Places by and for people

PLACES BY FOR PEOPLE 2015 | jaargang 2 | editie 1

in de toekomst woon je in de Hub • column: architect en opdrachtgever • nieuwe managing partner: Ries Meertens • gebouwen voor flexibel gedrag • op de bouw van stadskantoor Utrecht • samen op zoek • fietsen langs oude Kraaijvangers • 100% betrokken • kraaijvanger •

stadskantoor vlaardingen foto: ronald tilleman

“BIJ DE OPENING HEB IK GEZEGD DAT IK ONGEVEER VERLIEFD WAS OP DIT GEBOUW, EN DAT IK NIET WIST DAT DAT KON.” cees kruyt, gemeentesecretaris gemeente vlaardingen

KRAAIJVANGER ONTWERPT MET ÉN VOOR MENSEN Merel Pit Wie is Kraaijvanger? Wie zijn verantwoordelijk voor ons uitgebreide en diverse portfolio (van Rijksmonumenten tot het witte stadskantoor van Utrecht)? In de eerste plaats: onze opdrachtgevers. Hoe groter hun betrokkenheid, hoe kwalitatiever de input en hoe groter het vertrouwen, hoe beter het eindresultaat.

Sinds de oprichting in 1927 zijn onze opdrachtgevers door meer dan 200 Kraaijvangers bijgestaan. Dit doen we samen met aannemers en vele adviseurs - zo dachten aan het gevelpaneel van stadskantoor Utrecht 27(!) adviseurs mee.

Diversiteit is nog altijd één van onze belangrijkste kenmerken; in ons portfolio, maar ook wat betreft onze mensen. Ook nu de tijden zijn veranderd en Kraaijvanger verschillende crises heeft overleefd – grote kans juist daardoor. Achter onze nieuwe bureaus zitten niet slechts academisch geschoolde architecten, maar ook interieurarchitecten, projectleiders, revit modelleurs, calculatoren, directievoerders, opzichters én de partners. Want anders dan vroeger hebben die op de open werkvloer geen eigen kamer meer.

Deze horizontale organisatiestructuur in combinatie met het cyclische karakter van de partnergroep - waarin verschillende generaties zijn vertegenwoordigd - is bijzonder. Het maakt dat binnen Kraaijvanger momenteel een open werkcultuur heerst met veel ruimte voor eigen initiatief. Eén van de producten die hier uit is voortgekomen is dit inspiratiemagazine ‘places by & for people’.

Voor ons is elk gebouw uniek. Wij identificeren ons met de opdrachtgevers, de gebruikers, de bezoekers en de makers van onze gebouwen. We zijn dan ook vanaf de eerste schets tot ver na de feestelijke opening betrokken. Het liefst binnen een integraal ontwerpteam. Om inzichtelijk te maken hoe we werken, met wie en voor wie, hebben we dit inspiratiemagazine samengesteld.

Uiteindelijk is ons verhaal: Kraaijvanger ontwerpt met én voor mensen. Places to explore!

bredeschool snijdelwijk in boskoop foto: ronald tilleman

TABLE OF CONTENT

COLOFON

redactioneel & colofon

5

Hoofd- en eindredactie Merel Pit

Kraaijvanger nieuws

6

Vormgeving Caroline Gersdorf

portret: Ries Meertens

18

van industrieel ontwerper tot managing partner bij kraaijvanger

Karin Rechteschot

20

interview: Daniela Schelle

Vaste medewerkers

Drukkerij Blurb

gebouwen maken voor flexibel gedrag

Beeld Kraaijvanger,

rapportage: Imco de Man op de bouw

28

Karin

Rechteschot,

Stijn

Poelstra, Ronald Tilleman, Bart van Hoek, Ewout Huibers, XKP visual engineers

stadskantoor utrecht: van tekening tot gebouw

Coverbeeld

interview: directie van Kraaijvanger

36

kraaijvanger koerst solide ĂŠn adaptief

project: Early Childhood Center

42

samen op zoek naar een optimum in duurzaamheid en comfort

fietsroute langs oude Kraaijvangers 2015:

48

het jaar van de rotterdamse wederopbouw

56

bureau: visie op proces 90% vakmanschap, 10%

creativiteit,

100%

bureau: Kraaijvangerteam expert in elk aspect van het bouwproces

betrokkenheid

58

Stadskantoor Utrecht door Stijn Poelstra

PEOPLE ABOUT KRAAIJVANGER

stadskantoor almelo. foto bart van hoek

Jan van der Kolk @janrvdk • Nov 24 Mooi nieuw Stadhuis voor #Almelo 24-11-2014 14:22 uur @kraaijvanger_ @Gemeentje_Almelo

Bas H @__bash • Dec 15 Alsnog een cultuur-historisch onderzoek naar de waarde van stadskantoor 1 naar ontwerp van @kraaijvanger_ #sk1 .bd.nl/regio/tilburg-...

JAAP MODDER @jaapmodder • Jan 10 @kraaijvanger_ verhuist naar Calypso en heeft nu uitzicht op het dynamische Central District in Rotterdam. Good Move pic.twitter.com/fWAtO2TPAG.

places by & for people

|

6

kraaijvanger nieuws

Frank te Snelle @franktesnelle • Jan 15 Leuke #innovatie van @kraaijvanger – Ontwikkeling demontabele popzaal – architectuur.nl/?p=432122#.VLeb… via @ArchitectuurNL

Mark Magazine @markmagazine • Jan 20 @kraaijvanger_ design emotive city #council building for #Utrecht. frameweb.com/ new/utrecht-c... #Architecture #Netherlands

Rotterdam CityTweets @010citytweets • Jan 30 Stad geeft nieuw elan @kraaijvanger_

Bas van der Pol @basvanderpol • Jan 30 Fascinerende ontmoeting met Dirk Jan Postel en @MerelPit @kraaijvanger_ Over de verzuilde wederopbouw van Rotterdam

places by & for people

|

7

Frank te Snelle @franktesnelle • Feb 10 Vincent, de architect, ligt het ontwerp van het zwembad toe op de #PPBS #aandacht #buurtsamenwerking @kraaijvanger_

Caroline Kruit @cc_dax • Feb 12 Leendert van @kraaijvanger_ geeft uitleg aan teams Bold&Beautiful @GEVEL15: een Nieuwe Jas voor Beatrix

Havensteder @Havensteder • Feb 16 Inzendingen de HUB, traphuis ZOHO, SOLO-LAB gezamenlijke winnaars prijsvraag #wonen in de toekomst. Gefeliciteerd!

Architectenweb @architectenweb • Feb 16 Architect Dirk Jan Postel van @kraaijvanger_ was aanwezig bij Het Grote Woningbouwcongres. hier is zijn verslag: architectenweb.nl/n36296 places by & for people

|

8

kraaijvanger nieuws

FACTS AND FIGURES 5

partners

2.000.000

50

gerealiseerd

35

architectuurprijzen ontvangen

mensen in dienst

10

jaar ISO-gecertificeerd

25

lopende projecten

500

gebouwen en interieurs opgeleverd

8 3

projecten op de monumentenlijst daarvan zijn rijksmonumenten places by & for people

|

9

TOEKOMSTIG WONEN DOE JE IN DE HUB Functionele, strakke vormgeving

Voorbeelden

woningcorporatie Havensteder zich af en schreef vervolgens eind 2014 een prijsvraag

De vormgeving van de Hub is van hoog

netflix. Deze ontwikkelingen zijn geheel in

uit. Kraaijvanger presenteerde de Hub en

niveau. Naast functioneel en comfortabel

lijn met het gedachtegoed van de circulaire

won - samen met twee andere inzenders -

is het aantrekkelijk vormgegeven. Hierdoor

economie waarbij de materialen van een

de vakprijs. Alle drie krijgen ze de kans om

is de Hub een herkenbaar object dat

product het eigendom blijven van de

hun inzending verder te brengen.

qua look & feel, maar ook wat betreft

leverancier. Door te consumenten te laten

functionaliteit te vergelijken is met een iPad:

betalen voor gebruik, wordt de leverancier

een drager voor verschillende applicaties.

getriggerd het product te onderhouden en

De onderdelen van de Hub worden centraal

te verbeteren. Wanneer het product niet

in een fabriek gemaakt en op locatie in

meer voldoet kunnen de materialen worden

elkaar gezet. De inbouw van de woning is

hergebruikt.

Hoe wonen wij in de toekomst? Dit vroeg

Demontabel, modulair systeem De Hub is een demontabel, modulair systeem de

waarin

binnencondities

voorzieningen zijn

voor

opgenomen.

gebruiker- en locatieafhankelijk en kan door

hiervan

zijn:

de

sharing

economy, turntoo concepten, spotify en

lokale bouwers worden uitgevoerd.

Betalen voor comfort

afvalverwerking. Ze gaan samen een joint

Betalen voor gebruik

voor gebruik door in het wonen. In plaats

venture aan waarbij ze eigenaar van het

De Hub sluit aan bij de ontwikkeling dat

van betalen voor bakstenen en dakpannen,

systeem en van de materialen blijven.

de nieuwe generatie steeds meer bereid

betaal je voor het comfort van een woning.

De bewoners van de Hub sluiten een

is te betalen voor gebruik in plaats van

Tegenwoordig wordt wooncomfort bepaald

leasecontract af met de leveranciers en

voor bezit. Je hebt geen auto nodig maar

door de aanwezigheid van (dag)licht,

betalen voor wat ze gebruiken.

mobiliteit, geen lampen maar licht en

elektriciteit, water, eventueel gas, kabel en

geen boor maar een gaatje in de muur.

wifi, de afvoer van afval en vuil water, en

Het systeem wordt gefinancierd door de leveranciers van energie, water en

Kraaijvanger zet deze tendens van betalen

places by & for people

|

10

kraaijvanger nieuws

een regelbare temperatuur. De systemen die hierin voorzien zijn de duurste onderdelen in de woning, terwijl je als woningeigenaar geen behoefte hebt aan elektriciteitskabels, maar aan een iPhone met een volle batterij.

Door het leasen van een Hub betaal je niet de vaste lasten van een eigen woning, zoals onderhoudskosten, afschrijving, belasting, verzekeringen en vergunningen.

Inpluggen in leegstaande panden Bijkomend voordeel van het modulaire systeem van de Hub is dat je het overal kunt

opbouwen.

Ook

in

leegstaande

kantoorpanden die daardoor op een hele simpele manier (tijdelijk) een nieuwe functie krijgen. Slechts enkele minimale ingrepen in het casco zijn nodig om bestaande systemen van toevoer van bijvoorbeeld elektra en water, aan te laten sluiten op de Hub. •

places by & for people

|

11

een luchtbrug verbindt het stadskantoor en het stadhuis van vlaardingen. foto ronald tilleman

RENOVATIE STADSKANTOOR EN STADHUIS VLAARDINGEN VALT GOEDKOPER UIT De renovatie van het stadskantoor en het stadhuis van Vlaardingen valt ruim 10 miljoen goedkoper uit. Dat komt door gunstige aanbestedingen en een goed toezicht op kwaliteit, planning en budget, zegt de gemeente. Drie jaar geleden werd ruim 38 miljoen euro voor de renovatie beschikbaar gesteld.

Het stadskantoor is vooral energiezuiniger dan voorheen. Ook is de publiekshal gemoderniseerd.

Het

monumentale

stadhuis is een modern vergader- en bestuurscentrum

geworden,

waarbij

authentieke details zo veel mogelijk zijn bewaard. • bron: rtv rijnmond bezoekers van het gerenoveerde stadskantoor vlaardingen worden verwelkomd in een dubbelhoge publiekshal die baadt in het daglicht. foto ronald tilleman

places by & for people

|

12

kraaijvanger nieuws

centre pompidou in parijs

ARCHITECT EN OPDRACHTGEVER Dirk Jan Postel Bij het bedenken en maken van een

bedenken, zonder rekening te houden met

een grondige, inhoudelijke dialoog, waarbij

gebouw zijn vele partijen betrokken. Zeker

ons”.

je elkaars grenzen - behoedzaam - kunt overschrijden. Zelf heb ik die controverses

nu we aan DBFMO’s meewerken ontdekken we bijvoorbeeld hoe complex de facilitaire

Bekend zijn de controverses tussen Frank

dan ook nooit echt begrepen. Een van

kant van een gebouw is. Maar mij fascineert

Lloyd Wright en zijn opdrachtgevers: “Het

onze opdrachtgevers, Peter Lansbergen uit

toch vooral het verbond - of het ontbreken

lekt op de eettafel”.

Wrights antwoord:

Den Bosch, zag het goed: De belangen van

daarvan - tussen de 2 partijen waar het

”Dan zet je je stoel toch een beetje opzij?”.

opdrachtgever en architect zijn weliswaar

om begonnen is: de opdrachtgever en

Of met Peter Eisenman, die met zijn op

niet precies gelijk, maar van alle betrokken

de architect. En dan de opdrachtgever

‘deep structure’ gebaseerde transformaties

partijen vallen zij het meest samen. Een

als

van een kubus een kolom midden in

beetje wederzijds respect doet de rest.

gebruiker;

een

opdrachtgever

als

tussenpersoon betekent bij voorbaat al een

de slaapkamer plaatste.

stapje terug. Eén van mijn vragen is waarom

opdrachtgever hem vroeg waar zijn bed dan

Vrijwel elk belangrijk project loopt over

het zo vaak misloopt tussen beide.

moest staan. “Sir, that is yóur problem”.

een glibberig pad van politieke instabiliteit,

Waarop de

Architecten treft al of niet terecht een scala

strijd met autoriteiten en belangengroepen,

Ik herinner me een uitspraak van een

aan verwijten variërend van ‘niet praktisch’

dreigende

conservatrice van Centre Pompidou die mij

tot ‘de architect bouwt voor zichzelf, terwijl

technische problemen. Je hebt elkaar hard

shockeerde: “Renzo Piano moest eens weten

het míjn gebouw is’. De opdrachtgever heeft

nodig. De relatie opdrachtgever - architect

hoe hij gehaat wordt door de mensen die

het gevoel tot een omgeving veroordeeld te

zou er dan ook moeten zijn als een

in zijn gebouw moeten werken”. Meestal

zijn die hij niet gewild heeft.

(tijdelijk) huwelijk, gebaseerd op wederzijds

kostenoverschrijding

Zonder

en

zijn de klachten bekend en tamelijk banaal,

vertrouwen.

maar daarom niet minder belangrijk: geen

Tegelijkertijd wordt er van de architect

machtsuitoefening. Op die manier kom je

voorbehoud

te openen ramen, onpraktische opzet,

meer verwacht dan het volgzaam invullen

als vrienden uit het bouwproces. Omdat we

slechte logistiek, oncomfortabel klimaat,

van de wensen van de opdrachtgever. Iets

allebei wel gras willen eten, als het project

geen rekening gehouden met dit-of-dat.

met creativiteit, iets met fantasie, soms

er maar het beste uitkomt. •

Kortom: “hoe kon de architect dit nou

zelfs spektakel. De hoop is natuurlijk op places by & for people

en

|

13

het centrale plein van vergadercentrum jaarbeurs, meetup plaza, staat garant voor ontmoeting dankzij haar uitnodigende sfeer. foto andrew van peek

elke meetingroom is voorzien van een intelligent wandontwerp. foto andrew van peek

METAMORFOSE VERGADERCENTRUM JAARBEURS de

waarbij de zintuigen worden geprikkeld

maar ook de schakelaars, slotjes en gadgets

veranderd.

door 6 verschillende moods, over te laten

zoals een draaibare klok die afhankelijk van

Bijeenkomsten worden informeler, kleiner,

vloeien in MeetUp. De zes sferen zijn

de behoefte wel of niet zichtbaar is. De wand

sneller en minder tijdgebonden. Techniek

nader uitgewerkt. Sleutelbegrippen hierbij

is met een grote overmaakt ontworpen.

en digitalisatie spelen een steeds grotere

zijn flexibel, dynamisch, verrassend en

De holle ruimte isoleert niet alleen geluid,

rol. Dit vraagt om flexibiliteit en slimme

eigenzinnig.

maar verbergt tevens de zware kolommen

Samenkomen afgelopen

en

ontmoeten

jaren

enorm

is

en kan in de toekomst ook allerlei nieuwe

oplossingen.

Concreet betekent dit dat elke meetingroom

voorzieningen opnemen.

het

is voorzien van een intelligent wandontwerp

vergadercentrum op de 1e etage van het

dat als een huid reageert op zijn omgeving.

Het centrale plein, MeetUp Plaza, staat

Beatrixgebouw,

Jaarbeurs

anticipeert

hierop

met

Verhuurbare

Met een iPad in de wand kun je de sfeer

garant

meetingrooms die door hun sensitiviteit het

regelen op het gebied van beeld, licht,

uitnodigende sfeer. Gekleurde nissen bieden

doel van elke bijeenkomst ondersteunen.

geluid, temperatuur en zon- en lichtwering.

een fijne en herkenbare ontmoetingsplek

Een plek waar je gelijkgestemden treft in

Door

schuiven,

en een 87 meter lang wit lichtdoorschijnend

een high tech / high touch omgeving. Dat is

verschijnt onder het projectiescherm een

gordijn verzacht de ruimte en maakt opdelen

wat Jaarbeurs wil met MeetUp.

magnetisch whiteboard.

gemakkelijk. Zo kunnen binnen een grote

MeetUp.

de

wanden

open

te

voor

ontmoeting

dankzij

haar

ruimte, ook meer intiemere bijeenkomsten Kraaijvanger heeft deze opgave opgepakt

Verder zijn in de wand opgenomen: een

plaatsvinden, bijvoorbeeld aan de in kleur

door het bestaande concept Meetingmoods,

watervoorziening, een garderobe en papier,

aan te passen bar. • places by & for people

|

14

kraaijvanger nieuws

DAVID HESS ASSOCIÉ BIJ KRAAIJVANGER Kraaijvanger benoemt David Hess als associé.

David werkt sinds 2008 als projectarchitect bij Kraaijvanger. “Wij hebben David leren kennen als een gedreven, nieuwsgierige en ondernemende architect met een brede interesse. Dat hij nu tevens verantwoordelijk is voor de acquisitie van opdrachten is een logische stap in zijn carrière bij ons,” aldus partner/architect Vincent van der Meulen.

David studeerde van 1996 tot 2003 architectuur aan de Technische Universiteit Delft. Voordat hij bij Kraaijvanger kwam deed hij ervaring op bij verschillende architectenbureaus, zoals Zaan en Spanjers Architecten en Claus & Kaan.

Momenteel werkt David bij Kraaijvanger aan meerdere renovaties gecombineerd met uitbreidingen, zoals de gebouwen van RDW in Veendam en PWN, de Beurshallen van Ahoy in Rotterdam en stadskantoor Leidschendam-Voorburg. het gebouw van de rdw in veendam krijgt een nieuw hart en een open werkomgeving. kraaijvanger introduceert daglicht, zicht op groen en hoogte. tevens is de structuur verhelderd. beeld xkp

de voormalige dependance van de nederlandse bank aan de boompjes staat bijna 15 jaar leeg

MEER BETEKENIS VOOR DE MOOISTE PLEK VAN ROTTERDAM De mooiste plek van Rotterdam weer betekenis geven. Dit is onze wens voor de

voormalige

dependance

van

de

Nederlandsche Bank aan de Boompjes, nu ook wel de Nieuwe Boompjes genoemd.

Het pand met ruim 9.000 m2 vloeroppervlak staat nu bijna 15 jaar leeg.

Om het weer verhuurbaar te krijgen is het volgens Kraaijvanger essentieel om het gebouw een nieuwe identiteit te geven.

Dit doet het bureau door de potenties van de plek te koppelen aan actuele behoeftes: een 24uursgebouw BANK waar werken, uitgaan en cultuur hand in hand gaan.

In

BANK

staan

ontmoeting

en

samenwerking centraal. Kraaijvanger zet hierbij in op de gamesector, één van de snelst groeiende moderne industrieën op door de gemeente worden horeca-ontwikkelingen langs de maas of op het water gestimuleerd. in het coalitieakkoord van rotterdam is te lezen dat ze ondernemers uitnodigen om met creatieve ideeën te komen.

places by & for people

|

16

kraaijvanger nieuws

kraaijvanger combineert in haar plan verhuurbare kantoorruimte met een groot podium, een kluis en een dakbar. deze publieke functies geven betekenis, identiteit en meerwaarde aan de kantoorverdiepingen.

het moment. Gartner, een toonaangevend

uiteenlopende virtual reality faciliteiten voor

uitstraling alleen al geweldig en zou voor

IT onderzoeks-en adviesbureau, stelt dat

activiteiten die geen daglicht nodig hebben.

ons een zeer geschikte locatie zijn. Een fantastische entree, ideale ruimte voor een

vanaf 2016 de gamification goed zal zijn voor een multibillion sector. BANK moet het

Architect

hart van de Rotterdamse ‘serious games’

plekken

sector worden.

beperkte

David in

het

Hess:

aantal

zaal met balkon, centraal gelegen en goed

hebben

bereikbaar, parkeren kan zo’n beetje naast

“Een

gebouw

een

het pand in de garage met een capaciteit

te

van 623 plekken, mogelijkheden voor laden

Belangrijk uitgangspunt in het ontwerp is

transformeren tot publieke functies, zoals

en lossen en een ongekend uitzicht vanaf

dat de verhuurbare kantoorruimte wordt

een podium en virtual reality facility, krijgt

het dak,” zegt Geensen.

gecombineerd met een groot podium,

het gebouw nieuwe doorbloeding. Deze

een kluis en een dakbar. Het BANKpodium

levendigheid geeft betekenis, identiteit en

Popkantoor zet zich in om Rotterdam weer

faciliteit

lage

daglichttoetreding

verdiepingshoogte.

Door

en ze

spraakmakende

meerwaarde aan de overige hoge, lichte

te voorzien van een goede middenzaal

congressen als TEDx, topoptredens van

verdiepingen die uitstekend kunnen worden

(capaciteit 800-1.200) voor live muziek en

bekende artiesten en workshops van grote

ingericht als kantoorruimte”

events. En heeft zich als partner verbonden

onder

andere

aan het ontwikkelen van het projectplan van

denkers. Aan de BANKdakbar kan worden met

Voor de programmatische invulling en de

Kraaijvanger. Vooralsnog lijkt de eigenaar

spectaculaire uitzichten over de stad en de

exploitatie van het BANKpodium heeft

van het pand echter andere plannen te

Maas. De bestaande kluis in de kelder van

Popkantoor met Kraaijvanger meegedacht.

hebben. Wie weet landt het concept

het gebouw wordt getransformeerd tot De

Initiatiefnemer Dave Geensen zegt over

voor BANK nog op een andere plek in de

BANKkluis, deze is ingericht met de meest

het plan: “Dit pand is qua architectuur en

havenstad. •

vergaderd,

gegeten

en

geproost

places by & for people

|

17

VAN INDUSTRIEEL ONTWERPER TOT MANAGING PARTNER BIJ KRAAIJVANGER Ries Meertens is vanaf 1 januari 2015 mede-eigenaar van Kraaijvanger. Naast de drie partnerarchitecten Dirk Jan Postel, Hans Goverde, Vincent van der Meulen en Daniela Schelle (associate) vervult hij de rol van managing partner, waarbij hij verantwoordelijk is voor alle strategische, commerciële, organisatorische en zakelijke onderwerpen. Dirk Jan Postel is verheugd over de komst van Ries: “De match is perfect, zowel persoonlijk als inhoudelijk. Zijn achtergrond als nietarchitect zien wij als meerwaarde en zeker op strategisch-commerciëel vlak legt Ries het gewicht in de schaal dat wij nodig hebben.”

Na zijn middelbare school wilde Ries graag productontwerper worden. De AIVE (tegenwoordig Design Academy) in Eindhoven vond hij te schools, terwijl Industrieel Ontwerpen aan de TU Delft weer te technisch leek. De Rietveld Academie bood echter een vrij kader waar hij zich meer thuis voelde. Hij liep stage in Milaan en na twee jaar in dienst bij een ontwerpbureau werkte hij een paar jaar als freelancer. In die tijd leerde hij Marcel Margermans kennen. Onder het motto “de Rietvelder en de Delftenaar” maakten zijn slimme, integrale productontwerpen voor een groeiend klantportfolio. Het industrieel ontwerpbureau MMID was geboren.

Vanuit het niets groeide het bureau in tien jaar tijd uit tot een gerenommeerd ontwerpteam dat in de eredivisie van Nederland en omstreken meespeelt. Ries had echter tijdens een ingrijpend ziektebed voor zichzelf besloten om het bureau op een gegeven moment te verlaten. In 2010 was het zo ver. Hij ging zich richten op het coachen, trainen en lesgeven van mensen vanuit zijn nieuwe bedrijf Coaching Creative Companies. De afgelopen vijf jaar heeft hij zo’n 150 bureaus en zelfstandige professionals begeleid, wat heeft geresulteerd in een rijk netwerk van creatieve ondernemers. “Het was iedere keer weer prachtig om te zien hoe mensen in korte tijd behoorlijke stappen konden maken”.

De stap naar Kraaijvanger is voor Ries een flinke, maar tevens een logisch vervolg op zijn oude rol als partner van het industrieel ontwerpbureau MMID en later die van zakelijk adviseur voor creatieve ondernemers. “Het is daarnaast erg fijn om weer deel uit te maken van een prettig team en om mijn professionele en persoonlijke ervaring in te zetten voor de toekomst van Kraaijvanger,” aldus Ries. “Ondanks dat het bureau - ook in de huidige moeilijke markt – het steeds goed heeft gedaan, moeten we scherp blijven koersen en slim inhaken op alle ontwikkelingen die gaande zijn. Kraaijvanger zit na de recente verhuizing naar het centrum van Rotterdam en met goede vooruitzichten voor 2015 in een positieve dynamiek. Het zou prachtig zijn als we die lijn voor de lange termijn kunnen doortrekken.” •

places by & for people

|

18

portret

Werkervaring Managing partner @ Kraaijvanger Sinds januari 2015 Docent @ TU Delft 2010 - 2015 Eigenaar Coaching Creative Compagnies 2010 - 2014 Marketing & sales @ MMID full service design team 2009-2010 Co-partner @ MMID full service design team 1992-2009 Free-lance product designer 1991-1992 Product designer @ Brandes & Meurs 1989-1991 Intern-design @ Makio Hasuike 1986-1987

Opleiding Strategic design management, marketing, account management 1996-2006 Rietveld Academy Amsterdam Industrial Design, 1983-1988 VWO Rythovius College Eersel 1977-1983

GEBOUWEN MAKEN VOOR FLEXIBEL GEDRAG Vierkante meters moeten efficiënt worden benut. Kantoren moeten medewerkers optimaal faciliteren in al hun activiteiten. En mensen moeten worden gestimuleerd om samen te werken.

Bij de nieuwbouw of verbouw van kantoren wordt dan ook veel aandacht besteed aan werkplekontwikkeling. Interieurontwerper Daniela Schelle van Kraaijvanger Architecten is daarin gespecialiseerd. Zij krijgt steeds meer vrijheid in haar ontwerpen: ‘bedrijven en organisaties nemen afscheid van het idee dat de ordening van de werkplekken de organisatiestructuur moet weerspiegelen.’

in de centrale hal van stadskantoor leidt een lange roltrap van de derde naar de zesde verdieping. foto: stijn poelstra

capgemini heeft open werkvloeren met flexibele werkplekken. foto ewout huibers

Werkplekontwikkeling is een betrekkelijk nieuwe discipline. Tot een jaar of twintig geleden werkten kenniswerkers of in uniforme kantoren aan lange gangen, of in kantoortuinen: andere werkplekconcepten waren

er

eigenlijk

niet.

Dankzij

de

digitalisering konden kantoren papierloos

plekken voor informeeloverleg in provinciehuis noord-holland, haarlem. foto luuk kramer

produceren. Dus was er minder behoefte aan productie-units, maar veel meer aan ontmoetingsplekken.”

gaan werken. Met de komst van internet kon

Een goede basis

dat ook nog eens tijden plaatsongebonden

Ze zal nooit zomaar een flexibele nieuwe

plaatsvinden. Daniela Schelle: “Ook kwam

werkomgeving ontwerpen. “Ik hamer er

resultaatgericht werken in zwang, waarbij

altijd op dat de nieuwe werkomgeving niet

mensen

op

de verandering teweeg brengt die bedrijven

aanwezigheid, maar op het resultaat van

beogen. Als bedrijven dat geloven, gaat

hun inspanningen. Daardoor veranderde

het meestal mis. De basis is dat het werk

de functie van het kantoor: mensen

gedigitaliseerd wordt. Om mensen op

kwamen meer en meer naar kantoor om

resultaat af te rekenen moet een andere

te communiceren, niet meer zozeer om te

managementstijl

niet

worden

afgerekend

worden

ontwikkeld,

places by & for people

|

22

interview

bijzondere overlegplekken in het hoofdkantoor van capgemini. foto iemke ruige picknicktafels in het bedrijfsrestaurant van stadskantoor utrecht. foto stijn poelstra

werkplekken en reserveren meer en meer

Aansluiten op de nieuwe economie centrale pleinen voor informele bijeenkomsten op de werkvloeren van de jaarbeurs. foto ewout huibers

en dat is lastig, want dat betekent een cultuurverandering.

De

aangepaste

werkomgeving beschouw ik als het laatste zetje voor mensen om de mogelijkheden ook daadwerkelijk te gaan gebruiken.” Als ze merkt dat er op ICT-gebied of mentaal gebied nog veel moet gebeuren, raadt ze organisaties aan om adviseurs in te schakelen die daarbij kunnen coachen. “Ik moet een goede basis hebben om met de werkomgeving aan de slag te gaan.”

stappen steeds meer af van arbo-conforme vierkante meters voor samenwerken en communicatie. Ze nemen afscheid van het

Het Nieuwe Werken is nog steeds dé

idee dat de ordening van de werkplekken de

trend in werkplekontwikkeling. Daniela:

organisatiestructuur moet weerspiegelen.

“Bedrijven

De vrijheid die daardoor ontstaat, vind je

en

organisaties

die

willen

aansluiten op de nieuwe economie zullen hier wel in mee moeten gaan. Als ze jonge

mensen

willen

binnenhalen

en

terug in het interieur.”

Mensen mobiel maken

vasthouden zullen ze een andere werkstijl

De concepten die zij ontwikkelt zijn gericht

moeten ontwikkelen.” Ze snapt wel dat het

op samenwerken. En dat is voor haar wel

fenomeen soms met enige scepsis wordt

wat meer dan acht uur per dag naast

bekeken. “Er leven nog concepten die het

elkaar zitten. “Het gaat om efficiëntie,

etiket Het Nieuwe Werken dragen, terwijl

om informatie zo snel mogelijk van A

ze tien jaar oud zijn. Dat is dus eigenlijk Het

naar B te brengen. Dat gaat het best als

Oude Werken. We zijn inmiddels heel wat

mensen in teams samenwerken en goed

verder.” Sterker nog: Het Nieuwe Werken

communiceren.”

ontwikkelt zich nog steeds. “Organisaties

moet het samenwerken stimuleren, maar

Het

Nieuwe

Werken

Samen puzzelen aan pps-projecten Facilicom en Kraaijvanger Architecten werken op dit moment samen aan PPS Nieuw gemeentehuis Westland. Het project verkeert op dit moment in de dialoogfase. Drie consortia zijn druk aan het puzzelen om tot een zo goed mogelijke invulling te komen van de opgave. Bij PPS Nieuw gemeentehuis Westland gaat het om het realiseren van een nieuw publieks- en bestuurscentrum met een werkkantoor voor de gemeente.

Facilicom en Kraaijvanger maken hier onderdeel uit van een consortium dat verder bestaat uit Dura Vermeer, van Mierlo Bouwgroep, Weboma, Deerns en Pieters Bouwtechniek. Kraaijvanger is overigens niet alleen ingeschakeld voor het ontwerp van het interieur, maar ook van het pand. places by & for people

|

23

overleggen in het bedrijfsrestaurant van stadskantoor utrecht. foto stijn poelstra

Flexibele gebouwen Het Nieuwe Werken past ook goed bij trends als hergebruik van bestaande gebouwen, flexwerkplek met aanschuifmogelijkheid in stadskantoor vlaardingen. foto ronald tilleman

tegelijkertijd

stimuleren

dat

mensen

mobiel blijven en op flexibele wijze van de verschillende plekken gebruik maken.

“Mensen die bijvoorbeeld langdurig aan een project werken, gaan zich weer territoriaal gedragen. Daar moet je dan misschien geen vergaderruimte voor creëren, maar een ruimte met een statafel. Dan bevorder je dat het overleg maar kort duurt. Een scrumplek, zoals dat nu al wordt genoemd. Zo zijn er allemaal mogelijkheden om samenwerken vorm te geven en mensen mobiel te maken.

Daar push ik organisaties graag in.”

minder vierkante meters en minder zicht

begane grond als hotellobby in het hoofdkantoor van capgemini. foto ewout huibers

op groei en krimp van de organisatie.

“Wij kunnen met deze concepten buffers

kantoor komen om te communiceren, kun

creëren voor organisaties, zodat ze groei en

je veel overlegplekken gelijkwaardig maken

krimp in de toekomst kunnen opvangen.”

aan werkplekken.”

Niet alleen het werken wordt dus flexibel,

Thuiswerken stimuleren

ook gebouwen. “Niet iedere werkplek hoeft meer aan de standaard arbo-normen te voldoen. Wie in een papierloos kantoor werkt en het meeste van zijn werk ook nog eens op een iPad doet, heeft echt geen bureau meer nodig van 1.60 m bij 80 cm. Dat werk kun je net zo goed doen in een oorstoel, met de voeten omhoog.

Bovendien: als mensen toch vooral naar

“Als je in een bedrijfsrestaurant zorgt voor stopcontacten en wifi, dan gaan mensen er ook werken. Misschien niet acht uur, maar wel twee uur. In de werkomgevingen zorgen we voor grote werktafels, zodat er altijd aanschuifplekken zijn die in de toekomst heel makkelijk zijn om te vormen tot een arbo-conforme werkplek. Dus dat zijn buffers. In dergelijke kantoren

Daniela Schelle Daniela Schelle is Duitse van origine. Ze studeerde aan de Fachhochschule Düsseldorf. Via architect en mentor Mart van Schijndel, die als hoogleraar aan de hogeschool was verbonden, kwam ze in Nederland terecht. Als associate partner bij Kraaijvanger heeft ze zich gespecialiseerd in het integraal ontwerpen van interieurs en het implementeren van nieuwe werkconcepten. Daniela was recent onder ander betrokken bij de werkplekontwikkeling voor Capgemini, VGZ, SAP, Gerechtsgebouw Wilheminahof en het servicekantoor van zorginstelling Ipse de Bruggen. places by & for people

|

24

interview

comfortabele wachtplekken in stadskantoor utrecht. foto stijn poelstra

zijn er doorgaans meer stoelen dan er fte’s zijn. Maar het aantal arbo-conforme werkplekken is maar tussen de 50 en de 80 procent van het aantal fte’s. Natuurlijk kun je bij groei van de organisatie ook ruimtes verbouwen en anders gaan inrichten.

Daarom hebben al deze kantoren ook verplaatsbare binnenwanden en dergelijke.

Maar als je zorgt voor voldoende buffer, is verbouwen volgens mij de eerste vijf tot tien jaar niet nodig. Al hangt dat erg samen met de mate waarin bedrijven het thuiswerken stimuleren en faciliteren. En dat staat in Nederland nog heel erg in de kinderschoenen.” • dit artikel is eerder verschenen in de publcatie facilitair! hét kenniscentrum van facilicom

vanaf de begane grond reikt het lichte atrium van stadskantoor utrecht tot aan de zesde verdieping. alle publieke functies zijn eraan gelegen. foto stijn poelstra

“HET IS EEN GEWELDIG PROCES OM SAMEN MET KRAAIJVANGER TE KOMEN VAN IDEE/VISIE NAAR CONCRETE PLANNEN. HET EERSTE BEELD UIT DE PRESENTATIE TIJDENS DE AANBESTEDING STAAT NOG STEEDS OVEREIND.” david kema, rdw

2

1

3

4

rapportage

STADSKANTOOR UTRECHT: VAN TEKENING TOT GEBOUW Al 22 jaar werkt Imco de Man als hoofdopzichter voor Kraaijvanger. Zijn werk als bestaat vooral uit het controleren van (onder)aannemers, materialen en producten.

Hij is verantwoordelijk om te controleren hetgeen is uitgetekend ook wordt waar gemaakt. En of de kwaliteit op orde is. Imco’s laatste grote werk is stadskantoor Utrecht. Hij werkte op dit project samen met opzichter Altay Kasapoglu. Vanwege de benodigde specialistische kennis was voor de ruwbouw van de glijkern - wat ‘s nachts doorging - een constructieopzichter aangesteld.

In juli 2011 is begonnen met heien met 2 soorten heipalen: fundexpalen voor de noordtoren en tubexpalen voor de zuidtoren. Beide palen hebben als eigenschap dat ze trillingsvrij de grond in kunnen - een voorwaarde voor een dergelijke binnenstedelijke locatie - en dat ze een hoogdraagvermogen hebben, waardoor er voor de fundering relatief weinig palen de grond in hoefden.

2 De drie kernen van de noordtoren zijn opgetrokken uit beton. Deze kernen zijn gemaakt door de toepassing van vijzels - om de twee meter - met een glijbekisting. Het vijzelproces gaat door totdat de kern op hoogte is - in dit geval 90 meter. Dit is een vrij snelle manier van bouwen, want tegelijkertijd kan eromheen door worden gebouwd.

3 Kern 2 van de noordtoren is voltooid. De constructie met de vijzels en de glijbekisting worden ontmanteld.

4 De vijzels trekken heel de glijbekisting een centimeter per uur omhoog.

places by & for people

|

29

6.1

6.2

5

6.3

7

6.4

8

rapportage

5 Tegen de smalle kern 1 is een hulpconstructie geplaatst om te voorkomen dat hij tijdens de bouw zou omvallen.

6

1-4

De eerste staalkolom voor de zuidtoren wordt geplaatst. EĂŠn brok staal weegt tussen

de 40 en 50 ton.

Om de betonnen kernen van de noordtoren zijn staalconstructies geplaatst voor de vloeren. De constructies bevatten per staalelement 3 verdiepingen.

De staalelementen die boven elkaar komen, worden verbonden met een koppelstuk. De kolommen van de elementen staan koud op elkaar wat mogelijk is door de druk van het gebouw. Ter plaatse van de koppeling bevinden zich stalen strips die 1/4 van de krachten op de kolom kunnen overnemen mocht de kolom bezwijken.

places by & for people

|

31

9.1

10

11.1

11.2

11.3

11.4

11.5

11.6

9.2

9.3

9.4

rapportage

Links op de foto bevindt zich de zuidtoren met een constructie van staal. Rechts op de foto

1

zie je de noordtoren met betonnen kernen en een staalconstructie met betonvloeren. De eerste verdiepingen zijn tijdelijk dichtgezet met gaas, omdat de composietgevelelementen op zich lieten wachten en er al met de afbouw werd begonnen.

Het geelgekleurde staal dat je ziet is tijdelijk hulpstaal.

Voor het storten van de druklaag wordt het beton vanaf het maaiveld via een betonpomp

2

naar boven gepompt.

Montage van de glazenkap op de 7e verdieping.

3

Brandwerende kleppen bevinden zich straks in de schachten van de ventilatiekanalen. Ze

4

gaan dicht wanneer er brand ontstaat. Zo wordt voorkomen dat de brand niet door de ventilatieschachten door slaat naar andere ruimtes.

10 In het atrium wordt het eerste aluminium gevelpaneel geplaatst.

1-6

Montage van het eerste composietgevelelement op de 7e verdieping aan de spoorzijde.

Het element wordt rechtstreeks van de vrachtwagen naar de juiste plek getakeld waar hij wordt vastgemaakt.

places by & for people

|

33

12.1

12.2

12.3

12.4

12.5

13

14

15

16

17

rapportage

1

De plaatsing van de composietgevel vordert gestaag.

2-5

De montage van de composietgevel ter plaatse van de 6e verdieping had nogal wat

voeten in de aarde omdat de elementen van de verdiepingen erboven en eronder al hingen. Met een luchtdrukzuiger werden de elementen naar boven gebracht en op de juiste plek gemonteerd.

Door middel van een verrijker wordt gewerkt op zo’n 30 meter hoogte aan de afwerking van het plafond en de vloerranden in de vide van de centrale hal.

Montage van kilometers systeemwanden.

Er is bewust gekozen voor de toepassing van andritietvloeren gezien de arbeidsvriendelijke manier van realiseren. Anders dan zandcement dat heel massief en dik is en wat je op je knieën met de hand moet afreien, kunnen andritietvloeren worden gegoten vanuit staande positie.

Uitvoerende Jan Brandiet van de Bouwcombinatie SKU is druk bezig de laatste puntjes op de spreekwoordelijk ‘i’ te zetten voor de oplevering.

De vloer van de centrale hal wordt vlak voor de oplevering grondig schoongemaakt.

De oplevering was één groot feest, maar dit betekende niet dat Imco’s werk er al opzat.

Na de oplevering moest hij nog 3 maanden lang restpunten - zoals het herstellen van tekortkomingen en beschadigingen - nalopen. •

places by & for people

|

35

KRAAIJVANGER KOERST SOLIDE ÉN ADAPTIEF Van een voormalig en getransformeerd filtergebouw aan de Maas zit Kraaijvanger nu in CalypSO in het bruisende hart van Rotterdam. Is deze verhuizing exemplarisch voor een nieuwe koers? Of werkt het bureau stug door in het kielzog van haar oprichters: de broers Evert en Herman Kraaijvanger?

Om hier achter te komen een interview met twee van de vijf bevlogen partners van het bureau: de kersverse managing partner Ries Meertens en de jongste telg Vincent van der Meulen.

onderdeel van een groter verhaal.

Kraaijvanger bestaat al sinds 1927.

veel technische werkzaamheden over vijf jaar anders worden uitgevoerd. Daar

Het is een bedrijf met een eigen geschiedenis, een reputatie en een uitgebreid trackrecord. Hoe kijken jullie hiernaar?

Het is een optie om Kraaijvanger voort te zetten onder een andere naam?

moeten we op anticiperen en zelfs op vooruitlopen. Het is belangrijk dat we oude patronen bekijken, doorbreken en

Dat heb ik een tijd terug wel bepleit,

herdefiniëren waar nodig. Dit zal leiden

maar daar ben ik op terug gekomen. Ik

tot een andere positionering en wellicht

weet niet of de naam zo belangrijk is.

een nieuwe structuur van het bureau.

Wanneer ik door Rotterdam loop, kom ik

Kraaijvanger bestaat als merk al heel erg

Maar het is niet de eerste keer voor het

allemaal Kraaijvanger-iconen tegen. Aan

lang en heeft daarom ook zijn waarde.

bureau dat het zich moet aanpassen aan

de ene kant heb niets met het ontstaan

Maar wanneer we ons gaan richten

de veranderende tijd. Dat gebeurt eens

te maken, maar tegelijkertijd zijn het de

op het buitenland, dan is een andere

in de zoveel jaar. We staan nu voor de

wortels van dit bedrijf.

naam helemaal niet gek. Kraaijvanger

spannende uitdaging: hoe vinden we

bekt toch minder lekker in het Engels.

vanuit ons DNA dat ons kenmerkt een

Ik kan me daarom voorstellen dat we bij

nieuwe rol?

Het is heel bijzonder om deel uit te maken van een bedrijf met zo’n lange geschiedenis

die

heel

voelbaar

is.

Wat ik ook heel bijzonder vind, is dat ik nu niet iets nieuws aan het opbouwen ben, maar dat ik een tijdje op de winkel pas, cru gezegd. Waar het in de buitenwereld het nu continu over startups gaat - vanuit het niets een bedrijf beginnen - is het veel moeilijker en voor mij veel uitdagender om de continuïteit van een bestaand bedrijf te waarborgen door het te transformeren en opnieuw uit te vinden. Op die manier ben je

wijze van overgang tijdelijk twee namen voeren, om uiteindelijk naar een andere naam over te gaan.

Wat hebben jullie met Kraaijvanger voor ogen de komende jaren?

De wereld is gigantisch in beweging, en al helemaal de architectenbranche. De markt staat onder druk en technologische ontwikkelingen gaan zo snel, waardoor

Wat zou je willen behouden?

We

maken

commerciële

al als

sinds

1927

zowel

maatschappelijke

gebouwen. Die kruisbestuiving tussen beide types is heel boeiend en levert heel veel op. Zo zoeken we in projecten voor de zakelijke markt naar maatschappelijke relevantie en proberen we omgekeerd

places by & for people

|

38

interview

“ONZE DIVERSITEIT STELT ONS IN STAAT OM IN ELK PROJECT WEER MET EEN VERNIEUWEND EN SPECIFIEK ANTWOORD TE KOMEN” maatschappelijk projecten zo effectief

in elk project weer met een vernieuwend

en efficiënt mogelijk in te steken.

en specifiek antwoord te komen.

Als bedrijf hebben we ook een aantal kernwaarden die we moeten koesteren.

De verhuizing van Kraaijvanger

Er staat hier een heel professioneel

van de Watertorenweg naar het

team, we zijn erg gemotiveerd en we

centrum van Rotterdam is een hele

zijn enorm betrokken. Kraaijvanger staat

grote verandering. In welke zin past

bekend als een hele solide partij die op

dit binnen de nieuwe koers van het

een integrale manier grote projecten

bureau?

aankan.

De effecten zijn volgens mij al heel erg

Tegelijkertijd zijn we als bureau ook heel

merkbaar. De dynamiek in het bureau

adaptief. Terwijl momenteel iedereen

is heel positief. Ik merk een enorme

zich aan het specialiseren is, kiezen wij

betrokkenheid en enthousiasme. Qua

daar bewust niet voor. Diversiteit zit

timing is de verhuizing perfect. We zitten

doorvlochten in ons bureau. Bijvoorbeeld

middenin de doorontwikkeling van het

in de diensten die we leveren. We

bureau.

ontwerpen niet alleen, maar zijn ook betrokken bij de uitvoering op de bouw.

Maar diversiteit zit ook in de projecten die we doen: van brede scholen tot en met de inrichting van corporate kantoren, en van musea tot en met supervisie op stedelijke ontwikkelingen.

Al anderhalf, twee jaar geleden zijn we begonnen met ons te herpositioneren.

De verhuizing is daar een onderdeel van. Ook past het heel goed bij onze overtuiging dat de huidige bouwopgave in de stad ligt.

Juist die diversiteit stelt ons in staat om places by & for people

|

39

“WIJ MAKEN GEBOUWEN, INTERIEURS EN STEDELIJKE RUIMTES, WAARVAN WE HOPEN DAT ZE BIJ DE GEBRUIKERS PASSEN, MAAR UITEINDELIJK IS HET AAN HEN OM DE MOGELIJKHEDEN TE ONTDEKKEN” De tijd van icoonprojecten is voorbij

kan vanuit deze complexiteit de essentie

Het oppakken van nieuwe rollen is

en veel aannemers zijn er steeds meer

trekken. Hij kan van niets iets maken. Dit is

noodzakelijk om patronen te doorbreken

van overtuigd geen architect nodig

heel voelbaar wanneer alle betrokkenen

en dingen efficiënter en doeltreffender

te hebben. Waar zit volgens jullie de

aan het begin van een proces bij

voor elkaar te krijgen.

toegevoegde waarde van de architect?

elkaar zitten. Iedereen heeft zijn eigen

Ik geloof heel erg in de integrale aanpak. Een aannemer kijkt vooral naar wat er moet komen, vervolgens het beschikbare budget en de benodigde materialen. Een architect is als een regisseur in staat daaroverheen te kijken en

toekomstbestendige

vernieuwing

door te voeren. Hij kijkt ook naar de

excellsheets en andere documenten

Is dit full service karakter van groot

mee, maar de architect komt als eerste

belang om te behouden? Onderscheidt

met een richting tot een oplossing. Hij

Kraaijvanger zich hiermee van haar

legt het eerste zandkorreltje en kan als

concurrenten?

beste van alle partijen laveren tussen de rationele factoren, zoals techniek en geldstromen, en de zachte factoren zoals gebruik, beleving en identiteit.

goede

relatie

en

een

vertrouwensband met je opdrachtgever.

De opdrachtgever komt bij ons met een

Tegelijkertijd aan

verschillende stakeholders die in een

servicepakket

project zitten. De toegevoegde waarde zit vooral in creativiteit, innovatie en

Ahrend geholpen met locatiekeuze,

Hoe eerder en langer je betrokken bent,

strategisch denken. Een architect komt

huisvestingsadvies,

van

hoe dieper je in een project kunt duiken

niet alleen met een vorm, maar vooral

eisen,

investeringsbegrotingsadvies,

en hoe beter je weet wat er nodig is

met een oplossing.

begeleiding van de uitvoering, etc. In

om de ambitie van de opdrachtgever te

de meeste projecten stel je hier een

verwezenlijken. Dankzij onze full service

uitgebreid team voor samen maar dat

dienstverlening kunnen we vaak het

hebben wij nu grotendeels in ons eentje

totale pakket bieden dat nodig is.

geldstromen, etc. Alleen de architect

om

bepaalde ambitie. Vaak gaat die ambitie

heel

verder dan een nieuw gebouw of

Zo

interieur, ze streven naar een verandering

hebben we bijvoorbeeld Koninklijke

van cultuur of een nieuw bedrijfsmodel.

opdrachtgevers aan

te

instaat

een

en semantiek van vorm en naar alle

de veelheid aan gebruikers, adviseurs,

wij

van

beleving van mensen, naar de betekenis

De bouw wordt steeds complexer door

zijn

Uiteindelijk gaat het om het opbouwen

een bieden.

programma

gedaan. places by & for people

|

40

interview

Onze full service dienstverlening is zeker

Is er ook een ruimte of plek aan

verrassingselement. Je kunt continu

een van de onderscheidende aspecten van

te wijzen die hiervan het concrete

dingen

Kraaijvanger. Door projecten integraal

resultaat is?

gebouw die interessant zijn. Op die

aan te pakken, ontstaat er zo min mogelijk ruis op de lijn. Hierdoor kunnen we zo goed mogelijk alle stakeholders binnen een project bedienen. Daarnaast is onze grondhouding onderscheidend: als een echt Rotterdams bedrijf heerst hier een no-nonsens cultuur, we staan met voeten aan de grond en verkopen geen praatjes.

Kraaijvanger profileert zich momenteel met de pay-off ‘creating places to explore’. Wat betekent dit voor jullie?

Vaak zit het in de ruimte die niet staat beschreven in het programma van eisen.

Dat staat vol met functionele eisen, maar het is ons doel om er meer van te maken.

Door alle functies slim te programmeren en combineren, proberen wij binnen de

je

aan

verwonderen

het over

bijvoorbeeld de toepassing van een bepaald materiaal of een slim detail.

Wat is de droomopdracht voor Kraaijvanger?

Een zo complex mogelijke opdracht

resulteert dit een hart van het gebouw

in de binnenstad met veel gebruikers

waar alles samenkomt en dat meerdere

en

soorten gebruik toelaat. Bijvoorbeeld het

commerciële

atrium in een school heeft de potentie

belangen gelden.

om zich te ontwikkelen tot een hybride ruimte die spontaan en veelzijdig gebruik toelaat. Het slimme van een dergelijke

Wij maken gebouwen, interieurs en

strategie is dat toekomstige gebruikers,

stedelijke ruimtes, waarvan we hopen

wanneer bijvoorbeeld een gebouw van

dat het bij de gebruikers past, maar

functie verandert, letterlijk en figuurlijk

uiteindelijk is het aan hen om de

de ruimte hebben om het gebouw

mogelijkheden te ontdekken.

opnieuw te ontdekken en zich eigen te

af. De gebruikers nemen het mee.

kun

ontdekken

strakke kaders ruimte te scheppen. Vaak

Voor mij betekent het een open einde.

Een gebouw is na de oplevering ook niet

manier

blijven

maken. Hybride en toekomstgericht dus.

In

‘to

explore’

zit

ook

een

stakeholders als

waarvoor

zowel

maatschappelijke

Wat dat betreft is Hart van Zuid al een soort droomopdracht. Hier komt heel veel bij elkaar; uiteindelijk moet het een plek worden waar mensen van gaan houden. Daarnaast is het goed voor Kraaijvanger om grenzeloos te denken en te werken. De wereld is onze plek. Wanneer we voelen dat we deel uitmaken van een groter geheel zal het vanzelf ook ons werkterrein worden. •

places by & for people

|

41

SAMEN OP ZOEK NAAR EEN OPTIMUM IN DUURZAAMHEID ÉN COMFORT Duurzaamheid als uitgangspunt, en zo toegepast dat het ook voor kinderen als leermiddel kan worden ingezet.

Dat was één van de ambities van de American School bij het ontwerp, de bouw en de exploitatie van het Early Childhood Center in Wassenaar.

Een goede samenwerking met verschillende adviseurs was noodzakelijk om te komen tot een goed en verrassend eindresultaat. Hans Goverde van Kraaijvanger en Wendy Kuiper van Deerns vertellen hoe dit is gelukt.

partner/architect hans goverde

projectleider deerns wendy kuiper

Kraaijvanger maakte het ontwerp voor

met de uitdaging aan de slag gegaan. De

het nieuwe Early Childhood Center van

kracht van het ontwerp zit vooral in het

de American School. Hans Goverde: “dat

teamwerk. Uit diverse workshops haalden

de 17e eeuwse boerderij Ter Weer, een

we in synergie met Deerns, ABT en de

rijksmonument, de basis vormde voor

opdrachtgever steeds goede ideeën.” Aldus

het ontwerp was een uitdaging op zich.

Goverde.

Bovendien moest het complex uiteindelijk diverse functies herbergen, inclusief een sporthal die ook open is voor mensen van buiten de school en faciliteiten voor een

handbalvereniging.

Daarbovenop

stelde de opdrachtgever een hoge mate van duurzaamheid als voorwaarde, en moest

het

lommerrijke

landschap

op

de locatie tot zijn recht blijven komen.”

Wendy Kuiper, projectleider vanuit Deerns, vult aan: “vaak ging het over kwesties op het snijvlak van duurzaamheid, comfort en esthetiek. Doordat we bijvoorbeeld de Frisse Scholen-aanpak wilden toepassen in het gebouw, waren ventilatiekanalen

“DE KRACHT VAN HET ONTWERP ZIT VOORAL IN HET TEAMWERK”

nodig. Zulke informatie is voor de architect essentieel bij het ontwerpen van de ruimtes: die kanalen krijg je namelijk niet zomaar meer weggewerkt in een later stadium.”

Opereren op een snijvlak

Uiteindelijk kwam het projectteam tot

“In overleg met de andere partijen zijn we

een ontwerp waarin de oude boerderij de places by & for people

|

44

project

de lunchruimte voor 100 kinderen in het achterhuis van de 16e eeuwse boerderij ‘ter weer’

de klaslokalen baden dankzij de grote vensters in het daglicht

hoofdrol speelt. De nieuwbouw is verbonden

vergde voor het atrium wel wat creativiteit;

via een atrium, waarin zich de entree

uiteindelijk hebben we gekozen voor een

bevindt. In de ‘Old Farm’

bevinden zich

plafond met Phase Changing Materials,

de lunchroom, een aantal kantoorplekken,

waardoor de transparantie van de zijwanden

de Art Room en een kinderdagverblijf. In

behouden bleef en het atrium tegelijkertijd

het atrium is behalve de entree ook een

een aangename, comfortabele ruimte is om

bibliotheek ingericht. In de nieuwbouw,

in te verblijven.

die deels verdiept is aangelegd in een glooiend hellingvlak, zijn de leslokalen en de techniekruimte te vinden. Los van dit geheel is een aparte sporthal gebouwd.

In

de

‘New

opwekking gesloten

Barn’

werd

geïnstalleerd bodemwisselaar,

de houten draagconstructies van de nieuwbouw verwijzen naar een boerenschuur

duurzame met

een

gekoppeld

aan warmtepompen. Op het dak van het atrium en het sportgebouw zijn PV-

Old Farm, atrium en New Barn

panelen geplaatst, en al het regenwater

Wendy Kuiper: “in dit project hebben we de

via een grijswatersysteem hergebruikt om

trias energetica als uitgangspunt genomen:

de toiletten door te spoelen. In het kader

wat niet binnenkomt aan warmte of koude,

van Frisse Scholen Klasse B is gezorgd

leidt niet tot energievernietiging. Dat

voor extra ventilatie en een aangepaste

dat op de ‘New Barn’ terechtkomt wordt

places by & for people

|

45

de nieuwbouw ligt deels verdiept om in hoogte de monumentale boerderij niet te overtreffen. een hellend talud zorgt voor voldoende lichtinval in de aangelegen klaslokalen en is een spannende speelplek voor de kinderen.

lichtkleur in de leslokalen, die tot betere

zijn. Het was een uitdagend project, waarbij

resultaten bij de leerlingen moeten leiden.”

we steeds werkten in het spanningsveld tussen duurzaamheid en comfort. Hoe dat

Uitproberen Het resultaat mag gezien worden. Goverde: “het is fantastisch om het gebouw dat je hebt ontworpen af te zien, en om te zien dat de kinderen, de sporters en de handbalvereniging er al met plezier gebruik van maken. We hebben de opdrachtgever verrast met een mooie, veilige omgeving voor de kinderen, die ook nog eens erg duurzaam is.”

Wendy Kuiper wijdt hierover uit: “De EPC (Energie Prestatie Coëfficiënt) van 25%

in de praktijk echt zijn beslag krijgt, is vaak een kwestie van afstellen en uitproberen.

De systemen die we hebben toegepast zijn behoorlijk anders dan wat men in een gemiddeld schoolgebouw gewend is. De komende periode zal blijken hoe dat in de praktijk voor de gebruikers werkt. Dan zullen er ongetwijfeld nog wat afstellingen aangepast worden. Over het algemeen kun je pas een goed jaar nadat een gebouw in gebruik is genomen echt zeggen hoe het bevalt.” • fotograaf: ronald tilleman

voor de ‘New Barn’ en van zelfs 50% op de sporthal zijn resultaten om trots op te places by & for people

|

46

project

rondom de school liggen meerdere schoolpleinen die passen bij de verschillende leeftijdsgroepen. ze zijn ingericht door designstudio van ginneken met veel groen, zitelementen en educatieve onderdelen zoals een moestuin.

Opdrachtgever

Directie architect

Adviseur

Ontwerp

Bruto

American School

Hans Goverde

werktuigkundige,

2010-2013

vloeroppervlak

elektrotechnische

School: 2969 m2

Kraaijvanger team

installaties,

Sportzaal: 787 m2

Annemiek Bleumink

transportinstallaties,

Laurence Meulman

ICT, bouwfysica en

Jan Dorsman

brandveiligheid

Bart van der Werf

Deerns, Rijswijk

The Hague, Wassenaar

Nol van den Boer Patrick Keijzer

places by & for people

|

47

FIETSROUTE LANGS OUDE KRAAIJVANGERS

start

De oprichters van ons bureau, de broers Evert (1899) en Herman (1903) Kraaijvanger, behoren tot de belangrijkste Rotterdamse architecten.

1

lein

Hofp

Tijdens de wederopbouw bepaalden zij in grote mate het uiterlijk van het Rotterdamse centrum. Fiets mee langs oude Kraaijvangers van na de Tweede Wereldoorlog, zoals de drie

Rijksmonumenten:

de

Steigerkerk,

Stationspostkantoor en de Doelen.

2

14

13

el

Westersing

3

Cools

11

12

ingel

8 10 9

4 15

k

Blaa

Kantoorgebouw van de OGEM: die kant op (Hoek Mathenesserlaan Heemraadsingel)

16

Cats Nepafora papierfabriek: die kant op (Sluisjesdijk-Willingestraat)

het

g

we

m lsu

7

a

e

st ee

m

rge

Bu

nW

Oos

tzee

a rv

5

Ma

asb

6

oul

eva

rd

es

pj

om

Bo

2015: HET JAAR VAN DE ROTTERDAMSE WEDEROPBOUW

dijk

1

3

4

2

5

sight seeing

Stationspostkantoor (1959) Ongetwijfeld een van de meest bijzondere gebouwen van Kraaijvanger. De PTT vroeg om een gebouw dat geschikt zou zijn voor de gemechaniseerde postverwerking. De gebroeders Kraaijvanger deelden het rechthoekige bouwblok in drieĂŤn; een centraal deel werd gereserveerd voor de postverwerking en aan weerszijden werden de kantoren ondergebracht. De driedeling is aan het exterieur afleesbaar.

De gedeelten waarachter zich de kantoren bevinden, bestaan uit vijftien bouwlagen. Het middeldeel bestaat uit een begane grond en zes verdiepingen, die met het oog op de omvang van de technische apparatuur een hoogte van zeven meter hebben. De vloeren zijn zoveel mogelijk vrij indeelbaar.

De symmetrie van de ritmisch gelede gevels wordt doorbroken door de trappenhuizen aan de zijkanten van het gebouw. het meest in het oogspringend is de westgevel met een kunstwerk van Louis de Roode. het is een van de meest frappante bijdragen van het bureau aan de Rotterdamse wederopbouw.

2

Concertgebouw De Doelen (1966)

Herman en Evert Kraaijvanger werkten samen met Rein Fledderus aan Concertgebouw De Doelen. De architecten streefden naar een tijdloos gebouw van eenvoud en grootsheid.

Het grote rechthoekige bouwvolume bestaat uit een begane grond en twee verdiepingen.

Het huisvest twee concertzalen, foyers, kantoren, oefenruimtes, vergaderzalen, een cafĂŠ restaurant en enkele winkels. De concertzalen tekenen zich als silhouet-achtige groen geoxideerde koperen volumes af. De begane grond ligt iets naar achteren ten opzichte van de verdiepingen. Voor de verdiepingen is een met natuurstenen beklede rastervormige schijngevel geplaatst, die de horizontaliteit van het gebouw benadrukt.

3

CalypSO, 1e verdieping (2013)

Het huidige onderkomen bevindt zich in dit ruim 71 meter hoge gebouw. Het ontwerp van SMC Alsop Architects neemt een prominente plaats in in het centrum van Rotterdam en ligt op loopafstand van het Centraal Station. Opvallende felle kleuren, vormgeving en overhellende gevelvlakken zorgen voor een optische beweging. In het gebouw bevinden zich appartementen, kantoor- en winkelruimtes.

4

Incassobank - nu KvK (1950)

De Kraaijvangers combineerden in het ontwerp voor de Incassobank maximale functionaliteit aan een representatieve uitstraling wat destijds bij de bouw van banken zwaar woog

5

Drie flatgebouwen Maasboulevard (1964)

De drie identieke luxe flats aan de Maasboulevard heten: RVS flat, Leeuwenflat en Pelikaanflat. De gebouwen zijn met elkaar verbonden door een plintbebouwing van twee bouwlagen met garages, bergingen en bedrijfsruimten. Bijzonder aan deze gebouwen is dat er allemaal gesloten portieken zijn gemaakt, in plaats van een galerij.

places by & for people

|

51

6

7

8

9

10

sight seeing

6

Gemeenlandshuis voor het Hoogheemraadschap Schieland (1966)

In de jaren zestig kreeg een strakkere ontwerptrant ook bij Kraaijvanger geleidelijk de overhand. Het Gemeenlandshuis voor het Hoogheemraadschap Schieland is onder andere in deze periode gerealiseerd. Detaillering van de gevel werd meer en meer ondergeschikt gemaakt aan het geheel. De doorgaans verticale ritmische gevelgeleding raakte op de achtergrond en ging zelfs plaatsmaken voor een horizontale geleding. Van versiering was nog maar zelden sprake; beeldende kunst werd nog steeds toegepast maar nu meer autonoom, niet in het gebouw geïntegreerd.

Woningen aan de Oostzeedijk Beneden (1949) Deze woningen nemen in het oeuvre van Kraaijvanger een uitzonderlijke positie in.

Achter hun gewilde klassieke verschijningsvorm gaan sobere, kleine woningen schuil, die volledig gestandaardiseerd zijn op de in de volkshuisvestig gebruikelijke manier. De vier woongebouwen hebben drie woonlagen en een schuine kap, en staan haakst op de dijk.

Op de begane grond zijn winkels ondergebracht.

Steigerse kerk (1958) Dit was één van de eerste werken van partner/architect Chris Knol bij Kraaijvanger. Met de verticale raamgeleding en de reliëfs op het lijstwerk aan de bovenkant van de kerk en de klikkentoren bouwt het voort op de ontwerptrant van de gebroeders Kraaijvanger. Naast de reliëfs en het gebruik van siermetselwerk wordt een verfijning in detaillering verkregen doordat de bovenkant iets is opgetild ten opzichte van de rest van het bouwlichaam.

Hierdoor ontstaat een smalle horizontale raamstrook. Deze ingreep resulteert in een bijzondere lichtinval.

‘De Hoofdpoort’ (1962) aan de Blaak Dit is een van de weinige kantoorgebouwen die binnen het Basisplan in hoogbouw werden gerealiseerd. Het is één van de eerste kantoorgebouwen van het bureau dat voldoet aan de moderne inzichten van Herman Kraaijvanger: het open, hoge bouwblok met zoveel mogelijk lichtinval, zoals hem dat ook bij de Incassobank voor ogen had gestaan. Later is het kantoorgebouw verbouwd door Dirk Jan Postel voor de Rabobank

10

Appartementen Korte Hoogstraat (1952)

De moderne flat aan de Korte Hogestraat bestaat uit 60 woningen. De gehele flat ligt acht meter naar achter ten opzichte van de winkels eronder, mede hierdoor en door de andere gevelbekeleding valt de flat minder op in het straat beeld.

places by & for people

|

53

11

12

13

14

15

16

sight seeing

Peek & Cloppenburg (1952) De gebouwen die de Kraaijvangers in de jaren vijftig realiseerden - waaronder modezaak Peek & Cloppenburg - worden tevens gekenmerkt door een klassieke indeling, al was er in het algemeen een aftocht van het zogenoemde traditionale bouwen. Ze bleven gebruik maken van solide materialen zoals natuur- en baksteen, waarbij natuursteen wordt toegepast voor lijstwerk, banden en dergelijke.

Blokker (1953) Oorspronkelijk is dit winkelpand ontworpen voor de Firma Martens. Het is een typisch component van de zakelijke wederopbouw architectuur. Inmiddels behoort het pand tot het cultureel erfgoed van Kraaijvanger en is het een gemeentelijk monument. In 2009 heeft Kraaijvanger in opdracht van de huidige eigenaar Blokker een ontwerp vervaardigt om het pand in oude glorie te herstellen. Zo is in het gevelbeeld de openheid van het oorspronkelijke ontwerp teruggebracht. Ook is er rekening gehouden met de eisen die tegenwoordig aan een winkelpand gesteld worden: toegankelijkheid, routing, vluchtwegen en expeditie.

V&D Hoogstraat (1950) V&D was het eerste winkelbedrijf dat het aandurfde om in de lege binnenstad van Rotterdam te gaan bouwen. Dit ‘Modernste Warenhaus von West Europa’ opende zijn deuren in november 1950 en gold toen als een doorbraak in de ontwikkeling van dit type. Later is de V&D door Rob Ligtvoet gemoderniseerd en is er een parkeergarage naast gebouwd.

Holbeinhuis (1953) Het Holbeinhuis is een kantoorgebouw ontworpen door de gebroeders Kraaijvanger. Het is vernoemd naar de Duitse kunstschilder Hans Holbein de Jongere. Het pand is 37,70 meter hoog en heeft tien etages. Op de blind zijgevel bevindt zich een groot mozaïek uit 1954 gemaakt door Louis van Roode.

Kantoorgebouw van de OGEM (1966) Het voormalig modernistische kantoorpand van de vastgoedconcern OGEM bestond uit een kelder, begane grond, zes verdiepingen en een dakopbouw voor alle installaties van het bedrijf. De gevelbekleding is van muschelkalksteen. Tegenwoordig is het gebouw getransformeerd naar 37 woningen.

Cats Nepafora papierfabriek (1948) De Cats Nepafora papierfabriek is een uitgesproken voorbeeld van de ‘shake-hands’ architectuur die Kraaijvanger in die tijd grote mate toepaste. Het ‘huwelijk tussen beton en baksteen’ is hier zelfs als uitgangspunt genomen. Zo is het in het zicht gelaten betonskelet opgevuld met bakstenen gevels en glazen puien. •

places by & for people

|

55

VISIE OP HET PROCES: 90% VAKMANSCHAP, 10% CREATIVITEIT, 100% BETROKKENHEID Het verschil in DNA tussen een mens en een aap is minder dan 10%. Toch zijn het verschillende wezens en ieder individu met zijn eigen uiterlijk en karakter.

Wij geloven dat voor gebouwen hetzelfde geldt: 90% in elk gebouw is min of meer hetzelfde, 10% maakt het verschil. En dit bereiken we door 100% betrokkenheid.

90% Vakmanschap Kraaijvanger in

een

is

in

1927

opgericht

timmermanswerkplaats

.

Productontwikkeling en detaillering zitten hierdoor in ons bloed. Ons vakmanschap evolueert tijdens elk project naar een hoger niveau. Door voort te bouwen op bestaande kennis kunnen wij kwaliteit garanderen, risico’s vermijden, sneller creÍren, slimmer en goedkoper met oplossingen

komen

en houden we tijd en energie over om het verschil te maken, zodat ons ontwerp past als een maatpak

Voor ons is elk gebouw is uniek, ons uitgebreide en diverse portfolio is daarvan getuige. Dat betekent echter dat we alles elke keer opnieuw uitvinden. Wij willen

10 % Creativiteit

voor 90% voortbouwen op ons vakmanschap voortkomend uit onze kennis en

Elk gebouw kent een andere context en een

ervaring. Hierdoor kunnen we ons samen met de opdrachtgever en de gebruikers

ander verhaal. Wij steken zoveel mogelijk

concentreren op die 10% die het project uniek en voor hen specifiek maakt. Ons

energie in het specifiek maken van een

ontwerpproces is dan ook ingericht op volledige betrokkenheid.

gebouw voor de locatie, de opdrachtgever

places by & for people

|

56

bureau

en de toekomst. Om dit goed te doen

helder hebben en daarom vinden wij het

alle gebruikers. Bijkomend voordeel is een

zoeken wij een intensief contact met de

van essentieel belang om zo snel mogelijk

snelle start, waardoor we meer tijd hebben

opdrachtgever en de gebruikers. Wij willen

met de toekomstige gebruikers aan tafel te

voor verfijning en innovatie later in het

alles weten: alle wensen, beperkingen,

zitten. Op die manier kunnen wij de diepere

ontwerpproces.

tegenstellingen en twijfels. Kortom, de

zorgen, motivaties en wensen achterhalen.

complete complexiteit.

We kunnen immers niet anticiperen op wat

Complexiteit en kaders spreken onze creativiteit aan om van elk gebouw iets speciaals te maken en een specifieke identiteit

te geven. Samen met de

opdrachtgever en de gebruikers bouwen

we niet weten. Mocht er al een Programma van Eisen (PvE) liggen dan blijkt dat vaak een vrij koude reflectie van ‘gebruikerswensen’.

Het ‘waarom’ achter het PvE wordt vaak vergeten.

Om deze betrokkenheid tijdens latere ontwerpfases te behouden, organiseren we gedurende het hele ontwerpproces openatelierdagen waarbij geïnteresseerden en gebruikers welkom zijn. Daarnaast vinden wij het van belang onze ruimtelijke ideeën inzichtelijk te verbeelden, zodat we bruikbare

we aan een uniek proces, een eigen verhaal

Vaak beginnen wij daarom een project met

feedback kunnen ontvangen. Wij werken

en passend ontwerp.

een ‘pressure cooking’-sessie, een open

daarom vooral in 3D tekenprogramma’s

ateliervorm waarin wij samen enkele dagen

en gebruiken maquettes om ons ontwerp

samen met de opdrachtgever en gebruikers

toe te lichten. Elke fase heeft zijn eigen

discussiëren,

en

eindproduct dat we met de opdrachtgever

we

en de gebruikers overleggen. •

100% Betrokkenheid Voor

een

goed

eindresultaat

is

het

schetsen,

belangrijk dat de volledige complexiteit zo snel mogelijk op tafel komt. Wij willen

naar een breed gedragen ontwerp dat

doelstellingen

fundamenteel voldoet aan de wensen van

en

prioriteiten

volledig

Als

ontwerpen

nadenken.

uitkomst

streven

places by & for people

|

57

EXPERT IN ELK ASPECT VAN HET BOUWPROCES Wat wij tekenen wordt ook waargemaakt. Daar staan wij als Kraaijvangerteam voor.

Voor alle fasen in het bouwproces hebben wij onze eigen mensen, waardoor we opdrachtgevers ontzorgen en snel kunnen schakelen. Door onze goede procesbeheersing en hoge efficientie halen wij altijd het maximale uit de opgave.

Onze solide basis bestaat uit bijna 90 jaar ervaring en meer dan 500 gerealiseerde gebouwen en interieurs. Dit geeft ons het vertrouwen en de kennis om voor elke opgave een uniek antwoord te vinden. Ons team van bijna 40 gemotiveerde mensen zoekt altijd nieuwe wegen en is vastberaden om die ook mogelijk te maken. Graag stellen wij ons Kraaijvangerteam aan je voor.

places by & for people

|

58

bureau

andrea lomas stagiaire

bart van der werf projectcoördinator

/ projectarchitect

david hess

remco visser interieurarchitect

hans goverde partner / architect

jan dorsman projectcoördinator

associé

bas vonk hoofd financiële zaken

associate partner

daniëla schelle

frank hendriks ontwerper

jan-hein franken projectarchitect

joost esschendal

/ interieurarchitect

architect

Edward Timmermans, projectcoördinator Sinds 2010 werken we onze projecten uit in BIM, een drie dimensionaal Bouw Informatie Model. In deze digitale omgeving wordt vooraf het gehele ontwerp ruimtelijk geconstrueerd. Zo kunnen ontwerpknooppunten tijdig worden opgespoord en vermeden, wat de uitvoering ten goede komt.

Bovendien is het een belangrijk hulpmiddel om beter met de opdrachtgever te communiceren. Het werkt verhelderend om het ontwerp in een drie dimensionale omgeving te zien, in plaats van op een platte tekening.

Het integreren van informatie van andere adviespartijen verloopt tevens veel consistenter, omdat hun gebouwmodel zonder omweg geimplementeerd kan worden in de onze.

Kortom we bouwen eerst digitaal, dan doen we het pas echt!

places by & for people

|

59

Eveline Withagen, interieurarchitect Ik geloof dat leef- en werkomgevingen kunnen verrassen, inspireren en passen als een maatpak.

Maar dan moeten ze wel worden afgestemd op de functionele en emotionele behoeften van die gebruiker.

Om hier achter te komen kun je jezelf verplaatsen in de gebruiker. Dit is echter in mijn ogen de meest gebruikte, makkelijkste en minst betrouwbare methode.

Ik baseer me liever op gesprekken met opdrachtgevers, workshops met gebruikers en evaluaties over de beleving van vergelijkbare projecten. Observaties van mensen in hun omgeving en onderzoeken naar hoe ze gebouwen waarnemen en beleven, leveren essentiele input voor een goed ontwerp; daar ben ik van overtuigd.

karin rechterschot europese aanbestedingen

lia de caluwe financiĂŤle zaken

laura iivarinen stagiaire

laurence meulman ontwerper

leendert spreij interieurarchitect

lisa martin directie assistent

patrick keijzer bouwmanagement

ramon ong alok projectcoĂśrdinator

imco de man hoofd opzichter

philip lages systeembeheer

bart rijber stagiaire

places by & for people

|

60

bureau

vincent van der meulen partner / architect

rinske wikkerink ontwerper

ruud van willigen algemene zaken

wouter ijssel de schepper projectcoĂśrdinator

ries meertens managing partner

marte de wild stagiaire

marketing

& business

merel pit development

dirk jan postel partner / architect

Martin van Kessel, projectcoĂśrdinator en directeur k-support Veel collega-architectenbureaus kunnen als gevolg van de crisis niet meer een full service dienstverlening aanbieden. Een aantal jaar geleden ben ik daarom door een aantal opdrachtgevers persoonlijk gevraagd om directie te voeren en te zorgen voor toezicht bij projecten van andere architecten. Vandaar dat het idee is ontstaan om naast Kraaijvanger een aparte bv in het leven te roepen, die vooral het technisch uitwerken van bouwplannen behartigd. Dit heeft in 2014 geleid tot de oprichting van k.support. K.support biedt de volgende diensten: gebouwtransformaties, omgevingsvergunningen, directievoering & toezicht, kostenramingen, bestekschrijven, haalbaarheidsstudies,

projectmanagement,

technisch

tekenwerk en modelleren in BIM & revit.

hashmat fagirzada ontwerper

linda brouwer interieurarchitect

paul tobĂŠ revit modelleur

caroline gersdorf afstudeerstagiaire

places by & for people

|

61

LEENDERT SPREIJ IS EEN AANGENAAM PERSOON OM MEE SAMEN TE WERKEN. HIJ IS ENERZIJDS VOLDOENDE EIGENWIJS OM ZIJN EIGEN MENING VOOR HET VOETLICHT TE BRENGEN, MAAR LUISTERT OOK GOED NAAR ONZE WENSEN EN BEHOEFTEN EN WEET DEZE TELKENS GOED TE VERTALEN NAAR EEN (DEEL) ONTWERP. r.v.d.heijden, directeur jaarbeurs/diverse projecten

“GOEDE WIJN BEHOEFT GEEN KRANS. KRAAIJVANGER IS EEN ECHTE ‘PREMIER CRU’” paul stevens, directeur/partner psva door gemeente vlaardingen ingehuurd als directievoerder voor stadskantoor vlaardingen