2020_01

Boomblad

Bosaanplantingen

Boomblad (Winter 2020), jaargang 18 - nummer 1

Het Boomblad wordt uitgegeven door de West-Vlaamse bosgroepen en verschijnt vier keer per jaar. De Bosgroep Houtland en de Bosgroep IJzer en Leie zijn een initiatief van privébosbeheerders, de Provincie West-Vlaanderen en het Agentschap voor Natuur en Bos.

Redactie/foto’s: Clint Callens, Chris Couwelier, Bo Desmadryl, Jan Goris, Marie-Louise Martens, Sien Van Looveren.

Opmaak: Philip Gesquière, Grafische Dienst

Provincie West-Vlaanderen

Druk: Grafische Dienst Provincie West-Vlaanderen

Papier: Gedrukt op milieuvriendelijk papier

Oplage: 1.800 exemplaren

3 INHOUD & COLOFON VOORWOORD

© Bram Conings

04 07

14

Beste lezers,

Bossen zijn niet meer uit de actualiteit te krijgen. Een ramp op wereldschaal waren de bosbranden in Australië. Laten we ook niet vergeten dat er afgelopen zomer een catastrofe van min of meer vergelijkbare omvang plaats vond in het Amazonewoud. Tegenover zulke drama’s staan de plannen van onder meer de Europese Commissie om een uitgebreid bosuitbreidingsprogramma op te starten in de strijd tegen de klimaatopwarming. De Vlaamse regering voorziet 10.000ha bijkomende bosuitbreiding tegen 2030 waarvan 4.000ha in deze regeerperiode. We vernemen dat er hiervoor al volop budgetten worden vrijgemaakt. Regionaal nieuws zijn de protesten van een deel van de bevolking tegen de kap van bomen onder impuls van de vzw Bescherm Bomen en Natuur uit Brugge.

Ik wil even verder ingaan op dit laatste punt omdat u als private boseigenaar ook hiermee te maken kan krijgen. Onze Bosgroep heeft regelmatig contact met de vertegenwoordigers van het actiecomité. Wij gaan uit van een constructieve samenwerking aangezien we dezelfde doelen nastreven: mooie en gezonde bossen. Tot op heden verlopen de contacten in een positieve sfeer. Indien er vragen zijn i.v.m. een kapdossier op uw eigendom, kan u de Bosgroep contacteren voor ondersteuning. De Bosgroep stelt dat het eigendomsrecht en de wetgeving op de privacy te allen tijde gerespecteerd moeten worden. Ook blijven wij er op hameren dat bossen volgens het Vlaams bosdecreet per definitie multifunctioneel zijn en aldus een economische functie mogen (of zelfs moeten) hebben. Wanneer houtoogst gebeurt volgens de wettelijk voorziene procedures en met respect voor de Vlaamse criteria geïntegreerd natuurbeheer, dan zal de Bosgroep dit altijd verdedigen.

Ik wil graag eindigen met een citaat van dhr. Dominique Godin, voorzitter van de Koninklijke Belgische Bosbouwmaatschappij uit het tijdschrift Sylva Belgica (6/2019) ‘Wisselvalligheden van het klimaat en bekommernissen in verband met o.a. schorskevers en administratie hebben onze moreel in 2019 aangetast. Als we echter de balans maken, durf ik zeggen dat het bos wel degelijk nog een toekomst heeft. Er zijn meer redenen om de rol van bosbouwer en boseigenaar verder op te nemen dan om de handdoek te gooien.’

Veel leesplezier,

Albert de Busschere

Voorzitter Bosgroep Houtland vzw

3 Voorwoord

4 Provincie gaat voor vleermuisvriendelijk bosbeheer

6 Bosaanplantingen ter discussie?!

8 Het ringen van bomen

11 Voedselbos: modegril of blijver?

14 Nieuws uit Bosgroep Houtland

16 Nieuws uit Bosgroep IJzer en Leie

18 Nieuw bos in Langemark-Poelkapelle

19 Activiteitenkalender

Algemene vergadering

Provincie gaat voor vleermuisvriendelijk bosbeheer

Vleermuizen zijn een bedreigde diergroep die wettelijke bescherming geniet. In bossen vervullen ze een rol bij het in evenwicht houden van de insectenpopulaties. De provincie WestVlaanderen houdt bij het uitvoeren van bosbeheerwerken consequent rekening met vleermuizen. Bomen die als schuilplaats voor vleermuizen kunnen dienen worden op voorhand gedetecteerd en gevrijwaard bij vellingen. Het tijdstip van kappen wordt vastgelegd om de impact op de aanwezige vleermuizen minimaal te houden.

Belang van bomen voor vleermuizen

Een enkele boom, een rij bomen, een bos - voor bijna alle inheemse vleermuissoorten zijn bomen op de een of andere manier van belang. Een aantal soorten gebruikt boomholten als schuilplaats of brengt er in kolonies jongen groot. Andere soorten gebruiken bomen of bos alleen om te foerageren (eten) of als vliegroute. Voor vleermuizen is het belangrijk dat er een gevarieerd aanbod van bomen aanwezig is. Sommige soorten schuilen het liefst onder loshangende boomschors, terwijl andere soorten liever een oude spechtenholte bewonen.

Een kolonie, een familiegroep van vrouwtjes met hun jongen, gebruikt doorheen het jaar altijd een reeks bomen waartussen ze zich geregeld -soms zelfs om de paar dagen- verplaatsen. Al die holten vormen samen een netwerk van verblijfplaatsen. Als er nu en dan een holte wegvalt, hoeft dat geen probleem te zijn, zolang er aan hetzelfde tempo nieuwe holten ontstaan in andere bomen.

Een aangepast bosbeheer

In de provinciedomeinen Palingbeek (Ieper) en ’t Veld (Ardooie) is een omvormingsbeheer naar meer inheems bos voorzien. Oudere bomen, met daarbij ook uitheemse soorten zoals Amerikaanse eik en kastanje zijn echter waardevol voor vleermuizen, onder meer door de aanwezigheid van holtes en scheuren. In de te dunnen percelen werden daarom de bomen vooraf onder de loep genomen door een vleermuizendeskundige van het Regionaal Landschap en de vrijwilligers van de Vleermuizenwerkgroep. Via boomcamera’s en visuele controle werden bomen met kraamkolonies of een winterverblijf -

aangeduid met een merkteken. Zo werden in de Palingbeek een 24-tal potentiële vleermuisbomen aangeduid, waaronder Amerikaanse eiken, tamme kastanjes, zomereiken, abelen, populieren en berken. Daar zijn dikke, levende bomen bij, met spechtenholen, dunne levende bomen met spechtenholen, dode bomen met losse schors (vooral zomereiken), dode boomstronken met spechtenholen (berken), levende bomen met stamscheuren op lage hoogte (potenties als winterkwartier), enz… In enkele bomen werden tijdens de controle en nadien effectief enkele grootoorvleermuizen en baardvleermuizen in winterslaap waargenomen. In domein ’t Veld in Ardooie werden een dertigtal bomen aangeduid, waaronder een gekende kraamkolonieboom van watervleermuizen.

Kappen op het juiste moment

De aangeduide bomen worden niet geveld. De vellingen aan de andere bomen zorgen ook voor verstoring. Deze dienen te gebeuren in de periode die het minst ongunstig is voor de aanwezige vleermuizen. In deze periode hebben de vleermuizen geen kraamkolonies meer en zijn ze nog niet aan het overwinteren. Dit kan wel verschillen per vleermuizensoort en naargelang het weer. In de meeste gevallen is deze periode van half september tot half oktober, met zo nodig een marge van een tweetal weken. Dit zal zo worden opgenomen in de verkoopsvoorwaarden voor de percelen.

Tamme kastanje gemarkeerd om te behouden als vleermuisboom. Bij onderzoek met een endoscoopcamera achteraf bleek er een baardvleermuis achter de schors te zitten.

De kelder in Tillegembos

In 2006 werd in het Provinciedomein Tillegem een volledig nieuwe vleermuiskelder gebouwd. Bedoeling was een verblijf te voorzien met constante temperatuur en vochtigheid voor vleermuizen tijdens hun winterslaap. De eerste winters bleef het resultaat uit maar intussen is de kelder duidelijk ontdekt door de dieren in de omgeving. Sinds vorige winter worden er meer dan 20 vleermuizen geteld. In januari 2020 waren dat bv. 10 watervleermuizen, 8 franjestaarten, 4 baardvleermuizen en één grootoorvleermuis. Begin 2019 werd de ijskelder in domein d’Aertrycke heropgebouwd. Buiten alle verwachtingen werden er dit jaar al twee overwinterende baardvleermuizen aangetroffen.

Gewone grootoorvleermuis

© Joost Vandenberghe

Bosaanplantingen ter discussie?!

(Instituut voor Natuur en Bosonderzoek, INBO)

Het gebruik van plastic wildbescherming is verre van ideaal. Het is landschappelijk storend, het plastic dient tijdig weer verwijderd te worden en er komt een CO2-kost bij kijken. Door de hoge wildpopulaties zijn de plastic wildbeschermingen nu echter de best beschikbare, betaalbare techniek.

In zijn opiniestuk van 26/11 op de website van VRT NWS verzet bioloog Tobias Ceulemans zich tegen het aanplanten van bomen. Ceulemans breekt een lans om nieuwe bossen spontaan of hooguit door zaaien te ontwikkelen. Dat lijkt de meest natuurlijke, meest goedkope en meest milieuvriendelijke wijze. Helaas is dat in het dichtbevolkte Vlaanderen met zijn versnipperde bossen vaak niet de beste oplossing. Er zijn wel degelijk sterke wetenschappelijke argumenten om bossen ‘kunstmatig’ aan te planten, al hoeft dat niet overal.

Een bos komt vanzelf, maar het kan lang duren…

Als de mens niet langer ingrijpt, ontwikkelt zich vrijwel overal in Vlaanderen spontaan een bos. Dit natuurlijke proces kan echter lang op zich laten wachten: de dichte zode van een grasland dat niet meer gemaaid of begraasd wordt, kan de vestiging van bomen 10 jaar of langer tegenhouden. Op zich hoeft dat geen probleem te zijn: de ruigte en het struweel in de aanloop naar bos, trekken een opvallende biodiversiteit aan, zoals bepaalde soorten vlinders. Maar als we onze doelen rond bosuitbreiding snel willen realiseren, zal het vaak nodig zijn om een handje te helpen.

…en niet elk bos komt vanzelf

Een bos komt vanzelf, maar niet alle kenmerkende soorten van bossen kunnen zich even vlot vestigen. In bossen die zich spontaan ontwikkelen, vinden we het eerst wilgen, berken, ratelpopulier of vlier. We noemen dit ‘pioniersoorten’, omdat ze zich snel over grote afstand verspreiden, via de wind of via vogels. Door een bosklimaat te scheppen, creëren ze een geschikte omgeving voor meer gespecialiseerde bossoorten. Die verspreiden zich echter niet over grote afstand, waardoor geïsoleerde spontane bossen zich niet verder kunnen ontwikkelen en verarmd zijn. De inheemse wintereik bijvoorbeeld is bijna alleen te vinden in goed ontwikkelde, eeuwenoude bossen. Zonder menselijke hulp kan wintereik zich daarom meestal niet vestigen in nieuwe, geïsoleerde bossen. En dat terwijl de wintereik beter dan de zomereik bestand is tegen de klimaatverandering die op ons af komt.

Genetische verarming of behoud van genetische diversiteit?

Aanplantingen zijn niet per definitie genetisch verarmd en geen bron van allerlei ziektes. Het plantgoed komt tegenwoordig steevast van Vlaamse kwekers, geoogst uit wettelijk erkende zaadbestanden of zaadboomgaarden, met moedermateriaal uit verschillende plaatsen. Bij spontane bosontwikkeling daarentegen zaaien zich meestal slechts enkele moederbomen uit. De

essentaksterfte is een interessante case. Onze inheemse essen worden ziek en sterven af door een schimmel uit Azië, die zich via Polen en de Baltische landen over Europa heeft verspreid. Er is geen aanwijzing dat deze schimmel via het verhandelen van boompjes is verspreid. Minder dan 10% van de inheemse essen is tolerant en overleeft. De versnippering van het bos in West-Europa bemoeilijkt echter een natuurlijke uitwisseling van tolerante genen. Het is dus van groot belang om op West-Europese schaal te zoeken naar een brede collectie van tolerante essen, die we kunnen aanplanten tijdens boomplantacties.

Koolstofverliezen in aangeplante bossen Bossen slaan meer koolstof op dan gelijk welke andere vorm van landgebruik op dezelfde natuurlijke standplaats. Permanente graslanden en venen kunnen een vergelijkbare hoeveelheid ondergrondse koolstof opslaan, maar de bovengrondse biomassa van bossen is altijd een surplus. Tot voor enkele decennia werden vochtige permanente graslanden omgeploegd en moerassen ontwaterd, om ze vervolgens te bebossen. Die bodemverstoring leidde tot verlies aan ondergrondse koolstof. De huidige regelgeving beschermt echter die open vegetaties omwille van hun hoge biodiversiteitswaarde zodat dit probleem zich niet meer stelt. Het is zelfs eerder te verwachten dat de koolstofopslag in aangeplante bossen sneller verloopt dan in spontaan ontwikkelende bossen, net omdat de vestiging van bomen en struiken daar zo lang op zich kan laten wachten.

Maatwerk is nodig

Tobias Ceulemans somt in zijn opiniestuk een aantal specifieke omstandigheden op waarvoor het planten van bomen wél wenselijk is, namelijk in een verstedelijkte omgeving, met als doel zeldzame soorten te behouden of om te voldoen aan een grote houtbehoefte. Laat dit nu net vrijwel overal in Vlaanderen aan de orde zijn. Maar dat wil niet zeggen dat overal en altijd voor aanplant wordt gekozen, wel integendeel. De aanleg van een nieuw bos in Vlaanderen is meestal maatwerk, omdat rekening moet worden gehouden met o.a. de ligging, de bodem, de diensten die het bos zal leveren en de verwachtingen van de initiatiefnemers en de bosgebruikers. In de praktijk worden soms meerdere technieken met elkaar gecombineerd: kleine groepjes van soorten die zich moeilijk verspreiden worden aangeplant en pioniers vullen spontaan de overige ruimte op. Aan bosranden, die bijdragen tot een aantrekkelijk en gevarieerd geheel, wordt veel aandacht besteed. Een dergelijke gevarieerde aanpak is onmogelijk als we niet meer aanplanten.

Het ringen van bomen

Artikel door Jan Goris, vzw Bosgroep Houtland, op basis van informatie van het Agentschap voor Natuur en Bos Met ‘bomen ringen’ bedoelt de bosbouwer dat hij bomen gaat doden zonder dat hij deze zal omzagen. Door het maken van een weldoordachte insnijding zal de boom staande sterven en blijft een rechtopstaande dode stam achter in het bos. Dit klinkt u misschien als gestoord gedrag in de oren. Toch is het ringen van bomen soms een interessante maatregel die bosbeheerders meer en meer toepassen. In dit artikel wordt uitgelegd waarom bomen ‘geringd’ worden en op welke manier dit kan gebeuren.

Waarom ringen we bomen?

Ringen als beheermaatregel is in de eerste plaats nuttig bij dunningen in jonge bossen. Bij vroege dunningen weegt de houtopbrengst niet op tegen de kost om de bomen te exploiteren. Ringen zorgt bovendien voor een stabieler bos dan kappen. Deskundig geringde bomen sterven namelijk traag en worden geleidelijk overgroeid door de nabije toekomstbomen. Er ontstaan dus geen gaten in het bos. Dit heeft minstens drie voordelen: 1. Omdat de hoeveelheid licht op de bodem beperkt blijft,

wordt de explosieve toename van eventueel hinderende soorten als bramen, struiken of bomen vermeden. 2. Er komt minder waterlot op de stam van de toekomstbomen. 3. Windhozen kunnen minder huishouden in de ontstane gaten. Een tweede reden om bomen te ringen is in functie van de bestrijding van invasieve exotische soorten. Meestal gaat het dan om Amerikaanse vogelkers en eventueel Amerikaanse eik. Dit zijn soorten die krachtig opnieuw opschieten wanneer ze gekapt worden en dus op die manier moeilijk te bestrijden zijn. Door op de juiste manier te ringen (zie volgende alinea), gaat de boom zichzelf uitputten en krijg je minder opslag van ongewenste zaailingen. Ten slotte worden bomen soms geringd om het percentage staand dood hout in een bosgebied snel te verhogen. Staand dood hout is van groot belang voor de biodiversiteit van een bos. Voor dit doel worden meestal dikke bomen geringd omdat deze lang in rechtopstaande fase bewaard kunnen blijven.

Wat is het ringen van bomen nu precies?

Ringen houdt in dat er een ringvormige insnijding gemaakt wordt in de stam zodat de sapstroom tussen wortel en kroon wordt onderbroken. De boom sterft dan staande. Kijk eens goed naar het model van een boomstam afgebeeld op de foto. Het bruin pakpapier is de schors. De rode rietjes stellen het ‘floëem’ voor waarlangs de neerwaartse sapstroom naar de wortels gebeurt van complexe voedingsstoffen (vb. suikers) die in de bladeren worden aangemaakt. Schors en floëem samen worden de ‘bast’ genoemd. De groene rietjes zijn het dunne

cambium of het groeiweefsel. Dit cambium maakt voortdurend nieuwe cellen, zowel naar binnen (xyleem) als naar buiten (floëem). De blauwe rietjes zijn het spinthout, xyleem, waardoor water en mineralen opwaarts naar de kroon worden vervoerd. De satéstokjes zijn het kernhout, verkend xyleem, dat geen transportfunctie meer vervult maar enkel voor steun dient en meestal iets donkerder gekleurd is.

‘Goed ringen’ betekent dat alleen de neerwaartse sapstroom wordt geblokkeerd en niet de opwaartse sapstroom. Dit betekent dus dat de bast en het cambium worden verwijderd, dat zijn op dit model: het inpakpapier, de rode rietjes en de groene rietjes.

De wortels ontvangen geen voedingsstoffen van de bladeren meer terwijl ze wel water en mineralen omhoog blijven pompen. De boom blijft leven maar teert op zijn reserves, put zichzelf uit en sterft uiteindelijk af over een periode van 1 tot 5 jaar.

Stel dat de snede te diep wordt gemaakt en dus de blauwe rietjes

worden doorgesneden, dan stopt niet alleen de neerwaartse sapstroom maar ook de opwaartse sapstroom.

De kroon droogt snel uit en de boom gaat in een overlevingsstrategie door onmiddellijk stam- en wortelscheuten aan te maken. Bovendien ontstaat een ‘gat’ in het bos en geniet men dus niet van het stabiliserend effect dat gepaard gaat met traag afstervende bomen bij het correct ringen.

Hoe gebeurt het ringen praktisch?

Het grote voordeel van ringen is dat iedereen dit kan doen met eenvoudig handgereedschap en zonder de risico’s van vellingen met een kettingzaag. Ringen kan in elk seizoen maar werkt het gemakkelijkst in de lente, omdat de bast dan gemakkelijk los komt.

Gebruik bij jonge bomen bij voorkeur een trekmes, een mes met twee handvaten dat gebruikt wordt door houtbewerkers. Schil stroken bast in neergaande bewegingen tot je volledig rond de stam bent gegaan. Ring een strook van ongeveer 30 cm hoog.

De bast laat gemakkelijk los maar het cambium blijft vaak achter waardoor er heel snel nieuw weefsel wordt gevormd. Vaak zie je al korte tijd na het ringen bruine plekjes op de ringwonde. Dit zijn restantjes van het cambium dat aan het herstel begonnen is. Je moet dus ringen tot net voorbij de cellaag van het cambium, wat met het blote oog niet altijd zichtbaar is. Daarom moet je de ring onmiddellijk met een staalborstel schuren. Het cambium manifesteert zich als een natte, glanzende laag. Door het schuren wordt deze mat en droger. Moet je veel stammetjes

ringen, dan kan je de ringwonde schuren met een haakse slijper op accu met daarop een fijndradige komborstel gemonteerd. Controleer achteraf regelmatig de evolutie van de ring en verwijder de stamopslag onder de ring in de periode juli-augustus van de opvolgende jaren.

Zware bomen worden meestal geringd met een kettingzaag. Hierbij wordt ook het

Voedselbos: modegril of blijver?

Artikel door Jan Seynaeve, Bosgroep Zuiderkempen Beide stammen werden correct geringd maar bij de rechtse foto werd het cambium niet weg geschuurd met een staalborstel. In dat geval herstelt de boom zich weer.

geheel of gedeeltelijk doorgesneden zodat de boom vrij snel afsterft. Maak minstens 2 insnijdingen op ca. 10-30cm afstand uit elkaar en verwijder de bast en het cambium tussen de ringen vb. met een plamuurmes. Bij soorten die minder agressief overgroeien (vb. beuk) is dat niet altijd nodig.

Staalborstels, haakse slijpers op accu en komborstels kan je in elke

een schuurborstel op geïntegreerd. Vraag eventueel advies bij uw Bosgroep. Denk ook aan slijpmateriaal voor het mes. De bast laat zich in het groeiseizoen ook met andere werktuigen goed verwijderen, vb. machete, spade, zakmes, achterkant van een snoeizaag,… Vergeet niet het cambium weg te schrapen.

Indien je gaat ringen ter bestrijding van een invasieve exoot zoals Amerikaanse vogelkers, zorg dan andere boom- of struiksoorten als vervanger. Hou het bos dicht en donker want anders dreigt het probleem te vergroten door je

Opgelet, wanneer je veel halfzware bomen ringt, is dit een intensief werk en kunnen gevaarlijke situaties ontstaan bij eventuele kapwerken in de jaren nadien. Bomen dikker dan een groot bierviltje (10-12cm diameter) kan je beter vellen tenzij het aandeel staand dood hout moet verhoogd worden. Kies dan voor bomen ver genoeg van paden en speelzones.

Voedsel oogsten in een Vlaams bos beperkt zich meestal tot jacht op wild en het plukken van paddenstoelen. In de tropen combineren bosbouwers en kleine boeren voedselproductie en houtproductie. De Maya’s hadden al voedselbossen. De drie belangrijke functies: biodiversiteit, houtproductie en recreatie zijn tot heden de kapstokken geweest voor het bosbeheer in onze regio. Kan voedselproductie een extra kapstok worden?

Voedsel uit onze natuur

De meest bekende eetbare producten in onze bossen zijn bramen, aalbessen, zwarte bessen, blauwe bosbessen, vlier, beukennootjes, hazelnoten, kastanjes. Jonge linde- en berkenblaadjes kunnen in de salade, beuk is ideaal om oesterzwammen op te telen, van sleedoornbessen maak je lekkere jenever, berkensap werkt zuiverend, … In vergelijking met de tropen is dit alles wellicht toch wat magertjes?

Wat is een voedselbos?

Een voedselbos is een door de mens ontworpen systeem, gericht op duurzame voedselproductie. Hierbij combineert het de ecologische principes van een natuurlijk bos met voedselproductie. Het bestaat voornamelijk uit meerjarige, houtige planten. Kenmerkend is de grote verscheidenheid aan soorten die via een slim ontwerp door elkaar worden geplant: soorten in functie van voedselproductie, maar ook in functie van

recreatieve doelen, … Hierbij worden vooral uitheemse soorten ingebracht. Inheemse soorten zijn immers te beperkt voor grote en veelzijdige voedselopbrengsten. Het is indrukwekkend hoeveel planten er zijn waarmee je iets lekkers kunt bereiden.

Het ontwerp van een voedselbos is geïnspireerd op de gelaagde opbouw die men in natuurlijke bossen en wouden kan aantreffen. De aanwezigheid van verschillende lagen zorgt dat een systeem zichzelf in stand houdt. Schaduwsoorten groeien onder het bladerdek van andere soorten.

De pawpaw (Asimina triloba) is de grootste Noord-Amerikaanse boomvrucht. De zoete smaak lijkt op een mengeling van banaan, peer, ananas met een vleugje chocolade. Het is een zeer volledig voedingsmiddel.

Chocoladerank of schijnaugurk (Akebia kinata) is een klimplant die je in boswilgen of andere bomen kunt laten groeien. Ze vormen bruin-paarse bloemetjes die uitgroeien tot worstvormige vruchten. Het vruchtvlees wordt rauw gegeten en smaakt naar zoete peer en meloen.

De volgende 7 lagen worden voorzien in een voedselbos.

1. Grote bomen (+ 8m) vb. walnoot, linde, kers, tamme kastanje

2. Lage bomen (3 tot 8m) vb. mispel, appel, pruim

3. Struiklaag (1 tot 3m) vb. gojibes, jostabes, honingbes, aalbes, appelbes

4. Kruidlaag (0,20 – 1m) vb. smeerwortel, brandnetel, varens

5. Wortels en knollen vb. aardpeer

6. Bodembedekkers (0 tot 0,20m) vb. aardbei, postelein, bosbes

7. Klimplanten vb. kiwibes, druiven, hop, chocoladerank

De grootte kan variëren van een achtertuin tot verschillende hectaren. De oogst is niet enkel voor de mens. Het is de bedoeling dat de natuur mee-eet.

Omdat voedselbossen bestaan uit houtige gewassen en een natuurlijke ondergroei kennen vallen ze meestal onder het Vlaams Bosdecreet. Zo is het niet toegelaten om inheemse soorten te vervangen door exoten. Informeer je bij het Agentschap voor Natuur en Bos of de Bosgroep.

Rijke bodem - hoge productieweinig werk

In een voedselbos maken we de bodem rijker voor een grote oogst. Dit doen we niet door mest toe te voegen want dan daalt de samenwerking tussen wortels en schimmels (mycorrhyza). Belangrijk is dat het bladstrooisel nooit verwijderd wordt. Het zorgt voor een rijk bodemleven (evenwicht tussen bacteriën, schimmels en insecten). Grote hoeveelheden koolstof en water worden in de bodem vastgehouden wat interessant is i.v.m. de klimaatproblematiek. We mikken op natuurlijke evenwichten. Het gebruik van pesticiden is dan ook uit den boze.

Het is de bedoeling dat de arbeid in een voedselbos steeds minder wordt. Hier en daar zal er wat gekapt dienen te worden om licht en ruimte te geven. Een teveel van een bepaalde soort wordt gemaaid en het maaisel wordt als mulch weer in het systeem gebracht.

Hoe begin je aan een ontwerp?

Een goed ontwerp start met grondig studiewerk. Je overloopt de bestemming, historiek, oriëntatie, de wind, de bodem, het voorkomen van water, de buren…. Verder bepaal je goed je doelstellingen. Wil je een plukbos, een bosrand met voedsel in, je oogst verkopen, …? Vervolgens start je met de hoge bomen te schetsen op je plan. Deze dienen goed op afstand te worden ingetekend zodat er voldoende licht binnenvalt. De

grote bomen zorgen niet alleen voor beschutting maar ook voor de productie van een grote hoeveelheid organisch materiaal. De verschillende lagen worden zodanig gerangschikt dat voor alle soorten samen een geschikt klimaat ontstaat.

In een natuurlijk bos gebeurt dit geleidelijk. Eerst komen de pioniersoorten zoals populier, wilg, berk en els. Het zaad wordt via de wind verspreid. Vervolgens komen via de vogels halfschaduwsoorten zoals lijsterbes, meidoorn, Gelderse roos en vlier. Deze soorten hebben dankzij de pioniersoorten al een betere bodem, hebben beschutting tegen de wind en staan in de halfschaduw. Vervolgens verspreiden grotere vogels, eksters, zoogdieren, muizen, … de zaden van meer schaduwverdragende climaxsoorten (tamme kastanje, eik, beuk, …). Laat je bij je ontwerp inspireren door deze natuurlijke successie.

Welke soorten planten en waar?

De soortenkeuze en de locatie ervan is de laatste stap van je ontwerp. Hierbij houd je rekening met de architectuur van de planten, de periode van bestuiving, de bodem, de diepte van het grondwater en de oriëntatie in functie van de zon. Noten hebben bijvoorbeeld een diepe grondwatertafel nodig. Bessenstruiken plant je best niet in de zon want ze zijn echte bosplanten en hebben wat beschutting nodig. De abrikoos houdt van zon terwijl de mispel zich beter voelt in de halfschaduw. Er zijn honderden voedselsoorten die in Vlaanderen kunnen groeien. Informeer je bij gespecialiseerde kwekers.

Conclusies

Voedselbossen zijn heel aantrekkelijk, al is het alleen maar om een ontzettend rijk assortiment aan gewassen en vruchten te hebben die niet bij de groenteboer liggen. Het onderhoud is miniem en de meeste mensen vinden het fijn om eetbare soorten te leren kennen. Veel ervaring in Vlaanderen is er echter nog niet. Omdat de oogst uit een wild voedselbos zeer arbeidsintensief is, zal het heel moeilijk zijn om ze rendabel te maken. Daarentegen zijn ze wel enorm interessant voor

particulier gebruik of in openbare ruimtes of speelzones.

Een bestaand bos ombouwen tot voedselbos is praktisch en juridisch niet evident. Je hebt veel licht en een vruchtbare bodem nodig terwijl de meeste bossen donker en verzuurd zijn. Je kan eventueel het voedselgedeelte in de bosrand concentreren.

Er is een grote hoeveelheid kennis nodig is om een voedselbos op de juiste wijze in te richten. Maar misschien bent u al tevreden met een appelboom aan de bosrand? Of een vijgenboom in ons warmer wordend Vlaanderen?

Meer info?

De West-Vlaamse bosgroepmedewerkers konden vorig jaar deelnemen aan een excursie rond voedselbossen voor het 3de jaar van de bachelor landschaps- en tuinarchitectuur aan de Hogeschool Gent. Daarbij bezochten we onder meer het voedselbos De Woudezel (Iepersteenweg 84, 8650 Houthulst). De bezieler van dit jong voedselbos is Diderik Clarebout. Hij geeft workshops, rondleidingen en verkoopt voedselplanten. Contact: diderik.clarebout@hotmail.com.

Een recent verschenen boek ‘Voedselbos’ van Madelon Oostwoud is ter beschikking in de bosgroepbibliotheek.

Voedselbossen herbergen meestal een hoge biodiversiteit. Het voedselbos Ketelbroek te Groesbeek in Nederland blijkt meer soorten nachtvlinders aan te trekken dan het aangrenzende natuurreservaat.

ALGEMENE VERGADERING VZW BOSGROEP HOUTLAND

Zaterdag 25 april 2020, Zwin Natuur Park, Graaf Léon Lippensdreef 8, 8300 Knokke-Heist

PROGRAMMA:

9.15 uur: Ontvangst met koffie

9.30 uur: Algemene Vergadering: verslag, planning, financiën en goedkeuringen

10.15 uur: Lezing ‘Roofdieren in Vlaanderen’ door Frederik Thoelen

11.30 uur: Geleide wandeling in het Zwin

13.00 uur: Broodjeslunch in bistro The Shelter

ALLE LEDEN ZIJN

VAN HARTE WELKOM!

Graag inschrijven via bosgroephoutland@west-vlaanderen.be of 050 40 70 23.

Het Zwin Natuur Park

Het Zwin Natuur Park is dé natuurattractie aan de Belgische kust. Het Zwin was in de jaren ‘50 het eerste natuurreservaat in Vlaanderen. Intussen hebben de Provincie WestVlaanderen en het Agentschap voor Natuur en Bos het beheer overgenomen van de familie Lippens. In 2016 werd een nieuw bezoekerscentrum geopend en de oppervlakte van het gebied is sterk uitgebreid. Ontdek de prachtige natuur en maak kennis met de bijzondere vogel- en plantenrijkdom. (www.zwin.be)

Lezing ‘Roofdieren in Vlaanderen’

Naast de wolf zijn er nog fascinerende roofdieren in Vlaanderen: wezels, steen- en boommarters, vossen, dassen, otters, bunzings,… Waarom komen sommige soorten terug? Hoe houden we ze weg van onze zolder en van onze kippen? Hoe zie je het verschil tussen een wezel en een hermelijn? Je komt het allemaal te weten. Frederik Thoelen werkt als bioloog in het Natuurhulpcentrum in Opglabbeek. In zijn vrije tijd brengt hij de natuur wat dichter bij door het maken van natuurfilms en het geven van voordrachten en gidsbeurten (www.wild-things.be)

Bosgroepteam bepaalt de krijtlijnen voor 2020-2025

In het afgelopen najaar kwamen de raad van bestuur en het personeel drie keer samen om de toekomstige werking van de Bosgroep op scherp te stellen. Een coach, Dirk Deboe van Creashock uit Zottegem, leidde de sessies. Heel beknopt werden volgende zaken reeds uitgeklaard:

Waarom bestaat de Bosgroep?

De Bosgroep motiveert en helpt boseigenaars om hun bos op een degelijke en standvastige manier te beheren. Dit resulteert in gezonde bossen waar het aangenaam is om te ontspannen, die rijker zijn aan natuur en waardevoller hout bevatten.

Wat gaan we doen?

Er werd een visie geschreven. Het takenpakket van de Bosgroep werd in drie groepen verdeeld volgens prioriteit. Nieuwe trends werden toegevoegd. De belangrijkste taken zijn: het informeren van boseigenaars d.m.v. veldbezoeken, het ondersteunen van bosuitbreiding, het

organiseren van de opmaak van natuurbeheerplannen, het organiseren van vormingsactiviteiten en het communiceren van de kennis i.v.m. de link klimaatverandering-bosbeheer.

En nu aan de slag?

De oefeningen hebben tot een vrij duidelijke richting geleid die aanvaardbaar was voor alle betrokkenen (groot/klein bos, openbaar/privé bos, personeel/bestuurder). De resultaten zijn de komende jaren een goede basis om nieuwe ideeën aan af te toetsen. Heel concreet wordt onmiddellijk van start gegaan met een werkgroep ‘communicatie’ en een werkgroep ‘bosuitbreiding’.

ALGEMENE VERGADERING VZW BOSGROEP IJZER EN LEIE

Zaterdag 16 mei 2020, Sint Bernardus Brouwerij

Trappistenweg 23, 8978 Watou – Poperinge

PROGRAMMA:

9.00-9.15 uur: Ontvangst met koffie

in Sint Bernardus Brouwerij (adres: Trappistenweg 23, B-8978 Watou

– Poperinge)

9u15-10u15: Algemene Vergadering

- Jaarverslag en resultatenrekening 2019, planning en begroting 2020

- Goedkeuringen en kwijting aan de bestuurders

10u30 – 12u: Brouwerijbezoek in groepen van 30 personen inclusief een degustatie in Bar Bernard en een geschenkverpakking

Vanaf 12u30: Warme lunch: stoofvlees of slaatje geitenkaas of slaatje garnaalkroketten

Op 16 mei 2020 organiseert Bosgroep IJzer en Leie haar jaarlijkse Algemene Vergadering! U weet dat wij elk jaar een mooie locatie uitzoeken en dat wij daar graag enkele leerrijke en smaakvolle activiteiten aan koppelen. Voor de komende algemene vergadering hebben we gekozen voor één van de mooiste plaatsen binnen onze fantastische provincie: Watou, indertijd nog verkozen als één van de 50 mooiste dorpen van Vlaanderen dankzij het pittoreske karakter en het idyllische landelijke karakter waarbij het Helleketelbos en Couthofbos de omgeving mee sieren.

Als activiteit bieden wij u een bezoek aan de wereldberoemde Sint Bernardus Brouwerij aan waarbij u ondergedompeld zal worden in de wondere wereld van het WestVlaamse bierbrouwen, uiteraard

gepaard gaande met enkele degustaties! Na dit bezoek bieden wij met veel plezier u ter plaatse een warme lunch aan: lekker stoofvlees met trappistenbier en frietjes en een vegetarisch alternatief! Dit biedt ons de gelegenheid om bij te praten en bosplannen te smeden terwijl we genieten van een stralende voorjaarszon. We hebben windstil weer, een staalblauwe hemel en minstens 23°C reeds besteld!

Inschrijven kan vanaf nu tot en met 8 mei via mail of telefoon naar bo.desmadryl@west-vlaanderen.be, tel. 057 23 08 54. Bezorg ons de namen van de deelnemers en uw maaltijdkeuze.

Bosgroep IJzer en Leie in cijfers

Het jaartal 2020 is een mooi getal om nieuwe doelen en verwachtingen te stellen. Ook bij de bosgroep willen we daarvoor gaan. De bosgroep heeft in z’n 12-jarig bestaan steeds een gestage groei gekend en we zijn vastbesloten om in dit nieuwe decennium niet van deze trend af te wijken. Het is ook boeiend om eens terug te kijken op het afgelopen jaar en de afgelopen 12 jaar. We brengen enkele cijfers.

Voor en door boseigenaars

De kern van de bosgroep is het beheren en aanplanten van bos, vanuit een adviserende rol weliswaar. De eigenaar van het bos bepaalt wat er wel en niet gebeurt. Zoals te zien is op onderstaande tabel, zijn er toch heel wat boseigenaars die vertrouwen hebben in de bosgroep en de samenwerking aangingen. De bosgroep is alle grote en kleine boseigenaars dankbaar voor de inzet en passie

die ze tonen om hun bos optimaal te beheren en dit tot een waardevol stukje natuur te laten groeien.

Anderzijds zorgt de bosgroep ook voor verbinding. Waar het bij beheerwerken zeer individueel blijft, komen bij de vormingsactiviteiten heel wat boseigenaars samen om bij te leren en geïnspireerd te worden. En dat zowel door lesgevers, gidsen, coördinatoren, maar ook door elkaar. Wanneer boseigenaars en bosliefhebbers de koppen samen steken, kunnen mooie ideeën bloeien.

Alles op een rij.

Hieronder volgt een tabel met de belangrijkste cijfers. De bosgroep gaat er op vooruit. Wat klein en bescheiden begon in de eerste jaren, is uitgegroeid tot indrukwekkende cijfers.

Nieuw bos in Langemark-Poelkapelle

Tijdens de ‘Dag van de Boseigenaar’ op 8 december 2019 plantten een 15-tal enthousiaste West-Vlaamse bosgroepleden een nieuw bos aan op de gronden van Vleeshuis d’Hoeve te Langemark-Poelkapelle. Er werden bijna 1.800 bomen en struiken aangeplant op 5.500 m² weide, en er staat nog extra bosuitbreiding op de planning.

Ivan, de eigenaar van de gronden, wil zo de omgeving rond zijn hoeve groener en aantrekkelijker maken. Hij heeft namelijk de droom om er hoevetoerisme uit te bouwen en ter plaatse een restaurant uit te baten. De heerlijke soep die we voorgeschoteld kregen tijdens de bosplantactie viel in elk geval al zeer goed in de smaak!

Verschillende gronden rond de hoeve worden bebost.

Cursus ‘de vos: ecologie, biologie, bos- en wildbeheer’

Wat? De slimme, sluwe en zorgeloze vos is u wel bekend uit fabels en verhalen. Anderen beschouwen hem als nachtmerrie van het kippenhok of rover van andere fauna in het bos. Met deze cursus willen we even alle mythen en verhalen omtrent de vos over boord gooien en te weten komen wat de wetenschap vertelt over de vos. Als dat nog niet genoeg is, voegen we er aan toe dat u een leuke dag wacht in goed gezelschap, met een lekkere broodjeslunch over de middag en een streekbiertje achteraf inbegrepen. Wij zijn alvast ingeschreven! Tijdens deze dag onder begeleiding van Inverde zal dieper ingegaan worden op de leefwijze van de vos en de

relatie met bos en wildbeheer. ‘Horen vossen hier thuis of niet?’, ‘Is de vos nuttig of schadelijk?’ en ‘Moeten wij mensen hun aantallen reguleren of reguleert de natuur dat wel zelf?’ Deze en nog andere vragen zullen in detail besproken worden. Er is een presentatie in de voormiddag en een bosuitstap in de namiddag.

Wanneer? Zaterdag 20 juni 2020 van 9u tot 16u. Waar? Zillebeke (Ieper) exacte locatie wordt later gecommuniceerd.

Prijs? 10 euro (leden) en 15 euro (niet-leden), broodjeslunch inbegrepen.

Inschrijven? Bosgroep IJzer en Leie vzw: bo.desmadryl@west-vlaanderen.be – 057 23 08 54. (Ook voor leden Bosgroep Houtland).

Cursus snoeien van dreefbomen

Enthousiaste

vrijwilligers hielpen mee het bos aan te planten.

Rond het bos werd een struikenrand van 6 meter breed aangeplant. Deze geleidelijke overgang van de weide naar het bos bestaat uit bloem- en besdragende soorten zoals spork, meidoorn, lijsterbes, hazelaar en rode kornoelje. De struiken zijn interessant voor allerlei insecten en vogels. In het bos zelf werden de boomsoorten zwarte els, gewone esdoorn, zomereik, ruwe berk en een ondergroei van verschillende struiksoorten aangeplant.

Om de omgeving verder aan te kleden staat er voor volgende

winter nog minstens zo’n 2.500 m² bosuitbreiding op de planning. En Ivan heeft nog ideeën. Ivan was trouwens niet de enige bebosser op 8 december. De Vlaamse Bosgroepen organiseerden nog drie andere plantacties zodat Vlaanderen met de klap 8 hectare bos rijker werd. Doe zo voort!

Op de Dag van de Boseigenaar 2020 planten we met een groep vrijwilligers een nieuw bos aan in het werkingsgebied van de Bosgroep Houtland.

Hebt u een stuk grond hiervoor ter beschikking?

Laat het ons weten via bosgroephoutland @west-vlaanderen.be of 050 40 70 23.

Wat? Bomen snoeien lijkt makkelijker dan het is. Bomen zijn langlevende wezens die tegen een stootje kunnen. Door onoordeelkundig snoeien kunnen ze echter snel instabiel worden en vervroegd afsterven. Een mooie dreef is meestal niet realiseerbaar zonder tijdige en correcte snoei. Het is belangrijk om eerst na te gaan waarom bomen moeten worden gesnoeid. Vervolgens leer je op het juiste tijdstip en met de juiste techniek te werk gaan. Wanneer? Donderdag 4 juni 2020 van 9u tot 16u. Waar? Hoeve Hangerijn, Gemeneweideweg-Zuid 113, 8310

Brugge. Voor de praktijk gaan we naar het nabije kasteeldomein Rooigem, Rooigem 1, 8310 Brugge. Prijs? 10 euro (leden) en 20 euro (niet-leden). Lesgever? Inverde (Kris De Beleyr, Buitengewoon Groen Boomverzorging).

Inschrijven? Bosgroep Houtland vzw: bosgroephoutland@ west-vlaanderen.be – 050 40 70 23.

Paddenstoelenwandeling 2020

Wat? Naar jaarlijkse gewoonte organiseren we onze populaire paddenstoelenwandeling te Hemsrode onder deskundige begeleiding van gidsen Christine Hanssen en Eddy Saveyn!

Wanneer? Zaterdag 10 oktober 2020 van 9u30 tot 12u.

Waar? Kasteel Hemsrode, Hemsrode 3, Anzegem. Prijs? Gratis.

Inschrijven? Bosgroep en IJzer en Leie vzw: bo.desmadryl@west-vlaanderen.be – 057 23 08 54.

De bosgroep betaalt uw cursus kettingzaag

De West-Vlaamse bosgroepen financieren de deelname van hun leden aan cursussen door derden. De eigenaar betaalt zelf nog 50 euro per cursus. Hoe gaat u te werk? U zoekt een cursus op uw maat via ‘www.inverde.be’ of ‘www.escala.be’ of ‘www.pclt.be’. U schrijft uzelf in voor de gekozen cursus en meldt vooraf bij de bosgroep aan

welke cursus u zal deelnemen. U betaalt zelf uw cursus en u bezorgt uw factuur en betalingsbewijs aan de bosgroep. De bosgroep betaalt u het inschrijvingsgeld terug met uitzondering van de eerste 50 euro. Dit aanbod geldt niet voor examens kettingzaag (ECC).

BOSGROEPEN IN WEST-VLAANDEREN

Wat is een bosgroep?

Legende

Openbare bossen

Privébossen

Bosgroep IJzer en Leie

Bosgroep Houtland

Een bosgroep is een vereniging van en voor boseigenaars. In deze samenwerking staat de beheersvrijheid van de eigenaar centraal. De bosgroep zorgt vrijblijvend voor de praktische ondersteuning voor het beheer van uw bos.

De bosgroep is er voor alle boseigenaars uit het werkingsgebied. Het maakt niet uit of u boseigenaar bent van een bosperceel van enkele aren bos of van meerdere hectaren. Weet u graag wat de bosgroepen voor u en uw bos kunnen betekenen, neem dan contact op met uw bosgroep! De contactgegevens vindt u hieronder.

Bosgroep Houtland vzw

Streekhuis Noord-West-Vlaanderen (Kasteel Tillegem)

Tillegemstraat 81

8200 Sint-Michiels (Brugge)

050 40 70 23

bosgroephoutland@west-vlaanderen.be www.bosgroepen.be

BTW: BE 0866.482.291

Coördinator: Jan Goris

Bosgroep IJzer en Leie vzw

Bezoekerscentrum De Palingbeek

Vaartstraat 7

8902 Zillebeke (Ieper)

057 23 08 54 - Fax: 057 23 08 51 clint.callens@west-vlaanderen.be www.bosgroepen.be Ondern.-nr.: 0816.706.346

Coördinator: Clint Callens