλη περιοχή της Δυτικής Ασίας από την Τροία μέχρι την Παλαιστίνη . Ο σεισμός κατέστρεψε τα τρία ανάκτορα, που ξαναχτίστηκαν μεγαλοπρεπέστερα και σ` αυτά προστέθηκε και το ανάκτορο του Ζάκρου. Την εποχή αυτή ο πολιτισμός έφτασε στη μεγαλύτερη ακμή του και τα έργα τέχνης αυτής της περιόδου είναι από τα πιο αξιοθαύμαστα. Τα νέα ανάκτορα που καταστρέφονται και πάλι το 1600 πχ για να κτιστούν νέα πολυτελέστερα γύρω στο 1570 πχ. Νέο-ανακτορική εποχή (1700 – 1400 π.χ.) Μετά από σεισμό το 1700 π. Χ. τα ανάκτορα ξαναχτίζονται ενώ παράλληλα χτίζονται και άλλα παλάτια όπως στις Αρχάνες, τα Χανιά και την Κυδωνία. Παράλληλα ο πολιτισμός ολοένα και αναπτύσσεται Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσιάζεται στην τέχνη της μικροπλαστικής, ζωγραφικής, λιθοτεχνίας και της χρυσοχοΐας.

Πληροφοριακά Στοιχεία για την Κρήτη από την Λίθινη εποχή μέχρι το 4 π.χ. Σελίδα 3

Υστερωμινωική εποχή ( 1660 -1100 πχ) Διαιρείται σε Υστερομινωϊκή Ι, ΙΙ, ΙΙΙ. Μετά το 1600 πχ κτίζονται πολυτελέστατα κτίρια από το Βορρά προς Νότο τα οποία είχαν κεντρική και δυτική πύλη , κλιμακοστάσιο, προπύλαια, φωταγωγούς και ήταν πολύθυρα. Από την ΜΜ ΙΙΙ κτίζονται νέα ανάκτορα που διατηρούνται μέχρι το 1450 πχ. Την περίοδο δε αυτή καταστρέφονται όλα τα μινωικά τα κέντρα Ο πληθυσμός της Κρήτης αλλάζει τη σύνθεση του το 1450 π.χ. με την έλευση των Αχαιών, ενός από τα Ελληνικά φύλλα. Μυκηναϊκή περίοδος ( 1440 πχ – 1100 πχ). Η έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης, ο επακόλουθος σεισμός και τα παλιρροιακά κύματα έφεραν την καταστροφή των Μινωικών κέντρων. Μέσα σ’ αυτή την κατάσταση ήλθαν οι εισβολείς Αχαιοί να δώσουν το τελειωτικό χτύπημα. Το Μινωικό κράτος Κατέρρευσε οριστικά 1400 π.χ. με την εισβολή των Αχαιών της ηπειρωτικής Ελλάδος οι οποίοι και πυρπόλησαν την Κνωσό. Ο κρητικός πολιτισμός χάνεται ξαφνικά από αίτια που δεν γνωρίζουμε. Τρεις είναι οι κυριότερες εκδοχές α) Ξένοι κατακτητές , β) Επανάσταση των Κρητών εναντίον των Αχαιών και η πιο πιθανή εξήγηση γ) Έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης. Την περίοδο αυτή ο Μινωικός πολιτισμός συνεχίζεται σαν τμήμα του Μυκηναϊκού πολιτισμού. Οι Αχαιοί εκμεταλλεύτηκαν την καταστροφή αυτή και ισχυροποίησαν την θέση τους στο νησί. Οι ανασκαφές μας δείχνουν την επιρροή των δύο πολιτισμών. Παρά την αντίσταση του ντόπιου πληθυσμού υλοποιείται η εγκατάσταση των Αχαιών. Ετεοκρήτες .Όσοι από τους Κρήτες κατοίκους ,έμειναν έφυγαν στα ανατολικά όρη (Λασηθιώτικα βουνά), όπου για πολλούς αιώνες διατήρησαν την μινωική γλώσσα και τον πολιτισμό τους. Είναι οι γνωστοί Ετεοκρήτες δηλαδή οι γνήσιοι Κρήτες, δηλαδή αυτόχθονες . Από αυτήν την ονομασία τους, συμπεραίνεται ότι οι Ετεοκρήτες , ήσαν απόγονοι των Μινωϊτών, δηλαδή των πανάρχαιων κατοίκων της Κρήτης. Μετά την εισβολή και κατάληψη της Κρήτης από τους Δωριείς ,γύρω στο 1100 π.χ., οι Ετεοκρήτες θα εγκαταλείψουν την κεντρική περιοχή της μεγαλονήσου και θα καταφύγουν στο ανατολικό τμήμα (σημερινή επαρχία Σητείας) με κέντρο τους την Πραισό. Οι Ετεοκρήτες θα συνεχίσουν να μιλούν την γλώσσα τους και να διατηρούν την ταυτότητά τους έως τα ύστερα κλασσικά χρόνια, όπως φανερώνουν τα επιγραφικά στοιχεία που γνωρίζουμε και τα οποία ανήκουν στον 6ο, 4ο και 3ο αιώνα π.χ. Την περίοδο το 1200 π.χ. οι Αχαιοί Μυκηναίοι , κάνουν την εκστρατεία κατά της Τροίας, πόλη στα Μικρασιατικά παράλια. Ιδομενέας Ο βασιλιάς της Κρήτης Ιδομενέας συμμετέχει στην εκστρατεία ,όπως αναφέρει ο Όμηρος, μαζί με τους άλλους Έλληνες βασιλείς. Στην Κρήτη οι Αχαιοί εισήγαγαν και νέα θρησκεία σε αντικατάσταση της λατρείας της Μεγάλης Θεάς των Μινωϊτών. Δίας ή Ζεύς Οι νέοι Θεοί είναι ο Δίας ή Ζεύς πατέρας όλων των Θεών, ο οποίος αν και θεός των Αχαιών γεννήθηκε στην Κρήτη, σε ένα σπήλαιο στο Δικταίο Άνδρο στο Οροπέδιο του Λασιθίου και μεγάλωσε στο Ιδαίον Άνδρο, πίνοντας γάλα από την κατσίκα Αμάλθεια.

Πληροφοριακά Στοιχεία για την Κρήτη από την Λίθινη εποχή μέχρι το 4 π.χ. Σελίδα 4

Το Ιδαίον Άνδρο είναι σπηλιά του Ψηλορείτη κοντά στα Ανώγεια με σημαντικά ευρήματα αρχαϊκής λατρείας. Δευκαλίων Η επανεμφάνιση του Δευκαλίων εγγονό του Μίνωα που είχε πάρει μέρος στον Τρωικό πόλεμο ,στην Κρήτη αποκαθιστά την τάξη που είχε διασαλευθεί κατά την απουσία του. Λύττος Μετά από πρόσκληση της Λύττου περί το 1120 π.χ. κατεβαίνουν στην Κρήτη οι Ηρακλείδες ( Αργείοι και Λακεδαιμόνιοι) με σκοπό να τους ελευθερώσουν από τους Κνωσίους Εποχή του σιδήρου -Δωρική περίοδος της Κρήτης (1100 πχ - 67 πχ ) Είναι η αρχή που η Κρήτη αρχίζει να παρουσιάζεται διχασμένη και να διασπάται σε πόλεις – κράτη. Με την κατάρρευση του Μινωικού πολιτισμού η Κρήτη υποτάσσεται στους Δωριείς οι οποίοι ίδρυσαν πόλεις- κράτη ανεξάρτητα μεταξύ τους και σύμφωνα με το Δωρικό πρότυπο. Οι κάτοικοι του νησιού κατέφυγαν στα βουνά και σε απόκρημνες περιοχές Οι Δωριείς εγκαταστάθηκαν στις σημαντικότερες πόλεις όπως Κνωσό, Φαιστό, Γόρτυνα, Τύλισο, Χερσόνησο, Κυδωνία και Σητεία Δημιουργούνται οι πόλεις -κράτη που οχυρώνονται μέσα σε τείχη και ακροπόλεις Διοικητική διάταξη που μέχρι σήμερα στην Κρήτη είναι άγνωστη. Η Κρήτη είχε ενιαία διοίκηση με κέντρο την Κνωσό. Οι πόλεις –κράτη έχουν τα ίδια έθιμα, ήθη, γλώσσα και θρησκεία. Αυτό όμως δεν ήταν ικανό στοιχείο που να τους ενώσει. Έτσι άρχισαν οι μεταξύ τους στρατιωτικές συγκρούσεις. των Δωρικών πόλεων βρίσκονται στον Πρινιά και στη Λατώ ( στην Κριτσά). Τα ερείπιά της Λατώ είναι διασκορπισμένα στην γύρω περιοχή. Η μοίρα των λαών που κατακτήθηκαν κρινόταν από το βαθμό της αντίστασής τους. Ο συνεχής πόλεμος της Λύκτου ή Λύττου με τους Κνωσίους είχε ως αποτέλεσμα το 220 πχ να καταστραφεί τελείως. Η Λύκτος ή Λύττος γίνεται αποικίας τους και γίνεται το κέντρο Δωρισμού στην Κρήτη.

Οι Κρήτες στους μετέπειτα και ύστερα από συνεχείς συγκρούσεις εκδωρίσθηκαν εντελώς και είχαν πλέον την ανάμιξη των υπαρχόντων φυλών. Η Κοινωνική διαίρεση των Κρητών Μετά την κατάκτηση του νησιού ,οι Δωριείς για να έχουν την δυνατότητα επιβολής και μεταφοράς της διοικητικής και οικονομικής τους επιβολής διαιρούν τους Κρήτες σε τρείς τάξεις. Την τάξη των Ελευθέρων πολιτών Απαρτίζεται από αποίκους και από ευγενείς Κρήτες και που αποτελούν την άρχουσα τάξη. Έχουν δε και την Διοίκηση της πολιτείας. Την τάξη των περιοίκων ή υπηκόων Ήταν πρώην ελεύθεροι κάτοικοι του νησιού ,κυρίως αγρότες οι οποίοι διατήρησαν τα κτήματά τους . Η ανεξαρτησία τους αυτή προέρχεται από το γεγονός ότι έδιναν μέρος του εισοδήματός τους στους Δωριείς.

Πληροφοριακά Στοιχεία για την Κρήτη από την Λίθινη εποχή μέχρι το 4 π.χ. Σελίδα 5

Ασχολούνται κυρίως με τις τέχνες ,την ναυτιλία και το εμπόριο. Την τάξη των Δούλων . Θεωρούνται όσοι υποτάχθηκαν με τη βία και οι αιχμάλωτοι του πολέμου. Σε αυτούς βρίσκουμε δύο τάξεις. Τους δούλους του Δημοσίου τους Μινωιτες και τους δούλους των ιδιωτών τους Κλαρώτες ή Αφαμιώτες. Δωρικά πολιτεύματα Οι Δωριείς μετά την κατάλυση της Μοναρχίας ιδρύουν αριστοκρατικά πολιτεύματα. Κάθε πόλη αποτελούσε δικό της κράτος , ήταν ελεύθερο είχε ίδιους νόμους ,ίδιες εορτές ,ίδιους πολιούχους θεούς, το νομισματικό σύστημα ήταν το ίδιο σε όλη την Κρήτη. ( Μονάδα ήταν ο Αργυρός στατήρας - βαρύ δίδραχμο). Κάθε πόλη είχε το δικό της νομισματοκοπείο και ιδιαίτερους τύπους επί του νομίσματος. Συνήθως βρίσκουμε την εικόνα ή τα σύμβολα της πολιούχου θεότητας της πόλεως.Οι ανώτεροι άρχοντες της πόλεων- κρατών, ονομάζονται . Γεωμετρική περίοδος ( 990 π.χ. – 700 π.χ. ) Τα ανάκτορα των Μαλλίων και της Φαιστού ξανακτίζονται . Τους επιβάλλεται όμως ο δωρικός τρόπος ζωής και η δωρική διάλεκτος αλλά τον τόνο στη πολιτική και κοινωνική ζωή τον έδιδε ο Μινωικός πολιτισμός. Την περίοδο αυτή κτίζεται από τους Δωριείς και η πόλη της «Λατώ» οχυρωμένη μέσα στα τείχη που σώζονται ακόμη και σήμερα. Το όνομά της το πήρε από τη Μητέρα του Απόλλωνα και της Άρτεμης. Το 700 π. χ αρχίζουν να ιδρύονται αποικίες και το εμπόριο αρχίζει και πάλι να αναπτύσσεται και να δημιουργεί μια νέα ανάπτυξη «Τα όργανα της Δωρικής Κρητικής πολιτείας ήσαν τρία : Α. Οι κόσμοι. Είναι οι άρχοντες που εκλέγονται από τα μεγάλα κρητικά γένη και η υπηρεσία τους διαρκεί ένα έτος. Η επανεκλογή τους στο ίδιο αξίωμα απαγορεύεται για χρονικό διάστημα τριών έως δέκα ετών. Είναι αρχηγοί του στρατού στον πόλεμο και ανώτατοι άρχοντες στην ειρήνη. Αν κάνουν παραβάσεις ή παραλήψεις τιμωρούνται με βαρύτατες ποινές. Β. Η Γερουσία ή Βουλή. Συμβουλευτικό σώμα που απαρτίζεται από τους κόσμους που επέδειξαν ικανότητα. Οι Γέροντες ήσαν ισόβιοι και ανεύθυνοι, ίσως είχαν και δικαστική εξουσία. Γ. Η εκκλησία . Συνάθροιση ελευθέρων πολιτών που μαζεύονταν σε τακτά ή άτακτα χρονικά διαστήματα για να επικυρώνουν τις αποφάσεις των Κόσμων ή των Γερόντων. Οι Δωριείς της Κρήτης όπως αναφέρει ο Αριστοτέλης «είχαν τα καλύτερα οργανωμένα συσσίτια και οι νέοι μάθαιναν τους νόμους με στίχους και μουσική».. Λατώ η Ετέρα Μετά τη Μινωική εποχή δημιουργούνται μεταξύ των άλλων στο Νομό Λασιθίου δύο πόλεις, η αρχαία πόλη «Λατώ η Ετέρα» και η «Καμάρα». Η Λατώ βρίσκεται στη θέση Γουλά ή Κουτάραντο σε μικρή απόσταση από το χωριό της Κριτσάς, καθώς και στο επίνειο του χωριού η Αρχαία πόλη «Καμάρα».εκεί που σήμερα βρίσκεται ο Άγιος Νικόλαος.Οι δύο πόλεις απέχουν μόλις λίγα χιλιόμετρα μεταξύ τους. Και στις δύο αυτές αρχαίες πόλεις έχουν σωθεί λείψανα του 3ου και 2ου π. Χ αιώνα. Στη θέση που βρίσκεται σήμερα η Αρχαία «Καμάρα» βρίσκονται αρκετά κτίσματα της αρχαίας ελληνικής εποχής. Η ανασκαφή στη θέση Γουλάς ή Κοντάραντος, στην Κριτσά , έγινε από την Γαλλική Σχολή Αθηνών το 1899 –1890 .

Πληροφοριακά Στοιχεία για την Κρήτη από την Λίθινη εποχή μέχρι το 4 π.χ. Σελίδα 6

Πολλά νομίσματα που ευρέθησαν βρίσκονται σήμερα στο Μουσείο του Αγίου Νικολάου. Όταν ήλθαν οι Δωριείς έφεραν μαζί τους το έθιμο της καύσης των νεκρών,το σίδηρο και πιθανώς νέες λατρείες. Οι παλιοί κάτοικοι ( Ετεοκρήτες) περιορίζονται στα βουνά ή καταφεύγουν στην Ανατολική Κρήτη ( Δρήρο,Λατώ) ,αλλά κυρίως στην περιοχή της Πραισού όπου διατηρούν το γλωσσικό τους ιδίωμα. Αυτό δείχνουν μεταγενέστερες επιγραφές που βρέθηκαν στην περιοχή και που είναι γραμμένες με Ελληνικά γράμματα σε ακατάλληλη γλώσσα. Οι νεκροί θάβονται σε θολωτούς τάφους ή καίγονται. Στη θρησκεία δεσπόζει η θεά της βλάστησης. Δανείζεται ιδιότητες σε θεότητες όπως Δίκτυννα, ή Βριτομάρτυς ,ή Αριάδνη ενώ ο συνοδός νεαρός θεός Βέλχανος ή Υάκινθος ταυτίζεται με τον Δία. Την περίοδο της Δωρικής Κρήτης την εποχή του σιδήρου, το νησί αποικήθηκε από τους Δωριείς. Οι Αχαιοί αφού νικούν τους Τρώες , κατά τον Θουκυδίδη ύστερα από 80 χρόνια υποτάσσονται στους Δωριείς . Όπως και η υπόλοιπη Ελλάδα έτσι και η Κρήτη υποτάσσεται στους Δωριείς. Την περίοδο αυτή του 700 π. χ κτίζεται η πόλη «Λατώ» μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Δωριείς και θα πάρει το όνομα από την μητέρα του Απόλλωνα και της Άρτεμις. Στην παραθαλάσσια περιοχή εκεί που βρίσκεται σήμερα ο Άγιος Νικόλαος κτίζεται μια άλλη πόλη με το όνομα Καμάρα ή Λατώ προς Καμάρα το επίνειο της Λατούς.Θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο που ως παραθαλάσσια περιοχή θα εξασφαλίσει την τροφοδοσία της Λατούς άλλα παράλληλα θα αναπτύξει ισχυρή ναυτική δύναμη ικανή να αντικρούσει τις επιθέσεις των διαφόρων επιδρομέων και πειρατών. Τα χρόνια περνούν οι πόλεις – κράτη στα πλαίσια της πολιτικής και οικονομικής ανάπτυξης αναπτύσσονται και δημιουργούν και ενώ οι πολίτες στα πλαίσια των κανόνων που έχουν καθορισθεί αναπτύσσονται και δημιουργούν . Και ενώ στην Κρήτη διαδραματίζονται τα γεγονότα στην δύση αρχίζουν να δημιουργούνται οι πρώτες πόλεις που στο μέλλον θα διαδραμάτιζαν ιστορικό ρόλο στη διαμόρφωση του τότε γνωστού κόσμου.

753 π.χ. Σύμφωνα με την παράδοση θεωρείται σαν χρονολογία ίδρυσης της Ρώμης. Ιδρυτής της δε θεωρείται ο Ρωμύλος Περίοδος των κλασικών χρόνων( 500 πχ – 323 πχ) 500 π.χ. Την περίοδο αυτή η Κρήτη βρίσκεται μακριά από τα γεγονότα . Ο χώρος και η τοποθεσία της Λατούς ήταν πάντα στο επίκεντρο των κατά καιρούς κατακτητών του νησιού. Για να αντιμετωπίζει τους κατά καιρούς επιδρομείς κτίστηκε πάνω στους δύο λόφους και κατασκεύασαν σημαντικά οχυρωματικά έργα για την αυτοάμυνα της πόλης

.Α.Νόμισμα Κνωσού Δίδραχμο 500/431 π.χ., με Δήμητρα ή Ήρα και Λαβύρινθο – Σβάστικα

Β. Νόμισμα Κνωσού Στατήρας 500 – 400 π.χ., με Μινώταυρο και Λαβύρινθο σβάστικα.

Πληροφοριακά Στοιχεία για την Κρήτη από την Λίθινη εποχή μέχρι το 4 π.χ. Σελίδα 7

488 π.χ. Ολυμπιονίκης στο άθλημα της Πυγμαχίας ο Διόγνητος από την Κρήτη Η πυγμή (πυγμαχία), ένα από τα παλαιότερα αθλήματα, συμπεριλήφθηκε στα ολυμπιακά αγωνίσματα το 688 π.χ. και η πυγμή παίδων εισήχθη στο ολυμπιακό πρόγραμμα το 616 π.χ. Η πυγμαχία πρωτοαναφέρεται στην Ιλιάδα, ως ένας από τους αγώνες που διοργανώθηκαν προς τιμήν του νεκρού Πατρόκλου, όπου νίκησε ο Επειός και στην Οδύσσεια στους αγώνες στο νησί των Φαιάκων(από www.fhw.gr) 480 π.χ. Και ενώ όλα εξελίσσονται δημιουργικά ,αρχίζουν ξαφνικά το 480 π. Χ οι εμφύλιοι πόλεμοι που οδηγούν στην παρακμή του Κρητικού πολιτισμού και στην καταστροφή της Λύκτου που κατά τον Πλάτωνα ,αποτελούσε ένα πρότυπο κράτος. Α Νόμισμα Γόρτυνας Αργυρός στατήρας (δίδραχμο) 480 – 430 π.χ. με Ευρώπη και το Δία μεταμορφωμένο σε ταύρο

Β. Νόμισμα Γόρτυνας Στατήρας 480-320 π.χ.

472 π. Χ Αρχαίος Κρήτας Ολυμπιονίκης Εργοτέλης ο Φιλάνωρος στο άθλημα Δόλιχος.

464 π. Χ Αρχαίος Κρήτας Ολυμπιονίκης Εργοτέλης ο Φιλάνωρος στο άθλημα Δόλιχος 456 π. χ Αρχαίος Κρήτας Ολυμπιονίκης Ικαδίων στο άθλημα στάδιο παίδων.

448 π. χ Αρχαίος Κρήτας Ολυμπικονίκης Αιγίδας στο άθλημα στον δόλιχο 450 π.χ. Την περίοδο αυτή το ηφαίστειο της Σαντορίνης ενεργοποιείται εκ νέου και οι μεγάλοι σεισμοί που γίνονται καταστρέφουν και πάλι τον Μινωικό πολιτισμό. Την ίδια εποχή ο Ανδρότιμος ένας από τους άρχοντες της Λατούς και παράλληλα γνώστης της ναυτικής τέχνης πηγαίνει μαζί με την οικογένεια του στην Πέλλα της Μακεδονίας . Έχοντας την εμπειρία από τη διοίκηση στην Λατώ και τις ικανότητες και γνώσεις που φέρει μαζί του ,γίνεται σύμβουλος του Μακεδόνα Βασιλιά Φιλίππου του Β΄. Μαζί με την οικογένεια και ο γιός του Ανδρότιμου ,ο Νέαρχος Ήταν συνομήλικος και συμμαθητής με τον Αλέξανδρο του Φίλιππου ΙΙ. Με την γνωριμία και την συναναστροφή των δύο παιδιών αναπτύχθηκε πραγματική και ειλικρινής φιλία που θα παραμείνει σταθερή και συνεχής μέχρι τον θάνατο του Αλέξανδρου Είχαν την ευτυχία να έχουν δάσκαλο τον Αριστοτέλη. Ο Αλέξανδρος θαυμάζει το πνεύμα, το ήθος και τις αρετές του Νεάρχου και όταν αργότερα διαδέχθηκε στο θρόνο και ετοίμασε τη μεγάλη εκπολιτιστική εκστρατεία στα βάθη της Ασίας και του ανέθεσε την αρχηγία του στόλου, με την εντολή να εξερευνήσει το ναυτικό δρόμο από τις εκβολές του Ινδού ποταμού μέχρι τον Ευφράτη. Ο Νέαρχος κατά τη διάρκεια του ταξιδιού συναντήθηκε στη Καρμανία με τον Μέγα Αλέξανδρο, που ακολουθούσε παράλληλη πορεία, μέχρι τον Περσικό κόλπο, με σκοπό να φτάσει στη Σούσα, μέσω του Πασιγρίτα ποταμού. Πολύτιμες επιστημονικές πληροφορίες και εντυπώσεις από τις εξερευνήσεις του περιέγραψε στο έργο «Παράπλους». Από τα Σούσα ο Νέαρχος πήγε στη Βαβυλώνα. Συσκέφτηκε με τον Μέγα Αλέξανδρο και αποφασίστηκε να συνεχιστεί η εκστρατεία του στα παράλια της Μεσογείου. Το ταξίδι όμως αυτό ματαιώθηκε ,γιατί πέθανε ο Αλέξανδρος. Στην πορεία αυτή ο Νέαρχος και πολλοί άλλοι Κρητικοί βρίσκονται και

Πληροφοριακά Στοιχεία για την Κρήτη από την Λίθινη εποχή μέχρι το 4 π.χ. Σελίδα 8

πολεμούν στο πλευρό του Αλέξανδρου. Κάθε μια πολιτεία μοναχή της ή με συμμαχία άλλων επέδραμε με μανία εναντίον κάποιας άλλης. Οι συνέπειες των πολέμων αυτών υπήρξαν καταστροφικές. Πολλές Κρητικές πόλεις εξαφανίστηκαν παντελώς και δεν ξανακατοικοίθηκαν. Όσοι από τους κατοίκους της Λατούς, ύστερα από κάποια τέτοια καταστροφή ή πειρατική επιδρομή επέζησαν, φημολογείται ότι κατοίκησαν στην Κριτσά αφού τη ξανάκτισαν αφού την βρήκαν εντελώς κατεστραμμένη από μεγάλη πυρκαγιά ή τρομερό σεισμό. Η Κρήτη βρίσκεται μακριά από τα γεγονότα που διαδραματίζονται και αποφασίζει να μην συμμετέχει στους αγώνες κατά των Περσών ύστερα από υπόδειξη του Μαντείου των Δελφών αλλά θα πρέπει να ήταν ο ουσιαστικός λόγο λόγω οικονομικών πόρων. Είναι η περίοδος που λόγω των οικονομικών δυσκολιών και οι Κρήτες αρχίζουν να πολεμούν μισθοφορικά στον Αθηναϊκό στρατό όπως και στον στρατό του Ιουλίου Καίσαρα. Α. Νόμισμα Λυττου Αργυρός στατήρας 450-400 π.χ. , με αετό και κάπρο.

Β. Νόμισμα Ραύκου Αργυρός στατήρας 450/300 π.χ., με τον ίππιο Ποσειδώνα

448 π.χ. Κρήτας Ολυμπιονίκης Αιγείδας, στο Δόλιχος.

430 π.χ.

Νόμισμα Γόρτυνας Δίδραχμο , 430 π.χ.

Νόμισμα Γόρτυνας Στατήρας 430 π.χ.

Νόμισμα Γόρτυνας Αργυρή Δραχμή, 430 π.χ., με Ευρώπη και το Δία με μορφή Ταύρου

Νόμισμα Ραύκου Στατήρας 430 π.χ., με το θεό της θάλασσας Ποσειδώνα τρίαινά του.

ίππιο και την

Πληροφοριακά Στοιχεία για την Κρήτη από την Λίθινη εποχή μέχρι το 4 π.χ. Σελίδα 9

Ο Ποσειδώνας, σύμφωνα το Διόδωρο Σικελιώτη ήταν εν ζωή άνθρωπος στην Κρήτη και μάλιστα αρχικά δάμαζε άλογα και γι αυτό λέγονταν και «ίππιος». Κατόπιν ο πατέρας του (ο Κρόνος) του ανέθεσε να κάνει ναυτικές εργασίες και επειδή αυτά τα έκανε πολύ καλά, μετά το θάνατο και τη μετάστασή του στους ουρανούς θεοποιήθηκε, ανακηρύχθηκε θεός της θάλασσας. Δηλαδή εδώ έγινε κάτι ως έγινε και με την ανθρώπινη και μεταφυσική φύση του Χριστού, του Αγίου Νικολάου κ.τ.λ.

Νόμισμα Ραύκου Στατήρας ,430 - 300 αι. π.χ. με το θεό της θάλασσας, τον Ποσειδώνα να ιππεύει άλογο και την τρίαινά του (Alpha bank).

400 π.χ. Ο μύθος του Μινώταυρου. Αργυρός στατήρας της Κνωσού Οι παραστάσεις των δύο πλευρών στα νομίσματα της κρητικής πόλης Κνωσού συνδέονται με τους άθλους του Θησέα. Στη μία πλευρά ο φοβερός Μινώταυρος, το ανθρωπόμορφο τέρας που σκότωσε ο ήρωας και στην πίσω πλευρά ο λαβύρινθος, το περίπλοκο οικοδόμημα από το οποίο κατάφερε και βγήκε ξετυλίγοντας το κουβάρι που του έδωσε η Αριάδνη

Νόμισμα Κνωσού 400 – 350 π.χ., με κεφαλή Απόλλωνα και το Μίνωα ένθρονο πάνω σε λαβύρινθο;

Νόμισμα Άπτερας 400 – 300 π.χ.

Νόμισμα Πραισού, 400 π.χ., με τον κρηταγενή Δία αετοφόρο και ένθρονο . Από την άλλη η αίγαγρος Αμάλθεια, τροφός του στο Δικταίο άντρο .Στην Πραισό, σύμφωνα με τον Στράβωνα, υπήρχε ιερό του Δικταίου Δία.

396 π.χ. Κρήτας Ολυμπιονίκης ….....ώνιος στο Δόλιχος, 384 π.χ. Κρήτας Ολυμπιονίκης Σωτάδης στο Δόλιχο, 99η Ολυμπιάδα Ο μακρός δρόμος, μήκους άνω των 2 σταδίων, εν αντιθέσει προς τον δρόμο του σταδίου.Δόλιχος» είναι η ονομασία αγώνα και ανήκει σ’ έναν αγώνα δρόμου (4.700μ) της αρχαιότητας 356 π.χ. Ολυμπιονίκης στο άθλημα Στάδιον ο Πώρος από τα Μάλια της Κρήτης

Πληροφοριακά Στοιχεία για την Κρήτη από την Λίθινη εποχή μέχρι το 4 π.χ. Σελίδα 10

Οι Αγώνες ήταν μόνο τοπικοί και διεξαγόταν μόνο ένα αγώνισμα, η κούρσα του σταδίου. Ο Παυσανίας μνημονεύει τους κατοίκους της Ήλιδας, οι οποίοι από τα πανάρχαια χρόνια είχαν κτίσει ναό προς τιμή του Κρόνου. Όταν γεννήθηκε ο Δίας, οι Ιδαίοι Δάκτυλοι ήρθαν από την Κρήτη στην Ήλιδα και έκαναν αγώνα δρόμου για να διασκεδάσει λίγο ο βρεφικός Δίας. Ο μεγαλύτερος από αυτούς, ο Ηρακλής (όχι ο συνώνυμος ήρωας), έβαλε τους άλλους αδερφούς του, τον Παιωναίο, τον Επιμήδη, τον Ιάσιο και τον Ίδα να τρέξουν, και μετά τη λήξη των αγώνων, ο Ιδαίος Ηρακλής στεφάνωσε τους νικητές με κλαδί άγριας ελιάς, ένα δέντρο που είχε φέρει από την χώρα των Υπερβορείων.(από Βικιπαιδεια) 350 π.χ. Στον στρατό του Αλεξάνδρου υπηρέτησαν ο Ομβρίων που αργότερα έγινε στρατηγός καθώς και ο Νέαρχος από την πόλη Λατώ που και αυτός έγινε ο Ναύαρχος του στόλου του Μ.Αλέξανδρου

Νόμισμα Κνωσού Αργυρός στατήρας 350-280 π.χ. με την Ήρα και σχεδιάγραμμα των διαδρόμων του Λαβύρινθου Λόγω των συχνών επιθέσεων που είχαν αρχίσει μεταξύ τους οι πόλεις –κράτη της Κρήτης ,αρχίζουν να συνάπτονται συνθήκες μεταξύ τους οι πόλεων . Μια τέτοια συνθήκη έχουμε τον 3ο πχ αιώνα μεταξύ των πόλεων Λατούς και Ολούντας.

Νόμισμα Κυδωνίας Αργυρή δραχμή 350 – 320 π.χ. Με Αθηνά και Κύδωνα μωρό που θηλάζει τη μάνα του λύκαινα

Νόμισμα Φαιστού Αργυρός στατήρας , 350 π.χ., με την Ευρώπη να χαϊδεύει το Δία υπό μορφή ταύρου και τον Ερμή

Νόμισμα Φαιστού Στατήρας, 350 – 300 π.Χ., με τον Τάλω και τη σκύλα Λαίλαπα 330 π.χ.

Πληροφοριακά Στοιχεία για την Κρήτη από την Λίθινη εποχή μέχρι το 4 π.χ. Σελίδα 11

Νόμισμα Φαιστού Αργυρή δραχμή (όμοιο είναι και δίδραχμο) 330-320 π.χ., με τον Ηρακλή τα κλέβε τα μήλα των εσπερίδων και τον ταύρο Κρήτης

Νόμισμα Πολυρήνιου, 330-280 π.χ.

327 π.χ. Ο Μέγας Αλέξανδρος όταν έκανε την εκστρατεία στην Ινδία ανέθεσε στον Νέαρχο την διοίκηση του στόλου .

325 π.χ. Τον διάπλουν προς την Ινδία ο Νέαρχος πραγματοποίησε μέσα σε δύο μήνες από τον Σεπτέμβρη μέχρι τον Δεκέμβρη του 325 π.χ.

Νόμισμα Πραισού Ημίδραχμο , 325-270 π.χ. .-Με Ρέα, μάνα του Δία και τη νύμφη μέλισσα,τροφό του Δία

Νόμισμα Φαιστού , Αργυρή δραχμή,325-270 π.χ. με Ευρώπη ή Δήμητρα και ταύρο Κρήτης.

324 π. χ Ο Μ. Αλέξανδρος ανέθεσε την αρχηγία του στόλου, με την εντολή να εξερευνήσει το ναυτικό δρόμο από τις εκβολές του Ινδού ποταμού μέχρι τον Ευφράτη και να ερευνήσει τις άγνωστες παράλιες χώρες από τις εκβολές του Ινδού ποταμού μέχρι τον Περσικό κόλπο και τις εκβολές του Ευφράτη και του Τίγρητα στη Μεσοποταμία.

323 π.χ. Οι εμφύλιοι πόλεμοι μεταξύ των πόλεων – κρατών είχε ως αποτέλεσμα να επικρατήσει αναρχία και δόθηκε η ευκαιρία στην Κνωσό και στη Γόρτυνα να υποτάξουν όλη την Κρήτη.Οι Κίλικες πειρατές αξιοποιώντας τον εμφύλιο καταλαμβάνουν το λιμάνι επίνειο της Λατούς.Για να αντιμετωπίσουν την κατάσταση που δημιουργήθηκε αρχίζουν να συνεννοούνται οι γειτονικές πόλεις. Η πιο χαρακτηριστική είναι η Ένωση των Ορέων στη νοτιοδυτική Κρήτη και το Κοινόν των Κρηταίων .Η ύπαρξη των πόλεων μαρτυρούν οι διάφορες συνθήκες που έχουν υπογραφεί μεταξύ των πόλεων. ΤΟ ΚΟΙΝΟ ΤΩΝ ΚΡΗΤΩΝ Στους ελληνιστικούς χρόνους οι ανεξάρτητες κι αυτόνομες ελληνικές πόλεις του νησιού κάνουν εσωτερικές συμμαχίες μεταξύ τους και εξωτερικές μ' άλλες πόλεις και καταρτίζουν το "κοινό των Κρητών" με έδρα την ΚνωσόΤο κοινό των Κρητών («Κοινόν Κρηταιέων») πρέπει να ξεκίνησε ως θεσμός, όταν διαιρέθηκε η Κρήτη σε κράτη-πόλεις, προκειμένου να αντιμετωπίζει θέματα συνοριακών διαφορών (κάτι ως οι αμφικτιονίες) και συμμαχικών υποθέσεων, όπως δείχνει μια σωζόμενη επιγραφή συνθήκης του 3 αι. π.Χ. Στην επιγραφή αυτή αναφέρονται οι πόλεις: Γόρτυς, Κνωσός, Φαιστός, Λύττος, Ραύκος, Ιεράπυτνα, Ελεύθερνα, Άπτερα, Πολυρρηνία, Σύβριτα, Λάππα, Αξός, Πριανσός, Αλλαρία, Αρκάδες, Κεραία, Πραισός, Λατώ, Βιάννος, Μάλλα, Ερώνος, Χερσόνησος, Απολλωνία, Έλυρος, Υρτακίνα, Ελτυνία, Ανώπολις, Αραδήν, Ιστρών και Τάρρα. Δεν αναφέρονται οι πόλεις Φαλάσαρνα,* Ολούς, Ίτανος, Κυδωνία κ.α.Το κοινό των

Πληροφοριακά Στοιχεία για την Κρήτη από την Λίθινη εποχή μέχρι το 4 π.χ. Σελίδα 12

Κρητών έκοψε νομίσματα επί Ρωμαιοκρατίας, κάτι που δείχνει ότι ο σκοπός του δεν ήταν απλώς μια απλή αντιπροσωπία ή μια επιτροπή που συνεδρίαζε μόνο για επίλυση συνοριακών διαφορών, αλλά ένα όργανο με αποφασιστικές οικονομικές και στρατιωτικές αρμοδιότητες.

320 π.χ.

Νόμισμα Γόρτυνας Δίδραχμο , 320-270 π.χ. με Ευρώπη και το Δία με μορφή ταύρου Στατήρας

Νόμισμα Γόρτυνας Δραχμή , 320-270 π.χ. με Ευρώπη και το Δία με μορφή ταύρου

Νόμισμα Γόρτυνας Στατήρας , 320 π.χ.

Νόμισμα Γόρτυνας Στατήρες , 320-270 π.χ. .Με Δία υπό μορφή ταύρου και την Ευρώπη νύφη – κάτω από δέντρο,

Νόμισμα Γόρτυνας Στατήρες , 320-270 π.χ. Με Δία υπό μορφή ταύρου και την Ευρώπη νύφη - κάτω από δέντρο,

Νόμισμα Κυδωνίας, 320 - 270 π.χ. με Ήρα ή Άρτεμη και Κύδωνα

Πληροφοριακά Στοιχεία για την Κρήτη από την Λίθινη εποχή μέχρι το 4 π.χ. Σελίδα 13

Νόμισμα Κυδωνίας, 320 - 270 π.χ., με Άρτεμη και Κύδωνα ή Απόλλωνα τοξότη

Νόμισμα Κυδωνίας, 320 - 270 π.χ. με Άρτεμη και Κύδωνα ή Απόλλωνα τοξότη

Νόμισμα Κυδωνίας 320 – 280 π.χ., με νέα/νέο και Κύδωνα

Νόμισμα Λύττου Αργυρός στατήρας , 320-270 π.χ.

Νόμισμα Λύττου Αργυρός στατήρας , 320-280 π.χ.

Νόμισμα Λύττου Αργυρός στατήρας , 320-270 π.χ. , με αετό και κάπρο

Νόμισμα Λύττου Ημίδραχμο 320-280 π.χ.

Νόμισμα Λύττου Αργυρός στατήρας , 320-270 π.χ. , με αετό και κάπρο.

Πληροφοριακά Στοιχεία για την Κρήτη από την Λίθινη εποχή μέχρι το 4 π.χ. Σελίδα 14

Νόμισμα Λύττου Αργυρός στατήρας 320-270 π.χ. με αετό και κάπρο

Νόμισμα Λύττου Αργυρός στατήρας 320-270 π.χ. , με αετό και κάπρο 300 π.χ. Κοινό των Κρητών Το κοινό των Κρητών («Κοινόν Κρηταιέων») ξεκίνησε ως θεσμός κατά τον 4/3ο αι. π.χ. προκειμένου να αντιμετωπίζει θέματα συνοριακών διαφορών (κάτι ως οι αμφικτιονίες), αλλά και συμμαχικών υποθέσεων, όπως δείχνει μια σωζόμενη επιγραφή συνθήκης του 3 αι. π.χ. Στην επιγραφή αυτή, που κατ' άλλους είναι του 183 π.χ., αναφέρονται οι πόλεις.Οι πόλεις αυτές ήσαν Γόρτυς, Κνωσός, Φαιστός, Λύττος, Ραύκος, Ιεράπυτνα, Ελεύθερνα, Άπτερα, Πολυρρηνία, Σύβριτα, Λάππα, Αξός, Πριανσός, Αλλαρία, Αρκάδες, Κεραία, Πραισός, Λατώ, Βιάννος, Μάλλα, Ερώνος, Χερσόνησος, Απολλωνία, Έλυρος, Υρτακίνα, Ελτυνία, Ανώπολις, Αραδήν, Ιστρών και Τάρρα. Είχε εκλεγεί κοινός εκπρόσωπος τους που ονομαζόταν Κρητάρχης ( Κρητάρχας Κρηταιέων). Οι αρμοδιότητες του ήταν να χαράσσει κοινή εξωτερική πολιτική και να προσπαθεί στην εμπέδωση της ειρήνης μεταξύ των πόλεων – κρατών που είχαν υπογράψει τη συνθήκη. Για να υλοποιήσει το σκοπούς που του είχαν αναθέσει διέθετε Κοινό νόμισμα. Διέθετε κοινό δικαστήριο (Κοινοδικιον) και ειδική νομοθεσία το « Διάγραμμα» των Κρητών θεσμός περίπου σαν αυτόν που σήμερα έχει το Δικαστήριο της Χάγης. Ο θεσμός αυτός κατάφερε να διατηρηθεί και στους ελληνιστικούς χρόνους αλλά και την εποχή της Ρωμαιοκρατίας ως και την Α βυζαντινή εποχή.

Νόμισμα Κνωσού Αργυρός στατήρας , 300-280 π.χ., με κεφαλή νέου και λαβύρινθο (σβάστικα)

Νόμισμα Κνωσού Ασημένιο τετράδραχμο , 300 – 270 π.χ., με κεφαλή Απόλλωνα; και διάγραμμα διαδρόμων Λαβύρινθου

Νόμισμα Κνωσού Ασημένιο Τετράδραχμο 300-280 π.χ., με την Ήρα ή Δήμητρα και διάγραμμα διαδρομών Λαβύρινθου

Πληροφοριακά Στοιχεία για την Κρήτη από την Λίθινη εποχή μέχρι το 4 π.χ. Σελίδα 15

Νόμισμα Kνωσού Αργυρό τετράδραχμο ( όμοιας όψης είναι και δίδραχμο) 300 – 270 π.χ., με την Ήρα ή Δήμητρα και σχεδιάγραμμα διαδρομών Λαβύρινθου σβάστικα

Νόμισμα Αξού Αργυρός στατήρας , 300-280 π.χ., με κεφαλή Διόνυσου και τρίποδα

Νομίσματα Αξού με Διόνυσο, 300-67 π.χ.

Νόμισμα Γόρτυνας Αργυρός στατήρας γύρω στα 300 π.χ. με Ευρώπη στο πλάτανο

Νόμισμα Ιεράπυτνας, 300 – 200 π.Χ. Με κεφαλή Δία, Φοίνικα και αετό, σύμβολο Δία

Νόμισμα Φαιστού Αργυρός στατήρας , 300-280 π.χ. με Tάλω,

Πληροφοριακά Στοιχεία για την Κρήτη από την Λίθινη εποχή μέχρι το 4 π.χ. Σελίδα 16

Αργυρός Ολούς στατήρας ,300-280 π.χ., ένθρονος Δίας.

290 π.χ.

Νόμισμα Συβριτίων Αργυρός στατήρας , 290 π.χ. με το Διόνυσο που με μορφή πάνθηρα απάγει την Αριάδνη από τη Νάξο και τον Ερμή, κηδεμόνα του Διόνυσου 280 π.χ.

Νόμισμα Φαιστού Αργυρός στατήρας, 280 π.χ., με τον Τάλω να κρατά πέτρα, για να την εξαποστείλει κατά των εχθρικών καραβιών και τον ταύρο Κρήτης (Ποσειδώνας), πατέρα Μινώταυρου.

204 π.χ. Σε ψηφίσματα που εκδόθηκαν με παρέμβαση του βασιλιά της Μακεδονίας, Φιλίππου Ε΄, για αναγνώριση ασυλίας στο ιερό του Διονύσου και προστασία των πολιτών της μικρασιατικής πόλης Τέω από κρητικές πειρατικές επιδρομές, αναφέρονται δύο πόλεις «Λατίων» και «Λατίων των προς Καμάρα». Αυτό οδήγησε στην άποψη ότι υπήρχαν δύο πόλεις ανεξάρτητες με ισχυρούς δεσμούς. Σήμερα είναι περισσότερο αποδεκτή η άποψη ότι πρόκειται για μια πόλη, τη Λατώ, με επίνειο την Καμάρα που λανθασμένα επικράτησε να ονομάζεται Λατώ προς Καμάρα 205 π.χ. Ο Πρώτος Κρητικός Πόλεμος (205 π.χ. - 200 π.χ. ) έφερε αντιμέτωπους τον βασιλιά της Μακεδονίας, Φίλιππο Ε', την Αιτωλική Συμπολιτεία, τις πόλεις της Κρήτης Ιεράπυτνα , Ολούς και Σπαρτιάτες πειρατές , Φίλιππος Ε', Δικαίαρχο, Νικάνωρ ο Ελέφαντας με αρχηγούς τους από τη μία πλευρά , με τις δυνάμεις της Ρόδου από την άλλη με αρχηγούς τους Άτταλο Α',Θεοφιλίσκο, Κλεοναίος και με την οποία αργότερα συμμάχησε ο Άτταλος Α' της Περγάμου, το Βυζάντιο, η Κύζικος, η Αθήνα και η Κνωσός.

202 π.χ., Η Ρόδος και οι σύμμαχοί της, Πέργαμος, Κύζικος και Βυζάντιο, ένωσαν τους στόλους τους και νίκησαν στην τον Φίλιππο ,αλλά κατόρθωσε να επιβάλλει την πολιτική του.

200 π. Χ Ο Κοζάκος επιτιθέμενος και πάλι κατά της Αθήνας , ο Φίλιππος απέρριψε α Skoul το τελεσίγραφο των Ρωμαίων που τον προειδοποιούσε να σταματήσει να επιτίθεται κατά των ελληνικών πόλεων. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την είσοδο της Ρώμης στον πόλεμο την ίδια χρονιά. Με τον τρόπο αυτό ο Κρητικός Πόλεμος φτάνει στο τέλος του.

Πληροφοριακά Στοιχεία για την Κρήτη από την Λίθινη εποχή μέχρι το 4 π.χ. Σελίδα 17

Νόμισμα με τη μορφή του Φιλίππου Ε', βασιλιά της Μακεδονίας.

201 π.χ Η Όλους ( σημερινή Ελούντα) συμμάχησε με τη Ρόδο, άλλα στη συνέχεια υποτάχθηκε στη Λατώ, την οποία ανταγωνιζόταν ήδη από τον 5ο αιώνα. Απο το 260 π.χ. υπήχθη στην Κνωσό και αργότερα δεν πήρε μέρος στο Κοινό των Κρηταιέων. Το 20 και η Ιεράπυτνα μεταστράφηκε και συμμάχησε με τη Ρόδο, η οποία προσπαθούσε να καταστείλει την πειρατεία.

200 π.χ. «Οι κοπές των απομιμήσεων των αθηναϊκών νομισμάτων ξεκίνησαν γύρω στα 200 π.χ. μετά τον Α' Μακεδονικό πόλεμο των Ρωμαίων εναντίον του Φιλίππου του Ε', όπου οι Αθηναίοι και οι Κρήτες συμμάχησαν στο πλευρό της Ρώμης. Για την πληρωμή των στρατευμάτων τους, οι Κρήτες έκοψαν τετράδραχμα, απομιμήσεις των αθηναϊκών νομισμάτων. Τα τετράδραχμα αυτά έφεραν το όνομα και συνήθως το σύμβολο της πόλης. Οι πόλεις που έκοψαν τέτοια νομίσματα είναι η Κνωσός, η Κυδωνία, η Γόρτυνα, η Ιεράπυτνα, η Λάππα, η Πολυρρήνεια και η Πρίανσος.

–(από www.nagref-cha.gr)»

Νόμισμα Κνωσού, 200 – 67 π.χ., με Δία ή Μίνωα και αετό,

Νόμισμα Γόρτυνας 200-67 π.χ. Δίδραχμο με κεφαλή Δία και το Δία υπό μορφή ταύρου απάγει την Ευρώπη από το νησί της Φοινίκης και τη μεταφέρει στην πλάτη του στην Κρήτη, στη Γόρτυνα και στο Δικταίο άντρο

Νόμισμα Γόρτυνας Τετράδραχμο 200 π.χ., με το Δία, εγγονό της Γαίας και τη θεά Γαία στον κήπο των Εσπερίδων να κρατά τη θεά Νίκη. Το κήπο Εσπερίδων χάρισε η Γαία στο Δία στους γάμους του στην Κρήτη με την Ήρα.

Νόμισμα Πολυρήνιου Ημίδραχμο, 200 - 100 π.χ., με Δίκτυννα 185 π.χ. η Ιεράπυτνα συνήψε φιλικές σχέσεις με τον Ευμένη Β’ της Περγάμου

Πληροφοριακά Στοιχεία για την Κρήτη από την Λίθινη εποχή μέχρι το 4 π.χ. Σελίδα 18

193 π.χ. Υπογράφεται άλλη συνθήκη μεταξύ Ιωνίας Τέω και των δύο πόλεων της Λατούς ,Λατώ η Ετέρα και Καμάρα ( Λατώ προς Καμάρα) το 193 πχ, σχετική με την ασυλία του Διονύσου. Ο Γάλλος ιστοριοδίφης στην έρευνά του αναφέρεται ότι τα όρια της πόλης Λατώ, άρχιζαν από τις εκβολές του Ξηροποτάμου ο οποίος χύνεται στη θάλασσα ανατολικά της γέφυρας Φρουζή, από εκεί ανέβαιναν στα υψώματα οπού σήμερα είναι η Μονή της φανερωμένης, περνούσαν από το χωριό Μεσελέροι , βόρεια της Καλαμαύκας, τρία χιλιόμετρα βόρεια από τα Μάλια και από την κορφή Σκαφιδάρα ( 1673 μ) ανέβαιναν στην υψηλότερη κορφή της Δίκτης « Λάζαρος» ( 2.155 μ) και δυτικά του Οροπεδίου Καθαρού από την τοποθεσία « Φαζή πέτρα» και «Σταυρός» κατέβαινε στην κοίτη του ποταμού Χαυγά που εκβάλει προς το οροπέδιο του Λασιθίου. Από εκεί από τη Χαράδρα Μέσα και Έξω Ποτάμων, του χωριού Αδριανού, Λιμιώτικης Κεφάλας, των Χωριών Λουσέστο, Καλού Λάκου και της κουφής του όρους Οξά, κατέβαινε βόρεια του χωριού Ελληνικά και κατέληγαν προς τη θάλασσα από τη πλευρά του ακρωτηρίου.

170 π.χ. Το έτος αυτό έχουμε την συνθήκη μεταξύ της Λατούς και Ευμενούς της Περγάμου.

155 π .Χ Ο Δεύτερος Κρητικός Πόλεμος 155 π.χ. έως 153 π.χ. έφερε αντιμέτωπες τις πόλεις της Κρήτης με τη Ρόδο. Το 201 π.χ. με το πέρας του Πρώτου Κρητικού Πολέμου αρκετές πόλεις της Κρήτης τέθηκαν υπό την επιρροή της Ρόδου στην ανατολική Κρήτη της και επέτρεψε να μειώσει το φαινόμενο της πειρατείας στην περιοχή,. Οι επιθέσεις όμως δεν έπαψαν να υπάρχουν γεγονός που που οδήγησε στο Δεύτερο Κρητικό Πόλεμο. Φαίνεται πως οι Κρήτες και οι Ρόδιοι ήρθαν αντιμέτωποι τουλάχιστον σε μια μάχη, κατά την οποία ο στρατηγός των Ροδίων, ο Αριστοκράτης δεν κατάφερε να νικήσει τους Κρητικούς. Για να αντιμετωπίσει την κατάσταση η Ρόδος προστρέχει στη Ρώμη κι ζητάν τη διαμεσολάβησή της.Αυτό γίνεται το 153 π.χ., όταν καταλαμβάνουν τη Σίφνου οι Κρήτες και λεηλατούν τους ναούς τους.

145 π. χ η Ιεράπυτνα κατέστρεψε τη γειτονική της Πραισό και την ενσωμάτωσε στη δική της επικράτεια μέχρι το 140 π.χ. Αρχίζει η άνοδος της Ιεράπυτνας και η εξέλιξή της σε μια από τις σημαντικότερες κρητικές πόλεις . Στην επικράτειά της περιήλθαν επίσης η Λάρισα και η Ώλερος.

144 π. χ Η πειρατεία είχε λάβει τεράστιες διαστάσεις . Οι πειρατές κατέλαβαν τη Σελευκία που ανήκε στη Κιλικία. Ο Βασιλιάς του Πόντου είχε συμμαχήσει μαζί τους και στην περιοχή οι Ρωμαίοι δεν είχαν ναυτική δύναμη.Οι πειρατές της Κιλικίας βρίσκονται απόλυτοι κυρίαρχοι των θαλασσών ακολύτως κτυπούν τα παράλια και όλα τα νησιά της Μεσογείου και προέβησαν στην ασυλία άπειρα ιερά.Οι πειρατές προσβάλλουν και τα ιταλικά παράλια με αποτέλεσμα να κηρύξουν το 78 π.χ. τακτικό εναντίων τους πόλεμο.

134 π. χ Νέα συνθήκη το 134 π.χ. υπογραφής συμμαχίας μετά της Κνωσού και Ολούντας. Οι παραπάνω συνθήκες βεβαιώνουν πως η Λατώ ήταν μια σεβαστή και πανίσχυρη δύναμη ,που την υπολόγιζαν σημαντικές πολιτείες της εποχής. Ο πληθυσμός της Λατούς έχει αυξηθεί σημαντικά γύρω στις 10.000 έως 15.000 κατοίκους. Οι κάτοικοι της όμως δεν ζούσαν πολλά χρόνια διότι διάφορες επιδημίες και οι κακές συνθήκες διαβίωσης τους αποδεκάτιζαν. Το νεκροταφείο της Λατούς δεν βρέθηκε. Εικάζεται ότι ή έκαιγαν τους νεκρούς ή τους έθαβαν κάπου στην περιοχή του Σταυρού του Αγίου Νικολάου όπου βρίσκεται εκτεταμένο παλιό νεκροταφείο. Σε ανασκαφές κατά καιρούς σ’ αυτό το χώρο ,συναντώνται παμπάλαια μνήματα, κυρίως όμως Ρωμαϊκής εποχής ( 1ον π. Χ – 5ο μ. Χ αιώνα).

122 π.χ. Η γειτνίαση με την Ίτανο οδηγούσε συνεχώς σε εχθροπραξίες .Ο Λόγος ήταν οι διαφορές τους για τα όρια των δυο περιοχών.

Πληροφοριακά Στοιχεία για την Κρήτη από την Λίθινη εποχή μέχρι το 4 π.χ. Σελίδα 19

Οι διαφορές τους ρυθμίστηκαν μόνο το 112/111 π. Χ. μετά από τις συνεχείς προσπάθειες των Ρωμαίων 98 π.χ.

Νόμισμα Kοινό Kρητών. Χάλκινος σηστέρτιος (=4 ασσάρια) επί Tραϊανού (98117μ.X.). Με προτομή του αυτοκράτορα και την απαγωγή της Eυρώπης από τον ταύρο-Δία.

78.π. χ Οι πειρατές προσβάλλουν και τα ιταλικά παράλια με αποτέλεσμα να κηρύξουν στους Κρήτες ,τακτικό εναντίων τους πόλεμο. Η Ρώμη ζήτησε από τους Κρητικούς να σταματήσουν την διευκόλυνσή τους. Δεν συμμορφώνονται με αποτέλεσμα η Ρώμη να βρει αφορμή να τιμωρήσει τους Κρητικούς στέλνοντας τον ύπατο Μάρκο Αντώνιο. Πριν επιτραπεί ο πόλεμος στον Πομπήιο, ο Μάρκος Αντώνιος επιχείρησε να ταπεινώσει τους κατοίκους αλλά ηττήθηκε από τους στρατηγό Λασθένη και τον στρατηγό Πανάρη που είχαν αναλάβει την άμυνα του νησιού.

74 π. χ Γίνεται ναυμαχία κοντά στο νησί Δία το 74 π.χ. ,προτού τα Ρωμαϊκά πλοία να φτάσουν στην Κρήτη και ο στόλος διαλύθηκε . Ο Μάρκο Αντώνιο μόλις κατόρθωσε να σωθεί. Ρωμαϊκή περίοδος (67 π.χ. – 330 μ.Χ.) Δεν γλίτωσε ούτε η Κρήτη από την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία όπου λόγω της γεωγραφικής της θέσης έγινε “πόθος” της Ρώμης από πολύ νωρίς. Εκείνη την εποχή ήρθε και ο χριστιανισμός στην Κρήτη από εμπόρους που παραβρέθηκαν στα Ιεροσόλυμα την πεντηκοστή στο κήρυγμα του Πέτρου. Ο Απόστολος Παύλος ήταν αυτός που δίδαξε τον Χριστιανισμό στο νησί και ο μαθητής του Τίτος συνέχισε το έργο του.

68.π.Χ Η Ιεράπυτνα είναι η τελευταία από όλες τις κρητικές πόλεις που το 68/67 π.χ. υποτάχθηκε στους Ρωμαίους 69 π.χ. Ο ύπατος Κόιντος Καικίλιος Μέτελλος εκστρατεύει στην Κρήτη και αποβιβάζεται στο δυτικό μέρος του νησιού. Την άμυνα του νησιού είχαν αναλάβει οι στρατηγοί Λασθένης και Πανάρης .Παρόλη την αντίσταση των Κρητών δεν κατάφεραν κρατήσουν το νησί ανεξάρτητο. Ο ρωμαίος ύπατος Μέτελλος που επονομάστηκε «Κρητικός» ,κατακτά όλη την Κρήτη και καίει και καταστρέφει τις πόλεις που αντιστάθηκαν. Η ρωμαϊκή σύγκλητος αξίωσε την παράδοση των Κρητών ηγετών, 300 ομήρων, των πλοίων και μεγάλο χρηματικό πρόστιμο ως πολεμική αποζημίωση, πράγμα που οι Κρήτες δεν το δέχτηκαν. Αυτό είχε ως συνέπεια τον τριετή πόλεμο που ξεκίνησε η Ρώμη για να υποτάξει την Κρήτη, ο οποίος έληξε με την υποταγή της Κρήτης Η βουλή της Ρώμης ,αναγκάστηκε να αναθέσει στον Πομπήιο τη στρατηγεία του πειρατικού πολέμου. Ο Πομπήιος ανακηρύχθηκε στρατηγός των δυνάμεων στη γη και στη θάλασσα. Ξεκινώντας από την Σικελία και τη Σαρδηνία κατέβηκε στην ελληνική θάλασσα που ήταν το κύριο ορμητήριο των πειρατών. Ο τριετής αυτός πόλεμος ήταν πολύ σκληρός, πέρασε από διάφορες φάσεις και οι Ρωμαίοι δύσκολα κατέβαλαν την αντίσταση των κρητικών πόλεων. Από τον πειρατικό αυτό πόλεμο κατελήφθη η Κρήτη από τους Ρωμαίους.

Πληροφοριακά Στοιχεία για την Κρήτη από την Λίθινη εποχή μέχρι το 4 π.χ. Σελίδα 20

Μερικές Κρητικές πόλεις είχαν συμμαχήσει με τον Μυθριδάτη και μετά συνέπραξαν με τους Πειρατές με σκοπό να αντιμετωπίσουν τους Ρωμαίους.

67 π.χ. Η Κρήτη όμως χρησιμοποιείται παραδόξως ως ορμητήριο των πειρατών με αποτέλεσμα να καταλειφθεί και να μετατραπεί σε ρωμαϊκή επαρχία. Ήταν η περίοδος που οι αντιζηλίες ,οι διαμάχες και οι συγκρούσεις μεταξύ των κρητικών πόλεων έδιναν και έπαιρναν. Όταν οι Κρήτες έμαθαν ότι επετράπη ο πειρατικός πόλεμος και ότι ο Πομπηίος εφέρετο ευνοϊκά τους πολεμίους προσχωρούν με τους πειρατές Ο Πομπηίος διατάσσει τον Μέτελλο να αποχωρήσει από το νησί. Ο Μέττελος όμως δεν υπακούει γιατί θεωρεί ότι η βουλή τον είχε ορίσει στρατηγό του πολέμου αυτού αναγκάζει τον Λασθένη να συνθηκολογήσει Οι Ρωμαίοι εκμεταλλευόμενοι τις τοπικές συγκρούσεις ,καταστρέφουν τότε τις πόλεις ,εκτός από την Γόρτυνα την οποία και έκαναν πρωτεύουσά τους. Η Κρήτη γίνεται ρωμαϊκή επαρχία με έδρα του Ρωμαίου διοικητή την Γόρτυνα, φίλη και σύμμαχο των Ρωμαίων.

Νόμισμα Γόρτυνας. Αργυρό τετράδραχμο, 67 π. με κεφαλή της θεάς Pώμης και Άρτεμης της Κρηταγενούς.

Γόρτυνα σήμερα 63 π.χ. Ο Πομπήιος νικά τον Μιθριδάτη, που αναγκάζεται να αυτοκτονήσει (63 π.χ.), και ιδρύει νέες επαρχίες στην Ανατολή Συρία, Κιλικία, Κρήτη, Κύπρος, ενώ εξουδετερώνει και την πειρατεία, που ήταν μάστιγα στην Μεσόγειο 56 π.χ. Κρήτας Ολυμπιονίκης Πώρος ο Μάλιος, 45 π.χ. Το Ιουλιανό ημερολόγιο τίθεται σε ισχύ για πρώτη φορά. Το Ιουλιανό ημερολόγιο καθιερώθηκε το 46 π.χ. από τον Ιούλιο Καίσαρα Την τελική του μορφή πήρε το 8 μ.χ .Το Ιουλιανό ημερολόγιο διαφέρει από το Γρηγοριανό μόνο στον προσδιορισμό των δίσεκτων ετών. Η επεξεργασία του έγινε από Έλληνες αλεξανδρινούς αστρονόμους με επικεφαλής τον Φλάβιο και τον Σωσιγένη. Διάρκεια ημερών ανά μήνα πριν και μετά το 45 π. χ

Μήνας Ianuarius Februarius

Διάρκεια πριν το 45 π.χ.

29 28

Διάρκεια μετά το 45 π.χ.

31 28

Πληροφοριακά Στοιχεία για την Κρήτη από την Λίθινη εποχή μέχρι το 4 π.χ. Σελίδα 21

Martius Aprilis Maius Iunius Quintilis (Iulius) Sextilis (Augustus) September October November December

31 29 31 29

31 30 31 30

31

31

29 29

31 30 31 29 29

31 30 31

34.πχ

Νόμισμα Γόρτυνα, τρίδραχμο 34 π.χ. – 71 μ. με αυτοκράτορα Καλιγούλα και Αύγουστου, 27 π.χ. H περίοδος της Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία Imperium Romanum αρχίζει από το 27 π.χ.- 476 μ.Χ

Λάβαρο με τον Αετό και τα αρχικά του Ρωμαϊκού Κράτους Το κράτος ήταν χωρισμένο σε επαρχίες και οι κυβερνήτες τους ορίζονται από τον αυτοκράτορα .ρωμαϊκές επαρχίες η Μαυριτανία, η Θράκη, η Ιουδαία και η Λυκία 4 π. Χ. Γέννηση του Χριστού (πιθανή χρονολόγηση) επί Ρωμαίου Αυτοκράτορα Οκταβιανού Αυγούστου και Ηγεμόνα Κυρήνιου της Συρίας . Η Ιουδαία προστέθηκε στην επαρχία της Συρίας. Βασιλιάς της Ιουδαίας από το έτος 37 π. χ μέχρι τον Μάρτιο του 4 π .χ ήταν ο Ηρώδης Α΄, ο Μέγας, Πιθανολογούμενο έτος της Γέννησης του Ιησού Χριστού (4 π.χ.) . Μετά το Θάνατο του Ηρώδη του Μεγάλου το βασίλειό του μοιράστηκε στους γιους του Ηρώδη. Αρχέλαο και Φίλιππο Β.. Στην Κρήτη την ίδια περίοδο του π. χ και συγκεκριμένα στην πόλη της Γόρτυνας βρίσκουμε νομίσματά της . Ένα απεικονίζει την Ευρώπη. Πέπλος σκεπάζει τα πόδια της από την μέση και κάτω, ενώ αναπαύεται πάνω στα κλαριά του ιερού πλάτανου, ακουμπώντας το κεφάλι στο χέρι της. Το δεύτερο απεικονίζει επίσης την Ευρώπη. Κάθεται στα γυμνά κλαριά ενός δέντρου και ανασηκώνει τον πέπλο. Ένας αετός απλώνει τα φτερά του. Η πίσω όψη δείχνει τον ίδιο ταύρο όπως το προηγούμενο κέρμα. Το τρίτο κέρμα δείχνει μια γυναικεία κεφαλή (προφανώς της Ευρώπης) με τυλιγμένα μαλλιά και ένα σκουλαρίκι. Η πίσω όψη δείχνει επίσης τον ίδιο ταύρο όπως το πρώτο κέρμα

Πληροφοριακά Στοιχεία για την Κρήτη από την Λίθινη εποχή μέχρι το 4 π.χ. Σελίδα 22

Χάλκινο νόμισμα του Ηρώδη (Madden, History of Jewish Coinage)

Πληροφοριακά Στοιχεία για την Κρήτη από την Λίθινη εποχή μέχρι το 4 π.χ. Σελίδα 23