Artplatform 2020 Please Leave a Review

TEXT B Y W I L L E M J A N R E N D E R S

«ПОЖАЛУЙСТА, ОСТАВЬТЕ ОТЗЫВ». О ТЕКСТАХ, УНЕСЕННЫХ ВЕТРОМ ИЗ ОКНА МУЗЕЯ

[ plar ]

„LAAT ALSTUBLIEFT EEN COMMENTAAR ACHTER”. OVER TEKSTEN DIE UIT H E T R A A M VAN H E T MUSEUM NAAR BUITEN WAAIEN

ПОЖАЛУЙСТА, ОСТАВЬТЕ ОТЗЫВ

a Review Please Leave

“PLEASE, LEAVE A REVIEW”. ON THE TEXTS, GONE WITH THE WIND FROM THE MUSEUM WINDOW

PLEASE LEAVE A REVIEW

ТЕКСТ В И Л Л Е М А Я Н А Р Е Н Д Е Р С А

2020

ru Зин подготовлен и напечатан в рамках проекта «Арт-платформа по поддержке уральского современного искусства». Это

коммуникационно-­издательский проект, в центре которого — разговоры с художниками, общение по поводу текстов и искусства, создание текстов о художественном процессе тех, кто родился на Урале. В период с мая по декабрь 2020 года «Арт-платформа» стала поводом для интенсивного общения молодых критиков и кураторов из разных городов Урала с коллегами из Швеции, Швейцарии, Франции, Голландии. Результат проекта — выход из вакуума, разгерметизация творческого пути 24 художников, представленная в текстах. Совместная работа десятков людей сделала словарь для описания местного искусства более плотным, язык — более ясным, текст — открытым для понимания. Мы надеемся, что с помощью созданных текстов художники преодолеют границы и откроют новые горизонты, а в сложившейся плотной среде общения возникнут свежие начинания. Благотворительный фонд «Синара» реализовал этот проект при поддержке Фонда президентских грантов. Автор и куратор проекта — Женя Чайка. Итоговые тексты проекта и информация обо всех участниках доступны на сайте.

nl De publicatie is voorbereid en geprint als onderdeel van het project „Art Platform for Support of Ural Contemporary Art”. Dit is een

communicatie- en publicatieproject, waarbij gesprekken met kunstenaars, tekst- en kunstbesprekingen en het creëren van teksten over het artistieke werk van in de Oeral geboren kunstenaars centraal staan. In de periode van mei t/m december 2020 bood het Art Platform een gelegenheid voor intensieve comminicatie van jonge critici en curatoren uit verschillende Oeralsteden met collega’s uit Zweden, Zwitserland, Frankrijk en Nederland. Het project resulteerde in het doorbreken van het isolement: de ontsluiting van het werk van 24 kunstenaars, dat in bijgaande teksten is beschreven. Door een gezamenlijke inspanning van tientallen mensen is de woordenschat voor het beschrijven van de lokale kunst helderder geworden, de taal duidelijker, en de tekst begrijpelijker. Wij hopen dat dankzij deze teksten de kunstenaars de grenzen zullen overstijgen en nieuwe perspectieven zullen verkennen, terwijl in de steeds hechter wordende communicatieomgeving nieuwe initiativen zullen ontstaan.

De Sinara Charity Foundation heeft het project geïmplementeerd met steun van de Presidential Grants Foundation. De auteur en de curator van het project is Zhenya Chaika.

De definitieve teksten van het project en informatie over alle deelnemers zijn beschikbaar op website.

en Zine was prepared and published for the Art Platform to Support the Ural Contemporary Art project. This is a communicative and

publishing project that focuses on the conversations with artists, discourse about texts and art, and the creation of texts about the artistic process of those, who were born in the Urals. From May to December 2020, the Art Platform was a format for intensive communication between young critics and curators from different cities of the Urals with colleagues from Sweden, Switzerland, France and the Netherlands. The project’s outcome is an exit from vacuum, depressurization of the creative paths for 24 artists, which is presented in the texts. The joint effort of dozens of people made the vocabulary for describing local art denser, the language clearer, the text open to understanding. We hope that with the help of the created texts, artists will overcome boundaries and open up new horizons, and fresh beginnings will sprout in the current solid communication environment.

Sinara Charity Foundation has implemented the project with the support of Presidential Grants Foundation.

The author and the curator of the project is Zhenya Chaika.

The final texts and information about all participants are available on the website.

w w w . u r a l a r t p l at f o r m . r u

Куратор: Женя Чайка Дизайнер: Ирина Котюргина Редактор: Тина Гарник Корректор (русский язык): Анастасия Богомолова Редактор и корректор (английский язык): Дилан Макбрайд Редактор, корректор и переводчик (нидерландский язык): Павел Кузьмин Переводчик (английский язык): Анна Бубель ©️ Текст: Виллем Ян Рендерс ©️ Изображения: Please Leave a Review

Curator: Zhenya Chaika Ontwerper: Irina Kotyurgina Redacteur: Tina Garnik Proofreader (Russisch): Anastasia Bogomolova Editor en proeflezer (Engels): Dylan McBride Editor, corrector en vertaler (Nederlands): Pavel Kuzmin Vertaler (Engels): Anna Bubel ©️ Tekst: Willem Jan Renders ©️ Afbeeldingen: Please Leave a Review

Curator: Zhenya Chaika Designer: Irina Kotyurgina Editor: Tina Garnik Proofreader (Russian): Anastasia Bogomolova Editor and proofreader (English): Dylan McBryde Editor, proofreader and translator (Dutch): Pavel Kuzmin Translator (English): Anna Bubel ©️ Text: Willem Jan Renders ©️ Images: Please Leave a Review

Иллюстрации для текстов созданы на основе алгоритмов Generative gestaltung

Illustraties voor teksten zijn gebaseerd op Generatieve gestaltung-­algoritmen

Illustrations for the texts are based on Generative gestaltung algorithms

Типография «Артикул» Печать цифровая Бумага Materica 120 г Тираж 250 экземпляров Екатеринбург, 2020

Typografie Artikel Digitaal printen Materica papier 120 g Oplage 250 exemplaren Jekaterinenburg, 2020

Artikul Printing House Digital printing Paper type: Materica 120 g Circulation: 250 copies Ekaterinburg, 2020

ru nl

рендерс ян

„LAAT ALSTUBLIEFT EEN COMMENTAAR ACHTER”.

OVER TEKSTEN DIE UIT HET RAAM VAN HET MUSEUM NAAR BUITEN WAAIEN

author

:

willem

jan

renders

auteur

:

willem

jan

renders

“PLEASE, LEAVE A REVIEW”.

ON THE TEXTS, GONE WITH THE WIND FROM THE MUSEUM WINDOW

en

автор

:

виллем

«ПОЖАЛУЙСТА, ОСТАВЬТЕ ОТЗЫВ». О ТЕКСТАХ, УНЕСЕННЫХ ВЕТРОМ ИЗ ОКНА МУЗЕЯ

«ПОЖАЛУЙСТА, ОСТАВЬТЕ ОТЗЫВ». О ТЕКСТАХ, УНЕСЕННЫХ ВЕТРОМ ИЗ ОКНА МУЗЕЯ

В музее произведениям искусства живется легко. Им практически ничего не приходится делать, чтобы их признали искусством. Поставьте спичечный коробок на пьедестал, повесьте рядом табличку — и это уже искусство. Даже огнетушитель в минималистично обставленном и побеленном выставочном зале в глазах неискушенного посетителя может превратиться в произведение искусства. Можно сказать, что здание музея — это своего рода теплица, защищенная среда, в которой искусство растет само собой. А на улице всё по-другому! Там, посреди повседневной суеты, произведение искусства должно сначала проявить себя. Ему многое нужно сделать, чтобы привлечь внимание прохожих. И когда кто-то наконец на него посмотрит, оно должно решить следующую задачу — выжить во враждебном окружении. К сожалению, арт-объекту, находящемуся в общественном пространстве, во многих странах приходится обладать антивандальными свой­ствами. Произведение искусства на улице — это беспризорник, который вынужден выживать, конкурируя с визуальным насилием рекламы. Такие работы предоставлены самим себе, потому что их невозможно постоянно защищать от прихотей недовольной публики. Одна из форм искусства, которая хорошо себя чувствует на улице, — это стрит-арт. Это не удивительно, потому что объекты стрит-арта и созданы для этих условий. Минимальными средствами им удается снова и снова привлекать к себе внимание. А если такие работы и будут уничтожены, то их легко восстановить! Одно из моих лучших воспоминаний о России — зимняя прогулка по Екатерин­ бургу с художником Тимофеем Радей семь или восемь лет назад. Он показал мне стрит-арт в своем городе и окрестностях — произведения, которые он или его коллеги выполнили в самых разных местах. Я увидел впечатляющие работы: слова, тексты или изображения на выветренных бетонных фасадах заброшенных зданий, на шатких деревянных домах и на голых стенах во дворах, спрятанных от глаз прохожих. Эта форма искусства в общественных пространствах была для меня в то время совершенно новой. Когда обнаруживаешь на улице произведение искусства, это всегда большой сюрприз. В повседневном мире, где доминируют кричащие слова и образы, ты вдруг сталкиваешься с объектом, который тебя удивляет, который просит остановиться и продолжать смотреть. Чтобы увидеть еще больше работ, через несколько лет я совершил аналогичную экскурсию, на этот раз по летнему Нижнему Новгороду. раз

ru nl en

Моим гидом был коллега Тимофея Ради, Артём Филатов. Он повел меня в заброшенные места на окраине города. Почему-то такие места в России более одиноки и пустынны, чем г­ де‑либо еще. Сразу несколько вымерших и богом забытых окраин дали мне безошибочное ощущение, что именно благодаря им я так очарован Россией. В конце долгой прогулки, посмотрев множество удивительных работ, мы оказались на центральной набережной Нижнего Новгорода. Там я посмотрел вниз, на острие Стрелки, где сливаются Волга и Ока. Необъятный простор, раскинувшийся передо мной, заставил меня осознать, что Россия действительно начинается только там, где заканчивается Москва — точно так же, как Италия начинается к югу от Рима. Только тогда я открыл для себя такую Россию, а заодно и новый вид искусства. В нескольких российских городах стрит-арт последние десять лет развивался уникальным образом. Он вырос в масштабное явление со множеством форм и размеров, которое оставило граффити далеко позади. Уличное искусство в Екатеринбурге и Нижнем Новгороде — захватывающий городской феномен, положивший начало соревнованию между художниками. Думаю, что здесь зарождается вид искусства, которого нет больше нигде, кроме России. В ряде городов в общественных пространствах создают искусство такого высокого уровня, что для его обозначения должно появиться к­ акое-­нибудь новое название: «стрит-арт» не дотягивает до этого явления.

ru nl en

рендерс ян

Выбор места для текста имеет большое значение. Есть ли вообще места в городе, где люди будут рады такому произведению искусства? Примут ли они с распростертыми объятиями задуманную художником работу? Может быть, там запрещено выполнять такие работы. Или требуется слишком много усилий, чтобы получить официальное разрешение. В таких случаях удобнее работать анонимно; тогда за это не привлекут к ответственности, потому что никто не знает, кто это сделал. Но есть и такие места, для которых художника могут специально попросить ч ­ то-нибудь придумать. А для получения таких заказов нужно, чтобы его можно было найти. Так что соблюдать полную анонимность было бы неразумно. Поэтому художница выбрала некий промежуточный вариант — PLAR, и с ней можно связаться через сайт.

виллем

Организаторы Арт-платформы познакомили меня с творчеством человека, который с 2018 года работает над проектом «Пожалуйста, оставьте отзыв». Чтобы иметь возможность работать анонимно, эта художница взяла себе в качестве псевдонима англоязычное название — Please Leave a Review (сокращенно PLAR). Это название указывает на книгу отзывов, которая лежит во многих музеях и выставочных залах. Посетителей просят записать в ней, что заинтересовало их или вызвало раздражение при осмотре экспозиции. Художница выбирает некоторые из этих отзывов. Затем она придает этим коротким (не более нескольких слов) фрагментам ту или иную форму и использует в качестве арт-объекта в общественном пространстве.

два

три

_leave_a_review : // w w w . i n s t a g r a m . c o m / p l e a s e _ l e a v e _ a _ r e v i e w / https

:

ван музея сайте на

ferme la de 2

Во фрагментах отзывов, отобранных для проекта PLAR, часто говорится о пустоте, однообразии и о том, что смотреть тут нечего. Эти фрагменты ru nl en

url

les

:

Все фотографии этих работ в Instagram прекрасны, но любой, кто ­когда-либо совершал такую прогулку, как я, знает, что фото не может передать привязку произведения искусства к месту, для которого оно было создано. Для полного зрительского опыта ты должен чувствовать холод, сырость и запах этого заброшенного места. Твой взгляд должен бродить по осыпающейся, замшелой стене, по которой стекают капли талой воды. Крайне важно и изменение света, когда солнце заходит за облака. Этот момент наполнен всем, что происходит вокруг. А произведение искусства работает как катализатор этого опыта; из-за него ты пришел в это место, и там оно приводит в действие твое воображение.

h t t p s : // s h o r t u r l . a t / b j x u 7

меня, какой породы — становится «кадиллаком»3. Вековая образовательная традиция снабжать картинку правильной подписью здесь нарушена по Магритту: «Это не трубка». Подобным же образом отзыв из музейной книги помещается в новое окружение. Если это сделано хорошо, то наша фантазия начинает работать.

animaux

Этот принцип можно сравнить с тем, что делает Марсель Бротарс в своей работе «Les animaux de la ferme»2 («Животные на ферме») 1974 года. Под изображениями коров и быков разных пород он пишет названия различных марок автомобилей. Таким образом, темно-­коричневый бык — не спрашивайте

аббе

1

Именно так появились многие работы в этом проекте: после просмотра выставки у посетителя возникло ощущение пустоты, и он записал это в книгу отзывов. Затем художница взяла эти слова с собой, придала им форму и поместила куда-то еще — как бы методом копипаста. Чье-то описание личного опыта, полученного в одном месте — там, где искусство защищено, — было перенесено в другое место, в общественное пространство, и вызывает новый зрительский опыт.

url

Там мы находим, например, фотографию заснеженного пейзажа с белым зданием на переднем плане. На его стене — текст: «Ощущение ненаполненности». На заднем плане мы видим несколько новостроек. Они являются частью нового микрорайона с высотными зданиями, парковками и магазинами. Таких кварталов много на окраинах крупных российских городов. Часто город там резко обрывается и начинается огромная пустынная равнина. В одном месте максимально плотная застройка, где живут тысячи людей — и вдруг сразу же совсем ничего. Вот что делает этот текст таким подходящим для этого места. Одновременно возникает вопрос: каким же, собственно, наполнением станет такой тип застройки?

@p l e a s e

проектов. Их можно найти в Instagram1.

В последние годы я не гулял по Екатеринбургу и его окрестностям. И призрак, который в этом году бродит по миру, к сожалению, помешал мне отправиться туда и посмотреть лично. Но, к счастью, есть великолепные снимки этих

animaux les

3

(д е т а л ь

de la ferme «cadillac»)

и становятся названиями произведений: «Где пустота, там свобода действий», «Все это странно, но пусть будет», «Просто не на что смотреть и нечего», «Экспозиция выглядит пустовато». Тем, кто регулярно — где бы то ни было в мире — посещает выставки современного искусства, нетрудно представить себе выставку, которая могла бы вызвать такие отзывы. Повсюду произведения искусства выставляют в пустых белых залах, как маленькое блюдо в стиле «новой кухни», подаваемое на большой белой тарелке. Жаль, что в тех местах под открытым небом, где находятся эти работы, у посетителя нет возможности, в свою очередь, оставить отзыв. Тогда эти комментарии могли бы стать источником нового текста, который затем можно было бы снова поместить на этом же место. И так далее. Может быть, тексты из такой серии с каждым разом становились бы всё более подходящими для конкретного пространства? Тогда в конечном итоге по законам эволюции появился бы самый удачный текст для этого места? Полагаю, что нет, но я хотел бы знать, прав ли я. Думаю, что непонятная сила этих работ заключается в том, что текст переносится из одного контекста в совершенно другой. Это принцип быка, который становится «кадиллаком». В проекте Please Leave a Review все же есть место подобной эволюции текстов. После странствий по большому опасному миру некоторые тексты попадают обратно в выставочный зал. То есть художница помещает их туда. Так, в одном зале мы читаем надписи: «Огромное пространство потрачено совершенно неразумно» и «Персонала больше, чем экспонатов». Это комментарии, которые для нас, любителей искусства, звучат очень знакомо.

виллем

ян

рендерс

Выставленные таким образом тексты из книги отзывов обретают само собой разумеющийся статус произведения искусства: их сразу же начинают рассматривать как искусство, потому что они выставляются в художественном пространстве. Им уже вряд ли придется что-то для этого делать. Более того, посетитель читает описание в описываемом — явление, называемое рекурсией. Это интересно как интеллектуальное упражнение, но не как стимул для воображения. Бык вернулся в стойло правильных описаний и ревет: «Бык это бык это бык это бык». «Иногда получается, иногда нет» — так называется работа PLAR, выполненная в виде световой вывески на здании музея фотографии на оживленной транспортной артерии Екатеринбурга. Время от времени слово «нет» гаснет. И тогда в течение нескольких секунд оно получается. Потом эти три буквы вновь загораются, и оно опять не получается. Великолепно! Текст на этом здании напомнил мне фотографии, которые мы делаем: иногда они удаются, иногда — нет. А еще это вполне может быть девизом всей моей трудовой деятельности. Но когда я вижу этот же самый текст на фото в выставочном зале, то он волнует меня гораздо меньше. Там «не получается». Там у меня сразу возникает непреодолимое желание отправиться на поиски всех этих текстов, которые вырвались из тепличных условий. Я хочу знать, смогут ли они выжить на воле. ru nl en

четыре

ВИЛЛЕМ ЯН РЕНДЕРС: ОБ АВТОРЕ

Больше информации в Instagram: @please_leave_a_review

пять

Виллем Ян Рендерс изучал историю искусства в Нидерландах и Италии. После окончания Утрехтского университета он работал в Музее Бойманса ван Бёнингена и Кюнстхале в Роттердаме. В 1996 году он начал работать в Музее ван Аббе в Эйндховене: сначала в роли руководителя отдела связей с общественностью, затем — руководителя отдела образования. С 2012 года он курирует направление русского искусства. Он является членом правления проекта GRAD в Лондоне и членом попечительского совета Проекта по изучению русского авангарда (Russian Avant-­garde Research Project — RARP). Совместно с Чарльзом Эше он курировал выставку «Лисицкий — Кабаков. Утопия и реальность», которая была представлена в Музее ван Аббе в Эйндховене в 2012 году, а после этого — в Государственном Эрмитаже в Санкт-­Петербурге, Мультимедиа Арт Музее в Москве и Кунстхаусе в Граце. Совместно с Анжелой Лампе он курировал выставку «Шагал, Лисицкий, Малевич. Русский авангард в Витебске (1918–1922)», которая открылась в марте 2018 года в Центре Помпиду (Париж). В 2020 году совместно с Изабель Вюнше и Мириам Лаймер он готовит конференцию и выставку о «Первой выставке русского искусства», которая состоялась в Берлине в 1922–1923 годах.

ru nl en

отзыв оставьте

, пожалуйста

*

PLEASE LEAVE A REVIEW*: О ПРОЕКТЕ

Please Leave a Review — стрит-арт-проект, существующий с 2018 года и реализуемый инкогнито художницей, работающей как в одиночку, так с привлечением других авторов. Please Leave a Review используются реальные записи из физических и виртуальных книг отзывов музеев и галерей, специализирующихся главным образом на показе современного искусства. Покидая привычное для них поле художественных институций, отзывы оказываются в публичном пространстве — на улицах и окраинах мегаполиса, а также в лесу или степи. Обезличенные и вырванные из контекста, они порождают новые обстоятельства в городской среде.

PLAR — участница фестиваля светового искусства «Не темно» (Екатеринбург, 2018, 2019), специального проекта «Идеальная выставка» 5-й Уральской индустриальной биеннале (Екатеринбург, 2019), акции «Институциональная ночь» (Уральский филиал ГМИИ им. Пушкина, Екатеринбург, 2020), а также выставок «Выставка» (галерея «ОкNо», Челябинск, 2018) и «Сеанс» (Уральский филиал ГМИИ им. Пушкина, Екатеринбург, 2020).

„LAAT ALSTUBLIEFT EEN COMMENTAAR ACHTER”.

OVER TEKSTEN DIE UIT HET RAAM VAN HET MUSEUM NAAR BUITEN WAAIEN

Kunstwerken in een museum hebben het maar makkelijk. Ze hoeven er niet veel voor te doen om als kunst bekeken te worden. Zet een luciferdoosje op een sokkel, hang er een titelkaartje bij, en het is kunst. Zelfs de brandblusser in een minimaal ingerichte, witgekalkte museumzaal kan in de ogen van de argeloze bezoeker veranderen in een kunstwerk. Je zou kunnen zeggen dat het museumgebouw een soort kas is, een beschermde omgeving waar de kunst als vanzelf groeit en in stand gehouden kan worden.

Hoe anders is dat op straat! Daar moet een kunstwerk zich bewijzen middenin de alledaagse haast. Het moet heel wat doen om enige aandacht te krijgen van voorbijgangers. En als er dan eindelijk iemand naar kijkt, dan moet het werk in deze jungle ook nog in staat zijn om te overleven. Want dat een werk bestendig is tegen vandalisme, zogenaamd „hufterproof”, dat is helaas nodig voor kunst in de openbare ruimte in sommige landen.

De kunst op straat is dus aan de ene kant een zorgenkindje dat moet opboksen tegen het visuele geweld van reclames. En aan de andere kant zijn deze werken vogelvrij, omdat het ondoenlijk is om ze de hele tijd te beschermen tegen de grillen van een ontevreden publiek. Een vorm van kunst die zich buiten goed weet te handhaven, is de straatkunst. Dat is niet zo gek, want deze werken zijn ervoor gemaakt. Met minimale middelen weten ze keer op keer de aandacht op zich te vestigen. En mochten ze vernield worden, dan zijn deze werken nog makkelijk te herstellen ook!

willem

jan

renders

Een van mijn beste herinneringen aan Rusland is een winterse wandeling door Jekaterinburg met kunstenaar Timofei Radia, zeven of acht jaar geleden. Hij toonde me straatkunst in en rond zijn stad, werken die hij, of collega’s van hem, hadden uitgevoerd op verschillende plekken. Ik zag indrukwekkende werken, woorden, teksten of afbeeldingen, op verweerde betonnen gevels van verlaten gebouwen, op houten buitenwanden van krakkemikkige oude huizen of op kale muren van verscholen binnenplaatsen. Deze vorm van kunst in de openbare ruimte was toen helemaal nieuw voor mij.

Als je op straat een kunstwerk ontdekt, dan is de verrassing altijd groot. In een alledaagse wereld die gedomineerd wordt door elkaar overschreeuwende woorden en beelden, ontdek je ineens een element dat je verwondert, dat erom vraagt stil te staan en langer te kijken.

Op zoek naar meer, maakte ik een paar jaar later een soortgelijke excursie, dit keer door het zomerse in Nizhny Novgorod. Mijn gids was een collega van Radia: Artiom ru nl en

tijd

De keuze van de plaats voor een tekst is essentieel. Zijn er wel plekken in de stad waar men op een dergelijk kunstwerk zit te wachten? Is het werk dat een kunstenaar in gedachten heeft daar wel welkom? Misschien mag je zo’n werk daar niet uitvoeren.

Of het kost teveel moeite om officieel toestemming te krijgen. In zulke gevallen is het handig als je anoniem werkt; je kunt er dan niet voor opgepakt worden omdat niemand weet wie het gedaan heeft. Maar er zijn ook plekken waarvoor je als kunstenaar gevraagd kunt worden om iets te bedenken. Voor zulke betaalde opdrachten is het wel handig als mensen je kunnen bereiken. Volledige anonimiteit is dus contraproductief. Deze kunstenaar koos dus een tussenvorm, PLAR, en is bereikbaar via een website.

Helaas heb ik de afgelopen jaren niet meer gewandeld in Jekaterinburg en omgeving.

En het spook dat dit jaar rond de wereld gaat, maakte het helaas onmogelijk om daar te gaan kijken. Maar er zijn gelukkig prachtige foto’s gemaakt van deze projecten. Ze zijn te vinden op Instagram1.

twee

ru nl en

_leave_a_review : // w w w . i n s t a g r a m . c o m / p l e a s e _ l e a v e _ a _ r e v i e w / https

: url

@p l e a s e

Via het project „Art Platform” werd ik geattendeerd op het werk van iemand die al sinds 2018 werkt aan een serie getiteld „Laat alstublieft een commentaar achter”, „Please Leave a Review”. Om anoniem te kunnen werken heeft deze kunstenaar de Engelse naam van het project aangenomen, kortweg PLAR. De naam verwijst naar het boek — een soort gastenboek — dat in veel musea en tentoonstellingsruimtes ligt. Bezoekers wordt gevraagd om er in op te schrijven wat hen boeide of irriteerde aan wat ze zojuist gezien en ervaren hebben. De kunstenaar maakt een keuze uit die commentaren. Deze korte fragmenten — niet meer dan een aantal woorden — worden vervolgens vormgegeven en ergens in de openbare ruimte toegepast.

In een aantal Russische steden heeft de straatkunst zich in de laatste tien jaar op een bijzondere manier ontwikkeld. Het is uitgegroeid tot een fenomeen in vele soorten en maten dat de graffiti glansrijk achter zich heeft gelaten. De straatkunst in Jekaterinburg en Nizhny Novgorod is een fascinerend stedelijk verschijnsel waarin ook een artistieke competitie is ontstaan. Ik denk dat zich hier een kunstvorm aan het ontwikkelen is die nergens anders te vinden is dan in Rusland. Er wordt in een aantal steden zodanig goede kunst gemaakt in de openbare ruimte, dat deze eigenlijk een Russische verzamelnaam verdient; „street art” doet het verschijnsel tekort.

1

Filatov. Hij leidde mij naar een aantal verwaarloosde plekken, rafelranden. Op een of andere manier zijn die plekken in Russische steden meer eenzaam en verlaten dan elders. Verschillende van die uitgestorven en godvergeten plekken gaven mij het onmiskenbare gevoel dat ze iets met mijn fascinatie voor Rusland te maken hebben. Aan het einde van de lange wandeling langs vele verrassende werken kwamen we uit op de boulevard van Nizhny Novgorod. Daar keek ik naar beneden, naar de punt van de „pijl”, de plek waar de Wolga en de Oka bij elkaar komen. Het weidse landschap op de achtergrond deed me beseffen dat Rusland inderdaad pas achter Moskou begint, net zoals Italië begint onder Rome. Dat Rusland had ik pas net ontdekt en daarbij een nieuwe vorm van kunst.

op

ferme” la de animaux

„l e s la de animaux

„l e s

In het kort is dit dus het ontstaansproces van veel van de werken in dit project: een bezoeker van een tentoonstelling voelde zich leeg door wat hij gezien had en schreef dit op in het boek daar. De kunstenaar nam deze woorden vervolgens mee, gaf ze vorm en zette ze op deze plek neer, als het ware via een methode van knippen en plakken. Iemands beschrijving van een persoonlijke ervaring op de ene plek, een beschermde kunstplek, werd toegepast op een plek in de openbare ruimte en zorgt daar voor een nieuwe ervaring.

Dit principe is te vergelijken met wat Marcel Broodthaers doet in zijn werk „Les animaux de la ferme” 2, „De dieren van de boerderij” uit 1974. Onder de afbeeldingen van een aantal koeien en stieren van verschillende rassen schrijft hij de namen van verschillende automerken. Zo wordt een donkerbruine stier — vraag me niet van welk ras — een Cadillac 3. De eeuwenoude onderwijstraditie om een plaatje te voorzien van het juiste woord wordt hier doorbroken. Vrij naar Magritte: de pijp is geen pijp meer. Op een soortgelijke manier wordt de reactie uit het museumboek in een nieuwe situatie geplaatst. Als dat goed gebeurt, dan begint onze fantasie te werken.

De foto’s op Instagram van deze werken zijn weliswaar stuk voor stuk prachtig, maar wie ooit zo’n wandeling heeft gemaakt als ik, die weet dat dat kunstwerk op die plek nooit te vangen is in een foto. Voor de volledige persoonlijke ervaring moet je de vochtige kou erbij voelen en de lucht van die verlaten plek ruiken. Je oog moet kunnen dwalen over een oude afgebrokkelde muur waarop mos groeit en waarover het smeltwater van de sneeuw naar beneden druppelt. De verandering van licht, als er een wolk voor de zon schuift, is essentieel. Het moment wordt gevuld door alles wat er gebeurt om je heen. Het kunstwerk werkt dan als katalysator van die ervaring; het brengt je naar die plek en zet daar je verbeelding in werking.

willem

jan

renders

3

( d e t a i l „c a d i l l a c ” )

ferme”

2

u r l : h t t p s : // s h o r t u r l . a t / b j x u 7

de

website

van

abbe

museum

Daar vinden we bijvoorbeeld een foto van een besneeuwd landschap met een wit gebouw op de voorgrond. Op de muur daarvan staat de tekst: „Een gevoel van niet gevuld zijn”. Op de achtergrond zien we een aantal nieuwgebouwde flats. Ze zijn deel van een zogenaamd microrayon, een nieuwe wijk met flats, parkeerplaatsen en winkels. Zulke wijken zijn er veel aan de randen van grotere Russische steden. Vaak zijn dat de plekken waar de stad abrupt overgaat in een grote verlaten vlakte. Op de ene plek is er een maximale bebouwing die woonplaats biedt aan duizenden mensen, en vlak daarnaast is er niets. Dat maakt deze tekst op deze plek zo toepasselijk.

Tegelijkertijd vraag je je ook af wat voor een invulling dit soort woningbouw eigenlijk is.

In de voor het PLAR project geselecteerde fragmenten wordt vaak gesproken over leegte, over eentonigheid en over het feit dat er weinig te zien is. De gebruikte tekstfragmenten zijn ook meteen de titels van de werken: „Waar leegte is, daar is vrijheid van handelen”, „Dit is allemaal vreemd, maar laat het maar bestaan”, „Het is gewoon dat er niets maar dan ook niets is om naar te kijken”, „De expositie ziet er leeggemaakt uit”. Het is voor degene die regelmatig exposities van hedendaagse kunst — waar dan ook ter wereld — bezoekt, niet moeilijk om bij deze commentaren ru nl en

drie

een tentoonstelling te bedenken. Overal worden kunstwerken in lege witte zalen gepresenteerd zoals een paar hapjes nouvelle cuisine op een groot wit bord.

Het is jammer dat er op die plekken in de open lucht waar deze werken te vinden zijn, geen gelegenheid is voor de bezoeker om een reactie achter te laten. Die commentaren zouden namelijk weer een nieuwe tekst kunnen genereren en die zou vervolgens weer op die plaats kunnen worden toegepast. Enzovoort. Maar zouden de teksten in zo’n reeks zich ontwikkelen tot teksten die steeds beter toepasbaar zijn in die specifieke ruimte? Zouden ze volgens de principes van de evolutie uiteindelijk de beste teksten voor die plek worden? Ik vermoed van niet, maar ik zou wel willen weten of ik gelijk heb. Ik denk dat de vreemde kracht van deze werken schuilt in het feit dat de tekst van de ene context overgeplaatst wordt in een radicaal andere. Het is het principe van de stier die een Cadillac wordt.

In het project „Please Leave a Review” is plaats ingeruimd voor een soortgelijke aanpassing van teksten. Na hun omzwervingen in de grote gevaarlijke wereld belanden sommige teksten namelijk toch weer in een tentoonstellingszaal. Dat wil zeggen: de kunstenaar plaatst ze daar. Zo lezen we op een aantal borden in een zaal: „Een enorme ruimte op een absoluut krankzinnige manier verspild” en: „Er is meer personeel dan tentoongestelde werken.” Het zijn commentaren die ons kunstliefhebbers bekend in de oren klinken.

Op deze manier getoond, krijgen de teksten uit het museumboek een vanzelfsprekende zelfstandigheid als kunstwerk; ze worden meteen als kunst bekeken omdat ze in een kunstruimte worden getoond. Ze hoeven er bijna niets meer voor te doen. Daarbij komt dat je de beschrijving leest in het beschrevene, een verschijnsel dat „recursie” genoemd wordt. Dat is interessant als denkoefening, maar niet om de verbeelding aan te jagen. De stier is teruggekeerd in de stal van de juiste beschrijvingen en loeit: „Stier is een stier is een stier is een stier”. „Soms lukt het, soms niet” is de titel van een PLAR kunstwerk dat in lichtletters werd uitgevoerd op het gebouw van een museum voor fotografie aan een drukke verkeersstraat in Jekaterinburg. Soms zijn de letters „нет”, „niet”, even uit. Dan lukt het dus voor een aantal seconden. Daarna gaan deze drie letters weer aan en lukt het niet. Prachtig! Deze tekst op dit gebouw deed me denken aan foto’s die je neemt: soms lukken ze, soms niet. En het zou ook heel goed een motto kunnen zijn voor mijn werkzame leven. Maar als ik deze zelfde tekst op een foto in een kunstruimte zie, dan doet het me een stuk minder. Daar „lukt” hij niet. Ik krijg dan al snel onweerstaanbare zin om op zoek te gaan naar waar al die teksten zijn gebleven die ontsnapt zijn uit de kunstkas. Ik wil weten of ze in het wild kunnen overleven.

vier

ru nl en

PLAR was deelnemer aan het lichtkunstfestival „Not Dark” ( Jekaterinburg, 2018, 2019), speciaal project „Ideale Tentoonstelling” van de 5e Oeral Biënnale ( Jekaterinburg, 2019), de actie „Institutionele Nacht” (Oeral filiaal van het Poesjkinmuseum, Jekaterinburg, 2020) alsmede de tentoonstellingen „De Tentoonstelling” (OkNo Gallery, Tsjeljabinsk, 2018) en „De Seance” (Oeral filiaal van het Poesjkinmuseum, Jekaterinburg, 2020).

PLEASE LEAVE A REVIEW*: OVER PROJECT

review een laat

*

Dit straatkunstproject bestaat sinds 2018 en wordt uitgevoerd door een incognitokunstenares, die alleen of samen met andere makers werkt. „Please Leave a Review” maakt gebruik van echte commentaren uit papieren en virtuele gastenboeken van musea en galerieën, die voornamelijk gespecialiseerd zijn in hedendaagse kunst. De commentaren die de voor hen gebruikelijke kunstinstellingen verlaten, komen in de openbare ruimte terecht — op straat en in de buitenwijken van de metropool, maar ook in het bos of in de steppe.

Geïmpersonaliseerd en uit de context gehaald, geven ze aanleiding tot nieuwe contexten in de stedelijke omgeving.

willem

jan

renders

Willem Jan Renders studeerde kunstgeschiedenis in Nederland en Italië.

Na zijn studie aan de Universiteit van Utrecht, werkte hij in Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam en in de Kunsthal Rotterdam. Sinds 1996 werkt hij in het Van Abbemuseum in Eindhoven, eerst als hoofd Communicatie en daarna als hoofd Educatie. Sinds 2012 is hij daar werkzaam als curator Russische kunst. Verder is hij Board Member van GRAD in London en lid van de Board of Trustees van het Russian Avant-garde Research Project (RARP). Met Charles Esche was hij curator van de tentoonstelling Lissitzky — Kabakov: Utopie en Werkelijkheid die te zien was in het Van Abbemuseum in Eindhoven in 2012 en daarna in het State Hermitage Museum in St. Petersburg, het Multimedia Art Museum in Moskou en in het Kunsthaus Graz. Samen met Angela Lampe was hij curator van de tentoonstelling Chagall, Lissitzky, Malevich: The Russian Avant-Garde in Vitebsk, 1918–1922 die in maart 2018 opende in Centre Pompidou. Met Isabel Wünsche en Miriam Leimer bereidt hij op het moment een conferentie and een tentoonstelling voor over De Eerste Russische Kunsttentoonstelling (1922–1923).

WILLEM JAN RENDERS: OVER DE AUTEUR

Meer informatie op Instagram: @please_leave_a_review

ru nl en

vijf

“PLEASE, LEAVE A REVIEW”.

ON THE TEXTS, GONE WITH THE WIND FROM THE MUSEUM WINDOW

Living in a museum is easy for works of art. They hardly have to do anything to be recognized as art. Put a box of matches on a pedestal, hang a label next to it — and it’s art. Even a fire extinguisher in a minimalistic and whitewashed exhibition hall can turn into a work of art in the eyes of an inexperienced visitor. We can say that a museum building is a kind of greenhouse, a protected environment, in which art grows on its own.

How different it is on the street, though! There, in the midst of the daily hustle and bustle, a work of art must first manifest itself. It has to put in a lot of effort to attract the attention of the passers-by. When someone finally notices it, then it has to figure out how to survive in a hostile environment. Unfortunately, in many countries, any work of art in a public space must also be vandal-proof.

A piece of art on the street is street urchin that has to outcompete the visual violence of advertising. Such works are left to their own devices because they cannot be constantly protected from the whims of a disgruntled public. By its very definition, street art is meant to belong in this environment. Again and again, street objects use a minimal toolset to keep drawing people’s attention. And if such works are destroyed, then they can easily be restored!

One of my best memories of Russia was a winter walk in Ekaterinburg with the artist Timofey Radya seven or eight years ago. He showed me street art in and around the city — works that he or his colleagues had created in a wide variety of places. I saw some impressive pieces: words, texts or images on the weathered concrete facades of abandoned buildings, on rickety wooden houses and on bare walls in courtyards hidden from the eyes of passers-by. This form of art in public spaces was completely new to me at the time.

When you discover a work of art on the street, it is always a big surprise. In a hectic everyday world dominated by loud words and images, you suddenly come across an object that astonishes you, which asks you to pause and look for a while longer.

A few years later, I made a similar excursion in Nizhny Novgorod, this time in the summer, intending to see even more such works. My guide was Timofey Radya’s colleague, Artyom Filatov. He took me to some abandoned places on the outskirts of the city. For some reason, you can’t find anywhere lonelier and more deserted than such places in Russia. Several of these desolate and godforsaken suburbs at once stirred an unmistakable feeling that it’s because of them that I am so fascinated with Russia. At the end of a long walk, having seen many amazing works of art, we came to the main boulevard of Nizhny Novgorod. There, I looked down at the tip of the one

ru nl en

1

url: https

@p l e a s e

_leave_a_review : // w w w . i n s t a g r a m . c o m / p l e a s e _ l e a v e _ a _ r e v i e w /

“arrow”, where the Volga and Oka rivers meet. The vast expanse in front of me made me realize that Russia really begins only where Moscow ends — just as Italy begins south of Rome. I discovered this side of Russia only then — together with a new kind of art.

In several Russian cities, street art has developed in a unique way over the past ten years. It has grown into a movement in a variety of formats and sizes that has left graffiti far behind. Street art in Ekaterinburg and Nizhny Novgorod is an exciting urban phenomenon that has evoked competition between artists. I think you cannot find the kind of art that is developed here anywhere except in Russia. In a number of cities, artists are creating works in public spaces of such a high quality that it deserves a new term to denote it: “street art” does not hold up to the scale of this phenomenon.

Participants of the Ural Art project introduced me to the works of someone who has been working on a project called Please Leave a Review (abbreviated as PLAR) since 2018. In order to remain anonymous, the artist took the name of the project in English as a pseudonym. This name refers to the guest books that lie in many museums and exhibition halls. Visitors are asked to write down what they found interesting or caused them irritation at the exhibition. The artist selects some of the reviews. Then, these short fragments (of no more than a few words) are stylised and put into the public space as art objects.

Choosing the place for a text is significant. Are there any places in the city where people are waiting to see such a work of art? Will they embrace the artist’s work gladly? It may be that art installations are prohibited there, or it takes too much effort to get official permission. In such cases, it is more convenient to work anonymously; in this way, no one is accountable, because no one knows who put it up. However, the artist may be asked to do a project for a certain location. In the event of such a commercial order, one should be able to find the artist. So, it would be unwise to maintain complete anonymity. Therefore, the artist chose PLAR as an intermediate option and can be reached through the website.

Unfortunately, in recent years I have not walked around Ekaterinburg and its environs. And the spectre that is haunting the world this year, unfortunately, prevented me from going there. Luckily, there are great pictures of the projects. You

ru nl en

renders jan

There, for example, we find a photo of a snowy landscape with a white building in the foreground. The text on its wall says: “Feeling of emptiness”. In the background we see several new buildings. They belong to a so-called microrayon, a new district with high-rise buildings, parking lots and shops. There are many of these neighbourhoods on the outskirts of large Russian cities. Often, these are the places where the city ends abruptly and the vast empty steppe begins. In one place, you see a high-density development, where thousands of people live, and immediately

willem

can find them on Instagram1.

two

It is a pity that in those open-air locations, where the works are placed, the visitor never has the opportunity to leave a review in turn. Later, these comments could become the source of a new text, which could then be put back in the same location.

And so on. Could it be that the texts in such a series would each time become more and more suitable for the particular space? And, in the end, according to the laws of evolution, would they develop into the most successful text for a given

three

ru nl en

website

abbemuseum van the

ferme”at la de animaux

“les

u r l : h t t p s : // s h o r t u r l . a t / b j x u 7

2

ferme” la

The phrasing from the reviews selected for the PLAR project often speaks of emptiness, monotony, and about the fact that there is little to see. These lines become the names of works: “Where there is emptiness, there is freedom of action”, “All this is strange, but let it be”, “There is simply nothing to look at”, “The exposition looks empty”. For those who regularly — anywhere in the world — attend contemporary art exhibitions, it is easy to imagine an exhibition that could elicit such responses. Everywhere, works of art are displayed in empty white halls, like a small dish of the “new cuisine” served.

de

However beautiful all of the photos of these works on Instagram are, anyone, who has ever taken a walk like mine, knows that a photo cannot capture such a work of art in such a place. For a complete personal experience, you have to feel the moist cold and smell this abandoned place. Your gaze should wander over the crumbling, mossy wall, down which drops of water from the melting snow run. The change of light is essential: when the sun sets behind the clouds, the moment is filled with everything that is happening around you. And the piece of art works as a catalyst for that experience; it leads you to this place, for this, and there it sets your imagination in motion.

animaux

a dark brown bull — don’t ask me which breed — became a Cadillac3. The ageold educational tradition of supplying a picture with the right word is broken. To loosely quote Magritte: “The pipe is not a pipe anymore”. In a similar way, a review from a museum guestbook is placed in a new environment. If it is done well, our imagination starts to work.

(d e t a i l “c a d i l l a c ”)

We can compare this principle with what Marcel Broodthaers did in 1974 in his work Les animaux de la ferme2 (The Animals of the Farm). Under the images of cows and bulls of different breeds, he wrote the names of various car brands. Thus,

“l e s

This is how many works in this project originated: after seeing an exhibition, a visitor had a feeling of emptiness, and he mentioned it in the guestbook. Then the artist took these words, shaped them and relocated them somewhere else — as if by copy-paste. Someone’s personal experience gained in one place — where art is protected — has been transferred to another place, in a public space, where it brings a new experience to the viewer.

3

next to next to it, nothing at all. That’s what makes this text so suitable for this place.

At the same time, it begs the question: what is this type of housing development a completion of?

place? I suppose not, but I would like to know if I am right. I think that the strange power of these works lies in the fact that the text is transferred from one context to a completely different one. It is the principle of a bull becoming a Cadillac.

In the project Please Leave a Review, there is a place for a similar revolution of text. After wandering around in this big, dangerous world, some of these texts end up back in exhibition halls. That is to say: the artist puts them there. Thus, in an exhibiton hall, we read on text boards: “Absolutely Unreasonable Waste of a Huge Space” and “More Staff Than Exhibits”. These are comments that sound very familiar to us art lovers.

Exhibited in this way, texts from the guestbook acquire the proper status of a work of art: they are immediately looked at as art, because they are exhibited in an art space. They hardly have to do anything for this. Moreover, the description has a description of its own — a phenomenon called recursion. This is interesting as an intellectual exercise, but not as a stimulus of the imagination. The bull returns to the stable of correct descriptions and roars: “A bull is a bull is a bull is a bull”.

willem

jan

renders

“Sometimes It Works, Sometimes Not” is the name of one of PLAR’s work, executed in illuminated letters on the building of a museum of photography located on a busy street in Ekaterinburg. From time to time the word “Not” go out. So then, for a few seconds, it works. Sometimes. After that the three letters light up again, and it fails again. That’s brilliant! The text on this building reminds me of the photographs we take: sometimes they turn out well, sometimes they don’t. And it may well be a suitable motto for all my activities. But when I see the same text in a photo at the exhibition, it has less impact on me. There it “does not work”. Immediately, I have an irresistible urge to go and search for all texts that have escaped from the the art greenhouse. I wonder if they can survive in the wild.

ru nl en

four

PLEASE LEAVE A REVIEW: ABOUT THE ARTIST WILLEM JAN RENDERS: ABOUT THE AUTHOR five

Please Leave a Review is a street art project that has been implemented incognito by an artist since 2018, who works both alone and together with other artists.

Please Leave a Review uses real records from the physical and virtual guestbooks of the museums and galleries specializing primarily in the contemporary art. Having left their usual domain in art institutions, the reviews end up in public spaces — on the streets and in the outskirts of a metropolis, as well as in the forest or heath. Anonymized and taken out of context, they generate new contexts in the urban environment.

PLAR partook in the light art festival Not Dark (Ekaterinburg, 2018, 2019), the special project Ideal Exhibition at the 5th Ural Industrial Biennale (Ekaterinburg, 2019), the action Institutional Night (the Ural branch of the Pushkin Museum, Ekaterinburg, 2020), as well as at the exhibitions Exhibition (the gallery OkNo, Chelyabinsk, 2018) and Session (the Ural branch of the Pushkin Museum, Ekaterinburg, 2020).

More details on Instagram: @please_leave_a_review

Willem Jan Renders studied art history in the Netherlands and in Italy. After graduation from the University of Utrecht, he worked at the Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam and in the Kunsthal Rotterdam. Since 1996, he has worked in the Van Abbemuseum in Eindhoven, first as head of Communications and then as head of Education. Since 2012 he has worked there as the curator Russian Art. He is a board member of GRAD in London and a member of the Board of Trustees of the Russian Avant-garde Research Project (RARP). Together with Charles Esche he curated the exhibition Lissitzky — Kabakov: Utopia and Reality that was shown in the Van Abbemuseum in Eindhoven in 2012 and after that, in the State Hermitage in St. Petersburg, the Multimedia Art Museum in Moscow and in Kunsthaus Graz. Together with Angela Lampe he curated the exhibition Chagall, Lissitzky, Malevich: The Russian Avant-Garde in Vitebsk, 1918–1922 which opened at The Centre Pompidou in March 2018. Together with Isabel Wünsche and Miriam Leimer he is currently preparing a conference and an exhibition on The First Russian Art Exhibition (1922–1923).

ru nl en