28
WETENSCHAP - PROMOTIEONDERZOEK
Speuren naar onderliggende mechanismen
Vermoeidheid bij multiple sclerose Een multidisciplinaire revalidatiebehandeling is niet effectief tegen chronische vermoeidheid bij multiple sclerose (MS), aldus het promotieonderzoek van Marc Rietberg. In het diagnostische traject is wel winst te behalen. Factoren die medeverantwoordelijk zijn voor vermoeidheid, zoals een depressie of angst, moeten herkend en behandeld worden. Als we de verschillende oorzaken van vermoeidheid onderkennen, kunnen we beter bepalen welke oorzaken we wel en welke we niet kunnen beïnvloeden. Tekst: Marc Rietberg
Vermoeidheid komt vaak voor bij MS en wordt als zeer hinderlijk ervaren. Verschillende pathofysiologische mechanismen, zoals ontregeling van het immuunsysteem, een gestoorde zenuwgeleiding en neuro-hormonale veranderingen, zijn aangedragen om chronische vermoeidheid bij MS te verklaren, maar vooralsnog is de precieze oorzaak onbekend. Ondanks de beperkte kennis van de etiologie is algemeen aanvaard dat vermoeidheid subjectief en multidimensionaal van karakter is. De multidimensionaliteit is vermoedelijk het gevolg van complexe interacties tussen het onderlig-
gende ziekteproces, psychologische en fysieke kenmerken en omgevingsfactoren. Daarnaast is bekend dat factoren secundair aan MS, zoals pijn en spierspasmen en bijkomende factoren zoals depressie, angst, virale infecties, of zwangerschap, kunnen bijdragen aan gevoelens van vermoeidheid.
Metingen Mede door het subjectieve en multidimensionale karakter van vermoeidheid ontbreekt een algemeen geaccepteerde definitie, wat de ontwikkeling van een gouden standaard voor het meten van vermoeidheid in de weg staat. Meestal wordt vermoeidheid gemeten met vragenlijsten die patiënten zelf invullen. We spreken dan ook van ervaren vermoeidheid. Veel in Nederland gebruikte vermoeidheidsvragenlijsten zoals de Fatigue Severity Scale (FSS), de Modified Fatigue Impact Scale (MFIS) en de Checklist Individual Strength (CIS20R) laten zien dat dit betrouwbare maten zijn en dat ze op groepsniveau veranderingen van vermoeidheid in de tijd detecteren. De relatief grote meetfout bij herhaalde meting in de tijd laat echter ook zien dat geen van deze meetinstrumenten erg responsief is om individuele veranderingen in ervaren vermoeidheid vast te stellen. Bovendien laat de matige onderlinge samenhang tussen de vragenlijsten zien dat de drie meetinstrumenten verschillende aspecten van ervaren vermoeidheid meten bij patiënten met MS.
Marc Rietberg studeerde Fysiotherapie aan de Deventer Academie voor Fysiotherapie in Deventer. Daarna studeerde hij af als bewegingswetenschapper aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Sinds 1999 is hij werkzaam op de afdeling Revalidatiegeneeskunde VU medisch centrum en verbonden aan het VUmc MS-centrum Amsterdam, eerst als fysiotherapeut, later ook als onderzoeker en paramedisch manager. Tijdens zijn promotietraject was hij ook verbonden aan het MOVE Research Institute Amsterdam. Zijn aandacht richt zich op aandoeningen van het centraal zenuwstelsel en op MS in het bijzonder. Gedurende zijn promotie-
FysioPraxis | maart 2016
Behandeling Bij het vaststellen van chronische vermoeidheid bij iemand met MS moet goed gekeken worden naar de oorzaak van de vermoeidheid. Andere factoren zoals depressie en angst beïnvloeden de mate van vermoeidheid. Door de vermoeidheid op basis van een depressie of angst anders te benaderen dan chronische vermoeidheid door alleen MS, krijgen we beter zicht op wat we patiënten kunnen bieden aan effectieve behandelingen. In ons onderzoek vergeleken we twee mogelijke behandelingen bij 48 patiënten met MS die chronisch vermoeid waren. Tijdens de Treatment of Fatigue (ToF)-studie kregen de deelnemers ofwel een monodisciplinair verpleegkundig consult ofwel een multidisciplinaire revalidatiebehandeling, waarbij medisch maatschappelijk werkers, fysio- en ergotherapeuten betrokken waren. De primaire uitkomstmaat was de CIS20R en onder de secundaire uitkomstmaten zaten nog twee vermoeidheidsvragenlijsten, de FSS en de MFIS. De resultaten geven aan dat de ene behandeling niet effectiever is dan de andere wat betreft het verminderen van chronische vermoeidheid. Bij patiënten uit beide behandelgroepen bleef de ervaren vermoeidheid, gemeten met de drie vermoeidheidsvragenlijsten, nagenoeg gelijk tot aan de nameting na 24 weken, ondanks de ingezette behandelingen.
traject was hij betrokken bij het schrijven van de nationale CBO-richtlijn multiple sclerose. Titel proefschrift: Fatigue in multiple sclerosis; measurement and management Promotie: 11 november 2015, VU Amsterdam Promotieteam: prof. dr. G. Kwakkel, dr. E.E.H. van Wegen Weblink proefschrift: http://dare.ubvu.vu.nl/handle/1871/53523 Subsidie: Stichting MS Research Hoe bent u tot dit promotietraject gekomen? Sinds ik in VUmc werk, ben ik altijd zeer