Polska Wieś nr 08/2014

NR 8 (98) sierpień 2014 r.

M I E S I Ę C Z N I K K R A J O W E J R A DY I Z B R O L N I C Z YC H Baza Ekspertów WPR

Czytaj na stronie 29

Dodatkowe środki na modernizację gospodarstw rolnych

Czytaj na stronie 30

Prezydent zawetował odralnianie gruntów

Czytaj na stronie 31

W obronie bazumownych użytkowników małych działek rolnych

Czytaj na stronie 32

Największa plenerowa wystawa rolnicza

Czytaj na stronie 32

Z prac sejmowej i senackiej Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Czytaj na stronie 33

Zasady realizacji programów polityki spójności

Czytaj na stronie 33

Promocja polskiego drobiu

Czytaj na stronie 34

Najważniejsze działania dla sektora mleczarskiego

Czytaj na stronie 34

KRUS nie dla każdego

Czytaj na stronie 35

Embargo na polskie produkty rolnicze W dniu 30 lipca 2014 r. na stronie rosyjskiej służby Rossielchodznadzor ukazał się komunikat, w którym strona rosyjska poinformowała o konieczności wprowadzenia od dnia 1 sierpnia 2014 roku tymczasowego ograniczenia importu owoców i warzyw do Federacji Rosyjskiej z Polski i importu polskich towarów przez kraje trzecie.

P

ierwszą ofiarą ograniczeń finansowo-gospodarczych Unii Europejskiej wobec Rosji stali się polscy producenci owoców i warzyw. Informacje o naruszeniach wymogów fitosanitarnych, które Federacja podaje w związku z wprowadzeniem tymczasowego embarga na polskie produkty roślinne, nie miały miejsca. Nieliczne przypadki zastrzeżeń były szczegółowo badane i wyjaśniane.

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi poinformowało, że Rosja, w sposób ogólny informowała głównie o uchybieniach w zakresie dokumentacji, ale nie zwracała Polsce zakwestionowanych dokumentów, dlatego minister Marek Sawicki jest przekonany, że embargo ma charakter represji politycznych na skutek ograniczeń wprowadzanych przez Unię Europejską wobec Rosji.

Kierunki eksportu polskiej żywności uległy przez ostatnie kilka lat mocnej dywersyfikacji. Dziś rynek rosyjski to niespełna 7 proc. wartości polskiego eksportu rol-

no–spożywczego. Działania promocyjne będą zintensyfikowane na rynkach azjatyckich, arabskich, a także amerykańskich.

Interwencja w KE 31 lipca 2014 r. minister rolnictwa i rozwoju wsi wysłał do komisarza ds. rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich Komisji Europejskiej Daciana Cioloşa list informujący o stratach, jakie mogą ponieść polscy producenci owoców i warzyw w związku z zapowiedzianym embargiem. Minister zwraca w nim uwagę, że polityczny charakter zastosowanych ograniczeń jest konsekwencją wprowadzonych przez Unię Europejską ograniczeń finansowo-gospodarczych wobec Rosji.

List zawiera wniosek o wdrożenie, w duchu solidarności europejskiej, odpowiednich i adekwatnych działań ograniczających negatywne skutki dla polskich producentów owoców i warzyw, nałożonych przez Federację Rosyjską sankcji. Problem może być rozwiązany na szczeblu Unii Europejskiej,

a nie przez polskiego ministra rolnictwa, dlatego minister Sawicki występuje do Komisji Europejskiej o rekompensaty finansowe za wycofane z rynku rosyjskiego polskie owoce i warzywa, w tym jabłka.

Działania samorządu rolniczego

W związku z kryzysem na Ukrainie Unia Europejska objęła Rosję punktowymi sankcjami gospodarczymi. Dyplomaci przyznali, że UE spodziewa się odpowiedzi Rosji na sankcje, które mogą okazać się bolesne przynajmniej dla niektórych państw członkowskich. Jak się okazuje, pierwszą ofiarą tych ograniczeń stali się polscy producenci owoców i warzyw.

Dlatego też, 1 sierpnia 2014 r.

Krajowa Rada Izb Rolniczych złożyła wniosek do Komisji Europejskiej o rekompensaty finansowe za wycofanie z rynku rosyjskiego polskich owoców i warzyw, w tym jabłek.

Tego samego dnia zarząd KRIR zwrócił się do Copa-Cogeca o wsparcie starań Polski o rekompensaty.

Również 1 sierpnia 2014 r. minister rolnictwa i rozwoju wsi spotkał się z dyrektorem generalnym Komisji Europejskiej w Dyrekcji Generalnej ds.

Rolnictwa i Rozwoju Obszarów

Wiejskich oraz przewodniczącym Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi Parlamentu Europejskiego. W trakcie spotkania omówiono sytuację polskiego rolnictwa w świetle rosyjskiego embarga, w tym szczególnie producentów owoców i warzyw. Analizowano możliwe sposoby przeciwdziałania skutkom nałożonego embarga.

Uczestnicy zobowiązali się do ścisłej współpracy w zakresie wymiany informacji w celu wypracowania najkorzystniejszych form rekompensaty za straty poniesione przez rolników. Uznano, że embargo ma charakter polityczny i dlatego straty, jakie poniosą polscy rolnicy muszą być rekompensowane ze środków unijnych, gdyż rosyjska decyzja o embargu jest odpowiedzią na restrykcje nałożone przez Unię Europejską na Rosję.

Listy do unijnych komisarzy

Minister rolnictwa i rozwoju wsi Marek Sawicki wystosował 4 sierpnia 2014 r. listy do komisarzy Unii Europejskiej w związku z wprowadzeniem przez Federację Rosyjską embarga na polskie owoce i warzywa. Pisma zostały skierowane do komisarza Komisji Europejskiej ds. zdrowia Tonio Borga, Komisarza Komisji Europejskiej ds. rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich Daciana Ciolosa oraz komisarza Komisji Europejskiej ds. handlu Karla De Gucht`a.

Minister Sawicki zwraca się w nich o spotkanie w możliwie najbliższym terminie. Podkreśla, że wprowadzone 1 sierpnia br. przez Federację Rosyjską embargo na niektóre produkty sektora owoców i warzyw z Polski jest decyzją polityczną, będącą retorsją na sankcje finansowo-gospodarcze wprowadzone przez Unię Europejską. Minister zwraca uwagę, że łączne straty dla polskiego sektora owoców i warzyw mogą wynieść w efekcie około 500 mln euro.

Minister rolnictwa i rozwoju wsi powołał także Grupę Zadaniową ds. łagodzenia skutków związanych z embargiem nałożonym na polskich producentów owoców i warzyw, której głównym celem będzie wsparcie kierownictwa resortu w działania mające na celu niwelowanie skutków

sierpień 2014 NR 8 wspomnianego embarga. W skład grupy minister powołał prezesa KRIR Wiktora Szmulewicza.

Apel KRIR do sieci handlowych

Zarząd KRIR zwrócił się 5 sierpnia 2014 r. do największych sieci handlowych działających w Polsce o zaopatrywanie się w owoce i warzywa u polskich producentów. O wsparcie tej inicjatywy wystąpiono również do Polskiej Organizacji Handlu i Dystrybucji. „Jedz jabłka na złość Putinowi”, rzucone przez „Puls Biznesu”, błyskawicznie rozprzestrzeniło się na portalach społecznościowych, akcję wspierają konsumenci, dziennikarze, politycy. O Polakach jedzących jabłka i pijących cydr, informują zagraniczne media i serwisy.

Akcja ma sens, bo potrzebne jest zwiększenie konsumpcji owoców i warzyw, a głównie jabłek w Polsce.

Samorząd rolniczy zdaje sobie sprawę, że jest to niezwykle trudne, ale przy takim optymistycznym nastawieniu społeczeństwa, dobrze przeprowadzonej akcji medialnej i przy dobrej woli polityków, a przede wszystkim sieci handlowych, można znaleźć rozwiązania.

W odpowiedzi na apel samorządu rolniczego jedna z sieci już zapewniła, iż każdego dnia współpracują na szeroką skalę z polskimi producentami jabłek. Dodatkowo przygotowują też spoty reklamowe radiowe i telewizyjne, w których zachęcają do jedzenia polskich jabłek.

Rozmowy polskich ekspertów z przedstawicielami KE Na mocy dekretu prezydenta Federacji Rosyjskiej nr 560 został wprowadzony z dniem 6 sierpnia 2014 roku zakaz importu do Federacji Rosyjskiej z państw Unii Europejskiej, Stanów Zjednoczonych, Kanady, Australii i Królestwa Norwegii owoców i warzyw.

7 sierpnia 2014 r. odbyły się rozmowy polskich ekspertów z przedstawicielami Komisji Europejskiej (DG AGRI i DG SANCO).

Polscy eksperci zwrócili uwagę na potrzebę szybkiego podjęcia skutecznych działań. Podkreślili, że przekazanie informacji uczestnikom rynku o poziomie wsparcia cenowego przez instrumenty unijne ma istotny wpływ na kształtowanie się sytuacji rynkowej w całym sezonie. Wskazali również na uwarunkowania na poziomie producenta, handlu, dużą dysproporcję między aktualnymi cenami rynkowymi a kosztami produkcji.

Ponadto delegacja polska poruszyła kwestię wpływu obecnej sytuacji na funkcjonowanie i spełnianie warunków uznania przez wstępnie uznane grupy producentów owoców i warzyw. Brak możliwości zbytu produktów na rynku rosyjskim znacząco wpłynie na spadek wolumenu i wartość sprzedaży przez grupy, co może

– M I E S I Ę C Z N I K K R A J O W E J R A DY I Z B R O L N I C Z YC H spowodować trudności w realizacji planu dochodzenia do uznania.

Podczas dyskusji KE skupiła się na analizowaniu sytuacji głównie na rynku jabłek, pomimo wskazywania przez stronę polską znaczenia innych rynków tj. papryki, kapusty, grzybów, porzeczek, wiśni, pomidorów oraz mrożonek warzywnych.

Minister Marek Sawicki zwrócił się także do wicepremiera Janusza Piechocińskiego o natychmiastowe wystąpienie do Komisarza UE ds.

Handlu Karela De Guchta, w związku z rozporządzeniem rządu Federacji Rosyjskiej ws. wykonania postanowień dekretu prezydenta Federacji Rosyjskiej nr 560 z dn. 6 sierpnia br. „W sprawie stosowania niektórych specjalnych środków gospodarczych w celu zapewnienia bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej”. Rozporządzenie rządu Federacji Rosyjskiej wprowadza zakaz importu szeregu towarów rolnych, w tym m.in.: wołowiny, wieprzowiny, mięsa drobiowego, ryb, mleka i przetworów mleczarskich, owoców i warzyw.

Sawicki zasugerował natychmiastowe wystąpienie do Komisarza K. De Guchta, z prośbą o pilne zorganizowanie przez KE spotkania w tej sprawie, i o równie pilne wystąpienie do Federacji Rosyjskiej z wnioskiem o konsultacje przewidziane w procedurach WTO.

Wycofanie produktów z rynku

11 sierpnia 2014 r. w Centrali Agencji Rynku Rolnego odbyło się spotkanie podsekretarza stanu Tadeusza Nalewajka z kierownictwem ARR oraz przedstawicielami organizacji reprezentujących producentów owoców i warzyw, w tym przedstawicieli izb rolniczych. Podczas spotkania omawiano projekt instrukcji w sprawie dokumentowania przez producentów działań związanych z brakiem możliwości sprzedaży warzyw.

Organizacje pozytywnie odniosły się do propozycji instrukcji przedstawionej przez resort rolnictwa, proponując jednocześnie, aby powiadomienia o zamiarze przeprowadzenia czynności związanej z wycofaniem określonego produktu poprzez biodegradację, w przypadku członków grup i organizacji producentów owoców i warzyw, były kierowane do ARR za pośrednictwem tych grup i organizacji.

Przedstawiciele producentów owoców i warzyw, izb rolniczych oraz sadowników, wnioskowały, aby dalsze działania zostały niezwłocznie podjęte po spotkaniu ministra Marka Sawickiego z komisarzem Dacianem Cioloşem.

12 sierpnia 2014 r. minister Sawicki spotkał się z unijnym komisarzem Dacianem Cioloşem. W trakcie spotkania omówiono sytuację w polskim rolnictwie po wprowadzeniu przez Federację Rosyjską embarga na owoce i warzywa. Sprawy długofalowe

po zablokowaniu eksportu o wartości ponad 840 mln euro i wielkości produkcji około 1 mln ton, będą przedmiotem wielostronnych analiz, gdyż embargo dotyczy wszystkich państw europejskich. Te analizy będą prowadziły poszczególne dyrekcje KE – Rolnictwa, Handlu i Budżetu. Z tego powodu decyzje zapadną prawdopodobnie nie wcześniej niż w połowie września.

Ze względu na trudną sytuację producentów warzyw o krótkim terminie przechowywania, które miały krótkoterminowe kontrakty na dostawy na rynek rosyjski, a obecnie psują się na polach, unijny komisarz zobowiązał się, że po przeanalizowaniu, przedłożonej informacji przez ministra Sawickiego, podejmie decyzję w ciągu najbliższych dni.

Polskie organizacje wspierają działania ministra 12 lipca 2014 r. Krajowa Rada Izb Rolniczych wraz z pozostałymi polskimi organizacjami rolniczymi, będącymi członkami Komitetów Copa-Cogeca, CEJA, wniosły do władz UE o szybką interwencję w związku z kryzysem na Ukrainie, Unia Europejska objęła Rosję punktowymi sankcjami gospodarczymi.

Z racji politycznego charakteru zastosowanych ograniczeń, polskie organizacje rolnicze zawnioskowały do władz Unii Europejskiej o wdrożenie działań ograniczających negatywne skutki dla polskich producentów owoców i warzyw, spowodowanych sankcjami nałożonymi przez Federację Rosyjską.

Jak widać, blokada na sprzedaż owoców dotyczy nie tylko tych producentów, którzy eksportują jabłka do Rosji. Dotyczy ona całej branży, także produktów, które szybko się psują – producenci takich warzyw czy owoców nie mogą długo czekać na pomoc. Dlatego konieczna jest szybka reakcja UE. Wobec tego, złożono wniosek o uruchomienie przez Komisję Europejską instrumentów wsparcia rynku, chroniących dochody polskich producentów owoców i warzyw oraz zapobiegających drastycznemu załamaniu cen na rynku krajowym, a co za tym idzie, na rynku europejskim.

Minister rolnictwa i rozwoju wsi wystąpił do Komisji Europejskiej z wnioskiem o wprowadzenie instrumentów wsparcia rynku. W celu uzyskania ewentualnych rekompensat, w przypadku objęcia wycofywanych poprzez biodegradację pełnowartościowych produktów wsparciem, zachodzi konieczność udokumentowania przeprowadzanych działań.

Instrukcja w sprawie dokumentowania przez producentów działań związanych z brakiem możliwości sprzedaży warzyw dostępna jest na stronach ministerstwa rolnictwa i rozwoju wsi oraz na www.krir.pl Opracowanie: KRIR, za MRiRW

PW

29

Baza Ekspertów WPR Z inicjatywy ministra rolnictwa i rozwoju wsi Marka Sawickiego, od 9 czerwca 2014 r. wnioskodawcy i beneficjenci wsparcia z PROW 2007– 2013 oraz wspólnej organizacji rynków owoców i warzyw mogą korzystać z nieodpłatnej pomocy ekspertów przy Wojewódzkich Ośrodkach Doradztwa Rolniczego oraz Centrum Doradztwa Rolniczego.

Z

akres świadczonych usług obejmuje działania PROW 2007–2013: l Ułatwianie startu młodym rolnikom (112), l Modernizacja gospodarstw rolnych (121), l Zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej (123) (Centrum Doradztwa Rolniczego), l Przywracanie potencjału produkcji rolnej zniszczonego w wyniku wystąpienia klęsk żywiołowych oraz wprowadzenie odpowiednich działań zapobiegawczych (126), l Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) (211,212), l Program rolnośrodowiskowy (214), l Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne (221,223), l Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej (311), l Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju w zakresie różnicowania w kierunku działalności nierolniczej (413-311), l Grupy producentów rolnych (142), l Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw (312), l Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju w zakresie tworzenia

i rozwoju mikroprzedsiębiorstw (413-312). oraz wspólną organizację rynków owoców i warzyw w mechanizmach wsparcia: l pomoc finansowa wstępnie uznanym grupom producentów owoców i warzyw, l pomoc finansowa uznanym organizacjom producentów owoców i warzyw.

Na wniosek KRIR w skład Zespołów Ekspertów, którzy bezpłatnie będą pomagały rolnikom i innym beneficjentom, którzy złożyli wnioski o przyznanie pomocy w Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, wejdą również doradcy izb rolniczych. Wsparcie Zespołów obejmować będzie świadczenie pomocy wnioskodawcom i beneficjentom m.in. w zakresie prawidłowości dokumentowania i rozliczania poniesionych przez beneficjentów kosztów, prawidłowości dokumentowania realizacji operacji, czy spraw dotyczących zwrotu pomocy finansowej oraz zwrotu nienależnie lub nadmiernie pobranych środków.

Szczegółowe informacje na temat nieodpłatnych usług doradczych dla wnioskodawców i beneficjentów ARiMR można uzyskać w Centrum Doradztwa Rolniczego, Wojewódzkich Ośrodkach Doradztwa Rolniczego oraz w ARiMR. Opracowanie: KRIR

Czasopismo Krajowej Rady Izb Rolniczych Ukazuje się raz w miesiącu.

Wydawane na zlecenie Krajowej Rady Izb Rolniczych przez zespół „Tygodnika Poradnika Rolniczego”. Artykuły zamieszczone w „Polskiej Wsi” odzwierciedlają poglądy Krajowej Rady Izb Rolniczych, a redakcja “Tygodnika Poradnika Rolniczego” nie ma wpływu na ich treść.

Kolportaż – czasopismo dostępne razem z „Tygodnikiem Poradnikiem Rolniczym”.

Krajowa Rada Izb Rolniczych ul. Wspólna 30, 00-930 Warszawa Tel.: (22) 623 21 65, fax (22) 623 11 55; www.krir.pl Redaktor naczelna: Justyna Kostecka, e-mail: sekretariat@krir.pl

30 PW

– m i e s i ę c z n i k k r a j o w e j r a dy i z b r o l n i c z yc h

K

omisja Europejska zaakceptowała przesunięcie środków finansowych w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013 (PROW 2007–2013) w celu zwiększenia budżetu działania „Modernizacja gospodarstw rolnych” o 200 mln euro. Zmiana ta umożliwi przyznanie pomocy dodatkowo kilku tysiącom wnioskodawców spośród tych, którzy złożyli wnioski o przyznanie pomocy w naborach przeprowadzonych w latach 2011–2013. W przypadku braku zgody KE na zwiększenie budżetu działania, nie można byłoby tym wnioskodawcom przyznać pomocy z powodu wyczerpania wojewódzkich limitów środków.

Dodatkowe środki na modernizację gospodarstw rolnych

Dodatkowe kryteria wyboru wniosków Zmiana PROW 2007–2013 poprzedzona była negocjacjami z Komisją Europejską. Ustalono, że dodatkowe środki w działaniu „Modernizacja gospodarstw rolnych” będą przeznaczone na finansowanie inwestycji, które zostaną wybrane na podstawie zmienionych kryteriów wyboru operacji. W związku z tym zostaną określone dodatkowe kryteria wyboru operacji, które będą preferowały projekty: l przyczyniające się do poprawy stanu środowiska naturalnego, l zawierające inwestycje związane z utrzymaniem trwałych użytków zielonych, jeśli w gospodarstwie jest określona powierzchnia trwałych użytków zielonych, l realizowane w gospodarstwach, w których głównym kierunkiem produkcji jest produkcja trzody chlewnej.

Ponadto, określona zostanie minimalna liczba punktów przyznanych na podstawie kryteriów wyboru operacji, od uzyskania której uzależnione będzie przyjęcie wniosku do finansowania.

Propozycje zmiany kryteriów wyboru, szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy, w tym postępowania z wnioskami złożonymi w latach 2011–2013, które nie mogą być przyjęte do finansowania z powodu wyczerpania wojewódzkich limitów środków, określa projekt rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi zmieniającego rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania„Modernizacja gospodarstw rolnych” objętego PROW na lata 2007–2013.

sierpień 2014 NR 8

Będzie aktualizacja danych

W związku ze zmianą kryteriów wyboru operacji oraz potrzebą porównywania wniosków złożonych w różnych latach, konieczna jest aktualizacja danych zawartych w złożonych wnioskach o przyznanie pomocy. Wnioskodawcy zostaną poinformowani o terminie wyznaczonym na dokonanie aktualizacji przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.

Po aktualizacji danych, wnioski o przyznanie pomocy zostaną poddane ponownej ocenie pod względem spełniania zmienionych kryteriów wyboru i uszeregowane w kolejności wynikającej z liczby punktów przyznanych na podstawie kryteriów wyboru operacji. Powstanie jedna lista kolejności przysługiwania pomocy. Wnioski złożone w 2011 r. w naborze dotyczącym restrukturyzacji sektora mleczarskiego będą ocenione według tych samych kryteriów wyboru operacji co wnioski złożone w innych naborach.

Uwagi samorządu rolniczego 8 sierpnia 2014 r. zarząd KRIR przekazał uwagi samorządu rolniczego do projektu rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi zmieniającego rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach dzia-

Prezesowi Krajowej Rady Izb Rolniczych Panu

Wiktorowi Szmulewiczowi Wyrazy głębokiego współczucia z powodu śmierci

Mamy składają: Zarząd wraz z Krajową Radą Izb Rolniczych i Pracownicy Biura KRIR

łania„Modernizacja gospodarstw rolnych” objętego PROW 2007–2013.

Podjęte przez MRiRW czynności zmierzające do zwiększenia budżetu działania„Modernizacja gospodarstw rolnych” o 200 mln oraz utworzenia listy obejmującej wnioski złożone w latach 2011–2013 zostały pozytywnie oceniane przez samorząd rolniczy.

Zwiększenie budżetu działania wiąże się jednak ze zmianami warunków, pod jakimi Komisja Europejska może wyrazić zgodę na tę zmianę przez dodanie wyboru 3 nowych kryteriów, dwóch dotyczących środowiska naturalnego i jeden w związku z wystąpieniem w Polsce ASF. Proponowane zmiany wiążą się z przyznawaniem punktów (od 1 do 5) do wniosków za to, że operacja ma na celu poprawę warunków ochrony środowiska naturalnego.

W ocenie samorządu rolniczego wątpliwości budzą proponowane dodatkowe kryteria wyboru i zasady ich stosowania. Przedmiotowy projekt zakłada zastosowanie m.in. kryterium wyboru, polegające na tym, iż dodatkowe punkty otrzyma operacja, która będzie miała na celu poprawę warunków środowiska naturalnego. Kierunkowo wspomniane kryterium wg naszej oceny jest właściwe, niemniej jednak zapis w przesłanym projekcie jest ogólny i może narazić wnioskodawców na jego dowolną interpretację, która skutkować może przyznaniem mniejszej ilości punktów

oraz dalszą pozycją na liście kolejności o przysługującej pomocy. Ponadto, zdaniem samorządu rolniczego, poprawie warunków środowiska służą programy rolnośrodowiskowe i nie powinno się wprowadzać środowiskowych dodatkowych zmian w działaniu„Modernizacja gospodarstw rolnych”. Budzi zastrzeżenie zapis warunkujący uzyskanie maksymalnej liczby punktów (5) we wniosku z wykorzystaniem 70% kwoty pomocy na cele środowiskowe.

Wobec powyższego, zdaniem KRIR, należałoby doprecyzować § 15 projektu, wskazując np. że chodzi w nim o maszyny i urządzenia do stosowania oprysków ochronnych oraz rozsiewania nawozów, o wozy asenizacyjne lub inne budowlane operacje. Pozostawienie tej kwestii bez uszczegółowienia może spowodować dowolność interpretacji lub błędną interpretację, a przecież powyższe kryterium ma być decydujące o wyborze inwestycji i dofinansowaniu jej przez ARiMR.

Powiązanie TUZ z hodowlą zwierząt Kolejna uwaga jest związana z przyznaniem dodatkowych punktów operacjom dotyczącym trwałych użytków zielonych (TUZ). W projekcie proponuje się, aby punkty w ramach tego kryterium były przyznawane, jeśli TUZ w danym gospodarstwie stanowią co najmniej 30% użytków rolnych.

W naszej ocenie, postawienie powyższego warunku w takim kształcie wyselekcjonuje wśród wnioskodawców rolników, którzy posiadają głównie łąki trwałe, do uprawy których nie muszą ponosić tyle nakładów finansowych na maszyny i urządzenia, co rolnik zajmujący się uprawą gruntów ornych. Łąki trwałe są przyrodniczo cenne i trzeba je chronić, ale priorytetowo należy zadbać nie o tych rolników, co je głównie posiadają, ale o tych rolników, dla których ich posiadanie gwarantuje zapewnienie powierzchni paszowych dla prowadzonych hodowli zwierząt.

Jeśli posiadanie łąk trwałych ma być

Będzie wyższa stawka zwrotu za paliwo rolnicze?

W

kwestii wyższej stawki zwrotu podatku akcyzowego zwartego w cenie oleju napędowego wykorzystywanego do produkcji rolnej na 1 litr oleju zarząd Krajowej Rady Izb Rolniczych występował już do ministra rolnictwa wielokrotnie. W odpowiedzi na te wnioski resort

rolnictwa bezustannie informował, że ze względu na ograniczone środki budżetowe możliwe do zaangażowania na zwrot podatku akcyzowego zawartego w cenie oleju napędowego wykorzystywanego do produkcji rolnej, nie jest możliwe zwiększenie stawki ani limitu zużycia oleju napędo-

kryterium warunkującym o przyznaniu pomocy w ramach ww. działania, to tylko pod warunkiem, że są utrzymywane w gospodarstwie zwierzęta w określonej liczbie na ha np. 0,3 szt. dużej/1 ha użytków zielonych. Taki warunek powinien zostać uzupełniony w § 15 rozporządzenia. Należy dodatkowo rozważyć, czy w § 15 ust. 3 pkt 5 projektu nie należy obniżyć minimalnego pułapu do co najmniej 20% użytków rolnych i nie mniej niż 3 ha.

Zmiany w listach oczekujących Samorząd rolniczy zauważa, że zmianie ulegną listy oczekujących, ponieważ powstanie ogólnopolska lista kolejności przysługiwania pomocy, która według projektodawcy, ma na celu optymalne wykorzystanie środków. Utworzenie listy krajowej z naboru 2011, 2012, 2013 może jednak zróżnicować rolników z uwagi na przyznawanie dodatkowych punktów za ochronę środowiska i hodowlę trzody.

Uważamy jednak za słuszne wprowadzenie dodatkowych punktów dla producentów trzody chlewnej, w związku z wystąpieniem kryzysu związanego w wykryciem choroby ASF. Wyrażamy stanowisko, że w ramach wygospodarowanych oszczędności dla działania „Modernizacja gospodarstw rolnych” w pierwszej kolejności – jako najdłużej oczekujący – należałoby rozważyć rozpatrywanie wniosków rolników z naboru na to działanie w roku 2011.

Należałoby również rozważyć przyznanie dodatkowych punków młodym rolnikom, którzy złożyli wnioski na działanie Modernizacja gospodarstw, a nie korzystali jeszcze z PROW 2007–2013 i nie mają szans na wysokie miejsce na liście rankingowej, bo ich gospodarstwa są w początkowej fazie rozwoju i z chwilą składania wniosku ich punktacja była na niskim poziomie, natomiast należałoby im pomóc, żeby się ich gospodarstwa mogły rozwijać.

Opracowanie: KRIR wego na 1 ha użytków rolnych.

Niemniej jednak temat ten jest ciągle podnoszony przez rolników w całym kraju, którzy takich wyjaśnień nie przyjmują. Wobec ciągle rosnących cen oleju napędowego oraz mając na uwadze powyższe, 17 lipca 2014 r. zarząd KRIR ponownie wystąpił do MRiRW z wnioskiem o podjęcie działań w przedmiocie zmiany stawki zwrotu oraz górnego limitu zwrotu podatku akcyzowego.

Opracowanie: KRIR

sierpień 2014 NR 8

– M I E S I Ę C Z N I K K R A J O W E J R A DY I Z B R O L N I C Z YC H

PW

31

Nie będzie dodatkowych kosztów dla hodowców świń N a stronach Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Biuletynu Informacji Publicznej Rządowego Centrum Legislacji ukazał się projekt nowelizacji rozporządzenia w sprawie wymagań weterynaryjnych przy produkcji mięsa przeznaczonego na użytek własny. Pomimo że projekt nie został skierowany do konsultacji społecznych, zarząd KRIR w dniu 26 czerwca 2014 r. przekazał resortowi rolnictwa opinię samorządu rolniczego w tej sprawie.

ne przez rolników. Afrykański pomór świń jest bowiem chorobą zwalczaną z urzędu. Zgodnie z ustawą o ochronie zdrowia zwierząt, wszelkie koszty, w tym związane z programem zwalczania tej choroby, pokrywane powinny być z budżetu państwa.

Dlatego też zarząd KRIR przedstawił oczekiwania, iż zarówno w przypadku tego projektu, jak również rozporządzenia, nastąpi wyeliminowanie przepisów nakładających na właścicieli zwierząt koszty finansowe.

Za ASF zapłacą hodowcy?

Resort rolnictwa wyjaśnia

W projekcie został nałożony na gospodarstwa (położone w obszarze objętym ograniczeniami w związku z ASF) dokonujące uboju na potrzeby własne obowiązek (jak podano w uzasadnieniu na podstawie zaleceń KE), oprócz badania przedubojowego, przeprowadzenia w każdym przypadku badania poubojowego. Ponadto, na terenie strefy II wprowadzony został obowiązek pobierania próbek w kierunku ASF. O ile koszty pobierania próbek pokrywane są ze środków Inspekcji Weterynaryjnej to koszt badania przedi poubojowego wraz z kosztami dojazdu pokrywane mają być przez rolników.

Zarząd Krajowej Rady Izb Rolniczych, jak również Podlaska Izba Rolnicza, mając na względzie jak najszybsze uwolnienie kraju od piętna ASF, zaakceptował wprowadzane zmiany. Jednakże nie mógł się zgodzić na dodatkowe obciążenia finansowe ponoszo-

P

W dniu 22 lipca 2014 r. zostało podpisane rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi zmieniające rozporządzenie w sprawie wymagań weterynaryjnych przy produkcji mięsa przeznaczonego na użytek własny.

Rozpoczęto także procedurę zmierzającą do ogłoszenia ww. aktu prawnego w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

W przedmiotowym rozporządzeniu w odniesieniu do świń poddawanych ubojowi w celu produkcji mięsa przeznaczonego na użytek własny, w gospodarstwie położonym na obszarze objętym ograniczeniami wymienionym w części II ust. 2 załącznika do decyzji wykonawczej Komisji 2014/1781”UE z dnia 27 marca 2014 r. dotyczącej środków kontroli w zakresie zdrowia zwierząt w odniesieniu do afrykańskiego pomoru świń w niektórych państwach członkowskich (Dz. Urz. UE L 95 z 29.03.2014, str. 47), wprowadzo-

no obowiązkowe badanie przedubojowe świń oraz wskazano sposób przeprowadzenia tego badania.

Przyjęte w rozporządzeniu rozwiązania wynikają z konieczności uwzględnienia uwag Komisji Europejskiej do opracowanego przez Głównego Lekarza Weterynarii dokumentu „Polski plan środków podjętych w celu zwalczenia afrykańskiego pomoru świń (ASF) u dzików na obszarach objętym ograniczeniami i ochronnym opracowanym na podstawie art. 16 dyrektywy Rady 2002/60/ WE” zatwierdzonego decyzją wykonawczą Komisji 2014/442/UE z dnia 7 lipca 2014 r., zatwierdzającą plany zwalczania afrykańskiego pomoru świń u zdziczałych świń na niektórych obszarach Litwy i Polski (Dz. Urz. UE L 200 z 9.7.2014, str. 21).

Ponadto zarówno na obszarze, o którym mowa w części 1, jak i 1 ust.

2 załącznika, do ww. decyzji wyko-

nawczej Komisji 2014/178/UE wprowadzono obowiązek pobierania próbek do badań laboratoryjnych w kierunku ASF, z tym że: a) na obszarze, o którym mowa w części II ust. 2 załącznika do ww. decyzji wykonawczej Komisji 2014/178/ UE próbki do badań laboratoryjnych pobierane są w każdym przypadku, b) na obszarze, o którym mowa w części I ust. 2 załącznika, do ww. decyzji wykonawczej Komisji 2014/178/ UE próbki badań laboratoryjnych mają być pobierane w przypadku zaistnienia podejrzenia wystąpienia ASF. Przedmiotowe rozwiązania mają na celu zabezpieczenie terytorium Rzeczypospolitej Polski przed rozprzestrzenieniem się afrykańskiego pomoru świń wśród wrażliwych gatunków zwierząt.

Pobranie i badanie próbek do badań laboratoryjnych w kierunku ASF pokrywane będą z budżetu państwa.

W 8 ust. 2 rozporządzenia wskazano, że tylko w przypadku badania poubojowego mięsa, badanie to wykonane jest na koszt posiadacza mięsa, co oznacza, że pozostałe badania, tj. badanie przedubojowe i badanie laboratoryjne próbek w kierunku ASF wykonywane będą z urzędu, a więc koszty tych badań zostaną pokryte z budżetu państwa.

Należy zauważyć, że wykonywanie badania poubojowego jest już obecnie wykonywane na koszt posiadacza mięsa, tj. rolnika, zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 21 października 2010 r. w sprawie wymagań weterynaryjnych przy produkcji mięsa przeznaczonego na użytek własny (Dz. U. z 2010 r., Nr 207, poz. 1370 oraz z 2014 r., poz.356), tak więc przedmiotowe rozporządzenie nie wprowadza żadnych zmian w tym zakresie.

Opracowanie: KRIR

Prezydent zawetował odralnianie gruntów

rezydent RP Bronisław Komorowski skierował do ponownego rozpatrzenia przez Sejm RP nowelizację ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych, likwidującą nadzór ministerstwa rolnictwa nad odrolnianiem najbardziej żyznych gruntów o powierzchni do 5 tys. metrów kwadratowych. Minister w Kancelarii Prezydenta Olgierd Dziekoński wyjaśnił na konferencji prasowej, że zawetowana ustawa stoi w sprzeczności z procedowanym obecnie w Sejmie prezydenckim projektem ustawy o niektórych narzędziach na rzecz ochrony krajobrazu.

– (Zawetowana ustawa) powodowała z jednej strony możliwość znacznego rozpraszania zabudowy, z drugiej – narażała na szwank konieczność ochrony gruntów bardzo wartościowych, gruntów klasy I i III, które stanowią niezbywalny zasób dobra

narodowego, zatem dobra konstytucyjnego, jakim jest wartość i ochrona majątku i dobra narodowego, jakim są grunty rolne – powiedział minister.

Poinformował ponadto, że prezydencki wniosek o ponowne rozpatrzenie ustawy jeszcze w środę zostanie skierowany do Sejmu.

Zgodnie z aktualnie obowiązującym prawem, przeznaczenie na cele nierolnicze najbardziej żyznych gruntów z klas I–III, niezależnie od powierzchni przeznaczonej do odrolnienia, wymaga zgody ministra rolnictwa. Ziemie tych klas stanowią 25% powierzchni gruntów ornych w Polsce. Obecne przepisy pozwalają skutecznie chronić najlepsze tereny pod uprawy i ograniczać nieuzasadnione wykorzystywanie ich do celów niezwiązanych z produkcją rolną.

Ponadto, nieuwzględnienie w nowelizacji wymogu, aby odrol-

niany obszar był zwarty, stwarza ryzyko, że decyzje w zakresie odrolniania gruntów i przeznaczania ich pod zabudowę mogą prowadzić do dużego rozproszenia nowych budowli, a tym samym, do degradacji krajobrazu.

Niepokojące dane dotyczące wykorzystania m.in. gruntów rolnych do budowy farm wiatrowych podaje jeden z najnowszych raportów NIK. Zgodnie z informacjami NIK, w ok.

40% skontrolowanych gmin dochodziło do przypadków lokalizowania wiatraków na gruntach należących m.in. do radnych, burmistrzów, wójtów czy też pracowników urzędów gmin – czyli osób, które jednocześnie w imieniu gminy uczestniczyły w podejmowaniu decyzji ws. miejsca inwestycji. Te osoby po wprowadzaniu nowelizacji podejmowałyby również decyzje o wykorzysta-

niu gruntów najwyższych klas. Stwarza to ryzyko nasilenia negatywnych zjawisk opisywanych przez NIK. Nowelizacja umożliwiałaby jeszcze łatwiejsze powstawanie na gruntach rolnych klas I–III m.in. obiektów budowlanych o charakterze dominant krajobrazowych (np. kominów, silosów, elektrowni wiatrowych) w sposób pozbawiony jednolitej kontroli. Zagrażałoby to ładowi przestrzennemu oraz prowadziłoby do degradacji polskiego krajobrazu.

Stoi to także w sprzeczności z propozycjami zawartymi w prezydenckim projekcie tzw. ustawy krajobrazowej.

Inicjatywa prezydenta ma na celu wzmocnienie ochrony krajobrazu m.in. poprzez wprowadzenie obostrzeń w budowie obiektów o charakterze dominant. Projekt prezydencki wprowadza zakaz lokalizowania dominant krajobrazowych

na podstawie decyzji o warunkach zabudowy, bez przygotowania planu zagospodarowania przestrzennego.

Zawetowana nowelizacja dawałaby natomiast w praktyce dużą dowolność w lokalizowaniu dominant krajobrazowych na gruntach rolnych najwyższych klas, o powierzchni do 5 tys. metrów kwadratowych.

Jednocześnie, w obecnej sytuacji, Prezydent RP zamierza wystąpić z własną inicjatywą ustawodawczą, która w szczególnie uzasadnionych przypadkach umożliwi uproszczenie długotrwałej procedury odrolniania gruntów pod budowę domów i obiektów użyteczności publicznej – uproszczona procedura byłaby jednak wyjątkiem dla przypadków szczególnych, a nie regułą. Źródło: prezydent.pl Opracowanie: KRIR

32 PW W dniu 14.07.2014 r. zarząd KRIR wystąpił do prezesa ANR o odstąpienie od naliczania i egzekucji kar finansowych nakładanych na bezumownych użytkowników działek rolnych o małej powierzchni, np. do 2 ha, które przylegają do gruntów uprawianych przez rolników, popierając wniosek Podkarpackiej Izby Rolniczej.

W

większości przypadków rolnicy zagospodarowują porzucone działki, działając w dobrej wierze, zapobiegając m.in. rozsiewaniu chwastów na przyległe czy sąsiednie pola uprawne. Karanie rolników za ten proceder 5-krotnością wywoławczej wysokości czynszu dzierżawnego jest niewspółmierne i krzywdzące, zwłaszcza że w wielu przypadkach zagospodarowanie tych działek wydaje się uzasadnione.

W związku z tym, zarząd KRIR zawnioskował również o przygotowanie przez ANR do sprzedaży tych działek, za które naliczane są kary, by umożliwić dotychczasowym bezumownym użytkownikom zakup sąsiadujących terenów i uniknąć nakładania kar w przyszłości.

Stanowisko ANR

W odpowiedzi na wystąpienie zarządu KRIR Agencja Nieruchomości Rolnych poinformowała, że należności z tytułu bezumownego użytko-

– M I E S I Ę C Z N I K K R A J O W E J R A DY I Z B R O L N I C Z YC H

sierpień 2014 NR 8

W obronie bezumownych użytkowników małych działek rolnych wania nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa stanowią dochody publiczne w rozumieniu art. 5 ust. 2 pkt 4 ustawy o finansach publicznych. Zgodnie z art. 42 ust. 5 tej ustawy, jednostki sektora finansów publicznych są obowiązane do ustalania przypadających im należności pieniężnych, w tym mających charakter cywilnoprawny oraz terminowego podejmowania w stosunku do zobowiązanych czynności zmierzających do wykonania zobowiązania.

Należności ANR podlegają też regułom określonym w ustawie o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest: − nieustalenie należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych albo ustalenie takiej należności w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia; − niepobranie lub niedochodzenie należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych albo pobranie lub dochodzenie tej należności w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia; niezgodne z przepisami

umorzenie należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych, odroczenie jej spłaty lub rozłożenie spłaty na raty albo dopuszczenie do przedawnienia tej należności.

Obowiązujące przepisy nie dopuszczają zatem zaniechania naliczenia opłat z tytułu bezumownego użytkowania nieruchomości oraz zaniechania podejmowania działań windykacyjnych. Pozwalają jednak na uproszczenie procedury w zakresie ich dochodzenia i umorzenia w jednym, szczególnym przypadku. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie szczegółowych przesłanek, odroczenia rozłożenia na raty lub umorzenia należności Agencji Nieruchomości Rolnych oraz trybu postępowania w tych sprawach (Dz. U. z 2009 r. Nr 210, poz.

1619) przewiduje w 3 pkt 8 możliwość umorzenia należności bez przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego jednak tylko w przypadku, gdy jej wysokość nie przekracza pięciokrotnej wartości kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym (obecnie 58 złotych). Niemniej jednak, żeby przepis ten mógł być zastosowany, należności muszą zostać ustalone i naliczone, a dłużnik poinformowany w wezwaniu do zapłaty o ich istnieniu.

Mając to na uwadze, ANR poinformowała, że w świetle obowiązujących przepisów prawnych brak jest jakichkolwiek przesłanek do odstąpienia od naliczania, a następnie dochodzenia należności powstałych z tytułu bezumownego użytkowania nieruchomości o niewielkim areale.

Ponadto, przekazano wyjaśnienia, że pozostające w Zasobie Własności Rolnej Skarbu Państwa, niezagospodarowane nieruchomości są systematycznie przygotowywane do rozdysponowania, głównie poprzez sprzedaż lub dzierżawę. Zgodnie z ustawą z dnia 19 października 1991r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, podstawową formą gospodarowania Zasobem jest sprzedaż. Jeżeli nie występują przeciwwskazania natury formalnoprawnej, wolne grunty przeznaczane są do sprzedaży. Dotyczy to również gruntów, które były lub są przedmiotem bezumownego użytkowania. W celu przyspieszenia procesu zagospodarowania gruntów nierozdysponowanych, Agencja stosuje możliwość sprzedaży gruntów obciążonych bezumownym użytkowaniem w trybie przetargów nieograniczonych, przy czym informacja o takim obciążeniu ujawniana jest w wykazie i ogłoszeniu przetargu.

Opracowanie: KRIR

Największa plenerowa wystawa rolnicza

M

iędzynarodowa Wystawa Rolnicza AGRO SHOW odbędzie się w Bednarach już po raz szesnasty, tym razem w dniach 19–22 września 2014 roku. Impreza organizowana jest przez Polską Izbę Gospodaarczą Maszyn i Urządzeń Rolniczych. Wydarzenie już na stałe wpisało się w kalendarz wystaw rolniczych, nie tylko tych krajowych.

To największa plenerowa wystawa rolnicza organizowana w Europie, dlatego nie może na niej zabraknąć producentów wszystkich światowych marek maszyn i urządzeń rolniczych. Warto podkreślić, że AGRO SHOW już od kilku lat pełni rolę najbardziej kompleksowej imprezy rolniczej w Polsce, gdzie oprócz producentów maszyn swoją ofertę prezentują firmy wytwarzające nawozy, środki ochrony roślin, nasiona, a także przedsiębiorstwa z sektora finansowego i innych branż związanych z rolnictwem.

Podczas trwania wystawy, jak każdego roku, rolnicy będą mieli możliwość uzyskania wyczerpujących informacji w jednym z punktów doradczych agend rządowych, w tym między innymi: Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, ARiMR, Państwowej Inspekcji Pracy, KRUS, Agencji Nieruchomości Rolnej, Agencji Rynku Rolnego oraz Ośrodków Doradztwa Rolniczego.

Jeśli chodzi o liczby, w roku 2014 wystawa AGRO SHOW będzie wyglądała podobnie jak edycja ubiegłoroczna, czyli:

py zorganizowane mogą liczyć na zwrot kosztów dojazdu na wystawę ze strony PIGMiUR. W trakcie AGRO SHOW odbędą się:

■■Pokazy maszyn podczas pracy – Od piątku do niedzieli na specjalnie przygotowanych poletkach pokazowych będzie można zobaczyć ciągniki i maszyny podczas pracy, a także osobiście sprawdzić ich działanie. Natomiast w tzw. ringu, będą prezentowane wybrane nowości wystawy, opryskiwacze, ładowarki teleskopo-

– „Mechanik na Medal” – trzecia edycja konkursu na najlepszego mechanika serwisowego maszyn rolniczych, – „Młody Mechanik na Medal” – druga edycja konkursu adresowanego do uczniów szkół rolniczych, którzy pragną rozwijać swoje zainteresowania w zakresie obsługi technicznej maszyn rolniczych, a także podnosić poziom wiedzy i umiejętności dotyczącej tech-

■■blisko 800 wystawców z 20 krajów, ■■150 tys. m2 – powierzchnia wynajęta przez wystawców, ■■120 ha – całkowita powierzchnia wystawy.

Organizator ponownie spodziewa się blisko 150 tys. odwiedzających z kraju i zagranicy.

Na wszystkich zwiedzających będą czekać bezpłatne parkingi i katalogi wystawy, a gru-

we i ładowacze czołowe oraz rozwiązania z zakresu rolnictwa precyzyjnego.

■■Podsumowanie Ogólnokrajowego konkursu „Bezpieczne Gospodarstwo Rolne” pod honorowym patronatem Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego – to już dwunasta edycja tego wydarzenia.

■■Finały i rozstrzygnięcia konkursów organizowanych przez Polską Izbę Gospodarczą Maszyn i Urządzeń Rolniczych:

niki rolniczej. Konkurs ten spotkał się z bardzo dużym zainteresowaniem – finał odbędzie się w piątek, który tradycyjnie nazywany jest dniem dla szkół.

■■Centrum Nowoczesnego Rolnictwa – prezentacja najnowszych rozwiązań w branży rolniczej.

■■AGRO SHOW Gra – rodzaj gry plenerowej przygotowanej głównie z myślą o młodzieżowej części odwiedzających.

sierpień 2014 NR 8

– M I E S I Ę C Z N I K K R A J O W E J R A DY I Z B R O L N I C Z YC H

Z prac sejmowej i senackiej Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi 10.07.2014 – Sejm RP

■■rozpatrzenie projektu planu pracy Komisji na okres od 1 lipca do 31 grudnia 2014 r.

■■informacja Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi o realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007–2013 w świetle rocznego sprawozdania z postępu prac dotyczących wdrażania PROW przekazanego do KE zgodnie z art. 82 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 września 2005 r.; ■■informacja Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi o udziale w pra-

cach Rady Ministrów UE ds. Rolnictwa i Rybołówstwa w czerwcu 2014 r.; ■■sprawy bieżące; ■■informacja Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi na temat aktualnego stanu prac nad realizacją Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1307/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiającego przepisy dotyczące płatności bezpośrednich dla rolników na podstawie systemów wsparcia w ramach Wspólnej Polityki Rolnej oraz uchylającego rozporządzenie Rady (WE) nr 637/2008

i rozporządzenie Rady (WE) nr 73/2009 w zakresie: ustanowienie systemu płatności dla rolników na lata 2015–2020, w tym dopłat do przetwórstwa pomidorów i owoców miękkich, stanu prac nad aktami delegowanymi do ww. rozporządzenia; ■■rozpatrzenie projektu uchwały Komisji w sprawie powołania Karola Krajewskiego na stałego doradcę Komisji.

22.07.2014 – Sejm RP

■■stan prac nad realizacją Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014–2020 z uwzględnie-

Do Biura KRIR wpłynęły do konsultacji: ■■autopoprawka do poselskiego projektu ustawy o Państwowej Inspekcji Weterynarii i Żywności; ■■projekt rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie realizacji niektórych zadań Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa; ■■projekt rozporządzenia MRiRW zmieniającego rozporządzenie w sprawie zapobiegania wprowadzaniu i rozprzestrzenianiu się organizmów kwarantannowych; ■■projekt rozporządzenia MRiRW zmieniającego rozporządzenia w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania Modernizacja gospodarstw rolnych objętego PROW 2007–2013; ■■projekt rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie zakresu i trybu udzielania oraz sposobu rozliczania dotacji celowej przeznaczonej na pokrycie kosztów związanych z uczestnictwem izb rolniczych, związków zawodowych rolników indywidualnych oraz społeczno-zawodowych organizacji rolników w ponadnarodowych organizacjach rolniczych reprezentujących interesy zawodowe rolników indywidualnych wobec instytucji Unii Europejskiej w 2014r.; ■■projekt rozporządzenia MRiRW w sprawie wymagań weterynaryjnych przy produkcji wyrobów mięsnych wędzonych tradycyjnie w odniesieniu do najwyż-

szych dopuszczalnych poziomów zanieczyszczeń wielopierścieniowych węglowodorami aromatycznymi (WWA); ■■projekt rozporządzenia MRiRW w sprawie szczegółowego zakresu zadań realizowanych przez Agencję Rynku Rolnego związanych z wdrożeniem na terytorium RP programu „Owoce i warzywa w szkole”, określającego zasady wdrażania ww. programu w roku; ■■projekt rozporządzenia w sprawie środków podejmowanych w związku z wystąpieniem u dzików ASF; ■■projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw wraz z autopoprawką; ■■projekt rozporządzenia MRiRW zmieniającego rozporządzenie w sprawie szczegółowych sposobów postępowania przy zwalczaniu i zapobieganiu rozprzestrzeniania się mątwika ziemniaczanego; ■■projekt ustawy o środkach ochrony roślin; ■■projekt uchwały RM w sprawie zatwierdzenia projektu zmiany Programu Operacyjnego „Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007–2013” w zakresie przesunięcia środków finansowych z osi priorytetowej 3 – środki służące wspólnemu interesowi na rzecz osi priorytetowej 1 – środki na rzecz dostosowania flory rybackiej w kwocie 7470416 euro – wkład publiczny ogółem;

■■projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (ASF); ■■projekt rozporządzenia MRiRW w sprawie szczegółowych warunków uznania działalności marginalnej, lokalnej i ograniczonej; ■■projekt rozporządzenia zm. roz. w sprawie wykazu spółek hodowli roślin uprawnych oraz hodowli zwierząt gospodarskich o szczególnym znaczeniu dla gospodarki narodowej; ■■projekt rozporządzenia MRiRW w sprawie minimalnej ilości materiału siewnego , jaka powinna być użyta do obsiania lub obsadzenia 1 ha; ■■projekt rozporządzenia w sprawie warunków stosowania środków ochrony roślin w odległości; ■■projekt ustawy o zmianie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi; ■■projekt rozporządzenia w sprawie warunków stosowania środków ochrony roślin w odległości mniejszej od zbiorników i cieków wodnych niż szerokość strefy buforowej; ■■projekt rozporządzenia MRiRW w sprawie zakazu wprowadzania na terytorium RP roślin Mangifera L., momordica L., Trichosantes L., Solanum melongena L., Colocasia Schott pochodzących z Republiki Indii.

Opracowanie: KRIR

PW

33

niem uwag do projektu przekazanego do Komisji Europejskiej; ■■rozpatrzenie informacji Najwyższej Izby Kontroli o wynikach kontroli: gospodarki rybackiej na jeziorach Skarbu Państwa w województwie warmińsko-mazurskim, zarządzania należnościami finansowymi w agencjach rolnych; ■■sprawy bieżące.

tyzacji Przedsiębiorstwa Przemysłu Ziemniaczanego „Trzemeszno” Sp. z o.o.; ■■informacja Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi dotycząca pytań posłów zadanych na posiedzeniu Komisji w dniu 22 lipca br. w sprawie niskich cen skupu owoców i warzyw oraz na rynku zbóż i rzepaku.

22.07.2014 – Senat RP

■■informacja prezesa Najwyższej Izby Kontroli o wynikach kontroli „Działalność jednostek doradztwa rolniczego w latach 2010–2013 (I półrocze)”; ■■informacja Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi na temat aktualnej sytuacji na rynku owoców i warzyw oraz możliwości prawnych wsparcia tego rynku w świetle prawa Unii Europejskiej.

■■informacja Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi o systemie płatności bezpośrednich w Polsce w latach 2015–2020.

24.07.2014 – Sejm RP

■■informacja Ministra Skarbu Państwa na temat sytuacji ekonomicznej Krajowej Spółki Cukrowej S.A. oraz aktualnego stanu prac nad prywatyzacją KSC S.A.; ■■informacja Ministra Skarbu Państwa o aktualnym stanie prywa-

05.08.2014 – Senat RP

Opracowanie: KRIR

9 lipca 2014 r. zarząd KRIR przekazał swoje uwagi do rządowego projektu ustawy o zasadach realizacji programów polityki spójności finansowanych w perspektywie finansowej 2014–2020. Z uwagi na przesunięcie 25% środków z II do I filara WPR, a także okrojonych środków na PROW 2014–2020, Zarząd KRIR uznał za konieczne wyodrębnienie znaczącej puli środków z polityki spójności z przeznaczeniem na infrastrukturę na obszarach wiejskich, takich jak gospodarka wodno-kanalizacyjna, oczyszczalnie ścieków, drogi. Stanowisko w tej sprawie było przekazywane w grudniu 2013 r. przedstawicielom Rządu RP.

Zasady realizacji programów polityki spójności

N

iestety, w przedstawionym rządowym projekcie samorząd rolniczy nie znalazł zapisów dotyczących działań bezpośrednio adresowanych na obszary wiejskie.

We wcześniejszych zapowiedziach Rządu RP, w ramach polityki spójności, na działania na rzecz rozwoju obszarów wiejskich miało zostać przeznaczone 5,2 mld euro, w formie dedykowanych instrumentów we właściwych programach krajowych i regionalnych. Wsparcie to miało się koncentrować na rozwoju przedsiębiorczości i lepszym wykorzystaniu kapitału ludzkiego, w tym reorientacji zawodowej rolników (ok. 1,5 mld euro), rewitalizacji społecznej i infrastrukturalnej

(ok. 2 mld euro) oraz infrastrukturze wodno-kanalizacyjnej i przeciwpowodziowej (ok. 1,7 mld euro; wg ustaleń Rady Ministrów na dwa ww. rodzaje infrastruktury miały zostać ukierunkowane środki w wysokości odpowiednio 1,2 mld euro i 0,5 mld euro). Z późniejszych zapowiedzi wicepremier Elżbiety Bieńkowskiej – na obszary wiejskie miało być przeznaczone 4,5 mld euro.

Mając to na uwadze, zarząd KRIR zgłosił konieczność uzupełnienia ww. przepisów ustawy o konkretne przepisy stanowiące o wydzieleniu środków z polityki spójności, które miałyby trafić bezpośrednio na obszary wiejskie.

Opracowanie: KRIR

34 PW

sierpień 2014 NR 8

– M I E S I Ę C Z N I K K R A J O W E J R A DY I Z B R O L N I C Z YC H

Promocja polskiego drobiu

W ramach projektu pn. „Piknik drobiowy”, finansowanego z Funduszu Promocji Mięsa Drobiowego, Krajowa Rada Izb Rolniczych przy współpracy z wojewódzkimi izbami rolniczymi, organizuje w całej Polsce szereg imprez w celu promowania wśród konsumentów produktów i informacji na temat spożycia mięsa drobiowego poprzez zwiększenie jego udziału w codziennej diecie.

P

odczas Pikników przeprowadzane są degustacje produktów i potraw oraz prezentacje multimedialne promujące produkty z mięsa drobiowego i konsumpcję tegoż mięsa. W dniu 06.07.2014 r. w trakcie XIX Wystawy Zwierząt Hodowlanych w Piotrowicach „Piotrowice 2014”, Dolnośląska Izba Rolnicza częstowała odwiedzających stoisko m.in. roladami indyczymi ze szpinakiem, pieczenią naleśnikową z wątróbką drobiową, piersią gęsią w panierce kokosowej, roladkami indyczymi z warzywami, pałkami drobiowymi nadziewanymi na zielono, kaczymi udkami po cygańsku, udkami Lodzi, paluszkami z piersi kurczaka z kukurydzą, gęsią pieczoną, kaczką pieczoną, indykiem pieczonym faszerowanym gołąbkami oraz wyrobami typu kiełbasa drobiowa cienka, pasztety drobiowe.

Hostessy promując Piknik drobiowy częstują przygotowanymi potrawami i informowają o zaletach spożywania mięsa drobiowego.

Na stoisku można uzyskać informację o zaletach spożywania wyrobów z mięsa drobiowego w codziennej diecie oraz otrzymać materiały promocyjne, w tym książeczkę „Wartość żywieniowa mięsa drobiowego” wydaną przez Krajową Radę Izb Rolniczych.

Na stoiskach organizowane są konkursy, gry i zabawy dla dzieci oraz dorosłych. W Piotrowicach dzieci startowały w konkursie plastycznym – malowanie farbami plakatowymi sylwetek ptactwa domowego wyciętego ze styropianu, konkursach sprawnościowych: rzut piłeczkami do kosza, chodzenie na szczudłach. Sprawdzono wiedzę młodzieży na temat znajomości bajek, w których występują przedstawiciele pta-

Krajowa Rada Izb Rolniczych zaprasza na

Piknik Owocowo-Warzywny który odbędzie się w dniu 14 września 2014 r.

podczas XVI Dni Gminy Mała Wieś oraz Dożynek Gminnych w Małej Wsi powiat płocki / woj. mazowieckie W programie: promocja owoców, warzyw i ich przetworów – ich właściwości w codziennej diecie bezpłatna degustacja owoców, warzyw i ich przetworów stoiska wystawców, producentów oraz rękodzieła konkursy z nagrodami dla dzieci i dorosłych występy zespołów artystycznych Projekt sfinansowano ze środków finansowych Funduszu Promocji Owoców i Warzyw

ctwa domowego. Rozwiązywanie łamigłówki – ułóż literkę, zainteresowało nie tylko dzieci, ale i ich rodziców. Dużą popularnością cieszyło się malowanie twarzy. Każde dziecko za udział w zabawie otrzymywało nagrodę. Dorośli brali udział w następujących konkursach: wyścig drużynowy na nartach, rzut gumowcem, rzut workiem wypchanym sianem, minimundial, czyli strzał piłką do bramki, ubijanie białka jaja kurzego na czas. Przeprowadzono quiz wiedzy o drobiu oraz konkurs na hasło reklamowe

P

lub krótki wiersz promujący spożycie drobiu.

Dorośli uczestnicy również otrzymali nagrody.

Opracowanie: KRIR Źródło: Dolnośląska Izba Rolnicza

Najważniejsze działania dla sektora mleczarskiego

rzed spotkaniem ministrów rolnictwa UE, Copa-Cogeca przedstawiła działania potrzebne w sektorze oraz omówiła sytuację rynkową. Zdaniem Komitetów Copa-Cogeca, unijni producenci mleka potrzebują jasnego sygnału od ministrów rolnictwa UE, którzy spotkają się w poniedziałek, na temat krótko- i długoterminowych planów dla sektora mleczarskiego. Zapotrzebowanie na produkty mleczne na świecie wzrasta.

W ciągu ostatnich kilku lat właśnie ten silny popyt napędzał sektor.

Będzie on również korzystny w perspektywie średnioterminowej – szacuje się, że będzie wzrastał o 2,3% rocznie do 2020 r. Rolnicy na całym świecie reagują na pozytywne sygnały rynkowe. W 2013 r. unijne eksporty produktów mlecznych wyniosły 2,7 mln ton o wartości 10 mld euro. Rosja, Chiny i USA stanowią atrakcyjny rynek zbytu dla naszych produktów, zwłaszcza ze względu na znaczny wzrost zapotrzebowania w Chinach.

W opinii Copa-Cogeca coraz więcej krajów, zwłaszcza tych rozwijających się, będzie obserwować sytuację w Europie. Rolnicy muszą być w stanie skorzystać z rosnących możliwości rynkowych. Sektor boryka się jednak z brakiem płynności finansowej, co wpływa na dochody producen-

tów mleka. Aby mogli oni skorzystać z okazji pojawiających się na rynkach, trzeba złagodzić presję, pod jaką się znajdują. Musimy zagwarantować, że fundusze zebrane z opłat za przekroczenie kwoty krajowej pozostaną do dyspozycji sektora. Trzeba także wprowadzić środki ograniczające obciążenia spoczywające na barkach producentów mleka, którzy za wszelką cenę pragną odzyskać płynność finansową.

Coraz większe wahania cen są kolejnym elementem, który budzi niepokój unijnych producentów mleka i spółdzielni mleczarskich, ponieważ nie pozwalają one na przeprowadzenie inwestycji i reakcję na oczekiwania społeczeństwa. Wywiera to poważne skutki dla 750 000 wyspecjalizowanych producentów mleka w całej UE, od najbardziej produktywnych systemów aż po obszary górskie, gdzie często produkcja mleka jest jedynym źródłem utrzymania rolników. Ważne jest utrzymanie aktualnych narzędzi do walki z wahaniami na rynkach, jak np. interwencja publiczna. W perspektywie długoterminowej, trzeba będzie omówić zorientowane na rynek sposoby na rozwiązanie problemu znacznych wahań cen i uzupełnić zapisy pakietu mlecznego.

Opracowanie: KRIR

sierpień 2014 NR 8

K

asa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego wielokrotnie wyjaśniała w tematycznym dziale„PW”zasady obejmowania ubezpieczeniem społecznym rolników. Elementarnej wiedzy na ten temat nigdy nie za dużo. W cyklicznym poradnikowym dziale ponownie nawiązujemy do tych zagadnień z powodu wprowadzającego w błąd opinię publiczną artykułu prasowego„Rzeczpospolitej” z 18 sierpnia br., pt.„KRUS dla każdego”.

– M I E S I Ę C Z N I K K R A J O W E J R A DY I Z B R O L N I C Z YC H Ubezpieczeniu w KRUS podlega obowiązkowo, w myśl przepisów art.

7 i 16 przywołanej ustawy, rolnik – pełnoletnia osoba fizyczna, prowadząca działalność rolniczą w gospodarstwie rolnym o powierzchni użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego, a także małżonek rolnika, jego domownik, jeżeli żadna z wymienionych osób nie podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu i nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty, albo nie

KRUS nie dla każdego W sprostowaniu tytułowej tezy z przywołanej publikacji „RZ”, Kasa wyjaśnia, że ubezpieczenie społeczne realizowane na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2013 r., poz. 1403 z późn. zm.) nie jest wyłączną kwestią osobistej chęci osób potencjalnie zainteresowanych systemem KRUS, ale konsekwencją indywidualnego wyboru określonej zawodowej aktywności. Nie ma np. możliwości ubezpieczenia się w KRUS osoba zatrudniana na podstawie umowy o pracę, umowy zlecenie, czy też osoba prowadząca działalność pozarolniczą (w tym także pozarolniczą działalność gospodarczą).

ma ustalonego prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Za osoby podlegające innemu ubezpieczeniu społecznemu uważa się osoby, które podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym na podstawie przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych lub objęte są przepisami o zaopatrzeniu emerytalnym (art. 6 pkt 13 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników). Katalog osób, które z tytułu podejmowania określonej działalności zarobkowej mają obowiązkowy tytuł do ubezpieczeń w ZUS, został wymieniony w art.

6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 1442).

Nie każdy posiadacz gruntów – rolnikiem W ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników szczegółową definicję rolnika zawiera art.

6 pkt 1. „Rolnikiem” w rozumieniu wskazanego przepisu jest zatem pełnoletnia osoba fizyczna prowadząca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej osobiście i na własny rachunek działalność rolniczą w pozostającym w jej posiadaniu gospodarstwie rolnym, a także osoba, która przekazała swoje grunty do zalesienia. Działalnością rolniczą jest według przywołanej ustawy działalność w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej, w tym ogrodniczej, sadowniczej, pszczelarskiej i rybnej, a gospodarstwem rolnym – każde gospodarstwo służące prowadzeniu działalności rolniczej (art. 6 pkt 3 i 4 ustawy). Samo nabycie gruntów rolnych o areale powyżej 1 hap (sklasyfikowanych jako użytki rolne), nie jest jednak wystarczającym warunkiem do objęcia ubezpieczeniem społecznym rolników.

Dzierżawa gruntów a tytuł do ubezpieczenia Jednym z zaakcentowanych wyżej warunków podlegania

ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy jest – jak zaznaczono wyżej – prowadzenie przez rolnika osobiście i na własny rachunek działalności rolniczej w pozostającym w jego posiadaniu gospodarstwie rolnym lub prowadzenie działu specjalnego, którego rodzaje oraz rozmiary upraw/produkcji są zgodne z tabelą stanowiącą załącznik do ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Natomiast, wydzierżawienie przez rolnika jego gospodarstwa rolnego jest równoznaczne z zaprzestaniem przez tę osobę prowadzenia działalności rolniczej na wydzierżawionym areale gruntów. Zgodnie z przepisem art. 693 § 1 Kodeksu cywilnego, wydzierżawiający, poprzez zawarcie z dzierżawcą umowy przekazuje gospodarstwo w faktyczne władanie dzierżawcy. Łączenie w ramach ubezpieczenia w KRUS działalności rolniczej z pozarolniczą gospodarczą Obowiązujące przepisy art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników przewidują warunkową możliwość ubezpieczenia społecznego w KRUS rolników i domowników, po podjęciu przez

PW

35

te osoby dodatkowo, w ograniczonym zakresie, prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej lub współpracy przy jej prowadzeniu. Jednym z wymogów jest to, aby przed rozpoczęciem prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej lub rozpoczęcia współpracy przy prowadzeniu tej działalności, osoby te podlegały z mocy ustawy, nieprzerwanie co najmniej trzy lata, ubezpieczeniu społecznemu rolników. W przypadku prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, nabycie przez przedsiębiorcę gruntów rolnych nie będzie uprawniało tej osoby do zmiany ubezpieczenia z ZUS na ubezpieczenie społeczne rolników. Przedsiębiorca, chcąc uzyskać tytuł do ubezpieczenia z mocy ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, w dniu zgłoszenia do ubezpieczenia w KRUS musiałby udokumentować: zaprzestanie prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej i jednoczesne spełnianie łącznie innych warunków wymienionej ustawy, określonych w szczególności w przepisach art.

5a, 6 pkt 1, art. 7 i art. 16 i 38.

Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich

Uprzejmie informujemy, że Krajowa Rada Izb Rolniczych w konsorcjum ze Szkołą Główną Gospodarstwa Wiejskiego realizuje obecnie w ramach PROW 2007-2013 bezpłatne szkolenia dla osób zatrudnionych w rolnictwie w zakresie „Pielęgnowanie i ochrona upraw leśnych”

Szkolenia z zakresu „Pielęgnowanie i ochrona upraw leśnych” przeznaczone są dla osób zatrudnionych w rolnictwie i leśnictwie. Szkolenia realizowane są w ramach działania „Szkolenia zawodowe dla osób zatrudnionych w rolnictwie i leśnictwie objętego Programem Roz woju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013” finansowanego z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na Rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich. Szkolenia przeznaczone są dla osób z całego kraju i będą realizowane do 31 grudnia 2014 r.

Szkolenie trwa 2 dni (łącznie 16 godzin) Pierwszego dnia odbywają się zajęcia teoretyczne, a drugiego dnia terenowe zajęcia praktyczne.

Podczas pierwszego dnia szkoleń zajęcia będą prowadzone metodą wykładu z wykorzystaniem pomocy dydaktycznych. Planowany czas trwania to 8 godzin lekcyjnych. Drugiego dnia szkoleń będą odbywały się pokazy, demonstracje i ćwiczenia, które prowadzone będą na zróżnicowanych obiektach leśnych, przynajmniej dwóch podczas jednego szkolenia. Planowany czas trwania to 8 godzin lekcyjnych.

Szkolenia są bezpłatne i prowadzone w całym kraju. Uczestnicy mają możliwość skorzystania z noclegu oraz zapewnione wyżywienie (bufet kawowy oraz obiad, a osobom korzystającym z noclegu zapewniona jest kolacja i śniadanie). Uczestnikom zapewniony jest transpo rt lub zwrot kosztów dojazdu.

Uczestnikami szkoleń, wg poniższej kolejności mogą być: 1. rolnicy, którzy planują założyć las oraz członkowie ich rodzin; 2. beneficjenci działania 5 „Zalesianie gruntów rolnych” Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004-2006 oraz działania 221/223 „Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne” Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013”, którzy przekwalifikowali grunty rolne na las, oraz członkowie ich rodzin; 3. pozostali posiadacze lasów oraz członkowie ich rodzin.

Szczegółowe informacje: www.pielegnacjalasu.pl Osoby zainteresowane udziałem w szkoleniu prosimy o kontakt: tel. 22 623 24 63, fax. 22 623 11 55, e-mail: jawid@krir.pl

Oprac. KRUS