CASUÏSTIEK, DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING
Als pijn alle aandacht opeist
Hypervigilantie bij chronische pijn Aandacht en pijn zijn onafscheidelijk met elkaar verbonden. Hypervigilantie is verhoogde aandacht voor pijn. Wat weet u over dit begrip en houdt u hier rekening mee? Hypervigilantie kan bijdragen aan het chronisch worden van pijn en het ontstaan van beperkingen in activiteiten en participatie.1 Als fysiotherapeut kunt u hierop inspelen door bijvoorbeeld mindfulness-training. Deze casuïstiek beschrijft een biopsychosociale benaderingswijze bij een patiënt met chronische pijn en hypervigilantie in de fysiotherapeutische praktijk. Tekst: Floor van der Valk en Willemien Fokke
Inleiding Constante aanwezigheid van pijn heeft grote invloed op de kwaliteit van leven. De pijn kan het leven op cognitief, emotioneel, sociaal en professioneel functioneren beheersen.2 Pijn eist namelijk de aandacht op en interfereert met de huidige bezigheden.3 Deze aandacht vermindert als de patiënt de pijn herkent en deze niet als dreigend ervaart.4 Het fear-avoidancemodel van Vlaeyen en Linton1 geeft weer dat, wanneer een pijnervaring als bedreigend wordt ervaren, mensen bang kunnen worden voor de pijn. Zij gaan piekeren en persisteren in het zoeken van medische verklaringen en manieren om de pijn te controleren. Dit kan samengaan met angst voor verdere beschadiging. Hierdoor kunnen catastroferende gedachten, een vermijdende coping, hypervigilantie voor de pijn, depressie, beperkingen en onderbelasting ontstaan, wat kan leiden tot het chronisch worden van de pijn.1 Vermijdende coping als gevolg van chronische pijn leidt vaak tot sociale isolatie bij patiënten met chronische pijn. Dit zorgt voor een vermindering van concurrerende externe prikkels, waardoor de patiënt meer aandacht heeft voor en meer alert is op lichamelijke sensaties en veranderingen hierin.5 Als dit langer aanhoudt dan gemiddeld 66 dagen, kan het een onbewust automatisch proces en een gewoonte worden.6 Aandacht voor pijn is een normaal proces, dat automatisch in gang wordt gezet wanneer sprake is van (dreigende) schade en schade. Bij hypervigilantie lukt het niet deze aandacht los te laten. Dit kan door twee processen, namelijk een tekort aan andere omgevingsstimuli of catastroferende gedachten over pijn.5 Een combinatie van deze behoort ook tot de mogelijkheden. Door beide situaties komt de patiënt in een vicieuze cirkel terecht, waardoor chronische pijn kan ontstaan en in stand wordt gehouden.9 Het lijkt bij patiënten met chronische pijn dus van belang
Hypervigilantie De rol van aandacht en waakzaamheid bij chronische pijn is in de vakliteratuur voor het eerst beschreven door Chapman in 1978.7 Hij sprak over hypervigilantie en definieerde dit als het voortdurend scannen van het lichaam op somatische sensaties en vooral pijnsensaties, wat kan leiden tot chronische pijn. Eysenck en Calvo8 hebben hypervigilantie aan het aandachtsysteem gekoppeld, waardoor de hypervigilantietheorie is ontstaan. Deze theorie suggereert dat er een selectieve aandachtbias is voor bedreigende stimuli, zoals pijn (algemene hypervigilantie). Deze gaat gepaard met een voortdurende zoektocht naar een bedreigende stimulus, waardoor verbreding van het aandachtsveld plaatsvindt. Als een bedreigende stimulus gevonden is, ontstaat een vernauwing van het aandachtsveld naar de pijnprikkel (specifieke hypervigilantie).
deze catastroferende gedachten te minimaliseren, het aandachtsveld te verbreden en ervoor te zorgen dat ze bewust kunnen afwisselen tussen aandacht voor pijn en aandacht voor andere aspecten van het leven.3 Mindfulness is een relatief nieuwe therapie die hier, gezien de rol die aandachts- en emotionele processen bij hypervigilantie en chronische pijn spelen, op aan lijkt te sluiten.10 Mindfulness wordt in de vakliteratuur verschillend gedefinieerd.12 Grondlegger Jon Kabat-Zinn definieert mindfulness als ‘het bewust reguleren van de aandacht van moment tot moment, in het moment, zonder te oordelen’.13 Deze aandacht is flexibel, zelfregulerend en conceptueel gestuurd (top-downverwerking).14-15 Mindfulness kan >> FysioPraxis | maart 2016
15