Gazeta Uniwersytecka UŚ 10/2007

nr 1 (151)

paĂŞdziernik 2007

ISSN 1505-6317

40. inauguracja roku akademickiego 2007/2008 w UÂ

Foto: Agnieszka Sikora

29 wrzeÊnia 2007 roku

Przemarsz orszaku rektorskiego ulicami Katowic do Teatru im. Stanis∏awa Wyspiaƒskiego

Przemówienie Macieja Biskupskiego, przewodniczàcego Uczelnianej Rady Samorzàdu Studenckiego

Immatrykulacja nowo przyj´tych studentów Uniwersytetu Âlàskiego podczas inauguracji roku akademickiego 2007/2008 w Teatrze im. Stanis∏awa Wyspiaƒskiego w Katowicach

W numerze

Prezydent Katowic i Rektor UÂ o GórnoÊlàskim Zwiàzku Metropolitarnym str. 14-15

Polecamy ROZMOWA Mamy oko∏o 40 tys. studentów, ponad 2 tys. wyk∏adowców, prawie 200 profesorów tytularnych, uznanà mark´ i ustabilizowanà pozycj´ na rynku edukacyjnym. W naszym gronie jest wielu wybitnych naukowców. Jest si´ wi´c czym chwaliç i sàdz´, ˝e krytykowane przez niektórych has∏o, ˝e Katowice sà miastem markowych uczelni, w przypadku Uniwersytetu Âlàskiego w pe∏ni znajduje swoje uzasadnienie – powiedzia∏a Prorektor ds. Wspó∏pracy i Promocji prof. dr hab.

Barbara Ko˝usznik ................................ Str. 12-13 WYDARZENIA 40. inauguracja roku akademickiego UÂ ... Str. 4 Przemówienie JM Rektora UÂ .................. Str. 5-7 Wyk∏ad inauguracyjny prof. Tadeusza S∏awka ........................... Str. 8-11 XX Mi´dzynarodowy Studencki Festiwal Folklorystyczny ....................... Str. 15-17 Z ˚YCIA WYDZIA¸ÓW 23. edycja „OsobliwoÊci Âwiata Fizyki” ................ Str. 22-23 FELIETONY W poszukiwaniu przysz∏ych jubilatów ..... Str. 28 Z ˝ycia no˝ycor´kich .................................. Str. 28 PONADTO Prezydent Katowic i Rektor UÂ o GórnoÊlàskim Zwiàzku Metropolitarnym .....................Str. 14-15 Z historii UÂ. Wspomnienie o Prof. AuguÊcie Che∏kowskim ............. Str. 18-20 Kalendarium Uniwersytetu Âlàskiego ....... Str. 21 Âlàski Salon Maturzystów 2007 ................ Str. 23 17. letnia szko∏a j´zyka, literatury i kultury polskiej .................... Str. 24-25 Laureaci nagrody im. Toneta Pretnara ............................... Str. 26-27 XV Ogólnopolskie Spotkania Redaktorów Gazet Akademickich ............ Str. 27 Wydawnictwo UÂ ........................................ Str. 29 Kronika UÂ ..................................................... Str. 30

Pismo ukazuje si´ od 1992 roku za zgodà JM Rektora.

ISSN 1505-6317 Ok∏adka: 40. inauguracja roku akademickiego foto: Agnieszka Sikora REDAGUJE ZESPÓ¸: Agnieszka Sikora, Maria Sztuka WSPÓ¸PRACOWNICY: Aleksandra J´drzejko, Aleksandra Kielak, Agnieszka Turska-Kawa, Micha∏ Wojak

ADRES REDAKCJI: ul. Bankowa 5 (dawna siedziba NBP), III pi´tro, pok. 217/5 40-007 Katowice, tel.: (032) 359 19 64, faks: (032) 359 2032 e-mail: gazeta@us.edu.pl lub gazetauniwersytecka@op.pl JesteÊmy w internecie: http//gu.us.edu.pl OBS¸UGA POLIGRAFICZNA: Oficyna Wydawniczo-Projektowa „Markan” Marcin Kandziora, ul. Piastów 7/204, 40-866 Katowice tel. (032) 254-28-09, e-mail: markan6@o2.pl Nak∏ad: 1000 egz.

Redakcja zastrzega sobie prawo skracania, adiustacji i redagowania tekstów. Redakcja nie identyfikuje si´ ze wszystkimi przedstawionymi poglàdami Autorów. Niektóre z nich traktujemy jako zaproszenie do dyskusji.

3

Wydarzenia

Quod Bonum, Felix, Faustum, Fortunatumque sit

40. inauguracja roku akademickiego w UÂ 2007/2008 w Uniwersytecie Âlàskim odby∏a si´ 29 wrzeÊnia 2007 roku na Du˝ej Scenie Teatru im. Stanis∏awa Wyspiaƒskiego w Katowicach. Obchody jubileuszu rozpoczà∏ przemarsz orszaku rektorskiego w akademickich strojach ceremonialnych spod budynku rektoratu, ulicami Bankowà i Warszawskà, na katowicki Rynek – podobnie jak w 1968 roku.

O

twieram Jubileuszowy Rok Akademicki 2007/2008, od za∏o˝enia Uniwersytetu Âlàskiego w Katowicach czterdziesty. Quod Bonum, Felix, Faustum, Fortunatumque sit” – powiedzia∏ JM Rektor UÂ prof. zw. dr hab. Janusz Janeczek. Po wyg∏oszeniu tradycyjnej formu∏y g∏os zabrali zaproszeni goÊcie:

Foto: Agnieszka Sikora

U roczysta inauguracja XL roku akademickiego

Nagrod´ PRO SCIENTIA et ARTE wr´cza prof. zw. dr. hab. Romanowi Gerowi JM Rektor UÂ prof. zw. dr hab. Janusz Janeczek reprezentujàcy Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wy˝szego dyrektor generalny Bernard B∏aszczyk, JM Rektor Uniwersytetu Jagielloƒskiego i wiceprzewodniczàcy Konferencji Rektorów Akademickich Szkó∏ Polskich prof. dr hab. Karol Musio∏, JM Rektor Uniwersytetu im.

A. Mickiewicza i przewodniczàcy Konferencji Rektorów Uniwersytetów Polskich prof. dr hab. Stanis∏aw Lorenc, wojewoda Êlàski dr Tomasz Pietrzykowski, prezydent Katowic Piotr Uszok oraz marsza∏ek województwa Êlàskiego Janusz Moszyƒski. List gratulacyjny od prezesa Rady Mi-

Gratulacje Laureatowi nagrody PRO SCIENTIA et ARTE prof. zw. dr. hab. Tadeuszowi S∏awkowi sk∏ada dziekan Wydzia∏u Matematyki, Fizyki i Chemii UÂ prof. UÂ. dr hab. Maciej Sablik

4

nistrów Jaros∏awa Kaczyƒskiego odczyta∏ minister w Kancelarii Premiera Jacek KoÊcielniak.

W czasie inauguracji, zgodnie z tradycjà akademickà, odby∏a si´ immatrykulacja nowo przyj´tych studentów pierwszego roku oraz doktorantów. Ponadto wr´czona zosta∏a nagroda PRO SCIENTIA et ARTE, która jako najbardziej zaszczytne wyró˝nienie w naszej Uczelni, przyznawana jest pracownikom za wybitne osiàgni´cia naukowe i artystyczne. W tym roku nagrod´ odebrali: prof. zw. dr hab. Tadeusz S∏awek, kierownik Katedry Literatury Porównawczej na Wydziale Filologicznym UÂ oraz prof. zw. dr hab. Roman Ger, zast´pca dyrektora Instytutu Matematyki i kierownik Zak∏adu Równaƒ Funkcyjnych na Wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii UÂ. Sylwetki laureatów przedstawi∏a prof. dr hab. Ma∏gorzata ¸uszczak, przewodniczàca Kapitu∏y PRO SCIENTIA et ARTE. Wyk∏ad inauguracyjny zatytu∏owany „Uniwersytet i to, co mi´dzy ludêmi” wyg∏osi∏ prof. zw. dr hab. Tadeusz S∏awek.

Opraw´ artystycznà uroczystej inauguracji zapewni∏ Akademicki Chór Uniwersytetu Âlàskiego „Harmonia” pod dyrekcjà dr Izabelli Zieleckiej-Panek.

AGNIESZKA SIKORA

Wydarzenia

Bàdêcie dumni z Waszej Alma Mater Silesiensis Przemówienie JM Rektora UÂ prof. zw. dr. hab. Janusza Janeczka podczas inauguracji roku akademickiego 2007/2008

U progu 40-lecia stoi przed nami wiele wyzwaƒ. Chcemy dalej tworzyç Uniwersytet nowoczesny a jednoczeÊnie odwo∏ujàcy si´ do dziewi´ciowiekowej tradycji uniwersytetów europejskich. Chcemy Uniwersytetu otwartego na potrzeby regionu i kraju, ale tak˝e Uniwersytetu znaczàcego w mi´dzynarodowej przestrzeni edukacji wy˝szej. Chcemy Uniwersytetu na miar´ marzeƒ tych, którzy go pragn´li i tworzyli. „Pragn´ imieniem naszej Uczelni, jej pracowników i studiujàcej w niej m∏odzie˝y z∏o˝yç jak najserdeczniejsze podzi´kowanie za ten wspania∏y dar tym wszystkim, którzy do powstania Uniwersytetu Âlàskiego si´ przyczynili…” tymi s∏owy pierwszy rektor Uniwersytetu Âlàskiego, prof. Kazimierz Popio∏ek rozpoczà∏ przemówienie inaugurujàce pierwszy rok akademicki w dziewiàtym polskim uniwersytecie, utworzonym mocà decyzji Rady Ministrów z 8 czerwca 1968 roku.

Zanim mog∏o dojÊç do uroczystoÊci inauguracyjnych 1 paêdziernika 1968 roku w katowickiej Hali Parkowej, przez dziesiàtki lat Êwiat∏e umys∏y zabiega∏y o utworzenie górnoÊlàskiej wszechnicy.

W 1929 roku dr Józef Pieter, póêniejszy rektor Wy˝szej Szko∏y Pedagogicznej w Katowicach i profesor Uniwersytetu Âlàskiego, tak oto argumentowa∏ na rzecz utworzenia uniwersytetu na polskim Âlàsku: „KoniecznoÊç za∏o˝enia

na Âlàsku wszechnicy w ciàgu najbli˝szych lat powinna byç zrozumia∏a i oczywista dla ka˝dego myÊlàcego i dba∏ego o rozwój kulturalny swej ziemi Âlàzaka, no i dla w∏adz wojewódzkich”. BliskoÊç akademickiego Krakowa i sytuacja polityczna w nadgranicznym Âlàsku nie sprzyja∏y tej inicjatywie. Nadzieje od˝y∏y po wojnie, kiedy to w 1945 roku powsta∏ Obywatelski Komitet Przygotowawczy, na czele którego stanà∏ dr Józef Lisak – dyrektor Wy˝szego Studium Nauk Spo∏ecznoGospodarczych w Katowicach, a w jego sk∏adzie znalaz∏y si´ mi´dzy innymi takie osobistoÊci jak prof. Roman Ingarden z Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, wspomniany ju˝ Józef Pieter, czy ks. pra∏at Stanis∏aw MaÊliƒski – delegat biskupa Stanis∏awa Adamskiego. Racje za utworzeniem uniwersytetu w Katowicach i jego kszta∏t organizacyjny wy∏o˝yli oni w „Memoriale w Sprawie Za∏o˝enia Uniwersytetu w Województwie Âlàsko-Dàbrowskim”.

Niestety ta szlachetna spo∏eczna inicjatywa nie trafi∏a na podatny grunt.

W miejsce uniwersytetu tworzono wy˝sze uczelnie typu zawodowego, w tym nie bez trudnoÊci powsta∏à w 1950 roku Wy˝szà Szko∏´ Pedagogicznà w Katowicach.

Prze∏om na drodze do Êlàskiego uniwersytetu nastàpi∏ w 1963 roku. 8 paê-

dziernika katowickimi ulicami Bankowà i Warszawskà przemaszerowa∏ w strojach ceremonialnych Senat Uniwersytetu Jagielloƒskiego, aby w Teatrze im. Stanis∏awa Wyspiaƒskiego zainaugurowaç pierwszy rok akademicki w Studium Uniwersytetu Jagielloƒskiego, przekszta∏conym trzy lata póêniej w Fili´ UJ. Nie przypadkiem zatem dzisiaj Senat Uniwersytetu Âlàskiego, wraz z rektorami innych uczelni, w tym z rektorem UJ, powtórzy∏ szlak orszaku sprzed 44 lat.

Powstanie Uniwersytetu Âlàskiego w 1968 roku wiàzane jest zazwyczaj z tzw. wydarzeniami marcowymi, czyli masowymi protestami i demonstracjami studenckimi, zaznaczonymi w Katowicach legendarnà ju˝ „bitwà nad Rawà”. Ze êróde∏ historycznych wynika jednak, ˝e dzia∏ania zmierzajàce do powstania uniwersytetu w drodze fuzji Filii UJ i WSP odbywa∏y si´ ju˝ w 1967 roku. Argumentowano rzeczowo, wskazujàc na wyraênà dysproporcj´ mi´dzy rozwojem nauk technicznych na Âlàsku a dyscyplinami naukowymi, które mogà byç rozwijane tylko w uniwersytecie.

Pami´tajmy, ˝e w czasach, które wspominamy nie by∏o mowy o autonomii uczelni, a decyzje organizacyjne i personalne zapada∏y dyskretnie w zaciszu gabinetów dygnitarzy PZPR.

5

Wydarzenia

DoÊç powiedzieç, ˝e rektor i Senat UJ zostali poinformowani o planach przekszta∏cenia ich Filii w samodzielny uniwersytet dopiero na 10 dni przed ukazaniem si´ rozporzàdzenia Rady Ministrów ustanawiajàcego Uniwersytet Âlàski. Nie nale˝y zatem dziwiç si´ ˝alowi i rozgoryczeniu ówczesnego rektora UJ prof. Mieczys∏awa Klimaszewskiego, który przemawiajàc na I inauguracji roku akademickiego w Uniwersytecie Âlàskim mówi∏: „Nie wymagajcie oÊwiadczeƒ, ˝e bardzo cieszymy si´ z tego powodu – bo która˝ matka b´dzie si´ cieszy∏a z usamodzielnienia córki w zbyt m∏odym wieku, a Filia nasza usamodzielni∏a si´ przez maria˝ z Wy˝szà Szko∏à Pedagogicznà zaledwie w piàtym roku swojego ˝ycia”.

TrzydzieÊci pi´ç lat póêniej rektor UJ, prof. Franciszek Ziejka, wr´czajàc nam medal 600-lecia Odnowienia Akademii Krakowskiej w czasie obchodów Âwi´ta UÂ mówi∏: „Imponujàcy liczbà studentów Uniwersytet Âlàski, najm∏odsza z córek Uniwersytetu Jagielloƒskiego ma przed sobà ogromne mo˝liwoÊci, ˝ycz´

nych stron Polski. Z jednej strony dzia∏ania te sprzyja∏y rozwojowi Uczelni, z drugiej zrodzi∏y uczucie niech´ci w innych oÊrodkach akademickich nierozpieszczanych do tego stopnia przez w∏adze. Tak oto, diagnozuje sytuacj´ ówczesnà Andrzej Topol, autor ksià˝ki o Kazimierzu Popio∏ku: „Zazdroszczono przydzielanych domów i mieszkaƒ, b∏yskawicznych awansów i karier naukowych tym, którzy zdecydowali si´ przyjÊç do pracy w Êlàskiej uczelni.

Ró˝norodne zwiàzki KW PZPR z uczelnià sprawi∏y, ˝e identyfikowano jà z bylejakoÊcià uczelni partyjnych, okreÊlajàc pogardliwym terminem „czerwonego uniwersytetu”, co jak wszelkie stereotypy by∏o nieprawdziwe i krzywdzàce dla ogromnej rzeszy rzetelnych pracowników”.

Zdumiewajàce jak trwa∏e sà te krzywdzàce stereotypy, skoro lipcowy artyku∏ w „Dzienniku” na temat ró˝nych zwiàzków niektórych pracowników naszej uczelni ze s∏u˝bami bezpieczeƒstwa PRL opatrzono obraêliwym tytu∏em: „Uniwersytet Âlàski: kuênia kadr

Uniwersytet Âlàski w chwili rozpocz´cia swojej dzia∏alnoÊci liczy∏ niespe∏na 6 tysi´cy studentów. Zatrudnia∏ 45 tzw. samodzielnych pracowników naukowo-dydaktycznych i mia∏ cztery wydzia∏y: Matematyki, Fizyki i Chemii, Humanistyczny, Prawa i Administracji oraz Wychowania Technicznego.

Uniwersytet Âlàski w 40. rok dzia∏alnoÊci wkracza z ponad 43 tys. studentów na studiach stacjonarnych, niestacjonarnych, podyplomowych i doktoranckich.

6

mu doczekania okazji obchodów Êwi´ta kilkusetlecia utworzenia”.

Cieszy nas obecnoÊç na dzisiejszej uroczystoÊci Jego Magnificencji Rektora UJ, prof. Karola Musio∏a. Jestem g∏´boko przekonany, ˝e wi´zy krwi ∏àczàce obydwa uniwersytety b´dà owocowa∏y dalszà bliskà wspó∏pracà. PodkreÊlajàc wk∏ad UJ w utworzenie naszej Uczelni nie sposób odnotowaç istotnej roli innych polskich uniwersytetów w jej budowaniu. O pomocy ró˝nych oÊrodków uniwersyteckich mówi∏ w wystàpieniu inauguracyjnym rektor Popio∏ek na pierwszym miejscu wymieniajàc „Uniwersytet Wroc∏awski pod kierownictwem rektora prof. Alfreda Jahna”. Szeregiem znakomitych uczonych zasili∏ nas Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, a tak˝e Uniwersytet Warszawski.

Trzeba zdawaç sobie spraw´, ˝e Uniwersytet Âlàski powstawa∏ w bliskoÊci dwóch pot´˝nych i pod wieloma wzgl´dami niezwykle atrakcyjnych oÊrodków uniwersyteckich: krakowskiego i wroc∏awskiego, co czyni∏o jego sytuacj´ wyjàtkowo trudnà. Zdawa∏y sobie z tego spraw´ w∏adze uczelniane i wojewódzkie, które do∏o˝y∏y wielu staraƒ oraz zach´t, aby przyciàgnàç do tworzonego uniwersytetu uczonych z ró˝-

PZPR pod nadzorem SB”. Nie wiemy czy Uniwersytet Âlàski by∏ bardziej upartyjniony od pozosta∏ych uczelni, nie znamy skali szkodliwej wspó∏pracy pracowników i studentów ze s∏u˝bami specjalnymi. Mi´dzy innymi dla wyjaÊnienia tych wàtpliwoÊci Senat UÂ utworzy∏ Komisj´ Historycznà.

Wiemy natomiast, ˝e wielu pracowników Uniwersytetu zapisa∏o chlubnà kart´ w okresie zrywu solidarnoÊciowego. Pod koniec listopada 1980 roku NSZZ „SolidarnoÊç” zrzesza∏ oko∏o 1500 pracowników, co stanowi∏o 40 proc. ogó∏u zatrudnionych, a w grupie nauczycieli akademickich a˝ 50 proc. nale˝a∏o do tego zwiàzku. Póêniej liczba cz∏onków „SolidarnoÊci” stale ros∏a.

W czasie stanu wojennego Uniwersytet Âlàski zosta∏ dotkni´ty represjami jak ˝adna inna polska uczelnia. Aresztowano i internowano wybranego w wolnych i demokratycznych wyborach rektora prof. Augusta Che∏kowskiego, póêniejszego senatora RP, panià prorektor Iren´ Bajerowà i wielu innych, wÊród nich przewodniczàcego uczelnianej „SolidarnoÊci”, a dzisiejszego kanclerza Uniwersytetu dr. Jana Jelonka. Wielu naukowców, w tym prawników, s∏u˝y∏o swojà wiedzà dobrej sprawie. Przywo∏ajmy choçby postaç Êp. profesora

Waleriana Paƒki – wspó∏twórcy porozumieƒ rzeszowskich. Mam podstawy twierdziç, ˝e lista ludzi honoru w Uniwersytecie Âlàskim by∏a znacznie d∏u˝sza od grupki esbeckich konfidentów, zw∏aszcza tych, których niegodziwà dzia∏alnoÊç nale˝y zdecydowanie pot´piç. Uczyni∏ to nasz Senat na wrzeÊniowym posiedzeniu podejmujàc uchwa∏´, w której obwieÊci∏, ˝e „pot´pia post´powanie osób, które dzia∏a∏y na szkod´ innych ludzi, a tak˝e organizacji oraz instytucji i tym samym sprzeniewierzy∏y si´ podstawowym wartoÊciom zawodu nauczyciela akademickiego, a zw∏aszcza wymogowi zachowania nienagannej postawy etycznej. Senat uwa˝a, ˝e fakty te muszà byç uwzgl´dniane we wszystkich post´powaniach uniwersyteckich, w których postawa etyczna jest brana pod uwag´. Up∏yw czasu nie jest w tym przypadku czynnikiem ∏agodzàcym haniebnoÊç dokonanych czynów.

Szczególny charakter zawodu nauczyciela akademickiego sprawia, ˝e do jego wykonywania nie wystarczajà tylko kompetencje merytoryczne, ale równie wa˝na jest postawa etyczna.

JednoczeÊnie Senat Uniwersytetu Âlàskiego, opierajàc si´ na êród∏ach historycznych podkreÊla, ˝e zdecydowana wi´kszoÊç nauczycieli akademickich zachowa∏a si´ godnie w czasach zniewolenia. Jest wiele przyk∏adów postaw bezkompromisowych wobec aparatu w∏adzy - ludzi, którzy pozostali wierni idei uniwersytetu jako miejsca poszukiwania prawdy i wolnej myÊli. Dlatego uznajemy za bezpodstawne, niesprawiedliwe i krzywdzàce wszelkie uogólnienia oparte na jednostkowych przypadkach haniebnych zachowaƒ niektórych pracowników. Takie uogólnienia sà szczególnie krzywdzàce dla wi´kszoÊci cz∏onków spo∏ecznoÊci Uniwersytetu Âlàskiego, którzy w trudnych chwilach zachowali si´ godnie i majà prawo byç dumni z osiàgni´ç Alma Mater Silesiensis.

Szanowni Paƒstwo, szczególna okolicznoÊç 40. inauguracji roku akademickiego sk∏oni∏a mnie do historycznych refleksji. Wszelako dla m∏odzie˝y przyst´pujàcej dzisiaj do podnios∏ego aktu immatrykulacji zapewne teraêniejszoÊç i przysz∏oÊç ich Uniwersytetu sà znacznie istotniejsze.

Uniwersytet Âlàski w chwili rozpocz´cia swojej dzia∏alnoÊci liczy∏ niespe∏na 6 tysi´cy studentów. Zatrudnia∏ 45 tzw. samodzielnych pracowników naukowo-dydaktycznych i mia∏ cztery wydzia∏y: Matematyki, Fizyki i Chemii, Humanistyczny, Prawa i Administracji oraz Wychowania Technicznego.

Uniwersytet Âlàski w 40. rok dzia∏alnoÊci wkracza z ponad 43 tys. studentów na studiach stacjonarnych, niesta-

Foto: Agnieszka Sikora

Wydarzenia

cjonarnych, podyplomowych i doktoranckich. Dodajmy do tego jeszcze 1530 s∏uchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Zatrudnia ponad 2000 nauczycieli akademickich, w tym 186 profesorów tytularnych. Ma 12 wydzia∏ów. Jest obecny w szeÊciu miastach Âlàska i Zag∏´bia. Chlubi si´ swoimi absolwentami, których ponad 125 tysi´cy opuÊci∏o do tej pory jego mury.

Uniwersytet Âlàski w 40. rok dzia∏alnoÊci wkracza realizujàc swoje dalekosi´˝ne plany rozwojowe w tym: w zakresie poprawy warunków studiowania i prowadzenia badaƒ naukowych.

W chwili, kiedy mówi´ te s∏owa, w sàsiednim Sosnowcu wznoszone sà mury Centrum Naukowo-Dydaktycznego Instytutów Neofilologicznych. Budowa nowoczesnej siedziby dla neofilologów, warta ponad 60 mln z∏otych w ponad 50 proc. finansowana jest ze Êrodków Unii Europejskiej. Nie by∏aby jednak mo˝liwa gdyby nie finansowe i organizacyjne wsparcie ze strony miasta Sosnowca.

Znajduj´ teraz okazj´, aby podzi´kowaç panu prezydentowi Kazimierzowi Górskiemu i Radzie Miasta Sosnowca za inicjatyw´ i wsparcie nie tylko dla tej inwestycji uniwersyteckiej w ich mieÊcie. Równie˝ w tej chwili „drapacz chmur” Wydzia∏u Nauk o Ziemi przestaje straszyç swoim wyglàdem i zagra˝aç otoczeniu odpadajàcymi elementami. Warta 18 milionów z∏otych inwestycja polegajàca na wymianie elewacji nie by∏aby mo˝liwa gdyby nie ˝yczliwe wsparcie ze strony Pana Ministra Stefana Jurgi, a tak˝e zaanga˝owanie grupy parlamentarzystów z panià pose∏ Marià Nowak na czele.

W Katowicach trwa nadbudowa obecnej siedziby rektoratu na potrzeby administracji Uczelni. Trwajà przygotowania do adaptacji zabytkowego budynku przekazanego nam przez NBP na nowà siedzib´ w∏adz Uczelni. Mamy nadziej´, ˝e w przysz∏ym roku ruszy budowa tak d∏ugo oczekiwanej Biblioteki Akademickiej - wspólnego przed-

si´wzi´cia Akademii Ekonomicznej i Uniwersytetu. Jestem przekonany, ˝e wspólna inwestycja b´dzie kolejnym krokiem w kierunku dalszego zacieÊnienia wi´zów mi´dzy dwoma bliskimi sobie uczelniami. JesteÊmy zdeterminowani, aby zbudowaç wielofunkcyjnà hal´ sportowà dla studentów i to mimo odebrania nam wczeÊniej przyznanych 5 milionów euro. Przymierzamy si´ do budowy nowej siedziby Wydzia∏u Radia i Telewizji w centrum Katowic. Sukcesy absolwentów, studentów i profesorów katowickiej filmówki sà wystarczajàcym uzasadnieniem tego zamierzenia. Chcemy odtworzyç zabytkowà elewacj´ z 1866 roku budynku Wydzia∏u Biologii i Ochrony Ârodowiska, zmodernizowaç elewacj´ monumentalnego gmachu Wydzia∏u Filologicznego ∏àcznie z przywróceniem zniszczonej w czasie drugiej wojny Êwiatowej p∏askorzeêby – or∏a autorstwa Szukalskiego. Realizacja tych zamierzeƒ nie by∏aby mo˝liwa gdyby nie nieocenione wsparcie i przychylnoÊç ze strony w∏adz i samorzàdu Katowic na czele z panem prezydentem Piotrem Uszokiem. Nie darmo katowiccy studenci obdarzyli pana prezydenta mianem Przyjaciela Studentów.

W Chorzowie coraz realniejsza staje si´ budowa Âlàskiego Mi´dzyuczelnianego Centrum Edukacji i Badaƒ Interdyscyplinarnych. ˚ycz´ panu prezydentowi Koplowi i nam wszystkim, aby na Stadionie Âlàskim rozgrywane by∏y mecze pi∏karskie w czasie EURO 2012. Ale jeszcze szczerzej ˝ycz´ abyÊmy razem postawili gmach Centrum, gdy˝ Êmia∏e pomys∏y i wizje nowoczesnych badaƒ naukowych oraz rewolucyjne zmiany w sposobie kszta∏cenia studentów, jeÊli zostanà zmaterializowane, odmienià oblicze nie tylko Chorzowa, ale ca∏ego regionu.

W Cieszynie Uniwersytet ma ambitne plany unowoczeÊnienia swojego campusu i uczynienia go bazà konfe-

rencyjno-kongresowà nie tylko na potrzeby Uczelni, ale i ca∏ego regionu.

Zbli˝ajàce si´ obchody 1000-lecia Cieszyna b´dà znakomità okazjà do zamanifestowania jeszcze wyrazistszej obecnoÊci Uniwersytetu w pi´knym mieÊcie nad Olzà.

Szanowni Paƒstwo, d∏ugo by jeszcze mówiç o dotychczasowych osiàgni´ciach i zamierzeniach jednej z najwi´kszych europejskich uczelni. W jednozdaniowym podsumowaniu 39. letniego istnienia Uniwersytetu Âlàskiego powiedzia∏bym, ˝e jego najwi´kszym osiàgni´ciem jest wk∏ad w zmian´ krajobrazu intelektualnego wielkoprzemys∏owego regionu. Zag∏´bie w´glowe sta∏o si´ te˝ zag∏´biem intelektualnym, co dobrze wró˝y przysz∏oÊci tej krainy. W dominujàcej mierze dzi´ki Êlàskiej wszechnicy.

U progu 40-lecia stoi przed nami wiele wyzwaƒ. Chcemy dalej tworzyç Uniwersytet nowoczesny a jednoczeÊnie odwo∏ujàcy si´ do tysiàcletniej tradycji uniwersytetów europejskich.

Chcemy Uniwersytetu otwartego na potrzeby regionu i kraju, ale tak˝e Uniwersytetu znaczàcego w mi´dzynarodowej przestrzeni edukacji wy˝szej. Chcemy Uniwersytetu na miar´ marzeƒ tych, którzy go pragn´li i tworzyli.

A Was Szanowne Panie i Panowie ParlamentarzyÊci Ziemi Âlàskiej i Zag∏´biowskiej, W∏odarze Województwa i miast uniwersyteckich o dalszà ˝yczliwoÊç dla Waszego Uniwersytetu bardzo prosz´.

Po raz kolejny powtórz´ za Êp. Profesorem Ireneuszem Opackim „jestem dumny z tego, ˝e pracuj´ na Uniwersytecie Âlàskim”. Drodzy studenci macie prawo byç dumni z osiàgni´ç Waszej Alma Mater Silesiensis! Bàdêcie dumni z Uniwersytetu Âlàskiego!

JANUSZ JANECZEK REKTOR UNIWERSYTETU ÂLÑSKIEGO W KATOWICACH

7

Wydarzenia

Wyk∏ad wyg∏oszony przez prof. zw. dr. hab. Tadeusza S∏awka 29 wrzeÊnia 2007 roku podczas inauguracji roku akademickiego 2007/2008

JmyÊlenia ednym ze sposobów Uniwersytet i to, o uniwersytecie, do którego cz´sto si´ uciekamy, jest rozwa˝anie jego historycznej roli w konstytuowaniu si´ kultury europejskiej. Nie bez powodu mówi si´ o uniwersytetach jako o istotnym fundamencie Europy, a zamierzch∏oÊç tradycji uniwersyteckiej ma Êwiadczyç o dostojeƒstwie i randze danej kultury. Owe stare szko∏y, istniejàce od wielu stuleci majà, jako instytucja kultywujàca i transmitujàca podstawowe wartoÊci, byç gwarantem tego, ˝e przysz∏oÊç nawià˝e do przesz∏oÊci, nie zaskoczy nas nagle swoim niezrozumia∏ym charakterem.

A

8

jednak trzeba powiedzieç, ˝e dzisiaj, po doÊwiadczeniach dwóch Êwiatowych wojen, szczególnie dzisiaj, gdy ˝yjemy w Êwiecie otwartym dla wszelkich podró˝y, w Êwiecie wolnym, a przecie˝ sp´tanym strachem przed terrorystycznym zamachem, w Êwiecie ponad wszelkà wàtpliwoÊç wolnym, lecz w którym ka˝dy nasz ruch jest obserwowany przez wojskowego satelit´, w Êwiecie bez wàtpienia wolnym, lecz w którym jeszcze nigdy tak bardzo wzajemnie si´ nie kontrolowano, nagrywano, pods∏uchiwano, dzisiaj widzimy bardzo ostro, i˝ nie wystarczà jedynie wiedza i fachowe umiej´tnoÊci, aby uczyniç Êwiat ˝yczliwszym miejscem nie tylko dla cz∏owieka, ale dla wszystkich istot na nim ˝yjàcych. Z jednej strony wcià˝ jesteÊmy cz´Êcià oÊwieceniowego projektu zak∏adajàcego nieustanne doskonalenie wiedzy jako warunku czy-

co mi´dzy ludêmi

nienia Êwiata ˝yczliwym; z drugiej – widzimy wyraênie, ˝e zadanie to wymaga czegoÊ, co wykracza poza ów projekt, a mo˝e nawet wr´cz go „warunkuje”.

Uniwersytetowi potrzebny jest wi´c pewien radykalizm po to, aby s∏u˝àc wiedzy, celebrujàc jà i doskonalàc nie uleg∏ ca∏kowicie jej w∏adzy, aby nie dopuÊci∏ do tego, by tylko wiedza sta∏a si´ jedynym „warunkiem” jego istnienia.

Oto dlaczego Jacques Derrida swój Êwietny tekst poÊwi´cony uniwersytetowi zatytu∏owa∏ „Uniwersytet bez warunku”, L’universit¯ sans condition. Potrzebne jest „coÊ wi´cej”, owo „coÊ”, o które coraz trudniej, a które wielki Duƒczyk Sø ∂ren Kierkegaard nazywa∏ po prostu „poznaniem samego siebie”. W po∏owie XIX wieku pisa∏: „Czym˝e jest edukacja? MyÊl´, ˝e to droga, którà przechodzi pojedynczy cz∏owiek, aby poznaç samego siebie; a kto tej drogi nie dope∏ni, ma∏o wyciàgnie korzyÊci z faktu, ˝e si´ urodzi∏ w najbardziej oÊwieconej epoce”[1]. Ze zdania tego wynikajà dwie konsekwencje: po pierwsze, wiedza zas∏uguje na miano edukacji tylko wtedy, jeÊli dokonuje si´ na drodze do poznawania samego siebie, po drugie owa „droga”, o której mówi filozof, nie jest jedynie figurà retorycznà – poznawanie Êwiata i siebie ma charakter dynamiczny i przeciwstawia si´ wszelkiej mitologii domowoÊci i swojskoÊci. Uniwersytet s∏u˝y edukacji, gdy uczàc si´, ucz´ si´ siebie, paradoksalnie burzàc nieustannie wszystkie przejÊciowe domostwa, które jeszcze wczoraj wydawa∏y mi si´ tak trwa∏e i pewne. Wiedza jest tym, co nieprzerwanie odnawia ró˝nic´ mi´dzy mnà a Êwiatem oraz mi´dzy mnà a mnà samym. Tym samym uniwersytet jest miejscem czerpiàcym swojà energi´ z odkrycia tego, czego si´ nie wie, a nie z tego, co si´ wie. Strze˝my si´ zatem tych, którzy mówià „wiem” oraz tych, którzy twierdzà z tak g∏´bokim przekonaniem, ˝e posiedli jedynà prawd´, którzy bezpodstawnie karykaturyzujà bogactwo i z∏o˝onoÊç Êwiata dzielàc go na miejsce, w którym stojà oni i tam, gdzie stojà „ci inni”. To jedna niç przewodnia tego wyk∏adu.

Drugà czerpi´ z pism Hanny Arendt. JeÊli ró˝nica, wcià˝ odnawiajàcy si´ dystans jest tym, co uruchamia machin´ poznawania, a nawet wi´cej – istot´ i ˝ywio∏ ˝ycia,

jeÊli wcià˝ na uniwersytecie uczymy siebie i innych mówiç – „nie, to nie to”, „jeszcze nie to rozwiàzanie”, „ani to, ani to” – w tym kryje si´ istota naszej pracy, która znajduje si´ w przestrzeni „mi´dzy” – „mi´dzy” jednym pytaniem a drugim (a nie w ˝adnej z odpowiedzi, które z biegiem czasu widzimy jak stajà si´ kolejnymi wersjami pytania), „mi´dzy” jednostkà a spo∏eczeƒstwem, „mi´dzy” cz∏owiekiem a Êwiatem. Gdy ktoÊ zapyta nas wi´c, co jest przestrzenià uniwersytetu, odpowiemy najkrócej – „mi´dzy”. Idàc Êladem wytyczonym przez myÊl Arendt oznacza to dwie rzeczy: najpierw redefinicj´ humanizmu, który teraz nie sugeruje ju˝ uprzywilejowania cz∏owieka, lecz ka˝e nam wziàç odpowiedzialnoÊç za Êwiat nie tylko ludzki, a potem przekonanie, ˝e skoro ju˝ nie tylko „ja” ale i „my” i nie tylko „cz∏owiek” lecz „Êwiat”, przeto refleksja „polityczna” jest nieodzowna dla myÊlenia o uniwersytecie. To, ˝e „mi´dzy” jest przestrzenià uniwersytetu oznacza, ˝e troszczy si´ on o Êwiat i tak rozumie swojà „politycznà” misj´. Arendt mówi wyraênie „...w centrum polityki le˝y troska o ten Êwiat, a nie o cz∏owieka – troska o Êwiat, jakkolwiek ukonstytuowany, bez którego ludzie zainteresowani i zatroskani politykà nie uwa˝aliby, ˝e warto jest ˝yç”[2]. Je˝eli, jak twierdzi Arendt, „Polityka powstaje mi´dzy ludêmi, a zatem poza cz∏owiekiem...Polityka wy∏ania si´ w tym, co zachodzi mi´dzy ludêmi”[3], zatem troska o Êwiat, która charakteryzuje myÊlenie cz∏owieka uniwersytetu oznacza nic innego, jak praktykowanie cnoty republikaƒskiej, która wed∏ug Arendt jest „radoÊcià, ˝e nie jesteÊmy sami na Êwiecie”[4] i to, co „moje”, czy „nasze” nie mo˝e roÊciç sobie prawa do ˝adnego uprzywilejowanego miejsca. „Mi´dzy” uniwersytetu to namys∏ nad miejscem cz∏owieka, ale jednoczeÊnie radoÊç z bycia wspólnego, co oznacza, ˝e ˝adne miejsce nie jest wy∏àcznie „moje”, bowiem miejsce wydarza si´ naprawd´ jedynie „mi´dzy”. Jak napisze Arendt: „... mówiàca i dzia∏ajàca istota, istniejàca w liczbie pojedynczej, jest chyba czymÊ, czego nie mo˝na sobie wyobraziç”[5].

Przyjmujemy, ˝e uniwersytet s∏u˝y Êwiatu nie przez jednoÊç, lecz przez wieloÊç, przejawiajàcà si´ tak w mnogoÊci dyscyplin naukowych, jak i poglàdów na

Foto: Agnieszka Sikora

chcielibyÊmy nazwaç goÊcinnoÊcià uniwersytetu, który odrzuca postaw´ obl´˝onej twierdzy. Po drugie, zasada ta oznacza tak˝e, ˝e ka˝dy, kto stanowi cz´Êç uniwersytetu, jako student, profesor, czy pracownik administracji podlega jego prawu, które chcia∏bym w najwi´kszym skrócie okreÊliç jedynie jako prawo przyzwoitego i odpowiedzialnego zachowania, dzi´ki któremu moje post´powanie w maksymalnie mo˝liwym stopniu wolne jest nie tylko od zewn´trznych nacisków, ale równie˝ od takich wewn´trznych motywacji, jak nadmierna ambicja, dà˝enie do w∏asnych celów za ka˝dà cen´, etc. „Kto w uniwersytecie, ten z uniwersytetu”: to zobowiàzanie do niestosowania wobec siebie i innych taryfy ulgowej, to przeciwieƒstwo zasady najmniejszej linii oporu.

Mówi si´ wiele o profesjonalizacji ˝ycia, o tym, ˝e Êwiat potrzebuje i ceni profesjonalistów, czasami nawet dodajemy „prawdziwych” profesjonalistów, jakby podejrzewajàc, ˝e ów profesjonalizm podlega prawu, na mocy którego podróbki i imitacje wypierajà z rynku oryginalny produkt.

Majàc na uwadze owo podejrzenie zadajmy sobie pytanie o to, czym jest profesjonalizm i w jakiej mierze uniwersytet nale˝y do sfery profesjonalizmu. Nie mo˝na tego uczyniç, nie wià˝àc kwestii profesjonalizmu z pytaniem o to, kim jest „profesor”. Jacques Derrida wskazuje na ∏aciƒskà etymologi´, która przenosi poj´cie „profesja” daleko poza te granice, które dzisiaj mu przypisujemy. Dla nas „profesja”, to zawód, który wykonujemy dobrze, czyli jako „profesjonaliÊci”, wtedy, gdy znamy na wylot swój fach, jego tajniki i sekrety. Tymczasem s∏uchajàc ∏aciƒskiego profiteor, professus sum us∏yszymy jeszcze coÊ innego: bycie „profesjonalistà” to otwarcie coÊ deklarowaç, za czymÊ si´ publicznie i jawnie opowiadaç. A zatem „profesor” to bez wàtpienia ten, kto dysponuje odpowiednià wiedzà, kto nieustannie jà doskonali po to, by çwiczyç si´ w niej wraz z innymi. Ale teraz widzimy, ˝e „profesor” to tak˝e, a mo˝e nawet przede

Wydarzenia

rzeczywistoÊç reprezentowanych przez poszczególne osoby zwiàzane z uniwersytetem. Uniwersytet na mocy tej zasady s∏u˝y narodowi i paƒstwu o tyle, o ile nie podporzàdkowuje si´ wy∏àcznie ich interesom, o ile horyzont uniwersytetu nie zacieÊnia si´ do horyzontu paƒstwa i narodu. Nie da si´ zdefiniowaç uniwersytetu wy∏àcznie w takich ujednolicajàcych kategoriach i dlatego pomys∏ powo∏ania nowego uniwersytetu opartego na jednolitej Êwiatopoglàdowej, jedynej „zdrowej” formule, dodajmy, zg∏oszony par´ miesi´cy temu przez prominentnego polityka, musi budziç tyle˝ rozbawienie, co przestrach.

Uniwersytet zrodzony jest przez wspólnot´, ale oddaje jej przys∏ug´ tylko wtedy, jeÊli umo˝liwia jej spojrzenie na siebie niejako z zewnàtrz, spoza czterech Êcian „domu”. Uniwersytet rodzi si´ w polis, ale aby zas∏u˝yç i obroniç swego ducha musi byç kosmo-polis; uniwersytet kieruje si´ przeciwko „domowoÊci” i „swojskoÊci” nie dlatego, ˝e nie szanuje tych poj´ç, lecz przeciwnie – poniewa˝ szanuje je tak bardzo, ˝e dà˝y do odtworzenia ich powagi zniszczonej przez beztroskie ich u˝ycie w dyskursie polityki.

Quid est in territorio est de territorio, zasada, którà Jacques Derrida nazywa ostatnim Êladem wielkiej kultury Êredniowiecza we wspó∏czesnym Êwiecie[6]. Tekst filozofa, którego nasz Uniwersytet obdarzy∏ w 1999 roku godnoÊcià doktora honoris causa, odnosi si´ do Êwiata polityki i prawa mi´dzynarodowego, bowiem chodzi w nim o prób´ obrony tych, którzy daremnie dobijajà si´ u wrót Êwiata zwanego „rozwini´tym” o prawo azylu, zamieszkania i pracy. Derrida bowiem s∏usznie wywodzi za Hannà Arendt, ˝e to nasz stosunek do Heimatlosen, do apatrydów, wyp´dzonych, emigrantów i personnes déplacées b´dzie miarà prawdziwego rozwoju zachodniego Êwiata. Je˝eli przyjmujemy wy˝ej wspomnianà zasad´ za jednà z regu∏ uniwersytetu, czynimy to z dwóch powodów pozbawionych charakteru politycznego. Po pierwsze, opisuje ona to, co

wszystkim ten, kto czyni coÊ zdecydowanie bardziej radykalnego – mianowicie publicznie przemawiajàc, anga˝uje siebie.

O takim anga˝owaniu siebie myÊla∏ zapewne Kant, gdy w swym g∏oÊnym eseju definiowa∏ poj´cie oÊwiecenia jako warunkowane przez wolnoÊç publicznego pos∏ugiwania si´ rozumem we wszelkich mo˝liwych sprawach.

To trzecie, niç prowadzàca nasze rozwa˝ania, nazwijmy jà Kantowskà. Wedle niej uniwersytet, którego poczàtki si´gajà Êredniowiecznej Europy, jest tak˝e kontynuatorem myÊli oÊwiecenia. Gdyby zaÊ zadaç sobie pytanie, czym jest owo „oÊwiecenie”, najtrafniej si´gn´libyÊmy po napisany w 1784 roku szkic Emanuela Kanta, który nasze pytanie stawia ju˝ w tytule.

Parafraza odpowiedzi filozofa wyglàda nast´pujàco: oÊwiecenie (Aufklärung), to wyzwolenie si´ cz∏owieka z narzuconej samemu sobie niedojrza∏oÊci, polegajàcej na rezygnacji z samodzielnego pos∏ugiwania si´ rozumem, wolnego od wszelkich nacisków i sterowaƒ. I jednoczeÊnie, co istotne, Kant niemal natychmiast wprowadza do swych rozwa˝aƒ sfer´ spo∏ecznà mówiàc, ˝e publiczne wykorzystanie rozumu dokonuje si´ wtedy, gdy jako uczony (Gelehrter) zwracam si´ do ludzi jako do kr´gu czytelników. Innymi s∏owy, publiczny u˝ytek rozumu polega na tym, ˝e inaczej ni˝ w polityce czy w wojsku mówi´ zawsze „od siebie”, nie „prywatnie”, lecz zawsze „publicznie”, to znaczy niezale˝nie, w sposób wolny od nacisków. Znamienne i bardzo dla nas pouczajàce, ˝e Kant utrzymuje, i˝ wszelkie wystàpienie natury politycznej jest w∏aÊnie „prywatne”, bowiem zawsze dokonuje si´ w imieniu czyichÊ interesów, programu partyjnego, ideologicznego zapotrzebowania i ekonomicznego interesu.

Z wywodów Kanta, przedstawionych tutaj w nadmiernym zapewne skrócie, wynikajà dla ludzi uniwersytetu, jako ludzi oÊwiecenia, dwa wnioski. Po pierwsze, ˝e rolà uniwersytetu w kszta∏towaniu societas civilis jest odnowienie znaczenia tego, co publiczne, tego, co mi´dzy ludêmi.

To zaÊ mo˝na osiàgnàç na dwa nierozerwalnie splecione ze sobà sposoby: uczàc tak, aby poszerza∏a si´ grupa tych, których Kant nazywa „Êwiatem czytelników”, ludzi niezawiÊle i krytycznie myÊlàcych oraz praktykujàc mówienie w swoim imieniu, mówienie, które nie jest jakby przygotowane poza nami, nie jest mowà zwiàzanà politycznymi czy ideologicznymi tezami. Trzeba przyznaç, ˝e ci spoÊród nas, którzy czynili taki polityczny czy ideologiczny u˝ytek ze swego rozumu i umiej´tnoÊci sprzeniewierzyli si´ publicznemu powo∏aniu uniwersytetu, bowiem prowadzili dzia∏alnoÊç – w Kantowskim sensie tego s∏owa - ca∏kiem „prywatnà”, mówili „pod dyktando”. Mo˝na powiedzieç,

➥ 9

Wydarzenia

10

˝e w tego typu dzia∏aniu zosta∏a naruszona istota samej „profesury”. Jacques Derrida pisze w eseju poÊwi´conym uniwersytetowi, i˝ uczyniç z czegoÊ profesj´ (a nie jedynie „zawód”), to g∏oÊno ujawniç siebie, to czym si´ jest i jak si´ post´puje. Trzeba mieç to zdanie w pami´ci, bowiem pozwala ono wyjaÊniç dlaczego kwestia ods∏oni´cia przesz∏oÊci by∏a tak istotna i jednoczeÊnie tak bolesna dla uniwersytetu. Podtrzymujàc wszelkie zastrze˝enia tyczàce si´ jakoÊci prawnych zapisów nies∏awnej ustawy, s∏usznie obalonej przez Trybuna∏ Konstytucyjny, powiedzmy teraz wyraênie: to, co uniwersytet czyni szczególnie wra˝liwym na kwestie wp∏ywów politycznych, to byç mo˝e nieuÊwiadomiony fakt, ˝e skrytoÊç i kamufla˝owy charakter tego rodzaju dzia∏ania stoi w najg∏´bszej sprzecznoÊci z charakterem nie tylko uniwersytetu, ale przede wszystkim z tym, kim jest „profesor”. JeÊli pami´tamy, ˝e „profesor” to ten, kto dokonuje aktu pro et fateor, jest cz∏owiekiem uniwersytetu o tyle, o ile jego dzia∏anie, badanie, nauczanie jest nieustannym ujawnianiem siebie i swojej postawy, wówczas sytuacja, w której uprawia on dzia∏alnoÊç w ca∏ym tego s∏owa znaczeniu „skrytà”, „tajnà”, dzia∏alnoÊç nie w swoim imieniu, co wi´cej - zamykajàc swoje imi´ w niedost´pnej skrzynce kryptonimu operacyjnego, udajàc kogoÊ innego ni˝ si´ jest, to sytuacja godzàca w samà natur´ uniwersytetu. I nie mo˝na broniç si´ mówiàc, i˝ inne zawody by∏y równie˝ wystawione na tego typu post´powanie. To prawda, ale tylko w naszym zawodzie przys∏uguje nam tytu∏ „profesora”, zatem tego, kto mówi g∏oÊno i jawnie, kto nie dzia∏a w skrytoÊci.

Po drugie, jeÊli uniwersytet ma zachowaç wiernoÊç tak sformu∏owanemu powo∏aniu troszczenia si´ o to, co mi´dzy ludêmi, czyli o to, co publiczne, nie mo˝e na sposób ca∏kowicie przecie˝ „prywatny”, bowiem wyp∏ywajàcy z za∏o˝eƒ kolejnej politycznej ideologii czy zapotrzebowania wywo∏anego przez media, wydawaç pospiesznych werdyktów i osàdów. GdybyÊmy tak uczynili wpadlibyÊmy w pu∏apk´ „prywatnoÊci”, bowiem praktyka „pot´pienia” jest dzia∏aniem jakby „automatycznym”, mechanicznym odruchem np. na gazetowy artyku∏, dzia∏aniem „pod dyktando”, nieprzemyÊlanym, nie pozostawiajàcym miejsca na namys∏. Uniwersytet jest sercem sfery publicznej, bowiem z rozumnego myÊlenia we w∏asnym imieniu i na w∏asnà odpowiedzialnoÊç, z zaanga˝owania ka˝dego z nas oraz z faktu, ˝e zwracamy si´ do rozumnej wspólnoty ludzi refleksyjnych (a cz∏owiek refleksyjny wolny jest od prostych dychotomicznych podzia∏ów na bia∏e i czarne, a zatem i pragnienia odwetu, bowiem wie, ˝e Êwiat nie jest rzàdzony zasadà resentymentu), do „Êwiata czytelników” wyp∏ywa koniecz-

noÊç cierpliwego namys∏u, uwa˝nego rozwa˝enia ka˝dej sytuacji i w ostatecznym rozrachunku – zrozumienia i przebaczenia. Przebaczenie nie jest lekkomyÊlnym wymazaniem przesz∏oÊci, zlekcewa˝eniem tego, co by∏o; przebaczenie to szczególnie intensywny sposób prze˝ycia danego nam momentu, szczególnie odpowiedzialnego doÊwiadczenia „teraz”, doÊwiadczenia „odpowiedzialnego”, to znaczy dokonujàcego si´ w imi´ tego-co-przyjdzie. W tym-co-przyjdzie, w przysz∏oÊci, a nie w cofaniu si´ w minione lata le˝y zrozumienie przesz∏oÊci dla wspólnego, publicznego dobra. „Zaanga˝owanie”, b´dàce niczym innym jak publicznym korzystaniem z rozumu dla poprawienia stanu rzeczy, jest czymÊ zupe∏nie ró˝nym od opowiadania si´ po czyjejÊ stronie, przemawiania w imieniu jakiejÊ ideologii, partii, stronnictwa. Jako profesorowie anga˝ujemy „siebie”, co oznacza, ˝e w∏aÊnie nie dajemy si´ anga˝owaç innym, nie jesteÊmy w ich s∏u˝bie, bowiem to oznacza ukrywanie siebie za kimÊ innym. Jako profesorowie anga˝ujemy siebie, nie stoimy z boku, lecz nie pozwalamy tak˝e, aby inny pos∏ugiwali si´ nami. Ta zasada przeÊwituje przez ka˝de s∏owo „zawodowego” dyskursu wyk∏adu, niezale˝nie od tego, czy dotyczy on fizyki, medycyny czy filozofii. „Profesor” to ten, kto ujawnia siebie (powtórzmy „siebie”, a nie jakàÊ ideologi´ czy partyjnà lini´), kto czyni siebie otwartym dla innych, kto siebie, swego - jakby powiedzieli antyczni filozofowie - „etosu” nie ukrywa.

Zatrzymajmy si´ chwil´ przy s∏owie „etos”, cz´sto dziÊ nadu˝ywanym. S∏ynny 119 fragment Heraklita mówi, i˝ „charakter cz∏owieka jest jego bogiem”, lecz nie mo˝e nas nie zainteresowaç greckie brzmienie tego zdania: ethos antropon daimon. T∏umacze podsuwajà nam cenne sugestie, z których wynika, ˝e ethos to nic innego, jak „usposobienie”, „charakter moralny”, „sposób bycia”, „zachowanie si´”, to, co sprawia, ˝e jesteÊmy tym, a nie innym cz∏owiekiem. Wynika wi´c z tego, i˝ „profesor” to ten, którego moralny charakter, sposób bycia nie powinien podlegaç zafa∏szowaniu, a nawet wi´cej – powinien byç jego „bogiem”. Zatem zadaniem „profesora” jest nie tylko dochowaç wiernoÊci swoim przekonaniom, ale uczyniç to jakby z podwójnà jawnoÊcià: mój sposób bycia, moja postawa wobec Êwiata i innych jest moim „bogiem”, a wi´c czymÊ, czego nie jestem w stanie ukryç, bowiem „bóg” pokonuje wszelkie próby ludzkiego ograniczania, lecz tak˝e to, co wi´ksze ode mnie sprawia, ˝e odrzucam swe czysto jednostkowe ambicje i przekonania. Ten, kto s∏u˝y prawdziwie profesji nie czyni tego nigdy wy∏àcznie w swoim imieniu: wycofuje siebie, zadaje wa˝ne pytania, ale

nie wy∏àcznie w swoim tylko imieniu. „Profesor” pyta zawsze sam, ponoszàc zawsze sam odpowiedzialnoÊç za t´ interrogacj´, ale pytanie „profesora” nie jest nigdy pytaniem wy∏àcznie w jego interesie, wy∏àcznie z jego motywacji. Gramatyczna forma wystàpienia „profesora” jest zawsze w liczbie pojedynczej; treÊç wypowiedzi dotyczy liczby mnogiej. „Ja myÊl´”, ale „ja” myÊli po to, aby „my” mog∏o byç lepsze. Dlatego „profesor” tak rzadko b´dzie u˝ywa∏ zaimka pierwszej osoby liczby mnogiej: ostentacyjne, aroganckie „my” jest bowiem znamieniem dyskursu polityki, który gramatycznie rozszerza owo „my” na wszystkich, faktycznie natomiast zaw´˝a do grona najbli˝szych popleczników.

I tak wkrada si´ niepostrze˝enie do naszego wyk∏adu ten, którego nie mo˝e zabraknàç gdy mówi si´ o uniwersytecie – Sokrates. Wprowadza go zaÊ wielki poeta Hölderlin w swej napisanej w 1800 roku medytacji na temat czasów nowoczesnych; KiedyÊ sàdzi∏ Bóg.

Królowie.

M´drcy. a teraz?

Czy jednomyÊlny lud? Êwi´ta wspólnota?

O nie! Któ˝ zatem sàdzi teraz? ród jaszczurczy! tchórzliwy i zak∏amany nie ma ju˝ s∏ów szlachetniejszych Na ustach O, w imi´ wzywam Ci´, przyjdê do nas, stary Dajmonie Lub przyÊlij Bohatera Albo MàdroÊç[7].

Zasadnicze pytanie postawione wspó∏czesnoÊci brzmi „kto sàdzi teraz?”, ale nie chodzi tu jedynie o „sàdzenie”. Richten to równie˝ „skierowywaç”, „nadawaç kierunek” oraz tyle, co „przyrzàdzaç”, „regulowaç”, „nastawiaç”. Zastanawiamy si´ zatem nad tym, kto obdarza kierunkiem koleje Êwiata, kto przygotowuje go dla nas, kto go „nastawia”, by rzeczy mog∏y toczyç si´ swoim torem. Oto, o co pyta „profesor”: o kurs Êwiata. Pyta w obawie, i˝ kurs ten jest bez∏adny i nieuporzàdkowany. Âwiat zatem jawi si´ „teraz” jako bezpaƒski, jako obszar bez swojego „mistrza”, bowiem to zadaniem „mistrza” jest nadawanie orientacji uczniom. Pytanie to ma to do siebie, ˝e nie da si´ na niego odpowiedzieç gotowymi formu∏kami dyskursu politycznego. Gdy Hölderlin ironizuje pytajàc, czy kieruje nami „teraz” „jednomyÊlny lud, czy „Êwi´ta wspólnota”

nej, lecz tak˝e dlatego, ˝e przemawianie „w imieniu” oznacza sk∏onienie si´ przed czymÊ wi´kszym ni˝ sam mówiàcy. Ten, kto zwraca si´ do nas „w imieniu” mówi do nas „od siebie” tylko o tyle, o ile sam jest uczestnikiem i uczniem czegoÊ/kogoÊ pot´˝niejszego i znamienitszego. Tym czymÊ nie jest ju˝ ani „jednomyÊlny lud”, ani „Êwi´ta wspólnota”, bowiem wiemy, ˝e te polityczne twory sà przydatne tylko dlatego, ˝e w∏aÊnie sprzeciwiajà si´ „imieniu”. Poeta mówi zatem nie tylko „w imieniu” lecz tak˝e „w imi´”, a formu∏a ta przenosi wypowiedê z poziomu politycznej retoryki na poziom modlitewnej inwokacji. „Mistrza” wzywa si´ „w imieniu” i „w imi´”. Dlatego poeta napisze: „O w imi´ (im Nahmen) /wzywam ci´/ przyjdê do nas, stary Dajmonie”.

Znamienne, ˝e „mistrz”, „stary Dajmon”, „Sokrates”, ma uzmys∏owiç nam koniecznoÊç dokonania pracy krytycznej oceny wspó∏czesnoÊci. „Mistrz” jest wezwany nie po to, aby budowaç plany utopijnej przysz∏oÊci, lecz by dokonaç wraz z nami krytycznego rozbioru teraêniejszoÊci. Przeniknàç j´zyk wspó∏czesnoÊci i uÊwiadomiç tkwiàce w nim pu∏apki zagra˝ajàce autentycznoÊci naszego ˝ycia – oto cel pracy „mistrza”. „Mistrz” ostrzega, lecz nie nakazuje: „ukierunkowuje”, lecz nie „prowadzi” i nie „nadzoruje”. Tak te˝ widzi rol´ „dajmoniona” sam Sokrates, który swym ateƒskim s´dziom (spe∏niajàcym wszelkie kryteria „rodu jaszczurczego”) wyjaÊnia, i˝ ma „jakieÊ bóstwo, jakiegoÊ ducha… To u mnie tak ju˝ od ch∏opi´cych lat: g∏os jakiÊ si´ odzywa, a ilekroç si´ zjawia, zawsze mi coÊ odradza, cokolwiek bym przedsi´bra∏, a nie doradza mi nigdy”[8].

Sokrates nieprzypadkowo jest adresatem wo∏ania o „mistrza”. Wiemy, ˝e by∏ tym, kto istotnie naucza∏ Ateƒczyków. Ale musimy tak˝e pami´taç, i˝ pedagogika

Sokratesa nie by∏a przyk∏adem pedagogiki „budujàcej”, wychowywania s∏u˝àcego ideom polis i interesom w∏adzy. Je˝eli powiedzieliÊmy, ˝e „mistrz” jest tym, kto nadaje kierunek, to zwrot nadawany przez Sokratesa jest zwrotem wywrotowym. W swej mowie obroƒczej powie, i˝ jak „bàk z r´ki boga puszczony” uprzykrza ˝ycie miastu, i przydany jest demokracji po to, aby jej uczestników „ciàgle budziç, nak∏aniaç”, a nawet wr´cz „besztaç”. Nic dziwnego, ˝e demokracja postanowi∏a „tego wszystkiego si´ pozbyç”[9].

W Krytonie Sokrates jasno sformu∏uje swój program jako przeciwstawienie si´ opinii „szerokich kó∏” (hoi polloi). Niemal w centrum pedagogiki Sokratesa jest pytanie o to, czy powinniÊmy „iÊç za opinià szerokich kó∏…, czy te˝ za opinià jednego, jeÊli si´ ktoÊ na tych rzeczach rozumie”[10].

Sokratejska lektura tego, czym jest ów daimon, ów bóg, który jest moim sposobem bycia, pozwala nam spostrzec jeszcze jednà rzecz: „profesor” jako ten, który reprezentuje profesj´ uniwersytetu, który publicznie mówi w jego imieniu nie jest tym, kto przedstawia i lansuje jeden okreÊlony model rozumienia Êwiata. Anga˝uje si´ w sprawy Êwiata nie tajàc swojej postawy, to ju˝ wiemy, ale musimy pami´taç, ˝e owo anga˝owanie nie eliminuje innych postaw, innych opinii, innych Êwiatopoglàdów. Daimon Sokratesa nie mówi, co robiç; przestrzega, czego nie robiç. A to ogromna ró˝nica. Gdy zatem termin „etos” pojawia si´ podczas rozmowy o uniwersytecie, odnosi si´ do tego specyficznego powo∏ania „profesora” jako tego, który - po pierwsze - nie ukrywa si´ oraz, po drugie, nie nak∏ania do ˝adnej ideologii, nie zach´ca, nie do-radza, lecz od-radza. „Doradzanie” jest bowiem podsuwaniem gotowych rozwiàzaƒ, gdy tymczasem zaanga˝owanie „profesora” nie polega na s∏u˝eniu w∏adzy i jej ideologicznym za∏o˝eniom, lecz na tym, by swoim otwartym post´powaniem, jawnoÊcià swojej postawy stworzyç przestrzeƒ dystansowania si´ do wszelkich ideologii, przestrzeƒ, w której ka˝dy b´dzie móg∏ odnaleêç swoje miejsce.

TADEUSZ S¸AWEK

Wydarzenia

[1]

Foto: Agnieszka Sikora

ods∏ania przed nami koniecznoÊç przenikni´cia zdawkowych odpowiedzi na swoje pytania. Nauka poety przedstawia∏aby si´ zatem nast´pujàco: gdy chcemy rozwa˝aç „mistrza”, musimy strzec si´ pu∏apek oficjalnego dyskursu doktryny politycznej, ta bowiem ma naturalnà tendencj´ do zwodzenia poj´ciami ogólnymi i abstrakcyjnymi. Nie mo˝na powa˝nie dociekaç fenomenu „mistrza” pos∏ugujàc si´ j´zykiem nauk politycznych.

J´zyk, w którym chcemy rozwa˝aç a mo˝e i przywo∏ywaç „mistrza”, nie mo˝e byç mowà „teraz”, bowiem ta zmierza g∏ównie do sprawnego regulowania naszego ˝ycia. Unikaç b´dzie wszelkich zawi∏oÊci i komplikacji, zmierzajàc do ca∏kowitej jednoznacznoÊci. Tymczasem „mistrz” jest cz∏owiekiem „trudnej” mowy. Potrzeba do tego celu „s∏ów szlachetniejszych” (das edlere Wort), lecz deficyt tych w∏aÊnie stanowi o kryzysie wspó∏czesnoÊci. Powierzenie ukierunkowywania rzeczywistoÊci „rodowi jaszczurczemu” (Natterngeschlecht), ludziom „tchórzliwym i zak∏amanym” wywo∏uje brak szlachetnego s∏owa, które nie goÊci ju˝ na naszych wargach (über die Lipp). Widzimy zatem, ˝e nieobecnoÊç màdrego kierujàcego, cz∏owieka màdrze regulujàcego rzeczywistoÊç, wywo∏ana jest g∏´bokim kryzysem z jednej strony w∏adzy („ród jaszczurczy”), z drugiej strony – mowy. Zmarnia∏y j´zyk nie potrafi dociekaç „mistrza”, bowiem stanowiàc jedynie wyraz interesownoÊci i zabiegania o w∏adz´, nie przemawia ju˝ w ˝adnym powa˝nym imieniu. „Mistrz” nie jest dost´pny w j´zyku pozbawionym imienia, w mowie, która pos∏uguje si´ anonimowymi liczmanami typu „jednomyÊlny lud” (das einige Volk).

Dlatego Hölderlin rozpoczyna wzywanie „mistrza” od „imienia”. Nale˝y tak czyniç nie tylko dlatego, by przeciwstawiç si´ zmarnia∏ej mowie praktyki politycz-

S. Kierkegaard, Bojaêƒ i dr˝enie. Choroba na Êmierç, prze∏. J. Iwaszkiewicz. PWN: Warszawa 1969, s. 45.

[2] H. Arendt, Polityka jako obietnica, prze∏. W. Madej i M. Godyƒ. Prószyƒski: Warszawa 2006, s. 136.

[3] Ibid., s. 126.

[4] Ibid., s. 98.

[5] Ibid., s. 93.

[6] J. Derrida, Cosmopolites de tous les pays, encore un effort! Galilée: Paris 1999, s. 19-20.

[7] F. Hölderlin, Wiersze wybrane. Znak: Kraków 2003, s. 301.

[8] Platon, Obrona Sokratesa, w: Platon, Dialogi, prze∏. W. Witwicki. Warszawa 2000, s. 223.

[9] Ibid., s. 222, 231.

[10] Platon, Kryton, w: ibid., s. 265.

11

Rozmowa

Rozpocz´∏y si´ obchody jubileuszu 40-lecia Uniwersytetu Âlàskiego

Foto: Micha∏ Wojak

Dziarski poczàtek

S zczególnie wa˝ne jest dla nas uÊwiadomienie ludziom zwiàzanym z Uniwersytetem Âlàskim, ˝e stanowimy jednoÊç i dzi´ki wspólnej pracy stojà za nami konkretne osiàgni´cia, którymi mo˝na si´ chwaliç. Jednak, choç mamy ju˝ bogatà tradycj´, to jesteÊmy wcià˝ m∏odà uczelnià, która musi si´ rozwijaç. 40. urodziny to nie tylko zamkni´cie pewnego etapu…

12

- Uniwersytet Âlàski obchodziç b´dzie 40. urodziny. Jest si´ z czego cieszyç?

Rozmowa z prof. dr. hab. Barbarà Ko˝usznik, Prorektor ds. Wspó∏pracy i Promocji UÂ - Zdecydowanie tak. Mamy oko∏o 40 tys. studentów, ponad 2 tys. wyk∏adowców, prawie 200 profesorów tytularnych, uznanà mark´ i ustabilizowanà pozycj´ na rynku edukacyjnym. W naszym gronie jest wielu wybitnych naukowców. Jest si´ wi´c czym chwaliç i sàdz´, ˝e krytykowane przez niektórych has∏o, ˝e Katowice sà miastem markowych uczelni, w przypadku Uniwersytetu Âlàskiego w pe∏ni znajduje swoje uzasadnienie.

- Czy renoma, jakà cieszy si´ Uniwersytet, przek∏ada si´ na zainteresowanie nim m∏odzie˝y spoza regionu?

- Razem z samorzàdem Katowic zamierzamy w bardziej zdecydowany sposób akcentowaç fakt, ˝e stolica Górnego Âlàska jest miastem akademickim, a Uniwersytet Âlàski pe∏ni w nim wiodàcà rol´. Niedawno przeprowadziliÊmy akcj´ promocyjnà skierowanà do przysz∏ych studentów ze wschodnich województw. Spotka∏a si´ ze sporym zainteresowaniem. Okaza∏o si´ bowiem, ˝e m∏odzi ludzie z tamtych rejonów bardzo pozytywnie postrzegajà naszà uczelni´. Zwracajà przy tym uwag´

nie tylko na wysokà jakoÊç kszta∏cenia, ale i przyjaznà atmosfer´, której niekiedy brakuje w innych szko∏ach wy˝szych.

- Czy fakt, ˝e Uniwersytet Âlàski ma ju˝ 40 lat jest magnesem przyciàgajàcym m∏odych ludzi?

- Z pewnoÊcià ten czas by∏ dla nas okresem intensywnego rozwoju, który wykorzystaliÊmy dla stworzenia ciekawej oferty edukacyjnej. Majàc kilkadziesiàt kierunków kszta∏cenia, potrafimy spe∏niç wymagania, jakie stawia przed absolwentami szkó∏ wy˝szych rynek pracy.

MyÊlimy jak pozyskaç studentów na kierunki Êcis∏e. W∏aÊnie po to wprowadziliÊmy niedawno mo˝liwoÊç kszta∏cenia si´ w tym zakresie, w ca∏oÊci w j´zyku angielskim. Równie˝ wydzia∏y humanistyczne nie pozostajà w tyle. PodpisaliÊmy ponad 120 umów bilateralnych, dzi´ki którym uda∏o nam si´ nawiàzaç wspó∏prac´ z uczelniami z ca∏ego Êwiata.

Dzi´ki niej Êledzimy najnowsze trendy w edukacji oraz nauce i staramy si´ za nimi nadà˝yç. MyÊl´, ˝e póki co dobrze nam to wychodzi.

Bal Uniwersytetu Âlàskiego, a kilka miesi´cy póêniej Piknik z UÂ. W Êwi´towanie w∏àczà si´ te˝ poszczególne wydzia∏y, które zorganizujà w∏asne imprezy. Na szczególne wyró˝nienie zas∏uguje z pewnoÊcià drugie ju˝ Êwi´to liczby Pi. Pierwsza edycja cieszy∏a si´ ogromnym zainteresowaniem udowadniajàc, ˝e o matematyce mo˝na mówiç ciekawie. Jestem przekonana, ˝e kolejna ods∏ona tego wydarzenia, przygotowywana pod kierownictwem prof. Macieja Sablika, dziekana Wydzia∏u Matematyki, Fizyki i Chemii, równie˝ zostanie ciep∏o odebrana. Podobnà nadziej´ wià˝´ z drugà edycjà konkursu fotograficznego organizowanego przez dr. Mieczys∏awa Nakoniecznego z Wydzia∏u Biologii i Ochrony Ârodowiska. Ideà tego wy-

sà to postacie i dlaczego zas∏ugujà na wyró˝nienie chyba nikogo nie trzeba przekonywaç.

Ka˝da z nich mia∏a istotny wp∏yw na rozwój naszego Uniwersytetu. Profesor Stuhr, jako wybitny re˝yser, a zarazem wyk∏adowca Wydzia∏u Radia i Telewizji pomóg∏ wykszta∏ciç rzesze studentów, którzy dziÊ, jako operatorzy czy re˝yserzy zdobywajà uznanie na ca∏ym Êwiecie. Arcybiskup Zimoƒ natomiast zawsze sprzyja∏ rozwojowi Uniwersytetu Âlàskiego i Wydzia∏u Teologicznego. Kreowa∏ atmosfer´ dialogu i ustawia∏ nasz kr´gos∏up moralny, co by∏o szczególnie wa˝ne przy rozwiàzywaniu trudnych spraw, których w naszej historii nie brakowa∏o.

darzenia jest promocja nauki poprzez fotografi´. Realizacja tej idei w praktyce przekroczy∏a najÊmielsze oczekiwania pomys∏odawców przedsi´wzi´cia. Nades∏ano mnóstwo zdj´ç, które choç wykonane przez amatorów, urzeka∏y pi´knem. Z∏o˝onà z najlepszych prac wystaw´ pokonkursowà zaprezentowano mi´dzy innymi w Muzeum Âlàskim i Bibliotece Âlàskiej, a teraz znajdzie si´ na lotnisku w Pyrzowicach. Has∏em tegorocznego konkursu b´dzie „Nauka Âlàska dla Polski i nauka Polski dla Âlàska”.

Z pewnoÊcià znów nades∏anych zostanie na niego mnóstwo ciekawych zdj´ç.

- Nie b´dà to jedyne akcenty jubileuszowych obchodów…

- Przymierzamy si´ ju˝ do uruchomienia Âlàskiej Kawiarni Naukowej, chcemy by regularnie w katowickim Rondzie Sztuki odbywa∏y si´ spotkania ze znanymi postaciami polskiej nauki.

Pierwsze z nich zaplanowaliÊmy na 4 paêdziernika. Jak zwykle chcemy zorganizowaç szereg imprez o cyklicznym charakterze, które w tym roku b´dà mia∏y szczególnà opraw´. Nadamy jà mi´dzy innymi wr´czeniu nagród najlepszym absolwentom, zaplanowanemu na 15 listopada. W styczniu odb´dzie si´

- W Êwi´towanie w∏àczà si´ równie˝ artyÊci i sportowcy.

- Nasi pedagodzy z Instytutu Sztuki chcà zorganizowaç wystaw´ swoich prac.

Ma si´ ona odbyç w Galerii Szyb Wilsona w Katowicach, a towarzyszyç jej b´dzie ciekawa oprawa muzyczna, przygotowana przez artystów Instytutu Muzyki. Bardziej spektakularny mo˝e byç przejazd przez centrum Katowic platform muzycznych i sportowych. Swoje umiej´tnoÊci, tak˝e taneczne, zaprezentujà na nich najlepsi sportowcy akademiccy. Organizatorzy chcà upodobniç to wydarzenie do karnawa∏u w Rio de Janeiro.

- Urodziny nie mogà si´ odbyç bez prezentów. Z okazji Êwi´ta Uniwersytetu postawiony zostanie pomnik…

- Ma to byç monument przedstawiajàcy studenta naszej Uczelni. Jego projekt jest dopiero opracowywany. Planujemy, ˝e zostanie ods∏oni´ty w maju przysz∏ego roku w czasie Juwenaliów. Docelowo zostanie usytuowany na placu przed gmachem nowej biblioteki akademickiej (który powstanie pomi´dzy Wydzia∏em Prawa a Wydzia∏em Nauk Spo∏ecznych). W mi´dzyczasie trzeba b´dzie znaleêç dla niego jakieÊ miejsce tymczasowe.

Rozmowa

- W jaki sposób Uniwersytet zamierza uczciç 40. urodziny?

- Âwi´towanie rozpocz´∏o si´ ju˝ w dniu inauguracji roku akademickiego 29 wrzeÊnia. Momentem kulminacyjnym obchodów b´dzie koncert akademicki w Filharmonii Âlàskiej, zaplanowany na 8 czerwca 2008 roku, w rocznic´ za∏o˝enia Uczelni.

W mi´dzyczasie odb´dzie si´ mnóstwo ciekawych wydarzeƒ. Do bardziej spektakularnych zaliczyç trzeba nadanie tytu∏ów doktora honoris causa profesorowi Jerzemu Stuhrowi i arcybiskupowi Damianowi Zimoniowi. O tym, jak wybitne

- Jaki cel przyÊwieca obchodom jubileuszu Uczelni. Czy chodzi o zainteresowanie nim ogólu, czy scalenie spo∏ecznoÊci akademickiej?

- Z pewnoÊcià promocja osiàgni´ç jest wa˝na i postaramy si´, aby móg∏ si´ o nich dowiedzieç ca∏y kraj. Szczególnie wa˝ne dla nas jest jednak uÊwiadomienie ludziom zwiàzanym z Uniwersyte-

tem Âlàskim, ˝e stanowimy jednoÊç i dzi´ki wspólnej pracy stojà za nami konkretne osiàgni´cia, którymi mo˝na si´ chwaliç. Wa˝ne jest te˝ podkreÊlenie, co le˝y u podstaw powstania naszej Uczelni. Faktu, ˝e nie by∏a kaprysem w∏adzy, jak niektórzy sàdzà, ale wyros∏a z dobrych tradycji. Zostanie to z pewnoÊcià pokazane na konferencji naukowej „Blaski i cienie przesz∏oÊci i akcent na przysz∏oÊç” poÊwi´conej historii UÂ, którà pokieruje prof. Antoni Barciak.

- W jakim punkcie znajduje si´ Uniwersytet Âlàski? 40. urodziny to zamkni´cie pewnego etapu…

- Raczej dziarski poczàtek. Choç mamy ju˝ bogatà tradycj´, to jesteÊmy wcià˝ m∏odà Uczelnià, która musi si´ rozwijaç. Âwiat zmienia si´ bardzo dynamicznie, trzeba za nim nadà˝yç. Oprócz wzbogacania oferty edukacyjnej musimy myÊleç o zaspokojeniu rosnàcych potrzeb Êrodowisk biznesowych. Przyszed∏ czas, by wyjÊç im naprzeciw. W tym celu tworzymy w∏aÊnie Centrum Innowacji, Transferu Technologii i Rozwoju Uniwersytetu Âlàskiego. MyÊl´, ˝e mamy podstawy do tego, aby poszerzaç rol´, jakà pe∏ni nasza Uczelnia, wyznaczaç sobie nowe priorytety i byç pewni, ˝e idziemy w dobrym kierunku.

ROZMAWIA¸ MICHA¸ WOJAK

13

K iedy GZM b´dzie funkcjonowaç jako jednolity organizm miejski?

Nie pomogà ustawy, przepisy i rozporzàdzenia, jeÊli zabraknie spo∏ecznego wsparcia.

O wyzwaniach, jakie stawia dwumilionowa metropolia mówià: przewodniczàcy GórnoÊlàskiego Zwiàzku Metropolitalnego, prezydent Katowic Piotr Uszok i rektor Uniwersytetu Âlàskiego prof. zw. dr hab. Janusz Janeczek.

Piotr Uszok:

14

- JesteÊmy na poczàtku bardzo d∏ugiej i trudnej drogi, ale to dobra droga, choç us∏ana kolcami i kamieniami. I to jest naturalne. O ró˝nicach i problemach trzeba mówiç, nie sposób ich pomijaç, ale przede wszystkim trzeba mieç ÊwiadomoÊç tego, co nas ∏àczy, tego co mo˝emy zyskaç i jak wielka jest to wartoÊç, jako aglomeracja.

Dysponujemy ogromnym potencja∏em rozwojowym, na poparcie czego mo˝na przytaczaç wiele wskaêników, ogranicz´ si´ do trzech najwa˝niejszych: oko∏o sto pi´çdziesiàt tysi´cy studentów, ponad 2 mln mieszkaƒców i ponad dziewi´ç procent Produktu Krajowego Brutto, w skali kraju, produkowane jest w naszej aglomeracji. To jest gigantyczna moc, trzeba wi´c poszukaç wspólnych zadaƒ i interesów po to, aby skutecznie si´ promowaç i pozyskiwaç inwestorów. Musimy skupiç si´ na du˝ych projektach, które b´dà rozwiàzywa∏y problemy aglomeracji, na przyk∏ad komunikacji publicznej. Drogi, koleje, tramwaje, gospodarka odpadami - to sà zagadnienia ponadlokalne.

Ogromny pozytywny potencja∏ tkwi w m∏odych ludziach, oni nie uto˝samiajà si´ z konkretnym miastem, oni czujà si´ Êwietnie wsz´dzie i ze wszystkimi. Mówi´ to opierajàc si´ na w∏asnym doÊwiadczeniu. Podgrzewane czasami przez media informacje o podzia∏ach, konfliktach, odmiennych poglàdach nie s∏u˝à za˝egnaniu problemów, ale je podsycajà. JesteÊmy w Unii, mówimy o wspólnej Europie a tu

Foto: Agnieszka Sikora

Informacje

20 wrzeÊnia 2007 roku powsta∏ GórnoÊlàski Zwiàzek Metropolitalny

To nas ∏àczy wcià˝ jakieÊ zasz∏oÊci – kto jest z której strony Brynicy. Dla mnie to jest Êmieszne i absurdalne. Mówi´ to jako rodowity Âlàzak. Dla m∏odych Êwiat∏ych ludzi na szcz´Êcie ten problem jest odleg∏y jak kosmos.

Dlatego najistotniejsze jest, aby stawiajàc na nowe wartoÊci, nowà jakoÊç ˝ycia – myÊleç w kategoriach jednego pot´˝nego organizmu miejskiego.

To, co w tym temacie jest jednak najwa˝niejsze, to to˝samoÊç mieszkaƒców poszczególnych miast, którà nale˝y absolutnie uszanowaç. W nowym olbrzymim organizmie zostanie stworzony taki system finansowania, który b´dzie gwarantowa∏ ka˝dej jednostce bud˝et, w∏adz´ i tak silne umocowanie finansowe, by t´ odr´bnà to˝samoÊç podkreÊlaç i realizowaç.

Spójny organizm nie oznacza utraty to˝samoÊci. Nikt przecie˝ jej nie kwestionuje.

Uniwersytet Âlàski ju˝ wiele lat temu wyszed∏ poza granice Katowic, ma wi´c metropolitalne podejÊcie do tematu i dobre doÊwiadczenia. Teraz, po fakcie utworzenia GórnoÊlàskiego Zwiàzku Metropolitalnego, jeszcze bardziej wpisuje si´ nie tylko w miasto, ale w ca∏à aglomeracj´, co tak˝e wzmacnia jego spójnoÊç. Jestem przekonany, ˝e kiedy dojdzie do ustawowego uregulowania tego dwumilionowego miasta, w tym jego dochodów, si∏a zwiàzku b´dzie o wiele wi´ksza i znacznie wzroÊnie wsparcie finansowe dla uczelni. Bo kluczowym wyzwaniem dla GZM jest przyciàgni´cie m∏odzie˝y z ca∏ej Polski do naszych uczelni i zapewnienie im miejsc pracy. Wskaêniki demograficzne sà niekorzystne, niepokojà. Naszym podstawowym zadaniem musi byç, zatem promowanie regionu, stworzenie m∏odym ludziom takich warunków, aby zechcieli po ukoƒczeniu studiów tu pozostaç i za∏o˝yç rodziny.

Janusz Janeczek: - Uniwersytet Âlàski postrzega swojà wielkà rol´ w rodzàcym si´ zwiàzku me-

tropolitalnym i jest Êwiadomy zadaƒ, które na nim spoczywajà. Uczelnia s∏u˝y ca∏ym swoim intelektualnym potencja∏em miastu i zwiàzkowi. Od dawna pe∏ni integracyjnà rol´. KiedyÊ wytykano nam, podobnie Politechnice Âlàskiej czy Akademii Medycznej, ˝e mamy swoje siedziby w Katowicach a poszczególne wydzia∏y w wielu okolicznych miastach. Mówiono wówczas, ˝e sà to wydzia∏y zamiejscowe. Z perspektywy Warszawy mog∏o to tak wyglàdaç, ale z naszej jest zupe∏nie inaczej. Ten organizm, który dzisiaj tworzy GZM, ju˝ od dawna jest wielkà urbanistycznà ca∏oÊcià. Nie widzimy granic mi´dzy Katowicami, Chorzowem, Siemianowicami, Rudà Âlàskà, Zabrzem, Gliwicami. Wydzia∏ Radia i Telewizji znajduje si´ w Chorzowie a stojàcy obok hotel uniwersytecki w... Siemianowicach. Takie przyk∏ady mo˝na mno˝yç.

Nasze doÊwiadczenia mogà byç wykorzystane. Uniwersytet jest obecny w trzech miastach nale˝àcych do zwiàzku. Nie oznacza to jednak, ˝e w Katowicach, Chorzowie i w Sosnowcu Uczelnia posiada te same wydzia∏y. Sosnowiec kojarzy si´ z filologiami, naukà o ziemi, informatykà. Chorzów ze szko∏à zarzàdzania a w Katowicach mieÊci si´ trzon Uniwersytetu. W moim odczuciu màdra polityka regionalna w odniesieniu do ca∏ej aglomeracji nie powinna polegaç na dublowaniu czy multiplikowaniu funkcji, ale na tworzeniu centrów specjalizujàcych si´ w okreÊlonych funkcjach i rozmieszczonych w poszczególnych miastach nale˝àcych do zwiàzku. W efekcie powsta∏yby silne jednostki, kojarzone z poszczególnymi miastami tego obszaru metropolitalnego, a które jednoczeÊnie pozwala∏yby na zrównowa˝ony rozwój ca∏oÊci.

Zaczyna si´ proces odkrywania metropolii górnoÊlàskiej, GZM wzbudza du˝e zainteresowanie nie tylko w Polsce. Tworzy si´ zupe∏nie nowa wartoÊç, nowa jakoÊç.

Zdaniem Janusza Janeczka: - „Silesia” jest sztuczna i obca polskiemu j´zykowi i przede wszystkim odnosi si´ do ca∏ego regionu, tymczasem GZM tworzy czternaÊcie miast. Dzisiaj bez wahania zaproponowa∏bym wspólnà nazw´ „Katowice” albo „Nowe Katowice”. Nie dlatego, ˝e Uniwersytet ma tu swojà siedzib´, ale dlatego, ˝e nazwa miasta metropolii jest rozpoznawalna w Êwiecie. Mo˝e ewolucyjnie dojdziemy do tego..

Zdaniem Piotra Uszoka: - Pomys∏ musi byç pragmatyczny, czytelny dla potencjalnych inwestorów.

W kampanii promocyjnej miejsce to powinno byç identyfikowalne, inaczej b´dziemy bujaç w ob∏okach. Dobrze by by∏o, aby nazwa pochodzi∏a od miasta kluczowego, tak sta∏o si´ na przyk∏ad w Vancouver, ale to temat otwarty, mo˝e pojawi si´ nowa propozycja...

NOTOWA¸A MARIA SZTUKA

Pierwsza edycja Mi´dzynarodowego Festiwalu Studenckich Zespo∏ów Folklorystycznych w 1979 roku

33 lata folkloru w Uniwersytecie Âlàskim!

1990 roku. Po transformacji w Polsce, dla Festiwalu nasta∏y chude lata, zaÊ na barki organizatorów spad∏ trud znajdowania sponsorów, w celu finansowania imprezy.

Niestety, gromadzenie funduszy na tak wielkie przedsi´wzi´cie wymaga∏o du˝o pracy, ponadto z trudem znajdowani sponsorzy nie zawsze byli w stanie pokryç wszystkie konieczne koszty. Dlatego obecne edycje Festiwalu sà du˝o skromniejsze, zapraszana jest tak˝e mniejsza liczba zespo∏ów.

- To zawsze by∏o najwa˝niejsze wydarzenie kulturalne Uniwersytetu Âlàskiego – mówi Aleksandra Kielak. - Dzi´ki niemu nasza Uczelnia by∏a znana nie tylko w Polsce, ale i zagranicà. Tak˝e dzisiaj uwa˝amy, ˝e jest to wspania∏a forma promocji naszego Uniwersytetu.

Izdea Festiwalu powsta∏a inicjatywy m∏odzie˝y nale˝àcej do Studenckiego Zespo∏u PieÊni i Taƒca „Katowice”, dzia∏ajàcego przy Uniwersytecie Âlàskim w Katowicach.

K

oncepcja zrodzi∏a si´ ju˝ w 1969 roku, jednak pierwszy – poczàtkowo ogólnopolski - Festiwal Studenckich Zespo∏ów PieÊni i Taƒca, którego wspó∏gospodarzem by∏ Uniwersytet Âlàski, odby∏ si´ w maju 1976 r. I Mi´dzynarodowy Festiwal Studenckich Zespo∏ów Folklorystycznych mia∏ miejsce we wrzeÊniu 1979 roku. Jego dyrektorem by∏ Tadeusz Donocik. Kolejni to: Gra˝yna Wojnowska, Tadeusz Regulski, Urszula Moroƒ, Agnieszka Kloryga, Aleksandra Kielak, Miros∏awa Fràckowiak i obecnie Barbara Uracz. Poczàtkowo Festiwal odbywa∏ si´ co dwa lata, stàd po 33. latach dopiero 20. edycja.

Koncerty przeglàdowe mia∏y miejsce w Sosnowcu, w hali sportowo-widowiskowej przy ul. ˚eromskiego, zaÊ koncert fina∏owy w katowickim „Spodku”.

- Nasz Festiwal zawsze cieszy∏ si´ ogromnà popularnoÊcià – wspomina Barbara Uracz. – M∏odzie˝ by∏a bardzo spontaniczna, a koncerty dawa∏y szans´ na spotkania z rówieÊnikami z egzotycznych krajów z ca∏ego Êwiata. W tamtych czasach to by∏a prawdziwa atrakcja.

Od samego poczàtku gospodarzem Festiwalu by∏ Studencki Zespó∏ PieÊni i Taƒca „Katowice”, zaÊ organizatorem Uniwersytet Âlàski, który ponadto pokrywa∏ wszystkie koszty. Tak dzia∏o si´ do

Foto: Archiwum Festiwalu

GórnoÊlàski Zwiàzek Metropolitalny - nazwa wzbudza wiele emocji, jest nazbyt skomplikowana, ma∏o czytelna, trudna do zapami´tania dla obcokrajowców...

Wydarzenia

Wszyscy oczekujà, ˝e powstanie coÊ zupe∏nie nowego, coÊ, co nie b´dzie kojarzone z wielkoprzemys∏owym regionem ale z dynamicznie rozwijajàcym si´ tworem wielkomiejskim, bezprecedensowym w skali Europy. I to jest w∏aÊnie wielkie wyzwanie dla wy˝szych uczelni a szczególnie dla Uniwersytetu Âlàskiego, na którym spoczywaç b´dzie g∏ówna odpowiedzialnoÊç.

Ta wa˝na rola musi polegaç na tym, aby m∏odzi ludzie zacz´li uto˝samiaç si´ nie z poszczególnymi miejscowoÊciami, ale z ca∏ym zwiàzkiem. Aby zacz´li myÊleç w kategoriach ”jestem stàd, z metropolii”.

OczywiÊcie jak najszybciej powinna wejÊç do obiegu jej czytelna nazwa. Bo bardzo wa˝ne, aby tutejsi mieszkaƒcy identyfikowali si´ nie tylko ze swojà dzielnicà: Katowicami, Rudà, Zabrzem, Sosnowcem...ale z ca∏ym zwiàzkiem metropolitalnym. Nie chodzi o to, aby wymazaç „ma∏e ojczyzny”, one pozostanà, jednak czytelna musi byç przynale˝noÊç do jednej ca∏oÊci urbanistycznej. Nasi studenci bez wzgl´du na to, czy studiujà w Rybniku, Cieszynie, Sosnowcu czy Chorzowie – uto˝samiajà si´ z Uniwersytetem Âlàskim.

Naszym zadaniem jest zach´canie m∏odych ludzi, poprzez atrakcyjnoÊç propozycji naukowych, do studiowania w naszej Uczelni. Mówiàc o umi´dzynarodowieniu Uniwersytetu myÊlimy o d∏ugofalowej polityce, polegajàcej na przyciàgni´ciu jak najwi´kszej liczby studentów z ró˝nych stron Êwiata, nie tylko zza wschodniej granicy. To jest promocja nie tylko Uczelni, ale i ca∏ego regionu.

Obecna dyrektor Festiwalu - Barbara Uracz (pierwsza z lewej) Mimo trudnoÊci Mi´dzynarodowy Studencki Festiwal Folklorystyczny wcià˝ cieszy si´ nies∏abnàcà popularnoÊcià, a poszczególne koncerty gromadzà prawdziwe t∏umy. Na jego kolejnych edycjach wychowa∏o si´ ju˝ kilka pokoleƒ, wÊród nich jest obecna dyrektor – Barbara Uracz – która jako cz∏onkini Studenckiego Zespo∏u PieÊni i Taƒca „Katowice” taƒczy∏a podczas pierwszego Festiwalu.

AGNIESZKA SIKORA

15

XX Mi´dzynarodowy Studencki Festiwal Folklorystyczny

Folkowe szaleƒstwo

Cz∏onkini zespo∏u folklorystycznego Persatuan Mahasiswa Aktif Seni „Prisma Seni” z Uniwersytetu Technologii Mara z Malezji

Wydarzenia

Wydarzenia

Koncert Muzyki Âwiata w katowickim „Altusie”

Zespó∏ „Ardealul” z Rumunii

Jsytetu˝ poÂlàskiraz w20.KatowiUniwerCz∏onkini Studenckiego Zespo∏u PieÊni i Taƒca „Katowice” UÂ Zespó∏ folklorystyczny „Vingis” (Vilnus Gediminas Technical University) z Litwy podczas wyst´pu w cieszyƒskim teatrze

cach goÊci∏ reprezentantów folkloru wielu krajów Êwiata. Tegoroczny Mi´dzynarodowy Studencki Festiwal Folklorystyczny odbywa∏ si´ od 25 sierpnia do 2 wrzeÊnia.

F 16

estiwal tradycyjnie zorganizowany zosta∏ przez Uniwersytet Âlàski oraz Studencki Zespó∏ PieÊni i Taƒca „Katowice” UÂ. Wzi´∏y w nim udzia∏ zespo∏y z: Hiszpanii, Litwy, Malezji, Rumunii, Macedonii, W∏och i Polski. Folkowe szaleƒstwo rozpoczà∏ koncert plenerowy w Ogrodzieƒcu, a w kolejne dni festiwalowe plàsy m∏odych tancerzy mo˝na by∏o zobaczyç w: Sosnowcu, Cieszynie, Chorzowie, Zabrzu i Katowicach. Wielkim sukcesem okaza∏ si´ korowód ulicami Cieszyna i koncert „Muzyka Âwiata” w katowickim „Altusie”. Koncert fina∏owy, zamykajàcy 20. edycj´ Mi´dzynarodowego Studenckiego Festiwalu Folklorystycznego odby∏ si´ w zabrzaƒskiej Hali Sportowej „Pogoƒ”.

RED. ZDJ¢CIA: ALICJA RYMASZEWSKA I BARTEK RACZKOWSKI

Zespó∏ folklorystyczny „Vingis” w katowickim „Altusie”

Grupo Municipal de Danzas de Fuengirola z Hiszpanii na wyst´pach w Teatrze im. A. Mickiewicza w Cieszynie

17 Wyst´p zespo∏u „Koco Racin” z Macedonii na ulicach Cieszyna

Che∏kowszczyzna, czyli bez fa∏szu U czciwoÊç i umiej´tnoÊç logicznego myÊlenia sà nieodzowne w dzia∏aniu ka˝dego…

August Che∏kowski

T

rudno uwierzyç, ˝e zbli˝a si´ ju˝ ósma rocznica Êmierci Profesora, którego kocha∏o i szanowa∏o tak wielu ludzi. Ch´ç przypomnienia Jego szlachetnej postaci wià˝e si´ z 40. rocznicà istnienia Uniwersytetu Âlàskiego w Katowicach, do którego rozwoju przyczyni∏ si´ ten wybitny naukowiec, a tak˝e potrzebà mówienia o tym, który „by∏ nauczycielem ˝ycia, wzorem osobowoÊciowym, jakich dzisiaj ju˝ si´ nie spotyka”.

Wszyscy mamy w pami´ci skromnego, szpakowatego pana z profesorskà bródkà, który cz´sto przemierza∏ katowicki Rynek w drodze z Uczelni do biura senatorskiego w siedzibie Zarzàdu Regionu NSZZ „SolidarnoÊç”.

Autocharakterystyk´ zawar∏ w tak typowych dla siebie, oszcz´dnych stwierdzeniach: „Nie nale˝´ do kategorii ludzi, którzy zabiegajà o jakieÊ stanowiska. Dzia∏a∏em w harcerstwie. Mój ˝yciorys zwiàzany jest g∏ównie z pracà zawodowà profesora, ale nigdy nie uchyla∏em si´ od dzia∏alnoÊci politycznej. Lecz najpierw wiele dzia∏a∏em spo∏ecznie. Póêniej pe∏ni∏em wiele funkcji administracyjnych na wy˝szych uczelniach.

Mia∏em kontakt z ludêmi, tote˝ gdy powsta∏ zwiàzek zawodowy „SolidarnoÊç”, zobaczy∏em szans´ spo˝ytkowania swoich pasji. I tak to do dzisiaj traktuj´. Nie jestem nastawiony na dzia∏alnoÊç destrukcyjnà.

Chodzi mi zawsze o pewne zasady, o krzewienie obywatelskich postaw”.

Fizyk

18

Swojà dzia∏alnoÊç naukowà rozwija∏ najpierw w Uniwersytecie Poznaƒskim, a nast´pnie w Uniwersytecie Âlàskim, gdzie pe∏ni∏ funkcj´ dyrektora Instytutu Fizyki, dziekana Wydzia∏u Matematyki, Fizyki i Chemii, prorektora, a od wrzeÊnia 1981 roku rektora. 13 grudnia 1981 roku, jako jedyny rektor wy˝szej uczelni w Polsce, zosta∏ aresztowany i internowany, zaÊ w styczniu 1982 roku odwo∏any ze stanowiska.

Na Uniwersytecie Âlàskim stworzy∏ od podstaw Instytut Fizyki. Uwa˝ano Go za znakomitego fachowca w dziedzinie dielektryków. Wykszta∏ci∏ wielu wybitnych fizyków, którzy do dziÊ stanowià trzon kadry Instytutu i decydujà o jego poziomie. Cz´Êç Jego wychowanków, nie mogàc si´ pogodziç z sytuacjà w Polsce wyemigrowa∏a, g∏ównie do Stanów Zjednoczonych i Kanady.

Przekazywa∏ nie tylko wiedz´, ale wpoi∏ okreÊlone zasady. Wszystkich naucza∏ solidnoÊci i odwagi w g∏oszeniu w∏asnych poglàdów. Sam zresztà za bezkompromisowy stosunek do wszelkich nieprawid∏owoÊci na Uniwersytecie, zosta∏ w 1976 roku zdymisjonowany ze stanowiska dyrektora Instytutu. Mia∏ odwag´ g∏oszenia swoich poglàdów i dzia∏ania zgodnie z nimi, ale zawsze szanowa∏ cudze zdanie. Na uczelni funkcjonowa∏o poj´cie „che∏kowszczyzna” jako okreÊlenie ludzi, którzy ˝yli podobnie jak On – bez fa∏szu.

Polityk Zaznaczy∏ tak˝e swojà obecnoÊç na polu dzia∏alnoÊci spo∏ecznej i politycznej jako instruktor harcerski, cz∏onek Polskiego Towarzystwa Fizycznego i Mi´dzynarodowej Unii Krystalografii, od 1980 roku w NSZZ „SolidarnoÊç”, cz∏onek Prezydium Klubu Parlamentarnego NSZZ „SolidarnoÊç”, senator w latach 1989-99, marsza∏ek Senatu drugiej kadencji, cz∏onek Komisji Edukacji, wiceprzewodniczàcy Komisji Gospodarki, przewodniczàcy Komisji Ochrony Ârodowiska, cz∏onek Komisji Spraw Zagranicznych i Mi´dzynarodowych Stosunków Gospodarczych oraz Podkomisji do Spraw Integracji Europejskiej, przewodniczàcy Komisji Nauki i Edukacji. Wyjàtkowy polityk: ma∏omówny, skromny, rzetelny, pracowity zyska∏ sobie wyborców, nie zabiegajàc o ich wzgl´dy, nie prowadzàc kampanii. Kiedy koledzy senatorowie robili mu czasem wymówki, ˝e zbyt rzadko zabiera g∏os w wa˝nych sprawach, odpowiada∏ z uÊmiechem, ˝e gorsi sà ci parlamentarzyÊci, którzy przemawiajà zbyt cz´sto.

Kiedy by∏ marsza∏kiem Senatu przyj´to kilka inicjatyw ustawodawczych, koniecznych na drodze budowania demokracji. To wówczas Senat przyjà∏ m.in. projekt nowelizacji ustawy o samorzàdzie terytorialnym, powo∏aniu regionalnych izb obrachunkowych, uznaniu za niewa˝ne orzeczeƒ wydanych wobec osób represjonowanych za dzia-

Foto: Archiwum Rodziny

Z historii UÂ

S∏owo o profesorze AuguÊcie Che∏kowskim (1927-99)

∏alnoÊç na rzecz niepodleg∏ego bytu paƒstwa polskiego, a tak˝e projekt ustawy o Êciganiu zbrodni stalinowskich i innych przest´pstw przeciwko ˝yciu, zdrowiu, wolnoÊci oraz wymiarowi sprawiedliwoÊci nieÊciganych z przyczyn politycznych w latach 1944-89.

Jako senator wspiera∏ promowany przez „SolidarnoÊç” „Kontrakt dla Âlàska”. Przyczyni∏ si´ do zamkni´cia najbardziej trujàcych zak∏adów, m.in. Huty KoÊciuszko i koksowni, ale równoczeÊnie dà˝y∏ do tworzenia nowych miejsc pracy, myÊlàc o losie zwalnianych pracowników.

Lux ex Silesia To suche zestawienie najwa˝niejszych faktów z ˝ycia zawodowego i publicznego uÊwiadamia ogromnà aktywnoÊç, pracowitoÊç i poczucie odpowiedzialnoÊci Profesora.

Mimo tak licznych obowiàzków, zawsze znajdowa∏ czas dla wspó∏pracowników, studentów, wyborców, wszystkich, którzy potrzebowali rady, pomocy, ˝yczliwoÊci. T∏umaczy∏, wskazywa∏, wyjaÊnia∏, wspiera∏.

Wychowa∏ rzesz´ prawdziwych naukowców, prawych ludzi, Êwiadomych swojej odpowiedzialnoÊci. Wskaza∏ drogi porozumienia spo∏ecznego. Stworzy∏ wzór polityka.

Nie ustawa∏ w dzia∏aniu, zgodnie z wyznawanymi przez siebie zasadami, chocia˝ mia∏ pe∏nà ÊwiadomoÊç braku mo˝liwoÊci zbudowania rzeczywistoÊci przez pokolenie ukszta∏towane przez poprzedni ustrój.

Wiedzia∏ jak nikt, ˝e polska droga do prawdziwej wolnoÊci i demokracji b´dzie d∏uga i wyboista. Swojà postawà uczy∏ wytrwa∏oÊci w dzia∏aniu, uporu w dà˝eniu do celu, wiernoÊci wyznawanym zasadom.

W tych ciemnych chwilach polskiej rzeczywistoÊci, w mrokach chaosu, rozpasania i chamstwa jest On prawdziwym Êwiat∏em… Âwiat∏em ze Âlàska.

EWA ˚URAWSKA

wa od strony ˚erkowa prosz´ za zakr´tem, na skraju lasu, koniecznie zatrzymaç si´ w miejscu oznaczonym jako punkt widokowy: w przepysznej pradolinie Warty oczy przyciàga odrestaurowany zespó∏ pa∏acowy, naznaczony pobytem Mickiewicza i dziedzictwem Che∏kowskich, których od dawna ju˝ tam nie ma.

Do

takiej perspektywy i retrospektywy w myÊleniu o Êp.

Augustynie, Mistrzu AuguÊcie zapraszam czytelnika; mimo codziennoÊci trzeba znaleêç w∏aÊciwe odleg∏e miejsce, „punkt widokowy”, aby ogarnàç ca∏à Jego „pradolin´” i skierowaç wzrok na pojedyncze pere∏ki Jego dokonaƒ (a w moim przypadku jeszcze uniknàç powtarzania si´ w kolejnym rozwa˝aniu o tej wielkiej postaci).

Jestem niefizyk, cz´stym goÊciem gmachu, którego okaza∏e wejÊcie zdobià wielkie litery na czeÊç Che∏kowskiego. Przypadek(?) zadecydowa∏, i˝ ów swoisty pomnik profesora fizyki doÊwiadczalnej nie stoi w peryferyjnym campusie, a w samym centrum now(oczesn)ego katowickiego city. Innymi s∏owy, z samej istoty trwania gmaszyska na w´glowej skale wynika jego znaczàce tkwienie w przestrzeni urbanistycznej stolicy trzymilionowego województwa. Tak, jak gmach w sercu Katowic, tak senator Che∏kowski milczàco narzuca∏ si´ sercom ponad çwierci miliona wyborców w kolejnych kampaniach, w których prawie nie uczestniczy∏, co przy okazji szczególnie podkreÊlam.

W tym˝e gmachu dziesi´ç lat temu doÊç uroczyÊcie obchodziliÊmy Jego 70. urodziny, przy znaczàcej nieobecnoÊci odpowiedniej rangi wys∏annika Senatu RP, którego by∏ przecie˝ marsza∏kiem oraz przewodniczàcego „S”, z którego politycznego ramienia by∏ przecie˝ senatorem... Dodajmy koniecznie, i˝ tego rodzaju „fakty” Fizyk Cia∏a Sta∏ego kwitowa∏ wzruszeniem ramion. Bioràc na siebie odium „dzia∏acza” pozwoli∏em sobie publicznie nalegaç (nie jedyny wonczas)

Dziedzice jakiego dziedzictwa?

Refleksja o Mistrzu AuguÊcie na Jubilata, aby mimo wieku raz jeszcze podjà∏ si´ misji w przestrzeni publicznej, w której pod Jego nieobecnoÊç wype∏ni si´ pustk´ byle wype∏niç… Jeszcze jeden dowód na polskà anomali´: to Jubilat powinien wskazujàc nast´pc´ zapowiadaç swojà rol´ wiekowego m´drca i mentora. A jako ˝e apel ów powtórzy∏em niebawem na kameralnym cowtorkowym spotkaniu „profesorskim” w przykatedralnym duszpasterstwie akademickim u ks. Stanis∏awa, wyznaj´ to swoiste grzeszenie s∏owem i uczynkiem w obliczu przedwczesnego zgonu Mistrza, o czym poni˝ej.

Cz∏owiek Najwa˝niejszym dowodem naszej pami´ci b´dzie podà˝anie drogà, którà On obra∏.

Prof. Alicja Ratuszna, Instytut Fizyki Sàdz´, ˝e by∏ Profesorem nie tylko fizyki, by∏ Profesorem w dochodzeniu do prawdy.

Abp Damian Zimoƒ ˚ycie i praca Pana Profesora przepe∏nione by∏y zasadami sta∏oÊci i uczciwoÊci, na których wspiera si´ historia i codzienna praca Uniwersytetu.

Prof. Tadeusz S∏awek, Rektor UÂ (1996-2002) To On nas prowadzi∏ do „SolidarnoÊci”, której idea∏y stosowa∏ w praktyce, nigdy nie odszed∏ od tego, co mówi∏ w 1980 roku.

Dr Jan Jelonek, Kanclerz UÂ To by∏ prawdziwy nauczyciel ˝ycia, cz∏owiek, który nie g∏osi∏ has∏a: „Bóg – Honor – Ojczyzna”, ale nosi∏ je w sercu.

Prof. Jerzy Zio∏o, Instytut Fizyki, Prorektor ds. Finansów i Rozwoju UÂ Profesor August Che∏kowski by∏ doskona∏ym wzorem d˝entelmena. Jak prawdziwy d˝entelmen uprawia∏ sporty: jeêdziectwo, narciarstwo, ˝eglarstwo… Przede wszystkim jednak mia∏ charakter d˝entelmena.

Prof. Maciej Sablik, Instytut Matematyki, dziekan Wydzia∏u Matematyki, Fizyki i Chemii Chodzi∏o si´ do Niego tylko wtedy, gdy mia∏o si´ wielki problem, a On zawsze poma-

Z historii UÂ

Z je˝d˝ajàc kr´tà wielkopolskà szosà do Âmie∏o-

DoszliÊmy wi´c razem drogà „S” a˝ po wielkà, faktycznie rzàdzàcà, nominalnie chrzeÊcijaƒsko-demokratycznà parti´ jej imienia, jednà jedynà w ˝yciu, którà wspó∏tworzyliÊmy z Antonim Winiarskim i innymi, a do której autorskiego programowego statutu nie uda∏o Mu si´ przekonaç kamaryli wodza Mariana. Od wewnàtrz (jacy˝ szatani tam byli czynni?) psucie politycznego ruchu „S” i paƒstwa, to sedno zgryzoty, g∏´bokiego zawodu i m´czàcej niemo˝noÊci takich osób jak Che∏kowski. Tak jak On uwa˝a∏em (i robiliÊmy co wydawa∏o si´ s∏uszne), i˝ ruch ten, ci ludzie, my zw∏aszcza,

➥

ga∏. Uczy∏ samodzielnoÊci, z b∏ahostkami trzeba by∏o sobie radziç samemu. By∏ sprawiedliwy i wymagajàcy.

Miros∏awa Fràckowiak, z-ca Kanclerza (do 2006 r.)

Z szeroko poj´tego solidarnoÊciowego Êrodowiska katowickiego dwie osoby wydajà si´ najbardziej predystynowane do parlamentu, Walerian Paƒko na pos∏a i August Che∏kowski na senatora.

Roman Wyborski, OÊrodek Polskiego Komitetu Wspó∏pracy z Alliance Francaise Profesor Che∏kowski w∏aÊciwie nie prowadzi∏ ˝adnej kampanii wyborczej, a wybrano w∏aÊnie Jego.

Wojciech Szarama, pose∏ RP Czasami si´ buntuj´. Sà dni, kiedy w nieskoƒczonoÊç czekam, czekam, czekam…ale w koƒcu musz´ si´ z tym pogodziç.

Halina Che∏kowska, ˝ona Tak jak pradziadowie i dziadek – by∏ na s∏u˝bie. Ca∏e ˝ycie sprawny fizycznie i duchowo.

Miko∏aj – J´drek Che∏kowski, syn Dziadek by∏ zawsze cichy, nigdy nie grymasi∏. W czasie ostatnich wakacji Dziadzio nauczy∏ mnie liczyç do stu.

Zolinka, wnuczka On was kocha∏., On wam poÊwi´ci∏ chyba wi´cej ˝ycia ni˝ naszej rodzinie. On to robi∏ dla uczelni i dla swojej kochanej Ojczyzny.

ObyÊcie szli tà drogà, jakà On pokaza∏.

Halina Che∏kowska

19

Z historii UÂ

20

nie tylko z racji uniwersyteckiej legitymacji Êwiadomi wyzwaƒ czasów, majàc wszelkie dane i historycznà szans´ zbudujemy, by u˝yç pleonazmu, solidne cia∏o sta∏e w ˝yciu publicznym i politycznym... OpatrznoÊç i tak uwolni∏a Go od prze˝ywania ca∏kowitej ruiny projektu.

OpatrznoÊç uwolni∏a...? Znamienne jest ostatnie miejsce Jego senatorskiej i profesorskiej pos∏ugi. Przewodniczàcego senackiej komisji nauki pogotowie ratunkowe zabra∏o z inauguracji roku akademickiego, w pewnej niepublicznej szkole wy˝szej, w cieniu Jasnej Góry, której „renoma” rozciàga si´ od dzie∏a wcielonego diab∏a po pr´˝nà uczelni´, której (pro)rektorami byli kolejno i by∏y premier Jerzy Buzek, i by∏a pani premierowa Ludgarda. Przekonany o diabelskiej obecnoÊci w niektórych ludzkich poczynaniach obawiam si´, i˝ jacyÊ szatani tam byli czynni...

Dwukrotnie pos∏uguj´ si´ przypomnianà ostatnio metaforà Ujejskiego, aby przenieÊç opis wszelkiego zmagania ze Z∏em Fizyka DoÊwiadczalnika zaanga˝owanego w ˝ycie publiczne, na istotny dla ludz(koÊc)i poziom pozytywnej analizy i syntezy Êwiata dost´pnego umys∏owi i coraz doskonalszej aparaturze, w którà – oraz w m∏odych – inwestowa∏ w kompromisie z „komunà” po prymasowskie non possumus od samego zarania Uniwersytetu. Sieroty po Che∏kowskim radzimy sobie ró˝nie. Najlepiej Fizyka, Alicja, Gra˝yna, and Co, pardon, panie profesor, nast´pczynie resp. na katedrze i w skromnym pokoiku Szefa. Najgorzej – polityka polska, w której czynna obecnoÊç jest (by∏a?) moralnym imperatywem inteligenta z uniwersyteckim cenzusem. Boç pierwszym przywilejem obywatela z narodu-suwerena jest przemiana, w akcie czynnego prawa wyborczego, Che∏kowskiego w senatora, Paƒki w pos∏a, aby uto˝samiaç si´ (patriotycznie, ot co!) z moim senatorem (pos∏em), naszym senatorem (pos∏em), upostaciowieniem Rzeczpospolitej. Zabrano mi senatora, zabrano mi pos∏a. Sierotam polityczny...

Wiosnà pami´tnego 92 roku z∏o˝y∏em Mu wizyt´ w gabinecie marsza∏ka Senatu RP (ka˝dej kole˝ance, ka˝demu koledze z UÂ ˝yczy∏bym wonczas takiej wizyty).

Czujàc swoistà dum´ z jedynego w swoim rodzaju momentu, nie mog∏em elegancko ujmujàcemu Panu w nienagannym ciemnym garniturze nie zwierzyç si´ z prywatnego opisu historycznej dekady i obrazu, jaki nosz´ w oczach od dziesi´ciu lat, gdy pewnego brzydkiego zimowego dnia mija∏em Go, po internowaniu i pozbawieniu rektorstwa, sunàcego pod Êcianà budynku przy ul. Teatralnej, nieobecnego, rzek∏bym nierzeczywistego do tego stopnia, i˝ najcichszym „dzieƒ dobry” postanowi∏em nie zak∏ócaç Jego zamkni´cia w sobie. MyÊl´, ˝e oprócz innych argumentów i ten ob-

raz przepaÊci dwóch Êwiatów zak∏óci∏ mu spokój urz´dowania na tyle, i˝ przekona∏ Go (bo przecie˝ dawa∏ si´ przekonywaç!) do zgody, by traci∏ czas na udzia∏ w pewnej d´tej konferencji, o której zdanie poni˝ej.

Wspominam ów moment, aby podkreÊliç, i˝ w Êwiecie oczywistych faktów Êp. August, August Niez∏omny, by∏ jednym z kilku marsza∏ków Senatu RP, Trzeciej NajjaÊniejszej. Nale˝´ do osób (a jest to te˝ powinnoÊç naszego Êrodowiska uniwersyteckiego), które g∏oÊno mówià Jej przeÊladowcom: wara od ustroju III RP, której ojcami za∏o˝ycielami byli Êp. Marsza∏ek i Êp. pose∏ Paƒko, wspó∏autor Rzeczypospolitej samorzàdowej. Prawdà tak˝e jest, i˝ przedwczeÊnie Jej grzech(y) pierworodny(e), by u˝yç ezopowego j´zyka, zabra∏(y) nam i Jej najcenniejszych m´˝ów stanu: jacy˝ szatani musieli tam byç czynni?! kolejny raz zapytam, zakrzykn´...

Nie do˝y∏ Marsza∏ek Senator Rektor prasowego tytu∏u UÂ. „Kuênia kadr PZPR pod opiekà SB” i ca∏ej kryptolustracyjnej nagonki. Nadziej´ ˝ywi´, medialny be∏kot nie si´ga tam, gdzie jest, pewien jestem, dusza Êp. Augustyna Augusta. Nietrudno wyobraziç sobie jakby si´ zachowywa∏ Ten, którego po zgonie w „Gazecie Uniwersyteckiej U” nazwa∏em Opokà: wzruszy∏by ramionami, machnà∏ r´kà, marnoÊç nad marnoÊciami. Pisa∏em ju˝ o Jego stosunku do owych marnoÊci. W tym kontekÊcie pisa∏em o „zagranicznym” doÊwiadczaniu Jego prostoty i wielkoÊci, co sk∏ania mnie do akcentu osobistego.

Mi´dzynarodowa konferencja UNESCO o wolnoÊci akademickiej z udzia∏em prezydentów, ministrów etc. w rumuƒskiej królewskiej Sinai, maj 1992 roku. W kuluarach albo w specjalnie zaaran˝owanym pokoju Marsza∏ek Senatu, trzecia Osoba RP, spotyka kolejnych znamienitych goÊci.

Niektórzy przyje˝d˝ajà na to spotkanie specjalnie z odleg∏ego o ponad 100 kilometrów Bukaresztu. Zaufani dziennikarze przeprowadzajà rozmow´, robià zdj´cia (dla wyobra˝enia: na dwie strony „Rzeczpospolitej”; dodam z osobistà satysfakcjà, pierwszy materia∏ w wolnej prasie rumuƒskiej z/o kimÊ innym ni˝ Geremek/Michnik). Padajà opinie, które za pi´ç lat us∏ysz´ podczas rozmowy prezydenta Wa∏´sy z prezydentem Constantinescu, z którym, nb. ówczesnym rektorem, mia∏em przyjemnoÊç zapoznaç Marsza∏ka zapowiadajàc takà w∏aÊnie politycznà karier´ geologa... Dziennikarzy zdumiewa proroczy sàd Marsza∏ka, i˝ pokolenie „S”, ówczesnych 40-50-latków nie zbuduje nowej rzeczywistoÊci, tak g∏´boko mentalnoÊç bolszewicka skazi∏a naturalne Êrodowisko inteligencji ludzkiej. Ca∏a nadzieja w m∏odych i w ˝ywotnoÊci pokolenia AK. W takiej aurze przyje˝d˝a ks. Jacek, Êwie˝o od prymasa pozyskany dla Polonii toruƒski redemptorysta. Przedstawiajàc

go sugeruj´ msz´ Êw. W oczach Marsza∏ka pojawia si´ jakiÊ inny blask, mo˝e b∏ysk. Zapraszam prof. Romana Dud´, wroc∏awskiego matematyka, z czasem rektora, wówczas wiceministra. Przy okazji ks. Jacek poznaje R. Dud´, któremu we Wroc∏awiu robi∏ kampani´ wyborczà przed 4 czerwca 89 (!! polskie drogi...).

Opuszczamy szacowne miejsce i gremium. Schodzimy z górà kilometr w karpackiej dolinie do ma∏ego katolickiego koÊció∏ka wciÊni´tego w prawos∏awno-handlarskà przestrzeƒ. W pewnym momencie Marsza∏ek bierze na ramiona nieco przekornie marudnà Mi∏k´, 9-latk´, z którà ma∏˝onka mieszka w sàsiednim pensjonacie na czas konferencji. Dobijamy si´ do skromnego probostwa. Znajomy proboszcz otwiera koÊció∏ i zakrysti´.

Czytania, serdeczny znak pokoju, komunia, nadzwyczajnie zwyczajna kilkuosobowa msza. ˚egnajàc si´, przedstawiam gospodarzowi Jego niespodziewanych goÊci; nie zapomn´ wyrazu twarzy i oczu, gdy ni stàd ni zowàd pada „marsza∏ek Senatu” (w Rumunii druga osoba paƒstwa), „minister edukacji”. Takie wydarzenie nie zaistnia∏o w Jego znanym i ju˝ nie zdarzy si´ w wirtualnym Êwiecie. Rozpisa∏em szerzej si´ o tym skromnym zdarzeniu, aby podkreÊliç istot´ i wag´ mszy, w ka˝dym miejscu i momencie, istot´ czynnej wiary dla Êp. Augustyna Augusta w∏aÊnie w kontekÊcie wolnoÊci nie tylko akademickiej, fizyka i nauczyciela, m´˝a, ojca i dziadka, rektora i senatora w mozolnej fascynacji odkrywajàcej kolejne prawdy o paw∏owym Êwiecie, gdzie Chrystus wszystkim we wszystkich. Jako Opoka by∏ sta∏ym, trwale sta∏ym. To jedna czàstka, jeden kwant Jego dziedzictwa.

Inna równa tamtej czàstka - by∏ wolnym.

Wolnym do... i wolnym od...

CoÊ trwa∏ego mimo zmiennoÊci, imponderabilia stanowià przecie˝ o istocie organizmu publicznego, rozumianego instytucjonalnie i konkretnie. Jestem spokojny o przysz∏oÊç publicznà ilekroç fizyk jest desygnowany do zarzàdzania takim organizmem, by na bie˝àco wymieniç kanclerzy Merkel i Jelonka, premiera Marcinkiewicza oraz ministra Solan´. A przecie˝ we wspomnianym stanie wojennym lat 80. ówczesny prorektor, póêniejsza gwiazda politologii tyle˝ paso˝ytniczej co medialnej, wskazujàc na dominujàcy budynek fizyki dekretowa∏: po co uniwersytetowi taki kierunek? W podtekÊcie: leninowskomarksistowskim: wywrotowo-„niedochodowy”. Odpowiadam dzisiaj - po to, aby podstawy naszej cywilizacji zakl´te m.in. w greckich physis i polis, wi´c i ∏aciƒskim universum znalaz∏y pe∏ny wyraz w dziedzictwie Che∏kowskiego. Oby nam spadkobiercom uda∏o si´ jak najwi´cej zeƒ zachowaç dla pokoleƒ dzieci i wnuków.

ROMAN WYBORSKI

(cz´Êç 1) 1968 8 czerwca - Rozporzàdzeniem Rady Ministrów zosta∏ utworzony Uniwersytet Âlàski w Katowicach - dziewiàta tego typu uczelnia w Polsce - z po∏àczenia Wy˝szej Szko∏y Pedagogicznej i Filii Uniwersytetu Jagielloƒskiego w Katowicach.

2 lipca - Prof. Kazimierz Popio∏ek zosta∏ mianowany rektorem Uniwersytetu Âlàskiego.

31 lipca - Zarzàdzeniem Ministra OÊwiaty i Szkolnictwa Wy˝szego utworzono czterowydzia∏owà struktur´ Uniwersytetu. Powo∏ano do ˝ycia: Wydzia∏ Matematyki, Fizyki i Chemii; Wydzia∏ Prawa i Administracji; Wydzia∏ Humanistyczny; Wydzia∏ Wychowania Technicznego.

1 sierpnia - Utworzono Bibliotek´ G∏ównà Uniwersytetu Âlàskiego.

1 sierpnia - Zacz´∏a funkcjonowaç uczelniana oficyna wydawnicza - Dzia∏ Wydawnictw Uniwersytetu Âlàskiego.

1 paêdziernika - Odby∏a si´ uroczysta inauguracja I roku akademickiego w Uniwersytecie Âlàskim.

22 paêdziernika - Oddano do u˝ytku cz´Êciowo ukoƒczony budynek przy ul. Bankowej 14 na potrzeby Wydzia∏u Matematyki, Fizyki i Chemii.

8 czerwca - Senat UÂ ustanowi∏ z∏ote i srebrne odznaki „Za zas∏ugi dla Uniwersytetu Âlàskiego”. Dla uczczenia 5-lecia Uczelni wybito w bràzie medal pamiàtkowy.

16 sierpnia - Utworzono trzy nowe wydzia∏y: Wydzia∏ Filologiczny, Wydzia∏ Nauk Spo∏ecznych oraz Wydzia∏ Biologii i Ochrony Ârodowiska.

1 paêdziernika - Ukaza∏y si´ dwa poczàtkowe numery „Biuletynu Informacyjnego” UÂ.

1 paêdziernika - W czasie uroczystej inauguracji nowego roku akademickiego i obchodów 5-lecia Uczelni, Uniwersytet otrzyma∏ sztandar.

11 czerwca - Ze Szczecina wyp∏ynà∏ statek Wy˝szej Szko∏y Morskiej z 31osobowà ekspedycjà naukowà. Uczestniczyli w niej studenci UÂ, majàcy przeprowadziç pierwszà cz´Êç cyklu badaƒ na Spitsbergenie.

1 paêdziernika - Genera∏ Jerzy Zi´tek, podczas X inauguracji roku akademickiego, zosta∏ doktorem honoris causa UÂ.

1 paêdziernika - Prof. dr hab. Kazimierz Popio∏ek doktorem honoris causa UÂ.

1 paêdziernika - Prof. dr hab. W∏odzimierz Trzebiatowski doktorem honoris causa UÂ.

5 paêdziernika - Prof. dr hab. Mieczys∏aw Klimaszewski doktorem honoris causa UÂ.

5 paêdziernika - Prof. dr hab. Witold Taszycki doktorem honoris causa UÂ.

1974

1978

29 lipca - Zarzàdzeniem Ministra Nauki, Szkolnictwa Wy˝szego i Techniki utworzono Wydzia∏ Nauk o Ziemi.

17 kwietnia - Prof. dr hab. akademik Jurij Andriejewicz ˚danow doktorem honoris causa UÂ.

19 maja - Po raz pierwszy obchodzono „Dni Uniwersytetu Âlàskiego”.

1 lipca - Na Spitsbergen uda∏a si´ druga wyprawa pracowników i studentów Uniwersytetu Âlàskiego.

24 sierpnia - Zarzàdzeniem Ministra Nauki, Szkolnictwa Wy˝szego i Techniki utworzono Wydzia∏ Radia i Telewizji.

9 paêdziernika - Prof. dr hab. Bogdan Suchodolski doktorem honoris causa UÂ.

22 grudnia - W Stoczni Szczeciƒskiej im. A. Warskiego zwodowano masowiec M/S „Uniwersytet Âlàski” 23 grudnia - Rozpocz´∏o dzia∏alnoÊç Muzeum Uniwersytetu Âlàskiego.

1973

1969 26 czerwca - Utworzono instytutowà struktur´ Uczelni.

21 listopada - Pierwszy program wyemitowa∏o Studenckie Radio „Egida” w akademiku w Katowicach-Ligocie.

1970 26 marca - Powsta∏ Studencki Zespó∏ PieÊni i Taƒca „Katowice” - pierwszy na Âlàsku studencki folklorystyczny zespó∏ artystyczny.

1 grudnia - Organizatorem Filii Uniwersytetu w Cieszynie zosta∏ mianowany doc. dr hab. Józef Chlebowczyk.

1971 4 paêdziernika - Uroczysta inauguracja I roku akademickiego w Filii UÂ w Cieszynie.

4 paêdziernika - Zmieniono nazw´ Wydzia∏u Wychowania Technicznego na Wydzia∏ Techniki.

16 listopada - Zosta∏y podpisane pierwsze umowy o wspó∏pracy z uczelniami zagranicznymi - Wy˝szà Szko∏à Pedagogicznà w Sarospatak (W´gry) i Wy˝szà Szko∏à Pedagogicznà w Erfurcie (b. NRD).

1972 1 paêdziernika - Prof. dr hab. Henryk Rechowicz zosta∏ mianowany rektorem Uniwersytetu Âlàskiego.

1977

1975 1 wrzeÊnia - Dzia∏ Wydawnictw zosta∏ przekszta∏cony w Wydawnictwo Uniwersytetu Âlàskiego.

2 paêdziernika - Na uroczystoÊci rozpocz´cia nowego roku akademickiego nadano po raz pierwszy godnoÊci doktora honoris causa Uniwersytetu Âlàskiego. Otrzymali je: prof. dr hab.

Stanis∏aw Turski i dr Edmund Jan Osmaƒczyk.

1976 27 stycznia - Podpisane zosta∏o porozumienie o wspó∏pracy z Akademià Ekonomicznà im. Karola Adamieckiego w Katowicach.

14 lutego - Zarzàdzeniem Ministra Nauki, Szkolnictwa Wy˝szego i Techniki zniesiono OÊrodek Obliczeniowy na Wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii i utworzono mi´dzywydzia∏owà jednostk´ - Centrum Techniki Obliczeniowej UÂ.

6 maja - W Katowicach odby∏ si´ pierwszy Ogólnopolski Festiwal Studenckich Zespo∏ów PieÊni i Taƒca, którego wspó∏gospodarzem by∏ Uniwersytet Âlàski.

30 wrzeÊnia - Zarzàdzeniem Ministra Nauki, Szkolnictwa Wy˝szego i Techniki utworzono ósmy wydzia∏ UÂ - Wydzia∏ Pedagogiki i Psychologii.

Z historii UÂ

Kalendarium

1979 1 czerwca - Uroczyste podniesienie bandery na M/S „Uniwersytet Âlàski”.

15 wrzeÊnia - Odby∏ si´ I Mi´dzynarodowy Festiwal Studenckich Zespo∏ów Folklorystycznych.

1 paêdziernika - Wydzia∏ Nauk Spo∏ecznych otrzyma∏ nowy gmach przy ul. Bankowej 11 w Katowicach.

31 grudnia - Ukaza∏ si´ pierwszy numer pisma studenckiego „Studenckim piórem”.

OPRACOWANO NA PODSTAWIE DANYCH ARCHIWUM UNIWERSYTETU ÂLÑSKIEGO CIÑG DALSZY „KALENDARIUM” W KOLEJNYM NUMERZE GAZETY

21

Magia nauki

w przeciwieƒstwie do sennej atmosfery panujàcej na innych wydzia∏ach, szykujàcych si´ dopiero do rozpocz´cia roku akademickiego, Instytut Fizyki t´tni∏ ˝yciem. Ka˝dego dnia oko∏o 1000 uczniów szkó∏ wszystkich szczebli, ale tak˝e ich rodziców i dziadków, bra∏o udzia∏ w wyk∏adach i oglàda∏o prezentowane eksperymenty.

C

zy mo˝na mieç o wszystkim choçby tylko ogólne poj´cie? Czy mo˝na dok∏adnie wiedzieç jak dzia∏ajà niezliczone produkty oferowane przez najnowsze technologie? Jasne sta∏o si´ ju˝ dla ka˝dego, ˝e nowoczesna wiedza dawno temu wymkn´∏a si´ spod kontroli jednostek i takie stawianie pytaƒ jest naiwne. Stó∏ zastawiony jest zbyt obficie, aby z ogromnego dorobku myÊli naukowej uda∏o nam si´ uszczknàç wi´cej ni˝ tylko ma∏e conieco. Mamy jednak mo˝liwoÊç wyboru...

Mo˝emy tak˝e nic „nie jeÊç” – media kuszà spacerem po linii najmniejszego oporu: nie trzeba nic rozumieç, a stosujàc swoistà retoryk´ ∏atwo jest zamaskowaç i ukryç w∏asnà ignorancj´.

A w∏aÊciwie to nawet nie trzeba jej specjalnie ukrywaç. Brak wiedzy przyrodniczej nie awansowa∏ jeszcze co prawda do rangi cnoty, ale te˝ przesta∏ ju˝ byç

Foto: archiwum PDF

Z ˝ycia wydzia∏ów

23. edycja „OsobliwoÊci Âwiata Fizyki”

We wrzeÊniu,

Podczas inauguracji 23. edycji „OsobliwoÊci Âwiata Fizyki” 5 wrzeÊnia 2007 r. obecny by∏ JM Rektor UÂ prof. zw. dr hab. Janusz Janeczek powodem do wstydu. Mo˝na si´ obawiaç, czy w przysz∏oÊci lansowanie takich wzorców nie doprowadzi do ca∏kowitej utraty zainteresowania otaczajàcà nas rzeczywistoÊcià i w rezultacie do wtórnego analfabetyzmu naukowego szerokich warstw spo∏eczeƒstwa.

Na pewno nie unikniemy ju˝ koniecznoÊci pos∏ugiwania si´ nowoczesnà technikà w sposób magiczny. Wystarczy przecie˝ „wypowiedzieç” tylko nowoczesne zakl´cie, sprowadzajàce si´ do naciskania w okreÊlonych sekwencjach ró˝-

Tematyka tegorocznych „OsobliwoÊci Âwiata Fizyki” „NanoÊwiat - magia atomów” Zjawiska wyst´pujàce w Êwiecie pojedynczych atomów i czàsteczek sà zupe∏nie niecodzienne i zaskakujàce. Potrafimy ju˝ jednak manipulowaç atomami - zajmujà si´ tym nanotechnologie.

„Dr˝àca fizyka” Fenomeny natury takie jak zdumiewajàce fale na oceanach, trz´sienia ziemi i niezwyk∏e chmury, zjawiska akustyczne i ultradêwi´ki, ruch wahade∏ i fale mechaniczne wià˝à si´ z le˝àcym u ich podstaw ruchem drgajàcym.

„Trudno uwierzyç”

22

A jednak nawet bez pomocy magii mo˝na usiàÊç nie majàc krzes∏a, po∏o˝yç si´ wygodnie na sterczàcych, ostrych gwoêdziach czy te˝ zobaczyç ˝ywà g∏ow´ na talerzu lub p´dzàcy powietrze wirujàcy torus zrobiony z... powietrza!

nych przycisków w ró˝nych urzàdzeniach, abyÊmy uzyskali prawie wszystko co chcemy. Nie musimy co prawda robiç tego o pó∏nocy, ani w okreÊlonej kwadrze Ksi´˝yca, ani broƒ Bo˝e, spluwajàc przez lewe rami´, lecz poza tym, w gruncie rzeczy niewiele si´ zmieni∏o. Nasza wiedza o tym, jak dzia∏a „zakl´cie” cz´sto pozosta∏a równie nik∏a jak kiedyÊ. Nie wiemy przecie˝, co dzieje si´ pod maskà naszego samochodu, gdy przekr´camy kluczyk w stacyjce ani w mikroprocesorze naszego komputera, gdy czytamy otrzymanà poczt´. Jednak jest pewna bardzo istotna ró˝nica. Teraz mo˝emy to wiedzieç! Ta informacja jest dla nas dost´pna, o ile oczywiÊcie zechcemy jej poszukaç i zdo∏amy jà zrozumieç. Do zrozumienia potrzebna jest jednak ogólna wiedza oraz pewna dyscyplina i trening umys∏u, jaki daje nam szko∏a. JeÊli zaszczepimy naszym uczniom zwyczaj zastanawiania si´ i patrzenia na Êwiat ze zrozumieniem, znajdywania przyjemnoÊci w obcowaniu z naukà i samodzielnego szukania odpowiedzi, mo˝emy uznaç, ˝e cel zosta∏ osiàgni´ty.

Wbrew powszechnym opiniom zainteresowanie spo∏eczne naukami Êcis∏ymi wcale nie przechodzi kryzysu. Âwiadczy o tym dobitnie fenomen mno-

Informacje

20 wrzeÊnia odby∏ si´ Âlàski Salon Maturzystów Perspektywy 2007

Atrakcyjna oferta UÂ Jjakieakàprzedmioty uczelni´ wybraç, zdawaç na maturze 2008?

To decyzja, przed którà stajà uczniowie klas trzecich.

S

alon zosta∏ zorganizowany z inicjatywy Centralnej Komisji Egzaminacyjnej i Fundacji Edukacyjnej „Perspektywy” we wspó∏pracy z Regionalnà Konferencjà Rektorów Akademickich Szkó∏ Polskich i Okr´gowà Komisjà Egzaminacyjnà w Jaworznie. Ta impreza edukacyjna stanowi jedno z g∏ównych wydarzeƒ ogólnopolskiej kampanii informacyjnej, majàcej na celu u∏atwienie m∏odzie˝y wyboru uczelni oraz przedmiotów egzaminacyjnych, jak równie˝ poziomu ich zdawania.

Uniwersytet Âlàski - jak powiedzia∏a na poprzedzajàcej Salon konferencji prasowej Prorektor prof. UÂ dr hab. Anna ¸abo - stawia na m∏odzie˝, jej kszta∏cenie jest podstawowà funkcjà ka˝dej uczelni, dopiero nast´pnà sà badania naukowe.

UÂ czeka na gimnazjalistów, licealistów.

Szeroki dost´p do wiedzy na temat oferty kszta∏cenia pozwoli m∏odym ludziom

na podejmowanie przemyÊlanych i trafnych decyzji. Uniwersytet Âlàski posiada wyjàtkowo atrakcyjne propozycje, których przyk∏adem sà nowoczesne metody kszta∏cenia, nowe kierunki, szczególnie w dziedzinie fizyki a tak˝e mo˝liwoÊç studiowania w najbardziej renomowanych uczelniach w Europie, w ramach wymiany mi´dzynarodowej studentów, uczestniczàcych w programach: Sokrates, Erasmus, Leonardo da Vinci.

Podczas Âlàskiego Salonu Maturzystów odby∏y si´ tak˝e spotkania poÊwi´cone wynikom matury 2007 i wnioskom z nich p∏ynàcych oraz maturze 2008 z j´zyka polskiego i j´zyków obcych. Program ten przygotowa∏a Okr´gowa Komisja Egzaminacyjna w Jaworznie. LicealiÊci mieli tak˝e okazj´ zapoznaç si´ z zasadami przysz∏orocznych egzaminów maturalnych oraz wymogami, jakie stawia uczelnia przed kandydatami.

Zadaniem Salonu by∏o równie˝ promowanie Êlàskich uczelni, które mogà poszczyciç si´ kontaktami mi´dzynarodowymi i wysokim poziomem kszta∏cenia w niczym nieust´pujàcym renomowanym uczelniom zagranicznym.

Ogólnopolski patronat honorowy nad kampanià informacyjnà sprawujà: prof. Ryszard Legutko, Minister Edukacji Narodowej i prof. Tadeusz Luty – przewodniczàcy Konferencji Rektorów Akademickich Szkó∏ Polskich.

RED. Foto: Agnieszka Sikora

˝àcych si´ ró˝nego rodzaju festiwali nauki, pikników naukowych, wystaw i spotkaƒ z naukà, t∏umnie odwiedzanych przez bardzo zró˝nicowanych odbiorców. Ka˝da oferta umo˝liwiajàca zetkni´cie si´ z wiedzà i prze˝ycie przygody intelektualnej na miar´ w∏asnych potrzeb, spotyka si´ z olbrzymim popytem spo∏ecznym.

Jednà z form i przyk∏adem takiego kontaktu sà wyk∏ady „OsobliwoÊci Âwiata Fizyki” organizowane przez Pracowni´ Dydaktyki Fizyki Uniwersytetu Âlàskiego ju˝ po raz 23(!). Dopracowana forma, znakomity, doÊwiadczony zespó∏ pracowników Instytutu Fizyki, ciekawa oferta tematyczna, atrakcyjnie przygotowane i przedstawiane eksperymenty sprawiajà, ˝e zainteresowanie wyk∏adami jest olbrzymie.

Jak zwykle we wrzeÊniu, w przeciwieƒstwie do sennej atmosfery w innych wydzia∏ach, szykujàcych si´ dopiero do rozpocz´cia roku akademickiego, Instytut Fizyki t´tni∏ ˝yciem. Codziennie oko∏o 1000 uczniów szkó∏ wszystkich szczebli, ale tak˝e ich rodziców i dziadków bra∏o udzia∏ w wyk∏adach i oglàda∏o prezentowane eksperymenty. Warto by∏o przybyç po to nie tylko z Katowic czy Gliwic, ale tak˝e z ¸odzi, Krakowa, Opola, Bielska-Bia∏ej, Cz´stochowy oraz z tysiàca ma∏ych miasteczek i wsi. OczywiÊcie, o ile wczeÊniej uda∏o si´ zarezerwowaç miejsca, co wcale nie by∏o ∏atwe. Kto nie zdà˝y∏ tego zrobiç na poczàtku wrzeÊnia musia∏ obejÊç si´ smakiem.

Tak du˝a popularnoÊç i liczna frekwencja sprawiajà, ˝e „OsobliwoÊci Âwiata Fizyki” sà powa˝nym wyzwaniem organizacyjnym – w ciàgu miesiàca wyg∏aszanych jest ponad 700 wyk∏adów!

Wst´pna faza przygotowaƒ do pokazów, projektowanie i uruchamianie nowych eksperymentów, budowanie nowych przyrzàdów i uk∏adanie scenariusza wyk∏adów wymaga od prowadzàcych du˝ej pomys∏owoÊci i wiedzy. Druga faza – prowadzenie codziennie przez miesiàc tych samych wyk∏adów – jest ci´˝kà pracà, której nie ka˝dy mo˝e sprostaç. Trzeba umieç nawiàzywaç kontakt z widownià i bawiç si´ eksperymentami wspólnie z m∏odzie˝à. To po prostu trzeba lubiç.

Co pozostaje po wyk∏adach? Przede wszystkim pewna zmiana w ÊwiadomoÊci kilkunastu tysi´cy m∏odych ludzi, dla których udzia∏ w nich by∏ wydarzeniem, o którym d∏ugo jeszcze dyskutuje si´ w szkole i w domu. Wszyscy oni nieco inaczej zaczynajà patrzeç na nauk´.

Nie jawi si´ ju˝ ona jako dziedzina sucha, hermetyczna i dost´pna jedynie dla wybraƒców. Nabiera nieco powabu... nieodpartej magii.

JERZY JAROSZ

Âlàski Salon Maturzystów odby∏ si´ 20 wrzeÊnia w budynku Wydzia∏u Prawa i Administracji UÂ

23

Informacje

17. letnia szko∏a j´zyka, literatury i kultury polskiej w Cieszynie

O unikalnym charakNie tylko terze kursu Êwiadczy ch´ç powrotu jego uczestników w latach nast´pnych. Zdarzajà si´ weterani. Do najwytrwalszych studentów nale˝à: Björn Svindseth, który goÊci∏ w Cieszynie po raz ósmy i John Abramovich, który przyby∏ tu ju˝ dziesiàty raz!

sprawdzian z polskiego

U

24

roczyste rozpocz´cie kursu uÊwietni∏ wyk∏ad inauguracyjny prof. Ma∏gorzaty Kity pt. „...to mi∏osne Êwiergotanie. Tekstotwórcza moc mi∏oÊci”.

Letnia szko∏a to zarówno intensywne zaj´cia j´zykowe od Êniadania do obiadu, jak i popo∏udniowe seminaria dotykajàce zagadnieƒ lingwistycznych, literackich, historycznych, kulturowych, gospodarczo-politycznych i innych.

Program wieczorny oznacza szereg imprez kulturalnych, zaczynajàc od spotkaƒ z ciekawymi ludêmi (m.in. z dr Janem Olbrychtem, pos∏em do Parlamentu Europejskiego), poprzez koncerty muzyki powa˝nej (festiwal „Viva il canto”, arie i pieÊni w wykonaniu tenora Jaros∏awa Wewióry, któremu akompaniowa∏a Katarzyna Rzeszutek), koncerty muzyki wspó∏czesnej (niezapomniany wyst´p wieloletniego przyjaciela szko∏y – Ireneusza Dudka), a na wyst´pach folkowego zespo∏u „Karlik” i kabaretu „D∏ugi” koƒczàc. Warto wspomnieç o wieczorze poetyckim, który w tym roku poÊwi´cony by∏ twórczoÊci Rafa∏a Wojaczka. Jego poezji dedykowany by∏ równie˝ „Turniej T∏umaczy”, w ramach którego uczestnicy kursu przek∏adajà na w∏asny j´zyk jeden utwór (w tym roku: „Dotknàç”). Studentów czeka∏a tak˝e moc atrakcji w czasie weekendowych wycieczek (Wis∏a, Szczyrk, Ustroƒ, skansen w Chorzowie, Browary Tyskie, Muzeum Wn´trz Pa∏acowych w Pszczynie, Paƒstwowe Muzeum Auchwitz-Birkenau, Kraków).

Najwi´ksze imprezy letniej szko∏y, które odby∏y si´ 15 sierpnia, to dyktando dla obcokrajowców „Sprawdzian z polskiego” oraz „Wieczór Narodów”,

Dyrektor SJiKP prof. Jolanta Tambor w otoczeniu studentów i wyk∏adowców letniej szko∏y na którym przedstawiciele wszystkich krajów majà okazj´ zaprezentowaç swojà kultur´ i tradycj´. „Sprawdzian z polskiego” w tym roku odby∏ si´ ju˝ po raz dziesiàty. GoÊciliÊmy wyjàtkowo licznà grup´ cudzoziemców z zaprzyjaênionych szkó∏ j´zyka polskiego z Warszawy – z Instytutu J´zyka i Kultury Polskiej dla Cudzoziemców „Polonicum” Uniwersytetu Warszawskiego oraz z Fundacji Nauki J´zyków Obcych Linguae Mundi. W j´zykowych zmaganiach wzi´li tak˝e udzia∏ nauczyciele j´zyka polskiego z zagranicy (ok. 50 osób), któ-

rzy uczestniczyli w otwartych dzieƒ wczeÊniej warsztatach polonistycznych.

W jury zasiedli tak˝e honorowo: Marina Bandura z Kaliningradu (Rosja), która rok temu zdoby∏a tytu∏ Cudzoziemskiego Mistrza J´zyka Polskiego i Helena Kazancewa (Bia∏oruÊ) – Cudzoziemski Mistrz J´zyka Polskiego z 2000 roku, wyk∏adowca na Bia∏oruskim Uniwersytecie Paƒstwowym. W tym roku do zmagaƒ j´zykowych stan´∏y jej studentki czwartego roku filologii polskiej z j´zykiem polskim jako prowadzàcym. Ostatecznie najlepiej znajàcym meandry pol-

Foto: Archiwum SJiKP

skiej ortografii i interpunkcji, zdobywcà tytu∏u Cudzoziemskiego Mistrza J´zyka Polskiego 2007 zosta∏ Oleg Erszow z Rosji.

Tu˝ po „zmaganiach z g˝eg˝ó∏kà” mieszkaƒcy mogli zobaczyç barwny korowód uczestników, którzy zapre-

zentowali 34 paƒstwa na cieszyƒskim Rynku podczas „Wieczoru Narodów”.

PublicznoÊç zosta∏a powitana chlebem i solà przez studentów z Ukrainy.

Wszystkich do wspólnego Êpiewu porwali studenci Rosji i W∏och. Najwi´kszym zainteresowaniem cieszy∏a si´

Informacje

Mi´dzynarodowy polonez z figurami na cieszyƒskim rynku

prezentacja studenta, który przyjecha∏ do Cieszyna a˝ z Nigerii i naucza∏ zgromadzonych liczyç w j´zyku yoruba (do dziesi´ciu). Niemcy odpytywali cieszynian z wiedzy na temat geografii, Irlandczycy uczyli swoich ludowych taƒców. Owacje na stojàco otrzyma∏a grupa z Japonii, wyst´pujàca w kimonach oraz Rosjan, którzy swoje stroje wykonali z papieru. Niektórzy postanowili podbiç serca cieszynian narodowymi potrawami: W∏osi przygotowali pizz´, Macedoƒczycy tavãe-gravãe, W´grzy specjalnà zup´ z ziemniaków i papryki, Brytyjczycy herbat´ z mlekiem. Mo˝na te˝ by∏o skosztowaç przeró˝nych alkoholi: tokaju z W´gier, czarnego balsamu z ¸otwy. Jako reprezentant Polski wystàpi∏ Studencki Zespó∏ PieÊni i Taƒca „Katowice”, dzi´ki któremu nauczyliÊmy si´ taƒczyç poloneza i trojaka.

Letnia szko∏a j´zyka literatury i kultury polskiej trwa∏a do 28 sierpnia. Dodatkowo zorganizowane by∏y równie˝ warsztaty polonistyczne (14-28 sierpnia), skierowane do nauczycieli j´zyka polskiego jako obcego z zagranicy. Cztery tygodnie sp´dzone w Cieszynie to czas wyt´˝onej pracy nad poznawaniem i szlifowaniem polszczyzny, ale równie˝ - wspania∏ej zabawy i wielu mi´dzynarodowych d∏ugotrwa∏ych znajomoÊci.

KATARZYNA BYTOMSKA

„WiadomoÊci Letniej Szko∏y” Uczestnicy letniej szko∏y j´zyka, literatury i kultury polskiej redagujà i wydajà w∏asnà gazet´, tygodnik „WiadomoÊci Letniej Szko∏y”. Publikujà tam reporta˝e z ˝ycia szko∏y, wycieczek, wywiady z goÊçmi i...sobà nawzajem, w∏asne wiersze, teksty poradnikowe, zas∏ugujàce na szczególnà uwag´ zadania domowe. W tym roku postanowili przeprowadziç rozmow´ z dziennikarzem, który od lat obs∏uguje szkolne imprezy – Wojtkiem Trzcionkà, wieloletnim reporterem „Dziennika Zachodniego”, teraz szefem cieszyƒskiej gazety internetowej (www.gazetacodzienna.pl), fotografem, podró˝nikiem, wspó∏w∏aÊcicielem klubokawiarni Presso, w której designerskim wn´trzu odpowiada∏ na pytania Songxue Gao z Chin, Olgi Genchevej z Bu∏garii, Ivana Golušina z Serbii, Dorji Habazin z Chorwacji, Eriki Kawai z Japonii, Olgi Merzlakovej z Rosji i Katalin Tóth z W´gier.

Poni˝ej prezentujemy fragmenty wywiadu.

- Czy mo˝na co roku napisaç coÊ interesujàcego o letniej szkole j´zyka, kultury i literatury polskiej?

- Dziennikarze co roku zadajà te same pytania. Popada si´ w rutyn´. Z drugiej strony co roku przyje˝d˝ajà nowe osoby, wi´c pytamy znów dlaczego przyjechali. To naprawd´ trudna sprawa, poniewa˝ nie da si´ wymyÊliç czegoÊ ekstra, chyba, ˝e dzieje si´ coÊ zupe∏nie nowego. W innym przypadku mo˝na nawet wykorzystaç stary tekst, tym bardziej, ˝e ma∏o kto pami´ta, co si´ rok temu napisa∏o. OczywiÊcie, zdj´cia muszà byç nowe, rozmowy z ludêmi muszà byç nowe, ale niektóre elementy mo˝na powtórzyç, na przyk∏ad: „Zazwyczaj ludzie jadà nad morze, ˝eby wypoczywaç, a wy przyje˝d˝acie w góry, ˝eby si´ uczyç”. Ale to jest wdzi´czny temat, zawsze mo˝na poznaç nowych ludzi. Ja w ka˝dym razie bardzo dobrze wspominam letnià szko∏´.

- Dlaczego wszyscy dziennikarze zawsze pytajà, dlaczego uczymy si´ polskiego?

- Szczerze? Przez wiele lat Polska by∏a ma∏o popularnym krajem dla obcokrajowców, póêniej od lat 90. bardzo powoli to si´ zacz´∏o zmieniaç, ludzie zacz´li uczyç si´ j´zyka polskiego, ale zawsze nas interesuje - dlaczego? Dla nas ten j´zyk to codziennoÊç i zawsze nas to zastanawia, do czego ten czy ów chce go wykorzystywaç.

Okazuje si´, ˝e - wbrew naszemu przekonaniu - coraz wi´cej ludzi chce si´ uczyç j´zyka polskiego, bo przydaje si´ w biznesie, czy po prostu podoba si´ j´zyk i kultura, co dla nas mo˝e byç troch´ dziwne, bo to jest przecie˝ z naszego punktu widzenia takie zwyk∏e.

Wszyscy si´ uczà angielskiego, niemieckiego, francuskiego, wi´c po co im jeszcze polski?

- A co zwykle studenci odpowiadajà na to pytanie?

- Ludzie z Egiptu mówià, ˝e j´zyk polski jest im potrzebny w pracy do oprowadzania turystów, bo bardzo du˝o Polaków jeêdzi do Egiptu, bo Egipt jest dla nas w miar´ tanim krajem i jest tam non stop ciep∏o. Austriacy i Niemcy odpowiadajà, ˝e chcà si´ uczyç, bo podoba si´ im kultura albo te˝ potrzebujà w biznesie polskiego jako drugiego albo najcz´Êciej trzeciego j´zyka. Coraz wi´cej firm z Zachodu przenosi si´ na Wschód, tzn. do Polski, na Ukrain´, do Rosji, wi´c muszà byç ludzie, którzy znajà nie tylko niemiecki, angielski, francuski, ale równie˝ ten j´zyk kraju, w którym majà fili´. Japoƒczycy studiujà j´zyk polski, bo podoba si´ im polska kultura, bo uwielbiajà Szopena. Osoby ze Wschodu uczà si´ polskiego, bo majà polskie korzenie. W którymÊ pokoleniu mieli Polaka w rodzinie, dzisiaj nikt nie mówi po polsku, ale oni by si´ chcieli nauczyç j´zyka przodków.

Albo po prostu: to dziwny j´zyk i komuÊ si´ podoba.

25

Informacje

Prof. Bo˝ena Tokarz i prof. Emil Tokarz laureatami presti˝owej nagrody im. Toneta Pretnara

Ambasadorzy s∏oweƒskiej kultury wydarzeniem trwajàcej od 7 do 9 czerwca wielkiej imprezy kulturalnej tzw. Spotkaƒ Literatów w willi Herbersteina, na które zjechali si´ s∏oweƒscy twórcy oraz t∏umacze i znawcy literatur s∏owiaƒskich z ca∏ego Êwiata. MyÊlà przewodnià tegorocznych Spotkaƒ sta∏o si´ Baudelaire’owskie zawo∏anie: „Odurzajcie si´! Winem, poezjà, moralnoÊcià, czym tylko chcecie”.

S

26

woistym kluczem do uÊwiadomienia sobie istoty i rangi tej nagrody jest postaç profesora Toneta Pretnara, którego kulturalno-naukowa dzia∏alnoÊç sta∏a si´ inspiracjà dla badaczy wielkiego formatu, niestrudzenie propagujàcych s∏owiaƒskie kultury w Êwiecie.

Pretnar – prawdziwy cz∏owiek renesansu – to osobowoÊç twórcza i wyjàtkowa: teoretyk literatury, poeta, lektor j´zyka s∏oweƒskiego, Êwietny t∏umacz literatury polskiej (i innych literatur s∏owiaƒskich), komparatysta, szerszemu kr´gowi polskich odbiorców znany jest g∏ównie jako wspó∏autor jedynego do tej pory s∏ownika s∏oweƒsko-polskiego oraz podr´cznika do nauki j´zyka s∏oweƒskiego dla Polaków, napisanego zresztà wspólnie z prof. Emilem Tokarzem. Presti˝owà nagrod´ jego imienia przyznaje si´ w S∏owenii od roku 2004 tym, którzy z prawdziwà pasjà i oddaniem promujà kultur´ tego ma∏ego narodu na arenie mi´dzynarodowej. Do tej

Foto: Jože Miklavc

W r´czenie nagrody by∏o najwa˝niejszym

Prof. Bo˝ena Tokarz i prof. Emil Tokarz pory w znakomitym gronie ambasadorów literacko-j´zykowej to˝samoÊci S∏oweƒców znalaz∏y si´ takie osobistoÊci, jak: Ludvig Hartinger z Austrii (2004), František Benhart z Czech (2005) i Gančo Savov z Bu∏garii (2006).

W tym roku, specjalna komisja z∏o˝ona z wybitnych przedstawicieli s∏oweƒskiego Êrodowiska literackiego, na czele której stanà∏ przewodniczy Zwiàzku Pisarzy S∏oweƒskich Vlado Žabot, jednog∏oÊnie zdecydowa∏a si´ uhonorowaç Pretnarowskim laurem profesorów naszego uniwersytetu - Bo˝en´ Pikal´-Tokarz i Emila Tokarza, nadajàc im zaszczytny tytu∏ „ambasadorów s∏oweƒskiej kultury (literatury i j´zyka) w Polsce”. „Profesorstwo i ma∏˝eƒstwo Tokarz – napisali S∏oweƒcy w oficjalnym uzasadnieniu swojego jednog∏oÊnego wyboru – to najznakomitsi ambasadorowie s∏oweƒ-

skiej literatury, kultury i j´zyka nie tylko w Polsce, lecz prawdopodobnie równie˝ w Europie i na Êwiecie. Ona jest historykiem literatury, on j´zykoznawcà – dzi´ki czemu znakomicie si´ uzupe∏niajà (...)

Drzwi ich sosnowieckiego domu sà zawsze otwarte dla tych, których interesuje s∏oweƒska literatura i pragnà jà rozumieç, czytaç, przek∏adaç, interpretowaç czy po prostu o niej dyskutowaç”.

Nagrod´ ufundowa∏o Ministerstwo Kultury Republiki S∏owenii oraz w∏adze miasta Velenje, a wr´czenie jej by∏o najwa˝niejszym wydarzeniem trwajàcej od 7 do 9 czerwca wielkiej corocznej imprezy kulturalnej (organizowanej w mieÊcie Velenje) tzw. Spotkaƒ Literatów w willi Herbersteina, na które zje˝d˝ajà si´ s∏oweƒscy twórcy oraz t∏umacze i znawcy literatur s∏owiaƒskich z ca∏ego Êwiata. Co ciekawe, myÊlà przewodnià tegorocznych

XV Ogólnopolskie Spotkania Redaktorów Gazet Akademickich

Na wielokulturowym szlaku

T

egoroczne – pi´tnaste - spotkanie redaktorów gazet akademickich odbywa∏o si´ od 5 do 8 wrzeÊnia w Bia∏ymstoku, SupraÊlu i Krynkach. Organizatorem zjazdu by∏a redakcja „Medyka Bia∏ostockiego” wraz z macierzystà uczelnià - Akademià Medycznà w Bia∏ymstoku. Uniwersytet Âlàski w Katowicach reprezentowa∏y: redaktor naczelna „Gazety Uniwersyteckiej U” mgr Iwona Kolasiƒska i dr Agnieszka Sikora.

W ramach Spotkaƒ odby∏y si´ warsztaty dziennikarskie z udzia∏em znanych publicystów prasowych i telewizyjnych: Zbigniewa Nikitorowicza, Janusza Niczyporowicza oraz Jana Oniszczuka. Warsztaty j´zykoznawcze poprowadzi∏ dr Tomasz Korpysz (norwidolog i j´zykoznawca od 10 lat uczàcy poprawnoÊci j´zykowej na Uniwersytecie Kardyna∏a Stefana Wyszyƒskiego w Warszawie oraz na Uniwersytecie Warszawskim). Wyk∏ad inauguracyjny „Czy wszystko zale˝y od genów?” wyg∏osi∏ prof. dr hab. n. med.

Mieczys∏aw Chorà˝y z Centrum Onkologii w Gliwicach, doktor honoris causa AMB i Âlàskiej Akademii Medycz-

Informacje

Spotkaƒ sta∏o si´ Baudelaire’owskie zawo∏anie: „Odurzajcie si´! Winem, poezjà, moralnoÊcià, czym tylko chcecie”, has∏o, które wbrew pozorom swojego prowokacyjnego „wyluzowania”, w pewnym sensie w∏aÊciwie oddaje równie˝ istot´ zaanga˝owania naszych nagrodzonych – to prawdziwa pasja, swoiste „odurzenie s∏oweƒszczyznà”, które nieustannie towarzyszy ˝yciu i pracy naukowo-dydaktycznej profesorstwa Tokarzów. Prof. Emil Tokarz, j´zykoznawca (znawca j´zyków po∏udniowo-s∏owiaƒskich) za∏o˝y∏ w latach 90. na Uniwersytecie Âlàskim pierwszà s∏owenistyk´ w Polsce, a jeszcze wczeÊniej pierwszy lektorat j´zyka s∏oweƒskiego na Uniwersytecie w Toruniu. Prof. Bo˝ena Pikala-Tokarz jako przek∏adoznawca, nieoceniona badaczka literatury s∏oweƒskiej i polskiej, genialny pedagog nieustannie oczarowuje swoimi naukowymi fascynacjami kolejne pokolenia studentów. „M∏odych ludzi nie jest trudno zachwyciç j´zykiem s∏oweƒskim” - powiedzia∏ we wspólnym wywiadzie dla najpopularniejszej s∏oweƒskiej gazety codziennej prof. E. Tokarz - „historia S∏owenii, jej prawdziwie europejskie osiàgni´cia cywilizacyjno-kulturowe, sà dla nas, ludzi z pó∏nocny, niewyczerpanym êród∏em kulturowej fascynacji” (t∏umaczenie, A.M.) Obecnie na Uniwersytecie Âlàskim s∏owenistyk´ studiuje ok. 90. studentów, tyle˝ samo na Akademii TechnicznoHumanistycznej w Bielsku-Bia∏ej, gdzie prof. E. Tokarz pe∏ni funkcj´ Prorektora do Spraw Nauki i Spraw Ogólnych. Mi´dzy innymi w∏aÊnie dzi´ki dzia∏alnoÊci takich entuzjastów jak Profesorstwo, polsko-s∏oweƒskie kontakty mi´dzykulturowe stajà si´ coraz intensywniejsze, roÊnie równie˝ zainteresowanie S∏owenià, którà jeszcze do niedawna okreÊlano znamiennà Jančarowskà formu∏à terra incognita.

Ciàgle jednak na naszym rynku wydawniczym brakuje przek∏adów literatury s∏oweƒskiej, a polscy czytelnicy nie majà poj´cia o tym, jak wiele dzia∏o si´ i dzieje chocia˝by na wspó∏czesnej s∏oweƒskiej scenie literackiej. „Mamy coraz wi´cej dobrze przygotowanych, utalentowanych potencjalnych t∏umaczy literatury s∏oweƒskiej” – diagnozuje sytuacj´ w dalszej cz´Êci wspomnianego wywiadu prof. Bo˝ena Tokarz – problemem sà jedynie pieniàdze potrzebne na wydanie ksià˝ek. Wydawcy niech´tnie inwestujà w literatur´, której po prostu nie znajà”. Niestety.

Podzi´kowania naszym Êlàskim „ambasadorom kultury s∏oweƒskiej” z∏o˝y∏y równie˝ w∏adze sto∏ecznego Uniwersytetu w Ljubljanie, które wystosowa∏y list gratulacyjny z wyrazami uznania dla ich nieocenionej, d∏ugoletniej dzia∏alnoÊci kulturalnej. Do∏àczamy si´ do gratulacji.

ANNA MUSZY¡SKA

nej. Na temat medykalizacji j´zyka mówi∏ natomiast prof. dr hab. Andrzej Czernikiewicz (kierownik Kliniki Psychiatrii AM w Bia∏ymstoku i profesor Zak∏adu Logopedii i J´zykoznawstwa Stosowanego UMCS w Lublinie).

Organizatorzy przygotowali ponadto bogaty program turystyczny, którego zadaniem by∏a przede wszystkim promocja regionu. W tym celu redaktorzy gazet akademickich spotykali si´ z w∏adzami odwiedzanych gmin i powiatów oraz NadleÊnictwa Krynki.

Mogli poznaç najdalsze rubie˝e województwa podlaskiego, dzikie zakàtki Puszczy Knyszyƒskiej oraz zagubione w niej wioski i osady. Wa˝nym elementem imprezy by∏o pokazanie goÊciom wielokulturowoÊci Podlasia, w którà wpisane sà m.in. dzieje polskich Tatarów. Dziennikarze mieli okazj´ przejÊç szlakiem nie tylko koÊcio∏ów katolickich, ale równie˝ cerkwi i meczetów.

Organizatorom XV Ogólnopolskich Spotkaƒ Redaktorów Gazet Akademickich redakcja „Gazety Uniwersyteckiej U” gratuluje profesjonalnie przygotowanej impezy i niezwykle owocnych warsztatów.

AGNIESZKA SIKORA

Redaktorzy najwa˝niejszych gazet akademickich w Polsce

Foto: Agnieszka Sikora

27

Felietony

∏aÊnie mija 40. paêdziernik od za∏o˝enia Uniwersytetu Âlàskiego, ale jeszcze nie pora Êpiewaç,,czterdzieÊci lat min´∏o”, bo mamy tu sytuacj´ podobnà do tej, z jakà mieliÊmy do czynienia na poczàtku wieku, który wed∏ug jednych zaczà∏ si´ 1 stycznia 2000 r., a wed∏ug drugich, którzy wiedzieli jak jest naprawd´, 1 stycznia 2001 r. W ka˝dym razie za rok znowu okazja do Êwi´towania okràg∏ego jubileuszu i to cieszy. Cieszy, bo wyroÊliÊmy wszak z drzewa wiadomoÊci z∏ego i dobrego, czyli Uniwersytetu Jagielloƒskiego, a tradycja Êwi´towania z ka˝dej nadarzajàcej si´ okazji nierozerwalnie zwiàzana jest z Krakowem.

Skoro mówimy o jubileuszach, to nie mog´ powstrzymaç si´ od zacytowania starej anegdoty, w której oracj´ ku czci wyg∏asza∏ pewien krasomówca, a brzmia∏a ona mniej wi´cej tak:,,Mówià, ˝e wybitnych malarzy muza po urodzeniu ca∏uje w oczy, wybitnych muzyków – w uszy, wybitnych Êpiewaków – w usta. W có˝ Ciebie poca∏owa∏a Muza, o Dostojny i Czcigodny Jubilacie, który od dziesi´cioleci zasiadasz w tak rozlicznych gremiach?”. ubileusz jubileuszem, ale ˝eby go obchodziç, to trzeba doƒ dotrwaç. A tymczasem zewszàd dochodzà g∏osy, ˝e ni˝ demograficzny trzyma si´ mocno i nie chce ust´powaç. W dodatku pojawia si´ ni˝ intelektualny ewentualnych kandydatów na studia, w zwiàzku z czym perspektywy istnienia uczelni jako spo∏ecznoÊci uczonych i nauczanych zaczynajà byç zagro˝one. Pewnym rozwiàzaniem problemu mo˝e byç obni˝enie (klin klinem, ni˝ ni˝em) poziomu nauczania, ale przyzwyczajeni jesteÊmy do ˝eglowania po oceanie wiedzy, a nie do pe∏zania po dnie. Nie jest to tylko nasz k∏opot, podobny majà i inne uczelnie, a mi∏oÊciwie panujàce nam w∏adze ministerialne te˝ zdajà sobie z niego spraw´.

W∏adze swoimi oÊwieconymi decyzjami pomagajà nam w zmianie przyzwyczajeƒ, bowiem kolejne standardy i pomys∏y na ich realizacj´ sà raczej denne. Inne uczelnie wpad∏y na pomys∏ pobudzenia

W

J

Z ˝ycia no˝ycor´kich iewàtpliwy autorytet w kwestiach obalania systemów politycznych – Joanna Szczepkowska, prawdopodobnie sprowokowana przez „Gazet´ Wyborczà” [5.09.07.] do zamkni´cia rozdzia∏u zwanego umownie IV RP, zachowuje wstrzemi´êliwoÊç: Klimat polityczny stworzony przez Kaczyƒskich prowadzi do zastraszania i donosów, wyzwalajàc te cechy, które wyzwala∏y systemy totalitarne, ale nie mo˝na zapominaç, ˝e na razie to tylko sygna∏y... Uspokojony wyrozumia∏oÊcià Szczepkowskiej, pochowa∏em butelki z benzynà na innà okazj´ i zaczà∏em rozkoszowaç si´ wolnoÊcià s∏owa, która to wolnoÊç – wed∏ug artystki – jest gwarantem bezpieczeƒstwa kraju. ie rozkoszowa∏em si´ za d∏ugo (ot, ledwo posmakowa∏em), jako ˝e wolnoÊç s∏owa nale˝y u nas do towarów ∏atwo psujàcych si´, zw∏aszcza w zbyt wysokiej temperaturze (politycznej). Po tak „pora˝ajàcym” zarzucie, nale˝y czym pr´dzej wyciàgnàç „gwóêdê” i ugodziç nim w malkontenckà s∏abizn´. Gwoêdzia wprawdzie nie mam, ale przytocz´ histori´ z czasów, kiedy to jeszcze (jakby napisa∏ Jerzy Waldorff) Pan Bóg nie mia∏ brody. Prowadzi∏em wówczas spotkanie z m∏odym wielce obiecujàcym aktorem Jerzym Stuhrem. Mimo, i˝ Stuhr by∏ ju˝ po „Dziadach” Swinarskiego, „Wodzireju” i „Amatorze”, to publicznoÊç z maniackim uporem kojarzy∏a go g∏ównie ze „Spotkaniami z balladà”. Ulegajàc presji, Stuhr opowiedzia∏ histori´ zwiàzanà w∏aÊnie z kabaretowym epizodem swego artystycznego ˝ycia. W latach 70. otrzyma∏ on od TV propozycj´ napisania konferansjerki do jednego z festiwalowych opolskich koncertów. Propozycja ta zosta∏a poparta zaliczkà, która nawet

N N

28

W poszukiwaniu przysz∏ych jubilatów osadów dennych do p∏ywania. Czytam oto w doniesieniach prasowych, ˝e coraz powszechniejsze staje si´ si´ganie tam, gdzie dotàd wzrok akademicki rzadko si´ga∏. Oto niektóre politechniki postanowi∏y dofinansowywaç korepetycje z matematyki dla uczniów wybranych szkó∏ Êrednich. Ciekawe swojà drogà, jak te wydatki zapiszà w swoich planach rzeczowo-finansowych, ale to ju˝ zupe∏nie inna historia. Chodzi przede wszystkim o nauczanie matematyki, bo ten staro˝ytny przedmiot mimo post´pu wiedzy wcià˝ okazuje si´ niezb´dny dla przysz∏ych in˝ynierów. Tymczasem wiedza w zakresie geometrii, analizy i algebry prezentowana przez maturzystów niewiele wykracza poza tabliczk´ mno˝enia, wi´c dokszta∏canie jest nieodzowne, jeÊli chce si´ uniknàç pracy zwiàzanej ze skreÊlaniem po∏owy roku po pierwszym semestrze. Idàc dalej tym tropem, zapewne wkrótce ∏owcy studenckich g∏ów pojawià si´ w podstawówkach i przedszkolach, a potem b´dà molestowaç po∏o˝nice, by zechcia∏y podpisaç kontrakt z uczelnià, która do metryki urodzenia do∏àczy swój indeks. Oczyma wyobraêni widz´ profesorów z grzechotkami, radoÊnie szczebiocàcych do przysz∏ych ˝aków.,,˚∏obek uniwersytecki” – oto recepta na przysz∏e jubileusze.

A zanim do tego dojdziemy, to mo˝e by spróbowaç powo∏aç liceum i gimnazjum przy Uniwersytecie Âlàskim?

STEFAN OÂLIZ¸O

jego – zaprawionego bàdê co bàdê w bojach o tantiemy – rzuci∏a na kolana, wywo∏ujàc istne tsunami twórczej weny, wspomagane gejzerami dowcipu. Kiedy wezwany przed oblicze telewizyjnych decydentów Stuhr pojecha∏ ze scenariuszem do Warszawy, targa∏y nim niema∏e wàtpliwoÊci. Niepotrzebnie. Czytajàc Stuhrowe teksty, panowie dostali ataków histerycznego Êmiechu. Poklepywali si´ po udach, pokrzykiwali: - Ale dowali∏! Ale jaja! Aktor pokraÊnia∏ z satysfakcji niczym dywan na festiwalu w Cannes, gdy nagle us∏ysza∏: - No, dobrze panie Jurku, ale co pan ma dla nas? – Jak to? Przecie˝ to w∏aÊnie jest ten scenariusz. – Nie, nie, nie! To jest w porzàdku, ale na anten´ nic takiego w ogóle nie ma szansy wejÊç. Prosz´ przygotowaç coÊ, co b´dziemy mogli puÊciç. Za∏amany Stuhr napisa∏ konferansjerk´ raz jeszcze, co i tak nie mia∏o wi´kszego znaczenia, bo po cenzorskiej masakrze pozosta∏a tylko piosenka „Âpiewaç ka˝dy mo˝e” – prorocze memento dla polskiej estrady. elewizyjnych decydentów – o których mowa by∏a wy˝ej – wiatr historii przywia∏ do komercyjnych stacji i oni to (o ironio!) mimowolnie rekompensujàc Stuhrowi swà dawnà politycznà zachowawczoÊç, ratujà co cenniejsze scenariusze i filmy przed wrogoÊcià i oboj´tnoÊcià swoich nast´pców na Woronicza. arolina Pasternak [„Przekrój” 16.08.07.] przytacza w swym artykule kilkanaÊcie tytu∏ów filmów artystów tej miary, co w∏aÊnie Jerzy Stuhr, Agnieszka Holland, Maria Zmarz-Koczanowicz, W∏adys∏aw Pasikowski, Micha∏ Rosa, którzy to twórcy zmuszeni sà odtwarzaç korytarzowe sceny z „Cz∏owieka z marmuru” biegajàc za gorliwymi tropicielami politycznej niepoprawnoÊci. Có˝, tradycja ulicy Woronicza zobowiàzuje. Podobnie jak dekalog, którego przestrzegania wymaga tam ka˝da nowa ekipa rzàdzàca, a który zaczyna si´ od s∏ów: Nie b´dziesz mia∏ w∏adzy cudzej przede mnà.

JERZY PARZNIEWSKI

T

K

NowoÊci

Wydawnictwo UNIWERSYTETU ÂLÑSKIEGO

NOWE KSIÑ˚KI Prace naukowe FILOZOFIA. Agnieszka W o s z c z y k : Problem „hen” i „aoristos dyas” w „Enneadach” Plotyna, bibliogr., indeks, summ., Zsfg., 23 z∏ TEOLOGIA. Ekumenizm w duszpasterstwie parafialnym. Red. Józef B u d n i a k , noty o Autorach, rés., 27 z∏ POLITOLOGIA. Mariusz K o l c z y ƒ s k i : Strategie komunikowania politycznego, bibliogr., indeks, schem., summ., Zsfg., 47 z∏ LITERATUROZNAWSTWO. S∏ownik pisarzy Êlàskich. T. 2. Red. Jacek L y s z c z y n a , Dariusz R o t t , bibliogr., indeks, 16 z∏ KOMPARATYSTYKA LITERACKA i KULTUROWA. „Civitas Mentis”.

T. 2. Red. Zgniew K a d ∏ u b e k , Tadeusz S ∏ a w e k , indeks, streszcz., summ., Zsfg., 33 z∏ J¢ZYKOZNAWSTWO. „J´zyk Artystyczny”. T. 13: Interakcyjny wymiar dyskursu artystycznego. Red. Bo˝ena W i t o s z , bibliogr., indeks, tab., summ., rés., 21 z∏ Kategorie semantyczne w tekÊcie. Red. Piotr C z e r w i ƒ s k i , Ewa S t r a Ê , tab., rez., streszcz., summ., 24 z∏ On Foreign Language Acquisition and Effective Learning. Ed. Janusz A r a b s k i , bibliogr., tab., wykr., streszcz., Zsfg., 40 z∏ BIBLIOTEKOZNAWSTWO. Biblioteki polskie za granicà. Przesz∏oÊç i wspó∏czesnoÊç. Red. Maria K a l c z y ƒ s k a , Danuta S i e r a d z k a , 18 z∏ KULTURA, SZTUKA, MUZYKA. Antropologia kultury – Antropologia literatury. Na tropach koligacji. Red. Ewa K o s o w s k a , Anna G o m ó ∏ a , Eugeniusz J a w o r s k i , noty o Autorach, indeks, summ., rez., 52 z∏ PEDAGOGIKA. Danuta R a Ê : O poprawie winowajców w wi´zieniach i zak∏adach dla nieletnich. Wyd. 3., bibliogr., indeks, aneksy, wklejka, fot., summ., Zsfg., 35 z∏ Wojciech Z a j à c : Filozoficzno-ideologiczny kontekst oÊwiaty polskiej w okresie mi´dzywojennym, bibliogr., tab., rys., summ., Zsfg., 28 z∏ NAUKI TECHNICZNE. Kazimierz S t r ó ˝ : Struktura krystalograficznych grup przestrzennych

i algorytmy ich generowania, bibliogr., tab., rys., ilustr., p∏yta CD, summ., rez., 32 z∏ MATEMATYKA. Wojciech D z i k : Unification Types in Logic, bibliogr., indeks, indeks symboli, streszcz., Zsfg., 22 z∏ FIZYKA. Ilona B e d n a r e k : Relativistic Mean Field Models of Neutron Stars, bibliogr., wykr., streszcz., Zsfg., 17 z∏

Podr´czniki i skrypty J¢ZYKOZNAWSTWO. Monika S u ∏ k o w s k a : Czasy i tryby we francuskich zdaniach podrz´dnych. Podr´cznik dla studentów j´zyka francuskiego, bibliogr., testy kontrolne, klucz do çw. i testów, 15 z∏ NAUKI o ZIEMI. Jan T k o c z : Podstawy geografii spo∏eczno-ekonomicznej. Wyk∏ad teoretyczny. Wyd. 2. popr. i uzup., bibliogr., 30 z∏ RADIO, TELEWIZJA, FILM. Marek U h m a : Elementy technologii telewizyjnej, bibliogr., aneks, p∏yta CD, p∏yta DVD, 20 z∏

ZAPOWIEDZI Prace naukowe HISTORIA. Wieki stare i nowe. T. 5. Red. Idzi P a n i c , Maria W. W a n a towicz SOCJOLOGIA. Ewa B u d z y ƒ s k a : ¸ad moralny w zmieniajacym si´ spo∏eczeƒstwie (socjologiczne studium wartoÊci spo∏eczno-moralnych mieszkaƒców Katowic) LITERATUROZNAWSTWO. Wielkie tematy literatury amerykaƒskiej. T. 4: Rodzina. Red. Teresa P y z i k , indeks, ilustr., summ., rés.

Teresa B a n a Ê : Pomi´dzy tragicznoÊcià a groteskà. Studium z literatury i kultury polskiej schy∏ku renesansu i wst´pnej fazy baroku, indeks, nota bibliogr., summ., rés., twarda opr.

DYDAKTYKA. „Z Teorii i Praktyki Dydaktycznej J´zyka Polskiego”. T. 19. Red. Helena S y n o w i e c , rez., summ.

BIBLIOTEKOZNAWSTWO. Aleksandra J a r c z y k : Polskie biblioteki gimnazjalne w województwie Êlàskim w latach 1922–1939 oraz ich rola w kszta∏towaniu kultury czytelniczej m∏odzie˝y, bibliogr., aneks, tab., summ., Zsfg., opr. twarda

KULTURA, SZTUKA, MUZYKA. Tomasz S p a l i ƒ s k i : TwórczoÊç gitarowa Józefa Âwidra. Pog∏´biona analiza aspektu wykonawstwa instrumentalnego, bibliogr., indeks, aneksy, tab., p∏yta CD, summ., Zsfg., opr. twarda PRAWO. Magdalena H a b d a s : Przedsi´biorstwo jako przedmiot stosunków prawnorzeczowych PEDAGOGIKA. Alina S z c z u r e k B o r u t a : Zadania rozwojowe m∏odzie˝y i edukacyjne warunki ich wype∏niania w Êrodowiskach zró˝nicowanych kulturowo i gospodarczo – studium pedagogiczne, bibliogr., tab., rys., mapa, summ., Zsfg., opr. twarda BIOLOGIA. Miros∏aw Nakon i e c z n y : Strukturalne i funkcjonalne przystosowania „Chrysolina pardalina” (Chrysomelidae; Coleoptera) do rozwoju na hiperakumulatorze niklu „Berkheya coddii” (Asteraceae) – studium porównawcze z „Chrysolina herbacea”, bibliogr.

NAUKI o ZIEMI. „Geographia.

Studia et Dissertationes”. T. 29.

Red. Tadeusz S z c z y p e k , bibliogr., tab., fot., rys., summ., rez., 13 z∏ „Kras i Speleologia”. T. 12 (XXI).

Red. Andrzej T y c , Jacek J a n i a , bibliogr., wklejka, tab., rys., fot., streszcz., rés.

Agnieszka C z a j k a : Ârodowisko sedymentacji osadów przykorytkowych rzek uregulowanych na przyk∏adzie Górnej Odry i Górnej Wis∏y

Podr´czniki i skrypty KULTURA, SZTUKA, MUZYKA. Wiedza o kulturze w szkole. Skrypt dla studentów i nauczycieli. Red. Anna G o m ó ∏ a , El˝bieta D u t k a , bibliogr.

PEDAGOGIKA. Kontakty z ludêmi „innymi” jako problem wychowania, opieki i resocjalizacji. Wyd. 2. Red. Bogumi∏a K o s e k - N i t a , Danuta R a Ê Bronislava K a s á č o v á : Edukacja dzieci w wieku przedszkolnym. Wybrane problemy teoretyczne i praktyczne, bibliogr., aneks, tab.

CHEMIA. Gabriela G r y g i e r c z y k , Marzena P o d g ó r n a : Materia∏y pomocnicze do zaj´ç dydaktycznych z podstaw chemii. Wyd. 5., bibliogr., tab., rys.

29

Kronika UÂ

WYRÓ˚NIENIE DLA PRACOWNIKÓW WIiNoM Na XVIII Physical Metallurgy and Materials Science Conference AMT 2007 pracownicy Instytutu Nauki o Materia∏ach: dr Tomasz Goryczka, dr hab.

Józef Lelàtko, prof. zw. dr hab. in˝.

Henryk Morawiec oraz wspó∏pracujàcy z INoM dr Patrik Ochin z Centra d’Etudes de Chemie Metalurgique otrzymali wyró˝nienie za przedstawienie i prezentacj´ wyników badaƒ z zakresu struktury i przemiany marteznytycznej stopów Ni-Mn-Ga. Temat wyró˝nionego artyku∏u: „Microstructure and martensitic transformation in melt-spun Ni-Mn-Ga ribbons”.

KONFERENCJA REKTORÓW UNIWERSYTETÓW POLSKICH Od 28 do 30 czerwca br. JM Rektor Uniwersytetu Âlàskiego prof. zw. dr hab.

Janusz Janeczek bra∏ udzia∏ w posiedzeniu Konferencji Rektorów Uniwersytetów Polskich. Gospodarzem posiedzenia by∏ Uniwersytet Gdaƒski, zaÊ obrady odbywa∏y si´ w Juracie.

30

XVII LETNIA SZKO¸A J¢ZYKA, LITERATURY I KULTURY POLSKIEJ 1 sierpnia odby∏a si´ uroczysta inauguracja XVII letniej szko∏y j´zyka, literatury i kultury polskiej organizowanej rokrocznie przez Szko∏´ J´zyka i Kultury Polskiej Uniwersytetu Âlàskiego.

Blisko 200 cudzoziemców z ok.

30 krajów Êwiata (m.in. Chin, Japonii, Kazachstanu, USA, Kanady, Mo∏dawii, Nigerii, RPA) wzi´∏o udzia∏ w ceremonii, której ukoronowaniem by∏ goÊcinny wyk∏ad Ma∏gorzaty Kity: „... to mi∏osne Êwiergotanie”. W uroczystoÊci uczestniczyli m.in.: Prorektor ds.

Wspó∏pracy i Promocji UÂ prof. dr hab.

Barbara Ko˝usznik oraz przedstawiciele Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wy˝szego. Zgromadzeni w Cieszynie obcokrajowcy przez ca∏y miesiàc poznawali j´zyk polski, polskà literatur´, film, teatr, piosenki, obyczaje i oczywiÊcie kuchni´. Program letniej szko∏y obejmowa∏: kurs j´zyka polskiego, cykl wyk∏adów „Wiedza o Polsce”, program kulturalny, wycieczki i rekreacj´ oraz spotkania z wybitnymi osobistoÊciami Êwiata sztuki i polskiej sceny politycznej. Kadr´ szko∏y stanowili wykwalifikowani lektorzy i wyk∏adowcy o du˝ym doÊwiadczeniu zawodowym, majàcy d∏ugi sta˝ pracy w kraju i poza jego granicami (m.in.: w Bia∏orusi, Chinach, Japonii, Kanadzie, Kazachstanie, ¸otwie, Macedonii, Mo∏dawii, W∏oszech). To cz∏onkowie Stowarzyszenia „Bristol” Polskich i Zagranicznych Nauczycieli Kultury Polskiej i J´zyka Pol-

skiego jako Obcego oraz egzaminatorzy Paƒstwowej Komisji PoÊwiadczania ZnajomoÊci J´zyka Polskiego jako Obcego, jednoczeÊnie autorzy ksià˝ek i programów multimedialnych do nauki j´zyka polskiego jako obcego, ewaluatorzy mi´dzynarodowych programów edukacyjnych.

Wi´cej na str. 24-25 VI MI¢DZYNARODOWA KONFERENCJA TOWARZYSTWA HERMANA MELVILLE’A Konferencja odby∏a si´ w dniach 4-7 sierpnia br. w Szczecinie pod egidà: The Melville Society (z siedzibà w USA), The Joseph Conrad Society (UK, US) oraz Polskiego Towarzystwa Conradowskiego.

Organizatorami instytucjonalnymi byli: Instytut Kultury i Literatury Brytyjskiej i Amerykaƒskiej Uniwersytetu Âlàskiego w Katowicach i Centre College, Danville, Kentucky z USA, natomiast gospodarzem - gmina Szczecina – organizator fina∏u regat The Tall Ships’ Races 2007 w Szczecinie. W konferencji uczestniczy∏o wielu naukowców z ca∏ego Êwiata, m.in. z: USA, Japonii, Izraela, Hiszpanii, Kanady, Niemiec, Algierii, Australii, Anglii, Turcji, Holandii, W∏och.

Rok 2007 zosta∏ og∏oszony przez UNESCO Rokiem Conrada, dlatego do∏o˝ono wszelkich staraƒ, aby stworzyç badaczom twórczoÊci Melville’a i Conrada mo˝liwoÊç wykroczenia poza granice wytyczone przez poj´cie studiów nad „kanonem narodowym” i zaanga˝owaniem si´ w powa˝nà humanistycznà debat´ nad kulturowym dziedzictwem obu znakomitych twórców. Rola takiej wymiany myÊli jest tym istotniejsza, ˝e wk∏ad Melville’a i Conrada w kultur´ Êwiatowà rzadko rozpatrywany by∏ w kategoriach wspólnych. Takie niepowtarzalne spotkanie mi´dzynarodowej spo∏ecznoÊci literaturoznawców, których debata dotyczy∏a wspólnej dla obu pisarzy – lub indywidualnie ich charakteryzujàcej – problematyki, z pewnoÊcià przyczyni∏a si´ do nawiàzania i intensyfikacji indywidualnej i instytucjonalnej wspó∏pracy mi´dzy melvillistami i conradystami na ca∏ym Êwiecie. Publikacja tomów pokonferencyjnych – namacalny wynik owego spotkania – jest jednym z wielu po˝àdanych rezultatów wspólnej debaty.

FESTIWAL FOLKLORYSTYCZNY XX Mi´dzynarodowy Studencki Festiwal Folklorystyczny (www.festiwal.us.edu.pl) w tym roku odbywa∏ si´ od 25 sierpnia do 2 wrzeÊnia. Uniwersytet Âlàski goÊci∏ zespo∏y z: Malezji, Rumunii, Hiszpanii, Rosji, Czech, Ukrainy, Litwy.

Wystàpi∏ równie˝ gospodarz Festiwalu Studencki Zespó∏ PieÊni i Taƒca „Katowice” Uniwersytetu Âlàskiego.

Wi´cej na str. 15-17 STUDENT UÂ Z¸OTYM MEDALISTÑ NA UNIWERSJADZIE W BANGKOKU Witold Baƒka, student politologii Wydzia∏u Nauk Spo∏ecznych Uniwersytetu Âlàskiego, reprezentujàcy barwy Polski na Uniwersjadzie w Bangkoku (Tajlandia) w sztafecie 4x400m zdoby∏ z∏oty medal. Polacy wyprzedzili reprezentacje Australii oraz Rosji. Wkrótce 23-letni Witold Baƒka b´dzie reprezentowa∏ Polsk´ na Mistrzostwach Âwiata w Japonii.

UNIWERSYTET ÂLÑSKI W „ALEI NAUKI” 1 wrzeÊnia Uniwersytet wystawi∏ swoje stoisko promocyjne w „Alei Nauki” w GórnoÊlàskim Parku Etnograficznym na terenie Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku w Chorzowie. „Aleja Nauki” to przeglàd ofert Êlàskich szkó∏ wy˝szych i policealnych zorganizowany w ramach Pikniku z TVP3 Katowice, zapoczàtkowa∏ on obchody 50-lecia dzia∏alnoÊci katowickiego oÊrodka TVP. Fotoreporta˝ na str. 32 INAUGURACJA KURSU ADAPTACYJNEGO SZKO¸Y J¢ZYKA I KULTURY POLSKIEJ Uroczysta inauguracja intensywnego kursu adaptacyjnego, prowadzonego przez szko∏´ j´zyka i kultury polskiej dla studentów programu Erasmus, odby∏a si´ 3 wrzeÊnia na Wydziale Filologicznym w Katowicach. UroczystoÊç uÊwietni∏ wyk∏ad „Great Books: Are They Still Necessary?”, który wyg∏osi dziekan Wydzia∏u Filologicznego prof. dr hab. Piotr Wilczek.

Kurs adaptacyjny organizowany jest na zlecenie Narodowej Agencji (Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji) w ramach programu „Uczenie si´ przez ca∏e ˝ycie”.

W kursie wzi´li udzia∏ studenci z niemal ca∏ej Europy, którzy po jego zakoƒczeniu kontynuujà nauk´ w ró˝nych oÊrodkach akademickich w Polsce.

OSOBLIWOÂCI ÂWIATA FIZYKI 2007 Zak∏ad Dydaktyki Fizyki Uniwersytetu Âlàskiego zaprosi∏ na kolejnà edycj´ OsobliwoÊci Âwiata Fizyki. Uroczyste otwarcie tegorocznej z udzia∏em JM Rektora Uniwersytetu Âlàskiego prof. zw. dr. hab.

Janusza Janeczka odby∏o si´ 5 wrzeÊnia.

Wyk∏ady wraz z pokazami mia∏y miejsce w dniach 5-28 wrzeÊnia w salach audytoryjnych Instytutu Fizyki.

Wi´cej na str. 22-23 OPRACOWA¸A ALEKSANDRA J¢DRZEJKO

2007

swoich sal uczniów szkó∏ podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych na pokazy znane pod nazwà „OsobliwoÊci Âwiata Fizyki”. W ramach tegorocznej imprezy znalaz∏y si´ wyk∏ady i demonstracje podzielone tematycznie na trzy grupy: „NanoÊwiat - magia atomów”, „Dr˝àca fizyka” i „Trudno uwierzyç”.

Foto: Agnieszka Sikora

Jstytutu u˝ po raz 23. pracownicy InFizyki UÂ zaprosili do

Foto: Micha∏ Wojak

1 wrzeÊnia br. Uniwersytet Âlàski w Katowicach wystawi∏ swoje stoisko promocyjne w „Alei Nauki” w GórnoÊlàskim Parku Etnograficznym na terenie Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku. „Aleja Nauki” to przeglàd oferty Êlàskich szkó∏ wy˝szych i policealnych zorganizowany w ramach Pikniku z TVP3 Katowice, który zapoczàtkowa∏ obchody 50-lecia dzia∏alnoÊci katowickiego oÊrodka TVP.