Dentistria klinike

Dentistria Klinike Shendeti i Dhembeve, Higjena Orale, Paradontopatite, Diagnoza & Trajtimi

DR. KRESHNIK ÇOTA STOMATOLOG

Tirane 2015

Dentistria Klinike Shendeti i Dhembeve, Higjena Orale, Paradontopatite, Diagnoza & Trajtimi

DR. KRESHNIK ÇOTA STOMATOLOG

© Dr. Kreshnik Çota – Stomatolog 2015.

Te gjitha te drejtat e rezervuara per : Dentistria Klinike.

Edicioni i I-re.

Tirane 2015

eBook copyright notice An ebook or electronic book is the digital equivalent of a traditional print book. It can be downloaded via the Internet and read using a computer or an ebook reader. According to Title 17 of the U.S. Code, copyright laws protect the ownership rights of the authors of original works. According to the U.S. Copyright Office, an ebook created on or after January 1, 1978 is automatically copyright protected for 70 years after the author's death.

Anything written ("notated or recorded") in a fixed form, in this case the form of an ebook, is automatically copyrighted.

© Dr. Kreshnik Çota All rights reserved. No part of this book may be used or reproduced in any manner whatsoever without written permission from the author. | First Edition: July 2015

Dentistria Klinike

Shendeti i Dhembeve lidhet me Shendetin e Trupit

Shendeti i gojes eshte me i rendesishem sa mendoni. Goja ka bakteirie shumica jane te pademshme. Natyra dhe higjena dentare, i mban keto baktere nen kontroll. Por kur higjena bie nen parametra e caktuar, atehere fillojne infeksionet, kariesi dentar dhe semundjet e mishrave te dhembeve. Ka disa lloje mjekimesh, si dekongjestantet, antihistaminiket, qetesuesit e diuretiket, qe reduktojne sasine e peshtymes.

Dentistria Klinike

Higjena Korrekte Orale (e gojes) Ajo qe realisht i mungon pacienteve eshte informacioni i sakte dhe i pa influencuar nga presioni publicitar i fryre nga interesi ekonomik

i

shtepive

prodhuese

apo

farmaceutike

te

materialeve dentare dhe perberseve te cilet ndihmojne ne mirmbajten e shendetit oral.

Ne praktiken e perditshme profesionale ka nje mungese te theksuar informacioni mbi si duhet mirembajtur higjena orale ne menyre korrekte. Pacientet kane informacione te pakta, te cunguar, dhe shpesh here jo te sakta. Ky fakt vjen si rrjedhim i nje informacioni te marre nga reklamat apo struktura te cilat jane te prirura te reklamojne materialet e tyre duke influencuar ne menyre te vullnetshme gjykimin e klientit.

Detyra e mjekut stomatolog nuk konsiston vetem ne praktikat terapeutike me qellim eliminimin e problemeve dentare ekzistente ne goje, por gjithashtu dhe ne nje edukim dhe informim persa i perket masave parandaluese per patologjite e

6

KRESHNIK ÇOTA

aparatit stomatonjatik. Per te patur nje higjene korrekte orale nuk mjaftojm te lajme dhembet. Procesi i mirembajtjes se Higjenes orale eshte nje process i perbere nga disa faktor ku vetem furca nuk ben 100% te funksionit te deshiruar. Furcat jane te shume llojshme me funksionet e tyre perkatse. Duhet ti njohim me pare qe te dime te zgjedhim ate te duhuren apo qe na pershtatet me shume.

Masa parandaluese me e dokumentuar, dhe ajo me e perhapur, ne luften kunder inflamacionin apo infeksionin oral eshte perdorimi i furces dhe pastes se dhembeve. Fale perdorimit kostant dhe korrekt te tyre behet i mundur eliminimi i mbeturinave ushqimore dhe biofilmit te peshtymes te krijuar mbi siperfaqen e dhembeve. Shpjegimi i rendesise se perdorimit te fuces dhe te mirave qe sjell kjo manover ne kavitetin oral perben nje nga pikat kyce te informacionit qe individi duhet te asimiloje pergjate promovimit te masave parandaluese te shendetit oral. Eliminimi efikas i pllakes bakteriale varet nga tre faktor te rendesishem: a) forma e furces se dhembeve b) aftesia e individit ne perdorimin e furces se dhembeve c) frekuenca dhe kohezgjatja e perdorimit te furces se dhembeve.

Neqoftese pastrimi I dhembeve kryhet me nje furce te formes se duhur, duke perdorur nje teknike efikase dhe nje kohe te mjaftueshme pastrimi, mund te kemi nje rezultat te kenaqshem dhe jetegjate persa I perket eliminimit te pllakes bakteriale.

7

Dentistria Klinike

Fatkeqsisht eshte evidentuar se pjesa me e madhe e popullsise ka tendencen e nje pastrimi me levizje horizontale te furces dhe me nje kohe relativisht te shkurter ne adoperimin e saj Karakteristikat ideale qe nje furce dhembesh duhet te paraqese jane: 

Dimensionet e mbajteses se furces te jene te pershtatshme per moshen e individit dhe aftesite e tij per perdorimin e furces



Dimensionet

e

kokes

se

furces

te

jene

konforme

dimensioneve te gojes se individit 

Filamentete furces te jene me maje te rrumbullakosur, te perbera nga nylon dhe me dimensione jo me te medha se 0.23 mm

Furcat e dhembeve te ideuara dhe te prodhuara, jane nga me te ndryshmet, te formave dhe markave te ndryshme. Ne fillim u prodhuan furcat tradicionale te cilat paraqisnin drejtim dhe gjatesi te njejte persa i perket filamenteve te saj. Studime te me vonshme arriten ne konkluzionin se furcat e perbera nga filamente me drejtime te ndryshme / te crregullta, rezultonin

8

KRESHNIK ÇOTA

me shume efikase ne eliminimin e pllakes bakteriale ne hapsirat mes dhembeve(interpoksimale). U arrit ne kete perfundim kur u evidentua qe, teknika me e perhapur ne perdorimin e furces ishte ajo e levizjes horizontale dhe furca me filamente ne drejtime te ndryshme rezultonte me efikase pergjate levizjes horizontale ne eliminimin e Pllakes bakteriale ne hapsirat midis dhembeve.

Shume studime te tjera u kryen ne lidhje me rezilencen e fialementeve te furces dhe secili studim vlersonte punen e tij.

Gjithsesi subjektet e nenshtruara ne keto studime ishin mjaft te motivuar (student stomatologjie) gje kjo qe nuk perkonte me realitetin e pacjentve, si rrjedhim nuk ka nje mendim akademik qe te pohoi qe nje lloj forme eshte me e mire se tjetra.

FURCA ME E MIRE ESHTE AJO QE PERDORET NE MENYRE KORREKTE.

Pervec furcave tradicionale, prej me shume se 50vjetesh, jane 9

Dentistria Klinike

futur ne treg furcat elektrike te cilat mund te paraqesin nje altenative te vlefshme te furcave manuale. Krijimi I tyre, ne fillim, erdhi si nevoje e nje menyre efikase per kontrollin e higjenes orale ne pacjent me handicape te ndryshme, apo ato pacjent te cilet nuk arrinin te fitonin manualitetin e duhur me furcen tradicionale. Pikerisht ne keta pacjent perdorimi I kesaj furce rezultonte me efikase ne eliminimi e pllakes baktenale.

Por me pas perdorimi i saj u perhap gjersishte ne mbare popullsine.

Pergjate ketyre viteve jane bere modifikime te ndryshme nga versioni fillestar i furces elektrike, modifikime keto qe interesojne llojin e levizvjes se filamenteve nga levizje horizontale apo vertikale ne levizje rretulluese me filamente qe levizin me frekuenca me te larta. Me kalimi e viteve dhe me studimet e kryera eshte vertetuar se kjo gjenerate e re furcash dhembesh kane permirsuar ndjeshem eliminimin e pllakes dentare ne krahasim me nje furce manuale.

Studime te kryera (Rapley dhe Killoy, 1994) treguan se individet qe perdornin furce manuale paraqesin nje eliminim te pllakes bakteriale ne 30.6 % le siperfaqeve interproksimale (hapsirave mes dhembve), kurse perdoruesit e furces elektrike arrinin deri ne 53,2% te saj. Gjithashtu koha qe nevojitet per pastrimin e dhembeve eshte me e vogel nqs perdorim furcen elektrike ne krahasim me furcen manuale. Rol jo te vogel luan fakti qe duke qene dicka e re dhe terheqse con ne nje motivim ne perdorimin e saj fillestar, I cili, fatkeqsisht zgjat per aq kohe sa konsiderohet si i tille por qe gjithsesi mund ta elenkojme tek avantazhet e ketij strumenti 10

KRESHNIK ÇOTA

Furcat i kemi te disa llojeve. Forma dhe dimensioned e tyre varen nga funksioni qe ato do ushtrojne, dmth ne cilen siperfaqe te dhembit do aplikohen.

1.

Furcat e dhembeve mono tufe. Furcat mono tufe

keshillohen ne ato hapsira te gojes ku nuk eshte e mundur te arrihet lehtesisht me strumentet e tjera te higjenes orale, psh ne siperfaqet e mbrapme te molarve te trete apo siperfaqet bukale apo palatale te dhembeve me linja Jo korrekte te gingivave.

2.

Furcat interproksimale, (nje altenative mjaft e vlefshme e

stikadenteve apo kunjave te dhembeve) rezultojne mjaft efikase ne eliminimi e pllakes bakteriale ne hapsirat interdentare. Jane te dimensioneve dhe formave te ndryshme dhe perzgjedhja e tyre behet ne lidhje me proporcionin e haspirave qe duhet te pastrojme. Furcat qe paraqesin dimensione te vogla mund te futen ne nje mbajtese per te lehtesuar manovren sidomos ne sektorin posterior ku manovrat e higjenes orale paraqiten gjithmon e me te veshtira.

11

Dentistria Klinike

3.

Furcat per Gjuhen: Jane furca apostafat per gjuhen ose te

bashkangjitura tek furca e dhembeve dhe sherbejne per eliminimin e baktereve qe gjejne strehe ne kurrizin e gjuhes dhe qe mund te kolonizojne ne regjione te tjera te gojes (psh dhembet) Kjo manover keshillohet ti bashkangjitet manovres se furces se dhembeve apo fillit interdentar pasi ben te mundur eliminimin e depozitimeve bakteriale ne goje dhe ndikon ne permirsimin e higjenes orale pasi shpesh here eviton eren e keqe te gojes Teknikat e perdorimit te furces Teknika ideale eshte ajo teknike e cila ben te mundur eliminimin total te pllakes bakteriale ne nje kohe sa me te shkurter te mundur pa demtuar indet e buta. Ne literature jane pershkruar nje sere teknikash dhe metodash pastrimi te cilat mund te klasifikohen ne baze te levizjes qe kryen furca e dhembeve I. Teknika Horizontale (ferkimi, teknika e Scrub): paraqet tekniken me te perhapur, dhe, megjithe perpjekjet e dentisteve ne orientimin e pacjenteve drejt teknikash te tjera me efikase, 12

KRESHNIK ÇOTA

pjesa me e madhe e pacjenteve perdor kete metodologji pasi rezulton me e thjeshte ne perdorim. Koka e furces pozicionohet pingul me siperfaqen e dhembit (kend 90grade) dhe aplikohet nje levizje horizontale e furces. Pjesa siperfaqsore e dhembit apo ato linguale dhe palatale pastrohen me goje hapur kurse persa i perket siperfaqeve vestibolare (ana e faqes) preferohet te mbahet goja mbyllur 2. Teknika Vertikale (teknika e Leonard): paraqitet identike me tekniken horizontale, po karaktenzohet nga nje levizje venikale e furces.

3.Teknika

Vibruese

(Teknika

Stilman):Kjo

teknike

karakterizohet nga nje pozicionim i pjerret i furces ne drejtim apikal me filamentet e pozicionuara pjeserisht ne margon gingivare dhe pjeserisht ne siperfaqen e dhembit. Aplikohet nje presion shume moderuar i shoqeruar me nje levizje vibruese pa e levizur furcen nga pozicioni i saj.

4. Teknika Rotatore (Teknika e Stilman e modifikuar): Pozicionimi I furces ne kete teknike paraqitet identik si ne tekniken e Stilmanit por ne kete rast furca shoqerohet me nje levizje rrotulluese ne drejtim oklusal (ne drejtim te siperfaqes dhembit)

13

Dentistria Klinike

5. Teknika e Charter, Koka e furces pozicionohet pjerrtas ne lidhje me siperfaqen e dhembit me filamentet e drejta ne drejtim oklusal. Furca levizet para mbrapa me nje levizje rrotulluese. Kjo levizje paraqitet mjaf efikase ne rastet kur kemi nje ulje te papilave interdentare (mishit te dhembeve mes dhembeve) pasi ne kete menyre behet e mundur penetrimi i filamenteve ne hapsirat interproksimale (mes dhembeve)

6. Teknika e Bass: Koka e furces pozicionohet pjerrtas ne lidhje me siperfaqen e dhembit me filamentet ne drejtim apikal ne meyre te tille qe te behet e mundur penetrimi I filamenteve ne brendsi te sulkusit gingivar. Furca leviz ne drejtim para mbrapa me qellim qe te eliminoji jo vetem pllaken ne margon gingivare por dhe ate nen gingivare. Eshte provuar se me ane 14

KRESHNIK ÇOTA

te kesaj teknike, ne pacjente me inflamacion gingivar, pastrimi nen gingivar arrin deri ne 0.5mm. Keshillohet ne recesionet gingivare (ulje te mishrave te dhembeve)

7 Teknika e Bas e modifikuar Pozicionimi I furces eshte I njejti me tekniken e Bass por levizja para mbrapa shoqerohet gjithashtu me nje levizje rrotulluese ne drejtim oklusal. Eshte nje kombinim I teknikes Bass dhe asaj te Stilman e modifikuar.

8.

Teknika

Rryl

(Rroling

strokes)Filamentet

drejtohen

apikalisht drejt gingives paralelisht me dhembin. Aplikohet nje levizje me presion mjaft te moderuar, rrotullues nga gingiva tek dhembi, duke i lene filamentet e furces te kurbohen 15

Dentistria Klinike

lehtesisht. Kjo levizje perseritet 5 here ne cdo pozicion

Shume studime kane krahasuar efikasitetin e ketyre teknikave duke arritur ne konkluzionin se: 1.

Nuk ka ndryshime thelbesore (ose ndyshime shume te

vogla) persa I perkei rezultatit final ne eliminimin e pllakes bakteriale 2.

Rezutati optimal ne eliminimin e pllakes bakteriale nuk

vjen nga teknika e perdorur por nga manuatiteti korret nga ana e pacjentit.

Pra si rezultati i shume studimeve te kryera nenvizohet gjithnje e me shume fakti i nje perdorimi korrekt te furces pa pasur rendesi sigrifikative tipi i saj, teknika apo frekuenca me te cilen ajo zgjidhet te perdoret. Normalisht ne ambulatoret sanitar keshilla qe jepet eshte ajo qe te perdoret MINIMUMI cdo 12 ore, dhe nqs do hulumtojme studimet e kryera (Bejtress, 1991) ne vija akademike keshillohet perdorimi I furces te pakten 2 here ne dite. Arsye si freskia e gojes apo 16

KRESHNIK ÇOTA

deshira per te patur dhembe me te bardhe shtyn shpesh here individet te aplikojne furcen me shume se 2 here ne dite. E rendesishme per tu nenvizuar eshte koha e aplikimit te furces se dhembeve. Harku kohor qe normalisht pacjentet I dedikoj higjenes orale eshte nga 30-60 sek kur koha e keshilluar eshte te pakten 2 min. Furca mbasi eshte konsumuar duhet nderruar pasi nuk jep te njejtin rezultat ne eliminimin e pllakes bakteriale. Koha qe nevojitet per ndryshimin e furces mbetet individuale ne baze te perdorimit Trajtimi i hapesirave interdentare (hapesirave mes dhembeve) Trajtimi interdentar paraqitet si nje manover mjaft e rendesishme dhe komplekse e cila fatkeqsisht nga pjesa me e madhe e popullsise lihet ne harrese ose nuk I jepet rendesia e duhur. Sic thame me pare nepermjet perdorimit te furces manuale nuk arrihet te kemi nje eliminim te pllakes bakteriale te akumuluar ne kete hapsire. Gjithashtu rezultatet me optimale te marra nga furca elektrike, edhe pse me efikase se perdorimi I furces manuale, gjithsesi nuk arrine te japin rezultat te kenaqshem ne eliminimin e pllakes bakteriale.

Rendesia e trajtimit te ketyre hapsirave eshte mjaft e rendesishme jo vetem per parandalimin e lindjes se gingivitit (inflamacionit te mishrave te dhembeve) por gjithashtu dhe per permirsimin e gjendjes komplesive te higjenes orale. Per eliminimin e pllakes bakteriale ne keto hapsira perdorim nje ser teknikash qe shkojne nga fija dentare deri tek strumentet elektrike te gjenerates se fundit. Kur keshillohet nje trajtim interdentar duhet marre parasysh faktore si profili dhe

17

Dentistria Klinike

konsistenza e indit gingivar, pozicionimi I tij ne hapsiren interproksimale, pozicionimi dhe rreshtimi I dhembeve, aftesia dhe motivimi I pacjentit dhe ne fund faktori kryesor: dimensionet interproksimale qe kane nevoje per pastrim.

1.

Fija Interdentare Perdorimi i fijes interdentare eshte

manovra me e zakonte dhe me e lehte per tu aplikuar. Nga te gjitha hulumtimet e kryera ka rezultuar qe nje kombinim I furces se dhembeve me fillin interndemar jep nje eliminim me te madh te pllakes bakteriale ne krahasim me vetem perdorimin e furces. Ne individe me profil dhe hapsire interproksimale normale apo te shendetshme keshillohet perdorimi I fillit interdentar. Nqs perdoret ne menyre korrekte, filli interdentar con ne eliminimin e gati 80% te pllakes bakteriale pasi filli interdentar mund te penetroj deri ne 2.53mm thellsi nga maja e papiles interdentare. Kohet e fundit jane paraqitur ne treg stumente elektrik per pastrimin e hapsirave interproksimale por qe nen kendveshtrimin e rezultatit nuk eshte hasur ndonje ndryshim cilesor ne krahasim me perdorimin manual te fillit interdentar. Faktori favorizues I fillit interdentar eshte lehtesia e perdorimit te tij.

Veshtirsia e fillit vihet re ne sektoret posterior ku gjithashtu verehet nje humbje kohe me e madhe per perdorimin e tij dhe shpesh here krijimi I plageve te vogla ne gingive si njedhoje e perdorimit te gabuar te tij.

2.

Furcat interproksimale. Ne paciente me recesione

gingivare (individ me mishrat e dhembeve te ulur) apo ne rast se hapsira interprosimale rezulton e zgjeruar per nje motiv apo 18

KRESHNIK ÇOTA

nje tjeter keshillohet perdorimi I furcave interproksimale apo/dhe kunjat e drunjta per eliminimin e pllakes bakteriale ne kete zone.

3.

Kunjat e drunjta (sterile te blera ne farmaci) paraqesin

nje menyre mjaft efikase dhe shume te lehte per pastrimin e hapsirave interproksimale gjithashtu dhe ne sektoret posterior ku pastrimi eshte gjithmon me I veshtire. Nqs kunjat perdoren ne individe me kondita gingivare te shendetshme REZULTOJNE TE DEMSHEM duke shkaktuar nje recesion gingivar (ulje te mishit te dhembeve) deri ne 2mm dhe duke shkaktuar nje humbje permanente te papiles, dhe gjithashtu nje zgjerim te hapsirave interproksimale.

4

Sirumentat me leshim likidi (normalisht uje): Jane

strumenta qe kane si finalitet eliminimin e pllakes bakteriale nepermjet leshimit te ujit me

presion. Pervec ujit mund

te perdoren dhe antiseptik te ndryshem ne baze te nevojave te individit

pergjate procesit te higjnes orale. Rezultatet e

studimeve tregojne se rezultati i ketij strumenti eshte mjaft I dobet por ne disa pacjent eshte evidentuar nje permirsim gingivar mbas kombinimit te perdorimit te furces manuale me kete tip strumenti

Koluktoret Koluktoret jane shplares goje antiseptik dhe anti-pllake qe

19

Dentistria Klinike

ndihmojne ne parandalimin e kariesit, gingivitit dhe halitosit (ere e keqe e gojes). Etimologia e fjales"koluktor vjen na latinishtja: "kollutus" - koha e shkuar e foljes qe do te thote: larje. Mendohet se rrenjet e ketij produkti jane qe ne antikitet.

Kontaktin e pare me kete procedure e gjejme rreth 2.700 vjet para krishtit ne mjeksine Kineze. Me vone ne periudhat greke e romake, shtresat e larta te shoqerise perdornin nje likid per te shplare gojen pasi kishin konsumuar vaktin. Hipokrati e konkretizoi kete teori me perzierje kriprash dhe uthull. Ne fund te viteve 60 Harald Loe (ne ate kohe profesor tek Royal Dental College Danimarke) tregoi qe nje perberie me baze kloreksidine mund te parandalonte akumulimin e pllakes bakteriale. Arsyeja pse kloreksidina paraqet mjaft efikasitet ka lidhje me vetit e saj adesive ne siperfaqen e dhembeve dhe te mukosave, duke ndenjur keshtu prezente ne goje ne % te larte dhe efikase per disa ore. Qe nga ky moment interesimi I tregut per koluktoret u rrit ndjeshem dhe shume shtepi farmaceutike gjithmone e me shume promovojne efikasitetin e koluktoreve ne luften kunder kariesit gingivitit dhe eres keqe te gojes.

Veshtiresia per te patur dhe mbajtur nivele te larta te higjenes orale shtepijake i ka shtyre studiuesit te gjejne nje agjent famrakologjik ne gjendje qe te ndihmoje pacientin ne kontrollin e formimit te pllakes. Agjentet famakologjik qe ndodhen ne shplaresit e gojes jane antiseptik te cilet ndikojne mbi bakteret e pllakes qofte ne aspektin kualitativ qofte ne ate kuantitativ per te parandaluar fonnimin e pllakes. Shplaresit e gojes paraqiten mjaft efikas ne inhibimin e formimit te pllakes bakteriale dhe gingiviteve, per periudha te shkurtra kohe, ne rastet kur higjena orale shtepiake vjen te mungoje. Perdorimi i 20

KRESHNIK ÇOTA

shplarseve te gojes eshte mjaft i rendesishem si suport ne ndihme te higjenes orale shtepiake, gjithashiu eshte mjaft i keshilluar perdorimi i tyre ne raste nderhyrjesh kirurgjikale ne kavitetin

oral,

dhe

gjithashtu

edhe

ne

periudhen

e

menjehershme mbas nderhyrjes kirurgjikale per te vonuar apo penguar rikolonizimin bakterial.

ESHTE MJAFT E RENDESISHME TE SQAROHET QE SHPELARESIT E GOJES JANE NJE TERAPI NDIHMESE NE HIGJENEN ORALE, DHE JO NJE TERAPI VENDIMTARE

Koluktori Disinfektant: Klorexidina paraqitet deri me sot si agjenti anitimikrobik me efikas. Ai rezulton aktiv dhe efikas kunder nje numeri mjafi te gjere bakteresh Ne treg e gjejme ne 3 tipesh pergendrimesh: 0.2, 0.12% 0.05%. Kohet e fundit ka dalur ne treg dhe koluktori me kloreksidine 0.3%.

Klorexidina paraqitet dhe ne formen e sprayt apo te xhelit per mukosen orale. Keshillohet perdorimi per kohe te shkurtra pasi

shkakton

nje

pigmentim

(ngjyrosjen)

te

smaltit,

fatmiresisht ky pigmentim eshte mjaft i lehte per tu eliminuar me nje seance higjene orale professionale tek dentisti.

Gjithashtu MUND te shkakton nje ndryshim ne ngjyren e mbushjeve apo ne ngjyren e gjuhes dhe mukoses. Per keto shqetesime te shkaktuara, ka dalur ne treg nje koluktor me kloreksidine me afiesi pigmentuese mjaft te reduktuara por duke ruajtur te gjitha afiesit e saj antimikrobiale.

Nuk paraqet toksicitet nqs gelltitet dhe efektet e saj anesore nderprehen me nderprehjen e perdorimit te saj. Qendron vetem pigmentimi i smaltit. Ky pigmentim behm me i dukshem nqs do perdoren ushqime ngjyroses gjate periudhes se 21

Dentistria Klinike

perdorimit te kloreksidines (kafe, caj, vere e kuqe) Keshillohen 2 shplarje ne dite nga 2 min duke evituar futje e cdo gjeje ne goje per te pakten 60min pas perdorimit te saj ***

Higjena orale te personat me aftesi te kufizuara ... ... mendore dhe fizike" Qellimi i ketij artikulli eshte t'ju njoh me teknikat e higjenes orale ne pacjentet me aftesi te kufizuara mendore apo fizike. Higjena orale e ketyre individeve eshte po aq e rendesishme sa e pacjenteve qe nuk paraqesin asnje lloj kufizimi.

Keto individe nuk duhen konsideruar problematik apo te veshtire. Ato jane persona dhe paciente si gjithe te tjeret te cilet kane nje protokoll terapeutik te paracaktuar. Ky protokoll duhet te njihet si nga mjeku stomatolog, i cili ka per detyre ti a bej te njohur familjes, si dhe nga vet familja e cila duhet te asistoi ne kete manover. Mungesa e ketij informacionit con ne problematika te renda orale te cilat mund te perkeqsojne jetesen e ketyre individve.

22

KRESHNIK ÇOTA

Sic u shpjegua dhe ne artikullin para ardhes, roli etiopatogjenetik i pllakes bakteriale ne lindjen dhe konsolidimin e patologjive

kariose

dhe

paradontale,

tashme

eshte

universalisht i njohur. Nga hulumtimet e kryera evidetohet se si kaviteti oral i nje pacjenti me aftesi te kufizuara fizike dhe mendore eshte i karakterizuar nga nje nivel i dobet i higjenes orale; nqs do krahasohej me te njejtat grupmosha por me anamnez te shendetshme.

Studimet kane treguar se indeksi i pllakes dhe i gurit jane gjeresisht me te larte ne femijet me vonim mendor dhe se vlerat e tyre rriten me rritjen ne moshe, Studime te tjera trajtuan lidhjen mes gjendjes se renduar te handicap-it dhe nivelit te higjenes orale. Ekzaminimi oral i pacjenteve me handicap psiko-fizik shpesh evidenton blloqe te mirfillta gurzash qe mbulojne komplet dhembin, absese, ipertrofi gingivare dhe nje numer te gjere proceses karioze.

Arsyeja e kesaj gjendjeje duhet kerkuar tek fakti qe ne keto pacjent me handikap, patologjia orale kalon ne plan te dyte ne krahasim me handikapin (ne psikiatri flitet per“efekti njolle�) dhe, si rrjedhim, kjo situate lihet mbas dore, per te mos thene qe shpesh here injorohet, duke krijuar kondita patologjike mjaft te renda dhe komplekse Manovrat e permirsimit te higjenes orale ne subjektet me deficence intelektive kerkon, pervec individit te prekur nga patologjia, gjithashtu kujdesin e personave qe kujdesen per te

23

Dentistria Klinike

dhe higjenen e personit te tij. Nje individ me aftesi te kufizuar qe vuan nga dhimbje orale shpesh eshte i pa afte te ekspozoi me fjale problemin e tij, por, mund te paraqese modifikime ne sjelljen e tij si psh: renie oreksi, renie te deshires te marre pjese ne aktivitetet e rutines, gjume jo te qete, nervozisem dhe ne disa forma patologjish mendore forma autolezioismi.

Persona qe kujdesen per pacjentin tone i vene re keto ndryshime, dhe kane si detyre te sinjalizojne operatorin sanitar, dhe si rrjedhim edhe dentistin. Shpesh dentisti duhet te studjoje keto ndryshime te sjelljes per te evidentuar lindje te mundshme te patologjive orale. Eshte pikerisht ky aspekt i stomatologjise me te cilen merret Stomatologjia Speciale apo sic quhet ndryshe Special Care Dentistry.

Special Care Dentistry eshte ajo dispiline qe merret me individe me nevoja te vecanta si psh: 1)deficenca intlektive 2)persona te cilet vuajne nga patologji qe ulin mobilitetin e pacientit 3)bashkpunimin persona te moshuar me patologji kronike invaliduese 4)persona me nje jete sociale te limituar

Qellimi i Special Care Dentistry eshte ai qe ti beje te mundur kesaj tipologjie pacjentesh te kurohen ne te njejte menyre si pjesa tjeter te popullsise. Kjo arrihet, duke mbledhur informatat e nevojshme, per te evidentuar nje strategji terapeutike te tille, e cila ben te mundur aktivizimin e nje plani 24

KRESHNIK ÇOTA

trajtimi normal, pavarsisht nivelit te bashkpunimit te ulet nga ana e pacientit. Duke patur parasysh veshtiresit e medha ne trajtimin e pacjentit me handikap, kuptohet gjithnje e me shume rendesia e masave parandaluese te patologjive odontostomatologjike.

Ne lidhje me keto subjekte, ne literature, jane sjelle te faktore qe tregojne nje nivel te ulet te higjenes dhe shendetit oral si psh: 1) Aftesit e kufizuara levizese; 2) Pozicionimi i gabuar i dhembeve ne goje; 3) ekosistemet perfekte per akumulimin e pllakes dhe mbetjeve ushqimoret cojne ne nje perkeqsim te gjendjes se shendetit oral.

Per me teper ne ato pacjent ku kemi gjithashtu prezente frymarrjen me goje kemi dhe nje ulje te funksionit mbrojtes te peshtymes mbi dhembet dhe gingivat. Sic e kemi permendur paraprakisht, perdorimi i furces se dhembeve eshte esencial per eliminimi e pllakes dhe mbetjeve ushqimore dhe per mirmbajtjen e nje shendeti gingivar dhe paradontal. Teknika me te ciln pastrohen keto dhembe nuk eshte e rendesishme.

Mund te zgjidhet ajo qe duket me e pershtatshme per pacjentin apo aftesit e tij operative, mjafton qe rezultati ne eliminimin e pllakes bakteriale te jet efikas.

Eshte detyre e dentistit te gjeje manovren me korrekte per eliminimin e pllakes dhe gjithashtu te degjoje keshillat, shqetesimet apo veshtirsite e hasura pergjate manovrave te higjenes orale te sygjeruar nga vet ai. Ne kete proces ndihma e prinderve apo i tutorit (caregiver, personi pergjegjes per 25

Dentistria Klinike

kurimin e nje pacienti jo autonom) mund te kerkohet per te gjithe harkun kohor te jetes.

Pervec vizites pare klasike, ne prezencen e prinderve/tutorit te personit me handikap, ne disa raste rezulton e nevojshme nje vizit ne ambjentet ku pacjent jeton. Kjo vjen si nevoje per te krijuar nje ide me te mire dhe te zgjeruar ne lidhje me veshtirsite qe mund te hasen ne lidhje me strategjin terapeutike qe vendos per pacjentin.

Ne nje moment te dyte vjen momenti i familjarizimit te pacjentit tone me ambjentet ambulatoriale, proces ky mjaft delikat dhe i rendesishme i cili mund te zgjasi goxha.

Anamneza e marre gjate vizites se pare, duhet te na japi ne radhe te pare informacion ne lidhje me gjendjen shendetsore te pergjithshme te pacjentit por gjithashtu dhe nje sere informacionesh fal se cilave do arrijme te kuptojme shkallen e bashkpunimit te pacjentit. Pra gjate saj shohim: 1) Patologjine e pergjithshme 2) Kontroll i menyres se levizjes se kokes 3)kontrolli i arkadave dentare 4)kontrolli te mukozave 5)Kontroll kuantitativ te peshtymes 6)Mundesin e marrjes se nje mase diagnostikuese 7)Mundesin e kryerjes te nje inspektimi me instrumenta

Ăˆshte shume e rendesishme pra qe operatori sanitar te krijoje nje mardhenie te vecante komunikimi me personin qe ka komptencat e vendimarrjes ne lidhje me individin qe ka nevoje per nderhyrjen tone, nqs ky i fundit nuk paraqitet autonom per vetveten. Duke patur parasysh faktin qe mbi pacjentet me aftesi psiko fizike te kufizuara do nderyhme nen narkose 26

KRESHNIK ÇOTA

rekomandohet te kryejme ne cdo seance te gjitha nderhyrjet e rendesishme per parandalimin e patologjive orale (detartras, sixhilim).

Bashkepunim dhe komunikimi behen pikat kyce ne krijimin e nje strategjie terapeutike efikase dhe individuale. Pas kesaj faze vjen nje program follow up i ndertuar ne kete menyre: 1.

Seanca higjene profesionale ne ambulator, manuale apo

mekanike, te ndermarra ne kohe te ndryshme ne baze te imepnjimeve te mjekut apo mundesise se pacjentit, apo gjithashtu ne baze te efikasitetit te arritur nga higjena orale shtepiake 2.

Te pakten 2 takime ne vit mes familjes/tutorit dhe mjekut

per te diskutuar mbi veshtiresit apo rendesin e higjenes orale shtepiake dhe rendesin e nje fluorizimi korrekt 3.

Takime mes prinderve/tutorit dhe nutrizionistit ne te cilat

do diskutohet mbi dieten qe do zbatohet. Do hartohen programe per nje higjene alimentare individuale, duke mos harruar pa futur ketu integratoret ushqimor apo mjekime qe permbajne sheqer Ne te njejten kohe paraqitet si faktor mjaft i rendesishem lehtshmeria dhe lirshmeria per te patur akses ne keto struktura nga keto pacjent te vecante. (shembull: pedana perbri shkalleve per tu ngjitur, banjot per handikapatet apo ashensoret e gjera)

27

Dentistria Klinike

Higjena orale e asistuar Higjena orale ben pjese ne ato manovra per perkujdesjen personale te njeriut qe kryhet me shpesh gjate dites, dhe goja paraqet nje pjese te trupit mjaft te ndjeshme e cila qe ne fazat e para te jetes ben te mundur komunikimin dhe ushqimin. Eshte pikerisht per kete arsye qe higjena orale e asistuar, paraqet krijimin e nje bashkpunimi dhe mirbesimi mes personit me aftesi te kufizuara dhe caregiver-it (personit qe e ndihmon).

Per kete gje eshte e rendesishme te marrim ne konsiderate: Ambientin ku kryhet higjena orale: eshte e keshillushme qe kjo manover te kryhet ne nje ambjent te qete per te evituar shperqendrimet e teperta,dhe mundesisht te kryhet gjithmon ne te njejtin ambjent. Ky ambjent duhet te jete i organizuar me hapsira te mjaftueshme per pozicionimin e dy ose me shume personave dhe kryerjen e kesaj manovre (lartesia e lavamanit) Komunikimi verbal: eshte e rendesishme te behet kujdes me tonin e zerit,duhet te jete i qete dhe i embel dhe perball situatash veshtirsie apo bashkpunnimi te dobet per te krijuar nje ambjent sa me te qete.

Familiarizimi me fazat dhe manovrat e higjenes orale: per te mundesuar nje pastrim dhembesh dhe eliminim te pllakes dentare sa me korrekte dhe ne regjonet e gojes ku ky pastrimi rezulton me i veshtire (regjoni posterior dhe pjesa lingualepalatinale e dhembeve) eshte e rendesishme qe pacjenti te familiarizohet me cdo manover te higjenes orale apo me fazat e ndryshme qe e shoqerojne ate.

28

KRESHNIK ÇOTA

Ne nje person me aftesi te kufizuara psiko-fizike, manovrat e higjenes orale mund te rezultojne komplekse dhe te veshtira per tu kryher, si nqs ato kryhen autonomisht nga pacjenti, si ne menyre e asistuar si rrjedhoje e: a.

Hapjes se limituar te gojes,

b.

Veshtirsise ne mbajtjen e pozicionit te drejt te kokes apo spazmave

muskolare te ndryshme c.

Nga niveli i bashkpunimit.

Keto veshtirsi cojne vete pacjentin apo personin qe e asiston te lene pas dore keto manovra ose te kenaqen me nje pastrim siperfaqsor dhe jo korrekt te dhembeve dhe si rrjedhim jo efikas.Pacjentent ne baze te shkalles tyre te bashkpunimit ne lidhje me higjenen orale mund te klasifikohen: Totalisht autonom Pjeserisht autonom Totalisht i varur

Personi

eshte

totalisht

autonom

Me

autonomi

totale

nenkuptohet fakti qe personi eshte ne gjendje te kryej me efikasitet dhe ne autonomi te plote manovrat e higjenes orale.

Gjithashtu ai paraqitet totalisht autonom ne motivimin per kryerjen e tyre mbas cdo vakti. Ne kete rast paraqitet mjaft e rendesishme: -

Ndergjegjsimi per rendesin e ketyre manovrave cdo dite

-

Zgjerdimi i njohurive rreth ketyre manovrave

29

Dentistria Klinike

Keshillimi i spastrimit sipas skematikash sekuenciale te siperfaqeve dentare dhe perseritja e tyre ne te dyja arkadad (psh: nga siperfaqja e jashtme te arkades siperme dhe asaj te poshtme, per te vazhduar me pastrimin e siperfaqes brendshme dhe ne fund siperfaqs oklusale). Si fillim disa manovra te higjenes orale mund te kerkojne nje ndihme fizike totale nga ana e caregiver; me pas me kalimin e kohes kjo ndihme mund te zvoglohet duke e kaluar piken tone te kontaktit nga doreza e furces tek dora e pacjentir krahu e keshtu me rradhe deri ne autonomi totale (si femija kur meson te shkruaj) Rradha e pastrimit te dhembeve: Pastrojme siperfaqen vestibulare te dhembeve te siperm dhe me pas te atyre te poshtem, Pastrojme siperfaqen palatale te dhembeve te siperm, Pastrojme siperfaqen liguale te dhemeve te poshtem, Ne fund pastohet siperfaqja okluzale e dhembeve te siperm dhe te poshtem Personi eshte pjeserisht autonom Kjo do te thote qe ka nevoje per asistence pergjate manovrave te higjenes orale pasi nuk eshte ne gjendje te kryej ne lirshmeri te plote disa livizje dhe/ose duhet te jete shume i motivuar dhe i kontrrolluar. Ne keto raste caregiver duhet: te inkurajoje perdorimin e furces se dhembeve duke ndihmuar pacjentin deri ne manovrat me komplekse. Per te arritur kete qellim, caregiver duhet te pozicionohet prapa kraheve te pacjentit, dhe, duke rrethuar koken me krahe, mund te drejtoi doren per te kryer manovrat korrekte per pastrimin e dhembeve.

30

KRESHNIK ÇOTA

Verifikoje efikasitetin e higjenes orale duke kotrolluar qe te gjitha siperfaqet dentare te jene pastruar.

Personi paraqitet totalisht i varur

Ne kete rast eshte e

nevojshme ti jepet asistence totale ne procesin e pastrimit te dhembeve. Manover kjo qe kryhet nga caregiver, duke perdorur nqs eshte e nevojshme dhe hapse goje. Pozicionimi i caregiver pergjat higjenes orale presupozon pozicionin me komod ne lidhje me nevojat e pacjentit; Nqs goja hapet me veshtirsi na vjen ne ndihme hapsja e gojes fale se ciles mund te mbajme gojen e hapur per aq kohe sa do na duhet te kryejme manovrat e higjenes orale. Ne disa raste mund te jete i nevojshem nderhyrja e dy personave per te asistuar manovrat e higjenes orale ne keto individe.

Nje goje e shendetshme dhe nje kontroll periodik tek dentisti i ofron shume avantazhe kujtdo, aq me teper atyre personave

31

Dentistria Klinike

me aftesi psiko fizike te limituara te cilet kane probleme serioze fizike dhe mendore, dhe sigurisht qe listes se gjate te problemeve nuk duan qe ti shtohen dhe problemet dentare.

Avantazhet e fituara nga nje goje e shendetshme jane si psh : Mund te pertypet me mire duke favorizuar dhe procesin e tretjes ne stomak Mund te perparohet ne gjuhen e folur Parandalohen dhe kapen ne kohe patologji orale duke evituar keshtu nderhyrje invasive dhe te dhimbshme Nje nderhyrje stomatologjike e ketyre pacjenteve kryhet nen efektin e narkozes, si rrjedhim, si rrjedhim mund ta evitojme kete proces i cili paraqitet mjaft invasiv Fitojne nje paraqitje te kenaqshme dhe mardheniet me shoqerine apo integrimi relativ ne te eshte me i lehte Pastrimi i dhembeve per nje femije me handikap mund te jete i veshtire dhe eshte e keshillueshme te mbajme ne mend disa pika kyce: Nqs femija ka veshtiresi ne levizje apo qendrimi ne kembe do e ulim ne karrige duke u pozicjonuar nga mbrapa ose perkrah tij ne menyre qe te arrihet lehtesisht cdo pjese e gojes.Ky pozicjon eshte me i keshilluari, vecanerisht kur femija eshte ne karroce me rrota dhe nqs hapsirat ambientale na e lejojne.

32

KRESHNIK ÇOTA

Nqs pacjenti paraqit spazma muskolare te pakoordinuara nevojitet prezenca e nje personi te dyte per te kontrolluar levizjet e kokes. Nqs kjo gje nuk eshte e mundur, femija do ulet pertoke, dhe prindi ne nje karrige mbas tij me kembet mbi shpatllat e tij. Ne kete menyre kontrrolon levizjet e kokes dhe ne te njejten kohe do ket duart e lira per pastrimin e dhembeve.

Ose, ne rast se qetsimi i femijes paraqitet i veshtire, manovrat e higjenes orale mund te aplikohen duke e mbajtur femijen shtrire ne krevat e duke e kthyer ne nje krah, duke pastruar dhembet ne fillim nga nje krah e me pas nga krahu

33

Dentistria Klinike

tjeter,gjithmone duke filluar nga arkada e poshtme.

Nje bacinel apo mjet mbajtes do zevendesoj lavamanin. Furca e dhembeve ne fillim perdoret ne te thate, pa past dhembesh.

Pasta e dhembeve eshte nje ekstra qe mund te perdoret mbasi femija ka fituar familjaritet me manovrat dhe prezencen e furces se dhembeve ne goje. Pervec kesaj, shume femije me aftsi te kufizuara paraqesin veshtiresi ne shplarjen e gojes dhe peshtyrjes, si rrjedhim, prezenca e pastes se dhembeve do komplikonte situaten. Mbasi te kemi mbaruar me manovrat e higjenes orale kalojme nje garze te njomur me koluktor tek dhembet dhe gingivat.

Nqs femija nuk e pranon furcen e dhembeve mund ta zevendesojme ne manovrat e higjenes orale pikerisht me garzen me koluktor dhe sapo te jete e mundur te fusim ne praktikat e higjenes orale furcen e dhembeve ne nje moment te dyte. Furca elektrike ne keto raste na ndihmon goxha pasi 34

KRESHNIK ÇOTA

shpesh here ajo konsiderohet si nje loder nga fmeijet, jep nje efikasitet te kenaqshem ne eliminimin e pllakes bakteriale ne nje kohe me te shkurter se ajo qe do duhej me furcen manuale. ***

35

Dentistria Klinike

Paradontologjia Paradontologjia tanime paraqitet si nje disipline moderne e Dentistrise, e cila mundesoi shkeputjen e elementit dentar nga shkenca e pergjithshme Mjekesore duke i dhene ketij te fundit nje autonomi individuale. Vendosi dhembin ne marrdhenie te ngushta shkencore me teresine e organizmit.

Paradontologjia studion patologjite e paradontit i cili nga ana e tij eshte tersia e indeve qe rrethon dhe i krijon suport dhembit.

Ne te kaluaren, paradontologjia konsiderohej si tersia e metodave per ruajtjen e shendetit dentar ne kushte paradontopatie te konsoliduara. Ne paradontologjin moderne nenvizohet teoria e nje progresioni linear te paradontopative qe e kane zanafillen qe ne mosha te vogla dhe konsolidohen ne moshe te rritur. Si rrjedhoje e kesaj pervec trajtimit te paradontopative sot theksi vihet gjithnje e me shume tek parandalimi i ketyre patologjive qe ne moshe te re. Masat parandaluese jane pjese e kujdesit te pergjithshem dentar.

Fale paradontologjise u krijuan ne Stomatologji kushtet e 36

KRESHNIK ÇOTA

duhura, pa te cilat nuk do ishte e mundur, qe patologji te ndryshme te organizmit te lidhen me ato te gojes dhe fal bashkepunimit Mjekesi-Stomatologji u krijuan kushtet qe te kuptohen, identifikohen dhe mjekohen shume patollogji.

Paradontologjia

lidhet

me

disiplina

te

tjera,

per

te

bashkestudjuar patologji si: diabeti, semundjet gastrointestinale, sistemike, infektive, kardiovaskulare, endokrine, kancerogjene, te gjakut, dermatologjike etj

Njohja e periodontologjise eshte nje kusht per ruajtjen e shendetit – ku me shendet nenkuptojme gjendje ne te cilen te gjithe organet kryejne veprimtarine e tyre pa u shqetesuar, duke ruajtur individin, dhe garantuar vazhdimesine e species.

Patologjite e ndryshme sistemike dhe nderlidhja e tyre me shendetin e kavitetit oral Infeksionet kardiake valvulare dhe flora bakteriale periodontale Problemet psikologjike dhe estetika e dhembeve Infeksionet paradontale dhe dhimbjet Leucemia dhe paradontozat Granulocitoza dhe ulcerat e pavleresuara nga stomatologu Stomatitet alergjike dhe materialet stomatologjike

Plaget ulcerative dhe prania e kancerit

37

Dentistria Klinike

· Degjenerimet paradontale dhe gingivale pas perdorimit te medikamenteve te ndryshme.

Paradonti - Cfare eshte paradonti?

Kompleks Anatomo Fizilogjik i cili siguron ankorimin e dhembit ne procesin alveolar. Ndahet ne : Paradont siperfaqsor Paradont profund Paradonti siperfaqesor: · Gingiva Paradont profund: · Cementi radikular · Kocka alveolare · Legamenti paradontal

Paradonti siperfaqsor Gingiva

38

KRESHNIK ÇOTA

Gingival ndahet ne: ·

Gingiva marginale

·

Gingiva e atashuar (aderente)

·

Gingiva interdentale

Gingiva eshte pjese e mukozes orale qe mbulon procesin alveolar te nofullave e rrethon qafen e dhembeve. Perbehet nga epitel

shumeshtresor

dhe

kubik

Peson

ndryshime

te

vazhdueshme. Ka funksion absorbues e sekretues. Ekspulson vazhdimisht qeliza epiteliale ne siperfaqe. Ka siperfaqe te lemuar ose lehtesisht kokrrizoreNderlidhja dhemb-gingive realizohet nepermjet fibrave gingivale. Keto fibra permbajn kolagjen te tipit 1 dhe kane funksionin: ·

Mbajne te mberthyer gingiven marginale (te puthitur tek

dhembi) ·

Sigurojne qendrueshmerin e nevojshem per perballuar forcat e

pertypjes pa lejuar shmangien e saj nga siperfaqja e dhembit ·

Bashkojne gingiven e lire marginale me cementin e rrenjes dhe

gingiven e atashuar

Kemi 3 lloj fibrash : Fibrat gingivo dentare Fibrat rrethore Fibrat transeptale 39

Dentistria Klinike

Fibrat dento gingivare: · Jane fibra te siperfaqeve linguale, vestibolare, dhe interproksimale, jane rreth qafes se dhembit. ·

Ndodhen te fiksuara ne cement ne bazen e sulkusit epitelial

· Ne siperfaqen vestibulare dhe linguale dalin nga cementi ne form rrezesh drejt kreshtes dhe siperfaqes jashtme te gingives marginale duke perfunduar ne epitel. · Ato gjithashtu shtrihen dhe jasht periostit ne anet vestibulare dhe linguale te kockes alveolare duke perfunduar ne gingiven e ngjitur · Ne anet interproksimale fibrat dento-gingivare shtrihen drejt gingives interdentare

Fibrat rrethore cirkulare: ·

Jane fibra qe kalojne nepermjet indit lidhor te gingives

marginale dhe e rrethojne dhembin ne forme unaze

Fibrat transetale

40

KRESHNIK ÇOTA

· Jane fibra te vendosura ne siperfaqet ansore te rrenjes. · Formojne tufa horizontale, te cilat drejtohen ne cementin e faqeve anesore ku dhe fiksohen. · Shtrihen midis epitelit ne bazen e sulkusit dhe kreshtes se kockes interdentale. · Nga shume autore keto fibra kosiderohen si fibrat baze te ligamentit paradontal.

Forma e gingives: Varet nga forma e dhembit dhe pozicioni i tij ne arkade Dhembi i rotuar ne aks ose i pozicionuar labial ka zhvendosje gingivare apikalisht Dhembi i zhvendosur lingualisht ka gingive dhe te trashur Gingiva eshte e forte por me rezilience te caktuar Gingiva paraqitet me aspekt kokrrizor, sidomos ajo fikse, e cila vihet re pas moshes 6 vjeçare Pamja kokrrizore eshte shprehje e adaptimit te gingives ndaj presionit mastikator Pamja kokrrizore eshte tipar karakteristik i gingives normale (pakesimi apo zhdukja – shenje semundshmerie e saj) ·

Pas mjekimit te gingives kjo pamje gingivare rikrijohet

Ngjyra e gingives normale dhe asaj te atashuar eshte roze dhe ky ngjyrim jepet nga: · Enet e gjakut (vaskularizimi) 41

Dentistria Klinike

· Trashesia · Shkalla e keratinizimit te epitelit · Prezenca ose jo e qelizave me permbajtje pigmenti. · Ndryshon ne persona te ndryshem dhe esht e lidhur me pigmentin e lekures Ngjyra e gingives: · Pigmentimi fiziologjik varet nga pigmenti melanine (i varur nga raca) · Shtimi i aktivitetit te melanoblasteve, te cilet gjenden ne shtresen bazale te epitalit, rrit ngjyrimin (albinet s’kane melanoblaste) · Pigmenti shfaqet unik, zonal, me nuanca te ndryshme · Te i porsalinduri gingiva ngjyroset 3-4 ore pas lindjes · Gingiva e palatum durum - 60% e ngjyrosur · Mukoza alveolare – e kuqe, e bute, e shdritshme Mukoza alveolare – me epitel te holle, te pakeratinizuar · Indi lidhor i kesaj mukoze – i shkrifet, me ene te shumta gjaku Keratinizimi: Epiteli qe mbulon gingiven fikse dhe marginale ka siperfaqe te pakeratinizuar ose te keratinizuar, me qeliza qe krijojne nje shtrese te holle me origjine nga indi granular Qeliza baze e epiteli gingival eshte keratinociti,pervec tij gjejm dhe qeliza te qarta ose jokeratinozite(qelizat e langheransit, Merkelit, melanocite) Proliferimi i keratinociteve behet me mitoze ne shtresen basale.

Keratinizimi mbron gingiven, ka rezultuar se nxitet me larjen e rregullt te dhembeve 42

KRESHNIK ÇOTA

Zonat me predominante te keratinizuara jane: palatumi(me i keratinizuari), gingiva, aspekti ventral i gjuhes dhe ne fund faqja(me pak e keratinizuar) Mosha dhe menopauza pakesojne keratinizimin Epiteli gingivar riperterihet vazhdimisht me kohe variabel nga sektori ne sektor(palatum,gjuha faqe 5-6dite;gingiva 10-12 dite) Trashsija e saj sigurohet nga ekuilibri midis formimit te qelizave te reja ne shtresen basale dhe spinoze si dhe daljen ne siperfaqe te qelizave te vjetra Funksioni I epitelit gignivar eshte ai qe te ruaj strukturat e thella duke lejuar nje shkembi selektiv me ambjentin oral Inervimi gingivar : ·

Inervimi gingival realizohet nga deget kolaterale te degeve

maxilare dhe mandibulare te nervit trigeminus

Ne maxile gingiva inervohet nga: ·

n. alveolar superior ne sektorin posterior

· n. infraorbital(dega labiale) sektori anterior (incisiv-kanin) Inervimi I gingives palatinale behet nga: · n.naso-palatin per sektorin anteior n. Palatin per sektorin posterior · Ne mandibul gingiva vestibularisht inervohet nnga nervi bukal per molar dhe premolar dhe nga n.mental per sektorin anterior

43

Dentistria Klinike

·

Ne mandibul lingualisht gingiva inervohet nga n.lingual.

Vaskularizimi gingivar : · Vaskularizimi gingival behet nepermjet degezimit te arterieve alveolare inferiore dhe superiore · Arteriola supra-periostale, ne faqen vestibuare palatinale dhe liguale ·

Arteriola

intermediane

vendosen

ne

brendsi

te

kockes

interproksimale dhe dalin mbi kreshten e procesit alveolar interproksimal per te vaskularizuar gingiven ·

Arteriola e ligamentit paradontal

Gingival marginale: Skaji terminal I genives rrethuese te dhembit. Rethon dhembin si kellef Delimitohet nga gingiva atashuar nga Thellimi Gingival I lire (thellimi 1mm I ceket dhe linear). Ky thellim konstatohet lehte me ane te sondave te posaçme Ky thellim formon murin indor te bute te sulkusit gengival Sulkusi gingivar E thelluar e ceket ne forme V-je I limituar nga nje ane nga siperfaqja e dhembit dhe nga ana tjeter nga epiteli veshes i lire i gingives Permasat ne kushte ideale esht 0mm Permasat ne kondita klinike te shendosha jane variabel nga pacjenti ne pacjent Normalisht thellsia e sondimit paraqitet rreth 1-2mm. Nqs 44

KRESHNIK ÇOTA

paraqitet me I thell se 3mm atehere ka nevoje per nderhyrje nga operatori sanitar Percaktimi I thellsise se sulkusit behet me ane te sondes paradontale Pershkohet nga fluidi gingival Sulkusi gingival mban fluidin gingival I cili rrjedh ne te nga indi lidhor gingival Fluidi gingival permban: · Proteina te plazmes qe bejne te mundur atashmentin e indit epitelial ne dhemb · Perberes antibakteriale qe ndikojne ne mbrojtjen e gingives · Sasia e tij rritet ne menyre proporcionale me perkeqsimin e semundjes paradontale, nga ushqimet e forta dhe te ashpra · Eshte vertetuar qe perberja e fluidit gingival ka ngjashmeri me serumin e gjakut dhe permban elektrolite si K+ Ca+ proteina plazmatike, gama globulina IgA IgM

Gingival e atashuar : Vazhdim I gingives marginale E forte, rezilente, e puthitur me periostin e kockes alveolare Ne aspektin facial kufizohet nga sulkusi gingival ne pjesen e siperme dhe nga bashkimi muko-gingivale ne pjesen e poshtme dhe vazhdon posht duke u shndrruar ne mukozen e levizshme te procesit alveolar Ne aspektin lingual perfundon tek bashkimi me mukozen alveolare linguale e cila vazhdon me membranen mukoze qe vesh dyshemen e gojes Gjeresia e brezit te saj eshte 1-9 mm 45

Dentistria Klinike

Mbahet e puthitur me periostin e alveoles nepermjet fasheve fibrose qe bejne te mundur palevizshmerin e saj Paraqet gjersi variabel ne rajone te ndryshme te gojes (> ne rajonin incisal dhe < ne ate posterior) Gjersia ndryshon me kalimin e moshes Paraqet ngjyre roze te celur dhe forme te gropezuar si lekure portokalli.

Gingival interproksimale 路 Ndodhet ne hapsiren interproksimale nen piken e kontaktit te dhembve Perbehet nga dy papila: faciale e orale Paraqet forme piramidale ose te shtypur Maja e papiles ndodhet nen piken e kontaktit Forma e saj varet nga pika e kontaktit dhe pranija ose jo e recesionit gingival Ne prezence te nje diasteme gingiva kapet fort ne kocken interdentale dhe formon nje siperfaqe te rrumbullaket te lemuar, kemi munges te papiles interdentale.

Kufijte anesore e tipi i papiles interdentale formohen nga vazhdimesia e gingives marginale Ne prezence te nje diasteme gingiva kapet fort ne kocken interdentale dhe formon nje siperfaqe te rrumbullaket te lemuar, me mugese te papiles interdentale.

Paradonti profund perbehet nga : Legamenti paradontal Cementi Kocka alveolare Legamenti paradontal Eshte indi lidhor qe ndodhet ne hapsiren ndermjet rrenjes se 46

KRESHNIK ÇOTA

dhembit dhe procesit alveolar. Realizon lidhjen mes tyre.

Ben te mundur shperndarjen dhe asimilimin e forcave te shkarkuara ne dhemb gjat procesit te pertypjes ne kocken alveolare.

Amortizator i dhembit.

Elementet me te rendesishem te L.P jane fibrat principale (fibra kolagjenoze) te cilat shtrihen ne hapsiren paradontale (0.2-0,25mm). Disa autor e quajn komponenti joqelizor i legamentit paradontal. · Pjesa terminale e ktyre fibrave futen ne cementin radikolar dhe marrin emrin e fibra di Sharpey. Fibrat e Sharpeyt te cementumit paraqisin nje diameter me te vogel se fibrat e Sharpeyt qe ndodhen ne procesin alveolar · Trashesija dhe anastomizimi I ktyre fibrave ndryshon se pari ne lidhje me rritjen dhemzhvillimin e dhembit, me pas me funksionimin e tij dhe ne fund nga prezenca ose jo e paradontopative · Keto fibra jane te zhytura ne nje substanc amorfe te perbere nga glikoproteina, mukopolisakaride dhe 70% uji

Fibrat kryesore te paradontit ·

Fibrat transseptale(sovrakrestale)

·

Fibrat horizontale

·

Fibrat oblike

·

Fibrat apikale

47

Dentistria Klinike

Fibrat TRANSETALE (soprakrestale) ·

Shtrihen ne anen interproksimale mbi kreshten alveolare

dhe fiksohen ne cementin e dhembit fqinj. I gjejm pas drestruksionit koceks. Se bashku me fibrat gingivale formojn legamenti cirkular I cili fikson dhembin dhe mbyll hapsiren paradontale duke penguar keshtu daljen e epitelit ne siperfaqe Fibrat HORIZONTALE · Shtrihen ne kende te drejta me aksin e dhembit nga cementi ne kock alveolare. Nderlidhin rrenjen e dhembit me kocken alveolare Fibrat TRANSETALE ( soprakrestale) ·

Shtrihen ne anen interproksimale mbi kreshten alveolare

dhe fiksohen ne cementin e dhembit fqinj. I gjejm pas drestruksionit koceks. Se bashku me fibrat gingivale formojn legamenti cirkular I cili fikson dhembin dhe mbyll hapsiren paradontale duke penguar keshtu daljen e epitelit ne siperfaqe Fibrat OBLIKE ·

Shtrihen nga cementi ne drejtim koronar, ne drejtim te

kockes alveolare.Perballojn goditjet mastikatore.Perben grupin me te madh te fibrave.

Fibrat APIKALE ·

Shtrihen ne menyr te crregullt nga cementi radikolar rreth

apeksit radikolar deri ne bazen e alveoles. Nuk ndeshen ne rrenjet e paformuara plotsisht Elementet qelizor te legaentit paradontal : 48

KRESHNIK ÇOTA

· Gjejme kto elemente qelizore ·

Qelizat mezenkimale te pa diferencuara

·

Fibroblastet

·

Osteoblastet

·

Cementoblastet

·

Mbeturinat epiteliale te Malassez

Me perjashtim te qelizave epiteliale te Malassez qelizat e tjera kane funksionin e shkaterrimit dhe rigjenerimit e indit paradontal(cementit dhe kockes alveolare) ·

Qelizat epiteliale te Malassez formojne nje rrjet qelizor qe

rrethon rrenjen e elementit dentar funksioni i se ciles eshte akoma I panjohur.

Funksion i legamentit paradontal Funksion Fizik Mbrojtjen e indev te buta dhe eneve te gjakut nga traumat e forcave mekanik Trasmetimin e forcave oklusale ne kocke Ankorimin e dembit ne kock Rezistenc ndaj ndikimit te forcave oklusale(amortizues) Mbajtja e indeve gingivale ne raporte normale me dhembet Formues e Modelues ·

Realizohet nga qelizat e indit konjuktiv. Gjat gjith jetes se

dhembit

cementoblastet

formojne

cement,

fibrobastet-

kolagjen,osteoblastet-kocke. N.q.s parodonti nuk esht I shendoshe atehere behet I pamundur ose I veshtir formimi

49

Dentistria Klinike

cementit apo kockes Funksion Ushqyes L.P furnizon me lende ushqyese cementin kocken dhe gingiven me ane te enve te gjakut dhe siguron drenazh linfatik.

Funksion Sensorial L.P eshte i furnizuar me fibra sensoriale qe percjellin taktilitetin,presionin dhe ndjesin e dhimbjes. Luajn rol kryesor ne kontrollin e pertypjes Cementi Ind mezenkimal I kalcifikuar qe mbulon pjesen e jashtme te rrenjes dhembit Munges enesh gjaku Munges inervimi Cement jo qelizor (primar) Cement qelizor (sekondar) Qe te dyja perbehen nga matriksi i kalcifikuar inter fibrilare dhe fibrila kolagjeni Burimi : Fibrat e sharpeyt (estrinksit te jashtem) Fibrat e matriksit cementit( intrinsik te brendshme) Eshte i organizuar ne lamela te ndara nga linja e rritjes paralele me aksin e gjat te rrenjes 路 Klasifikimi dhe karakteri histologjik TIPI I: JOQELIZOR, AFIBRILAR 路

TIPI II: JOQELIZOR, FIBRILAR( Fibrat Estrinseke te Sharpit, jo

cementocite) TIPI III: QELIZORE ME FIBRA INTRINSEKE (Cementocit dhe fibra te

50

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

formuara nga cementoblastet) TIPI IV: QELIZOR ME FIBRE INTRINSEKE (ne predominance prodhuar nga cementoblastet) DHE ESTRINSEKE (prodhuar nga fibroblastet)

Cementi joqelizor Munges te komponentit qelizore Formohet i pari Mbeshtjell 1/3 cervikale te rrenjes Strukturuar gjersisht nga Fibrat e Sharpeyt te kalcifikuara plotsisht vecanerisht ne pjesen e tyre periferike Fibra kolagjeni (intrinseke) te kalcifkuara dhe te shperndara ne menyr te crregullt Cementi qelizor (sekondar ose riparimi) Formohet me arritjen e dhembit ne planin okluzal, nuk gjendet kurre tek dhembet e porsa dalur.

Eshte me i crregullt se cementi primar Permban komponent qelizor (cementocitet) te vendosura neper lakuna Me pak i kalcifikuar Fibrat e Sharpeyt me te pakta ne nr dhe ne kalcifikim (pjeserisht te kalcifikuara, ose me berthame jo te kalcifikuar por e rrethuar nga zone e kalcifikuar) Karakteristikat e cementit Ne siperfaqe jane vendosur ne rradhe cementoblastet Ato formojne cipen cementare gjate formimit te cementit Ai vesh gjithe rrenjen si shtrese e holle uniforme e sheshte, duke bere perjashtim ne zonen e qafes anatomike te dhembit ku mbulon pak zmaltin ose le te zbuluar dentinen

51

Dentistria Klinike

Shtresa cementit varion ne 3-20µm ne zonen cervikale dhe 150-200µm ne 1/3 apikale Ne pjesen apikale te rrenjes gjendet nje shtrese qe ka qeliza osteocementi Qelizat cementare kane zgjatime fine qe drejtohen per nga periodonti dhe lidhen edhe me zgjatimet fqinje Lamelat e veçanta te osteocementit ngjiten nepermjet nje substance e aty-ketu depertojne fibrat e Sharpey ne tere lamelat Lidhja cement-dentine kryhet permjet depozitimit te thjeshte e zgjatimeve te fibrave te Tomes. Eshte i 3 formave ·

60%-65% te rasteve cementi mbulon smaltin

·

30% te rasteve takohen buz me buz

·

5%-10% nuk takohen

Paraqet permeabilitet te kenaqshme dhe trashesi variabel Paraqitet me i trashe: ·

Nga mosha 11-70 vjec trashesija 3-fishohet

· Cementi nuk vuan riabsorbim fisiologjik dhe as rimodelim por karakterizohet nga nje mbivndosje (depozitim) gjat gjith jetes Mund te verifikohet absorbim si pergjigje ndaj forcave te medha te prodhuara gjat levizjesh ortodontike ose semundjesh paradontale. · ·

Hipercementoz: trashje e theksuar e cementit Ankiloza: Bashkim i cementit me kocken alveolare (inf.kronik.periapik,

reimplantim, trauma okluzale). ·

Paraqet rezorbim te rrenjes dhe zevendsim te saj me ind kockor

Kocka alveolare · Kocka alveolare eshte pjese perberse e paradontit dhe perben

52

KRESHNIK ÇOTA

strukturen mbajtse te dhembit. Zhvillohet ne te njejten kohe me te duke u nisur si nga qelizat e folikulit dentar si nga nga qelizat e pavarura te odontogjenezes. · Eshte e perbere nga nje shtres kockore kortikale e jashtme kompakte e ndjekur nga nje shtres sponxhioze dhe perseri kortikale kompakte e brendshme · Vendi i vendosjes se dhembit quhet alveol. Alveola nga breda vishet nga nje shtres kockore e quajtur kocka alveolare e vertet (kock kompakte). Ne kte vend kapen fijet periodontale fibrat e Sharpeyt, po aty dalin enet e gjakut. Ne grafi kjo shtres duket si nje vij kopakte e bardhe. · Kjo shtres kockore mbulon dhe kreshten kocokre intreproksimale dhe atehere merr emrin lamina dura krestale. Mbi lamina dura vendoset pjesa spongijoze e kockes e cila nga jasht mbulohet nga pjesa kortikale. Hapsira qe ndodhet ndermjet alveolave eshte e perber nga kock trabekoluar(sponxhioza). · Forma dhe trashesija e kockes alveolare varet nga lloji I dhembit dhe nga pozicjoni I tij ne goje. Kocka midis 2 rrenjeve quhet kocka interproksimale ose septumi interdentar. Kocka alveolare e shendosh mbulon rrenjen 1-2mm posht lidhjes smalt cement.Ne disa raste qellon qe rrenja ne ndonje vend te mos mbulohet nga kocka dhe kemi te bejm me dukurin e fenestracionit · Trashesia e kockes kompakte ne regjionin frontal dhe premolar paraqitet me e holle vestibularisht dhe me e trash lingualisht. Ne te kundert, ne regjionin e molarve kocka kompakte paraqitet me e trashe ne versantin bukal. · Pikerisht ne regjionin e centralve ku kocka kompakte hollohet shpesh ndodh procesi i fenestracionit duke ekspozuar rrenjen ne kontak te drejtperdrejt me gingiven duke destabilizuar ankorimin dentar ne alveol.

Kocka alveolare paraqet rezultatin e procesit te formimit dhe rezorbimit te kockes, fenomen ky qe ndodh gjate gjith jetes (rraporti

53

Dentistria Klinike

osteoblast-osteoklast). Osteoblastet prodhojne nje matric organike e cila pas nje procesi kalcifikimi (depozitimi idrosiapatiti) do te japi KOCKEN. 路 Kocka alveolare eshte ne riperteritje te vazhdueshme ne baze te nevojave funksionale: psh kur humbin nje element dentar kocka alveolare nuk kryen me funksionin e saj mbajtes te rrenjes se dhembit, nuk ka me shkarkim te forcave pertypse dhe esht I destinuar te rezerbohet pa patur me sovraponim te ri kockor, dmth zvoglohet deri ne zhdukje. Ky fenomen perputhet me kriterin biollogjik qe kur nje organi nuk kryen me funksionin per te cilin eshte destinuarka ka tendenc zvoglimi deri ne zhdukje.arsye tjeter e ktij absorbimi kockor pervec humbjes elementit dentar jan dhe parodontopatit, nga infeksionet bakteriale qe vin nga kaviteti oral.

***

54

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

Etiologjia e paradontopative Per studimin e paradontopative pike nisje si per operatorin sanitar si per pacientin eshte origina e tyre. Duhet te jemi te informuar

persa

i

perket

shkaqeve

qe

shkaktojne

paradontopatite per te arritur ne nje rezultat optimal terapeutik.

Paradontopatite

paraqesin

nje

etiologji

multifaktoriale.

1.

Faktor bakterial:

-

Pllaka muko bakteriale

-

Gurzat

2.

Faktoret predispozues ne akumulimin e pllakes muko

bakteriale: Faktor anatomik: -

Kariesi dentar,

-

Punime jo korrekte dentare,

-

Mbeturinat ushqimore

3.

Faktor mekanik:

-

Perdorimi I furces ne menyre te gabuar

-

Trauma oklusale

Faktoret Bakterial:

55

Dentistria Klinike

Tek faktoret bakterial mund te rendisim: -

Pllaka muko bakteriale

-

Gurezat

-

Depozitimet e buta

Depozitimet

kryesore

qe

influencojn

shfaqjen

e

paradontopative krijojne mjedis te favorshem per zhvillimin e mikro-organizame te ndryshem.

Mund te klasifikohen : -

Te dukshme

-

te padukshme

-

aderente ose jo

-

te forta ose jo

Jane te tre llojeve: -

Pelikula e fituar

-

Pllaka dentare

-

Materia alba ose cipa e bardhe

Faktoret Bakterial (pllaka mukobakteriale) Pllaka muko- bakteriale :Pllaka dentare eshte nje depozitim I bute me perberje komplekse dhe arkitekture te organizuar e cila depozitohet ne siperfaqe te ndryshme te dhembit -

Fazat e formimit te pllakes

Formimi i pelikules qe mbulon siperfaqen e dhembit Kolonizimi bakterial fillestar Kolonizimi bakterial sekondar Maturimi i pllakes -

Formimi i pelikules dentare: 56

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

Siperfaqja e dhembit mbulohet nga nje shtrese (film) glikoproteinash Pelikula instalohet 10 minuta deri dy ore pas larjes,eshte produkt I peshtymes. Evidenciohet me ngjyrues Cip e holle, pa ngjyre,e perhapur ne gjith koronen me nje predominim te lehte ne afersi te gingives, e trash 0.5-0.08 mikron.

Nuk permban baktere, vetem lipide glikoproteina polipeptide Pelikula mbron nga tharja siperfaqen, favorizon ngjitjen e mikrobeve ambientale. Qelizat e vdekura epiteliale bakteriet jane baze per formimin e places.

Bashkevepron me

komponentet makromolekulare Ca++ te peshtymes e lengut crevicular duke favorizuar agregimin bacterial -

Kolonizimi fillestar bakterial i pllakes

Aksion deri 8 ore pas larjes Mikrobet e para â&#x20AC;&#x201C; gram pozitivet si actinomyces viscous, streptococcus sanguis, salivarius Inserimi ne biofilm nepermjet molekulave specifike, e proteines adhesine. Adhesina krijon lidhje me prolin-en e 57

Dentistria Klinike

peshtymes; prolina me permbajtje te larte proteinike (adhesine-proline) -

Kolonizimi sekondar bakterial

Pas gram pozitiveve aerobe, inserohen gram negativet (anaerobe) Dominojne prevotella intermedia, fussobacterium nucleatum, porphyromonas gingivalis, etj qe ngjishen mbi bakteriet e fazes fillestare

(koagregacion),

molekulare,

nje

karbohidrateve

nderveprim ne

siperfaqen

i

proteinave e

qelizave

bakteriale Bakteret qendrojn bashke ne pllake, nepermjet matriksit adesiv interbakterial dhe te adesivit siperfaqsor, te cilin e prodhojn vet. Bakteret nepermjet funksioneve te tyre enzimatike sintetizojne nga mono dhe disakaridet ushqimore polisakaride ekstracelulare te cilat perbejn matriksin e pllakes Pllaka perbehet nga Nje matriks adesiv intercellular. Matriksi I pllakesne inspektimin ultrastruktural paraqitet me form granulare, pervec produkteve te metabolizmit bakterial, permban dhe glikoprotenia te peshtymes dhe te fluidit cervikal Pllaka rritet nga shtimi I baktereve ekzistuese, ardhja e baktereve te reja, grumbullimi I produkteve bakteriale . Ky matriks perbehet nga nje komponetnt organic dhe nje component inorganic.

-

Matriks organik (kompleks polisaharido-proteik, ne te cilin

perbersit kryesor jane karbohidratet dhe proteinat me 30% secili), lipidet me 15%, ndersa pjesa tjeter esht me natyre te paqarte -

Matriks inorganik: kalcium dhe fosfor , ne sasi me te vogla

magnesium(Mg)

58

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

Bakteret perbejne 70% te materialit te forte, jane prezent rreth 200-300 mikroorganizma te ndryshem. Pjesa tjeter perbehet nga Uje. Pllaka dentare klasifikohet ne: -

Mbigingivale (apo supragingivale )

-

Sub gingivale

Pllaka sub gingivale ndahet ne : -

Aderente

-

Jo aderente

-

Pllaka dentare supra gingivale

Ndodhet ne siperfaqen dentare supra-gingivale dhe ne marginin gingival. Eshte e perbere pergjithsisht nga specie bakteriale Gram+, te palevizshem dhe te orjentuar pingul me siperfaqen e dhembit.

Kjo pllake paraqet nje organizim te stratifikuar bakterial (koagregacioni) Gjejme: 1.

Koke: Streptococcus sanguinis, streptococcus mitis Neisseria,

Veionella 2. Filamente: Actinomyces viscosus, Actinomyces naeslundii, Leptotrichia

-

Pllaka subgingivale aderente:

Ka perberje bakteriale te ngjashme me ate te pllakes dentare mbi gingivale dhe eshte ne rraport vazhdimsie me kte te fundit Eshte e perber nga Gram+ dhe Gram â&#x20AC;&#x201C; Krijohet ne kushte anaerobiozi pasi paraqitet ne nje habitat me tension te ulet oksigjeni, dhe e mbrojtur nga fluidi sulkular I cili ka veti antimikrobiale

59

Dentistria Klinike

Nuk esht ne kontakt me epitelin sulkular Mund te japi karies radikolar Jep gurzat nen gingivare Paraqitet me pak virulente se ajo jo-aderente Paraqet si specie bakteriale Filamente dhe speciet Actinomyces dhe disa Koke -

Pllaka sub gingivale jo aderente:

Perbehet pergjithsisht nga Gram- te levizshem, anaerob ose anaerob fakoltativ Eshte ne kontakt me epitelin sulkular, lokalizohet pran indeve te buta(gingives) Ne prani te inflamacionit akut numri I ktyre baktereve anaerobe rritet menjehere dhe ne menyre te ndjeshme. Paraqet virulence me te madhe se ajo aderente dhe luan rol kryesor ne progresionin e paradontopative. Si perberes bakterial kryesor permendim: shkopinjt te levizshem e te pa levizshem,spiroketet. Pllaka dentale eshte faktori baze ne etiologji e paradontopative dhe kjo vjen si rrjedhoje e koncetrimit te larte te baktereve dhe te produkteve te tyre ne te.

Mikroorganizmat

kryesore

bakteriale:Ne

fillim

streptokoke,

stafilokoke,

qe

verehen

vihen koke

nescieria,

re

ne

fakoltative, me

pllaken bacile,

predominuesi

50%streptokokus sanguinis Me trashjen e pllakes krijohen 60

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

kushte anaerobe dhe ndryshim te flores bakteriale. Organizmat qe ndodhen ne siperfaqe ushqehen nga ambienti gojes, kurse mikroroganizmat profunde perdorin produktet metabolike te baktereve te tjera dhe komponent te matriksit

Diten 2-3 gjejme gram- koke, shkopinjt shtohen ne nr dhe % nga 730% ku 15% jan shkopinj anaerobe Dita 4-5 gjejme fusobakteret anktinomicetat dhe veionellat.

Te gjithe anaerobet rriten ne numer Veionellat zene 6% te flores bakteriale Pas dites 7 sipralet rriten ne numer me aktinomices Naselundi me 114% Pas dites 28-90 verejm qe shkopinjt dhe filamentet rriten me 40%

Materia Alba (cipa e bardhe ose pllaka e bardhe) Formohet ne dhembet e paster brenda disa oreve Paraqitet mjaft irrituese per gingiven Mund te hiqet me uje me presion

61

Dentistria Klinike

Eshte me pak aderente se pllaka bakteriale Ka form mjaft te crregullt Ka ngjyre te verdh ose gri te bardhe Ndryshe nga pllaka dentale materia alba eshte e dukshme me sy dhe nuk jane te nevojshem ngjyruesit per ta evidencuar Paraqitet

si

nje

miks

proteinash,

koncentrim

mikroorganizmash, qelizave epiteliale te deskuamuara dhe leukocitesh ne forme jo te organizuar Gurzat Jane mase aderente te kalcifikuara Perfitohen si rrjedhoj e kalcifikimit te pllakes muko bakteriale( 8-12 ore pas formimit saj) Paraqit nje struktur te kalcifikuar te stratifikuar Pjese organike(proteina,karboidrate,lipide) Pjese inorganike( fosfat kalciumi, fosfat magnesiumi, karbonat calciumi) â&#x20AC;˘ Paraqitet ne 2 forma mbigingival subgingival Formimi i gurzave Tartari eshte pllake e mineralizuar. Ky process mineralizimi ndodh per 50% te tij ne 2 dite, kurse 60- 90% mineralizohet pas 12 diteve Peshtyma eshte burimi i mineralizimit ne ate subgingival Pllaka lidh 2-20 here me shume kalcium nga peshtyma Kalcifikimi kerkon lidhjen e joneve Ca me komlekset karbohidratproteine, te matriksit organik dhe precipitimin e kriprave kristalore te CaPO4. Mineralizimi i pllakes ne fillim eshte ekstracelular rreth baktereve gram+ dhe gram-. Por mund te jete dhe intracelular,te nis dhe brenda baktereve Bashkimi i shume qendrave kaclifikimi krijojne mase solide 62

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

tartri Shtohet tartri, shtohen filamentet e ngjyrosesit, (ndryshim i pH )Pakesohen grupet sulfidrike dhe aminogrupet. Guri formohet ne shtresa, shpesh kutikul mes tyre qe fiksohet te tartri.

Depozitimet e Ca ndryshojne sipas personit, varet nga metabolizmi organizmit. Sa arrin ta metabolizojn ose jo. Ajo % qe mbet ekspulsohet nepermjet peshtymes.

Teorite e mineralizimit tetartarit Ekzistojne 2 teori: 1. Precipitimi mineral ndodh si rrjedhoj e nje saturimi lokal te joneve Ca e ioneve fosfat.

Kjo mund provokohet per disa arsye: Si rrjedhoje e rritjes se pH ne peshtyme. Rritja e Ph provokon precipitimin e kriprave te fosfatit te kalciumit. Kjo rritje e Ph vjen si rrjedhoje e prodhimit amoneve nga bakteret e pllakes bakteriale dhe renies se dioksides karbonit. Proteinat koloidale te peshtymes lidhin jonet e Ca dhe fosfat duke krijuar gjendje mbingopjeje.Koloidet

shperbehen,

prishet

gjendja

e

mbingopjes, kemi precipitim te kripirave fosfat kalciumi .

Fosfataza (enzime), e cila lirohet nga: pllaka dentare,nga qelizat

epiteliale

te

deskuamura,dhe

nga

precipitimet

bakteriale qe clirojne fosfat kalciumi(CaCO3), si rrjedhoje e hidrolizimit

te

fosfate

organike

ne

peshtyme,

rrisin

koncentrimin e ioneve fosfate te lira Leukocitet, makrofaget e qelizat epiteliale, Koket e filamentet kane enzimen esteraze Esteraza nxit procesin e kalcifikimin duke hidrolizuar esteret

63

Dentistria Klinike

yndyrore ne acide yndyrore, krijojne sapune me Ca e magnesium, te cilet kthehen ne kripra fosfat kalciumi Ca3(PO4)2 2. Agjent fokusant: Ka agjente qe nxisin fokuse kalcifikimi, te cilet ne fillim zgjerohen dhe me pas bashkohen duke krijuar tarter

Quhet koncepti Epitatik, ose nukleacioni heterogjen

Komplekset

karbohidrate-proteine

fillojne

procesin

e

kalcifikimit duke marre Ca nga peshtyma dhe duke u lidhur, krijojne (kelate) fokuse kalcifikimi, te cilet shkaktojne me pas depositimin e mineraleve Roli i mikroorganizmave ne mineralizimin e tartrit (gurit) Procesi I mineralizimit mund te jete ekstra ose intraqelizor.

Bacteriorama e Vaionella kane aftesin te formojne kristale apatiti brendaqelizore. Formimi I tartarit shperhapet derisa bakteret dhe matriksi kalcifikohen Bakteriet kan funksion aktiv ne mineralizimin e tartarit nepermjet ndryshimit te pH salivar Eshte vene re se penicilina redukton tartrin Rendesia etiologjike Lidhja ndermjet tartrit e prevalences se gingivitit eshte e vertetuar Ne femijeri statusi periodontal influencohet nga pllaka, ne moshe te rritur â&#x20AC;&#x201C; e kunderta Xhep pa gur subgingival nuk ka; Irritanti kryesor â&#x20AC;&#x201C; pllaka e pamineralizuar.Pllaka krijon xhepin ku depozitohet guri I cili krijon habitat per pllake te re duke na dhene keshtu inflamacion, destruksion, xhep,shtim te fluksit te fluidit gingival => rifitim mineralesh qe ndikojn ne mineralizimin e 64

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

pllakes per te dhene gur te ri.

Pllaka â&#x20AC;&#x201C; faktori etiologjik kryesor per semundjet periodontale; Largimi i pllakes dhe tartrit â&#x20AC;&#x201C; baza e terapise periodontale!

Gurzat mbigingivale: Paraqesin ngjyre te bardhe ne te verdhe. Mund te ngjyrosen nga duhani ose pigmentet ushqimore Gjenden me shume ku buron duktusit te Stenonit dhe duktusit te Wartonit Ka konsistenc te shkrifet dhe mund te asportohet lehte Gurzat sub gingivale: Paraqesin ngjyre kafe te erret prej prezences se emoragjive subgingivale. Mund te gjendet ne sulkus ose xhep paradontal.

Jane mjaft aderent me siperfaqen radikulare pasi pozicionohet ne crregullimet dhe lakunat e cementit Ngjitja e gurit ne dhembe: Ndodh ne disa menyra: Me ante te pelikules se fituar Me anen e lidhjes se kristaleve te gurzave me ato te siperfaqes se dhembit, me te cilat paraqesin ngjashmeri Me ane te penetrimit brenda cementit dhe dentines Faktore predispozues ne akumulimin e pllakes muko bakteriale -

Faktor anatomik

-

Mbeturinat ushqimore

-

Kariesi dentar

65

Dentistria Klinike

-

Punime jo korrekte dentare,

Faktore Anatomik Difektet e pikave te kontaktit mes dy dhembeve Difektet e kreshtes marginale Ndryshimet e konvesitet normal te dhembit, (qoft ky vestibolar apo lingual), krijojne kushte te favorshme per mbetje ushqimore Daljet e pjesshme e elementit dentar (perben problem pasi gingiva marginale nuk mbrohet nga konvesiteti koronal) Keq pozicionimi I dhembeve Mbetjet Ushqimore Presioni qe ushtron ushqimi kundrejt sulkusit gingival dhe gingives marginale Mund te jet 2 tipesh: vertikale dhe horizontale Vertikal quhet kur ndodh ne drejtim korono-apikal (si rrjedhoj e humbjeve te karakteristikave anatomike normale te dhembit) Horizontal vjen si rrjedhoj e presionit nga ushqimi ne drejtim horizontal (psh presioni i ushtruar nga faqet apo gjuha ne hapsirat interproksimale ne rastet kur ato nuk jan me te mbrojtura nga papila si rrjedhoj e nje procesi reseksioni gingival dhe humbjen e ktyre te fundit)

Kariesi dentar Proceset kariose te klases se II dhe te V te Black duke qene ne kontakt me gingiven marginale, favorizojn akumulinin Punime jo korrekte dentare Dizenjim I gabuar I protezes fikse e cila mund te shtype paradontin marginal si te dhembit kult dhe te atij intermedier 66

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

duke veshtirsuar dhe higjenen orale Dizenjim I gabuar I protezes se levizshme, komponentet e se ciles nuk duhet te shtypin paradontin siperfaqsor Faktoret Mekanik Jane faktor te cilet nuk mund te shkaktojne paradontopati(ne munges te pllakes dentare) por mund ti agravojne ato ne prezence te inflamacionit gingival Perdorimi I gabuar I furces Frymarrja me goje Trauma nga oklusioni Perdorimi i gabuar i furces: Levizje violente dhe te gabuara te furces

me

setole

te

forta

mund

te

jap

recesion

gingival(paradont) ose abrazion cercikal(dhemb) Frymarrja me goje: Paraqet nje kondicion fisiologjik ku gjejme nje dehitratim te indit gingival, inflamacion gingival te tipit ipertrofik ne regjionin anterior Trauma nga Okluzioni

67

Dentistria Klinike

Trauma nga okluzioni: Akute: (ushqim i forte, mbushje e e larte) Sintomatollogji algjike, dhimbje ne perkusion, dhimbje dhembi, rritje e levizshmeris dhembit. Me eliminimim e shkakut sintomat zhduken.

Kronike: (ndryshime graduale ne okluzion, zhvendosja e dhembeve, zakonet parafunksionale). KA NDRYSHIME TE PDL-se.

Trauma nga okluzioni: Primare : forca okluzionit anomale ne drejtim e/o intensitet -Drejtimi: I pjerret ose horizontal me aksin e dhembit duke ushtruar levizje ne form leve mbi dhemb dhe percillen ne kock si forca qe krijojn tensioni dhe ne disa sektor te tjere si forca qe krijojn presion =>asorbim kockor e gjejm ne kto raste -Intensiteti: I percillen si forca te medhja qe ushtrojn tension => asorbim kockor ( mbushje e larte, proteze qe rrit ngarkesen e antagonistit dhe dhembeve shtylle, extraksion dentar I pa zenvencuar me protez etj..)

Sekondare = ne dhembe me indi periodontal te â&#x20AC;&#x153;semureâ&#x20AC;?,te paafte te perballoje shtytjen e gjuhes dhe muskujve perioral duke migruar vestibolarisht.

Tre stadet e reagimit te PDL-se:

68

KRESHNIK ÇOTA

69

Dentistria Klinike

Paraqitja radiologjike e traumave nga okluzioni rezorbim vertikal me teper sesa horizontal i septumit interdental radiolucense e kockes alveolare rezorbim i rrenjes Migrimi patologjik i dhembit Shkaterrimi I balances se forcave te ushtruara nga dhembet si pasoje e semundjes periodontale.

Faktoret: PDL (shendeti dhe lartesia e tij) Forcat e ushtruar mbi dhembet (okluzioni, buza, gjuha dhe faqja) Dhembe te shkulur te pazevendesuar Deshtimi protetik ne zevendesimin e gjashtave Shkaqe te tjera: trauma nga okluzioni, presioni i gjuhes, presion nga indi granulotik PDL Etiologjia e paradontopative.

70

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

Ndikimi

i

faktorve

te

pergjithshem

ne

lindjen

paradontopative Faktore Metabolik Diabeti â&#x20AC;&#x201C; ulje te rezistences kundrejt nfeksioneve.

Si shenja lokale te diabetit evidencojm: inflamacion gigival, Gjakosje te gingivave, Xhepa paradontal te thelle Faktoret Endokrin : Duhet te permendim 3 gjendje fiziologjike te organizmit Pubertetin Shtatzania Menopauza

71

e

Dentistria Klinike

Duhani dhe Higjena orale Duhani ndikon mbi indet paradontale ne disa menyra: Me ane te nxehtesis lokale qe cliron Ngjyrimet (cipat e ndryshme) shndrrohen ne vend per ritension te pllakes bakteriale Nikotina ka efekt vazokostriktor periferiko duke paksuar fluksin e gjakut ne gingive Nga studimet e kryera eshte vertetuar se duhanpirsit jane me te prekur nga paradontopatite Higjena e gojes: Faktor mjaft i rendesishem ne parandalimin e paradontopative Ndikon ne largimin e depozitimeve te ndryshme ne dhemb(mbeturinave ushqimore,mikroorganizmave) Masazh gingival duke ndikuar ne keratinizimin e indit veshes paradontal dhe rritjen e fluksit gingival ***

72

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

Klasifikimi i Paradontopative Shpjeguam ne artikujt e meparshem strukturat anatomike te paradontit, shkaqet dhe faktoret riskant si dhe menyrat e duhura per nje higjene orale sa me korrekte, ka ardhur momenti qe te shohim cilat jane simptomat klinike dhe problematikat qe mund te interesojne kavitetin oral.

Do shohim ne linja te pergjithshme (pasi ne specifik do i shohim ne artikujt ne vazhdim) se cfare eshte semundja paradontale? Si paraqitet ajo? Cfare shenjash klinike shfaq?

Cilat jane rreziqet me te cilat pacjenti perballet kundrejt kesaj patologjie. Si klasifilkohet ajo? Keto jane disa pyetje te cilat mendoj se interesojne te gjithe lexuesve.

Semundjet paradontale apo paradontopatia eshte nje nje inflamacion i paradontit. Inflamacioni eshte pergjigja qe organizmi jep ndaj nje agresioni te shkaktuar nga faktor te ndryshem (te brendshem apo te jashtem).

73

Dentistria Klinike

Kjo patologji paraqitet ne disa raste me dekurs te avasht dhe ne disa raste mjaft agresive dhe e shpejte. Finalizimi eshte i njejte ne te gjitha rastet: kompromentimi i shendetit oral i shoqeruar me humbjen e elementit dentar. Nje pjese e mire e pacienteve nuk jane ne dijeni te problematikave te renda qe mund te vijne si rrjedhoj e kesaj patologjie. Nje pjese tjere akoma , fatkeqsisht neglizhojne me kavitetin oral ne menyr totalisht arbitrare duke mos I dhene rendesine e merituar nqs do e krahasonim me rendesine qe do I jepnin nje aparati tjeter te organizmit. Rikujtojme qe aparati stomatonjatik ( ku ben pjese kaviteti oral megjithe strukturat limitrofe)ben pjes ne aparatin tretes. Procesi I tretjes ushqimit fillon ne goje dhe perfundon ne stomak. Nje goje e semure ndikon ne menyre te drejtperdrejt ne procesin e tretjes duke demtuar keshtu dhe stomakun. Pervec kesaj, kaviteti oral shpesh here sherben si zile alarmi per patologji akoma te pa diagnostikuara sistemike.

Duke njohur gojen dhe problematikat qe lidhen me te arrijme te kompletojme kuadrin e gjendjes se mire shendetsore.

Paradontopatite ne baze te shtrirjes se tyre ndahen ne: Gingivit (paradontit siperfaqsor) ne rastin kur prek vetem paradontin siperfaqsor pa arritur ne strukturat me ne thellesi Paradontit profund ne rast kur patologjia ka avancuar duke Interesuar gjithashtu strukturat ankoruese te dhembit ne kocke. Rasti tipik perfundimtar I kesaj semundjeje eshte humbja e elementit dentar totalisht te shendetshem.

Dhembi nuk paraqet asnje patologji dhe humbja e tij vjen si rrjedhoje e humbjet se strukturave te tij ankoruese ne kocken alveolare.

74

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

Pergjithsisht shenjat e para klinike jane fryerja e mishrave te dhembeve, gjakosje e tyre, dhimbje, ere e keqe e gojes, ndryshime ne forme, ngjyre dhe resilience te gingives.

Nqs pergjate larjes se dhembeve del gjak apo ndjejme dhimbje te mishrave te dhembeve do te thote qe dicka nuk shkon. Cdo gje e ka nje shkak dhe vetem duke eliminuar kete shkak mund te eliminojme dhe pasojen. Pikerisht per kete arsye jane te keshilluara kontrollet periodike cdo 6muaj prane nje strukture dentare. Ne kete menyre eliminojme shkaktaret e demshem per shendetin tone oral dhe parandalojme patologji, nqs ato kane nisur, qe ne lindje te tyre.

Me avancimin e patologjise kemi nje ndryshim ne ngjyre dhe ne pozicionimin e gingives e cila ka tendence te ulet duke shkaktura ipersensibilitet dentar ndaj ndryshimeve termike ne kavitetin oral. Gjithashtu duke u ekspozuar siperfaqe te dhembi te cilat presupozohen te qendrojne te veshura nga gingiva, mundesia e lindjes se patologjive dentare rritet ndjeshem.

Per te shpjeguar dhe qartesuar me shume

paradontopatite ne fillim duhet te bejme nje klasifikim te tyre.

75

Dentistria Klinike

-

Semundjet gingivare te shkaktuara nga pllaka bakteriale

Eshte forma me e zakonshme qe haset ne praktiken e perditshme profesionale. Lokalizohet ne nje paradont pa humbje te atashmentit ose ne nje paradont me humbje te meparshme te atashmentit, e cila eshte stabilizuar dhe nuk ka me progresion Shkaktohet nga pllaka dentare dhe eshte rezultat I nje nderveprimi midis mikroorganizmave te gjetura ne pllaken dentare dhe indeve te qelizave inflamatore te organizmit Ky nderveprim mikroorganizma-pllak dentare mund te alterohet nga efektet e faktorve lokal, faktorve sistemik, medikamentet, keq ushqyerja -

Semundjet gingivare te ndikuara nga faktoret sistemik

Faktoret sistemik qe kontribuojne tek gingiviti te tilla si ndryshimet endokrine gjat pubertetit, ciklit menstrual, shtatzanise dhe diabetit mund te jene ekzacerbuese per shkak te alterimeve te pergjigjes gingivare inflamatore ndaj pllakes.

Ky proces inflamator mund te manifestohet ne forme ipertrofike si pernje pergjigje te vecante te indit te pacientit, si prej ekzistences te disa faktorve sistemik te tipit hormonal te cilet jane te pranishem ne disa gjendjeve fiziologjike te organizmit njeriut si psh: cikli menstrual, pubeteti, periudha e shtatzanise

76

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

Eshte nje proces inflamator akut ose kronik I karakterizuar nga nje ipertrofi e gingives marginale dhe asaj te atashuar.

Shoqerohet shpesh me formimin e pseudo xhepave te cilet formohen si rrjedhoj e ipertrofis gigivale e cila tenton nje zgjerim koronal duke mbuluar smaltin e kurores pa pasur nderprerje te atashmentit dentogingival sic ndodh ne rastin e xhepave ku gingiva migron apikalisht ne siperfaqen radikolare Ne te gjitha keto kondita te siper permendura reagimi gingival ndaj prezences se pllakes dentare merr nje drejtim ipertrofik Cikli mestrual paraqet, ne prani te pllakes dentare, gingiva edematose dhe qe gjakosen shpejte.

Pubertet: variacionet hormonale, karakteristike te ksaj moshe, predispozojne nje ipertrofi gingival te tipit kronik me nje paraqitje fibrose qe kerkon gingivoplastik.

Gjat shtatazanise, ne trimestin e 2 & 3 rritja e progresteronit shkakton vasodilatim, proliferim te kapilareve gingival, lehteson zhvillimin e disa specieve paradonto-patogjene( capnocytophaga,porphyromonas

gingivalis)

beshtyma

paraqitet me e pasur me muko-proteina=> shtimi I prodhimit pllakes. Te gjitha keto faktore justifikojne prezencen e gingivitit ipertrofik ne formen e tij te gjeneralizuar apo te lokalizuar gjat shtatezanise.

Sintomatologjia: edeme gingivale, gjakosje e tyre, ipertrofi papillare e cila ne disa raste paraqite mjaft ipertrofike duke paraqitur epulidin gravida I cili normalisht zhduket me mbarimin e shtatzanise

77

Dentistria Klinike

Kontraceptivet orale japin nje kuader sintomatologjik te ngjashem me shtatzanine por me nje entitet me te vogel.

Nderhyrja kirurgjika e ktyre hipertrofive nqs eshte e nevojshe duhet bere mbas periudhesh shtatzanise apo pubertetit pasi fryrja zvogelohet duke mbajtur nen kotrroll pllaken dentare.

Nderhyrjet temprestive kirurgjikale keshillohen vetem ne rast urgjenze hemoragjike apo fryrje te ekzagjeruar ne permasa.

-

Semundjet gingivare te ndikuara nga medikamentet

Keto semundje jane ne rritje per shkak te perdorimit ne rritje te antikonvulsanteve, te cilet, jane te njohur si shkaktare te hipertrofis gingivare si psh: fenitonina, te imunosopresorve si ciklosporina

A

dhe

te

kalciobllokuesve

si

nifedipina,

verapamili, diltiazemi, dhe valproati i Na. Perdorimi ne rritje I kontraceptiveve

orale

nga

femrat

para

menopauzes

shoqerohet me nje icidence te larte te inflamacionit gingival dhe zmadhim te gingivave e cila eshte e kthyeshme kur kontraceptivet nderpriten Ilacet antiepileptik (difenilidantoinat sodiumi, PHT) Ilacet imunosporesore( ciclosporina) 78

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

Ilace vasodilatatore (nifedipina) Keto ilace ndikojne drejtperdrejt mbi fibroblastes gingival duke I ngacmuar dhe shtyre drejt nje proliferimi te tyre, gjendje kjo qe jep nje kuader klinik te nje rritje volumetrike te gingives si pasoje e kesaj iperplasie te fibroblasteve. Ne gingiven normale ekzistojne me shume klone fibroblastesh. Kto ilace ndikojne ne ate klone qe paraqesin nje modifikushmeri gjenetike nga kto ilace. Kloni I stimuluar prodhon sasi te medha kolagjeni glikosaminoklikanesh 50% e pacienteve qe mjekone me PHT apo ciklosporine paraqesin ipertrofi gingivale Pllaka bakteriale perben nje faktor mjaft te redesishem ne instaurimin e kesaj patologjie pasi perkeqson fryerjen gingivale dhe ndihmon ne procesin e fibromatozes dhe duke ndikuar ne paraqitjen e nje esudati inflamator. Ne zona ednetule ky ndikim I PHT ne gingive nuk ekziston Sintomatologjia :Gingiva marginale dhe ajo e atashuar paraqiten te fryra, aq te fryre sa mund te mbulojne kuroren e dhembit ne rastet me te renda. Indi paraqitet me konsistenc fibroze dhe me ngjyre nga i kuq ne roze

79

Dentistria Klinike

Semundjet gingivare te ndikuara nga kequshqyerja Keto semundje kane si vecori klinike gingiva te kuqe te shndritshme, te enjtura, dhe hemoragjike; gjithashtu te shoqeruara me mungese te rende te acidit askorbik (vit C) Deficencat ushqimore prekin funksionin imun dhe mund te ndikojne ne aftesine mbrojtse te organizmit kunder disa efekteve te demshme te produkteve qelizore( si psh radikalet e oksigjenit) Ska prova shkencore te vlefshme qe e mbeshtesin kete teori Lezionet gigivare JO te shkaktuara nga pllaka bakteriale Semundjet gingivare me origjine bakteriale specifike Kane nje prevalence ne rritje Lezionet ne kavitetin oral mund te jene sekondare nga infeksioni sistemik ose mund te hasen permes infeksionit direkt Gingiviti streptosodik ose gingivo stomatiti eshte nje gjendje e rralle, I cili paraqitet si nje gjendje akute dhe me sintoma klinike si psh temperature, dobsi trupore, te shoqeruar me dhimbje dhe gingiva te iflamuara ne menyre akute, difuze, te kuqe dhe te enjtura me shtim gjakosjeje dhe formim rastesor te abseseve gingivare.

80

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

-

Semundje gingivare me origjine virale

Keto patologji mund te shkaktohen nga nje numer DNA dhe RNA â&#x20AC;&#x201C; virusesh ku me te shpeshtat elenkohen Herpes viruset Lezionet shpesh jane te lidhura me riaktivizimin e viruseve latente te cilet riaktivizohen kur funksioni imun eshte I reduktuar Gingivostomatiti herpetik: shkaktohet nga Herpes Simplex dhe manifestohet klinikisht me vezikula ne mukosen orale, te cilat paci cahen lene ulceracione te vogla e te rrumbullakta qe bashkohen me njera tjetren. Mund te preki gjith mukozen e gojes. Gingiva edematose, te skuqura dhe temperatur te larte.

81

Dentistria Klinike

82

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

-

Semundjet gingivare me origjine fungale (mykotike)

Hasen

me

shpesh

ne

individe

me

sistem

imun

te

kompromentuar ose tek ata persona tek te cilet flora bakteriale normale eshte alteruar nga perdorimi I tej zgjatur I antibiotikve me spekter te gjere veprimi Infeksioni me I zakonshem eshte â&#x20AC;&#x153;candidiasiâ&#x20AC;?e shkaktuar nga candida albicans e cila vihet re ne kushte protetike, ne individe qe perdorin steroide lokale,ne persona me fluks te ulet salivar, glukoze te rritur ne peshtyme ose PH te ulur te salives Manifestohet ne disa forma, akute pseudomembranoze, akute eritematose, kronike eritematose, kronike hiperplazike.

Sintomatologjia: me njolla te bardha ne gingive, gjuhe, ose membrana mukoze orale te cilat mund te hiqen me garza duke lene nje siperfaqe te kuqe te gjakosur

-

Semundjet gingivale me origjine gjenetike

Si rast klinik me eklatant eshte fibromatoza gingivale hereditare e cila trasmetohet ne menyre autozomike dominante, ose disi me rralle ne menyre autozomike recesive 83

Dentistria Klinike

Paraqitet me nje zmadhim gingivar i cili mund te mbuloje plotesisht dhembet, te vonoje erupsionin, ose te paraqitet i izoluar ose i shoqeruar me disa sintoma te gjeneralizuara

Semundjet gingivare me origjine sistemike

84

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

-

Semundjet gingivare te shkaktuara nga Reaksionet

trupore te jashtme Reaksione qe cojne ne gjendje inflamatore te lokalizuara ne gingiva dhe shkaktohen nga futja e materjaleve te huaja ne indin lidhor permes te carave te epitelit( si futja e amalgamit gjat

mbushjes

apo futja

e

materialeve

abrazive gjat

procedurave pastruese) -

Semundjet gingivare te shkaktuara nga Lezionet

Traumatike

85

Dentistria Klinike

Lezionet traumatike mund te jene: Nga agjente fizik : te shkaktuara nga mjete artificiale ne menyre ta pa qellimshme si traumat nga furca e dhembeve qe rezulton ne ulcerazion te gingives recesion te saj ose te dyja bashke.

Perdorimi i gabuar i fillit interdentare.

Perdorimi i sendeve te forta ne goje Nga agjente termik: e shkaktuar nga dentisti nga perdorimi I gabuar i materialeve dentare (dylli I nxehte).

Ushqime apo pije te nxehte Nga agjente kimik: chlorhexidina gargare- deskuamim te epiteli aspirina Kokaina perbersit e pastave te dhembeve pastat devitalizuese( paraformaldehidet Parodontiti Parodontiti percaktohet si nje semundje inflamatore e indeve mbajtse te dhembit qe shkaktohet nga mikroorganizma specifik apo grup mikroorganizmash specifik dhe rezulton ne shkatrrimin progresiv te ligamentit paradontal dhe te kockes alveolare me formimin e xhepit, terheqjes se gingives ose te 86

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

dyja.

Vecorit klinike qe e dallojne paradontitin nga gingiviti eshte humbja klinikisht e dallueshme e atashmentit Ne pacjent adult mund te paraqesim 3 klasifikime klinike: Paradontit kronik Paradontit agresiv Paradontit si nje manifestim i semundjeve sistemike Paradontiti Kronik Mbi moshen 35 vjec Eshte forma me e perhapur Paraqitet si nje lezion me evoluzion te avashte ne te cilin perkeqsimi I destruksionit paradontal eshte ne proporcion me sasine e faktorve irritativ lokal prezent Forma me e zakonshme e paradontitit Shoqerohet me nje grumbullim te pllakes dhe te gurit. Paraqet nje shpejtesi progresioni qe varion nga e ulet ne te moderuar por mund te vihen re periudha me nje destruksion me te shpejtuar Faktoret lokal ndikojne ne grumbullimin e pllakes, semundjet sistemike si diabeti apo HIV ndikojne ne sistemin Imunitar faktore te jashtem si pirja e duhanit apo stresi ndikojne ne pergjigjen e orgaizmit ndaj formimit te pllakes Haset si nje semundje e lokalizuar ku humbja e atashmentit dhe kockes eshte me pak se 30% e zonave te vlersuara Paraqitet si e gjeneralizuar ne rast se prek me shum se 30% te

87

Dentistria Klinike

zonave te vlersuara Kjo semundje percaktohet ne baze te shkalles: E lehte: kur kemi 1-2mm humbje klinike te atashmentit E moderuar: kur kemi 3-4mm humbje klinike te atashmentit E rende: kur kemi me teper se 5 mm humbje klinike te atashmentit

Paradontiti Agresiv Ndryshon nga forma kronike: Nga pacjentet qe jane klinikisht te shendetshem Nga shpejtesia e madhe e progresionit Nga nje mungese e grumbullimit te pllakes dhe gurit Historiku familjare I semundjes agresive qe sugjeron per nje tipar gjenetik Prekin mosha te reja, ne pubertet ose dhe pas tij dhe mund te vihen re deri ne dekaden e dyte apo te trete te jetes( 10-30 vjec) E lokalizuar tek molari I pare ose frontalet poshte, me humbje aproksimale te atashmentit ne te pakten dy dhembe permanent ku njeri nga kta eshte molari I pare(semundja 88

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

shperthen ne moshen e pubertetit) E gjeneralizuar kur prek persona nen 30 vjec(por nuk elimiohet rasit I nje moshe me te madhe) ku kemi humbje te gjeneralizuar te atashmentit proksimal qe prek te pakten dhe 3 dhemb te tjere pervec molarve te pare dhe frontalve Paradontiti si nje manifestim i semundjeve sistemike Shume crregullimie hematologjie dhe gjenetike jane shoqeruar me zhvillimin e paradontit ne individe te prekur. Manifestimet klinike te shume prej ketyre crregullimeve shfaqen ne moshe te hershme dhe mund te ngaterrohen ne formen agresive te paradontitit me humbje te shpejt te atashmentit dhe potencial per humbjen e hershme te dhembve. Kjo forme perdoret si diagnoze

kur

gjendja

e

pergjithshme

eshte

faktori

predispozues me I madh dhe kur faktoret lokale, si sasi e madhe guri dhe pllake, nuk jane evidente Gingivopatite me natur neoplazike perbejne nje grup eterogjen zmadhimesh gingivare ne pergjithsi te lokalizuara Nga neoplazit mund te permendim papilomen, fibromen, karcinomen.

Klinikisht nuk paraqesin probleme diagnoztikuese.Keto fryrje krijohen brenda pak ditesh dhe paraqiten te shperhapura dhe shpesh me emoragji. Kjo shfaqje e menjehershme dhe aq me teper zhdukja e tyre mbas trajtimit me kemioterapi perben nje faktor te rendesishem diagnostikimi Faktoret irritues lokal dhe ne kte rast luajn rol te rendesishem

89

Dentistria Klinike

Paradontopatite e hershme Paradontiti Puberal Eshe forma me e rrale mes gjithe paradontiteve Lind si patologjoi mbas daljes se dhembeve te qumshit. Prek pikerisht dhembet e qumshit dhe mund te shkaktoi dhe humbejn e tyre. Me dentaturen permanente ose mund te zhduket ose mund te japi paradontit te rende ne forme te gjeneralizuar apo te lokalizuar. Shpesh ngaterrohet me patadontitin juvenil Paraqet nje forme te gjeneralizuar dhe nje forme te lokalizuar Forma e gjeneralizuar Indi gingivar paraqitet I fryre dhe I gjakosur Recesione gingivare => zbulim te siperfaqes rrenjes Asorbim kockor I shpejt dhe i gjeneralizuar E gjejme tek paciente me patologji sistemike si : diabeti juvenil, sindroma Down, sindroma e Papillon â&#x20AC;&#x201C; Lefevre

90

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

Forma e lokalizuar: Me pak agresive,me me pak fenomene inflamatore gingivare, paziente sistemikisht te shendetshem, preken vetem disa element dentar qumeshti alteracion gingivale dhe asorbim i rende kockor ne paradontit prepuberal te gjeneralizuar ne subjekt me sindromen e Papillon Lefevre

Paradontiti Juvenil Mosha 13-25 vjec, me shume seksin femer Gjat pubertetit, lokalizohet ne incisivet dhe molaret e pare te cilet paraqesin xhepa paradontal dhe pak pllak supra gingivare dhe pak procese inflamatore gingivale- shembull tipit I paradontitit I pa shoqeruar nga gengivit klinikisht evidente Karakterizohet nga nje infeksion specifik bakterial dhe deficit sistemit imunitar Fillimisht esht asintomatik( pa dhimbje apo gjakosje) Shenja e pare klinike eshte mibiliteti apo migrimi I dhembit Ne vitet e para te semundjes paraqet nje evolim te shpejte dhe destruksion paradotal te dhembit te prekur; ne vazhdim dekursi I tij ngadalsohet dhe lezionet stabilizohen

91

Dentistria Klinike

Ne disa raste pas moshes 20vjecare patollogjia prek dhe dhembet e tjere duke iu perafruar karakteristikave te paradontopatise progresive e shpejte Flora bakteriale G- Actynobacillus Actinomycetem comitant, Prevotella intermedia,

Paradontiti Progresiv i Shpejte Forme e rende paradontiti qe prek mosha 15-35 vjec Karakterizohet nga nje akumulim I rendesishem faktorsh irritativ lokal dhe jep dekursus akut me frurje inflamatore dhe emoragji te indit gingivar dhe asorbim kockor te shpjte dhe te gjeneralizuar. Ka nje dekursus ciklik me periudha aktiviteti evolutive dhe frekuente.

Sintomatologjia eshte ajo e paradontitit ne stad te avancuar.

Me kalimin e vitevete mund te marri dekursusin e paradontitit kronik te adultit Mund ta gjejme si ne pacient te shendetshem si ne pacjent me patologji sistemike ( diabet insulino dipendent,Sindroma Down, Sindroma e Papillon Lefevre)

92

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

Paradontiti i shoqeruar me lezione endodontike -

Lezionet endodontiko-paradontale:

Lezione qe paraprihen nga nekrotizimi I pulpes dentare dhe me pas vijojme ne ndryshime paradontale -

Lezionet paradontalo-endodontike:

Ne keto lezione infeksioni bakterial mund ta gjeje burimin tek nje xhep paradontal dhe mund te perhapet ne pulpen dentare nenpermjet kanaleve dytesore -

Lezionet e kombinuara

Ne keto raste lezionin endodontik duhet trajtuar perpara se te trajtojme lezionin paradontal

***

93

Dentistria Klinike

Diagnostikimi i Paradontopative Semundjet paradontale kane nje prevalence te larte ne popullata te ndryshme, i gjejme te pranishme si ne vende te industrializuara si ne vende ne zhvillim. Pacjentet paraqesin shenja te qarta te kesaj semundjeje, si rrjedhim stomatologu duhet te jete ne gjendje te diagnostikoje elementet kryesore qe cojne drejt kesaj patologjie

Diagnostikimi paradontal realizohet nga: I-

Anamneza

II-

Ekzaminimi klinik I cili klasifikiohet ne 2 momente :

-

Nje faze e pare: kontrolli apo â&#x20AC;&#x153;screening testâ&#x20AC;?

-

Nje faze e dyte: vlersimi paradontal me i thelle.

III-

Rezultatet e testeve laboratorike:

I-

ANAMNEZA :

Nepermjet saj marrim informacione te rendsishme dhe mjaft te vlefshme te cilat mundesojne nje vlersim paradontal te sakte. .

Anamneza (VIZITA E PARE) Vleresimi I Pacientit:

94

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

Ne kete moment fokusohemi tek nje vlersim I pergjithshem I pacjentit. Vlersojme gjendjene tij mendore, emocionale, temperamentin, sjelljen dhe moshen fiziologjike.

Anamneza Mjeksorekonsiston ne disa pika si: - NQS pacienti aktualisht kurohetper ndonje patologji ose Jo (nqs po nevojitet diagnoza aktuale) -NQS Ka kryer operacione -NQS Merr ilace (nqs po duhet marre lista komplet, kjo per te ditur nqs ka kunderindikacione dhe gjithashtu marrja e ilaceve si: ciklosporinat nifepidina dhe difenilidatoina mund te coje ne nje ipertrofi gingivare) -NQS Vuan nga ndonje semundje e diagnostikuar -NQS ka prani semundjesh profesionale -NQS ka Probleme me gjakun (hemoragji spontane, psh nga hunda apo hemoragji menstuale e shtuar) - NQS ka Alergjia (nga ilacet, ushqimet, antibiotiket, Aspirina, eugenoli, rezina) -Shtatzani,

pubertet,

menopauza,

aborte(Modifikimet

hormonale te lidhura me gjendje fiziologjike si puberteti dhe shtatezania mund te favorizojne lindjen e gingiviteve te karakterizuara nga nje pergjigje inflamatore me te theksuar sesa nivelit I pllakes dhe gurit i pranishem ne goje) -Anamneze

familjarepasi

shpesh

here

ekziston

nje

Predispozicioni gjenetik. Disa paradontopati sidomos ato forma me lindje te hershme dhe me progression te shpejte paraqesin lidhje gjenetike.

95

Dentistria Klinike

Informacion tjeter I rendesishme per nje diagnostikim sa me korrekt qe I marrim ne kete moment eshte: -

Duhani: I cili influencion negativisht ne gjendjen e

inflamacionit te krijuarduke e bere dhe me te theksuar destruksionin indor ne paradont apo dhe duke limituare pergjigjen e terapise ndaj ketij agersioni.

Anamneza objektive Ekzaminimi objektiv bazohet kryesisht ne: -

nje kontroll intra oral dhe ekstra oral,

Ekzaminimi ekstra oral -

Ky ekzaminim sherben per te evidentuar patologji

sistemike qe manifestohen me anomali cerviko-faciale(vlersim I strukturtave skeletike, gjendjen e mukozave, indeve te buta etj).

Ekzaminimi intra oral: ndahet ne 2 faza: Anamneza dentare: (Gjendja aktuale orale) -

Trajtimet e meparshme dentare, frekuenca tek dentisti,

profilaksia -

Shqetsime dentare / gingivare apo jo

-

Higjena e gojes(frekuenca, menyra, pasta dhembeve,furca

e dhembeve dhe intrevalet e ndrrimit saj, gargarat me shplares goje etj) -

Trajtime ortodontike Dhimbje te pranishme ose jo(tipi, zgjatja,faktoret

shkaktare) 96

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

-

Halitosis ose jo

-

Hemoragji

gingivare:

shkaqet

dhe

kohzgjatja

(cik.menstrual apo faktor sistemik, diten apo naten) -

Probleme paradontopati te meparshme (lloji trajtimit

kirurgjikal ose jo dhe koha e perfundimit) -

Zakone te gabuara si kafshimi sendeve te forta, shterngimi

i tepruar i dhembeve diten apo naten Ekzaminimi Oral (Vizita e dyte) -

Higjena orale ( ekzaminim per depozitimet e buta, njollat

e dhembit, mbeturinat ushqimore) -

Era e keqe e gojes (burimet: sulkusi gingivar,mbetje

ushqimore, GNU, Xhepa, karies, protezat, frymarrja alkolike, problem te traktit respirator,frymarrja uremike-disfunksionet renale, problem me aparatin tretes) -

Ekzaminimi i kavitetit oral (ekzaminim i: buzeve,

dyshemesese gojes,gjuhes, qellzes,regjionit orofaringal, sasise dhe cilesisese beshtymes) -

Ekzaminimi

i

linfonodulave

(zilja

e

alarmit.

GNU,semundjeve dhe abseseve paradontale) -

Ekzaminimi i dhembeve ( ekzaminim per: karies, anomali

te formes apo zhvillimit, problematika te ardhura si rrjedhore e veseve te gabuara apo problematikave te kycit te nofulles, si erozioni ferkimi apo abrazioni) Erozion, humbje e substances se dhembit ne qafen e tij ne forme pyke. Prek smaltin, dentinen, cementin, dekalcifikim nga veprimi i acideve prezente ne goje (acidi i lengut agrumeve+ acidi i peshtymes)

Abrazion, humbje e substance dhembeve nga veprimi i agjenteve abrasiv (pastat abrasive), keq perdorimi I furces

97

Dentistria Klinike

Ferkim, konsumim I faqeve oklusiale nga kontakti me antagonistet.

Ekzaminimi i Dhembeve -

Ndjeshmeria (terheqja gingivare)

-

Njollat e dhembeve

-

Pikat e kontaktit (hapsirat mes dhembeve,mbetjet

ushqimore,fija intrndentale) -

Levizshemria e dhembeve. Levizshmeria e dhembeve

klasifikohet ne 2 grupe: A. Levizshmeri normale apo fiziologjike B. Levizshmeri patologjike.

A. Normale deri ne 0.2mm(ndryshon nga dhembi ne dhemb, paraqitet me e madhe ne mengjes me pas ulet ne perceptim gjate dites. Levizja fiziologjike eshte me e pranishme ne drejtim horizontal) B. Patologjike:

Humbje kockore

Trauma nga okluzioni Perhapja e inflamacionit gingivar

98

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

Kirurgjia periodontale (perkosisht rrit mobilitetin dentar) Shtatzania dhe cikli menstrual (=> e ndryshimeve fiziko kimike ne paradont) Procese patologjike te nofullave (tumoret, osteomielitet) -

Trauma nga okluzioni

-

Migrimi patologjik I dhembeve

-

Ndjeshmeria ne perkusion

-

Okluzioni I dhembeve, overbite orevjet, kafshim I

kryqzuar(uni ose bilateral) etj -

Relacionet funksionale okluzale

Vlersimi i mobilitetit dentar Gades 0 :Mobilitet fisiologjik Grades I :Mobilitet koronal ne drejtim horizontal me pak se 1mm (0.2mm-1mm) Grades II :Mobilitet koronal ne drejtim horizontal me shume se 1mm Grades III :Mobilitet koronal dhe ne drejtim vertikal Vlersimi i higjenes orale: Ky vlersim eshte shume I rendesishem per te evidentuar tipin dhe etiologjine e paradontopatise.

Psh : ne paradontitin kronik te adultit gjejme sasi te bollshme guri ndersa tek ato forma me lindje te hershme dhe agresive apo dhe ato nekrotizuese nuk paraqitet aq gure sa per te justifikuar gjendjen e renduar inflamatore ne goje.

99

Dentistria Klinike

II-

EKZAMINIMI PARADONTAL

Qellimi I ekzaminimit paradontal nepermjet testit te screening paradontal konsiston ne identifikimin ose jo te semundjes tek pacientet.

Ne moment qe ne fazen pare tescreening pacjenti rezulton pozitiv kalohet ne fazen e dyte, dmth te vlersimit me te thelle.

Qellimi i kesaj faze te dyte eshte: 1.

Te percaktoji tipi dhe karakteristikat qe paraqet patologjia

2.

Nivelin e kompromentimit te paradontit

3.

Nivelin e rezikut per avancimin e kesaj semundjeje.

Vetem ne fund te kesaj analize eshte e mundur te jepet nje diagnoz paradontale e sakte dhe te paraqitet nje plan trajtimi I pershtatshem.

-

Screening Test

Ne fazen e pare te screening qellimi kryesor pra eshte te identifikojme pacjentete qe paraqesin paradontopati.

Pikat kyce ku mjeku duhet te fokusohet pergjate fazes se pare jane: a.

A ka nje goje te shendetshme apo te semurepacjenti?

b.

A ka presence pllake bakteriale apo guri?

c.

Nqs paraqitet nje goje jo e shendetshme duhet kuptuar

eshte gingivit apo paradontopatit?

Pergjigjet e ketyre pyetjeve vijne nga testi I screening. Ne 100

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

kushte ideale testi I screening: I-

DUHETte paraqitet mjaft I ndjeshem, duhet te

identifikoji te gjithe pacjentet qe jane te prekur nga semundje paradontale.

II-

Duhet te paraqitet mjaft specific, dmth duhet te jete

ne gjendje te eliminoi me siguri pranine e semundjeve ne pacjent ku ky test rezulton negative.

III-

Duhet te jete ekonomik, dmth aplikimi I tij nuk duhet

te paraqesi kosto te larte IV-

Duhet te paraqitet I pademshem per konditat psiko

fizike te pacientit.

Nje nga gabimet me te shpeshta qe behen pergjate fazes diagnostikuese eshte perdorimi i eksaminimeve radiologjike si strument screening. Ekzaminimi radiologjik paraqitetsi nje analize

mjaft

specifike

por

joe

mjaftueshme

per

te

individializuar te gjitha rastet e paradontopative. Evidentimi radiologjik I nje rezorbimi koncor konfirmon diagnozen e nje paradontopatie por rezultati I nje radiografie negative nuk eshte I pershtatshem per te hedhur poshte pranine e kesaj semundjeje.

Screening i vazhdueshem radiologjik gjithashtu paraqet problematika te lidhura me ekspozimin ndaj rrezeve te pacjenteve.

Nje gabim tjeter mjaft I shpeshte eshte diagnostikimi I semundjeve paradontale pa kryer procesin e sondimit. Mjafton prania e pllakes bakteriale apo gurit dentar, hemoragjine dhe

101

Dentistria Klinike

gjendjen e paraqitur te indeve per ti dhene fund procedurave diagnostikuese.Duke

patur

parasysh

qe

faktori

kyc

I

semundjeve paradontale eshte humbja e nivelit te atashmentit mund te kuptohet fare lehte rendesia e kryerjes sondimit paradontal.

Pra nje test screening paradontal paraqet si nevojshmeri kryesore sondimin paradontal per te vlersuar humbjen apo jo te atashmentit ne cdo dhembe ne goje.

PSR (PERIODONTAL SCREENING AND RECORDING):eshte nje test ideal per te kryer screening pasi paraqitet mjaft I sakte dhe mjaft specifik, me pak kosto ekonomike dhe mjaft I thjesht per tu ekzekutuar.

Ky test bazohet mbi vlersimin e disa parametrave klinik te cilet jane te lidhur drejtperdejt me: a.

Humbjen e atashmentit

b.

Hemoragjine

c.

Pranine e pllakes dhe gurit

d.

Mbushjevete varura.

Koha e nevojshme per kryerjen e ketij testi te komplet gojes varion nga 3-5min.Per kryerjen e ketij testi goja ndahet ne 6 kuadrante: (18- 14) (13– 23)(24 – 28) (48 –44)(43- 33)(34 – 38)

102

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

Ne cdo kuadrant dhembeve I jepet nje vlere nga 0 tek 4 ne baze te gravitetit te gjendjes. Pervec ketij vlersimi perdoren dhe disa shenja per te treguar problematika te tjera te lidhura me dhembin apo zonen perreth tij, psh: -

Shenja X perdoret per mungesat dentare ne ate kuadrant.

Shenja * vendoset per te treguarkushte klinike te

vecantatek nje dhemb.

Ekzaminimin i Pllakes Bakteriale dhe Gurit Inspektimi i gurzave konstatohet ne menyre direkte kurse matja e tyre behet me sonde te kalibruar. Inspektimi I pllakes sub gingivare behet me imtesi ne cdo siperfaqe te dhembit deri ne nivelin e atashmentit gingivar dhe ndihmohemi me ane te nje sonde eksploruese Gingiva duhet te jete e thate para inspektimit pasi lageshtia e saj krijon nje perthyerje te drites duke zvogluar informacionin qe duhet te marrim. Palpimi gingivar ne kete faze na sherben per evidentimin e pranise se pusit apo humbje te rezilences

103

Dentistria Klinike

gingivare Gjithashtu ekzaminojme gingiven ne:-

Permasa

-

Kufinjt,

-

pozicjoni,

-

gjakosja,

-

dhimbja,

-

konsistenca,

-

perberja siperfaqes

Ngjyre,

Pergjigja e indit gingivar ndaj inflamacionit mund te paraqitet ne 2 forma: 1. Edematoze: gingiva te lemuara, te shkelqyera. te kuqe 2. Fibrotike: gingiva me te qendrushme, te vijezuara, kufinj pak me te rumbullaket mqs paraqiten me te trashura Ne kete ekzaminim klinikut I vjen ne ndihme perdorimi I treguesve klinike ne praktiken perditshme: -

Indeksi gingivar (siguron nje vlersim te gjendjes gingivare

para apo pas terapise gingivare, apo, para apo pas nderhyrjes kirurgjikale. Ndihmon gjithashtu per te bere krahasimet nga vizita ne vizite) -

Indeksi hemoragjise nga sulkuset ( indeks mjaft I

rendesishem pasi na ndihmon ne evidencimin e shenjave fillestare te inflamacionit apo proceseve inflamatore ne bazen e xhepave paradontale te cilet smund te ekzaminohen me sy te lire) Duke qene se kuptohen lehtesisht nga pacjenti mund te 104

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

perdoren per te permirsuar motivimin e higjenes orale te pacjenteve dhe kujdesit kundrejt pllakes Per te kryer kete test perdoren sondat paradontale te tipit WHO (OBS). Kjo sonde paraqet nje koke sonduese sferike me diameter 0.5 mm dhe nje porcion te ngjyrosur nga 3.5 deri ne 5.5mm. Ne matje e siper nqs ne nje kuadrant evidentohet nje permase 4mm nderpritet matja ne ate kuadrant dhe kalohet tek kuadranti I rradhes.

Per te kryer testin sonda paradontale pozicionohet ne nivel te margos gingivare ne afersi te zones qe duhet testuar, futet brenda sulkusit me nje inklinim shume te lehte dhe drejtohet pergjate siperfaqes se rrenjes deri sa te takoji pengesen e pare te indit lidhore. Presioni qe duhet ushtruar ne zbritje duhet te jete 20 gram gati 0.25njuton. Ne baze te te dhenave klinike ta marra per cdo kuadrant jepet nje vlersim dhe nje kod ne te PSR. Kodi 0 / Kodi 1 / Kod 2 / Kodi 3 / Kod 4. Cdo vlere te PSR I korrespondon

nje

terapi

specifike

ose

nje

vazhdimsi

diagnostikuese.

Kodi 0: parandalim dhe kondrolle periodike Pacient me vlere0: pacjent I shendetshem, kontroll periodik normal Kodi 1: edukim dhe motivim per higjene orale dhe profilaksi profesionale

105

Dentistria Klinike

Kodi 2: edukim dhe motivim per higjene orale dhe profilaksi profesionale, eliminim I gurit supra dhe sub gingivar, dhe modelim I margove jo korrekte nqs te pranishme.

Pacjent ie vlera 1-2, prani gingiviti, akumulim guri por nuk paraqet

shenja

paradontopatie

profunde.

Pacjenti

nenshtrohet terapise profilaktike, eliminimit gurit

I dhe

kontrollit te pllakes bakteriale. Nuk paraqitet inevojshem vleresimi paradontal I thelle.

Kodi 3: ekzaminim paradontal komplet I kuadrantit prekur.

Nqs 2 apo 3 kuadrante paraqesin kodin 3 nevojit nje ekzaminim paradontal komplet I pacjentit Kodi 4: prezenca e nje kodi 4 qoft dhe ne nje kuadrant paraqet nevojshmeri tenje eksaminimi total paradontal te pacjentit.

Pacjent me vlere 3-4 me simbole *: kane nevoje per nje kontroll te imet paradontal per te identifikuar tipin dhe karakteristikat e patologjise dhe gjithashtu per te planifikuar nje terapi te pershtatshme. Pra PSR na mundeson te perkufizojme tre grupe pacjentesh te cilet nevojisin nje iter diagnostikues apo terapeutik -

Vleresimi Paradontal i Thelle

Pacjentet qe dalin pozitiv nga testi i screening per semundje paradontale

automatikisht

i

nenshtrohen

nje

vlersimi

paradontal te imet. Qellimet I kesaj faze jane: I-

Evidentohet niveli I kompromentimit te paradontit

ne cdo dhemb ne goje, duke e nderlidhur kete te fundit me 106

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

moshen e pacientit.

II-

Percaktohet nqs paraqitet si patologji e lokalizuar

apo jo, III-

Percaktohet nqs patologjia e pranishme mundte

paraqitet si rrjedhoje e ndonje patologjie sistemike.

IV-

Percakton nivelin e rrezikut per progresin e

semundjes duke kerkuar faktorespecific te cilet mundesojne demtimin e metejshem te indeve ankorues te dhembit, psh: Gjendja e higjenes orale Vlersimi i imet paradontal konsiston ne mbeshtetjen mbi nje anamneze fillestare shume te kujdeshme, per te vazhduar me nje ekzaminim objektiv dhe me pas me nje ekzaminim radiologjik. Ne disa raste paraqitet e neojshme ekzaminime mikrobiologjike dhe imunologjike.

III1.

Testet laboratorike ekzaminohet Gjendja nutricionale:

Pacjentete cilet paraqesin ose dyshohen qe paraqesin mangsi ushqimore duhet ti nenshtrohen nje vlersimi nga mjeku nutricionist duke marre nqs eshte e nevojshme nje terapi nutritive specifike. Pacientet me dieta specifike per arsye mjeksore Duhet te behet kujdes i vecante me pacjent me dieta specifike si rrjedhoje e patologjive sistemike apo te lokalizuara qe kane.

Pacjentet me dieta pa kripera nuk duhen trajtuar me shplares goje qe permban kripe pa u konsultuar me mjekun e tyre.

107

Dentistria Klinike

2.

Analizat e gjakut

Formula leukocitare, numri I eritrociteve dhe leukociteve, eritrosedimenti jane analiza te cilat perdoren per te evidentuar infeksione te gjeneralizuara. Percaktimi I kohes se koagulimit, hemoragjise, koha e protrombines jane analiza qe kerkohen shume rralle dhe sherbejne per te bere diagnostikimin diferencial te disa patologjive paradontale 3.

Teste mikrobiologjike nepermjet te cilave ekzaminojme

kulturat e mikroorganizmave te pranishme ne xhepin paradontal apo gur sub gingivar Teknika

e

diagnostikimit

paradontal .

Stumentimi

paradontal:Strumentimi paraqet celsin kyc ne diagnostikimin e semundjeve paradontale pasi ben te mundur vlersimin e humbjesse atashmentit, i cili perben shenjen patonjomjike te paradontopative.Sondimi eshte nje procedure qe duhet bere perpara, pergjate dhe pas trajtimit. Sondimi na lejon te njohim : -

THELLESINE E XHEPIT

-

RECESIONIN GENGIVAR

-

INDEXIN E GJAKOSJES NE SONDIMIN E THELLE

-

INDEXIN E GJAKOSJES SIPERFAQSORE OSE INDEXIN GINGIVAR

-

INDEKSIN E PLLAKES

-

MORFOLOGJINE E DIFEKTIT

Humbja e atashmentit klinik fitohet nga shuma e permasave te xhepit dhe recesionit te margos gingivare. Klinikisht kjo humbje matet ne 2 faza: Si fillim evidentohet distanca nga margoja gingivare dhe CEJ. Pastaj kesaj vlere I shtohet vlera e permasave te xhepit. Pergjate kesaj faze vlersohet dhe 108

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

hemoragjia ne sondim. Kjo hemoragji vjen si rrjedhoje e traumes qe shkakton sondimi dhe nuk duhet ngaterruar me hemoragjine qe ndodh pergjate manovrave te higjenes orale.

Prezenca e hemoragjise ne sondim tregon inflamacion te paradontit siperfaqsor. Disa faktore, te cileve duhet ti tregojme shume kujdes, mund te na cojne te kemi nje vlersim te gabuar pergjate kesaj faze: 1.

Dimensioned e sondes paradontale

2.

Pozicionimi korrekt I sondes dhe zgjedhja e pikes referimit

3.

Konditat e indeve

4.

Presioni i ushtruar

Dimensioni i sondes mund te influencoje ne penetrimin e saj.

Per kete arsyes eshte e rendesishme te perdoren sonda standarte per sondime te vazhdueshme ne kohe, per te mos patur rezultate te gabuar qe mund te na ngaterrojne apo pengojne ne terapine tone.

Gjithashtu keq pozicionimi me kend te sondes brenda xhepit, mos ruajtja e paralelizmit me aksin e gjat te dhembit, keq influencon matjen duke na dhene permasa te gabuara.

109

Dentistria Klinike

Sondimi kryhet perreth gjithe dhembit duke e levizur sonden pergjat gjithe dhembit. Regjistrimet e vlersimet kryhen ne pozicione standarte qe paraqesin â&#x20AC;&#x153;regjionet paradontaleâ&#x20AC;? normalisht regjistrohen matjet me te thella qe regjistrohen ne 4-6 regjione paradontale. Presioni i ushtruar 20 gr paraqet presionin minimal tek i cili sonda duhet te hasi pengese pikerisht ne piken ku kemi inserim te fibrave sovrakrestale.

Sondimet jane te rendesishme si perpara nderhyrjes si mbas si dhe ne vazhdim per te bere nje monitorim te gjendjes paradontale.

Interesimi i Forkacionit Vlersimi i elementeve pluriradikular: GRADES I Humbje horizontale e indeve ankoruese qe nuk kalon 1/3 e dimensioneve te dhembit GRADES II Humbje horizontale e indeve ankoruese qe kalon 1/3 e dimensioneve

te

dhembitpor

forkacionin 110

nuk

intereson

komplet

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

GRADES III Destruksion horizontal indeve ankorues i te gjithe zones se furkacionit Teknika e sondimit:

Sonda paradontale eshte nje strument me nje pjese diagnostikuese te graduar dhe pergjithsisht te drejte. Vetem sondat

paradontale

qe

sherbejne

per

ekzaminimin

e

forkacionit paraqesin nje ekstremitet diagnostikues te kthyer per tu adaptuar me anatomine e dhembit.(Sonda Nabers djathtas)

111

Dentistria Klinike

Ekstremiteti diagnostikues eshte i holle me qellim qe te behet i mundur nje penetrim i lehte ne sulkusin gingivar. Paraqet nje maje te rrumbullaket me qellim qe te evitoje traumatizimin indor. Sonda paradontale duhet mbajtur sipas nje teknike korrekte. Kjo mbajtja korrekte ben te mundur nje ndjeshmeri sa me te sakte. Sonda mbahet ne formen e â&#x20AC;&#x153;stilolapsitâ&#x20AC;?. Eshte e rendesishme te krijohet nje mbeshtetje e mire e gishtave te dores per ti krijuar stabilitet me te mire te dores se klinikut. (mundesisht mbi nje dhemb prane dhe te palevizshem)

Pozicionojme sonden paradontale prane margos gingivare dhe paralel me aksin e gjate dhembit. Perparojme me sonden drejt bazes se xhepit me nje levizje vertikale.

Thellesia e sondimit diagnostikohet ne 6 pozicione duke filluar 112

KRESHNIK ÇOTA

gjithmone nga ana distale dhe kjo gje vlen si per anen linguale si per anen vestibulare. Pershkrohet e gjithe siperfaqja rrethore e dhembit nepermjet kalimit nga nje pike tek tjetra nepermjet teknikes ‘’ walking step ‘’.

Sonda duhet te qendroje paralel me aksin vertikal te dhembit.

Levizje perreth gjithe perimetrit dhembit per te evidencuar gjith xhepin. Forca sonduese e toleruar me mire = 0.25N, 20gram Evidencimi

i

karatereve

interdentare

nepermjet

nje

pozicionimi oblik te sondes nga te dyja siperfaqet e dhembit

Eksplorimi vertikal i sondes mund te mos zbuloi kraterin interdentar(majtas); Rivendosja oblike e sondes mund te arrije thellesine e kraterit.

Ndahet goja ne 6 kuadrante 18-14 / 13-23 / 24-28 / 38-34 / 33-43 / 44-48 /

113

Dentistria Klinike

Ekzaminimi

diagnostikues

behet

nepermjet

sondes

paradontale e cila paraqitet me nje koke te rrumbullake me diameter 0.5mm dhe me nje hapsire te ngjyrosur qe shkon nga 3.5 deri ne 5.5 mm Sonda futet me kujdes ne sulskusin gingivar duke pershkuar gjithe siperfaqen e dhembit me koken e rrumbullaket te sondes, deri sa arrijm te ndjejme rezistence.

Cdo dhemb sondohet duke levizur sonden me qellim qe te ekzaminoje 6 pika per rreth secilit dhemb: Distovestibulare, vestibulare, mesiovestibulare. Po e njejta gje dhe per anen linguale. Thellesia e sondimit vlersohet nepermjet rraportit qe ka pjesa e ngjyruar e sondes dhe margos gingivare. Ne baze te ketij rraporti margo gingivare â&#x20AC;&#x201C; pjese e ngjyrosur e sondes percaktohen kodet ne baze te te cileve behet nje vlersim diagnostikues mbi shendetin paradontal te kuadrantit te interesuar.

Keto kode, sic thame dhe me siper, interpretohen per te bere te mundur nje trajtim paradontal pas vlersimit diagnostikues. Ky informacion me pas percillet ne kartelen klinike paradontale

114

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

Kodi 0 : pjesa e ngjyrosur e sondes esht komplet e dukshme dhe ne piken me te thelle te sondimit ne kuadrant. Nuk ka hemoragji, prezence gurzash mbushje te varura Interpretimi: Gingiva te shendetshme. Nqs pacjenti paraqet kodin 0 ne te 6 kuadrantet organizohet nje program parandalimi kundrejt formimit te pllakes dentare te kryer nga pacjenti.

Kodi 1: pjesa e ngjyrosur e sondes paraqitet komplet e dukshme edhe ne piken me te thelle te sondimit ne kuadrant.

Nuk paraqiten gurza apo mbushje te varura. Ka prezence hemoragjie Interpretimi: prezence gingiviti. Nqs pacjenti paraqet nje ose me shume kuadrante me kodin 1 organizohet nje program instruksioni mbi higjenen orale dhe eliminimir e pllakes bakteriale mbi dhe sub gingivare Kodi 2: pjesa e ngjyrosur e sondes eshte komplet e dukshme edhe ne piken maksimale te sondimit te arkates. Paraqiten gurza dhe mbushje debordante. Hemoragji gjat sondimit Interpretimi: nqs pacjenti paraqet kodin 2 ne nje apo me shume kuadrante profilaksi, prevencion I akumulimit te pllakes, elmimini I pllakes bakteriale dhe gurzave, gjithashtu eliminim I mbushjeve debordante

115

Dentistria Klinike

Kodi 3-4: pjesa e ngjyrosur e sondes qendron parcialisht e dukshme dhe kjo do te thote qe kemi te bejme me nje xhep te nje thellesie nga 3.5mm-5.5mm. Kodi 4 sonda zhytet kompletxhep me thellsi mbi 6 mm

Interpretimi: kemi te bejme me xhepa me nje thellesi nga 3.5mm - 5.5mm, apo dhe 6mm (kodi 4). Ne ato pacjente qe paraqesi kete thellesi sondimi ne nje apo me shume kuadrant do drejtojme kujdesin tone drejt nje vizite specifike paradontale dhe trajtimit te paradontopatis qe ka prekur sektorin apo dhe komplet gojen. Ndihmohemi me RX Sondimi fillestar paraqitet I veshtire, jo ekzakt si pasoje e 116

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

prezences gurzave, inflmacionit gingivar =>marrim nje informacion jo korrekt Sondim i dyte pas eliminimit te kushteve inflamatore me i sakte; marrim nje informacion real mbi nivelin e atashmentit dhe interesimit te rrenjeve apo bifurkacionit, thellesine e xhepave dhe na ndihmon ne marrjen e masave per trajtimin e patologjise -

Thellsia e xhepit percaktohet nga distanca midis bazes se

xhepit dhe margos gingivare -

Niveli atashmentit eshte distanca midis bazes se xhepit

dhe nje pike fikse e dhembit sic eshte pika smaltodentinare.

Ndryshimet e nivelit te atashmentit vine si rrjedhoje e humbjes apo fitimit te atashmentit => na ben te mundur te sigurojm informacionin e duhur per te arritur ne nje konkluzion mbi shkallen e shendetit paradontal 1.

Humbje atashmenti = 0: kur margoja gingivare gjendet ne

kuroren anatomike. Niveli atashmentit percaktohet duke zbritur nga thellesia e xhepit distancen mes margos gingivaredhe lidhjes smaltdentin 2.

Humbja atashmentit e barabarte me thellesin e xhepit: kur

margo gingivare koincidon me lidhjen smaltdentine 3.

Humbja e atashmentit me e madhe se thellesia e xhepit:

kur margo gingivare ndodhet me apikalisht se pika smalt-

117

Dentistria Klinike

dentine, distanca midis pikes smalt-dentine dhe margos gingivare I duhet shtuar atashmentit Ndihmohemi me skica te margos gingivare te dhembit Pervec prezences se kodeve PSR paraqet shenjen * per te regjistruar patologji paradontale te evidencuara ne kuadrantet perkates si psh: Interesimi i furkacionit Ipermobilitet dentar Anomali muko gingivare Terheqje te theksuara gingivare -

Xhepat Paradontal

Marrim ne konsiderat: Pranine e tyre ose jo Shperndarja e tyre ne cdo siperfraqe te dhembit Thellesia e tyre Lloji i xhepit ( mbi ose nen kocke) Niveli i atashmentit -

Shenjat dhe sintomatologjia e xhepave

Gigive ngjyre vishnje ne blu, ngjyre kjo qe shtrihet deri tek gingiva e atashuar Gingive edematose, e zmadhuar Hemoragji, qelbezim, ekstrudime dhembesh Jo dhimbje, ose dhimbje telokalizuara irradiuse, apo ndjesi shtypjeje pas ushqimit Ndjeshmeri nga e ngrohta apo e frohta Zbulimi dhe eksplorimi I xhepave behet vetem nepermjet 118

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

sondimit paradontal.

Thellesi biologjike â&#x20AC;&#x201C; distanca midis Margos gingivare dhe bazes se xhepit paradontal. Matet vetem me prerje histologjike te orientuara mire Thellesi klinike apo sonduese â&#x20AC;&#x201C; thellesia ne te cilen penetron sonda ne xhep Palpimi- Qelbezimi Shnderrimi I fluidit te sulkusit gingivar si rrjedhoje e pranise se shtuar te neutrofileve ne eksudat purulent eshte shpesh karakteristik e agresivitetit paradontopative (qelbezimi).

Eksudati formohet ne pjesen e brendshme te xhepit duke mos lene shenje ne pamje te jashtme. Diagnostikimi I ketij fenomeni behet nepermjet palpimit I cili eshte nje levizje vertikale e gishtit tregues me drejtim apiko korornal duke ushtruar nje presion te lehte. Kjo ben te mundur ekspulsionin e pusit nga xhepi. Pusi nuk formohet ne te gjithe xhepat por shpesh here palpimi nxjerr ne pah xhepa ne vende ku nuk dyshohet se mund te kishte. Palpimi evidenton infeksione te thella te indit paradontal dhe stade fillestare te absesit paradontal.

Gjithashtu fal palpimit arrijme te lokalizojme dhimbjet irradiuse qe pacjenti ndjen por qe nuk eshte ne gjendje ti lokalizoje.

Vlersimi I kockes alveolare ekzaminim: Klinik dhe radiografik

119

Dentistria Klinike

Sondimi sherben per: 1. Matjen e lartesise dhe konturit te kockave vestibulare dhe linguale te cilat nuk arrin te evidentohen e radiografi 2. Percaktimin e arkitektures kockore interdentare Sondimi transgingivar I kockes, I cili kryhet pasi kemi anestitizuar zonen nen ekzaminim,behet duke forcuar sonden nepermes indit lidhor sovrakrestal derisa te arrijme ne kontakt me kocken Ekzaminimi radiologjik Nevoja ose jo e Ekzaminimit radiologjik varet nga rezultatet e fazave paraprake. Nja paradontit siperfaqsor I lokalizuar nuk paraqet nevojshmeri ekzaminimi radiologjik. Ky ekzaminim behet I nevojshme ne raste kur kemi nje sondim te thelle ne shume regjione paradontale. Ekzaminimi radiologjik duhet kryer duke perdorur nje teknike paralele per te evituar deformimet te cilat mund ta bejne grafine te palexueshme ne menyre korrekte nga ana paradontale.

Mund te kryehn bite wings horizontale apo vertikale sipas rasteve Radiografi intraorale Konsiston ne: Rx 14 radiografi intraorale te gojes ne seri Rx e vlefshme per: C. Zbulimin e anomalive te zhvillimit D. Lezione patologjike (dhembeve apo kockes) E.

Fraktura

Element te tjere te rendesishem ne process diagnostikimi dhe 120

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

me pas trajtimi jane Modelet dhe fotografite -

Modelet:

F.

Pozicionet e margove gingivare

G. Inklinimin e dhembeve H. Hapsirat proksimale (ku depozitohen mbesin ushqimore) Gjithashtu

sherbejne

dhe

ne

forme

regjistrimesh

rendesishme per: I.

Krahasimet fillim fund trajtimi

J.

Referenca ne vijim te trajtimit

K. Kane rendesi mjeko-ligjore Mjekoligjore -

Fotografite klinike:

L.

Ndryshimet morfologjike te gingives

M. Rishikimi ekzaminimit fillestar N. Rishikim te gjith informacionit qe mlodhem

***

121

te

Dentistria Klinike

Protokolli Terapeutik i Patologjive Paradontale Principet e pergjithshme te trajtimit te paradontopative. Ne momentin kur teknikat parandaluese shtepiake te higjenes orale kane deshtuar, duhet ti drejtohemi mjekut specialist te sektorit per te na ardhur ne ndihme me terapine me te pershtatshme per patologjine paradontale te krijuar. Shpesh here pacjentet nuk drejtohen tek specialisti i fushes por limitohen me perdorimin e nje shperlarsi goje me permbajtje antiseptikesh, apo akoma te tjere me shplarje me uje me kripe apo kamomil. GABIM.

Disa veprojne keshtu per neglizhence, e disa te tjere per padituri te rendesise se nje paradonti te shendetshem. Ne pamundesi te nje informacioni te detajuar nga ana mediatike, e vetmja rruge per tu informuar dhe edukuar me menyrat e teknikat e ketij trajtimi mbetet dentisti i familjes. Shpesh here, dhe kete duhet ta pranoj me fatkeqsi, kam vene re qe dhe ky i fundit mbasi performon nje pastrim te thjesht gurzash, limitohet me nje terapi antibiotike ne rruge sistemike apo dhe vetem shplares goje per nje jave. Dhe me pas cdo gje 122

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

konsiderohet e perfunduar. Qellim eshte te bejme te ditur principet e pergjithshme te mjekimit te paradontopative pa dashur te hyj ne specificitet per nje patologji te caktuar pasi ne kete

rast

mjekimi

vendoset

eskluzivisht

nga

kliniku,

mundesisht i specializuar ne fushen e paradontologjise. Ky mjekim vendoset vetem mbasi eshte kryer ekzaminimin klinik i shoqeruar me analizat e tjera ausiliare, te nevojshme per percaktimin e patologjise specifike.

Trajtimi i paradontopative varet nga shume faktore. Vendin kryesor nder keto faktore e ze

graviteti i semundjes.

Rikujtojme konceptin qe semundja paradontale shkaktohet nga bakteret. Bakteret e gjendura ne pllaken bakteriale prodhojne toksina te cilat jane ne gjendje te inflamojne gingiven kocken dhe indet e tjera qe rrethojne dhembin. Semundja paradontale fillon si nje gingivit, per tu agravuar me pas e duke sulmuar ne thellesi indet mbajtese te dhembit. Si rrjedhim, veprimtaria jone fokusohet rreth ketyre proceseve.

Paradontologjia perpiqet te ruaj ose te rifitoi shendetin e indeve mbajtes te dhembeve duke kontribuar ne shendetin oral, funksionin pertypes, fonetiken, estetiken e pacientit.

Qellimi kryesor i trajtimit paradontal eshte ai qe te ruaj dentaturen natyrale. Terapia paradontale nqs nga nje ane detyrimisht

duhet

te

kontrolloje

dhe

te

eliminoi

mikroorganizmat bakteriale, nga ana tjeter duhet te marre parasysh: nje sere faktoresh te tjere : - faktoret ambientale (duhani ne vecanti)

123

Dentistria Klinike

- faktoret sistemik (diabeti ne vecanti) -faktoret lokale (faktor anatomik te cilet krijojne kushtet e pershtatshme per grumbullimin e pllakes bakteriale) ne momentin e krijimit te nje strategjie terapeutike paradontale e cila duhet te luftoje lindje evolimin dhe gravitetin e semundjes paradontale.

Kush jane shkaqet e semundjes paradontale ?

Pllaka: eshte shkaktarja kryesore e semundjes paradontale. Pa prezencen e mikroorganizmave nuk do ekzistonte. Jane bakteret shkaktaret e problemeve gingivare.

Faktore te tjere riskant qe predisponojne agregimin bakterial ose gjithsesi alterojne sistemin imunitar duke dobsuar keshtu pergjigjen e organizmit kundrejt kteyre baktereve jane: Duhani : èshte nje nga faktoret riskant me te rendesishem Predispozicioni gjenetik: nje person ne 3 eshte gjenetikisht i predispozuar ndaj semundjes paradontale.

Shtatzania : dhe ndryshime te tjera hormonale tek femra dobsojne pergjigjen gingivare ndaj agresionit.

Stresi: mund te dobsoi pergjigjen imunitare gjate sulit bakterial Medikamentet:kontraceptivet,antidepresivet e medikamentet e tjera mund te ifluencojne negativisht ne shendetin oral.

Bruksismi: tendenca per te shternguar dhembet gjate nates ose ne periudha stresi mund te shkaktoi dobsim te strukturave mbajtese te dhembit Diabeti dhe semundje te tjera: mund te favorizojne zhvillimin e semundjeve paradontale Terapia paradontale konsiston ne disa faza te cilat jane te 124

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

njejta per nga rendesia nqs duam te kemi nje rezultat final optimal dhe jetegjate Keto faza jane: 1.Terapia fillestare (kausale) 2.Teste mikrobiologjik dhe gjenetik 3.Terapia mekanike jo kirurgjikale 4.Terabia antimikrobiale farmakologjike 5.Terapia kirurgjikale 6.Terapia e mirmbajtjes se shendetit oral

1.Terapia kausale nenkupton: Informacion, edukim dhe motivimi te pacjentit kundrejt nje higjene orale efikase te perditshme ne shtepi. Edukimi i higjenes orale nenvizon metodikat e duhura per eliminimin mekanik te pllakes bakteriale, perdorimin e furces manuale apo elektrike, fijes interdentare etj.

Kontrolli mekanik i pllakes mbi gingivare mund te shoqerohet nga nje kontroll kimik duke patur parasysh faktin qe agjentet kimik nqs perdoren per nje kohe te tejzgjatur mund te japin efekte anesore.

Kontroll ndaj faktorve qe influencojne evolimin e patologjise si duhani apo diabeti.

Eliminimi i pllakes bakteriale dhe gurzave mbi gingivar me ane te detartrasit.Eliminim ky qe mund te behet me strumenta manunal apo mekanik.

125

Dentistria Klinike

Eliminimi i faktorve ritenitv te pllakes mbi gingivare e sub gingivare si psh mbushjet e varura, per te favorizuar manovrat per nje higjene orale sa me korrekte dhe nje kontrroll te pllakes dentare sa me efikas.

Lemimi dhe shkelqimi i siperfaqeve dentare Pritshmeria e terapise kasuale eshte: â&#x20AC;˘ Permirsimi i nivelit te bashkpunimit te pacjentit â&#x20AC;˘ Ulje sinjifikative dhe e stabilizuar e sasise pllakes bakteriale dhe gurzave te depozituara ne siperfaqen dentare( nen 30%). â&#x20AC;˘ Eliminimi ose ulja e shenjave klinike te inflamacionit marginal (si skuqja edema dhe gingivoragjia) Diagnozes

tradicionale

klinike

dhe

radiografike

sot

i

bashkangjiten analiza biologjike molekulare. Si rrjedhoje e ksaje eshte e mundur qe sot te jepet nje terapi efikase paradontale e basuar mbi te dhena objektive te marra nga testet laboratorike 2.Test mikrobiologjik parodontal. Testi mikrobiologjik na lejon te karakterizojme si nga ana kualitative si nga ana kuantitative popullaten bakteriale te gjendur ne xhepat paradontal gjat fazave te terapise. Keto teste paraqesin nje pike kyce per te kuptuar evolimin dhe nqs ndodht rekruencen e semundjeve paradontale. Kryerja e ketyre testeve eshte mjaft e thjeshte dhe pa dhimbje, kryhen duke futur ne brendsi te xhepit paradontal nje kon karte absorbues.

- Testi gjenetik 126

KRESHNIK ÇOTA

Testi gjenetik na jep informacion ne lidhje me pergjigjen e sistemit imunitar te pacjentit duke sinjalizuar gjithashtu dhe nje predispozicion gjenetik kundrejt semundjes paradontale.

Fale ketij testi nxirren ne pah shume faktor riskant per zhvillimin e paradontologjise ose te formave te renda refraktare ndaj terapise.

Ne pacient kandidat per implantologjine sinjalizon nje rritje te insusksesit klinik ose ne pacjentet e sheruar ka vlere mjaft te madhe ne impostimin e terapise se mirmbajtjes te shendetit oral. Ekzaminimi i receptorve te vitamines D na sinjalizon mundesin e manifestimit te osetoporozes dhe duke qene qe dhembi ankorohet ne kocke ky informacion na vlen shume si per paradontologjine si per implantologjine.

Testi gjenetik kryhet shume kollaj nepermjet nje tampoi i cili kalohet ne mukosen e faqes

3. Terapia mekanike jo kirurgjikale. Perfshine procedurat per eliminimin

e

pllakes

dhe

gurzave

mbigingivare

dhe

subgingivare, duke lene te lemuar siperfaqen dentare dhe radikulare. Detartrasi (apo sic quhet ndryshe pastrimi i gurzave) dhe levigatura radikulare subgingivare mund te kryhet ne dy menyra: 1. me tekniken”me qiell te mbyllur” dmth pa shkolitje nga ana e klinikut te gingives me tekniken 2. me “qiell te hapur” e cila shoqerohet me krijimin e nje lamboje kirurgjikal me qellim qe te lehtesoje vizualin dhe penetrimin e klinikut.

127

Dentistria Klinike

Pjesa me e madhe e protokolleve operative te pranuar deri me sot jane te mendimit qe ne fazen kausale te perdoret teknika me â&#x20AC;&#x153;qiell te mbyllurâ&#x20AC;? duke e lene terapine me krijim te lambose per nje moment te dyte pasi te jete bere rivalutimi i gjendjes paradontale mbas teknikes me â&#x20AC;&#x153;qiell te mbullurâ&#x20AC;?. Keto procedura mund te kryhen nepermjet strumentash manual, strumentash mekanik, strumentash rotant.

-

Detartrasi mbigingivar

Strategjija e veprimit me e zakonshme, ne pacjentet e prekur nga patologji paradontale, parashikon nje eliminim fillestar te pllakes bakteriale dhe gurzave mbi-gingivare, gjithashtu eliminimit te mbushjeve te varura per te mundesuar nje levigim radikular me te lehte me vone.

Detartrasi mund te kryhet lehtesisht dhe me mjaft efikasitet nepermjet

strumenatave

manual(kyretave)

apo

mekanik(ultrasonik).

Ne kete faze mund te jene te nevojshem strumenta rotant per eliminimin e margove te mbushjeve te varura. Detartrasi duhet te kompletohet me lemimin dhe shkelqimin e siperfaqeve te strumentuara me ane te furcave rotante dhe pastave profesionale

gjithashtu

nga

stripsat

abrasiv

dhe

fijet

interdentare Detartrasi mund te doje nje ose me shume seanca dhe duhet te shoqerohet nga nje instruim dhe motivim efikas i pacjentit per nje higjene orale korrekte ne shtepi -

Detartrasi dhe levigatura radikulare subgingivare

Kjo procedure, e indikuar per terapine e paradontopative, behet nen anestezi lokale. Obiektivi primar eshte te eliminoje 128

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

depozitimet e buta dhe te forta nga siperfaqja radikulare duke e lene ate te paster dhe te lemuar per te favorizuar keshtu sherimin e indeve paradontale qe normalisht shfaqet si fenomen me nje ulje ose eliminimin e inflamacionit gingivar lokal dhe si rrjedhim gjithashtu me zvoglimin e xhepit paradontal. Detartrasi dhe levigatura radikulare planifikohet ne me shume se nje seance, numer ky qe fondamentalisht varet nga graviteti i patologjise dhe zotesia e klinikut.

Shpesh

paraqiten te nevojshme seanca te gjata qe varjojne nga 2-6 ore per te eliminuar te gjithe shkaktaret bakterial te semundjes paradontale si dhe faktoret e retensionit bakterial.

Ekzistojne disa protokolle per kryerjen e kesaj nderhyrje : a. Protokolle qe parashikojne nje seri te shkurter seancash te nje pasnjeshme te tipit seanca nga 1 ore te njepasnjeshme brenda harku kohor 7 ditor b. Protokolle qe parashikojne nje numer me te vogel seancash pak me te gjata (rreth dy ore) c. Protokolle te gjata ku terapia subgingivare perfundon ne nje ose dy seanca afer njera tjetres (per shembull ne 2 dit njera pas tjetres) Gjithsesi nuk eksistojne studime qe vlersojne nje protokoll me shume krahasuar me nje tjeter megjithese tendenca aktuale eshte te kompaktoje numrin e seancave duke i zgjatur ato.

Kjo zgjedhje behet duke marre arasysh mbarvajtjen klinike te punes, mudsin e pacjentit per te perballuar psikologjikisht dhe fizikisht nderyhrjen dhe me mundsin e shfaqjeve te efekteve anesore qe mund te shkaktoi nderhyrja.

129

Dentistria Klinike

Strumentimi sub gingivar duhet te paraprihet nga nje sodim paradontal nepermjet sondave paradontale dhe me ane te sondave per gurza te cilat sherbejne pikerisht per lokalizimin e pranise se gurzave sub-gingivare. Sondimi i xhepit paradontal duhet te kryhet si para trajtimit (strumentimit) te xhepit paradontal si pas tij, dhe kjo behet per te verifikuar qe siperfaqja radikulare te jete e lemuar. Me kete procedure pervec gurzave shpesh ekstripohen copza cementi radikular apo dentine te ekspozuar.

Sasia e eliminimit varet nga disa faktor si psh: tipi i strumentit te perdorur, forca e aplikuar numri i â&#x20AC;&#x153;goditjeveâ&#x20AC;? te stumentit mbi siperfaqe radikulare.

Si rregull i pergjithshem strumentat futen ne brendesi te xhepit paradontal deri ne fundin e tij dhe vihen ne kontakt me siperfaqen radikulare. Me pas kryhen levize ne drejtim apikokoronal. Menyra e perdorimit te strumentave manual ndryshon nga ajo e strumentave mekanik. Strumentat manual 130

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

(kuretat) kapen ne formen e stilolapsit. Kliniku, pergjate trajtimit, duhet te siguroi nje pike mbeshtetje ne kavitetin oral mundsisht sa me prane xhepit ky futet kyreta. Kyreta arrin ne fundin e xhepit duke e rreshqitur mbi siperfaqen radikulare dhe pozicionohet ne nje menyre te tille qe tehu i kyretes te ket kontakt me siperfaqen radikulare.

Ushtrohet nje force

strumentit duke e terhequr tehun ne drejtim apio- koronal per pak mm. Kjo levizje perseritet per disa here dhe me pas ndiqet nga nga nje levizje me e lehte e cila ka funksionin e rifinimit te siperfaqes radikulare per ta lene sa me te lemuar ate. Teresia e ketyre veprimeve perseritet ne te gjitha siperfaqet e dhembit.

Kyretat duhet te jene te mrehura, e nqs eshte e nevojshme duhen mprehyr para nderhyrjes.

Terapia mekanike jo kirurgjikale perben trajtimin baze te paradontopative. Ajo parashikon nje strumentim mekanik mbi dhe nen gingive, te siperfaqeve radikulare me qellimin qe ti riktheje perseri biokompatibel per indet paradontale.

Efikasiteti I ketyre strumentave persa I perket eliminimit te depozitimeve te buta apo te forta eshte paraqitur me keto rezultate: -

Ulje te gingivoragjise gjat sondimit(nen 30%)

-

Zvoglimin e thellsise se sondimit

-

Fitim persa I perket anes klinike ne lidhjen e atshamentit

per xhepat > 3 mm -

Recesion te indit marginal

Efekte sekondare: a.

bakteriemia transitore;

b.

ipersensibilitet dentar

131

Dentistria Klinike

Pjesa me e madhe e pacjenteve te prekur nga paradontopatite mund te trajtohen me sukses nga terapia jo kirurgjikale nqs ato e shoqrojne kete te fundit me nje terapi ausiliare. Ne terapine mekanike nuk mund te mos permendim strumentet mekanik (ultrasonik). Ket te fundit futen deri ne fund te xhepit duke u vendosur ne kontakt me siperfaqen radikulare qe ka nevoje per trajtim. Aplikuar nje forze shume modeste duke levizur majen para mbrapa ne drejtim apiko-koronal me nje levizje si penel. Eshte mjafte e rendesishme qe i gjithe strumentimi te jete mjaft i irriguar. Ky tip stumentimi nuk lejon asportim te cementit apo dentines dhe le nje siperfaqe pak me te crregullt se stumentimi manual, pikerisht per kete arsye sygjerohet qe mbas strumentimit mekanik te kryhet nje stumenti manual i siperfaqes radikulare ne menyr qe te rifinohet siperfaqja radikulare. Disa studime krahasuese kane arritur ne rezultatin qe nuk ekziston nje ndryshim sinjifikativ mes ktyre dy teknikave strumentimi gjate detartrasit mbi gingivar e atij sub gingivar ne trajtimet e peradontopative kronike. Gjithsesi te gjithe kane rene dakort qe detartrasi sub gingivar i kryer me strumentim mekanik eshte me i shpejte (30% me shum kohe) Gjithastu kane rene dakort qe nuk rezulton te kete ndryshim sinjifikative persa i perket efekteve sekondare qe kto dy lloje strumetimesh mund shkaktojn.

Detartrasi dhe levigatura radikulare eshte nje proces mjaft kompleks dhe eshte mjaft e rendesishme qe kliniku te kete aftesit e duhura per te ndermarre nje nderhyrje te tille.

Veshtirsia e kesaj nderhyrje verehet me shume ne sektoret posterior dhe ne xhepat paradontal te thelle. Gjithashtu veshtirsi haset ne rastet kur kemi dhembe me forkacione apo 132

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

difekte anatomike kockore. Edhe strumentimi me i kujdeshem per eliminimin e gurzave dhe pllakes bakteriale shpesh here rezulton jo efikas 100% sidomos ne sektoret me anatomi komplekse. Kombinimi i strumentimit manual dhe mekanik TEORIKISHT rezulton te jete me efikas, kombinimi i tyre con ne eliminimin e gurzave ne ato hapsira ku kyretimi rezulton i veshtire. Ekzistojne dhe strumentat rotant edhe pse me pak te perdorur, te cilet kane funksionin te eliminojne parregullsi te vogla radikulare dhe te favorizojne hyrjen e strumentave ne forkazione per levigimin e tyre. Kto strumenta duhet te perdoren ne menyre mjaft te kujdesshme me qellim qe te evitojme demtime dentinare apo te cementit apo dhe lezione te indeve te buta paradontale.

Rezultati i terapise mekanike Pritshmeria mbas trajtimit mbi dhe sub gingivar dhe/ose levigimit radikular ne pacjente me nje higjene orale shtepiake te kenaqshme eshte: reduktimi i shenjave klinike te inflamacionit gingivar si skuqje edeme gingivoragji Zvoglimin e thellsise se sondimit Fitim persa I perket anes klinike ne lidhjen e atshamentit per xhepat > 3mm dhe inkrement te recesionit gingivar Terapia kirurgjike. Trajtimi kirurgjikal duhet te konsiderohet si nje mjet ausiliar ndaj terapise kausale dhe terapise mekanike jo kirurgjikale. Ajo duhet te ndjeke dy terapite para ardhese dhe vetem nqs do paraqitet nevoja per te duhet te aplikohet.

Mbas levigimit radikular ne rast se do mbesin xhepa paradontal me te medhenj se 4-5 mm thellesie kliniku duhet te

133

Dentistria Klinike

nderhyje ne menyre kirurgjikale per eliminimin e tyre pasi bakteret e mbetur ne xhep do te mund te rendonin me shume situaten paradontale. Kirurgjia paradontale ka si synim eliminimin e habitatit bakterial me qellim eliminimin e tyre dhe stabilizimin e situates. Celsi i suksesit ne kete faze eshte kontrrolli i pllakes bakteriale para gjat dhe mbas trajtimit nga ana e pacjentit. Opcioni i nderhyrjes kirurgjikale merret ne konsiderate vetem ne ato raste kur terapite e meparshme nuk kan treguar efikasitetin e deshiruar. Obiektivi i nderhyrjes kirurgjikale pra eshte eliminimi i xhepave paradontal dhe gjithashtu levigatura radikulare e rrenjeve nen kontakt visiv direkt. Teknikat e ndryshme kirurgjikale duhet te vlersohen ne fillim, para aplikimit te tyre, ne baze te mundesive te tyre per te eliminuar xhepat e thelle paradontal dhe te korigjojne situata qe favorizojne akumulimin ee pllakes bakteriale si psh alterimi i arkitektures gingivare dhe kockore ose interesimi i forkazioneve. Xhepat me nje thellesi sondimi me te medhaja se 5 mm paraqesin nje rrezik rekruence gati 12 here me te madh ne krahasim me xhepat me dimensione 4mm ose me pak.

Gjithashtu dhembe multiradikular me lesione ne forkacione paraqesin rezikshmeri me te lart ndaj humbjes se tyre ne krahasim me ato dhembe pa interesin forkacioni.

Fale terapise kirurgjikale lehtesojme higjenen orale shtepijake duke instauruar nje morfologji gingivare kockore dhe dentare te pershtatshme per arritjen e ketij objektivi. Procedura kirurgjikale te ndryshme dhe te kombinuara mes tyre na bejne te mundur modifikimin e anatomis gingivare kockore dentale.

Terapia kirurgjikale gjithashtu mund te perdoret per rifituar dimensionet

biologjike

dhe 134

optimizuar

restaurime

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

Konservative dhe protetike.

Pritshmeria e rezultateve e terapise kirurgjikale perfshijne: 1.

reduktim te gingivoragjise gjat sondimit,

2.

reduktim te thellesise gjat sondimit,

3.

modifikim te nivelit klinik te atashmentit,

4.

recesion te indit marginal

Indikacionet ndaj terapise kirurgjikale a.

Lehteson hapsirat per nderhyrjen ne eliminimin gurzave

subgingivare

duke

modifikuar

keshtu

ambientin

mikrobiologjik subgingivar. b.

Trajtimesh zonash me sondim te dimensioneve me te

medha se 4 mm. c.

Rifitimet e dimensioneve biologjikete humbura si

rrjedhoje e paradontopatise. d.

Trajtimet e lezioneve te forkacioneve te klasit te II e III

Kunderindicazionet ndaj terapise kirurgjikale a.

Kontroll i dobet i pllakes gingivare dhe mos bashkpunim i

pacjentit. b.

Gjendje shendetsore te pergjithshme jo e mire.

Hapi i pare kirurgjikal si nderhyrje kunder patologjive paradontale eshte GINGIVEKTOMIA Ne fazat e para te trajtimit kemi nje eliminim te pllakes dhe gurit pa eliminim te indeve te buta te prekura. Proces ky I cili kryhej me tekniken me â&#x20AC;&#x153;qiell te hapurâ&#x20AC;?. Me pas u hodh idea e

135

Dentistria Klinike

eliminimit

te

gingives

se

prekur

(gingivektomia)

Gingivektomia njihej si procedure qe ne 1848 por ishte Grant & Coll qe e perifrazuan si â&#x20AC;&#x153;Amputim te indit te bute te murit te xhepit paradontal patologjikâ&#x20AC;? me qellim te trajtimit te xhepit paradontal. I ndjekur me pas nga nje plastik gingivare ne rastet e nevojshme per ristabilizimin e pamjes fisiologjike. Teknika e parashtruar nga Robicsek(1884) e me pas nga Zentler(1918) konsistonte ne rradhe te pare ne vlersimin e gingives qe duhej eliminuar dhe niveli ku duhej nderhyre, me pasj vazhdonin me nje prerje te drejt ose ondulare te gingives ne fillim ne siperfaqen vestibolare e me pas ne ate linguale. Indi I prekur ne fillim shkolitet e me pas eliminohet me nje skaler (Hoe). Me pas vazhdohet me kruajtjen/trajtimin e regjonit kockor te interesuar dhe me pas zona mbuloje me nje garze me antibiotik e njomur ne dizinfektant.Teknika qe rezulton aktualisht eshte ajo e pershkruar nga Goldman ne 1951.

Kjo teknike konsiston ne: Anestetizojme zonen e interesuar Vlersojme thellesin e xhepit dhe nivelin e gingives qe duhet eliminuar (nepermjet nje sonde paradontale arrijme deri ne bazen e xhepit dhe ne ate pike lezionojme gingiven ne disa pika te cdo dhembi) duke krijuar keshtu zona gjakosje ne pjesen e jashtme te cilat te sherbejne si tregues per hapin tjeter qe eshte amputimi. Keto pika do sherbejne si tregues per te na treguar thellesin e xhepit gjate nderhyrjes.

136

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

Gjate kesaj prerje duhet te kemi parasysh te respektojme trashesin gingivare duke u perpjekur te ruajme nje margo te shendetshme e onduluar. Ne ato zona ku xhepi paradontal interproksimal paraqitet me I thelle se versanti lingual apo vestibolar, ne keto dy versantet e fundit duhet te asportojme me shume sasi gingivare per te krijuar konture homogjene dhe fisiologjike. Kjo gje mund te arrihet duke nderhyre me bisturine me apikalisht.

Mbasi kemi kryer prerjen vazhdojme me eliminimin e indit te semure nepermjet nje kyrete dhe mbetjet e tyre ose perseri me kyret ose me gershere kirurgjikale. Nderkohe mund te aplikojme blloqe garzash per efekt emostatik. Pasi kemi eliminuar cdo ind te semure kryejme nje levigatur radikulare 137

Dentistria Klinike

te imet dhe te kujdesshme. Pas pastrimit mekanik kryejme nje kontroll te imet nepermjet nje sonde kyejme nje inspeksion tjeter ne regjionin dento gingivar per te kontrolluar per ndonje mbetje xhepi paradontal. Nqs po eliminohet nepermjet bisturise apo strumentave rrotullus te cilet sherbejne gjithashtu per nje lemim te kockes dhe procesin e angjiogjenezes Per te mbrojtur zonen e prekur pergjat fazes se sherimit siperfaqia e plageve mbulohet me miksim mjekimesh solide dhe likide te cilat pervec mbrojtjes se plagez do kryejne dhe nje funksion mbrojtes mekanik pergjat 7-10 diteve ku do ndodhi procesi i sherimit. Kjo mbrojtje duhet te mbeshtjelle cdo hapsire te dhembit linguale vetsibolare interproksimale.

Mbas 10 ditesh, mbas heqjes te ketij blloku, dhembet pastrohen mekanikisht. Kontrollojme me imtesi spierfaqen radikulare dhe nqs ka ndonje mbetje guri eliminohet nepermjet kyretesNderhyrjet e tjera kirurgjikale te cilat kane si qellim

trajtimin

e

paradontopative

shoqerohen

me

ekzekutimin e lambove paradontale. Nder lembot me te njohura dhe me te shpeshta qe kryhen jane : Lamboja e Widman (1918) Kryejm prerje leshimi ne gingive per te kufizuar hapsiren gingivare qe do marrim ne trajtim.

Keto prerje nisin nga pika qendrore e margos gingivare te dy dhembeve te pozicionuar ne ekstremitetet e zones nen trajtim dhe vazhdojme zbresim poshte deri 2-3 mm ne mucosen alveolare. Keto 2 prerje nderlidhen me njera tjetra nga nje prerje e trete e cila ndjek profilin e gingives marginale duke ndare keshtu indin e semur gingivar nga ai I shendoshe. Nqs paraqitet e nevojshme keto prerje kryhen dhe ne versantin lingual.

138

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

Shkolitim lambon mukoperiostale per te fituar nje ekspozim kockor marginal prej 2-3 mm. Eliminojme indin inflamator te koletit nepermjet kyretave dhe vazhdohet me nje levigim radikular te kujdesshem. Ne keto raste shpesh here keshillohet nje osteoplastik e kockes alveolare per te krijuar nje profil kockor sa me fisiologjik. Pasi kemi eliminuar cdo ind te inflamuar dhe prezence guri dhe ne rast nevoje osteolpastike procedohet me pozicionimin e lambos mbi kocken alveolare dhe me pas fiksohen me sutura interproksimale.

Lamboja e Neumann(1920 â&#x20AC;&#x201C; 1926)Erdhi pak vjet me vone mbas teknikes se Widman-it. Paraqet shume ngjashmeri me kete te fundit Nderhyjme me bisturine brenda sulkusit gingivar nepermjet bazes se xhepit gingivar dhe gjith gingives duke interesuar pak dhe mukosen alveolare. Gjithashtu kryejme disa

139

Dentistria Klinike

incisione leshimi vertikale te cilat delimitojne zonen e interesuar. Shkolitim lambon dhe vazhdojme me eliminimin e indit te inflamuar dhe nepermjet kyretave kryejme dhe nje levigim radikular te kujdesshem. Procedojme me osteoplastike per krijimin e nje profili alveolar horizontal fisiologjik Lamboja sistemohet/adaptohet per te dhene si nje mbulim total te kockes alveolare, gjithashtu dhe nje adaptim ne pozicionimin e ri te saj me dhembet

Nderhyrje me Lambo te modifikuar

(lamboja e Kirkland 1931)Lambo e pershkruar nga Kirkland per trajtimin e xhepave purulent.Prerja kryhet ne brendesi te sulkusit gingivar duke vazhduar nepermjet bazes se xhepit si ne versantin vestibular ashtu dhe ne ate lingual te hapsirave interproksimale duke vazhduar me pas ne drejtim mesial dhe distal.Shkolitim gingiven nga te dy versantet per te arritur tek ekspozimi i rrenjes se interesuar nga patologjia. Vazhdojme me nje kyretim ne porcionet e difekteve kockore dhe levigim radikulare te siperfaqes se rrenjes. Pas eliminimit te epitelit te prekur te xhepit dhe indit granular ripozicionojme gingiven ne pozicionin fillestare dhe e fiksojme me sutura interproksimale, pa nderhyre keshtu ne dimensionet e xhepit preoperatoriale.

140

KRESHNIK ÇOTA

Kjo teknike mund te rezultoje efikase ne raste kur kemi kerkesa estetike (sektori anterior) pasi nuk intereson shume siperfaqen radikulare.

Lambo me ripozicionim apikal. Ne vitet 50-60 u paraqit si faktor mjaft I rendesishem ruajtja e nje porcioni me gingive aderente mbas nderhyrjes kirurgjikale. Pikerisht per kete arsye u parashtrua teknika e lambos me ripozicionim apikal.

Nder te paret qe e parashtruan kete teori qe Nabers -Tyrell – Friedman. Teknika e tyre konsistone ne iden e ruajtes se gingives “se tepert” pas osetoplastikes dhe ripozicionimit te saj apikalisht. Kjo teknike perdoret ne versantet vestibular(maxil, mandibul) dhe lingual(mandibul) Ne versantin palatal te maksilev konservohet teknika e amputimit (lamboja bisellato).Ne fazat e teknikes me Ripozicionim apikal kryejme nje prerje me bisturi Band Parker brenda gingives me nje gjeresi shtirjeje qe perkon me dimensionet e xhepit. Kryejm gjithashty prerjet e leshimit vertikale.Shkolitim lambon mukoperostale pertej bashkimit muko-gingivar, duke vazhduar me eliminimin e indit e semure (epitelin

gingivar

dhe

indin

granulomatoz)

nepermjet

kyretave. Me pas kryejme vazhdojme me nje Osteoplastike per riformulimin e profili fisiologjik kockor dhe

me pas

rimodelojme margon vestibulare/linguale te lambose dhe e poziocionojme ne nivel kreste alveolare dhe suturojme.

141

Dentistria Klinike

Lamboja e Widman e modifikuar. Nderhyme me bisturi Band Parker n11, duke qendruar me tehun paralel me aksin e gjat te dhembit 1mm nga margo gingivare. Ne rast se kemi kerkesa estetike apo xhepi paradontal paraqitet me I vogel se 2 mm atehere spostohemi ne sulkus. Nder te tjera prerja e onduluar duhet te shtrihet gjithashtu ne hapsirat interproksimale per te dare gjithashtu gingiven interdentale. Ndjekim te njejten teknik gjithashtu per versantin lingual. Nuk ka nevoje per prerje leshimi.

Lambot vestibulare dhe linguale shkoliten ne gjith dimensionin e tyre nepermjet elevatoreve periostal. Kjo shkolitje do vazhdoje deri kur te arrihet ekspozimi i disa milimetrave kreste kokce alveolare. Ne kete pike kryejme nje prerje tjeter me bisturi brenda sulkusit gingivar per te bere te mundur nje shkolitje sa me delikate te kordonit te indit granulomatos nga siperfaqia radikulare e dhembit.

142

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

Pasi e kemi shkeputur nqs lind nevoja nderhyme per here te trete me bisturi per amputimin definitiv (nqs paraqitet aderente ne siperfaqen radikulare) Kyretim e levigim radikular te kujdesshem,nqs paraqitet e nevojshme osteoplastik.

Pozicionim te lambove mbi kocken alveolare duke u perqendruar te mbulojme me kujdes hapsirat interdentale, rimodelim minimal i margove tdhe suturim interproksimal

Lamboja me ruajtje papile interdentare Mjaft e rendesishme ne ruajtjen e indeve interproksimale dhe izolimin korrekt te ketyre hapsirave mbas nderhyrjeve kirurgjikale ne keto zona si rrjedhoje e difekteve kockore te tyre. Nderhyjme me bisturi ne versantin facial dhe proksimal te dhembit pa e prekur papilen.Me pas kryejme nje prerje ne forme gjysem hene ne zonat interproksimale te interesuara duke e nisur nga brenda sulkusit gingivar me nje thellesi prej 5 mm duke bere te mundur

keshtu

largimin

e

indit

interproksimal

dhe

ngritjen/perkuljen e tij duke I ruajtur integritetin.Perdorim nje kyret per te liruar me kujes papilen nga indi I forte qe I 143

Dentistria Klinike

ndodhet

poshte.

Shkolitim

lambon

me

nje

elevator

periostal.Levigim radikular + eliminim I indit granulomatoz dhe epitelit te infektuar. Suturim

Osteotomia dhe osteoplastika jane gati gjithmone te pranishme ne nderhyrjet kirurgjikale paradontale duke mundesuar keshtu rikthim I nje proflili anatomik kockor ne konturet e fiziologjise se saj por ne nje nivel me apikal. Schluger (1949) dhe Goldman(1950) mbas studimeve te tyre erdhen ne rezultatin se semundja paradontale duke shkaktur nje humbje kockore conte ne nje deformin te arkitektures te kreshtes kockore.

Duke qene se, profili i margos gingivare varej drejt per se drejti nga profili I krestes kockore, sygjeruan nje rimodelim te difektet kockore dhe eliminim te kratereve te formuara prej tyre duke eliminuar mundesin e ekzistences se xhepave paradontal dhe rikthim te kenaqshem te profilit gingivar.

Osteoplastika: krijimin e nje profili fiziologjik te kockes alveolare pa eliminim te indit kockor mbajtes.

Osteoktomia: eliminim I indit kockor te kompromentuar me funksion ankorues per dhembin. Pas ketij eliminimi kockor aplikohet osteoplastika per ti kthyer nje profil fisiologjik

144

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

regjionit te interesuar

Terapia kirurgjikale rigjenerative Qellimi i kirurgjise rigjenerative eshte ai i perfitimit te indit mbajtes rreth dhembit i cili eshte prekur nga semundja paradontale. Ky objektiv mund te arrihet nqs terapia kausale dhe ajo mekanike jo kirurgjikale eshte kryer me kujdes dhe sukses. Procedura me e sigurte eshte ajo e rigjenerimit indor te drejtuar.

Nepermjet aplikimit i nje barriere fizike e cila ben te mundur perjashtimin e qelizave epiteliale te lidhorit gingivar gjat fazes se sherimit te plages kirurgjikale. Perdoren membrana te absorbushme dhe jo te absorbueshmel. Zgjedhjen per tipollogjine e membranes e vendos kliniku sipas rastit qe paraqitet. Eshte mundur te kemi nje perfitim indi mbajtes gjithashtu nepermjet inesteve kockore autologe ose kockes me prejardhje nga bankat e kockes. Procedurat kirurgjikale rigjenerative mund te aplikohen me rezultate klinike te mira ne defektet kockore.

Pritshmeria e rezultateve :

145

Dentistria Klinike

Reduksion i thellesise sondimit, Fitim i nderlidhjes klinike te atashmentit, Recesione marginit gingivar Kirurgjia muko-gengivare Kirurgjia muko gingivare nenkupton teresine e procedurave te kryera per korigjimin e difekteve morfologjike pozicioni apo sasior te indeve te buta.

Keto difekte mund te trajtohen me nderhyrje me lambo ose me inest indor.

Idikacionet kryesore jane: mbulimi i siperfaqeve radikulare te zhveshura rritja e vollumit dhe sasise te indit gingivar per ezigjenca estetike ose protetike.

Pritshmeria e rezultateve te terapise muko gingivare jane: Fitim ne nderlidhjen klinike te atashmentit.

Eliminimi ose reduktim te recesioneve te indit marginal Shtim te indit te keratinizuar Persa i perket kirurgjise rigjenerative dhe asaj muko-gingivare do i shohim me ne thellesi ne nje artikull te dyte ne momentin kur do te shtjellojme patologjit qe nevojisin keto dy lloje trajtimi. Per momentin te kufizohemi ne konceptet baze.

Terapia antimikrobike farmakologjike Terapia antimikrobike farmakologjike ndahet ne 3 kapituj: A. Terapia me shplares goje antiseptik; B. Terapia antimikrobike sistemike 146

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

C. Terapia antimikrobike lokale A.

Perdorimi i shplarseve te gojes antiseptik ne terapine

parodontale Veshtirsia per te patur dhe mbajtur nivele te larta te higjenes orale shtepijake i ka shtyre studiuesit te gjejne nje agjent farmakologjik ne gjendje qe te ndihmoje pacientin ne kontrollin e formimit te pllakes. Agjentet famakologjik qe ndodhen ne shplaresit e gojes jane antiseptik te cilet ndikojne mbi bakteret e pllakes qofte ne aspektin cilsor qofte ne ate sasior per te parandaluar formimin e pllakes. Perdorimi i shplarsve te gojes nuk jep avantazhe sinjifikative te medha kur kemi nje higjene orale korrekte dhe efikase shtepiake, por paraqitet shume i rendesishem ne rastet kur kjo higjene orale nuk eshte korrekte.

Shperlaresit e gojes paraqiten mjaft efikas ne inhibimin e formimit te pllakes bakteriale dhe gingiviteve, per periudha te shkurtra kohe, ne rastet kur higjena orale shtepiake vjen te mungoje. Perdorimi i shplarsve te gojes eshte mjaft i rendesishem si suport ausiliar/ndihmues i higjenes orale shtepiake ne rast nderhyrjesh paradontale jo kirurgjikale dhe kirurgjikale, dhe ne periudhen e mennjehershme mbas nderhyrjes per te vonuar apo penguar rikolonizimin bakterial.

Gjithashtu paraqiten mjaft te rendesishme ne fazen e mirmbajtjes se shendetit oral. Kolluktoret vetem nuk mund te konsiderohe si terapi paradontale pasi nuk arrine te penetrojne ne fund te xhepave paradontal per te disintegruar biofilmin bakterial. Perdorimi i shplarsve te gojes dhe ne

147

Dentistria Klinike

vecanti te atyre me baze klorexidine dhe te nje kombinimi floruri aminik japin realisht nje rezultat mjaft te kenaqshem ne parandalimin e pllakes bakteriale.

GJITHSESI ESHTE MJAFT E RENDESISHME TE SQAROHET QE SHPERLARSIT E GOJES JAN NJE TERAPI NDIHMESE NE HIGJENE ORALE DHE JO DECISIVE.

B.

Terapia antimikrobike sistemike

Objektivi i terapise antimikrobike sistemike eshte ajo qe te realizoje sa me shume zvoglimin e organizmave patogjen duke penetruar ne brendesi te indeve paradontale dhe xhepave paradontal duke arritur te sulmoi ato mikroorganizma te pa arritshem ndryshe ose te pa arritshem nga terapia mekanike.

Nder te tjera terapia antibiotike eshte nen gjendje te neutralizoi koloni bakteriale te demshme per indin paradontal te lokalizuara ne habitate ekologjike orale si: bajamet apo kurrizi i gjuhes duke vonuar ne kete menyre rikolonizimin sub gingivar.

Terapia antibiotike duhet te konsiderohet gjithashtu nje terapi ausiliare dhe jo nje terapi zevendesuse e asaj mekanike.

Situatat klinike me frekuente ku mund te nevojitet terapia antibiotike jane : a) Absesi parodontal b) Parodontit me lindje te hershme c) Parodontit refraktar ndaj trajtimit mekanik d) Gengivit nekrotizant e) Parodontit nekrotizant

148

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

Antibiotiket nuk duhen soministruar pa nje trajtim mekanik te meparshem Strategjia terapeutike Mundesia e perdorimit te nje antibiotiki ne bashkpunim me nje terapi mekanike dhe gjithashtu zgjedhja e principit aktiv te duhur te antibiotikut duhet te bazohet ne te dhenat klinike objektive. Zgjedhja e antibiotikut te duhur duhet te vije si rezultat i te dhenave laboratorike te cilat lejojne te bejme zgjedhje me efikase antimikrobiale. Gjithsesi eshte pranuar mundesia e nje zgjedhjeje empirike te antibiotikeve ne rastet kur ekzaminimet laboratoriale jane te pamundura dhe kliniku konsideron

te

domosdoshme

prezencen

ausiliare

te

antibiotikve .

Nga skematikat e shumta ne literatur jane perzgjedhur keto skema me konsensus te pergjithshem akademik Gengivite dhe parodontite nekrotizante, te shkaktuara nga nje flore

bakteriale

anaerobe

(pergjithsisht

spiroketa

dhe

fusobakter). Metronidazol (250 mg x 3/die, per 1 nje jave).

Parodontit me lindje te hershme, shpesh here te asociuara me prezencen e Actinobacillus actinomycetemcomitans (Aa): Metronidazol+ Amoxicillina (250 mg x 3/die + 375/500 mg. x 3/die) per 7-10 dite Parodontit refraktari ndaj trajtimit mekanik.

Ne mungese ekzaminimesh laboratorike komlpete jane sygjeruar keto skema trajtimi:

149

Dentistria Klinike

Metronidazol + Amoxicillina (250 mg x 3/die + 375/500 mg. x 3/die per 8 dite) ose Metronidazol + Ciprofloxacina (250 mg x 3/die + 500 mg. x 2/die per 8 dite) ne rast alergjie nga Ă&#x;-lattamasi; Ky kombinim eshte gjithashtu i indikuar ne rast infeksiones miste nga anaerob, Actinobacillus actinomycetemcomitans, Pseudomonas.

Absesi parodontal Terapia e absesit paradontal parashikon nje drenim mekanik nepermjet xhepit per te ulur ngarkesen bakteriale dhe nje terapi antibiotike sistemike per te ulur rreziqet e perhapjes se infeksionet dhe komplikancat e mundshme. Mbulimi me terapi antibiotike eshte gjithmon i sygjeruar mbi te gjitha ne prezence interesimesh sistemike si temperature, rendese te gjendjes se pergjithshme ose ne pacient me sistem imunitar te alteruar.

Parodontiti tek adulti.

Terapia antibiotike e asociuar me terapine mekanike nuk na jep asnje avantazh klinik as mikrobiologjik ne paradontitin e adultit. dalja ne pah gjithmon

me shume e baktereve

rezistente ndaj antibiotikeve ben te nevojshme gjithmon e me shume nje limitim ndaj perdorimit gjersisht te antibiotikeve ne terapine paradontale. Ne te tilla raste eshte e keshillueshme perdorimi

i

teknikave

diagnostikuse

laboratorike

mikrobiologjike dhe testet e sensibilitetit bakterial ndaj antibiotikeve.

C. Terapia antimikrobike lokale sub gingivare 150

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

Terapia antimicrobike lokale ka avantazhin te limitoi efektet kolaterale te ilaceve te injektuara ne rruge sistemike dhe te arrij perqendime efikase te medikamentit ne zonen e veprimit. (xhepin paradontal) Per te patur nje efikasitet veprimi ilaci duhet te plotesoje 3 kushte: duhet te arrij zonen e interesuar, duhet te mbaje nje perqendrim te mjaftueshem duhet te qendori ne zonen e veprimit per nje kohe te mjaftueshme.

Per kete qellim jane ideuar produkte me leshim lokal. Nje produkt

me

leshim

lokal

perbehet

nga

nje

rezerve

farmakologjike dhe nga nje zubstanze qe nngadalson leshimin e ilacit.

Ne baze te zgjatjes se leshimit mund te dallojme Produkte me leshim te mbajtur Produkte me leshim te kontrolluar A. Produkte me leshim te mbajtur, me nje kohe veprimi me pak se 24 ore. Nga ky trajtim nevojiten 2 aplikime me intervale te pakten 1 javorshe. Ne kete grup bejne pjese: â&#x20AC;˘ xhel metronidazoli, â&#x20AC;˘ mikrosfera minocikline B. Produkte me leshim te kontrolluar, me nje kohe veprimi me te madhe se 24 oret. Nga ky trajtim nvojitet vetem nje aplikim.

151

Dentistria Klinike

Ne kete grup bejne pjese: - fibra tetracikline - polimer doxicikline, - pllakeza clorexidine Avantazhet e produkteve me leshim lokal ne krahasim me medikamentet sistemike jane: a.

perqendirim efikas i ilacit per disa dite, ne zonen e

infektuar b.

ngrarkim me i vogel sistemik

c.

efekte kolaterale gjenerale me te pakta tek pacjenti

Perdorimi i chipsave te clorexidines ne kombinim me levigaturen radikulare ben te mundur nje ulje te thellesise se xhepit paradontal dhe gingivoragjise me te madhe ne krahasim me vetem terpai mekanike subgingivare Doxiciclina, ben te mundur nje ulje te gingivoragjise ne nivele te ngjashme me ato te fituara nga terapija mekanike.

Fibrat e tetraciklines ne bashkpunim me levigaturen bene te mundur nje zvoglim te thellesise se xhepit dhe gingivoragjise ne nivele me te larta ne krahasim me vetem terapin mekanike Mikrosferat e minociklines, e perdorur si terapi ausiliare (levigature+mikrosfera), gjithashtu bejene te mundur nje zvoglim te xhepit gingivar dhe gingivoragjise me te madh ne krahasim me vetem terapine mekanike.

152

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

-

Efektet anesore

Efektet ansore te produkteve me leshim lokal mund te jene te dy tipeve: - ne lidhje me ilacin - ne lidhje me vektorin.

Ato te lidhura me ilacin vijne si rrjedhoje e nje intolerance ndaj vete ilacit dhe ndaj prezences agjenteve bakterial rezistent ndaj ilacit.

Ato te lidhura me vektorin, jane te tipit mekanik kundrejt indeve te buta (recesione marginale), te shkaktuara nga pranija e vazhdueshme e vektorit Terapia parodontale mirmbajtjes se shendetit Terapia parodontale e mirmbajtjes se shendetit eshte pjesa finale e terapise paradontale . Objektivi kryesore i kesaj terapie eshte kontrolli ndaj akumulimit te pllakes bakteriale per te parandaluar rekruencat e patologjise ne pacjentet e trajtuar me sukses.

Qe pacjenti te behet subjekt i kesaj terapie eshte esencial kriteri qe asnje nga sintomatologjite e patologjise se vuajtur te jete akoma prezent ne kavitetin oral te pacjentit.

Procedurat diagnostikuese qe duhen ndjekur jane: -

kontrolli i pllakes bakteriale

-

kontrolli per faktore te rinj riskant te lidhur me pacjentin

-

kontrolli i shenjave klinike te asociuara me patologjine

paradontale.

153

Dentistria Klinike

Procedurat terapeutike bazohen kryesisht ne eliminimin e pllakes bakteriale dhe gurzave mbi dhe sub gingivar, gjithashtu mbi modifikimin e sjelljes pacjentit persa i perket korrektesise se manovrave te higjnes orale shtepijake.

Rishfaqja e sintomave klinike te paradontitit paraqet indikacion per riaplikim te nje faze te re aktive terapeutike.

Vizitat periodike cdo 3 muaj paraqiten faktor shume i rendesishem. ***

Paradontopatite agresive Paradontopatite agresive permbledhin nje grup formash te rralla patologjishe, te karakterizuara nga nje dekurs aktiv dhe te rende. Keto patologji paraqesin nje manifestim te shpeshte ne moshat e reja dhe nje tendence prekshmerie me baze familjare. Deri pak kohe me pare keto patologji specifikoheshin ne lidhje me moshen ku manifestohej patologjia dhe merrnin emrin paradontit me lindje te hershme (early onset periodontitis EOP). Karakteristikat e kesaj patologjie mund te shfaqen ne cdo moment te jetes dhe nuk jane te limituara brenda nje harku kohor sic ishte konsideruar me pare nen moshen

35vjec.

Paradontopatite

agresive(AgP)jane

te

karakterizuara mbi bazen e sintomatologjise klinike nga ato te paraqitura, si psh: -Nje anamneze klinike e pergjithshme pa ndonje interes te vecante (mungese patologji sistemike)

154

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

-Nje zhvillim i shpejte i humbjes se atashmentit dhe destruksion kockor -Tendence familjariteti ne prekshmerin e patologjise

AGP shfaqet hershem ne ciklin e jetes. Kjo vecanti e saj nenvizon faktin qe agjentet etiologjik kane qene ne gjendje te arrijne te shkaktojne stade patologjie te evidentueshme klinikisht ne nje kohe realitivisht te shkurter. Kyfakt paraqet nje virulence te larte te mikroflores bakteriale, ose nje sensibilitet te larte te organizmit ndaj semundjes paradontale.

AGP mund te paraqitet ne cdo moshe. Diagnoza e saj eliminon cdo prezence patologjie sistemike ne gjendje te alterojne sistemin imunitar te individit duke cuar ne humbje te hershme te dhembit (pra eliminimin e semundjeve paradontale si manifestim i patologjive sistemike) AGP paraqet disa forma specifike: Paradontiti agresiv i lokalizuar (LAP) (ne te shkuar nen emrin e paradontiti juvenil I loklizuar) Paradontiti agresiv i gjeneralizuar (GAP)(ne te shkuar gjendej nen emrin e paradontitit juvenil te gjeneralizuar ose paradontit me lindje te hershme EOP) 155

Dentistria Klinike

Format

agresive

jane

re-grupuar

mbi

bazen

e

disa

karaketeristikave primare:

a-Nje anamneze klinike e pergjithshe pa interes te vecante b-Nje zhvillim i shpejte i humbjes se atashmentit dhe destruksion kockor c-Tendence familjariteti ne prekshmerin e patologjise Dhe gjithashtu edhe te disa aspekteve dytsore : 1-Entitet

mikrobial

jo

proporcional

me

gravitetin

e

destruksionit paradontal 2-Perqindje e larte e Actinobacilus Actinomicetemcomitans, dhe ne vendet e lindjes se larget gjithashtu Porphyromonas Gingivalis 3-Anomali fagocitare 4-Fenotip makrofagesh iperaktiv me nje prodhim te shtuar te prostaglandinave E2 dhe interleukinave ne pergjigje te endotoksinave 5-Mundesi bllokimi spontan i humbjes se atashmentit dhe destruksionit kockor

156

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

LAP â&#x20AC;&#x201C; PARADONTITI AGRESIV I LOKALIZUAR Ky nen grup I paradontotiti agresiv karakterizohet nga: Shfaqje ne moshe puberale Intereson molaret e pare dhe incisivet dhe shoqerohet me humbje te atashmentit ne faqet aproksimale ne te pakten dy dhembe permanent ky te pakten njeri prej tyre eshte nje molar I pare dhe gjthashtu mund te interesoje gjithashtu elemente te tjere dentare(pervece molarit apo incisivit) por qe numri I te cileve nuk arrin me shume se dy.

Reagim I larte antikorpesh ndaj agjenteve infektiv

(GAP) PARADONTIT AGRESIV I GJENERALIZUAR Ky nengrup I paradontopative agresive: Normalisht prek individe nen moshen 30vjecare, por kjo nuk 157

Dentistria Klinike

do te thote qe nuk prek dhe mosha me te medha Paraqet humbje te atashmentit ne te pakten 3 dhembe te tjere te prekur nga kjo patologji pervec insisiveve dhe molarve te pare.

Shfaq nje natyre episodike ne destruksion atashmenti dhe kocke Reagim I dobet antikorpal ndaj agjenteve bakterial Per diagostikimin e ketyre formave te AGP sic thame eshte thelbesore mungesa e patologjive sistemike qe mund te cojne ne humbje te hershme te dhembeve. GAP permbledh format me te renda te paradontopatiteve. Ne kete grup futen format e paraqitura me pare te paradotitit jvenil te gjeneralizuar, te paradontitit te rende ky rikujtojme kemi nje destruksion paradontal te avancuar ne krahasim me moshen e pacjentit, dhe paradontiti me progresion te pershpejtuar.

Shpesh here AGP paraqet nje humbje teatashmentit qe nuk akordon me kriteret specifike diagnostikuese te AGP-se. Ky event merr emrin e â&#x20AC;&#x153;humbjes aksidentale te atashmentitâ&#x20AC;? karakterizohet nga recesione gingivare, ka origjine nga lezionet traumatike ose pozicioneve te gabuara dentare ose gjithashtu nga eliminimi i molarve te trete me inklusion kockor.

158

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

Duke patur parasysh mungesen e klasifikimit me baze etiologjike dhe mbi sensibilitetin gjenetik dhe ambiental, paraqitet si nje opcion mjaft I mundshem fakti qe GAP dhe LAP jane dy shprehje te ndryshme fenotipike te se njejtes patologji,pavarsisht klasifikimit te ndryshem sintomatologjik te bere me siper. Eshte vene re qe disa individe mund te manifestojne nje paradontit qe prek dhembet primar I ndjekur nga nje LAP dhe me pas nga nje GAP. Nje studim amerikan ke treguar sesi pacjent te prekur nga LAP paraqitnin nje humbje kockore ne regjionin e molarve te pare duke diagnostikuar keshtu LAP gjithashtu ne dhembe qumshti. Me pas, nga forma e lokalizuar, po i njejti studim, tregoi kalimin e saj ne forme te gjeneralizuar GAP.

159

Dentistria Klinike

Dentatura primare: Prevalenca e AGP ne dhembet e qumshtit nuk eshte gjersisht e dokumentuar.

Kemi disa studime qe tregojne se format AgP prekin dhembet e qumshtit ne pacient te grupmoshave nga 5-11 vjec. Keto pacjent shoqerohen me humbje atashmenti dhe kocke ne regjionin e interesuar nga patologjia dhe paraqesin 0.9% 4.5% te rasteve.

Gjithsesi theksi ne kete dentature me shume duhet vene ne ato paradontopati qe nuk paraqesin agresivitet por paraqesin nje kronicitet te paradontopatise si rrjedhoje e tejzgjatjes ne goje e faktorve irritues lokal (pllaka dhe gurzat) Rastet me te renda qe prekin dentaturen primare dhe cojne ne humbjen e hershme te dhembeve interpretohen normalisht si manifestime orale te semundjeve sistemike (si psh: deficitet i adesionit leukocitar) Dentatura perhershme Dhembet e perhershem preken nga kjo patologji me shpesh 160

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

dhe paraqesin nje destruksion paradontal mjaft aktiv.

Disa studime te bera tregojne qe individet qe paraqesin shenja paradontopatie destruktive ne moshe te hershme shkojne drejt nje perkeqsimi te metejshem I cili duket te jete me evident ne regjonin e prekur nga patologjia ne pacjentet e prekur nga LAP. Perkeqsimi i gjendjes konsiston si ne nje zgjerim te zonen te prekjes nga patologjia si nga perkeqsimi I demtimit I shkaktuar nga patologjia (humbje kockore e metejshme e regjioneve te prekura fillimisht) Disa studime kane rezultuar nje humbje te atashmentit tek adoleshentet e cila nuk reflekton karakteristikat e marra ne konsiderim gjer tani. Keto situata jane grupuar nen emrin e siper permendur â&#x20AC;&#x153;humbjes atshmentit aksidentaleâ&#x20AC;?. Jane situata qe interesojne 1.6% deri 26% te subjekteve te marra nen vezhgim.Ne kete grup futen si forma iniciale te AGP si nje shumllojshmeri difektesh te ndryshme si psh perdorimi I gabuar I furces(traumatik), ekstraksion I molarit te trete te inkluduar Etiologjia dhe patogjeneza Ne grupimin e AGP marrin pjese patologji te cilat paraqesin nje destruksion te rend te aparatit mbajtes te dhembit ne nje stad te hershem te jetes. Shpejtesia me te cilen lezioni behet klinikisht evident pergjithesisht interpretohet si manifestimi I agresivitetit te agjenteve etiologjik, ose si rrjedhoje e sensibilitetit

te

rritur

te

organizmit

ndaj

semundjes

paradontale, apo akoma si rrjedhoje e nje kombinimi mes

161

Dentistria Klinike

ketyre dy situatave Slots raporton qe Epstein-Barr dhe Cytomegalovirus

(herpes

viruset)

jane

statistikisht

te

asociuara me paradontopatite agresive por qe keto asocime nuk evidentohet qartesisht si faktor skatenant te patologjies.

Koncepti i ko-infektimit herpetik viral si shkaktar i patologjise, gjithesesi, kerkon sqarime dhe studime te metejshme. Persa i perket etiologjis bakteriale studimet e bere qe mbeshtesin kete teori vijne nga LAP. Keto manifestime klinike paraqiten me nje akumulim te paket bakterial te dukshem. Per kete arsye kane rezultuar mjaft efikase dhe te vlefshme studimet e bera me mikroskop fale te cilave eshte demostruar prezenca e nje shtrese depozitimi bakterial ne siperfaqen radikulare ne prezence lezionesh te avancuara te LAP-it. Ne kete analize rezultoi se 2/3 e organizmave prezent ne xhepat e thelle paradontal perbeheshin nga Gram-. Ne te kundert keto mikroorganizma perbenin me pak se 1/3 e specieve te izoluara ne zonat e marra ne ekzaminin ne gingniven normale. Nder bakteret te pranishme mund te permendin actinobacilus actinomicetmcomitens,

Prevotella

intermedia,

Eikenella

corrodens. Kurse si bakter Gram+ u izoluanspecie te streptokokve, peptostreptokok dhe actinomicet.

162

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

Nje kujdes te vecante i eshte kushtuar Actinobacillus Actinomicetemcomitans

i

cili

eshte

konsideruar

si

mikroorganizmi me rendesin me te madhe ne lindjen e LAP-it.

Ky rezultat bazohet mbi 4 tipe provash: Studime te nderthurura: Ky mikroorganizem eshte gjetur ne me shume se 90% te rasteve te analizuara Demonstrim faktoresh virulence: ky mikroorganizem prodhon substanca te ndryshme potencialisht patogjene, duke futur ne kete grup dhe leukotoksina te cilat kane qene ne gjendje te shkaktojne patologjine ne kafshe eksperimenti Pergjigje imunitare:

shume autore kane gjetur shume

antikorpe anti A.A te pranishem dhe te rritura mjaft ne sasi ne serumin e gjakut, ne pacjent te prekur nga LAP.Studime te nderlidhura mes rezultatit te trajtimit dhe niveleve te A.A: mbas trajtimit eshte vene re qe ne munges te nje suksesi terapeutik eshte verifikuar nje munges eliminimi ose reduksioni ngarkeses bakteriale te A.A // A.A eshte nje nga te paktet mikroorganizma te kavitetit oral te cilit I jepet roli I nje agjenti infektiv te vertet te semundjes paradontale. Njohja dhe pranimi I ketij koncepiti I hapi dyert shume praktikave dhe nderhyrjeve ne kavitetin oral per parandalimin dhe trajtimin e LAP dhe AGP si psh: -Evitimin me ekspozimin e ketij bakteri (faktor kyc per parandalimin e patologjise) -Eliminimi I tij paraqet nje nderhyrje terapeutike te vlefshme per trajtimin e patologjise.

163

Dentistria Klinike

Shume studime kane provuar trasmetimin nder-njerzor te A.A (prinder-femije, bashkshorte, vellezer)Studime te tjera kane evidencuar faktin qe eliminimi I ketij patogjeni vjen si rrjedhoje e nderthurjes se nje trajtimi mekanik dhe nje trajtimi antimikrobik sistemik.Karakteristik e ketij patogjeni jane shqyrtuar dhe konsideruar ne vecanti per te shpjeguar virulencen e ketij patogjeni. Nder shume karakteristikat e tij ajo qe terheq vemedjen tone eshte eshte prodhimi i leukotoksinave te cilat jane ne gjendje te alterojne sistemin imunitar duke I hapur rrugen nje agresioni bakterial nga ana e A.A. Kjo leukotoksin e prodhuar nga ky bakter paraqet nje citotoksicitet dhe shkaterron leukocitet PMN dhe makrofagen human por jo qelizat epiteliale, qelizat endoteliale,dhe fibroblastet. Keto toksina bejne pjese ne familjen e toksinave RTX, toksina qe jane ne gjendje te krijojne pore. A.A prodhojne toksina me variabilitet sasior. Ato specie qe prodhojne me shume jane pikerisht ato qe I bashkangjiten LAP-it. Ky rezultat vjen mbas studimit te bere ku pacjent te prekur nga LAP paraqesin nje nr species leukotoksike me te madh se pacjentet e prekur me forma te tjera paradontopatie kronike.

Te gjithe bakteret gram- jane te mbeshtjelle nga 2 membrana nga te cilat ajo me e jashtme eshte e pasur me keto endotoksinaA.A, Prevotella intermendia dhe Capnocytophaga sputigena paraqesin speciet prevalente ne mikrofloren bakteriale sub gingivare ne semundjet paradontale te dhembeve primare. Ne paradontitin agresiv te gjeneralizuar GAP (I quajtur me pare Paradontit I gjeneralizuar me lindje te hershme, ose paradontiti me progresion te shpejte) jane gjetur specie bakteriale si Porphyromonas gingivalis, bacteriodes 164

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

forsythus (ď&#x192;&#x; anaerob te obliguar) dhe A.A (ď&#x192;&#x;anaerob fakoltativ) P.gingivalis prodhon disa enzima te fuqishme ne vecanti kolagjenaze dhe proteaze, nje endotoksine dhe agjente te tjere me origjin toksike te dyshimte. Gjithashtu kunder ketij bakteri jane bere studime te ndryshme dhe fale tyre eshte arritur ne rezultatin se insuksesi I terapise dhe mos eliminimi I ngarkeses se ktij bakteri jane te nderlidhura me njera tjetren.

Ne pacjentet e prekur nga GAP gjithashtu jane gjetur disa reagime autoimune sistemike dhe lokale te drejtperdrejta kunder ketij bakteri. Bakteret shkaktojne shkaterrim te paradontit nepermjet dy mekanizmash: 1. Me nje agresion direkt te tyrin apo prodhimeve te tyre mbi indet e organizmit 2. Si rezultat I demtimit indor I ardhur nga pergjigja inflamatore e shkaktuar nga prezenca bakteriale.

Studime tek njeriu kane treguar qe A.A eshte ne gjendje te depertoje epitelin lidhes dhe te penetroje ne indin paradontal duke e demtuar kete te fundit Mendohet qe difusioni apikal I baktereve qe bashkangjiten lirshem ne siperfaqen e dhembit kontrollohet nga nje linje e pare mbrojtjeje e cila perbehet nga disa mekanizma si: Nderrimi I vazhdueshem I keretinociteve epiteliare, Fluksi drejt pjeses se jashtme te fluidit sulkular dhe migrimi I PMN, Prezenca ne fluidin sulkular te antikorpeve te cilat kane efekt mbrojtes Ne format e GAP rezulton mjaft e rendesishme pergjigjia e

165

Dentistria Klinike

antikorpeve kunder P. gingivalis. Pacientet qe vuajne nga keto forma paradontopatie shpesh paraqesin nivele te ulta antikorpesh ne serumi e gjakut kunder P.Gingivalis dhe nje deficit funksional te tyre gje kjo qe tregon nje pa aftesi te sistemit imunitar te luftoje keto organizma Disa PMN tek disa pacjent te prekur nga LAP / GAP paraqesin aftesi te limituar migrimi dhe funksionet e tyre atimikrobiale paraqiten e depotenciuara.

Anomalite e PMN ne pacjentet e prekur nga LAP shpesh paraqesin nje tendenc familiariteti si tek pacientet e prekur nga AGP. Keto anomali te PMN tek pacientet me LAP mund te vijne si rrjedhoj e gjendjeje hiperinflamatore e cila con ne precence e disa citokinave ne serumin e gjakut te disa pacientve me AGP. Kjo eshte konsideruar si nje prove hipotetike e trasmetimit gjenetik te difekteve te PMN ne pacjentet e prekur nga LAP. Shume studime te zhvilluara mbi bazen e analizave familjane kane tregar nje prevalenc te sproporcionuar te AGP per tu perhapur brenda rrethit familjar 40%-50%. Ky agregim familjar I dukshem I kesaj patologjie tregon qe faktoret gjenetik jane te rendesishem per modalitetin e trasmetimit. Ky modalitet trasmetimi gjenetik presupozohet te jete I tipit autosomik dominant Paraqitja klinike e AGP gjithashtu influencohet nga faktor ambiental. Duhani pershembull paraqet faktorin riskant me decisiv per pacjentet e prekur nga format e gjeneralizar te AGP. Pacjentet duhanpires te prekur nga GAP paraqesin nje numer me te madh dhembesh te prekur nga semundja dhe nje nivel 166

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

mesatar me te larte te humbjes se tashmentit ne krahasim me te

njejtet

pacjent

jo

duhanpires.

Gjithashtu

pacjentet

duhanpires me GAP paraqesin nje situate antikorpale kunder A.A te reduktuar. Duke qene qe IgG2 paraqesin barrieren mbrojtese te organizmit kunder A.A, nje reduktim I tyre do te thote nje avancim dhe perkeqsim te patologjise.

Pra format agresive te paradontopative vijne si rrjedhoje e nje nderveprimi kompleks mes:gjeneve, organizmit, dhe ambientit.

Trashegimina e AGP nuk perben nje faktor te mjaftueshem per zhvillimin e semundjes. Nje hap mjaft I rendesishem eshte ekspozimi ambiental me patogjen specifik virulent. Pa aftesia e organizmit per ti bere balle ketij agresioni con ne konsolidimin e patologjise. Bashkeveprimi i kesaj te fundit me faktoret riskant si tymi I duhanit apo alterimet imunologjike duket qe cojne ne agravim te metejshem patologjik

167

Dentistria Klinike

Diagnoza klinike Diagnoza klinike bazohet ne informacionet specifike te derivuara nga anamnesa mjeksore dhe ajo dentare e pacjentit dhe gjithashtu nga diagnoza paradontale te ndihmuar gjithashtu nga RX. Qellimi i diagnozes klinike konsiston ne indentifikimin e pazienteve te prekur nga AGP dhe faktorve riskant qe jane ne gjendje te influencojne trajtimin dhe monitorimin e patologjise. Ne diagnosen e AGP pyetja e pare qe kliniku duhet te beje eshte: A jemi ne prezence te nje paradontopatie apo jo?

Mund te duket nje pyetje banale por ne te vertete shume raste AGP nuk jane diagnostikuar pasi nuk paraqesin sintomat e pergjithshme te paradontopative. Per tu pergjigjur me saktesi kesaj pyetje duhet te mledhim informacione klinike ne lidhje me: Ka humbje atashmenti dhe rezorbimkockor?

Kjo humbje atashmenti eshte e shoqeruar nga formim xhepi apo eshte thjesht rezultati I nje recesioni gingivar?

Ka ndonje arsye qe justifikon humbjen e atashmentit?

Jemi ne prezence te ndonje procesi tjeter qe simulon paradontitin nepermjet formimit te pseudoxhepave?

Nga ana klinike humbja e atashmentit mund te vije dhe nga disa faktor si pshlezione traumatike, prezenca e dhembeve te inkluduar, pozicionimi I dhembeve, levizjet ortodontike, margot e mbushjeve subgingivare Mbasi te kemi vertetuar prezencen e paradontopatise kliniku 168

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

duhet te vendosi se cila diagnoze klinike pershkruan me mire semundjen e pacjentit: paradontit kronik, paradontit agresiv, paradontit nekrotik. Duke patur parasysh qe klasifikimi bazohet ne nje kombinim te manifestimeve klinike si shpejtesia e progresionit, modaliteti I agregimit familjar ose jo ne mungese shkaqesh sistemike qe mund te cojne ne sintomat klinike te para pyetja e dyte qe duhet te shtrojme eshte: Pacjenti paraqet ndonje gjendje sistemike, e cila, e vetme, do mund te arrinte te shpjegonte prezencen e paradontitit??Sic kemi thene prezenca e AGP shkakton nje destruksion mjaft te shpejte te strukturave paradontale NE MUGESE te semundjeve sistemike te cilat mund te alterojne sistemin mbrojtes te organizmit. Pikerisht pyetjet e strukturuara mire dhe anamneza e plote,jane hapi I pare dhe kryesor per te evidentuara ekzistencen e implikimeve te patologjive sistemike te asociuara me paradontitin Pacjenti duhet ti nenshtrohet disa pyetjeve, te cilat i duhen bere cdo pacjenti me probleme paradontolale si psh: Problematika ne lidhje me infeksionete herpashershme qe mund te kete, apo nqs ndodh ne persona te tjere te familjes apo jo.Nqs ka semundje te renda apo paraqet sintomatologji jo fiziologjike ai apo ne familje apo jo.

Gjithashtu kliniku duhet te konsultohet me mjekun e familjes dhe te vlersoi parametrat laboratorike. Paraqet nje rendesi te madhe vlersimi I gjendjes klinike te pacjentit dhe evidentimi I patologjive te ndryshme sistemike me rendesi ne paradont (diabeti, sindorma e Papillon-Lefevre) Ne keto raste pacienti paraqet mundesisht nje manifestim oral te ketyre patologjive

169

Dentistria Klinike

sistemike

(diabeti,

AIDS,leucemia,

neutropenia,semundje

gjenetike te tjera) Ne munges te semundjeve sistemike pyetja e rradhes do jete e lidhur me evidencimin ose eliminimin e patologjive nekrotike: Pacienti prezanton shenja klinike nekrotike?

Ne rast pergjigje negative nuk na mbetet qe tjeter te bejme nje dallim mes formave kronike te paradontitit dhe atyre agresive.

Ne kete pike duhet te kemi parasysh qe paradontiti kronik quhet ndryshe dhe forma e zakonshme e paradontitit dhe diagnostikimi I tij behet duke eliminuar prezencen e AGP. Ne diagnostikimin e AGP-se duhet te bazohemi tek keto kritere Mungese influencimesh sistemike Humbje e shpejte e atashmentit dhe desktruksion kockor Familjaritet I patologjise Sproporcion I baktereve te dukshem klinikisht dhe gravitetit te destruksionit paradontal Destruksioni mjaft I shpejte dhe I gjere paradontal perben nje nga kriteret kryesore per diagonstikimin e kesaj patologjie.

Fale ketij faktori jemi ne gjendje te identifikojme subjekte te karakterizuar me nje mikroflore bakteriale mjaft virulente dhe sensibilitet I organizmit ndaj infeksionit.

Sipas Armitage dhe Cullinan, paradontiti kronik dhe ai agresiv kane diferenca klinike specifike te theksuara mes njera tjetres, si psh: Moshen e lindjes, individet me AgP jane shume me te rinj.

Humbja atashmentit klinik ne pacient me AgP eshte 3-4 here me e shpejte. Paradontiti kronik progredon ne vit me 0.20.25mm.

Ne paradontitin kronik nuk ka nje rregul te sakte percaktimi persa I perket humbjes kockore. Ne GAP pjesa me e madhe e 170

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

dhembeve permanent jane te prekur nga patologjia Perhapja globale e AgP eshte shume me e ulet se e paradontitit kronik, dhe duket se renditet ne nje rend 1-15 % ne individ me moshe nen 35 vjec.

Mundesia e evidentimit te nje familiariteti te patologjis bazohet ne anamnezen klinike e te afermeve te pacjentit. Konsiderohet qe ne pjesen me te madhe te rasteve me AGP destruksioni paradontal eshte ne sproporcion me akumulimin bakterial te gjendur. Kemi nje destruksion superior nga pritshmeria e klinikut. Ky fakt konsiderohet si indikacion per infeksione te shkaktuara nga patogjen vecanerisht virulent ose sensibilitet te lart te organizmit ndaj infeksioneve. Ky informacion na sherben ne momentin qe do vendosim obiektivat tone kirurgjikal te terapise, impaktin me antibiotiket, dhe mundesin e nje higjene orale jo korrekte ne shtepi e cila me vone mund te jape rekruence te patologjise.Ne moment qe vendosim diagnozen AGP duhet te bejme dallimin e saj mes LAP dhe GAP. Ne kete pike jane propozuar karakteristikat klinike specifike Diagnoza e LAP-it behet mbi bazen e evidentimit te semundjes ne pubertet dhe lokalizimit te saj ne molaret e pare dhe incisivet me humbje te atashmentit interprosimal dhe prekjen e te pakten dy dhembeve te tjere permanent pervec molareve dhe incisiveve te sapocituar. Evidentohet ne adoleshentete moshes 13-14 vjec deri 25 vjec. Ne disa raste LAP mund te evidentohet dhe ne mosha me te vogla se kaq duke lidur para periudhes pubertetit dhe prek dhembet e qumshtit ose mund te paraqitet ne mosha me te medhaja se 25 vjec. Gjithashtu mund te ndodhi qe te paraqitet nje tendenc per kalueshmeri

171

Dentistria Klinike

nga LAP ne GAP. Diagnostikimi i GAP parashikon nje prekje nga kjo semundje te individeve nen moshen 30vjecare(por mund te preke dhe mosha me te medhaja) dhe karakterizohet nga humbje e atashmentit te gjeneralizuar te te pakten 3 dhembeve permanent pervec molarve te pare dhe incisiveve qe jane te interesuarit e pare. Karakteristike tjeter jane fenomenet episodike te destruksionit kockor dhe atij paradontal Diagnoza diferenciale mund te kete me shume rezultat nqs ndihmohemi nga ekzaminimet laboratorike mbi pergjigjen individuale te pacjentit ndaj agresionit bakterial.

Per te diagostikuar GAP jane te nevojshme nje demtim indor I theksuar dhe nje alterazion morfologjik mjaft I qart I paradontit. Ne stadet e para te semundjes regjionet e interesuara nga patologjia nuk do mund te evidentohen thjesht mbi bazen e parametrave klinik. Kjo veshtirson punen e klinikut per evidentimin dhe trajtimin terapeutik te formave fillestare te AGP. Pikerisht ne kete faze te veshtire nje teknike qe vjen ne ndihme eshte pikerisht ajo e ekzaminimit te familjarve te pacjentit (psh: vellai) dhe monitorimit te kujdesshem dhe te vazhdueshem te pacjentit. shpesh here ne kete pike gjejme njeâ&#x20AC;?humbje te atashmentit aksidentaleâ&#x20AC;? e cila shpesh here mund te paraqesi sintomati iniziale te AGP. Ne kete rast nje lezion paradontal I izoluar, I karakterizuar nga humbja e atashmentit dhe formimi I xhepit mund te paraqitet si e vetmja sintome klinike e AGP. Keto pacjente duhet te mbahen ne nje monitorim te rrepte dhe mundsisht te ndihmohemi me Ekzaminime mikrobiologjike laboratorike 172

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

Ekzaminimet mikrobiologjike laboratorike jane mjaft te rendesishme ne faza te ndryshme te planit te trajtimit: ne fazen fillestare diagnostikuese, ne faze rivalutimi ose gjate fazes rikontrollit.Nqs marrim nen shqyrtim LAP shohim nje mardhenie shume te ngushte te A.A dhe semundjes paradontale. Si rrjedhim nderhyrja jone terapeutike eshte e fokusuar drejt eliminimit te A.A. por kjo gjendje e ngushte A.A semundje paradontale eksiston vetem tek LAP. Ne forma te tjera te AGP informacioni mbi ngarkesen bakteriale te interesua vjen si rrjedhoje I ketyre testeve diagnostikues mikrobiologjikale.

Duke qene se A.A dhe P.Gingivalis mund te trasmetohen nga pacjenti I prekur nga semundja paradontale ne subjekt te tjere, testet diagnostikuese mikrobiologjike keshillohen te behen dhe tek personat e familjes per te zbuluar forma te hershme e te pa shperthyra te semundjes ne individe sensibel ndaj AGP.Shume forma AGP I jane asociuar alterimit te sistemit imunitar te pacientit. Si LAP si GAP paraqiten ne mardhenie te ngushta me nje faktor kryesor sic eshte ai I alterimit funsional fagocitar si rrjedhim i nje deficiti funksional te kemiotaksit te neutrofileve dhe gjithashtu disfunksioneve antibakteriale fagocitare. Keto alterime fagocitare nuk janeshume sinjifikative dhe shpesh here mund te kalojne pa u vene re derisa arrime ne nje gjendje te tille klinike ku eshte e nevojshme nje ekzaminim mikrobiologjik per te arritur ne nje diagnoz paradontale.

Pacjentet me AGP paraqesin nivele me te larta prostaglandine E2 ne fluidin sulkular ne krahasim me pacjentet e shendetshem

173

Dentistria Klinike

ose pacjente me paradontit kronik. Kto rezultate na tregojne qe monocitet e ketyre pacjentve clirojne me shume mediator te inflamacionit ne momentin e stimulimit inflamator.

Pacjentet me GAP paraqesin nje aftesi te reduktuar per te prodhuar antikorpe specifike IgG2 per A.A. ne keto pacient verehet nje tendence ndaj destruksionit paradontal progresiv I cili con ne humbjen e elementeve dentare ne nje kohe relativisht te shkurter. Kurse pacjentet me LAP nuk e paraqesin kete karakteristike dhe kane nje progjoze relativisht me te lehte. Mqs u nenvizua fakti qe ne disa raste format e LAP evolojne ne GAP, nje evidentim I hershem I pacienteve me infeksion te hershem te A.A te cilet prodhojne nivele te ulta antikorpesh specifik mund te beje te mundur evidentimin po aq te hershem te atyre pacjentve me me rrezik te larte per zhvillimin e GAP. Kjo mundesi per te arritur te evidentuar kete deficit antikorpal specifik te IgG2 kundrejt A.A rezulton mjaft e dobishme per diagnozen diferenciale te sindromave GAP dhe LAP dhe per te evidentuar ato sindroma LAP te cilat paraqesin rrezikshmeri evolimi ne GAP Trajtimi i AGP duhet filluar vetem pas formulimit te nje diagnoze te kujdesshme nga ana e paradotologve kompetent ne sektor. Eshte e preferueshme qe si diagnoza si perkeqsimi I patologjise te disa formave te AGP te evidentohen nga specialist

te

sektorit

ne

qendra

paradontologjie

te

specializuara. Roli I stomatologut te pergjithshem gjithsesi mbet mjaft I vlefshem ne identifikimin e patologjise dhe drejtimin e pacjentit drejt ketyre qendrave. Celsi I suksesit te trajtimit eshte pikerisht diagnostikimi I hershem I patologjise 174

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

duke

qene

se

objektivi

organizmave infektues

eshte

pikerisht

shfuqizimi

i

dhe krijimi I nje ambienti te

pershtatshem per nje mirmbajtje te rezultateve te fituara dhe te shendetit oral. Elementi diferencues ne trajtimin e AGP eshte qe jovetem modifikimi sasior por dhe modifikim ne permbajtjen e mikroflores bakteriale subgingivare.

Eliminimi ose shfuqizimi i flores patogjene Eliminimi I A.A eshte asociuar me suksesin terapeutik te patologjise. Nga ana tjeter ne format rekruente eshte gjetur gjithmone prezenca e A.A. Shume studime kane evidentuar veshtiresine e eliminimit te A.A edhe mbas strumentimit mekanik

te

siperfaqes

radikulare,

gjithashtu

terapia

kirurgjikale paradotale ka te njejtin rezultat final.

Ne format e GAP ku kemi nje nivel te larte bakteresh (si psh A.A, P.gingivalis, dhe baktere te tjera mjaft virulente) jane bere studime per eliminimin e tyre dhe eshte sygjeruar perdorimi antimikrobikve

sistemik

ne

perkrahje

te

strumentimit

mekanik.

Ne format e LAP e dhe formave te tjera te AGP jane marre ne konsiderate perdorimi I tetraciklinave dhe metronidazolit.

Zgjedhja e antibiotikut duhet bere ne nderlidhje me natyren ekzakte te mikroorganizmave present. Metronidazoli + amoksiciklinen jane ne gjendje te shfuqizojne A.A me me efikasitet se antibiotiket e tjere te marre vecmas. Antibiotiket ne rruge sistemike duhen marr vetem ne shoqerim te nje strumentimi mekanik, pasi ne pllaken subgingivare keto mikroorganizma shenjester qendrojne te mbrojtur nga

175

Dentistria Klinike

biopelukula qe I mbron nga veprimi I atibiotikut Terapia perbehet nga nje faze e pare mekanike qe konsiston ne eliminimin e gurzave dhe levigimin radikular te te gjitha siperfaqeve te dhembit, te ndjekura nga nje higjene orale shtepijake perfekte. Mbas 4-6 javesh rasti rivlersohet klinikisht. Nqs lezioni paradontal eshte akoma i pranishem planifikohet nje faze e dyte trajtimi mekanik dhe me pas ajo kirurgjikale. Nepermjet nderhyrjeve kirurgjikale arrim te kemi akses tek ato lezione destruktive mjaft te thella dhe fal kesaj mundesie arrim te marrim material per diagnostikim ne kto xhepa te thelle per te ekzaminuar agjentet patogjen te dyshuar.

Terapia antimikrobiale sistemike fillon 24 ore perpara strumnetimit mekanik, dmth para eliminimit te gurzave dhe disintegrimit te biofilmit qe mbron mikroorganizmat nga veprimi antibiotikut. Deas dhe Mealy rekomandojne ne pacient me GAP nje analize gaku komplet se bashku me nje test

176

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

glukoze ne gjak Si plan trajtimi nje kombinim me antibiotic ne rruge sistemike te metronidazolit 500mg 3 here ne dite plus amoxiciline 500mg 3 her ne dite.Ky regjim trajtimi njihet si regjimi me I zakonshme ne literaturen paradontale. Keshillohet nje perdorim paraprak me antibiotik, 24 ore perpara scaling dhe root planning(lemimit radikular), dhe kjo ndheryrje duhet kryer pergjate periudhes qe pacienti eshte I mbuluar nga efekti i antibiotikut. Gjithashtu ka autore qe e sygjerojne direkt mbas trajtimit mekanik. Pergjate kesaj periudhe ndiqet gjithashtu terapi me Chlorhexidine per te ndihmuar sherimin dhe penguar agregimin bakterial.

Testet mikrobiologjik mund te perseriten ne distance 3 mujore nga perfundimi I terapise me qellim qe te verifikohet eliminimi ose shfuqizimi I agjentve bakterial apo jo.

177

Dentistria Klinike

Pas sherimit te infeksionit paradontal pacienti duhet ti nenshtrohet nje terapie mjaft te rrepte dhe individuale per mirmbajtjen e shendetit oral, e cila nenkupton nje vlersim te vazhdueshem te progresionit ose te rrezikut per progresion te semundjes paradontale. Nevojitet nje kontroll optimal i pllakes dentare, gje kjo qe eshte mjaft e rendesishme per te favorizuar nje pergjigje positive klinike dhe mikrobiologjike te terapise duke arritur keshtu nje rezultat optimal perfundimtar dhe afatgjate.

Fillimisht keshillohet kontroll periodik cdo 30 dite per 6 muajt e pare. Me pas protokolli I terapise se mirembajtjes rekomandon kontrolle cdo 60 dite per 6 muajt ne vazhdim. Nqs pacienti eshte I perpikte dhe korrekt ne zbatimin e keshillave te mjekut, ne vitin pasardhes intervalet e kontrollit mund te behen cdo 3 muaj. Ne raste rekruence te lokalizuar kryhet trajtimi mekanin nen gingive ne kombinim me antibiotic me leshim local. Ne raste rekruence te gjeneralizuar procedohet me trajtim mekanin nen gingive dhe terapi me antibiotic ne rruge sistemike.

Shfaqja e rekruences tregon nevojen per te perseritur testet mikrobiologjike, te vlersojme perseri pergjigjen imunitare te pacjentit dhe te rivlersojme perseri faktoret lokal e sistemik.

Terapia paradontale duhet te drejtohet kundrejte patogjenve potencial paradontal dhe duhet te marri parasysh pergjigjen imunitare sistemike te pacientit.

178

KRESHNIK ÇOTA

Rehabilitimi fiks biologjik, autotrapiantimi dentar Analizojme nje procedure terapeutike tashme deri diku te harruar, apo te mbetur ne faqet e librave te fakultetit. Teknike mjaft “ne mode” deri ne vitet ’40 -50, por qe me ardhjen e epokes se implantologjise “cuditerisht” u la ne harrese. Behet fjale per teorine e autotrapiantimit dentar. Kam vene re qe aplikohet akoma ne disa vende te Amerikes se jugut, por qe vendet e zhvilluara nuk I kane dedikuar me hapsire ne praktiken e perditshme. Mjeket paraqiten mjaft skeptik ndaj kesaj metodike reabilitimi. Preferohet aplikimi I nje implanti per te zevendesuar nje dhemb qe mungon ne kavitetin oral.

179

Dentistria Klinike

Cfare eshte implanti? Sipas perkufizimit: implanti dentar paraqitet si nje â&#x20AC;&#x153;proteze radikulareâ&#x20AC;?. Qellimi I tij eshte qe te mundesoi nje strukture brenda kockes ku me pas mund te aplikojme nje kurore porcelani. Ne kete menyrepacienti mundte rifitoi funksionin pertypes, fonetik dhe estetik te dhembit te humbur.

Implantologjia moderne se bashku me risine ne fushen e stomatologjise solli dhe nje boom ekonomik per dentistet dhe shtepite prodhuese implantare. Implantologjia vazhdon akoma tejete nje nder fushat me fitim prurese per mjeket stomatology dhe shtepite prodhuese implantare. Pa dashur ti heq asnje presje avantazheve dhe benefiteve qe sjell implantologjia, dua te fokusohem tek mundesia per te rekuperuar funksionin nepermjet nje elementi dentar autolog apo sic quhet ndryshe autotrapiantit. Trapiantet mund te jene te formave te ndryshme: A.

Autotrapianti: realizohen ne te njejtin individ, dmth

donatori dhe marrsi eshte I njejti person.

B. Isotrapianti: realizohen mes individesh me zinxhir gjenetik te njejte, si psh binjaket homozigote.

C. Alotrapianti: realizohen mes individeve te se njejtes specie por me nje zinxhir kromozomik te ndryshem D. Xenotrapianti: realizohen mes speciesh te ndryshme.

Isotrapiantet, alotrapiantet dhe xenotrapiantet marrin kuptim me shume nen kendevshtrim laboratorik eksperimental. Jane autotrapiantet ato qe mund te gjejne hapsira operative ne profesionin e mjekut stomatolog.

180

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

Objektivi i kesaj teknike eshte te zevendesoje nje dhemb tashme te kompromentuar ne menyre definitive ne funksion me nje dhemb tjeter te kavitetit oral i cili ka nje funksion relativisht te paket. Dhembet qe I pergjigjen ketyre kritereve si dhurues jane dhemballat e treta apo sic quhen ndryshe dhemballet e pjekurise. Kjo teknike paraqet si avantazh kryesor faktin qe pacjenti shfrytzon nje dhemb tetij per te permbushur angazhimet funksionalo-estetike qe nevojit aparati stomatonjatik dhe jo nje proteze radikulare (dmth implant).

Gjithashtu persa i perket anes financiare, kjo teknike paraqet nje kosto shume me te ulet per pacientin ne krahasim me aplikimin e nje implanti, pasi nuk nevojiten materiale apo aparatura specifike dhe te kushtueshme per kryerjen e kesaj nderhyrje reabilituese. Disavantazhi kryesor I kesaj teknike eshte selektiviteti I saj. Nuk eshte nje teknike qe mund te adoperohet gjithmon pasi ka si pengese kryesore mos perpuethshmerine anatomike te dhembit qe do trapiantohet me kushtet anatomike te zones ku nevojitet trapianti. Nje disavantazh tjeter eshte demtimi I dhembit trapiantues pergjate procesit te heqjes, apo demtimi I legamentit paradontal. Sipas studimeve te kryera nga Universiteti i Harvardit nenvizohet gjithnje e me shume fakti I tutelimit te cementit radikular (qelizor dhe jo qelizor) me qellim qe te kemi nje trapiantim te sukseshem. Eshte mjaft e rendesishme ruajtja e dhembitne kushte te pershtatshme si psh: peshtyme apo ne qumesht deri ne momentin e reimpiantimit ne alveole.

181

Dentistria Klinike

Nje shembull qe sillet shpesh ne librat akademik eshte ai I nje dhembi te ekstraktuar per arsye ortodontike, i pastruar nje nje ane te tij nga cementi radikular dhe I reimpiantuar ne kocke.

Mbas 3 muajsh tregonte formim legamenti paradontal vetem ne siperfaqen radikulare tepatrajtuar te dhembit, dhe ankiloz apo absormim radikular ne zonen e trajtuar.

Celsi I suksesit eshte nga njera ane cementi radikular I cili idukton nje riformim te inditi paradontal dhe nga ana tjeter vitaliteti I legamenti paradontal. Legamenti paradontal nepermjet

komponenteve

qelizore

nxit

rigjenerimin

e

atashmentit. Keto jane dy faktor kyc te cilet favorizojne nje prognjoze optimale per nderhyrjen.Pjesen tjeter e ben biologjia. Qe ne 7- 10 ditet mbas nderhyrjes eshte e mundur te vihet re nje formim atashmenti lidhor, dhe mpas 2 -3 javesh nepermjet nje sondimi paradontal evidentojme puthitje biologjike gingivare dhe pamundesine e sondimit pertej kufirit fiziologjik te lejuar.

Ne cilat raste keshillohet auto trapiantimi? Rasti me I mire eshte ai I pacientit me nje element dentar tashme te kompromentuar I cili duhet gjithashtu ti nenshtrohet nje avulsioni dentar per arsye strategjike apo terapeutike. Ne keto kondita klinike, dhe ne rast insuksesi terapeutikdemi apo kostoja biologjike e pacientit eshte zero. Trapiantimi dentar ne vetvete nenkupton nje reimplantim te dhembit ne nje regjion anatomik te ndryshem nga ai origjinal. Pra, mund te konsiderohet nje forme reimplantimi dentar.

Reimplantimi ndodh sidomos ne raste traumash te cilat cojne 182

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

ne humbjen e elementit dentar.

Mitsuhiro Tsukiboshi *- rendit ne autotrapiantet dhe trapiantet intra-alveolare apo reimpiantet e qellimshme.

Te paret vijne si rrjedhoje e nje interesi ortodontik ne raste rrotullimi te fortete dhembit ne aksin e vet apo tenje intrusioni te madh te tij,kurse te dytat kryhen per efekt rezeksioni apikal dhe mbushjeje retrograde pa dashur te kryejme nderhyre kirugjikale intraorale tradicionale. Keto te fundit paraqesin nje % te larte suksesi, por rrezikshmeria e demtimit te dhembit pergjate procesit te evusionit perben nje rrezik te larte per nderhyrjen,sidomos ngaduar jo eksperte. Ne disa raste hasen problematika me anatomine radikulare. Rrenje te kthyera apo divergjente paraqesin veshtirsi operative dhe shpesh here nuk e mundesojne kete nderhyrje. Dhembet monoradikular jane ato me te pershtatshmit per nderhyrje te tilla.

Autotraplantet dentare apo reimpiantet dentare, ashtu si dhe vete implantet dentare mund te kryhen ne moment te ndryshme, ato mund te jene: Te menjehershem (sapo ka ndodhur avulsioni) Te mevonshem (deri mbas 15-20 ditesh nga heqja e dhembit) Gjithashtu mund te aplikohen dhe mbasi ka mbaruar procesi I sherimit duke rikrijuar alveola kirurgjikale per te pritur dhembin

e

transpalntuar.

Alveoloplastik

dhe

bandazh

ortodontik Gjithsesi kjo e teknike e fundit paraqet disa problematika te

183

Dentistria Klinike

lidhura me atrofizimin e kreshtes alveolare mbas avulsionit dentar. Sa me shume kohe kalon nga heqja e dhembit aq me problematike behet ankorimi I tij ne kocke.

Babai i studimeve mbi traumatologjine dentare, danezi Andreasen ka publikuar dhe shpjeguar bollshem mbi autotrapiantete

molareve

te

trete

(dhemballave

te

pjekurise/syrit)duke rrezuar keshtu mitin e pamundesise dhe problematikave qe mund te lindin nga kjo tipollogji nderhyrjeje. Gjate avulsioni dentare (heqjes se dhembit) kemi nje shkeputje te dhembit nga indet ankorues duke shkaktuar keshtu nje shkolitje te tij nga membrane paradontale. Kjo e fundit shkolitet duke ngelur nje pjese ne alveole dhe nje pjese ne rrenjen e dhembit. Suksesi i teknikes se reimplantimit varet mbi te gjitha nga ruajtja e vitalitetit te membranes paradontale duke evituar nekrotizimin e saj. Mjeku pergjate anamnezes dhe

ekzaminimit

klinik

te

pacjentit

mjeku

te

marri

nekonsiderate disa kondita: 1-

Koha qe dhembi ka kaluar jashet alveoles(pasi ne kete menyre

mund te vendosim nqs do bejme nje reimplantim te menjehershem apo te vonuar).

2-

Menyra sesi eshte ruajtur dhembi, (nese eshte ruajtur ne kushte

korrekte apo jo) 3-

Konditat e dhembit (nqs eshte demtuar pergjate procesit

ekstraksionit ose jo).

4-

Ekzaminim radiologjik (nqs paraqet fraktura kockore ne

regjionin prites apo jo)

Frakturat alveorare ulin ndjeshem suskesin e kesaj teknike pasi kompromentojne procesin e rivaskularizimit. Ne raste

184

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

frakturimesh minimale procedohet me eliminimin e ketyre te fundit dhe me nje rimodelim te shtratit alveolar perpara procesit te reimplantimit. Ne rast demtimi eksesiv alveolar nuk vazhdohet me proceduren reimplantare. Reimplanten ndahen ne dy kategori: 1.

Te menjehershme

2.

Te vonuara

Reimplantimet e menjehershme. Keto lloj reimplantimesh ndodhin vetem ne ato raste kur membrane paradontale ka ruajtur vitalitetin e saj. Kyreimplantim duhet te ndodhi ne nje hark kohor qe shkon nga 45 min deri 24 ore nga heqja e dhembit, nqs ky I fundit ruhet ne kushtet e pershtashme.

Jetegjatsia e vitalitetit te membranes varion nga tipollogjia e ambjentit ku ruhet, psh: a.

Nqs mbahet ne ambjent te thate kjo membrane ka nje

jetegjatsi prej 18 min. b.

Nqs ruhet ne solucion fisiologjik mbijeton me pak se 2 ore.

c.

Nnqs ruhet ne qumesht mbijeton per disa ore.

d.

Ne USA aktualisht kane hedhur ne treg disa substance te

cilat jane ne gjendje ti sugurojne kesaj membrane nje jetgjatsi prej 24 oresh.

Qellimi i reimplantimit te menjehershem eshte ringjitja e fibrave paradontale akoma te gjalla duke patur keshtu nje restitutio ad integrum te legamentit paradontal.

Procedura e reimplantimit te menjehershem:

185

Dentistria Klinike

I-

Pastrohet dhembi I ekstraktuar me solucion

fisiologjik duke u pastruar gjithashtu me strument me ultatinguj per te eliminuar, nqs te pranishem, agjentet kontaminues te membranes paradontale.

II-

Kryhet nje Inspektim objektiv dhe radiologjik i

alveoles dhe I dhembit per te pare gjendjen aktuale.

III-

Irrigohet alveola per 3 minuta me solucion fisiologjik

duke u perkujdesur te elimininojme mbetje te koagulit ne alveoli. Keto mbetja mund te kompromentojne suksesin e nderhyrjes duke shkaktuar shpesh here ankiloze.

IV-

Pozicionohet dhembi ne alveole dhe vazhdohet me

procedure e splintimit. Ky splintim nuk duhet te prodhoji tek dhembi I sapo impantuar forca tensive pasi kjo mund te conte ne insukses te nderyrjes. Me pas suturohet gingiva per te rikrujuar nje adaptim natural te struktures dhemb-gingive. Ne fund procedohet me nje radiografi kontrolli V-

Splintimi mbahet per nje afat kohor te caktuar, kohe

kjo qe varion nga shkolla mendimi ne shkolla mendimi(1 jave sipas Andreasen, 2-3 jave sipas Tsukibosky), dhe kontrollojme vitalitetin pulpar te dhembit.

VI-

Jepet nje terapi farmakologjike me antiseptik local

(klorexidine0.2%) dhe antibiotik sistemik.

VII-

Trajtimi endodontik I dhembit do vlersohet ne baze te

stadit te maturimit te dhembit. Ne dhemb te cilet e kane perfunduar procesin e formimit te tyre procedohet me terapi endodontike brenda 2 javeve nga reimplantimi. Kjo terapi endodontike paraprihet nga nje mjekim I ndermjetem me Hidroksid kalciumi me qellim qe te vlersohet sherimi paradontal. Ne dhemb me apex te pa formuar vitaliteti I 186

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

dhembit mbahet nen kontroll. Nqs shihet qe nuk kemi nje rikrijim te procesit te vaskularizimit procedohet me terapi kanalare. E njejta terapi ndiqet nqs vihen re shenja rezorbimi radikular inflamator.

Procedura e reimplantimit te vonuar Reimplantimi I vonuar ndodh ne ato raste kur kemi nje nekrotizim te membranes paradontale, dmth kur ka kaluar koha e lejuar per reimplantim te menjehershem(24 ore)Ne te tilla raste procedura qe duhet ndjekur eshte: A-

Eliminohet legamenti paradontal nekrotik nepermjet

strumentave paradontal B-

Procedohet me terapine kanalare te dhembit: trajtim

mekanik dhe kimik, lihet per 20 min ne solucion NaF 2.4%. Me pas mbyllen kanalet dhe mbushen me nje preparat me baze hidroksid kalciumi per te siguruar nje gjendje aseptike te tyre.

C-

Pozicionohet dhembi ne alveole dhe kryhet nje splintim

rigid per 4-6 jave D-

Mbas heqjse se splintimit verehet nqs ka ndodhur

fenomeni ankilozes.

Eshte per tu nenvizuar fakti qe ne reimplantimet e vonuara, ndryshe nga ato te menjehershmet, ankiloza radikulare eshte qellimi kryesor I nderhyrjes.

Ne varsi te moshes se pacientit ndryshon dhe koha rezorbimit radikular. Ne pacient ne moshe prepuberale rezorbimi I rrenjes ndodh brenda 2 vjetesh. Ne pacient mbas moshes

187

Dentistria Klinike

pubertetit rezorbimi mund te zgjasi edhe 10 vjet. Ne pacjent adoleshent ndodhin nje sere problematikash estetike dhe funksionale te cilat finalizohen me ate qe quhet intraokluzion.

Per kete arsye reimplantimi I vonuar nuk aplikohet ne dhembe definitive te pa formuar.

Modaliteti I sherimit te indeve ne reimplantime Inde te ndryshe kane modalitet sherimi te ndryshme, ne varesi te % se formimit te apexit radikular. Per ti kuptuar me mire kemi bere nje ndarje anatomike te tyre per te analizuar me thjeshte sherimin apo degradimin e tyre.

-

Sherimi I pulpes dhe zhvillimi radikular

Mbas heqjes se dhembit indi pulpar behet iskemik. Nqs apexi radikullar eshte I gjere>1mm, vazat e gjakut mund te proliferojne ne kavitetin pulpar mbas reimplantimit te tij.

Vazat e gjakut dhe qelizat pulpare proliferojne ne drejtim koronale me nje shpejtesi 0.5mm ne dite, Kjo do te thote qe ne pak kohe nga reimplantimi I dhembit do te kemi nje rekuperim te gjithe kavitetit pulpar me ind pulpar te ri. Mbas formimit te ketij indi te ri pulpar ndodh nje obliterim I kanalit pulpar si 188

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

rrjedhoj e depozitimit te indi te forte( osteodentines) Sherimi I membranes radikulare.

(Ringjitje dhe Ngjitje e re) a.

Ringjitja konsiston ne nje riorganizim te indit lidhor te

membranes

paradontale

te

pranishme

ne

siperfaqen

radikulare te dhembit me ate te pranishme ne alveole dhe ne indin gingivar. Ky fenomen ndodh ne nje periudhe relativisht te shpejte, rreth 2 jave. Brenda ketyre 2 javeve paradonti eshte ne gjendje teriktheje 2/3 e karakteristikave te tij bio-mekanike.

b.

Ngjitje e Re ndodh ne ato raste kur membrana e dhembit

qe do reimplantohet eshte vitale por pjeserisht e manget. Ne ketilla raste, per te patur nje process te sukseshem sherimi do nevojitet nje rigjenerim I membranes paradontale fale depozitimit te cementit. Nqs demitimi I membranes eshte shume I madh ose dhembi I reimplantuar eshte nekrotik dhembi shoqerohet me nje rezorbim radikular.

Rezorbimet radikulare ndahen ne 3 grupe: 189

Dentistria Klinike

1.

Rezorbime siperfaqsore

Ky fenomen intereson cementin dhe mund te rekuperohet pergjat fazes se reimplantimit. Eshte nje rezorbim I perkoshem dhe eliminohet duket eliminuar shkataret, dmth bakteret. Ne te kundert do te avancoi duke dhene nje rezorbim inflamator ose nje rezorbim me zevendesim .

2.

Rezorbimi me zevendesim

Ky fenomen shkakton nje shkrirje te rrenjes me kocken duke na dhene fenomenin e ankilozimit. Ky fenomen ndodh si rrjedhoje

e

nje

bashkveprimi

te

osteoblasteve

dhe

osteoklasteve. Nga njera ane osteoklastet shkaktojne nje rezorbim radikular dhe nga ana tjeter osteoblastet mundesojne nje depozitim kockor. Per kete arsye shpejtesia me te cilen ndodh rezorbimi me zevendesim varet nga shpejtesia me te cilen ndodh rimodelimi kockor ( me e shpejte tek te rinjt dhe me e avasht tek moshat me te perparuara). Nga ky fakt rezulton se % e suksesit te reimplanteve te vonuare eshte e lidhur ngushte me moshen e pacientit. Ne moshe adulte, funksioni dhe estetika e e dhembeve te reimplantuar mund te zgjasi deri ne 10 vjet. E kunderta ndodh me moshat e vogla.

3.

Rezorbimi inflamator

Nqs nje dhemb ka nje pulpe nekrotike, tubulat dentinare behen vektor kontaminimi bakterial (baktere me prejardhje nga nekrotizimi pulpar). Ky fenomen ndodh si rrjedhoje e eksopzimit te keyre tubulave mbas procesit te rezorbimit te cementit. Rezorbimi I cementit ka si faktor skatenant 190

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

osteoklastet, te cilet aktivizohen gjithmone e me shume me perhapjen e inflamacionit. Shpejtesia me te cilen ndodh ky process rezorbimi eshte e larte dhe nuk ka lidhje me moshen e pacientit. Ky rezorbim vazhdon derisa te eliminohet faktori shkaktar, dmth bakteret. Ne te tilla raste nderhyet me nje trajtim kanalar te dhembit duke kufizuar demin ne rrenjen e dhembit. Ne raste me te renda kur indi kockor ka arritur deri ne siperfaqen radikulare mund te kemi nje mbivendosje te rezorbimit inflamator me rezorbimin me zevendesim duke shkaktuar keshtu zhdukjen e komplet rrenjes.

Ne mbeshtetje te ketyre njohurive eshte kryer nje studim I cili ka treguar mundesine reale e trapiantimitte dhemballave te syrit ne rastin e nje humbje te parakoshme te nje molari tjeter.

SchĂźtz S., Beck I., KĂźhl S., Filippi A. te Departmentit te Kirurgjise Orale , Radiologjise Orale, te Dental Medicine University of Basel, Zvicer, konfirmojne teorine qe trapiantimet e dhemballave te treta (dhemballat e syrit) japin mundesine, vecanerisht ne mosha te reja, te zevendesojne dhembe autolog ne raste agjenesie premolaresh apo ne raste humbjeje te hershme te molareve te tjerer.

Ne kete studim u ekzaminuan 57 trapiantime dhemballash.U moren 57 dhemballe syri nga 46 pacient(25 meshkuj 21 femra) me nje moshe mesatare 17.2 vjec(grupmoshat variablel nga 14 deri 21 vjec). Harku kohor nete cilin u krye studimi shkoi nga viti 2004 deri ne fillim te vitit 2011. Graftet u ekzaminuan paraprakisht me ekzaminike radiologike(panoramex) per te evidentuar nivelin e maturimit radikular dhe me pas u moren

191

Dentistria Klinike

ne vlersim graftet e vlefshem per nderhyrjen. . U transplantuan dhemballe pjekurie si te nofulles se siperme si asaj te poshtme me nje maturim apikal qe varionte nga 50% ne 75 % dhe kjo per arsye se nga njera ane rigjenerimi I indit paradontal nevojit nje gjatesi te caktuar rrenje dhe nga ana tjeter rrenjet te cilat paraqesin nje stad te avancuar maturimi mundesojne nje proces rivaskularizimi me te mire te pulpes se dhembit.

Te gjitha nderhyrjet u bene nga kirurg profesionist. Ne fillim u mor grafti dentar me shume kujdes duke evituar demtime indore pergjate procesit te ekstraktimit. Ne dhembe te erruptuar shkolitja paradontale u krye nepermjet incisioneve intra sulkulare dhe levizjeve inklinuese te kujdeshmeper te evituar demtimet indore. Kujdes te vacante gjithashtu u tregua ne regjionin prites ku do vendset grafti. Ektraktimi I dhembit te kompromentuar gjithashtu kryhet me mjaft kujdes per te evituar demtiet kockore duke ndare rrenjet paraprakisht per te patur nje heqje sa me te thjesht dhe jo traumatike.

Graftet mbasi u moren u ruajten ne kondita optimal per ruajtjen e komponenteve vital dhe per te rritur gjasat e rivaskularizimit (ne solucione teracikline/dexametazoni per 5 min).

Shtrati mikprites I transplantit ne shume raste u pergatit per nje kompatibilitet anatomik me te mire me graftin nepermjet nje frezimi me irrigim te bollshem solucioni fisiologjik. Mbas kesaj pergatitje u vendos grafit ne pozicicion kontakti okluzal me antagonistin. Me pas u procedua me nje splintim dhe me pas suturim. Kontrolli post operativ u be mbas nje muaji dhe shenjat qe u kerkuan ishin gingivit lokal, thellesi sondimi, 192

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

kontrolle okluzioni, demtim i splintimit. Kontrollet me pas vazhduan mbas 6 muajsh, pastaj 12 muajsh - 26 muajsh.

Trasplantet qe u konsideruan te sukseshem ishin ato te cilet paraqisnin kritere si: -

Gjendje paradontale te shendetshme( ligament paradontal

te qarte dhe te dallueshem ne radiografi) -

Zhurme ne perkusion normale

-

Gingive te shendetshme

-

Thellsi sondimi jo patologjike

-

Pulpe vitale (obliterim kanalar ose progress ne maturimin

e rrenjes) Vetem trapiantet qe u realizuan me dhembi vital me membrane paradontale vitale rezultuan te suksesshem. 3 dhembe paraiten nekrotizim te pulpes duke u konsideruar si insukse. 54 rastet e tjera u paraqiten te suksesshme.

Si rrjedhoje e ketij studimi,u konsoliduan disa nocione.

Nje dhemballe syri e cila ekstraktohet me â&#x20AC;&#x153;delikateseâ&#x20AC;? dhe aplikohet ne nje regjion prites te pershtatshem dhe kompatibel mund te konsiderohet si nje trajtim efikas.Indikacionet kryesore per auto trasplantimet jane agjenesite e premolareve dhe zevendesimet e molareve te pare dhe te dyte te kompromentuar ne menyre definitive. Per te patur nje rezultat optimal heqja e dhembit duhet te behet ne menyre te kujdeshme duke evituar demtimin e komponentes qelipzore ne siperfaqen e rrenjes. Dhemballe pjekurie te keq pozicionuara, impaktuara apo me rrenje divergjente jan me pak te

193

Dentistria Klinike

keshilluara per trasplantim. Rigjenerimi paradontal nis me rekuperimin e atashmentit gingivar, I cili kompletohen brenda 1 jave. Fibrat e legamentit paradontal formohen brenda 2-4 javesh.Mbas traplantimit pulpa fillimisht peson nje process nekrotizimi por me nje foramen apikal gjeresisht te hapur rivaskularizimi I pulpes fillon mbas 3-4 ditesh. Rivaskularizimi perfundon ne tersine e tij mbas 4-5 javesh duke u shoqeruar me nje obliterim te kanalit pulpar kurse maturimi pulpar vazhdon me 1-2.5mm. Ky studim tregoi qarte nje % te larte suksesi duke hedhur drite mbi mundesine reale te nje reabilitimi fiks biologjik ne pacient te moshave te reja

***

194

KRESHNIK ÇOTA

Ergonomia Dentare Ergonomia dentare eshte element shume i rendesishem ne praktiken e perditshme dentare por pak e levruar nga profesionistet e sektorit. Ka struktura dentare lluksoze, te paisura me teknologji moderne, qe “mbyten me nje pike uje” ne pozicionimin e aparaturave, ideimin e dhomes operative dhe te struktures dentare ne tersi. Kushtohet shume rendesi per “lluksin”, shpesh here te tepruar, qe investohet ne nje klinike dentare duke anashkaluar rendesine e nje ambient ergonomik.

Ka raste ku mjeket nuk dine ku te rrotullohen brenda klinikes dentare duke u perplasur me mobilet, apo dhe nga ata qe ne rrotullimet e tyre duket sikur kercejne valser nga gjithe hapsira boshe qe ekziston mes tyre dhe pozicionimit te komodinave apo sendeve qe I duhen pergjate procesit terapeutik.

Ergonomia dentare mundeson lehtesimin e

procedurave operative, ndihmon ne relacionimin hapsinor me pacjentin, asistentin, dhe hapsirat boshe te pa shfrytzuara perreth poltronit dentar. Ergonomia cakton nje protokoll fale te cilit behet I mundur thjeshtesimi, dhe rritja e eficences si ne aspektin cilsor po ashtu dhe ne ate sasior te praktikes profesionale te perditshme. Nqs biem dakort qe koha eshte flori atehere te gjithe mund te behemi te pasur me shume duke studiuar nga pak.

Cfare eshte ergonomia? Ergonomia: Perkufizohet si ergonomi disiplina e cila studion punen e njeriut dhe njeriun ne pune” (Karwowsky). Etimologjia e fjales vjen nga greqishti “ergon”= 195

Dentistria Klinike

pune “nomia”= disiplina qe studion … punen e njeriut dhe njeriun ne pune Qellimi kryesor i ergonomise eshte ai qe te beje te mundur optimalizimin e eficences profesionale dhe efikasitetin e punes se kryer. Ky optimalizim intereson si furnizimin me produkte apo aparatura efikase per mjekun apo sherbimet cilsore per pazientin (mardhenia pacient - klient), si arritjen dhe mbajtjen ne nivele te kenaqshme te “cilsise se jetes” se stafit operativ. Nuk ka si qellim te pershpejtoje proceduren operative, perkundrazi, i ofron klinikut me shume kohe ne dispozicion per nje cilsi me te mire te punes te tij.

Kohe kjo e cila fitohet nga eliminimi i harxhimeve te kota kohore dhe fazave jo produktive te aktivitetit tij.Me ane te ergonomise mund dhe duhet te: 1. Permirsohet cilesia e prodhimit 2. Te rritet sasia e prodhimit 3. Te ulim kohen e prodhimit 4. Te permirsojme sigurine profesionale te ekipit operativ 5. Te permirsoje cilesia e jeteses se operatoreve sanitar 6. Te permirsoje sigurine dhe komfortin e pacientit 7. Te permirsoje shkallen e sodisfaksionit te operatorit dhe klientit persa I perket rezultatit final.

E gjithe ergonomia stomatologjike bazohet ne TRE parime fondamentale: 1. LEVIZJET ELEMENTARE 2. EKONOMIA E LEVIZJEVE 3. PROCEDURA OPERATIVE 1.

LEVIZJET ELEMENTARE (Sistemi “Work Factor”) 196

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

Levizjet elementare qe cdo operator, I cfaredo fushe, duhet te kryej gjate procesit punes se tij (cilido qofte profesioni I tij) jane:

Te arrije ne nje pozicioin Te kapi (mbertheje) Te levizi apo trasportoi Te perdori Te smontoi Te pozicionoi Te montoi Te leshoi Procesi mendor Jo te gjitha te 8 levizjet interesojne dentistin. Eshte e rendesishme te evidentohen levizjent elementare me frekuente per te bere te mundur te zgjidhen ato me te leverdishmet per te pature nje proces operativ profesioal sa me te lehtesuar dhe me komod. Njohja e tyre gjithashtu eshte mjaft e rendesishme ne aplikimin e parimeve te ekonomizimit te levizjeve, dhe kjo eshte e rendesishme ne momentin qe do behet zgjedhja e strumentarizimit me oportun per procesin terapeutik.

197

Dentistria Klinike

Sic kuptohet qarte keto levizje elementare jane te ndryshme ne lidhje me instrumenta te ndryshem qe perdoren, nga pozicionimi i tyre, dhe nga â&#x20AC;&#x153;layoutâ&#x20AC;? i pergjithshem Levizjet qe interesojne dentistin jane: 2.

EKONOMIZIMI I LEVIZJEVE (EL)

Trupi i njeriut Vendi i punes (layout) Instrumentimi Parimet e ekonomizimit te levizjeve (PEL) Parimet e ekonomizimit te levizjeve jane gjersisht te lidhuara me konceptet e levizjeve elementare. Per ti kuptuar me mire keto parime do ishte mire te nenvizonim faktin qe keto parime i referohen dhe jane te nderlidhura me trupin e njeriut, vendin e punes dhe strumentimin Parimet e ekonomizimit te levizjeve qe kane lidhje me trupin e njeriut analizohen duke u bazuar ne 7 klasa levizshmerie:

198

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

Klasa 1: Levizje e gishtave Klasa 2: Levizje e kycit te dores Klasa 3 Levizje e berryllit Klasa 4: Levizje e parakrahut Klasa 5: Levizje e krahut Klasa 6: Levizje e trungut Klasa 7: Levizje e trupit Keto jane disa ilustrime te levizjeve te cilat shoqerojne operatoret sanitar ne strukturat dentare pergjate punes se perditshme.

Pikerisht keto levizje

do analizohen

nen

kendveshtrimin ergonomik. a.

Trupi i njeriut

Ne fillim parimet e ekonomizimit te levizjeve (PEL) u studiuan per te ndihmuar aktivitete te renda profesionale ne industri apo zona rurale me qellimin qe te arrihej te ekonomizohej shkalla e levizshmerise nga ana e puntoreve per te ulur lodhjen 199

Dentistria Klinike

fizike dhe konsumin e kalorive ne nje moment te dyte.

Por ky preokupim nuk kishte pse interesonte nje operativitet si ai i dentistit apo asistentit te poltronit pasi nuk kerkon nje harxhim te madh fiziko-kalorik (Murphy). Ne rastin e dentistit interesimi kundrejt ekonomizimit te levizjeve ka nje interes te vecant ne dy aspekte te tjera Ne rradhe te pare nepermjet levizjeve te nje shkalle te ulet (klasa I, II, III ) behet i mundur nje pershpejtim i punes duke respektuar dhe reduktuar faktorin kohe qe pacjenti duhet te shpenzoje ulur ne poltron me goje te hapur. Ky eshte nje faktor mjaft i rendesishem i pranuar nga te gjitha hulumtimet, sa me pak nje pacjent qendron i ulur dhe me goje hapur ne poltronin e dentistit aq me i kenaqur ndihet. Arsyeja e dyte perse na intereson ekonomizimi i levizjeve eshte rrjedhshmeria me e madhe e punes e cila rezulton mjaft efikase dhe me leverdi ne nderlidhjen hapsire kohe-pune e shkuar dem. KOHA ESHTE FLORI. Gjithashtu paraqitet si nje mundsi lodhjeje me shume fakti, nqs, do na duhej te fokalizonim vazhdimisht si vizualisht ashtu dhe psikologjikisht objekte te ndodhura larg nesh, te cilat do ishin te nevojshme te arrihenin me levizje te klasave te larte. E gjithe kjo reduktohet mjaft per te mos thene qe evitohet, nqs dentisti meson dhe eshte ne gjendje te analizoi punen e tij duke operuar gjithmone ne menyre ergonomike pra duke respektuar parimet e ekonomizimit te levizjeve

b.

Vendi i punes (layout); (tipet e ndryshme te layout)

200

KRESHNIK ÇOTA

Kur flasim per vend pune nuk mund te limitohem vetem me sallen operative apo me poltronin, por me vend pune do nenkuptohet i gjithe ambulatori. Si rrjedhim, duke folur per ekonomi ergonomike te vendit te pune duhet te kemi parasysh dy pika kyce dhe te nderlidhura me njera tjetren: • Ne rradhe te pare, duke qene se po marrim nen konsiderim te gjithe strukturen, duhet te analizojme ne tre dimensione te ndryshme operative, qe ktu do i emertojme makrolayout – mikrolayout - minilayout • Pike se dyti duhet ta studiojme cdo aspekt me nje kendveshtrim te zgjeruar ergonomik, duke futur ne analizen tone dhe nevojat e komunikimit te ketyre ambienteve.

Me terminologjin "layout" nenkuptohet nga anglishtja, jo vetem topografija e ngushte e klinikes, duke u ndalur vetem tek ndarjet e saj primare si dhoma korridore, apo sherbime higjenike etj, por edhe tersia e shume elementeve te shtuar si psh

arredimi,

strumentimi,

sinjalistika,

menyra

e

komunikimit, marketingu.

“Layout”-i ndahet ne tre kategori: makrolayout, mikrolayout e minilayout.

Makrolayout. Èshte termi me te cilin identifikohet layout total i klinikes. Nenkupton te gjithe planimetrin e klinikes duke futur ketu dyert apo hapsirat e aksesit neper ambjentet e ndryshme, shkallet e brendshme(nqs ekzistojne), ndarjet e ndryshme te ambienteve ekzistuese. Pra cdo gje.

201

Dentistria Klinike

Mikrolayout. Ă&#x2C6;shte termi qe paraqet sallen operatore, ketu futet poltroni(uniti), mobiliet mbeshtetese, ndricimi etj Minilayout. Paraqet hapsiren operative ne te cilen mund te operohet vetem duke nderhyre me levizje qe varjojne nga klasi 1-4, dmth me levizje trupore minimale. Sic mund te kuptohet minilayout paraqet pjesen me te rendesishme per aktivitetin tone Problemi

fondamental,

qe

bashkon

mikrolayout

dhe

minilayout eshte pikerishte vlersimi ekzakt te vlerave antropometrike. Me kete nenkuptojme nje vlersimin te madhesive relative persa i perket gjatesis se operatorit sanitar dhe gjatsise se parakrave dhe kraheve te tij kur ato jane te mbledhura apo kur i zgjat ato. Jane pikerisht keto permasa qe respektohen ne momentin qe strukturohet pozicionimi i komponentikes se ndryshme te mikrolauout dhe minilayout.

Dhe fale vlerave ekstreme te ketyre permasave do kryhet pozicionimi i instrumenteve. Vecanerisht ne ato instrumente me perdorim me frekuent respektimi i ketyre permasave duhet te jete rigoroz.

Ne kete kendveshtrim nenkuptohet pse duhet gjithmon favorizuar perdorimi i strumentave te levizshme ne krahasim me ato fikse. Ne mungese te nje asistenti (punim me 4 duar) cdo pozicionim strumentash jashte hasires antropometrike personale do te kompensohet me nje levizje trupore te klasave me te larta. Kjo eshte nje nga arsyet kur dentistet punojne e kembe, pasi fale pozicionit ne kembe mund te arrihet disi te 202

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

kompensohet

pasaktesia

pozicionuese

strumentale

e

mikrolayout dhe minilayout. (NIOSH-OSHA). c.

Instrumentimi

Parimet e piatave te punes : para-parapergatitje (perg.sall) para pozicionim ( perg.pacientit) strumentim i intgeruar (stabilitet I strumentave) trasportim i strumentave i integruar (stabilitet gjate levizjes) Ekzistojne gjithashtu disa elemente, te cilet bejne pjese tek faktoret integrues dhe relacionues te cilet paraqiten mjaft te rendesishem ne krijimin e nje makrolayout sa me optimal.

Disa prej ketyre elementeve te cilet zene nje vend mjaft te rendesishem ne syrin e pacientit, edhe tek ai me pak i vemendshmi jane: Tabela, ne sallen e pritjes , me informacione te dedikuara pacjenteve lidhur me prevencioni shendetsor dentar dhe te 203

Dentistria Klinike

pergjithshem.

2. Fotografi e stafit operativ te bashkangjitur titullin profesional 3. Ekspozimi i titujve akademik origjinal i stafit operativ 4. Salla operative me akses te ndare per personelin dhe pacientet.

5. Vende pune edhe pse te vogla ne form box-esh (2 x 2),te ndara nga njera tjetra, dhe nga salla operatore,

per

bashkbisedimin me pacjentin, edukimin e tij mbi teknikat e higjenes orale apo motivimin e tij.

6. Hapesira te ndara dhe specifike per pergatitjen sterilizimin dhe risistemimin e instrumenave

3.

PROCEDURA OPERATIVE

Perkufizim i PROCEDURES OPERATIVE : Modaliteti i kryerjes nje detyre Cdo procedure operative eshte e perbere nga tre momente: Parapergatitja per detyre ( procesin terapeutik) Ekzekutimi I detyres Risitemimi Keto moment duhet ti perfytyrojme si hallkat e nje zinxhiri ku 204

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

secila hallke ka rendesi vendimtare per te arritur nje rezultat optimal si cilesor dhe sasior ne fund te dites punes.

Secila nga keto pika perbehet nga disa nen pika te tjera : -

Parapergatitja per detyre:

Salla operatore Parapergatitet kartela klinike e Pacientit, kryhet procesi I disinfektimit poltronit sistemimi dhe strumentarizimi I poltronit Pacjenti Pozicionimi I pacientit ne plotron Pozicionimi I qafores tek pacienti Aplikimi I kremi preanestetik topical Mjeku Pozicionimi korrekt postural kontrolli karteles klinike PC Asistenti Pozicionimi korrekt postural, Pozicionimi i beshtymore, etj -

Ekzekutimi i detyres

Anamneza Ekzaminimi obiektiv Diagnoza Prognoza Terapia

205

Dentistria Klinike

-

Risistemimi

I menjehershem (salla operacioni me rrezik infeks) I me vonshem ( ne nje moment te dyte jo te larget ) Periodik (magazina) Element te tjere mjaft te rendesishem ne ergonomine dentare jane: Mundesia e dy sallave operatore shkurton ndjeshem kohen e pritjes se pacjentit dhe rrit produktivitetin e klinikes.

206

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

Thjeshtesi dhe lehtesia e aksesit ne poltron perben nje faktor mjaft te rendesishem ne ergonomin profesionale.Eliminimi i peshtymores Ne unitet e gjeneratave te fundit vihet re tendenca aspiratoret

e

eliminimit high

speed.

te

peshtymores

Nje

element

duke tjeter

aplikuar shume

I

rendesishem nen kendveshtrimin ergonomik te profesionit dentistit eshte pozicioni I punes se ketij te fundit. Pozicionimi I dentistit nderlidhet ne menyre shume te ngushte me pozicionin e pacjentit ne poltronin dentar.Ne te kaluaren, dentistet (pa dashur ta gjeneralizoj si situate) kishin tendencen e te qendruarit ne kembe apo e te keq pozicionuarit (te kerrusur) pergjate punes se tyre . Ky fakt rezulton jo efikas ne shume aspekt. Pike se pari, dhe do ta nenvizoja si nder me te rendesishmit, eshte aksesi qe mjeku ka ne fushen operatore qe operon. Dhe duke qene se fusha operatore e dentistit eshte dhembi dhe zona perreth tij, dmth nje struktur relativisht e vogel, ka nevoje per gjithe fushpamjen e mundshme per te performuar me sukses nderhyrjen e tij.

Problematik tjeter qe vjen nga pozicioni ne kembe eshte kontakti fizik me pacientin, gje kjo qe eshte GABIM. PACJENTI NUK PREKET. I vetmi kontakt qe duhet patur me pacientin eshte nepermjet gishtave te dores ne zone perreth gojes ne varesi te nofulles ku po nderhyme. Cdo forme tjeter kontakti eshte ABSOLUTISHT E PA LEJUAR. Pervec ketij fakti jo etik profesionalisht, duhet nenvizuar fakti tjeter akoma me I rendesishem qe eshte lodhja e dentistit pergjate te qendruarit ne kembe apo I keq pozicionuar me pacjentit. Kjo con ne nje humbje te eficences ne performimin e tij. Lodhja automatikisht con ne nje munges perqendrimi ne oret e fundit te dites duke

207

Dentistria Klinike

cuar dhe ne nje performance jo korrekte. Pikerisht per kete arsye jane studiuar pozicionet e punes qe mjeku dhe pacienti duhet te respektoi pergjate nderhyrjes per te arritur ne nje rezultat optimal si nga ana cilsore ashtu dhe nga ana sasiore, ku me ane sasiore nenkuptohet numri i pacjenteve tek te cilet nderhyhet ne harkun kohor te nje dite pune. Mjeket e rinj qe sapo dipllomohen shpesh here e kane te veshtire te aplikojne keto koncepte pasi pergjate praktikes tyre post universitare ndodh qe ndeshen me mjek te cilet pergjate punes tyre nuk I kushtojne rendesine e merituar pozicionimit korrekt fizik pergjate punes. Qellimi im eshte te ilustroj shume thjeshte dhe qarte pozicionet e pacjentit dhe mjekut pergjate nderhyrjeve dentare. Pra nenvizojme dhe nje here faktin qe pozicionimi i pacjentit ne lidhje me klinikun perben nje nga faktoret riskant me

te

zakonshem

per

nje

humbje

te

ergonomise

stomatologjike. Ekziston nje koncept I gabuar, fatkeqsisht I perhapur gjersisht, I cili nenvizon idene e pozicionimit te pacientit ne nje pozicion me te larte se norma, ne raport me klinikun. Kjo ide eshte perhapur pasi mendohet qe mund te kete nje vizualitet me te mire me gojen e pacjentit nqs e ka ate me prane. Faktikisht eshte e vertete e kunderta, dmth, kliniku ka nje vizion me te gjere e te permirsuar nqs vendos pacjentin ne nje pozicion me te ulet.Ky pozicion, I cili quhet pozicion neutral, sjell permirsim jo vetem ne fushen e veshtrimit por dhe ne qetesine e punes pasi sa me lart pozicionohet pacjenti aq me te tendosura do te jene krahu dhe parakrahu pergjate procesit operativ. Dentisti per te patur nje pozicionim te tijin korrekt duhet te : Qendroje i ulur drejte ne nje pozicion aktiv me kafazin e kraharorit te nxjerre perpara dhe pak te ngritur, muskujt abdominal lehtesisht te tendosur, dhe trungu, nqs 208

KRESHNIK ÇOTA

eshte e nevojshme, I perkulur pak perpara me nje kend jo me shume se 10°. Pozicionimi neutral paraqitet mjaft efikas dhe I krijon mundesin klinikut te kete lirshmeri veprimi ne gojen e pacjentit pa u sforcuar, terhequr, apo mbajtur krahet ne kondita tensioni. Per te arritur ne kete pozicion:Duhet te ulemi sa me prapa te jete e mundur per te patur nje pozicionim sa me te qendrushem/stabel dhe simetrikisht te drejte.

Krahet duhet te qendrojne pergjat trungut ne menyre te tille qe te mbajne perpara parakrahet ne kondita te favorshme pergjate operimit. Kendi mes kofsheve dhe kembeve duhet te jete 110° ose pak me i madh dhe kembet duhet te jene lehtesisht te hapura. Regullohet ne menyre korrekte niveli i lartesise se punes me parakrahet pak te ngritur nga 10° deri ne nje maksimum 10°- 25° Kurrizi duhet te mbahet ne menyre korrekte duke evituar “kurrizin ne forme C-je”, dhe duke respektuar pozicionimin fisiologjik te shtylles kurrizore. Ky qendrim, i karakterizuar nga kriteret e siper permendura, behet i mundur fale muskulatures. Por sapo muskujt te lodhen,veshtiresohet ky qendrimi ne pozicjon korrekt.

209

Dentistria Klinike

Mbeshtetsja e poltronit ben te mundur qendrimin e klinikut ne pozicionin e duhur. Ky qendrim i fituar nga kjo mbeshtetese nuk duhet te angazhoje aktivitet muskular. Trajtimi i zonave te ndryshme te gojes mund te kerkoje nje pozicionim specifik si te pacientit ashtu te klinikut. Gjate procesit operativ kliniku mund te pozicionohet ne 4 pozicione baze, qe identifikohen ne baze te pozicionit te akrepave ne fushen e ores.

210

KRESHNIK ÇOTA

211

Dentistria Klinike

Pervec pozicionimit tone korrekt sipas fushes se ores, ndihmohemi gjithashtu nepermjet levizjes se kokes se pacientit sipas nevojave te klinikut. Ne baze te sektoreve qe nevojisin nderhyrje dentare behet dhe zgjidhja e pozicionit, si e mjekut ashtu dhe pacjentit.

212

KRESHNIK ÇOTA

213

Dentistria Klinike

Duke aplikuar TE GJITHA konceptet ergonomike te siper permendura do vihet re automatikisht nje permiresim cilesor dhe sasior, ne fund te nje dite pune.

***

214

KRESHNIK ÇOTA

Instrumentat periodontale Instrumentat periodontale mundesojne ekzaminimin dhe trajtimin e paradontopative. Ato ndryshojne nga njeri tjetri ne forme permasa apo dizenjo. Ne baze te funksionit qe kane marrin dhe formen e tyre. Nepermjet ketyre strumentave bejme: Sondim/ekzaminim klinik Elimimin e gurit, Lemim (Levigim) radikular, Kyretimin e indeve të buta dhe xhepat periodontale për largimin e indeve e sëmura.

Ne keto strumenta verejme disa karatkeristika, nepermjet te te cilave behet i mundur dallimi i tyre dhe efikasiteti me te cilen kryhet procedura operative te kerkuar. Gjithashtu fale dizenjos se tyre specifikohet regjioni i tyre punues (sektor anterior apo sektor posterior) Instrumentat paradontal mund te indentifikohen nga: Ekstremiteti punuese Instrumenta paradontalmund te jene: Me nje ekstremitet punues Me dy ekstremitete punuese.

Instrumentat me dy ekstremitete punuese mund te jene me: ekstremitete punuese identike 215

Dentistria Klinike

ekstremitete punuese te ndrshme nga njera tjetra.

Instrumentete me ekstremitete punuese identike paraqiten shpesh here jo te rehatshem per faktin qe kliniku duhet ti lere ne pjate per te marre nje instrument tjeter. Kurse ato me ekstremitete punuese te ndryshme mjafton ti kthesha nga ana tjeter per ti adoperuar duke kursyer kohe.

Emri dhe numri i dizenjimit Cdo instrument paradontal identifikohen nga nje numer dhe emer unik dizenjimi.

Emri I dizenjimit: identifikon shkollen apo individin pergjegjes per zhvillimin apo dizenjimin e strumentit apo grupit te strumentave duke i dhene emrin e tyre ose te istitucionit akademik i cili eshte marre me to. Psh: emri i dizenjimit â&#x20AC;&#x153;Gracey.â&#x20AC;? Ne fund te viteve 30 Dr. Clayton H. Gracey dizenjoi 14 original single-ended instrumenta ne seri te cilat mbajne emrin e tij Numri I dizenjimit: nje numer dizenjimi I cili kur kombinohet me emrin e dizenjimit jep nje identifikim ekzakt te eekstemiteteve punuese. Duke perdorur strumentet nga seria

216

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

GRACEY-t psh gracey 11

marrim informacionin eshte

strument nga seria e gracey-t nr 11 ne kete seri.

Emri dhe numri I disenjimit jane te gdhendur ne dorezen e instrumentit Identifikimi I ekstremitetit punues Nje instrument me dy ekstremitete punues ka dy numra disenjimi, ky secili prej tyre identifikon nje ekstremitet punues . psh seria origjinale e Gracey perfshine 7 instrumenta me dy ekstremitete punuese si psh : Gracey 3/4, Gracey 5/6, Gracey 11/12, and Gracey 13/14.

Emri dhe numri jane te shkruar per se gjati ne doreze . Ne kete rast cdo ektremitet punues identifikohet me numrin qe ka me prane.

Emri dhe numri jane gdhendur per se gjeri ne doreze. Ne kete rast numri I pare ne te majte identifikon ekstremitetin punues 217

Dentistria Klinike

siper dorezez, kurse numri I dyte identifikon ekstremitetin punues poshte dorezes.

Doreza e instrumentit Dorezat e instrumentit jane te disponueshme ne nje varietet te gjere diametrash dhe perpunimesh Dizenjimi I dorezes eshte nje faktor I rendesishem ne parandalimin e demtimeve apo lodhjeve muskulare gjat strumetimit Nqs do konsideronim nje mbajtse strumenti duhet te kemi parasysh tre faktor : A Pesha, B Diametri, C Perpunimi A. Pesha: Mbajte me pesha te lehta nenkuptojne me pak stres muskolar dhe me pak stres tek gishtat.

B. Diametri 1) Strumentat me mbajtese me diameter te vogel paraqesin me shume veshtiresi per tu mbajtur dhe shpesh here shkaktoj ngerce muskulare 2) Strumentat me diameter me te madh jan me te lehte per tu mbajtur dhe ulin tensionin muscular C Perpunimi apo struktura (gdhendja) 1) Mbajtese pa perpunim apo gdhendje ul nivelin e kontrrollit te strumentit dhe rrit stresin/lodhjen muskulare.

2) Mbajtsja me gdhendje apo me perpunim maksimizon nivelin 218

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

e kontrollit te strumentit dhe ul stresin/lodhjen muskulare Pra mund te na vijne ne ndihme gjate punes tone perzgjedhja e strumentave me diameter te gjere dhe te gdhendur per te patur nje shlodhje muskulare apo te muskujve gjate punes.

Instrumentat A, B, dhe C, me nje diameter te gjere tek mbajtsja e instrumentit, dhe me nje perpunim te saj paraqesin nje lehtshmeri mbajtjeje dhe perdorimin duke ulur stresin muskular.

Instrumenti D ka nje diameter me te vogel dhe nje perpunim siperfaqjeje me te vogel Instrumente E nuk rekomandohet pasi paraqet nje diameter akoma me te vogel dhe nje perpunim siperfaqsor shume te limituar.

BALANCIMI INSTRUMENTAL

219

Dentistria Klinike

Balancimi INSTRUMENTAL shtjellonkonceptin e balancimit te ektremitetit punues te nje instrumenti periodontal me aksin e gjate te strumentit. Ky eshte nje concept I rendesishem pasi : Pergjate instrumetimit, balanca ben te mundur qe presioni I ushtruar nga gishtat mbi strument trasferohet ne ektremitetin punues e cili e aplikon ne siperfaqen e dhembit.

Nje

instrument I cili nuk paraqet nje balancim te tille eshte me I veshtire per tu perdorur dhe krijon nje stress/ lodhje muskulare te gishtave dores dhe krahut.

Evidentimi I balancimit strumental: Nje menyre e lehte per te pare nqs strumenti paraqet bilancim apo jo eshte ta vendosim strumentin ne nje vije te hapsire te vizuar. E pozicionojme strumentin ne menyre te tille qe linja mediane e dorezes te perkoje me vijen e fletores dhe shikojme nqs ekstremiteti punues I strumentit perkon me vijen apo jo.

Nqs po kemi nje balancim strumental.

Nqs jo atehere strumenti nuk eshte I balancuar.

Sic shohim nga fotografija strumenti A nuk paraqitet I balancuar.

220

KRESHNIK ÇOTA

Strumenti B paraqitet i balancuar pasi ekstremiteti punues qellon linjen imagjinare e cila pershkon aksin e gjat te istrumentit.

Dizenjimi i Shank-ut Shank Te thjesht dhe kompleks Shanku I shume strumentave paradontal eshte pozicionuar ne nje ose me shume menyra per te lehtesuar kontaktin e pjeses punuese ne kontakt me siperfaqen e dhembit.

Shank me dizenjim te thjeshte —

nje tip shanku I cili

pozicionohet ne nje plan, I ashtuquajtur gjithashtu shanku I drejte. Perdoret gjersisht per regjonin frontal

2. Shank me dizenjim kompleks— nje shank I cili pozicionohet ne dy plane., I ashtuquajturi shanku I kurbuar apo me kend.

Lehteson strumentimin e regjonit posterior duke qene se 221

Dentistria Klinike

aatomia e dhembeve posterior veshtirson arritjen ne rrenjet e tyre. Ne keto dhembe na vjen ne ndihme shanku I kurbuar.

FLEXIBILIITETI/ELASTICITETI SHANKUT Fleksibiliteti I nje shaku paraqet nje karakteristik mjaft te rendesishme te nje strumenti paradontal. Gjate strumentimit kliniku aplikon nje force ne strument e cila nepermjet shankut percillet tek ekestremiteti punues, I cili vihet ne kontakt me siperfaqen e dhembit. Nje karakteristike mjafte e rendesishme e shankut eshte rezilenca e tij. Kjo rezilence jepet nga diametri dhe lloji i metalit te perdorur. Instrumentat me shank klasifikohen si strumenta rezistent, te afte per ti bere balle forcave perthyese duke paraqitur veti elastike ne dezinjim.

Shank Rezilent â&#x20AC;&#x201D; paraqitet si strument me nje diameter te gjere dhe si rrjedhim me aftesi te mira per ti resistuar presionit te ushtruar nga kliniku per te eliminuar depozitat e gurit. Keto depozita guri mund te hiqen me kollaj nqs kemi nje shank 222

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

rezilent.

Flexibel Shankâ&#x20AC;&#x201D; eshte nje instrument me nje shank I cili paraqitet me I holle ne diameter. Kur ky shank perdoret per eliminimin depozitave te gurit, dhe mbi te ushtrohet nje force nga kliniku ai ka tendence te perkulet ne momentin e kontaktit te forces se aplikuar mbi depozitimn e gurit duke na dhene nje ndjeshmeri me te madhe ne punen tone te trasmetuar tek gishtat e klinikut.

Kjo eshte arsyeja pse nje shank flexible perdoret per strumente si eksplorues apo sonda pasi na japin nje informacion me te gjere mbi ate qe nuk shikojme, dhe si rrjedhim kemi veshtirsi te identifikojme, nen margon gingivare. Ky informacion percillet nepermjet disa vibracioneve qe krijohen ne momentin kur ekstremiteti punues vihet ne kontakt me depozitimet e gureve duke krijuar disa te dridhura te cilat I trasmetohen klinikut nepermjet shankut dhe me pas mbajtses te strumentit.

Kujtojme ndjeshmerine qe personi ndjen nqs leviz me patina dhe kalon mbi nje rruge jo te asfaltuar.

SHANK funksional dhe SHANK I ulet 1. Funksional shankâ&#x20AC;&#x201D; pjesa e shankut e cila lejon ekstremitetin punues te adaptohet me siperfaqen e dhembit.

Shanku funksional fillon nga ekstremiteti punues dhe shtrihet deri ne kurben e fundit prane mbajtsit te strumentit. a. Instrumenta me shank funksional te shkurter perdoren per kurorat e dhembeve

223

Dentistria Klinike

b. Instrumenta me shanke funksionale te gjate perdoren si per kurorat si per rrenjet e dhembeve

2. Shank I ulet â&#x20AC;&#x201D;porcioni I shankut funksional ndodhet prane ekstremitetit punues. Quhet gjithastu shanku terminal A. aftesia per te identifikuar shankun e ulet eshte mjafte e rendesishme pasi shanku I ulet na jep nje informacion visiv mjaft te rendesishem ne evidentimin e pozicionimit korrekt apo jo te ekstremitet punues.

B. nje rregull I pergjithshem per ekstremitetet punuese te perzgjedhura per instrumentim, eshte ai qe duhet te kene nje shank te ulet I cili duhet te jete paralel me siperfaqen e dhembit per strumentim.

3. Shank I ulet I zgjeruar.

Instrumenti A ka nje shank te ulet standart.

Instrumenti B ka nje shank te ulet te zgjeruar. Kyshank esht 3mm me I gjate se shanku I ulet standart. Eshte mjafte I mire 224

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

kur punohet ne xhepa te thelle paradontal

PJESET E EKSTREMITETIT PUNUES Disenjimi I ekstremitetit punues Funksioni I nje instrumenti varet ne radhe te pare nga dizenjimi i ekstremitetit punues.

Disa

strumenta

perdoren

per

ekzaminin

indor

apo

ekzaminimin e dhembeve, disa te tjere perdoren per eliminimin e depozitimeve te gurit.

Per te kuptuar funksionin e nje instrumenti ne rradhe te pare duhet te njohim karakteristiat qe paraqet ky strument ne faqet e tij frontale, prapa, faqeve anesore, dhe ne skajet prerese.

225

Dentistria Klinike

Shank I thjesht me gjatesi funksionale te ulet mbigingivare perdoret ne regjonin frontal(mbigingivar) Shank I thjeshte me gjatesi funksionale perdoret ne regjoin frontal(subgingivar) Shank kompleks me gjatesi funksionale te ulet perdoret per regjonin posterior(mbigingivar) Shank kompleks me gjatesi funksionale te larte (standarte) subgingivare ne regjonin posterior.

NJE INSTRUMENT ESHTE I PERBERE NGA: Mbajtesja Shanku Ekstremiteti i punes

Instrumente diagnostikuese: pasqyra,pinca (presela) Sonda paradontale - eksplorers Instrumentat per scaling dhe levigim radikular: Kyretat Sickle skalers (draper) (falcetti) Chisel skalers (dalte) (scalpello) Hoe skalers (shat) File skalers (lime) Instrumenta Sonik dhe ultrasonik Instrumenta Pastrues dhe shkelques Instrumentat kirurgjikale Kyretat dhe skalerat kirurgjikal 226

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

Chisel dhe files kirurgjikal Gershere kirurgjikale Elevator periostal Bisturia dhe mbajtsja e bisturisee Sondat eksploruese dhe sondata paradontale Jane nje kombinim strumentash per diagnostikimin e kariesit dhe paradontopative. Ekzistojne lloje te ndryshme sondash paradontale dhe secila prej tyre paraqet nje menyre individuale diagnostikimi duke paraqitur indikues mates te ndryshem nga njeri tjetri ne majen sonduese.

Sondat paradontale ndahen ne gjenerata. Ne sondat e gjenerates se pare futen sonndat manuale. Jane sonda te cilat perdoren dhe nga dentist te thjeshte per arsye diagnostikimi gjeneral.

Nder to mund te permendim ato me te perdorura gjeresisht si: Sonda Michigan O (A) ka tregues ne 3mm, 6mm,9mm dhe 10mm.

Sonda e Wiliams linja cirkumferenciale tek 1mm, 2mm, 3mm, 5mm,7mm, 8mm,9mm,10mm Sonda PCP12 (C) indikuesit e Marquisit paraqet ngjyrime te ndryshme cdo 3 mm 227

Dentistria Klinike

Sonda e Nabers (B) e perdorur per ekzaminimin e bifurkacioneve.

Karakterizohen nga ekstremitete te rrumbullakosur duke rritur keshtu sensibilitetin ne prekje, gjithashtu evitojm demtimet indore apo perforimin e xhepit.

Nepermjet identifikimin

tyre e

arrime

te

masim thellesin

depozitimve

parregullsi te tjera radikulare.

228

te

gurit

e

xhepit,

subgingivar

dhe

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

Sondat paradontale te gjenerates se dyte Jane instrumenta te paisur me nje strukture funksionale te ndjeshme ndaj presionit, duke bere te mundur nje permirsin ne standardizimin e presionit sondues. Kjo sonde ka nje mbajtese dhe nje baze kontrrolli e cila I lejon klinikut te kete nje kontroll me te madh ndaj presionit sondues.Presioni sondues rritet derisa arritet presioni I parafiksuar dhe nje sinjal audio sinjalizon kete arritje. Ky kontroll elektronik ndaj presionit te ushtruar nga kliniku, permirsoi ndjeshem procesin e sondimit paradontal duke standardizuar resionin e ushtruar nga kliniku(20gm) True Pressure Sensitive (TPS) eshte prototipi i sondave te gjenerates se dyte te prezantuara nga Hunter 1994. keto sonda kane nje koke nje perdorim-she dhe nje ekstremitet sondimi te rrumbullakosur me nje diameter 0.5mm. Jane te perbera nga nje tregues viziv dhe nje shkalle treguese e levizshme te cilat takohen

bashke

ne

momentin

qe

arrihet

presioni

i

paracaktuar(20gm) Kompiuterizimi I ketij sistemi drejtoi procesin e sondimit drejt epokes se dixhitalizimit. Informacionet e marra nepermjet ketij sistemi, nepermjet programesh kompiuteritike te lidhura me sonden trasmetohen direkt ne programet apostafate ne 229

Dentistria Klinike

komiuter duke eliminuar keshtu faktorin â&#x20AC;&#x153;gabimi njerzor ne mledhjen e informacionit, shkurtimin e kohes per mledhjen e ketyre te dhenave dhe duke patur nje dixhitalizim global te procesit.

Sondat kryesore te kesaj gjenerate jane : Sonda Foster-Miller Sonda Florida Sonda Toronto Automated Sonda Inter Ekstremiteti sondues rrumbullak rreshqet mbi siperfaqen e rrenjes

me

nje

shpejtesi

dhe

presion

sondues

te

parapercaktuar duke regjistruar pergjat zbritjes se tij xhunksionin smalto cement duke vazhduar zbritjen e saj deri ne fund te xhepit paradontal dhe rikthimin e saj mbrapa mbasi ka arritur fundin. Sonda eshte e gradura nga shkalla e Williams-it. Presioni 15gm jepet nga nje suste e ndodhur brenda kokes se dorezes. Mbasi mbasi shtypim pedalin ndezes apo butonin (varet nga lloji i sondes) behet sondimi dhe regjistrimi i thellesise se xhepit ,dhe informacioni traferohet 230

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

automatikisht ne kompiuter.

Pervec regjistrimit te xhepit regjistron indeksin e pllakes, gjakderdhjen, mobilitetin e dhembit, furkacionin Sondat paradontale te gjenerates se katert dhe te peste jane sonda 3D dhe fale leshimit te ultra tingujve regjistrojne dhe krijojne nje forme harte mbi ate situaten paradontale fisologjike dhe patologjike jane sonda ne perpunim e siper me shume pak perhapje ne treg.

Teknika e saj diagnostikuese bazohet ne perhapjen e valve te ultatingujve per te regjistruar dhe hartuar keshty limitin koronal te legameentit paradontal dhe ndryshimet e tij ne kohe si tregues i semundjeve paradontale, kjo sonde e vogel, e ideuar nga Companion ne Langley Research Center tek NASA ka nje projektim te valeve ultratingujsh ne dimensione mjaft te peraferta me dimensionet e hapsires paradontale duke dhene informacion gjithashtu per hapsirat interproksimale mes dhembeve

Kyretat uiversale Ideale per eliminimin e gurit aderent mbi dhe sub gingivare.

Per te eliminuar gurin dhe levigimin radikular. Ekstremiteti punues ka forme luge dhe perbehet nga dy ane prerse te cilat 231

Dentistria Klinike

bashkohen ne maje nga nje porcion i rrumbullaket. Gjatsia dhe kendi i shankut varen nga llojet e ndryshme te kyretave. Quhen uiversale

pasi

mund

te

perdoren

per

cdo

dhemb.E

pozicionojme nje nga anet prerese te ekstremitetit punues me siperfaqen e dhembit duke formuar nje kend. 70-80. Me pas aplikojme ne fillime nje force laterale(mbeshtetsie) te ndjekur nga nje force terheqse vertikaleI. Duke perkulur kyreten nga nje ane apo tjetra mund te perdorim te dyja anet e kyretes.

Kyreta Gracey (kyretat specifike) jane kyreta qe perdoren per siperfaqe specifike dhembi. Ka dy ekstremitete punuese pasqyra te njera tjetres. Faqja punuese ndryshe nga kyreta universale paraqitet jasht linjes ne rraport me nje kend 70grade me shankun terminal. Paraqet vetem nje buze prerese per ane punese, dhe buza prerese eshte buza me 232

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

e gjate nga ana e jashteme e instrumentit.

Karakteristikat e dizenjimit Standart apo jo I forte I forte Extra I forte Shanks I zgjatur Masa te ndryshme tehu Standart Mini Avantazhet: 233

Dentistria Klinike

Behet I mundur depertimi ne xhepa me te thelle.

Parandalon demtimin indor Pozicionim korrekt I tehut mbi siperfaqen e dhembit fale dizenjimit tij

Pergjat strumentimit shanku duhet te jete paralel me siperfaqen e dhembit.

Kombimet e tyre jane ne seri.

1/2, 3/4, dhe 5/6 perdoren per sektorin anterior.

7/8 9/10 aspektin bukal e lingual te sektorve posteriore 11/12 dhe 15/16 aspektin mesial te sektorve posterior 13/14 dhe 17/18 aspektin distal te sektorve posterior

234

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

Skalers: Sickle skalers Ideuar per: Eliminimin e gurit mbigingivar Mbeturinave Gurit ne xhepat e ceket (1-2mm) Karakterizohen nga: Nje seksion trekendor Pjesa punuese paraqitet me nje kend 90grade me shankun.

Ka dy ane punues dhe maje te mprehte Dizenjim: Per regjionin frontal Per regjonin posterior Me shank te modifikuar Me teh te dizenjimit

Sickle skalers jane te dy tipeve : Te drejte 235

Dentistria Klinike

Te perkulur Skaleri I drejte perdoret per sektorin frontal kurse ai I perkuluri per ate posterior

Chisel skalers (dalte) (scalpello) Eshte disenjuar per hasirat proximale te dhembeve ku asnje skaler tjeter mud te depertoje.

Preferohet ne regjonin frontal te gojes Terheqja vertikale e skalerit behet mbasi eshte vene ne kontakt me siperfqen per tu pastruar

Hoe skalers (shat): paraqesin vetem nje ane punuese. Tehu formon nje kend prej 100gradesh me shankun.

Perdoret per eliminimin e gurit mbi gingivar por mund te jete nje instrument mjaft i mire per levigim radikular gjate nje nderhyrjeje kirurgjikale paradontale apo siperfaqe radikulare qe paraqesin konkavitet.

236

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

File skaler( lima) Kane si funksion kryesor frakturimin e depozitimeve te medha dhe aderente te gurit Nqs nuk behet nje perdorim I kujdesshem I ketij strumenti mund te shaktojm gervishtjeapo ashpersim te siperfaqes se rrenjes.

Jane mjaft te indikuar per fifinimin mbas procesit eliminimit te gurit.

237

Dentistria Klinike

Strumentat Piezoelektrik Piezoelektriciteti eshte karakteristike e disa kristaleve, te cilet ne momentin qe behen subjekt deformacionesh mekanike jane ne gjendje te shkaktojne nje diference potencialesh. Ky paraqitet si efekt reversibel dhe gjithsesi karakterizohet nga nje proces me nje shkalle madhsie nanometrike. Zbulimi i efektit piezo elektrik ndodhi ne 1880 nga mjeket Pierre dhe Jacques Curie, Gabriel Lippmann.

Sipas tyre aplikimi i forcave komprimuese mbi disa trupa te forte(kristalet) gjeneronte ngarkese elektrike. Trupat e ngurte qe paraqisnin kete veti ishin kristalet e kuarcit, tormalina, kriprat e Rochelle-it. Sot kristalet e kuarzit jane abandonuar dhe doreazat e instrumentave piezo elektrike jane te perbera me shume nga qeramika me struktura kristalore.

Rryma elektrike deformon strukturat qeramike, levizjet e se ciles provokojne vibracione ne aksin e percuesit si rrjedhim 238

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

maja leviz me drejtimin lungitudinal(gjatesor) te aksit te dorezes. Keto vibracione te prodhuara te trasferuara tek aksi i percuesit(te dorezes), nqs vihen ne kontakt me indin kockor, bejne te mundur, ne prani te irrigimit me fisiologjik, fenomenin e kavitacionit, esklusivisht tek indet e mineralizuara.

Kavitacioni eshte nje fenomen fizik qe ultratingujt prodhojne tek grimcat gazoese te lengut fisiologjik, duke krijuar bullat kavitacionare te cilat gjate vazes se dekomprimimit gazos shperthejne duke gjeneruar nje presion rreth 1.300BAR dhe japin si efekt â&#x20AC;&#x153;ngrenjenâ&#x20AC;? e kockes, proces ky qe perben veprimin mekanik preres. Eshte pikerisht efekti kavitacional i cili gjeneron nje vale impakti tek kocka e cila suporton veprimin preres te ultratingujve.

Piezosurgery eshte nje aplikim i ri ne sektorin sanitar i cili ben te mundur shfrytezimin e valeve unltrasonike, fale se cilave arrijme te seksionojme ose te kryejme procese osteoktomie duke ruajtur ne maksimum indet e buta, nervat, arteriet apo membranat.

239

Dentistria Klinike

Nje studim krahasues i kryer nga Universiteti i Harvard-it (Vercellotti T. et al. (Osseous response following resective therapy

with

piezosurgery.

International

Journal

of

Periodontics & Restorative Dentistry, 2005 (Dec), 25 (6):5439.) perqedori vemendjen ne procesin e cikatrizimit(sherimit) mbas perdorimit te nje instrumenti piezoelektrik dhe nje kirurgjie tradicionale me freze te diamantuar pergjat procesit te osteoktomise dhe osteoplastikes mbi nje qen, mbas 14째, i28째 edhe 56째ditesh mbas nderhyrjes. Ne diten e 56째 ne regjionet e trajtuara me frese te diamantuar u vu re nje absorbim kockor prej 0,83 mm, ndersa ne regjionin e trajtuar me strument piezo elektrik u vu re nje sintetizim kockor prej 0,45 mm. Fale ketij studimi u arrit te vertetohet fakti qe perdorimi i piezosurgery rezulton jo vetem me i sigurte si teknike kirurgjikale por jep dhe nje rigjenerim kockor me te shpejte ne krahasim me kirurgjin tradicionale gjate ketyre proceseve. Fale irrigimit shoqerues te ketyre instrumentave, (faktor ky i rendesishem per procesin e kavitacionit) verejme nje karakteristike emostatike te ketyre instrumentave gjat procesit te punes. Kjo vjen si rrjedhor e clirimit te oksigjenti te lire qe ndodh gjat proceseve fizike te kavitacionit, duke lene keshtu nje siperfaqe kockore te paster pa detritedhe porose ku mekanizmat e osteosintezes mund te gjejne habitat te kenaqshem per tu aktivizuar.

Piezo surgery gjen aplikim ne shume dege te

kirurgjise orale, implatologjise, paradontologjise si psh sinus lifting, osteoplastike, pergatitja e kavitetit implantar, ekstripimi I kisteve maksilare etj

Studimet in vivo kane treguar qe

procesi post operator I sherimit rezulton me avantazhe ndaj kirurgjine tradicionale

ne lidhje me dhimbjen, fryerjen,

skuqjrn e vet-sherimin e regjionit perkates oral.

240

KRESHNIK ÇOTA

Referencat 1. Periodontology for the Dental Hygienist, 3e (Perry, Periodontology for the Dental Hygienist) by Dorothy A. Perry RDH PhD and Phyllis L. Beemsterboer RDH MS EdD 2. Carranza's Clinical Periodontology by Michael G. Newman DDS and Henry Takei DDS MS 3. Odontostomatologia (2 voll.) Valletta - Bucci – Matarasso 1997.

4. MalattieOdontostomatologiche Valletta - Matarasso – Mignogna 2005 5. Fickert, NA, Ross, D. Effectiveness of a caregiver education program on providing oral care to individuals with intellectual and developmental disabilities.

Intellect Dev Disabil. 2012;50:219–232.

6. Robinson, P, Deacon, SA, Deery, C et al, Manual versus powered toothbrushing for oral health. Cochrane Database Syst Rev. 2005; (CD002281).

7. Never Brush Your Teeth Again! Startling Information on How Oral Health Impacts Your Entire Body byPiero DDS P. 8. Larson, SA, Lakin, KC, Anderson, L, Kwak, N, Lee, JH, Anderson, D. Prevalence of mental retardation and developmental disabilities: estimates from the

241

Dentistria Klinike

1994/1995 National Health Interview Survey Disability Supplements. Am J Ment Retard. 2001;106:231–252.

9. Braddock, DL, Hemp, RE, Rizzolo, MK et al, The State of the States in Developmental Disabilities. 9th ed.

10. American Association of Intellectual and Developmental Disabilities, Washington; 2013.

11. American Dental Association. The Public Speaks Up on Oral Health Care: An ADA and Crest/Oral-B Survey. A Collaboration Between the American Dental Association (ADA), Crest and Oral-B 12. Jobman, KJ, Weber-Gasparoni, K, Ettinger, RL, Qian, F. Caregivers' perceived comfort regarding oral care delivery in group homes: a pilot study. Spec Care Dentist. 2012;32:90–98.

13. Thole, K, Chalmers, J, Ettinger, RL, Warren, J. Iowa intermediate care facilities: an evaluation of care providers' attitudes toward oral hygiene care. Spec Care Dentist 14. Lindemann, R, Zaschel-Grob, D, Opp, S, Lewis, MA, Lewis, C. Oral health status of adults from a California regional center for developmental disabilities

15. Thole, K, Chalmers, J, Ettinger, RL, Warren, J. Iowa intermediate care facilities: an evaluation of care providers' attitudes toward oral hygiene care. Spec Care Dentist. 2010;30:99–105.

16. Jobman, KJ, Weber-Gasparoni, K, Ettinger, RL, Qian, F. Caregivers' perceived comfort regarding oral care

242

KRESHNIK ÇOTA

delivery in group homes: a pilot study. Spec Care Dentist. 2012;32:90–98.

17. Seirawan, H, Schneiderman, J, Greene, V, Mulligan, R. Interdisciplinary approach to oral health for persons with developmental disabilities. Spec Care Dentist.

2008;28:43–52.

18. Newman MG. Carranza's clinical periodontology. 11th ed. Elsevier; 2011 19. Neville. Oral and Maxillofacial Pathology. 3rd ed. 2009 20. Schuurs, A. Pathology of the Hard Dental Tissues. WileyBlackwell; 2012.

21. American Academy of Periodontology. Glossary of periodontal terms. 4th ed. Chicago: American Academy of Periodontology; 2001 22. Clinical PERIODONTOLOGY and Implant DENTISTRY, 2 Volumes 23. Kilian, M, Frandsen, EVG, Haubek, D, and Poulsen, K. The etiology of periodontal disease revisited by population genetic analysis. Periodontol 2000. 2006; 42: 158–179 24. American Academy of Periodontology. Position paper.

Epidemiology of periodontal diseases. J Periodontol 2005;76:1406-1419 25. Theilade, E., Wright, W.H., Jensen, S.B. et al, Experimental gingivitis in man. II. A longitudinal clinical and bacteriological investigation. J Periodontal Res. 1966;1:1–13 243

Dentistria Klinike

26. Waddington, R.J., Moseley, R., Embery, G. Reactive oxygen species: a potential role in the pathogenesis of periodontal diseases. Oral Dis. 2000;6:138–151.

27. Cobb, C.M., Singla, O., Feil, P.H. et al, Comparison of NKcell (Leu-7+ and Leu-11b+) populations in clinically healthy gingiva, chronic gingivitis and chronic adult periodontitis. J Periodontal Res. 1989;24:1–7.

28. Schroeder, H.E., Lindhe, J. Conversion of stable established gingivitis in the dog into destructive periodontitis. Arch Oral Biol. 1975;20:775–782.

29. Wyss, C., Moter, A., Choi, B.K. et al, Treponemaputidum sp. nov., a medium-sized proteolytic spirochaete isolated from lesions of human periodontitis and acute necrotizing ulcerative gingivitis. Int J SystEvolMicrobiol.

2004;54:1117–1122.

30. Newman, M.G., Sims, T.N. The predominant cultivable microbiota of the periodontal abscess. J Periodontol.

1979;50:350–354 31. Stoufi, E.D., Taubman, M.A., Ebersole, J.L. et al, Phenotypic analyses of mononuclear cells recovered from healthy and diseased human periodontal tissues. J ClinImmunol.

32. Listgarten, MA and Loomer, PM. Microbial identification in the management of periodontal disease. A systematic review. Ann Periodontol. 2003; 8: 182–192 33. Costerton, J.W. Overview of microbial biofilms. J IndMicrobiol. 1995;15:137–140.

244

KRESHNIK ÇOTA

34. J. Waerhaug, “Plaque control in the treatment of juvenile periodontitis,” Journal of Clinical Periodontology, vol. 4, no. 1, pp. 29–40, 1977 35. Skaret, E, Milgrom, P, Raadal, M, Grembowski, D. Factors influencing whether low-income mothers have a usual source of dental care. ASDC J Dent Child. 2001;68:136– 139 (142.).

36. Löe, H., Anerud, A., Boysen, H. et al, Natural history of periodontal disease in man. Rapid, moderate and no loss of attachment in Sri Lankan laborers 14 to 46 years of age. J ClinPeriodontol. 1986;13:431–445 37. Armitage, G.C. Development of a classification system for periodontal diseases and conditions. Ann Periodontol. 1999;4:1–6.

38. Magnusson, I, Walker, CB. Refractory periodontitis or recurrence of disease. J ClinPeriodontol. 1996;23:289– 292.

39. Albandar, JM, Brown, LJ, Genco, RJ, Löe, H. Clinical classification of periodontitis in adolescents and young adults. J Periodontol. 1997;68:545–555.

40. Van der Velden U. Purpose and problems of periodontal disease classification. Periodontol 2000. 2005;39:13–21 41. G. C. Armitage, “Development of a classification system for periodontal diseases and conditions,” Annals of Periodontology, vol. 4, no. 1, pp. 1–6, 1999 42. Practical Periodontal Diagnosis and Treatment Planning

by Serge Dibart and Thomas Dietrich 245

Dentistria Klinike

43. Greenwell H, Bissada NB, Wittwer JW Periodontics in general practice: Perspectives on periodontal diagnosis.

J Am Dent Assoc 44. Armitage GC. Periodontal diseases: Diagnosis. Ann Periodontol 1996;1:37-215 45. American Academy of Periodontology. Position paper: Diagnosis of periodontal diseases. J Periodontol 2003;74:1237-1247 46. Armitage GC. Periodontal diseases: Diagnosis. J Periodontol Ann. 1996;1:37–215 47. Princeton NJ. Periodontal diagnosis and diagnostic aids.

Proceedings of the world workshop in clinical periodontics. Consensus report, discussion section I. Am AcadPeriodontol. 1989;2:13–20.

48. American Academy of Periodontology. Parameter on comprehensive periodontal examination. J Periodontol 2000;71(Suppl.);847-848.

49. Oral Diagnosis, Oral Medicine and Treatment Planning

by Steven L. Bricker and Robert P. Langlais 50. Löe, H, Silness, J. Periodontal disease in pregnancy, I: prevalence and severity. ActaOdontol Scand.

1963;21:533–551 51. Temple LK, McLeod RS, Gallinger S, Wright JG. Essays on science and society. Defining disease in the genomics era. Science. 2001;293:807–8.

246

KRESHNIK ÇOTA

52. Wulff HR, Gotzsche PC. Evidence-based Clinical Decision Making. 3rd ed. Oxford: Blackwell Science; 2000. The disease classification. Rational Diagnosis and Treatment; pp. 39–62 53. Loesche, W.J., Grossman, N.S. Periodontal disease as a specific, albeit chronic, infection: diagnosis and treatment. ([table of contents])ClinMicrobiol Rev. 2001;14:727–752.

54. Helminen SE, Vehkalahti M, MurtomaaH . Dentists' perception of their treatment practices versus documented evidence. Int Dent J 2002;52:71-7 55. Carranza FA, Takei HH . Clinical diagnosis. In: Newman MG, Takei H, Klokkevold PR, Carranza FA, eds. Clinical Periodontology, 10th ed. Philadelphia: Saunders/Elsevier; 2006, pp. 540-560 56. American Academy of Periodontology. Position paper.

Guidelines for periodontal therapy. J Periodontol 2001;72:1624-1628.

57. American Dental Association. Principles of ethics and code of professional conduct. January 2005 58. American Academy of Periodontology. American Academy of Pediatric Dentistry. Guideline for periodontal therapy. Pediatr Dent 2005-2006;27(7 Reference Manual):197-201 59. Comprehensive periodontal therapy: a statement by the American Academy of Periodontology. J Periodontol.

2011 Jul;82(7):943-9.

247

Dentistria Klinike

60. Heins PJ, Fuller WW, Fries SE Periodontal probe use in general practice in Florida. J Am Dent Assoc 1989;119:147-150 61. Johnson, W.N., Wilson, J.R. Application of the ultrasonicâ&#x20AC;&#x2122; dental unit to scaling procedures. J. Perlodont.Oct 1957;28:264.

62. Ellman, I.A. Safe, high-speed periodontal instrument. D. Survey. June 1960;36:759.

63. Zander, H.A., Kohl, J.T., Keller, Howard. New tool for dental prophylaxis. JADA. Nov 1961;63:636.

64. Barnes, J.E., Schaffer, E.M. Subgingival root planing: a comparison using files, hoes and curettes. J. Periodont.Sept 1960;31:300.

65. Moskow, B.S. Cemental response to ultrasonic and hand instrumentation. (Abstr.). (others)IADR. 1963;41:117.

66. Biorn, Hilding, Lindhe, Jan. Influence of periodontal instruments on the tooth surface. A methodological study. Odont. Revy. 1962;13:355.

67. Allen, E.F., Rhoads, R.H. Effects of high speed periodontal instruments on tooth surface. J. Periodont.July 1963;34:352 68. Ellman, I.A. Rotary ultrasonics for preventive periodontics. D. Digest. Aug 1963;69:356.

69. Consensus Report Discussion Section 11, Proceedings of the World Workshop in Clinical Periodontics.

1989;11:13â&#x20AC;&#x201C;20.

248

KRESHNIK ÇOTA

70. Breininger, DR, O'Leary, TJ, Blumenshine, RV. Comparative effectiveness of ultrasonic and hand scaling for the removal of sub-gingival plaque and calculus. J Periodontol. 1987;58:9–18.

71. Stendhe, FW, Schaffer, EM. A comparison of ultrasonic and hand instrument. J Periodontol. 1961;32:312–314.

72. Lindhe, J, Nyman, S. The effect of plaque control and surgical pocket elimination on the establishment and maintenance of periodontal health: a longitudinal study of periodontal therapy in cases of advanced disease. J ClinPeriodontol. 1975;2:67–79.

73. Ultrasonic Periodontal Debridement: Theory and Technique by Marie D. George and Timothy G. Donley 74. Cobb CM, Carrara A, El-Annan E, et al . Periodontal referral patterns, 1980 versus 2000: A preliminary study. J Periodontol 2003:74:1470-1474.

75. Chicago: The American Academy of Periodontology; 1989. The American Academy of Periodontology.

Proceedings of the World Workshop in Clinical Periodontics; pp. I/23–4.

76. Dragoo, MR. A clinical evaluation of hand and ultrasonic instruments on subgingivaldébridement: Part 1, with unmodified and modified ultrasonic inserts. Int J Periodontics Restorative Dent. 1992;12:310–323.

77. Proceedings of the 1996 World Workshop in Periodontics. Lansdowne, Va., July 13–17, 1996. Ann Periodontol. 1996;1:443–706.

249

Dentistria Klinike

78. Gunsolley, JC, Zambon, JJ, Mellot, CA, Brooks, CN, Kaugars, CC. Maintenance therapy in young adults with severe generalized periodontitis. J Periodontol.

1994;65:274–279.

79. American Academy of Periodontology. Parameter on aggressive periodontitis. J Periodontol. 2000;71:767–9 80. Early-onset periodontitis: genetic, host response and microbiological factors in the understanding of the pathogenesis, diagnosis and treatment of disease. J Periodontol. 1996;67:279–366.

81. Haubek, D, Ennibi, O-K, Poulsen, K, Væth, M, Poulsen, S, and Kilian, M. Risk of aggressive periodontitis in adolescent carriers of the JP2 clone of Aggregatibacter (Actinobacillus) actinomycetemcomitans in Morocco: a prospective longitudinal cohort study. Lancet. 2008; 371: 237–242 82. Cortelli, JR, Cortelli, SC, Jordan, S, Haraszthy, VI, and Zambon, JJ. Prevalence of periodontal pathogens in Brazilians with aggressive or chronic periodontitis. J ClinPeriodontol. 2005; 32: 860–866 83. Fine, DH, Markowitz, K, Furgang, D et al.

Aggregatibacteractinomycetemcomitans and its relationship to initiation of localized aggressive periodontitis: a longitudinal cohort study of initially healthy adolescents. J ClinMicrobiol. 2007; 45: 3859– 3869 84. American Academy of Periodontology, “Parameter on aggressive periodontitis,” Journal of Periodontology, vol. 71, no. 5, pp. 867–869, 2000.

250

KRESHNIK ÇOTA

85. E. Guzeldemir and H. U. Toygar, “From alveolar diffuse atrophy to aggressive periodontitis: a brief history,” Journal of the History of Dentistry, vol. 54, no. 3, pp. 96– 99, 2006 86. Ohta, H., Miyagi, A., Kato, K. et al, The relationships between leukotoxin production, growth rate and the bicarbonate concentration in a toxin-productionvariable strain ofActinobacillusactinomycetemcomitans.

Microbiol. 1996;142:963–970.

87. Chen, Z., Casiano, C.A., Fletcher, H.M. Protease-active extracellular protein preparations from Porphyromonasgingivalis W83 induce N-cadherin proteolysis, loss of cell adhesion, and apoptosis in human epithelial cells. J Periodontol. 2001;72:641–650.

88. Zambon, J.J. Actinobacillusactinomycetemcomitans in adult periodontitis. J Periodontol. 1994;65:892–893.

89. Zambon, J.J. Actinobacillusactinomycetemcomitans in human periodontal disease. J ClinPeriodontol.

1985;12:1–20.

90. Li, Y., Xu, L., Hasturk, H. et al, Localized aggressive periodontitis is linked to human chromosome 1q25.

Hum Genet. 2004;114:291–297 91. 2.Andreasen, J.O., Andreasen, F.M. Textbook and Color Atlas of traumatic Injuries to the Teeth. 4th ed. Odder, Denmark: Wiley-Blackwell; 2007.

92. 3.Andreasen, J., Bakland, LK. Flores, MT. Traumatic Dental Injuries: A Manual. 3rd ed. Wiley Publishers;

251

Dentistria Klinike

93. Andreasen JO, Jensen L, Ahrensburg SS. Relationship between calcium hydroxide pH levels in the root canals and periodontal healing after replantation of avulsed teeth. Endodontic Topics 2006; 14: 93-101.

94. 34. Andreasen JO, Borum MK, Andreasen FM. Progression of root resorption after replantation of 400 avulsed human incisors. In: Davidovitch Z ed. The Biological Mechanisms of Tooth Eruption, Resorption and Replacement by Implants. Boston, MA: Harvard Society for the Advancement of Orthodontics, 1994: 577–582.

95. Andreasen JO, Borum MK, Loft Jacobsen H, Ahrensburg SS, Andreasen FM. Replantation of 400 traumatically avulsed permanent incisors V – Preinjury and injury factors related to progression of root resorption. Dent Traumatol 2009; 25. In preparation.

96. Kling M, Cvek M, Mejare I. Rate and predictability of pulp revascularization in therapeuticicallyreimplanted permanent incisors. Endod Dent Traumatol 1986; 2: 83–89.

97. Ebeseleder KA, Friehs S, Ruda C, Pertl C, Glockner K, Hulla H. A study of replanted permanent teeth in different age groups. Endod Dent Traumatol 1998; 14: 274-278.

98. Kinirons MJ, Boyd DH, Gregg TA. Inflammatory and replacement resorption in reimplanted permanent incisors teeth: a study of the characteristics of 84 teeth.

Endod Dent Traumatol 1999; 15: 269–272.

252

KRESHNIK ÇOTA

99. Boyd DH, Kinirons MJ, Gregg TA. A prospective study of factors affecting survival of replanted permanent incisors in children. Int J Paediatric Dent 2000; 10: 200– 205.

100. Kinirons MJ et al. Variations in the presenting and treatment features in reimplantated permanent incisors in children and their effect on the prevalence of root resorption. Br Dent J 2000; 189: 263–266.

101. Yanpiset K, Trope M. Pulp revascularization of replanted immature dog teeth after different treatment methods. Endod Dent Traumatol 2000; 16: 211-217.

102. Donaldson M, Kinirons MJ. Factors affecting the time of onset of resorption in avulsed and replanted incisors teeth in children. Dent Traumatol 2001; 17: 201-205.

103. Bryson EC, Levin L, Banchs F, Abbott PV, Trope M. Effect of immediate intracanal placement of Ledermix Paste® on healing of replanted dog teeth after extended dry times. Dent Traumatol 2002; 18: 316-321.

104. Wong KS, Sae-Lim V. The effect of intracanalLedermix on root resorption of delayed-replanted monkey teeth.

Dent Traumatol 2002; 18: 309-315.

105. Ritter AL, Ritter AV et al. Pulp revascularization of replanted immature dog teeth after treatment with minocycline and doxycycline assessed by laser Doppler flowmetry, radiography, and histology. Dent Traumatol 2004; 20: 75-84.

106. Chen H et al. The effect of intracanal anti-inflammatory medicaments on external root resorption of replanted dog 253

Dentistria Klinike

teeth after extended extra-oral dry time. Dent Traumatol 2008; 24: 74-78.

107. Chung et al. Outcomes of autotransplanted teeth with complete root formation: a systematic review and metaanalysis. J ClinPeriodontol. 2014 Apr;41(4):412-23.

108. Gupta A, Bhat M, Mohammed T, Bansal N, Gupta G. Ergonomics in Dentistry. Int J ClinPediatr Dent 2014;7(1):30-34 109. Department of Children and Social Dentistry at Araรงatuba Dental School - UnivEstadualPaulista - UNESP, SP, Brazil.

110. Reinforced Periodontal Instrumentation and Ergonomics for the Dental Care Provider by Diane Millar 111. Ergonomic risk factors associated with clinical dentistry. J Calif Dent Assoc. 2002 Feb;30(2):139-48.

Rucker LM1, Sunell S. 112. Americal Dental Association infopak. Ergonomics for Dental Students. ADA infopak 2008;1-4. Dougherty M. Feelbased design: A reason to endorse ergonomic standards. J Colo Dental Assoc 1999;78(4):22-25.

113.Diaz-Caballero AJ et al. Ergonomic factors that cause the presence of pain muscle in students of dentistry. Med Oral Patol Oral Cir Bucal. 2010 Nov 1;15 (6):e906-11.

114.Periodontal Manifestations of Local and Systemic Diseases by George Laskaris and Crispian Scully 115. Periodontal Instrumentation (2nd Edition) by Anna Matsuishi Pattison RDH MS and Gordon L. Pattison DDS

254

KRESHNIK Ă&#x2021;OTA

Rreth Autorit Dr. Kreshnik Cota, Stomatolog, ka studiuar deri ne 2006 ne Itali,

ku

eshte

specializuar

dhe

vazhdoi

praktiken

stomatologjike deri ne vitin 2012. Aktualisht punon ne Tirane dhe eshte pedagog jashtem ne Fakultetin te Mjeksise Dentare ne Tirane, (2014-2015) Pas manualeve: Ergonomia Dentare dhe Paraodontopatite Agresive, publikon librin: Dentistria Klinike

255

Dentistria Klinike