Boomblad
Aansprakelijkheid en verzekeringen
Het Wood Wide Web: internet van het bos Tips voor slimmer stoken
Boomblad (winter, 2026), jaargang 24 - nummer 1
Het Boomblad wordt uitgegeven door de West-Vlaamse bosgroepen en verschijnt vier keer per jaar. De Bosgroep Houtland en de Bosgroep IJzer en Leie zijn een initiatief van privébosbeheerders, de Provincie West-Vlaanderen en het Agentschap voor Natuur en Bos.
Eindredactie: Bosgroep Houtland vzw
Prepress: Philip Gesquière, POC - sectie Digitaal Design & Productie, Provincie West-Vlaanderen
Druk: POC - sectie Digitaal Design & Productie, Provincie West-Vlaanderen
Papier: Gedrukt op milieuvriendelijk papier
Oplage: 2100 exemplaren
Verantwoordelijke uitgever: Bosgroep Houtland vzw, Tillegemstraat 81, 8200 Sint-Michiels, vertegenwoordigd door Albert de Busschere
Beste lezer,
Eerst en vooral wil ik u een fijne eindejaarsperiode wensen. Ik hoop dat u zal mogen genieten van vele gezellige momenten met familie en vrienden.
Misschien heeft u de gelegenheid om samen ergens in de natuur te kunnen werken. Dit komt niet alleen het bos ten goede maar is meestal ook een weldaad voor uw lichaam en geest. Daarvoor is het wel belangrijk om persoonlijke beschermingsmiddelen zoals een zaagbroek, een helm en/of handschoenen te gebruiken. En neemt u gerust af en toe een koffiepauze. Voor tips over veilig en comfortabel werken, kan u altijd bij onze medewerkers terecht. Zij kunnen bijvoorbeeld ook helpen om de juiste cursus te vinden bij één van de Vlaamse vormingscentra. Als uw noeste werk resulteert in een mooie stapel brandhout, leest u dan zeker verder in dit Boomblad hoe u dit op de meest efficiënte wijze in gezellige warmte transformeert. Het is absoluut van groot belang dat wij allen correct stoken zodat dit in de toekomst nog toegelaten kan blijven.
Bosbeheer is uiteraard niet alleen hout kappen. Er was veel aandacht voor bosaanplantingen de afgelopen maanden en nu is het plantseizoen weer volop op gang. Ik zet alvast mijn beste beentje voor en plant deze winter samen met de Bosgroep één hectare nieuw bos in mijn domein. Wist u trouwens dat er in de zuidrand van de stad Brugge de afgelopen decennia meer dan honderd hectare bos is bij gekomen in een gebied van enkele vierkante kilometers? Onze medewerkers hebben dit zelf vastgesteld in het kader van een workshop bosuitbreiding dit najaar. U leest hierover bij het nieuws van Bosgroep Houtland. Er mag altijd nog meer bij. Misschien hebt u nog ruimte om een bos te planten? We helpen u graag.
Voor wie deze winter toch liever binnen blijft, raad ik de bostentoonstelling ROOTS aan in het bezoekerscentrum Kasteel Bulskampveld te Beernem. De Bosgroep had een belangrijke rol bij het ontwerp van deze unieke expo. We hebben onze hulp aangeboden omdat we er 100% van overtuigd zijn dat iedereen moet weten op welke bijzondere manier een bos functioneert. Ik nodig u dan ook graag uit om u daar te laten verwonderen. In het artikel over ‘mycorrhiza’ krijgt u alvast een voorsmaakje.
Veel leesplezier,
Albert de Busschere, Voorzitter Bosgroep Houtland vzw
Bosomvorming met een grote B
Ook in het bosarme West-Vlaanderen heeft de letterzetterkever hard toegeslagen. Geholpen door enkele droge jaren, zijn de beestjes erin geslaagd de laatste fijnsparbosjes neer te krijgen. Wonderwel hebben veel eigenaars, met een duwtje in de rug van De Bosgroepen, de gelegenheid aangegrepen om hun bossen in een nieuw en mooier kleedje te stoppen. Axel de Meeûs d’Argenteuil en zijn vrouw Ysaure bewijzen in Oostkamp welke fantastische dingen er mogelijk zijn na fijnspar.
In 2017 werd 2,2 hectare aangetaste fijnspar, verspreid over drie percelen, gekapt. Het hout bleek gelukkig nog goed verkoopbaar. De heraanplanting gebeurde in maart 2018 met
verjongingsgroepen (kloempen) van telkens 25 bomen. Op vraag van de eigenaar werd afgeweken van de klassieke plantafstand van 1 m x 1 m en gekozen voor 2 m x 2 m. In de dikke, zure strooisellaag werden tien verschillende inheemse boomsoorten geplant, met tussen de groepen acht struiksoorten. De bomen werden beschermd tegen reeën met hoge netjes (120 cm).
Anno 2025 herken je het bos niet meer. Berk en lork hebben zich massaal uitgezaaid en groeien uiterst snel. Ook Amerikaanse vogelkers duikt op. Ondanks de droge jaren ’18 tot en met ‘22 hebben in elke groep minstens een aantal van de geplante bomen goed gepresteerd. Beuk, eik, esdoorn en els groeien prima. Haagbeuk en
winterlinde houden stand. Grove den heeft het moeilijk. Behalve de spork, die zich volop verspreidt, zijn de meeste geplante struiken opgegeten door de reeën.
En de eigenaar? Axel is wild enthousiast over het resultaat: “Eerst en vooral is de biodiversiteit enorm toegenomen. De potentie om hier een mooi bos van te maken is ontzettend groot. Ik kan kiezen tussen meer dan tien boomsoorten om vrij te stellen. Mooie rechte bomen maar ook kromme, schilderachtige bomen waar ik van hou en die nuttig zijn voor de natuur. Ik zie het hele jaar door bloemen en bessen, zo bloeit er zelfs heide op de bodem. Ik ben gek op deze bossen, ze spelen een belangrijke rol in mijn leven. Alle scholen ter wereld zouden les moeten geven over het belang van natuur.”
Bosuitbreiding in Argentinië
Axels passie voor bos stopt niet aan de gemeentegrens van Oostkamp. Hij kocht een stuk land in Patagonië en startte er een project om één miljoen bomen te planten. Dit met een duidelijk doel voor ogen: herstel van biodiversiteit en veerkracht van het land tegen klimaatverandering. Meer info vind je op www.almahue-forest.org. Alle hulp is welkom, ook ter plaatse. Neem contact op via de website als je wilt bijdragen aan dit fascinerende project.
Artikel door Bosgroep Houtland
Bosbeeld in 2017
Eigenaar Axel de Meeûs d’Argenteuil
Het bosbeeld in 2025
Aanplant na het eerste seizoen in oktober 2018
Het Wood Wide Web: internet van het bos
In het bos valt ons oog vooral op de bomen. Hun stammen en kronen bepalen het beeld. Maar ook onder de grond - en dus onzichtbaar voor onze beleving - schuilt een even indrukwekkende wereld die het hele bos in stand houdt. Hier werken wortels en schimmels samen in een ingenieus netwerk.
Beuken zijn verbonden met ectomycorrhiza zoals de rodekoolzwam (amethistzwam). De aanwezigheid van deze zwammen is waarschijnlijk cruciaal om jonge beukenzaailingen te laten overleven onder het donkere scherm van volwassen beuken.
Van wortel tot kroon
Boomwortels verankeren zich stevig in de grond en gaan op zoek naar water en mineralen zoals stikstof, fosfor en kalium. Die hebben ze nodig hoog in hun kroon, om in de bladeren samen met CO₂ en zonlicht omgezet te worden in suikers en zuurstof (fotosynthese). Een deel van de aangemaakte suikers gaat via de sapstroom naar beneden. Daarmee voorzien bomen hun wortels van energie, nodig voor de groei en ontwikkeling. Laten we nu eens inzoomen op de grond waarin ze groeien.
Groot, groter, grootst
Een gezonde bosbodem wemelt van het leven en is doorweven van fijne schimmeldraden. Zij vormen uitgestrekte netwerken die zelfs de fijnste bodemdeeltjes bereiken. Wist je dat er onder één voetafdruk op de bosbodem honderden kilometers schimmeldraden zitten? Maar het kan meer: het grootste in kaart gebrachte schimmelnetwerk is dat van een honingzwam. In de Amerikaanse
staat Oregon werd een netwerk van 965 hectare in kaart gebracht. Dit is de oppervlakte van een kleine 1.400 voetbalvelden! Deze schimmel zou wel eens het grootste levende organisme op aarde kunnen zijn.
Soorten zwammen
Op basis van hun ecologie kunnen we meercellige schimmels (zwammen) indelen in drie grote groepen: Saprotrofen halen hun voeding uit de afbraak van dode organismen; het zijn onze opruimers. Ze zorgen ervoor dat dood materiaal (bladeren, hout en organismen) gerecycleerd worden. Gelukkig maar, want zonder deze opruimers zouden onze bossen bedolven raken onder een enorm pak dood organisch materiaal. Ze spelen dus een sleutelrol in de nutriëntenkringloop.
Parasieten onttrekken hun voedingsstoffen uit een levende gastheer en groeien dus ten koste van hem. Vaak profiteren ze van een verzwakte weerstand. Nadat de gastheer hieraan bezweken is, kan de zwam soms nog een hele tijd verder leven als saprotrofe zwam. Typische
voorbeelden zijn de honingzwam, de echte tonderzwam en de dennenvoetzwam.
Symbionten leven in samenwerking met hun gastheer, een symbiose waaruit beide partners voordeel verkrijgen. Tot deze groep behoren de mycorrhiza
Indringers en sokjes
Boomwortels gaan verbindingen aan met bepaalde symbiotische schimmels en vormen mycorrhiza (afkomstig van het Griekse mukès = zwam en rhiza = wortel). Hierbij onderscheiden we twee belangrijke types: de endomycorrhiza en de ectomycorrhiza.
Bij endomycorrhiza dringen de schimmeldraden binnen tot in de cellen van de wortels. Ook hier hebben we verschillende soorten, waarbij de arbusculaire mycorrhiza (het meest voorkomende type) van belang is binnen de boscontext, o.a. bij es, esdoorn, iep, boskers en lijsterbes. Deze schimmels vormen geen vruchtlichamen.
Bij ectomycorrhiza vormen de schimmeldraden een soort van sokje rond de worteltoppen van de plant waarmee ze samenwerken. Ze dringen niet binnen in de cellen van de wortel zelf. In het bos treffen we ze aan op o.a. berk, beuk, eik, haagbeuk en tamme kastanje, maar ook op naald
en fijnspar. Deze schimmels vormen vruchtlichamen die we als paddenstoelen aantreffen in het bos. Denk maar aan de vliegenzwam, het gewoon eekhoorntjesbrood, de amethistzwam (of rodekoolzwam), de geelwitte russula en de gele aardappelbovist.
Bepaalde bomen gaan ook samen werkingen aan met beide types mycorrhiza, zoals els, linde, populier en wilg.
Samenwerken loont
Voor het proces van fotosynthese, dat hiervoor beschreven werd, moeten planten via hun wortels water en anorganische stoffen kunnen opnemen uit de bodem. Soms zijn deze echter moeilijk bereikbaar of opneembaar. Schimmels daarentegen kunnen niet aan fotosynthese doen. Ze zijn dus niet in staat om hun eigen suikers aan te maken en moeten die van elders halen. Je las al over de drie manieren waarop ze dat kunnen (saprotroof, parasiet of symbiont).
Via mycorrhiza gaan schimmels en planten stoffen uitwisselen om bovenstaande tekorten op te lossen.
De plant levert via zijn wortels suikers aan de schimmel: voeding die de schimmel nodig heeft om te leven.
Wat is de winst dan voor de plant? Schimmels hebben een uitgestrekt en fijn vertakt netwerk van draden. Daarmee kunnen ze het bodemvolume op een efficiëntere manier exploiteren en plaatsen bereiken waar de plant met z’n wortels zelf niet bij kan. Bovendien zijn bepaalde mineralen in de bodem aanwezig in een voor planten moeilijk opneembare vorm. Schimmels kunnen deze stoffen wel opnemen en (deels) afstaan aan de plant waarmee ze verbonden zijn. Planten ‘ruilen’ dus suikers voor water en mineralen met schimmels. Het nut van deze samenwerking is niet te onderschatten: onderzoek heeft aangetoond dat mycorrhiza-netwerken het opneembaar vermogen kunnen verhogen met een factor van 60 à 100! De boom kan op zijn beurt tot meer dan 20% van zijn suikers afstaan aan de schimmel.
Zeker onder minder gunstige omstandigheden zoals arme en droge (zand)gronden, is dit samenwerkingsverband uiterst belangrijk voor bomen: voeding en vocht zijn
Artikel door Miguel Depoortere, Bosgroep Houtland
Soms zijn de verbindingen tussen schimmels en boomwortels met het blote oog te zien. Bij de beuk zie je hier duidelijk de ‘sokjes’ over de wortels.
hier veel schaarser en de groeiomstandigheden dus lastiger. In voedselarme bossen zullen dus meer mycorrhiza-samenwerkingen aangegaan worden dan op rijkere bodems. We treffen er vooral de ectomycorrhiza (de sokjes) aan, terwijl we op rijkere gronden meer endomycorrhiza terugvinden. Maar het is vooral het boomtype dat bepalend is.
Het Wood Wide Web
Mycorrhiza-vormende schimmels connecteren niet met één maar met vele bomen (binnen dezelfde boomsoort maar ook tussen verschillende boomsoorten). De Canadese bosecoloog Suzanne Simard toonde in 1997 met haar wetenschappelijk onderzoek aan dat bomen via mycorrhiza dus ook met elkaar verbonden zijn in een multifunctioneel netwerk: het Wood Wide Web. Binnen dit netwerk
De vliegenzwam leeft als ectomycorrhiza
ontstaat een stroom van suikers, water en anorganische stoffen tussen bomen en schimmels maar ook tussen bomen onderling (zie kader). Jonge zaailingen kunnen hierop inpluggen, waardoor ze hun overlevingskansen vergroten.
Het gaat nog verder. Via dit netwerk waarschuwen bomen elkaar voor plagen en aantastingen, zodat ze
sneller hun verdedigingsmechanismen kunnen activeren en afweerstoffen aanmaken. Schimmels kunnen bovendien ook zware metalen binden aan hun celwanden, waardoor deze weg gefilterd worden uit de bodem. Zo kunnen bomen die verbonden zijn met een mycorrhiza-netwerk beter gedijen op vervuilde gronden. Tenslotte kunnen schimmels stoffen afscheiden die het
Voorbeeld van een netwerk
Bij een onderzoek in een Canadees bos werden 67 douglassparren (groene bollen) in kaart gebracht. De bomen van verschillende leeftijden waren via een complex schimmelnetwerk van het geslacht Rhizopogon (boleten) met elkaar verbonden. Rhizopogon, wat ‘wortelbaard’ betekent in het Grieks, leeft vaak in een symbiotische relatie met dennen en sparren en wordt daarom verondersteld een belangrijke ecologische rol te spelen in naaldbossen.
De blauw ingekleurde zones en lijnen zijn de bomen en gebieden met elkaar verbonden door Rhizopogon vesiculosus, terwijl de roze ingekleurde zones en lijnen verbindingen zijn van Rhizopogon vinicolor. De sterkst verbonden boom in dit onderzoek was geconnecteerd met maar liefst 47 andere bomen!
Deze studie richtte zich op één enkele boomsoort en slechts twee schimmelsoorten, hoewel het bosvlak een veel grotere diversiteit van beide bevatte. De ware complexiteit van het ondergrondse netwerk – dus als alle potentiële eindpunten in aanmerking genomen worden- zou verbijsterend zijn.
bacterieleven rond de wortels veranderen. Deze nuttige bacteriën kunnen mineralen voor de plant voorzien of wortelziektes onderdrukken. Veel bacteriën zijn afhankelijk van de aanwezigheid van schimmels en dus schaarser aanwezig in bodems zonder mycorrhiza.
Sterk maar toch kwetsbaar
De connectie met zwammen zorgt er dus voor dat bomen gemakkelijker groeien, gezonder zijn en een sterkere immuniteit ontwikkelen. Daardoor kunnen ze weerstand bieden tegen extreme condities en aantastingen, goed voor een robuuster en veerkrachtiger bos. Ondoordacht bosbeheer, zoals bodemverdichting bij bosexploitaties en het uitvoeren van grootschalige kaalkappen, heeft een negatieve impact op het mycorrhiza-netwerk. Waar veel bomen gekapt worden of sterven, verliezen de schimmels niet alleen hun bron van suiker maar verdwijnt ook het milde, vochtige microklimaat waar ze zo van houden. Ook klimaatverandering en stikstofdepositie zetten de mycorrhiza sterk onder druk. Bomen en schimmels hebben elkaar nodig, het netwerk is de levensader van het bos.
Wil je meer weten over deze verborgen wereld van het bos? Ontdek de interactieve tentoonstelling ‘Roots’ in het provinciaal bezoekerscentrum Bulskampveld te Beernem (www.west-vlaanderen.be/roots) of lees het boek ‘Op zoek naar de moederboom’ van Suzanne Simard.
Suzanne Simard toonde in volgend onderzoek aan dat er uitwisseling is van berk naar douglasspar (en omgekeerd). Over de linker boom (de berk) werd een zak gezet waar het radioactieve koolstof-14-isotoop als CO2 werd toegevoegd. De berk kreeg zonlicht en deed dus aan fotosynthese waarbij de radioactieve koolstof-14 opgenomen werd en omgezet tot suiker. De spar werd in de schaduw gezet en kon dus minder goed aan fotosynthese doen. De radioactieve koolstof-14 van de berk werd na enige tijd teruggevonden in de spar. Deze uitwisseling ging via het mycorrhiza-netwerk en werkt in twee richtingen, afhankelijk van het tijdstip van het jaar. Als de berken in blad staan en dus volop aan fotosynthese doen, leveren ze suikers aan de spar. Maar als de berken “opstarten” in de lente of hun blad verloren hebben in het najaar, kunnen alleen de groenblijvende sparren aan fotosynthese doen en sturen deze suikers naar de berken.
In de nieuwe bostentoonstelling Roots te Beernem leer je alles over de verborgen samenleving in het bos. Elke bosliefhebber moet hier eens geweest zijn!
in symbiose met diverse loof- en naaldbomen zoals eik, berk en den. Je vindt deze dan ook altijd in de buurt van bomen.
Aansprakelijkheid en verzekeringen
door Kathleen Vanhuyse, Bosgroep Vlaams-Brabant
Ben je als boseigenaar aansprakelijk als er een ongeval gebeurt in of aan je bos? En zo ja, bestaat er een verzekering die voorkomt dat je ook voor de kosten opdraait?
In dit artikel stellen we een aantal zaken op een rij.
Burgerlijke aansprakelijkheid en de familiale verzekering
Wie eigenaar is van bepaalde goederen, is aansprakelijk voor de schade die deze goederen veroorzaken bij een gebrekkig beheer.
Als eigenaar van een bos of zelfs van een enkele boom kan je dus burgerlijk aansprakelijk worden gesteld voor de schade die dat bos of die boom veroorzaken. Wie burgerlijk aansprakelijk is, moet met zijn vermogen de veroorzaakte schade vergoeden. Je bent als boseigenaar burgerlijk
aansprakelijk als er drie voorwaarden samen vervuld zijn:
1. je hebt een fout gemaakt in je bosbeheer of je hebt nagelaten het bos ‘als een goede huisvader’ te beheren. Een bos beheren als een goede huisvader betekent dat je het bos beheert zoals een verantwoordelijke boseigenaar redelijkerwijs wordt verondersteld te doen, met het oog op het vermijden van voorzienbare schade;
2. iemand anders lijdt schade;
3. die schade is veroorzaakt door jouw fout of nalatigheid.
Bijvoorbeeld: je hebt al jaren een afstervende boom vlak naast de straat staan. Je doet er niets aan en op een dag scheurt er een grote tak uit de boom en kwetst een voorbijganger. In dat geval zal je als eigenaar burgerlijk aansprakelijk worden gesteld. Je had immers kunnen voorzien dat de boom ooit voor problemen zou zorgen. Je had maatregelen moeten nemen om dit te voorkomen. Zo had je de boom kunnen kappen, of er door een boomverzorger de gevaarlijke takken kunnen laten uithalen.
Je burgerlijke aansprakelijkheid (B.A.)
wordt, als je eigenaar bent als natuurlijke persoon, gedekt door de familiale verzekering die je eventueel hebt afgesloten. Verschillende verzekeraars hebben andere voorwaarden hierrond. Check dus bij je verzekeraar of je verzekering ook je bos dekt.
In bovenstaand voorbeeld is de burgerlijke aansprakelijkheid heel duidelijk. In de praktijk is het echter niet altijd zo simpel. Een gebrek aan een boom is immers niet altijd gemakkelijk op te merken. Zo is het mogelijk dat een tak afbreekt van een schijnbaar gezonde boom. Kan je dan iets verweten worden? Toch wel. Je bent immers de ‘bewaarder van een gebrekkige zaak’. Dit is onder meer het geval bij een schijnbaar gezonde boom die ‘opeens’ omvalt en dan binnenin rot blijkt te zijn… Ook in dat geval kan de familiale verzekering in heel wat gevallen tussenkomen. Bij een effectief gezonde boom die correct uitgroeit, kan je dan weer niet aansprakelijk worden gesteld, de zaak is dan immers niet ‘gebrekkig’.
Een boom die omvalt of waar takken uitbreken puur als gevolg van een storm, zonder dat er gebreken zijn aan de boom, maakt de eigenaar ook niet aansprakelijk. Dit is een situatie van overmacht en wie hierdoor schade lijdt, kan deze schade in principe niet van iemand anders recupereren. Beschadigt een dergelijke boom de garage van een buur, dan moet de buur voor de vergoeding van de schade beroep doen op zijn eigen brandverzekering.
Verzekering B.A. van de Vlaamse Overheid voor toegankelijke bossen
Het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) heeft een verzekering
afgesloten die de burgerlijke aan sprakelijkheid dekt van alle Vlaamse boseigenaars voor de schade die derden lijden wanneer ze toeganke lijk gestelde bossen bezoeken.
De verzekering komt tussen als de eigenaar aansprakelijk wordt gesteld bij een ongeval met derden in zijn bos, en bij gebrek aan of na tussen komst van de verzekering(en) van de eigenaar van het bos. De verzekering dekt de lichamelijke en materiële schade van de bosgebruikers in het bos, op de toegangswegen en op de parking.
De verzekering komt ook tussen wan neer personen die in opdracht van de boseigenaar werken schade ver oorzaken aan derden.
De verzekering komt enkel tussen voor bosgebruikers die zich aan de wettelijke toegankelijkheid en/of het toegankelijkheidsreglement houden. Wie de regels negeert en dwars door het bos struint waar hij op de paden had moeten blijven, is als recreant doorgaans zelf verantwoordelijk en moet zijn schade in beginsel zelf betalen.
wettelijke minimale toegankelijkheid.
Conclusie
Verzekering B.A. Bos van de KBBM
Naast de reeds besproken familiale verzekering die je kan afsluiten bij je verzekeraar is er een gespecialiseerde collectieve verzekering Burgerlijke Aansprakelijkheid Bos die de Koninklijke Belgische Bosbouwmaatschappij (KBBM) aanbiedt.
De dekking van de verzekering van KBBM en deze van ANB komen in grote mate overeen. Het verschil is dat de verzekering van KBBM ook geldt voor niet-toegankelijke bossen of bossen waar de toegankelijkheid
Een goede verzekering is voor de boseigenaar geen overbodige luxe. Standaard kan daarvoor een goede familiale verzekering dienen, die bij burgerlijke aansprakelijkheid altijd als eerste tussenkomt. Check dan wel bij je verzekeraar wat er juist verzekerd is, want dat kan verschillen.
Buiten een goede verzekering is preventie een must. Door je bos te onderhouden als een goede huisvader kan je de meeste ongevallen met aansprakelijkheid vermijden. Verwijder dode of kwijnende bomen langs toegankelijke wegen en naburige eigendommen of laat ze regelmatig checken door een boomverzorger.
Artikel
Omgevallen bomen in Groenhovebos na een storm in 2015.
Tips voor slimmer stoken
Heel wat boseigenaars verwarmen hun huis met hout uit eigen bos of verkopen weleens brandhout. Dat kan een interessante inkomstenbron zijn, onder meer om het beheer van je bos te financieren. Toch vragen meer en meer mensen zich af of houtverwarming nog wel een toekomst heeft. De term die je daarbij steeds hoort terugkomen is fijnstof. Maar hoe zit dat nu precies?
Op eigen houtje
Mensen verwarmen hun huizen al duizenden jaren met hout. Lokaal hout uit duurzaam beheerde bossen is een hernieuwbare brandstof en voor velen een bewuste keuze. Hout betekent voor hen niet enkel warmte, maar ook verbondenheid met de natuur, zelfredzaamheid en een lagere energiefactuur. Chris Couwelier is zo’n bewuste stoker. “Bij de renovatie van onze woning lieten we een Finse speksteenkachel metselen. Die werkt met een dubbele verbranding op hoge temperatuur. Een paar ton speksteen warmt zeer snel op en geeft die opgeslagen warmte langzaam af aan de omgeving. De uitstoot is minimaal en zelfs quasi verwaarloosbaar tegenover de uitstoot van een klassieke houtkachel. Het grote verschil is dat je per dag een paar uur stevig doorstookt en dan het stookproces stopt. Om de warmte maximaal op te bouwen heb je zeer droog, dun hout nodig (bijvoorbeeld uit hakhout). Om
aan die nood te voldoen, kochten we in 2005 een eerste stukje bos in het Groenhovebos in Torhout. We vervingen er het naaldhout door een aanplant van inheems hakhout (berk, abeel, hazelaar, eik en kastanje). We lieten ook de spontane groei van esdoorn opschieten. De warmte van een houtkachel kan je met niets vergelijken. Hout stoken kost uiteraard wat meer moeite dan gewoon aan de knop van de radiator draaien. Door gebruik te maken van eigen hout uit het bos, ben ik zeker van een lokaal, duurzaam en zuiver product. Wie met hout stookt, moet ook vooruit denken. Het moet kurkdroog zijn, zodat je een goed rendement haalt en zo min mogelijk fijnstof uitstoot. Tijdens het oogsten verzagen wij de stammetjes tot meterhout. We klieven dat meterhout direct zodat het drogen sneller gaat en laten het vervolgens twee jaar drogen in het bos. Daarna verzagen we dat meterhout in haardblokken van 33 cm. Die stapelen wij thuis en laten ze nog eens een jaar drogen. Dan pas gaan we stoken. Uit onze schoorsteen komt
Tips voor slimmer stoken
Installatie
- Vermijd open haarden of kachels die lucht gebruiken uit de woonkamer.
- Kies voor een niet te grote kachel.
- Oudere toestellen kan je best vervangen door een toestel met een Ecodesign-label.
- Laat je kachel en schoorsteen plaatsen en controleren door een professionele installateur.
- Zorg dat je schoorsteen voldoende boven het dak uitsteekt en ver genoeg van ramen en ventilatieopeningen.
- Als je je woning goed isoleert, moet je minder stoken om het warm te krijgen.
- Er bestaan elektrofilters en katalysatoren die fijnstof filteren, maar door allerlei technische belemmeringen werken ze na een tijdje niet meer (goed). Het is belangrijk om je vooraf goed te informeren. Bij een oud, vervuilend toestel of een open haard heeft zo’n filter weinig zin.
Hout
- Stook enkel met droog en zuiver hout: zachthout (berk, wilg,…) voor het aanmaken en hardhout (beuk, eik,…) nadien.
- Laat vers hout minstens twee jaar drogen.
nauwelijks rook. Ik vind het hele proces van hout oogsten, verwerken en drogen zeer aangenaam. We hebben ook zonnepanelen. Daarmee zijn we zo goed als klimaatneutraal.”
Hout het gezond
Waarom heeft hout stoken tegenwoordig zo’n slechte naam? Als medisch milieukundige bij Gezondheidsmakers verdiept Hanna Stynen zich in de gevolgen voor onze gezondheid. “Bij houtverbranding komen schadelijke stoffen vrij, waarvan fijnstof de meest bekende is. Die kleine moleculen dringen tot diep in de longen door en veroorzaken en verergeren heel wat aandoeningen.
- Stook niet met het (harshoudend) hout van naaldbomen.
- Stook niet met afvalhout, geverfd of behandeld hout zoals mdf en triplex.
Gebruik
- Leg het fijnste hout bovenaan en steek het vuur van bovenaf aan.
- Gebruik natuurlijke aanmaakhoutjes en geen krantenpapier.
- Stook altijd met voldoende luchttoevoer.
- De rook uit je schoorsteen moet onzichtbaar of wit zijn.
- Laat het vuur natuurlijk uitdoven.
- Behoud na het stoken een dunne aslaag op de bodem.
- Strooi de assen niet in de tuin.
- Hou je kachel proper en in goede staat.
- Laat minstens eenmaal per jaar de schoorsteen vegen.
Nog heel wat meer tips en info vind je via vmm.vlaanderen.be/tips/lucht/ verwarmen-met-hout
Denk aan bronchitis, astma, COPD (een ernstige longziekte) en longkanker, maar ook aan hart- en vaatziekten.
Dat is even schrikken, natuurlijk.
Hanna: “Dat klopt. Voor onze gezondheid is het beter om niet of zeer beperkt te stoken. Met een moderne kachel voor een efficiëntere verbranding, de juiste brandstof en correct stookgedrag zal de uitstoot van schadelijke stoffen lager liggen. We adviseren om zeker de tips van de Vlaamse Milieumaatschappij te volgen om je uitstoot zoveel mogelijk te beperken. Het is ook
belangrijk om aan de buren te denken. Zo krijgen we heel wat telefoontjes van buren die geurhinder ervaren of zich zorgen maken om hun gezondheid. Ook het weer speelt een rol. Het is af te raden om te stoken bij mist, windstil weer of slechte luchtkwaliteit.”
Artikel door Bosgroep Limburg
Gespleten meterhout in bos
Chris Couwelier bij z’n speksteenkachel
Een bosreis en ‘Denken als een berg’
door Kris D'hondt, bestuurder Bosgroep Houtland
Met 22 op een grote bus; als je niet zelf chauffeur moet zijn, is het ideaal om alleen en ongehinderd door het raam het landschap te bekijken. In mijn tas had ik ‘Denken als een berg’ van Aldo Leopold. Ik kreeg het enkele dagen eerder van een goeie kennis die vond dat het een boek was dat ik zou appreciëren. Na de bosreis en het lezen van het boek kon ik beide niet meer van elkaar loskoppelen.
We maakten een eerste stop in de Argonne bij een boseigenaar die kortgeleden zijn boscomplex kon laten aangroeien tot meer dan het dubbele tot bijna 2.000 hectare – om maar direct de verhoudingen met onze bossen aan te geven. De rentmeester had het met ons enkele uren en bijna tien pittige kilometers lang over ‘boomgericht bosbeheer’. Er is meer en meer aandacht voor duurzaam en ‘klimaatslim’ bosbeheer, wat zeker te maken heeft met de ondersteuning door de overheid via subsidiëring en controle. Het is niet de eerste zorg van de eigenaar om aan het bos te verdienen maar als er elk jaar 150.000 euro nodig is om de kosten te dekken van een aangepast beheer en alles wat erbij komt, dan moet je als rentmeester al een beetje naar het bord kijken.
En, er wordt gejaagd in het woud. Aldo Leopold schreef zijn boek in 1948. Het is nu pas vertaald in het Nederlands. Het is opmerkelijk hoe die natuurfanaat-wetenschapper-filosoof-schrijver evolueert als jager. Kort samengevat zegt Leopold: als je de predatoren doodt, gaat heel het ecosysteem aan het wankelen. Jagers proberen de taak van de wolf
over te nemen maar wolven voederen (in flatterend Frans: ‘agrainage’) de everzwijnen niet met maïs in de winter en ze houden de poelen niet nat in de zomer.
Natuurpunt (jawel) beheert enkele visvijvers van Les Etangs de Belval-en-Argonne. Door het laten wegvloeien van het water voor de visoogst en het weer laten vullen door de regen, ontstaat er een specifieke biotoop. De visverkoop brengt Natuurpunt zo’n 30.000 euro op die de kosten helpen compenseren. We passeerden op onze bijkomende boswandeling nog meer van die verlaten visvijvers: niet rendabel en opgekocht door mensen die iets moeten doen met hun overbodige (?) centen. In elk geval, als de plassen niet het beheer krijgen voor de viskweek, gaat een specifiek biotoop verloren. Ik denk hierbij aan de term ‘afnemende meeropbrengst’ van Aldo Leopold: onze rijkdom en comfort gaan ten koste van de (wilde) natuur.
Op de busreis naar Arc-en-Barrois genoot ik van het prachtig landschap. De groen-blauwe
korenvelden afgewisseld met bloeiend vlas of rij pend koolzaad. De lichtgroene maïsplantjes die glooiende strepen trokken op de donkere grond. De vele uitgestrekte, robuuste en woeste klompen bos die vooral de koppen van de heuvels bedek ken. De liefelijke dorpen en een wespendief die net naast de bus op een grasperk landde. Maar de velden en de bossen schurken tegen elkaar aan; geen plaats voor een bosrand en spontane natuur.
Arc-en-Barrois straalt charmante klasse uit met zijn koninklijk verleden en imposante bomen en is daarmee het centrum van het kersverse (sinds 2019) Parc National des Forêsts. Een hele dag was er een klein peloton jonge dames – o.a. Colline Dubois, kon niet passender heten – om ons te informeren over een project in een gebied van zowat 2/3 van West-Vlaanderen met 4 inwoners/km², 56.000 ha kern waarvan 95% bos en 3.000 ha bosreservaat.
En ja, 77 jaar geleden schreef Aldo Leopold al over de gevaren van het inrichten van natuurgebieden en -parken. De toegang wordt gemakkelijk en aantrekkelijk gemaakt, er wordt van alles georganiseerd om volk te lokken dat liefst wat geld spendeert. Zeker goed bedoeld maar er is altijd dat reeds genoemde effect van de ‘afnemende meeropbrengst’.
De opbouw van het programma bracht ons op de voorlaatste dag bij het CPRF en het ONF, zeg maar respectievelijk de Bosgroepen en het ANB van Frankrijk.
Sylvain Gaudin – weeral iemand met een naam waarmee hij al van in de wieg voorbestemd leek voor het bos – etaleerde een kennis en een passie waarbij je je bevoorrecht voelt zo’n mens te ontmoeten. De keuze van de bomen hangt af van de grond. En de grond leest hij door de bosplanten die er groeien. En al die planten staan in een tweevuistendikboek. Natuurlijk kun je veel zoeken op apps maar er worden nog te veel fouten gegenereerd door AI. Sylvain pleit voor observatie en om met je handen de bosgrond te voelen en te zien. En we mochten zelf aan de slag. Het zou me niet verwonderen dat Sylvain Aldo Leopold gelezen heeft.
In een kleine lokale zagerij hadden we al kunnen
zien hoe men op maat gezaagde stammen zomereik eerst vakkundig splijt om er verder duigen voor wijnvaten van te maken. Bij het bezoek aan de (redelijk grote) houtzagerij Barbier viel vooral op hoe kennersogen al direct de verschillen in kwaliteit onderkennen en het zagen en sorteren daar zonder onderbreking op afstellen. Als je daar zo al dat hout ziet liggen, dan ben je toch onder de indruk van hoeveel (eiken)hout we met zijn allen voor allerlei toepassingen gebruiken. Zo’n zagerij zorgt dat kwaliteitshout lokaal zijn weg vindt, en dat is een goede evolutie. Voor het leveren van balken voor de restauratie van de Notre Dame in Parijs bedankten ze; men kon niet riskeren de vaste klanten in de steek te laten.
Op de terugreis kregen we nog een boeiend voorbeeld waar de Pro Silva-principes toegepast worden. Bosbeheer is spelen met licht. En als je de kunst verstaat van hout verhandelen in vertrouwen en met respect voor elkaar, spaar je veel werk, tijd en gedoe. En elk krijgt zijn deel.
Na een stop bij les Faux de Verzy, ‘beukjes met kronkels’, zette onze voortreffelijke chauffeur ons af aan het Zuidstation. Zonder chauffeur, geen bosreis. Hij had nog 1 reis te gaan. Dankjewel, Max en geniet van je pensioen.
‘Denken als een berg’, ik raad je aan om het te lezen en het door te geven.
‘In wildheid ligt de redding van de wereld’ John Muir (1838-1914)
Artikel
Dag van de Boseigenaar – woensdag 8 oktober 2025
Om onze leden en de boseigenaar in het algemeen te bedanken voor hun bijdrage aan het groene patrimonium in West-Vlaanderen, organiseren de Bosgroepen IJzer & Leie en Houtland jaarlijks de Dag van de Boseigenaar.
Dit jaar kon Bosgroep IJzer en Leie de genodigden laten genieten van de pracht van het Couthofbos in Proven. Het domein is nog maar sinds 2024 publiek toegankelijk.
Dit zorgde meteen voor een brede interesse. Maar liefst 70 geïnteresseerden werden toevertrouwd aan Erwin Verfaillie, boswachter van het ANB. Hij toonde ons de mooiste, vaak verborgen, plekjes van dit prachtig stuk natuur dat wonderwel gevrijwaard bleef van de vernietigende bombardementen tijdens WO1.
Het bos heeft een oppervlakte van 55 hectare en wordt uitgebreid tot 75 hectare dankzij de aaneenschakeling van kleinere bospercelen. Om die uitbreiding te realiseren kan het ANB de techniek van kloempen, vlaksgewijze aanplantingen of natuurlijke spontane groei toepassen
met wisselend succes. Moeder natuur heeft zo haar eigen willetje, vooral als reeën de smakelijke jonge stekken gretig oppeuzelen.
Het Couthofbos is volgens onze gids het mooiste in zijn soort in West-Vlaanderen en we konden dit alleen maar beamen. Na een wandeling over een kronkelend pad bereikten we een monumentale zomereik van 230 jaar met een stamomtrek van vijf meter. Onder een stuk los gebliksemde schors herbergt hij een kolonie vleermuizen.
Erwin vertelde ons dat hij bosexploitatie graag benadert als een compromis tussen ecologie en economie, een haalbaar scenario waar mens én natuur beter van worden.
Na het bezoek aan deze groene parel van onze provincie, werden de boseigenaars verder uitgenodigd in zaal de Strooyen Hen in Poperinge voor een gezellige nabeschouwing met een hapje en een drankje.
Cursus klimaatslim bosbeheer
Dat het klimaat verandert, daarover bestaat weinig discussie. De gevolgen zijn wereldwijd voelbaar, met stijgende temperaturen, extreme weersomstandigheden en hitte-, droogte- en neerslagrecords die jaar na jaar gebroken worden.
Dat dit een grote impact heeft op de vitaliteit van onze bossen wordt ook steeds meer zichtbaar. Afwachten en toekijken is geen optie meer. Welke maatregelen kunnen we nemen om onze bossen beter te beschermen tegen de uitdagingen van die klimaatsverandering? Een diverse groep van bosbeheerders zocht in september mee naar een antwoord op die vraag.
De cursus startte met een theoretisch deel waarbij we nog eens met de neus op de feiten werden gedrukt. Klimaatverandering gaat snel en cijfers liegen niet. De voorgeschotelde grafieken en stijgende curves maakten ons niet vrolijk, maar motiveerden en overtuigden des te meer om gepaste maatregelen te nemen om onze bossen te wapenen tegen de huidige en toekomstige uitdagingen. Zowel bij de aanleg van nieuwe bossen als bij het beheer van de huidige bossen kunnen we via doordachte keuzes bossen veerkrachtiger maken.
Bossen met elkaar verbinden, inzetten op meer gemengde bosbestanden met grote variatie in soorten en structuur, gesloten bosranden, behoud van microklimaat, respect voor de bosbodem … zijn maatregelen die ervoor zorgen dat bossen beter beschermd worden tegen verstorende indrukken van buitenaf.
In de namiddag maakten we een wandeling door de mooie Gasthuisbossen die deel uitmaken van het Natura 2000-gebied ‘West-Vlaams Heuvelland’. Ze bestaan uit een zestal verspreide bossen met een totale oppervlakte van ongeveer 200 hectare. Het verbinden van deze bossen zou al een eerste stap kunnen zijn in het weerbaarder maken van dit bosgebied. Tijdens de wandeling hielden we halt bij verschillende bospercelen, waarvan de ene meer en de andere minder klimaatbestendig was. Er werd in groep gebrainstormd, overlegd en gediscussieerd over aanpak van een homogeen dennenbestand, een aanplant met beuk, structuurvariatie in het bos, bosuitbreiding en soortenkeuzes … tot de weergoden de hemelsluizen open zetten en een einde maakten aan de dag. Dat beloofde drankje na de excursie hebben we nog tegoed!
Veel bosuitbreiding in Brugse rand
Wist je dat er in de zuidrand van Brugge al meer dan 105 hectare nieuw bos geplant is? Sinds 1985 wordt er geteld maar het grootste deel hiervan werd de voorbije 20 jaar geplant of gaat volgend jaar de grond in. De Bosgroepen organiseerden een 'workshop bosuitbreiding' in deze groene hotspot. Medewerkers uit heel Vlaanderen waren verwonderd door de vele nieuwe realisaties in deze 'Kasteelbossen'. Daar werkten onder meer de Provincie (ca. 34 ha), de stad Brugge (ca. 29 ha), het Agentschap voor Natuur en Bos (ca. 13 ha), Natuurpunt (ook 13 ha) en verschillende privé-eigenaars (16 ha) aan mee. Waar vind je al dat nieuwe groen? Denk aan het Valkenbos, Stal Tillegem, Beisbroek en Sint-Andriesveld met het Rode dopheidereservaat maar ook aan het Magdalenagoed, Ter Heyde en Ockerhout.
Niet te missen: 3 opleidingen samen met Inverde
Inschrijven kan uitsluitend via de website van www.inverde.be. Vergeet als bosgroeplid niet je kortingscodes te gebruiken!
Bosbeheer voor beginners
Deze basisopleiding biedt een introductie in bosbeheer, waarbij je leert hoe bossen groeien en evolueren en welke ingrepen een bosbeheerder kan doen. In één dag combineert de cursus theorie en praktijk over bosecosystemen, boomgroei en verschillende beheermethodes, met aandacht voor boomgericht bosbeheer.
Wanneer? Donderdag 5 maart 2026 van 9u tot 16u
Boswetgeving in de praktijk
Uitwisseling rond bosexploitatie
In juni kwamen een tiental bosgroepmedewerkers en zeven professionele bosexploitanten samen in Zedelgem om kennis en ervaring uit te wisselen. Bosexploitatie blijft één van de meest uitdagende onderdelen van duurzaam bosbeheer. Regelmatig duiken er spanningen of misverstanden op. De dag werd begeleid door Maarten Decoene van studiebureau Landmax. Het ging over het juiste moment om te starten of stoppen met exploiteren, ruimingspistes en stapelplaatsen, maar ook over schade en herstel, haalbaarheid van bepaalde vellingen, inzet van verschillende machines en communicatie. We bezochten bossen vóór en na exploitatie. Het deed deugd om tijd te hebben om naar elkaar te luisteren en hopelijk groeit er zo waardering voor elkaars aanpak en uitdagingen. De inzichten nemen we zeker mee naar volgende houtverkopen. Zowel vanuit de exploitanten als de Bosgroepen klonk de vraag om dit initiatief te herhalen.
Bossen gezocht voor training reddingshonden
Dogs on Search (DOS) is een team dat gespecialiseerd is in het trainen van Search and Rescue-honden. Zij spelen een cruciale rol in het redden van mensen tijdens zoekacties en rampen. Voor de trainingsactiviteiten zijn ze op zoek naar een geschikt terrein, zoals bossen, open vlaktes, ruige terreinen, of plekken met obstakels. De sessies gaan door op zondagen van 10u tot 16u. Ze zorgen ervoor dat het terrein netjes wordt achtergelaten en houden rekening met uw voorwaarden. Heeft u een geschikte locatie beschikbaar of wenst u meer info, neem gerust contact op via dos.vzw@gmail.com.
Deze opleiding biedt inzicht in de complexe boswetgeving in Vlaanderen en leert je wat als bosbeheerder wel en niet toegelaten is. Je ontdekt hoe je beheermaatregelen correct motiveert en machtigingen aanvraagt, en krijgt uitleg over subsidies, toegankelijkheidsregels en administratieve hulpmiddelen.
Wanneer? Donderdag 26 maart 2026 van 10u tot 16u
Waar? Kasteel Tillegem, Sint-Michiels (Brugge) Prijs? 145 euro voor niet-leden en slechts 20 euro voor effectieve leden via de kortingscode BgH-BWiP (hoofdlettergevoelig!)
Inschrijven? www.inverde.be/opleidingen/ boswetgeving-de-praktijk
Lesgever? Lieselot Ledene (Inverde)
Waar? Kasteel Bulskampveld, Beernem Prijs? 145 euro voor niet-leden en slechts 20 euro voor effectieve leden via de kortingscode BgH-BBVB (hoofdlettergevoelig!)
Inschrijven? www.inverde.be/opleidingen/ bosbeheer-voor-beginners
Bosbeheeruitdagingen in West-Vlaanderen
Ontdek inspirerende voorbeelden om jouw bos gezond, biodivers en klimaatrobuust te maken. We bespreken o.a. houtproductie in een Europees natuurgebied, omvormen van naaldhout naar loofhout, reewildbescherming en het beheer van invasieve planten. Dit alles wordt getoond in het bijzondere decor van een uniek privaat bosgebied.
Wanneer? Donderdag 23 april 2026 van 9u tot 16u
Waar? Sint-Andriesabdij Zevenkerken, Sint-Andries (Brugge)
Prijs? 145 euro voor niet-leden en slechts 20 euro voor effectieve leden via de kortingscode BgH-BbUiW (hoofdlettergevoelig!) Inschrijven? www.inverde.be/opleidingen/ bosbeheeruitdagingen-west-vlaanderen Lesgever? Jan Goris (Bosgroep Houtland)
BOSGROEPEN IN WEST-VLAANDEREN
Wat is een bosgroep?
Legende
Openbare bossen
Privébossen
Bosgroep IJzer en Leie
Bosgroep Houtland
De West-Vlaamse Bosgroepen motiveren en helpen boseigenaars op een vrijblijvende manier om hun bos duurzaam te beheren. Zo ontstaan mooie en gezonde bossen met hoge natuurwaarden, waardevol hout en veel ontspanningsmogelijkheden.
De bosgroep is er voor alle boseigenaars uit het werkingsgebied. Het maakt niet uit of u boseigenaar bent van een bosperceel van enkele aren bos of van meerdere hectaren.
Weet u graag wat de bosgroepen voor u en uw bos kunnen betekenen, neem dan contact op met uw bosgroep! De contactgegevens vindt u hieronder.
Bosgroep Houtland vzw
Streekhuis Noord-West-Vlaanderen
(Kasteel Tillegem)
Tillegemstraat 81
8200 Sint-Michiels (Brugge)
050 40 70 23
bosgroephoutland@west-vlaanderen.be www.bosgroepen.be
BTW: BE 0866.482.291
RPR Gent, afdeling Brugge
Coördinator: Jan Goris
Bosgroep IJzer en Leie vzw
Bezoekerscentrum De Palingbeek
Vaartstraat 7
8902 Zillebeke (Ieper)
057 23 08 54 bosgroepijzerenleie@west-vlaanderen.be www.bosgroepen.be
BTW: BE 0816.706.346
RPR Gent, afdeling Ieper
Coördinator: Clint Callens
