Branko ]opi}: PIJETAO I MA^AK Branko]opi}: JE@EVA KU]ICA
ORLOVI RANO LETE
Arsen Dikli}: PLAVI KIT Brana Cvetkovi}: ZUNZARINA PALATA Dobrica Eri}: VELIKA PESMA O JEDNOM MALOM JAGWETU Brana Cvetkovi}: PRI^A O VAQU[KU Du{an Radovi}: ZAMISLITE Brana Crn~evi}: QUTITO ME^E Branko ]opi}: MJESEC I WEGOVA BAKA
^itawe kwiga iz na{e biblioteke Pustolovine mo`e da bude prava pustolovina.
Za{to? Zato {to su to najlep{a kwi`evna dela. Zato {to se u wima putuje kroz vreme i razne krajeve.
SRPSKE NARODNE BAJKE SRPSKE NARODNE PRIPOVETKE u pripremi SRPSKE JUNA^KE PESME
Zato {to se susre}u zanimqive li~nosti i doga|aji. Zato {to se slikovito upoznaje kultura i mudrost naroda.
Branko ]opi}
Branislav Nu{i}: HAJDUCI
Zato {to se u wima otkriva lepota i bogatstvo jezika. Zato {to se zaviruje u `ivot i radionicu pisca.
Branislav Nu{i}: AUTOBIOGRAFIJA
Zato {to se tu naziru i novi pustolovni putevi.
Branko ]opi}: ORLOVI RANO LETE u pripremi Stevan Sremac: ZONA ZAMFIROVA
Branko ]opi} (1915–1984)
ORLOVI ORLOVI RANO RANO LETE LETE
Veliki pesnik i pisac poznatih kwiga: Pri~e ispod zmajevih krila, Do`ivqaji ma~ka To{e, Magare}e godine, ^arobna {uma i dr. Uzbudqivo detiwstvo proveo je u Ha{anima u Bosni, o ~emu pri~a u ovoj kwizi.
Branko ]opi}
Du{an Pavli} Ro|en u Sremskoj Mitrovici i zavr{io Fakultet primewenih umetnosti u Beogradu. Voli da ilustruje kwige Branka ]opi}a, jer se tada ose}a kao da crta svoje detiwstvo.
Slavica Markovi} i Simeon Marinkovi} Urednici u Kreativnom centru. Prikupqali su dokumenta i pisali tekstove na marginama i u Pustolovnom dodatku. Sawaju da urede ~itavu biblioteku ovako lepih kwiga.
Mirjana @ivkovi}
Stevan Sremac: POP ]IRA I POP SPIRA www.kreativnicentar.rs
Ro|ena u Rumi i zavr{ila Fakultet primewenih umetnosti u Beogradu. S qubavqu se bavila unutra{wim izgledom ove kwige.
orlovi rano lete dodatak:dodatakOK.qxd 5.2.2010 9:35 Page 238 238
Biblioteka PUSTOLOVINE Branko ]opi}: Orlovi rano lete drugo izdawe Priredili Simeon Marinkovi} i Slavica Markovi} Ilustrovao Du{an Pavli} Korektor, lektor i redaktor obja{wewa mawe poznatih re~i Violeta Babi} Dizajn i prelom teksta Mirjana @ivkovi} Dizajn korice Du{an Pavli} Izdaje Kreativni centar, Beograd, Gradi{tanska 8 tel. 011/38 20 483, 38 20 464, faks 011/24 40 659, Glavni i odgovorni urednik Dr Simeon Marinkovi} Za izdava~a Qiqana Marinkovi}, direktor [tampa Grafiprof, Beograd, Crnotravska b. b. Tira` 2.000
Copyright © Kreativni centar 2007
CIP - Katalogizacija u publikaciji Narodna biblioteka Srbije, Beograd 821.163.41-93-31 ]OPI], Branko Orlovi rano lete / ²Branko ]opi} ; priredili Simeon Marinkovi} i Slavica Markovi} ; ilustrovao Du{an Pavli}³. - 2. izd. - Beograd : Kreativni centar, 2007 (Beograd : Grafiprof). - 235 str. : ilustr. ; 24 cm. - (Biblioteka Pustolovine / ²Kreativni centar³) Podatak o autoru preuzet iz kolofona. Tira` 2.000. - Zanimqivo kazivawe Branka ]opi}a: str. 219-233. - Gde se mo`e saznati ne{to vi{e o `ivotu i delu Branka ]opi}a: str. 231. ISBN 978-86-7781-194-5 COBISS.SR-ID 136734476
e-mail: info@kreativnicentar.co.yu
CMYK
ORLOVI RANO LETE
2003
CMYK
CMYK
PRVI DIO
CMYK
D … Iz qeskara, umjesto ptice, ispade dugonog bos dje~ak… D
CMYK
I
F qeskar ‡ leskova {umica (leska je grm ~iji je plod le{nik).
z gusta qeskara, na ivici Prokina gaja, javi se glas kukavice: — Ku-ku! Ku-ku! Iz tajanstvena sumraka bukove {ume, iz daqine odazvao joj se sli~an glas: — Ku-ku! Ku-ku! Ovaj naizgled obi~an „razgovor” kukavica ne bi prevario nekog pa`qivog slu{aoca. Glas ovih „kukavica” bio je istina melodi~an, iako malo tvrd i previ{e glasan, ali otkud sad, pod samu jesen, da se kukavice toliko razvi~u?! One se najvi{e ~uju s proqe}a, kad se javqa prvi list, ali sad! Ehe, bi}e to ne{to drugo. I zaista, iz qeskara, umjesto ptice, ispade dugonog bos dje~ak i trkom jurnu u sjenovitu dubinu staroga gaja izme|u golih i pravih bukovih stabala. Kud li to dje~ak otr~a, na ~iji znak? Prokin gaj, zapu{tena, gusta i prili~no velika {uma na sat hoda udaqen od podno`ja planine, bio je oduvijek, ~ak i za starije qude, pomalo stra{no i tajanstveno mjesto. Babe su {aputale da je uklet i da nije dobro no}u kraj wega prolaziti. Za~as te, ka`e, mo`e {~epati ledena ruka nepoznata ~udovi{ta i povu}i za sobom pod za{aptane svodove bukovih kro{awa. A {ta }e daqe biti — brr! — stra{no je i pomisliti. Tako, ve~erom pored ogwi{ta, kazuje baka zablenutom unuku, a dje~ak samo {iri o~i i od ma~ka u }o{ku ~ini mu se da je neznana ogromna zvijer s vatrenim o~urdama. Jo{ u bosanskohercegova~kom ustanku, 1875, u tome gaju opkoqen je i poginuo od begova ~uveni hajduk Jovan~e. Borio se dva dana pucaju}i iz crne ugqarske kolibe,
I
Orlovi rano lete
BIBLIOTEKA PUSTOLOVINE
F gaj je {umica, {umarak. F uklet ovde zna~i: nad kojim je izre~eno prokletstvo, ba~ena kletva, koji donosi nesre}u. F bosanskohercegova~ki ustanak (1875) ‡ ustanak porobqenog srpskog naroda protiv turskih vlasti u Bosni i Hercegovini. F
beg je muslimanski plemi}, veliki posednik u turskom carstvu.
F hajduk ‡ odmetnik od turske vlasti i ~lan jedne od dru`ina koje su {titile narod bore}i se protiv turskog nasiqa.
5
CMYK
F kru{ka divqaka je samonikla kru{ka. F hladovati zna~i: sedeti, odmarati se u hladovini.
F
~obanin ili pastir je onaj koji ~uva stoku na pa{i.
F naheren zna~i: nakrivqen, kriv, nagnut. F tobxija ‡ vojnik koji je obu~en da rukuje topom, artiqerac.
F
toke su metalne plo~e koje su se nosile na grudima kao ukras, a nekada i radi za{tite qudi u bitkama.
6
a onda je, ka`u, ~ak od Biha}a dovu~en top i koliba poru{ena, a hajduk ubijen. Sahrawen je na samoj ivici gaja. Kraj wegova groba, pod kru{kom divqakom, za vreme qetnih dana hladuju ~obani. Okupe se oko kamene nadgrobne plo~e bez natpisa, naherene i obrasle mahovinom, pri~aju i smiju se, a kad u {irokim bukvama za{umi vjetar, dje~acima se ~ini da se to doqe u gaju jo{ uvijek nastavqa davno minula bitka izme|u silnih begova i mrka hajduka. — Predaj se, Jovan~e! — je~i sa svih strana. — Ne predajem se! — tvrdo vra}a nevidqiv hajduk. [}u}ureni u sjeni, puni ~udne treme, dje~aci o~ekuju kad }e da grune garav top, ali sve je uokolo tiho, nad gajem se smje{ka zlatno qeto, a pucaw nikako da se ~uje. Davno je nestalo i topova i tobxija i malog Jovan~eta sa srebrnim tokama. Poneko ~oban~e tako i zaspi s glavom uz kamenu plo~u, sawa ~udne snove, a kad se od straha prene, dugo trqa o~i buqe}i u ovce, miluje topao kamen i {apu}e: — Gdje si, Jovan~e, sad si bio tu! Tako si mi ne{to qepo pri~ao, a ja zaboravio. Za qetnih no}i hu~u po gaju avetiwske sove, javqa se }uk, a truo paw tiwa zelenkastim sjajem i pla{i osamqena putnika: — ^ekaj samo, sad }u da te zgrabim! Zimi su sve staze i putevi oko gaja i{arani ze~jim i vu~jim tragovima. S wima se ukr{ta trag lisice, a ponekad i zlo}ude divqe sviwe koja se spusti s bliske planine. Kroz jarugu, duboko u gaju, mrmori uzan poto~i} pun trula li{}a i brzo se gubi u tijesnu kamenitu ponoru. Nema te babe u selu koja bi se usudila nadviriti nad to mjesto. A i kako bi imala hrabrosti, kad se tu, ka`u, krije stra{no ~udovi{te drekavac, koje za ki{ovitih no}i prodornom drekom ispuwava ~itav kraj. Pa ipak, ipak… ~im je iz gaja ~uo glas kukavice, dje~ak je glava~ke jurnuo u {umu. Kako se samo ne boji i ko li ga to zove? Duge noge brzo su donijele dje~aka do jedne mawe zaravni usred gaja. Li~ila je na dno kakve plitke ~inije ili tepsije u kojoj se peku pite. Kad se spustite na to poqan~e, ve} ste zakloweni od sva~ijeg pogleda.
BIBLIOTEKA PUSTOLOVINE
Orlovi rano lete
CMYK
F avetiwski zna~i: sablasno, jezivo.
— Ku-ku! — opet se tiho oglasi dje~ak. — Ku-ku! — za~u se odgovor, ali odnekle odozgo, kao s neba, i istog trenutka niz glatko stablo vitke bukve na ivici zaravanka spuznu isti jedan takav dje~ak. — Oho, majstorski se spu{ta{ — pohvali ga dje~ak do{qak. — Od tebe sam nau~io, Stri~e — nasmija se putnik s bukve. — Eh, jo{ samo da imam tako duga~ke noge i ruke kao ti, pa da mogu obuhvatiti svako stablo. Dje~aci se spusti{e na malu zaravan i sjedo{e pod prastaru debelu bukvu koja je rasla u sredini i svojom {irokom kro{wom natkriqavala skoro ~itav poqanak. — Kako je danas bilo u {koli, Stri~e? — Uf, Jovan~e, ne pitaj! I ja sam dobio paprene {ibe — huknu Stric i pokaza dlanove. — Evo, pogledaj. — A zbog ~ega je tebe? — Zbog Dunava, |avo ga odnio i Dunav! Kazao sam da se Dunav uliva u Jadransko more, a kad u~iteq sko~i: „Evo ti, veli, Jadranskog mora, ispru`i dobro dlan!” Opali mi dvije vru}e, pa }e opet: „Deder sad, gdje se uliva Dunav?” — A {ta ti? — A ja: ne uliva se, ka`em, nigdje. „Kako nigdje?” — izbe~i se on. — Lijepo, velim, ponire pod zemqu kao onaj poto~i} u Prokinom gaju. — Uhu, brate moj, ti si zagrdio! Kakva ponornica! U Crno more, bolan. — E, sad }u i ja zapamtiti da je Crno, jer mi je danas propisno zacrnilo. I Dunav mi je crn, a u~iteq jo{ najcrwi. Sad vidim da ti ima{ pravo {to se krije{ od {kole. Evo i mene u tvoju dru`inu, a bi}e ih jo{, sve po izboru junaci. — Zbiqa? — Pa da. Zbog samog Dunava bi}e ih najmawe pet, a kad tek uzme{ istoriju — iha! — na samom Kosovu izginu}e ~etvrtina razreda. — Pa ra~un! — podsjeti ga Jovan~e. — Iha, nek |avo izra~una koliko }e tu stradati. — A kad po~ne da ispituje prirodopis? — Onda }e biti takvih batina da }e pola klisnuti u prirodu, to jest u {umu. ^itavu }emo ~etu stvoriti ovdje u Prokinu gaju. Jovan~e se zamisli. — E, ne}emo primati sve bjegunce iz {kole, samo one najsigurnije, one koji ne}e nikom odati gdje nam se nalazi ~eta.
Orlovi rano lete
BIBLIOTEKA PUSTOLOVINE
F }uk je vrsta no}ne ptice grabqivice iz porodice sova. F drekavac je, po narodnom verovawu, sli~an vampiru. Telo mu je {areno, duga~ko i tanko kao vreteno, a glava nesrazmerno velika. Privi|a se no}u, obi~no u obliku neke `ivotiwe. Pojavquje se na grobqu, u potocima, selu i dre~i raznim glasovima: kao jarac (koza), mau~e kao ma~ka, kre{ti kao ptica i sl.
F zaravanak ‡ mala ravna povr{ina na uzvi{ewu.
F tepsija je plitka i okrugla posuda od metala, koja slu`i za pe~ewe pita, kola~a i dr.
7
Branko ]opi}: PIJETAO I MA^AK Branko]opi}: JE@EVA KU]ICA
ORLOVI RANO LETE
Arsen Dikli}: PLAVI KIT Brana Cvetkovi}: ZUNZARINA PALATA Dobrica Eri}: VELIKA PESMA O JEDNOM MALOM JAGWETU Brana Cvetkovi}: PRI^A O VAQU[KU Du{an Radovi}: ZAMISLITE Brana Crn~evi}: QUTITO ME^E Branko ]opi}: MJESEC I WEGOVA BAKA
^itawe kwiga iz na{e biblioteke Pustolovine mo`e da bude prava pustolovina.
Za{to? Zato {to su to najlep{a kwi`evna dela. Zato {to se u wima putuje kroz vreme i razne krajeve.
SRPSKE NARODNE BAJKE SRPSKE NARODNE PRIPOVETKE u pripremi SRPSKE JUNA^KE PESME
Zato {to se susre}u zanimqive li~nosti i doga|aji. Zato {to se slikovito upoznaje kultura i mudrost naroda.
Branko ]opi}
Branislav Nu{i}: HAJDUCI
Zato {to se u wima otkriva lepota i bogatstvo jezika. Zato {to se zaviruje u `ivot i radionicu pisca.
Branislav Nu{i}: AUTOBIOGRAFIJA
Zato {to se tu naziru i novi pustolovni putevi.
Branko ]opi}: ORLOVI RANO LETE u pripremi Stevan Sremac: ZONA ZAMFIROVA
Branko ]opi} (1915–1984)
ORLOVI ORLOVI RANO RANO LETE LETE
Veliki pesnik i pisac poznatih kwiga: Pri~e ispod zmajevih krila, Do`ivqaji ma~ka To{e, Magare}e godine, ^arobna {uma i dr. Uzbudqivo detiwstvo proveo je u Ha{anima u Bosni, o ~emu pri~a u ovoj kwizi.
Branko ]opi}
Du{an Pavli} Ro|en u Sremskoj Mitrovici i zavr{io Fakultet primewenih umetnosti u Beogradu. Voli da ilustruje kwige Branka ]opi}a, jer se tada ose}a kao da crta svoje detiwstvo.
Slavica Markovi} i Simeon Marinkovi} Urednici u Kreativnom centru. Prikupqali su dokumenta i pisali tekstove na marginama i u Pustolovnom dodatku. Sawaju da urede ~itavu biblioteku ovako lepih kwiga.
Mirjana @ivkovi}
Stevan Sremac: POP ]IRA I POP SPIRA www.kreativnicentar.rs
Ro|ena u Rumi i zavr{ila Fakultet primewenih umetnosti u Beogradu. S qubavqu se bavila unutra{wim izgledom ove kwige.