Nú
FROZEN
Scheveningen
DIT ZEGT HET PUBLIEK:
“Het verhaal is magisch, ontroerend, grappig en actueel”
DE MUSICAL
Vajèn van den Bosch (Elsa) en haar zus Venna
i Nienke Latten i (Anna) i en haar i zus Maartje i “Ik wil haar graag trots maken”
Erik
Frozen met echte mensen
Een zusje, dat heeft er voor mij nooit in gezeten. Ik was ook tevreden met mijn jongere broer, een goeie speelgenoot die ik er fysiek toch onder kon houden. Maar een zusje leek me een sprookje. Gelukkig heb ik later met twee dochters het ‘zussenproces’ alsnog van dichtbij mee kunnen maken, zodat ik goed voorbereid aan de slag kon met de beroemdste zusjes ter wereld. Anna en Elsa, prinsessen van Arendelle en sinds 2013 vrouwelijke heldinnen op alle continenten!
“Met mijn twee dochters heb ik het zussenproces van dichtbij meegemaakt”
Begin vorig jaar kreeg ik het verzoek om de musical
Frozen van Jennifer Lee, de schrijfster die ook het filmverhaal schiep, te vertalen in het Nederlands. De druk van massa’s ijs, sneeuw en wereldroem was groot, maar toen ik het spektakel eenmaal in Londen had bijgewoond, was ik meteen genezen van het misverstand dat het om een kinderfeestje zou gaan, vooral voor meisjes. Het trof mij dat het verhaal een heel andere lading kreeg nu Elsa en Anna gespeeld werden door echte vrouwen, die zingen, dansen en acteren op wereldniveau. De sneeuwpop annex antiheld Olaf, de sterke mannen Hans en Kristoff die
Erik van Muiswinkel is cabaretier, acteur en schrijver. Hij schreef onder meer liedjes, theaterstukken en musicals én hij vertaalde de musical Frozen
dingen naar de prinsessenhanden, de wereldhits Laat het los en Voor het eerst na al die jaren en de noorderlicht-vibe die het hele stuk magisch onderstreept: alles staat in dienst van de band die de twee zussen in de loop van hun leven hebben opgebouwd. Die doet het hem, en die inspireert miljoenen fans.
Zonder al te veel te verklappen, wil ik wel kwijt dat de opening van de voorstelling, een tien minuten lang gezongen zussenkeet-feestje van twee getalenteerde meiden die de springerige kleine Anna en de gereserveerde kleine Elsa spelen, het onverwoestbare fundament legt onder alle emoties die daarna worden ontketend.
Zelfs bij Disney zullen ze zich afgevraagd hebben waarom, van alle briljante verhalen vanaf Sneeuwwitje, juist dit verhaal de wereld zo grondig veroverde. Ik weet het ook niet zeker. Maar zusterliefde blijkt een natuurkracht die alles overwint.
Jou verliezen, niet te doen Jou verliezen, als toen… Zelfs bij het vertalen hield ik het niet droog.
Deze special staat helemaal in het teken van Frozen en het centrale thema van de musical: de bijzondere band tussen zussen.
IJSKOUDE
Van de kristallen op Elsa’s jurk tot negentig kilo sneeuw, alle ins en outs om je vrienden, familie of collega’s mee te verrassen. Of om zelf van te smelten.
12
Laat het los, Voor het eerst na al die jaren en Zullen we een sneeuwpop maken? zijn aangevuld met twaalf nieuwe nummers. Onder andere het liedje Monster. De teksten zijn vertaald door cabaretier en schrijver Erik van Muiswinkel.
OLAF & SVEN
Sneeuwpop Olaf en rendier Sven zijn ontworpen door Michael Curry. Hij heeft ook de poppen voor de musical The lion king gemaakt.
300
DE CASTLEDEN VAN FROZEN DRAGEN BIJNA DRIEHONDERD KOSTUUMS. IN ÉÉN VOORSTELLING!
Spektakel ÓVERAL WAAR JE KIJKT
kristallen & stenen
Waar? Op de jurk van Elsa die ze draagt tijdens Laat het los. De jurk is handgemaakt en -geborduurd en weegt maar liefst tien kilo. Een hele work-out dus voor Vajèn van den Bosch, die de rol van Elsa vertolkt.
Bijna alle delen van het decor worden gebruikt als projectiescherm tijdens de voorstelling, zelfs de vloer. Je komt ogen tekort.
I HEUSE MIST? KLOPT.
Om het koninkrijk
Arendelle met mystieke mist te bedekken wordt in totaal achthonderd liter grondmistnevel gebruikt.
90 kilo sneeuw & confetti
Om het toneel om te toveren tot een echt ijslandschap wordt in totaal negentig kilo sneeuw en confetti gebruikt. Let it snow!
Awards waren er ook voor de musical Frozen
In de Verenigde Staten, maar ook daarbuiten: de musical is een enorm succes op de internationale podia. Op Broadway was het de snelst verkopende show. Ook op West End in Londen trok de musical miljoenen bezoekers. Hetzelfde geldt voor Duitsland, Australië en de andere landen waar de musical te zien was.
VAJÈN EN VENNA VAN DEN BOSCH
“NIEMAND KAN OOIT OP HAAR PLEK KOMEN”
Zussen Vajèn (26) en Venna (22) van den Bosch herkennen zich in Frozens Anna en Elsa. Ze voelen zich veilig bij elkaar en praten over alles. “Een zus is gewoon een zekerheid, een vriendin is een keuze.”
In het Brabantse Oijen schoof de kleine Venna lang geleden een briefje onder de deur van haar grote zus Vajèn. “Waarom moet jij altijd huiswerk maken? Nu kun je nooit meer met me spelen. Ik mis je zo.” De zussen lachen nu om het verhaal. Grappig, want ook in Frozen zit een scène waarop de kleine Anna op de deur van Elsa klopt waarom ze niet met haar wil spelen. “Ik heb het briefje nog steeds,” vertelt Vajèn. “Ik zat toen net op de middelbare school, Venna had nog geen huiswerk. Op die leeftijd is drieënhalf jaar leeftijdsverschil veel. Maar nu zitten we in dezelfde fase. We delen meer. We hebben het nu over de liefde, onze dromen, ambities, onze verschillende karaktereigenschappen.”
Venna: “Ik vind het moeilijker om me te uiten dan jij. Nu leer ik dat het juist goed is om gevoelens uit te spreken. Ik had laatst een lastig gesprek met een vriendin. Dan vraag ik Vajèn wat ik hiermee moet en of zij er ervaring mee heeft.” Vajèn, tegen Venna: “Ik ben een enorme controlfreak, raak sneller in paniek. Bij jou voel ik meer rust, meer go with the flow. Je kunt dingen beter relativeren en bespreekbaar maken.”
Het blijkt al snel hun dynamiek: Vajèn zegt wat ze denkt en voelt, Venna luistert en duidt. Als Vajèn
zich hardop afvraagt of ze vroeger als zus niet tekortschoot toen ze meer tijd besteedde aan haar eerste vriendje, legt Venna de situatie klip en klaar voor haar uit. “Logisch toch? Je moet met jezelf bezig zijn om jezelf te kunnen ontwikkelen. Je kunt die twee dingen niet tegelijk doen. Anders was je niet waar je nu bent.” Vajèn blijft even stil. Dan: “Je hebt eigenlijk wel gelijk.” Hebben ze door dat ze elkaar steeds op deze manier aanvullen? Weer lachen. “Nu je het zegt!”
VAJÈN: “Bij jou voel ik meer rust, meer go with the flow”
Musicalleven
Bijzonder: in hun jonge jaren stonden beide zussen op het toneel: Vajèn in musicals als Mary Poppins, The sound of music en Joseph and the amazing technicolor dreamcoat. Venna in onder andere The sound of music en Annie. Toen alles in 2020 stil werd gelegd vanwege corona, besloot Venna de studie social work te gaan volgen. “Ik vond het musicalleven te spannend: de onzekerheid of je wel werk hebt. Social work heb ik altijd al mega-interessant gevonden.” Met een kleine huivering: “Als ik Vajèn nu
op het podium zie...”
Vajèn, lachend: “Dan zegt ze altijd: ‘Ik ben blij dat ik daar niet sta.’” Venna: “Vooral als ze Let it go gaat zingen. Dan voel je de spanning in de zaal. Je zal er maar staan, denk ik dan.” Ze slaat ineens haar handen voor haar gezicht. “Weet je wat ik laatst deed? Ik merkte dat ik in de zaal ineens met je meezong.” Vajèn proest het uit: “Hè? Dat heb je nog nooit gedaan!” Venna: “Ik schrok van mezelf, dat slaat toch nergens op?”
Altijd een lijntje
Ze zijn er snel over uit: ze hebben allebei iets van Anna en Elsa. “Ik voel me ook wel echt de grote zus,” denkt Vajèn hardop. “Ik herken dat verantwoordelijkheidsgevoel. Ik check steeds even bij Venna in, net ook, toen we in de make-up zaten. Via de spiegel kijk ik dan: vindt ze het wel leuk? Eigenlijk is er altijd een lijntje, ook als we elkaar een week niet hebben gesproken. Ze is mijn zus en mijn beste vriendin in één, niemand kan ooit op die plek komen. Dat voelt zo veilig.”
Venna: “Een zus is gewoon een zekerheid, een vriendin is een keuze.” Ze vallen even stil. “Zit ik het nu weer uit te leggen?”
Vajèn lacht. “Ja, leg jij anders weer even uit wat ik bedoel. Maar het is waar: dat is precies het verschil.”
VENNA:
“Laatst zong ik in de zaal ineens met je mee, ik schrok van mezelf”
Links Venna, rechts Vajèn
AVONDJE NAAR FROZEN
Een ijzig sprookje dat je hart verwarmt
Hoe Frozen wordt beleefd door het Nederlandse publiek?
Dat kun je maar op één manier uitvinden, door zelf te gaan! Tipje van de sluier: het is genieten, lachen én er zijn kippenvelmomentjes.
“Je weet gewoon van
tevoren
dat deze musical je gaat raken.” FOTOGRAFIE:
‘Groots’, belooft een bord aan het publiek bij de ingang van het AFAS Circustheater in Scheveningen. En ook: ‘spectaculair, magisch’. Er drommen kleine groepjes kletsende bezoekers voorbij: moeders en dochters, een vader en een zoon, vriendinnen. Sommige dragen winkeltasjes die verklappen dat de theatershow vanavond de memorabele afsluiter moet worden van een gezellig shopdagje. “Dit is ons eerste veertigersuitje,” zegt een vrouw te midden van drie andere vrouwen. Ze zijn allemaal in dezelfde maand jarig en besloten: dat gaan we vieren met Frozen. “We kennen de film niet goed, maar houden allemaal van musicals én van livemuziek.”
GOLF VAN OPWINDING
Het is op voorhand al druk bij de souvenirwinkel. Vooral knuffels van de pratende sneeuwpop Olaf vinden gretig aftrek. Voorbarig? “Nee hoor, ik weet zeker dat het goed wordt,” verklaart een vrouw van middelbare leeftijd. “Iedereen die ik erover spreek, zegt: ‘Olaf laat je smelten.’” Ze is hier met haar man, cadeautje voor zijn verjaardag, “maar vooral uit eigenbelang,” zegt ze met een knipoog.
Het typische theaterbelletje klinkt. Buiten vallen de mussen van het dak, maar binnen gaat de boel zo bevriezen. Op een positieve manier.
De eerste noten van het orkest, onder leiding van René op den Camp, krijgen de roezemoezende zaal in no time doodstil. En natuurlijk kleine Anna, met een lieflijk stemmetje, die begint met de veelzeggende vraag: “Zullen we een sneeuwpop maken?”
De muziek bezorgt de zaal kippenvel – “letterlijk frozen”, noemt Tony Passier (62) de show tijdens de pauze. Hij is hier met zijn dochter Frederique (28) en vrouw Mieke (64). “Je weet het,” zegt hij, “je wéét gewoon van tevoren dat deze musical je gaat raken.” Hij vond vooral Let it go, de afsluitende song van akte 1, “fantastisch”. En hij niet alleen. Bij het horen van de eerste noot gonsde er een golf van opwinding door het AFAS Circustheater. Mensen gingen letterlijk rechterop zitten, zo van: laat maar komen, dit spektakel. “Ik had niet verwacht dat ik echt emotioneel zou worden,” zegt Tony. “Dit verhaal heeft alles,” vult zijn vrouw aan. “Het heeft iets magisch, maar het is ook actueel, waardoor het realistisch voelt. Het gaat over thema’s als buitensluiten,
JOHAN PERSSON © DISNEY
zelfacceptatie, vooroordelen.”
Dochter Frederique: “Het is een modern verhaal.”
HARTENVEROVERAAR
In de eerste akte is de toon gezet, en die wordt de tweede akte voortgezet. De decors en visuals wisselen in snel tempo af – het publiek wordt zo moeiteloos meegenomen met Anna’s reis en Elsa’s worstelingen. Olaf maakt, dankzij poppenspeler Steven Roox, zijn knullige doch brutale reputatie helemaal waar. Als hij dreigt te smelten, valt aan de publiekelijke “aaaah” te horen hoeveel harten de pratende sneeuwpop heeft veroverd.
De muziek is filmisch, bombastisch en soms juist klein. Het spel is energiek, Anna ontwapenend, Elsa oogverblindend, de humor in de dialogen is gevat. Zo nu en dan klinkt een grinniksalvo uit het publiek, vooral bij de dubbelzinnige opmerkingen. “Grotemensengrapjes,” zo vat een bezoeker die naderhand samen, “dat maakt Disney-verhalen extra leuk voor volwassenen.” Dat wat op het podium gebeurt, met flikkerende kaarsen, glitterexplosies, kleursensaties, is enerzijds sprookjesachtig, maar anderzijds down to earth door scènes
“Je wéét gewoon van tevoren dat deze musical je gaat raken”
zoals die met prins Hans, die na een romantische dans Anna’s been optilt, maar te hoog, waarna Anna roept: “Au, au, au!”
IN HET VERHAAL
“Het ene moment zit je te lachen,” zegt Diane van der Plas (46) na de show. “En het andere moment zit je met een brok in je keel.” Ze is hier met haar zus Monique de Ruijter (54). “Het is ook leuk dat het om twee zussen gaat.” Of ze op Elsa en Anna lijken?
Monique lacht: “Qua haarkleuren wel, ik ben de blonde, ik ben Elsa, zij is Anna.” Diane: “Maar qua gedrag ben jij meer Anna. Jij bent drukker.” Monique knikt. Daarna, lachend: “Maar we kunnen helaas niet zo mooi zingen.”
“Die liedjes komen echt binnen,” vervolgt Monique. Diane: “Wauw. Elke keer als je denkt: het kan niet beter, wordt het toch beter.” Toegegeven: ze zijn geen diehard musicalmensen.
“Maar dit voelde niet als een musical. Het was meer een verhaal waar alles in zat. En waar je zelf dus óók in zit, voor je gevoel.” De zussen doen nog een drankje, kletsen wat na, en lopen dan langzaam richting de uitgang, langs het bord met ‘groots, spectaculair en magisch’ – een belofte die vanavond is waargemaakt.
Bezoekers Monique de Ruijter & Diane van der Plas
Bezoekers Tony, Mieke & dochter Frederique Passier
“TWEE WERELDEN KOMEN SAMEN”
Centraal in Frozen staat de band tussen de zussen Anna en Elsa. Herkenbaar voor zussen en Libelle-lezers Cathy (54) en Angela (52), al in hun jeugd waren de twee hechte maatjes. Later kwam er meer afstand, maar hun magische zussenband bleef sluimeren. ZUSSENKRACHT
Cathy: “Met mijn jongere zusje Angela had ik thuis altijd iemand om mee te spelen. We schommelden samen, bouwden hutten en als het slecht weer was, hadden we boven de hele zolder tot onze beschikking waar we met onze Barbies speelden en niemand ons kwam storen.”
Angela: “Op vakantie hadden we geen andere vriendinnen nodig. We sliepen samen in een klein tentje, dat was ons domein. We konden samen uren zwemmen, lezen en kletsen.
Zelfs in onze puberteit bleven we close. Cathy keek nooit neer op mij als kleiner zusje en onze vriendjes moesten onze hechte zussenband maar voor lief nemen.”
Cathy: “Ik weet nog dat ik zestien was en een maand naar Duitsland ging voor een uitwisselingsprogramma.
Ik miste Angela zo erg dat onze ouders haar daar ook naartoe hebben gebracht, zodat we de laatste twee weken daar samen konden zijn. Alles veranderde tussen ons toen Angela achttien werd en ging studeren. Ze had haar zinnen gezet op een studie bedrijfskunde en werd in Groningen ingeloot. Toen werd het stil in huis.
Zelf bleef ik in het dorp wonen en werken. Er was in die tijd nog geen mobiele telefoon en internet. ‘Even’ naar elkaar toe gaan duurde vier uur, dat deden we dus niet vaak. In het begin schreven we elkaar zelfs nog
brieven! Maar het dagelijks dingen delen, dat was wel voorbij.”
Nauwelijks raakvlakken
Angela: “Cathy had haar leven in het dorp. Ze werkte doordeweeks als schoonheidsspecialiste en in het weekend was ze druk met paarden en voetbal. Ik wilde juist weg van ons dorp, de wijde wereld in. Na mijn studie begon ik aan een internationale carrière bij verschillende multinationals. Ik heb in Parijs en San Francisco gewoond.”
Cathy: “Die komt niet meer terug, dacht ik. Vanaf dat moment had ik een zus op afstand. Enerzijds voelde dat leeg, maar die leegte vulde zich op met trots. Toen Angela nog op het vwo zat, ging ze naar de zomerschool om later bedrijfskunde aan de universiteit te kunnen studeren. Ze verlangde naar dit leven en heeft alles voor elkaar gekregen wat ze wilde, al moest ze er soms hemel en aarde voor bewegen. Als ze werd afgewezen voor een droombaan, gaf ze niet op en werd ze een paar jaar later alsnog aangenomen. Maar als zussen maakten we steeds minder samen mee, we hadden bijna geen raakvlakken meer.”
Krachten gebundeld
Angela: “Op mijn 34e kwam ik met mijn gezin terug naar Nederland. Cathy en ik hadden allebei jonge kinderen, we zaten in dezelfde levensfase en dat
was goed voor de band. We deden moeite om elkaar op te zoeken of samen op pad te gaan. Drie jaar geleden besloten we iets bijzonders te gaan doen. Wij, die als zussen zo verschillend zijn, hebben onze krachten gebundeld en zijn gaan samenwerken. Cathy is van huis uit schoonheidsspecialiste, ik weet alles over bedrijfsvoering en samen zijn we een duurzame huidverzorgingslijn begonnen. Twee werelden komen zo bij elkaar. ‘Wat als jullie ruzie krijgen,’ vroegen mensen in onze omgeving. Maar wij maken van ons hart geen moordkuil, we vertrouwen elkaar door en door en weten dat de ander er altijd voor ons is.”
Cathy: “Angela en ik versterken elkaar. We hebben het vertrouwen dat we er wel uitkomen als we moeilijke momenten meemaken, of dat nou privé is of werkgerelateerd. Onze zussenbasis is zo sterk en diep. Aan een half woord hebben we genoeg en geregeld hebben we samen de slappe lach. Bij elkaar kunnen we compleet onszelf zijn, ook als we eens boos of chagrijnig zijn. Er is niemand anders met wie ik dit avontuur zou zijn aangegaan dan mijn zus.”
Angela: “Cathy voelt voor mij als een warme steun in de rug. Nu besef ik dat ik dat een lange tijd in mijn leven heb moeten missen. We hebben elkaar echt moeten loslaten om uiteindelijk twee werelden op zo’n mooie manier samen te brengen.”
“Cathy had haar leven in het dorp, ik wilde juist de wijde wereld in”
Links Cathy, rechts Angela
MAARTJE:
“Toen ik haar voor het eerst in Frozen zag, voelde ik tranen opkomen”
Links Nienke, rechts Maartje
NIENKE LATTEN EN HAAR ZUS MAARTJE
“IK WIL JOU GEWOON TROTS MAKEN”
Ze leren van elkaars verschillen en lenen elkaars kleding. Nienke (28) en Maartje (27) Latten vullen elkaar naadloos aan, als echte zussen.
“Als ik Anna speel, denk ik aan haar.”
“Er zijn twee dingen die ik altijd van Maartje wil,” zegt Nienke met een veelbetekenende blik. Het gesprek loopt dan al ten einde, ze brengt het plots ter sprake. “Samen zingen, want Maartje heeft een heel mooie stem. En ik wil samen op de foto. Daarom geniet ik ook zo van deze dag, mét fotoshoot.” Maartje zucht. “Nienke is van de foto’s, ik denk al snel: moet dat nou? Ik ben meer van het moment heel bewust beleven.” Nienke lacht. “Maar uiteindelijk ben je er wel altijd heel blij mee!”
MENSEN OM JE HEEN
Het is typerend voor hun band, zo leggen ze het eerder in het gesprek uit. Maartje is de rationele van het stel en degene die het grote plaatje in het vizier houdt. Nienke is meer een gevoelsmens en houdt altijd haar blik op haar familie. Vasthouden én vastleggen dus, “want die foto’s zijn geluksmomenten voor later, als we er weer naar kijken.” Juist nu is dat belangrijk, want de zussen stappen voor dit interview even uit “een bubbel van verdriet”, zoals Nienke het noemt. Hun opa is net overleden, ze zijn al dagen samen met familie om van alles te regelen. Maartje: “Nienke belde net in de auto even met onze jongere broer Thijs: of hij mama wilde bellen om te vragen of hij met het
eten kon helpen. Zij is echt de verbinder van de familie: zij leert mij hoe ik aan een ander kan denken.”
Nienke: “En van jou leer ik dingen van een andere kant te bekijken. Vroeger vond ik dat weleens vervelend, als ik gewoon even wilde ventileren over iemand. Dan zei Maart: ‘maar hoe is het dan voor die ander?’ Ik vind Maartje heel wijs: ze werkt bij een uitgeverij, is heel erg met de maatschappij bezig en weet wat er allemaal gaande is. Als ik ga stemmen, vraag ik haar om advies. Ik ben meer van mijn eigen kringetje.”
Maartje: “Daar hebben we het wel over gehad: dan vond ik dat ze meer moest weten wat er in de wereld speelt. Maar Nienke legde uit dat ze het ook belangrijk vindt hoe het met onze familie gaat. Ik zie het daardoor op een andere manier: het is logisch om daarmee bezig te zijn, want je moet ook goed zijn voor de mensen om je heen.”
De verschillen zijn makkelijk te verklaren, legt Nienke uit. Hun ouders stimuleerden hen altijd hun passies te volgen, waardoor ze, ook broer Thijs, allemaal hun eigen pad hebben bewandeld. Maar zo verschillend als ze zijn, zo eensgezind komen ze voor de dag. Misschien komt dat dan weer door het minimale leeftijdsverschil:
hun ouders kregen de drie kinderen in drie jaar tijd. Ruzie hebben de zussen al jaren niet meer. Nienke: “Vroeger wel, als zij weer eens ongevraagd kleding van mij pakte. Nu vind ik het juist leuk als ze iets van me draagt.” Ze plukt voorzichtig aan de blouse van haar zus: kijk, ook uit haar kast geleend.
DROOM WAARGEMAAKT
Al pratende blijkt er nog een gelijkenis te zijn: die zussenband van Anna en Elsa raakt hen beiden diep. “Vroeger was ik heel zenuwachtig als Nienke op het podium stond, maar op een gegeven moment wist ik: dit kan ze, ze is professioneel. Vanaf dat moment kon ik met meer rust kijken en met trots natuurlijk. Maar toen ik haar voor het eerst in Frozen zag, was er weer die spanning. Ik voelde zelfs tranen opkomen. Ze wilde deze rol al zo lang, ze heeft echt haar droom waargemaakt.” Met een blik naar haar zus: “Maar het raakt me ook omdat ik weet dat je dan aan mij denkt.” Nienke knikt. “Ik denk altijd aan Maartje als ik Anna speel. Dat wordt nog sterker als ik weet dat ze in de zaal zit.” Ze lacht, kijkt naar haar zus. “Dan wil ik je gewoon trots maken.” Iets nuchterder: “Maar ik moet ook weer niet te veel aan haar denken. Dan schiet ik ook vol.”
