9
BOEKBESPREKING/REACTIES
Medicijngebruik en fysiotherapie Hendrik van der Velde. Fysiotherapie en medicatie, Medicijngebruik en implicaties voor fysiotherapeutisch handelen. Bohn Stafleu van Lochem, 2010. ISBN 978-90-368-0470-7. 246 pag. € 38,50 (e-book € 33,63)
Fysiotherapeuten leren tijdens hun opleiding dat in de anamnese ook het medicijngebruik moet worden bevraagd. Daarentegen wordt onvoldoende gedoceerd over de invloed van medicatie op de fysiotherapie en de invloed van fysiotherapie op de werking van medicatie. Dit boek bevat verdiepende informatie voor de fysiotherapeut zonder dat wordt gepretendeerd dat de fysiotherapeut na het bestuderen van de inhoud medicijndeskundig is zoals de medicus. Het boek start met de beschrijving van farmacologische begrippen zoals farmacokinetiek ofwel: wat doet het lichaam met een geneesmiddel. Daarna volgt een algemene beschrijving van medicijngebruik en fysiotherapie zoals geneesmiddelen-geïnduceerde klachten of bijwerkingen, ook in relatie met DTF en anamnese. Een apart hoofdstuk is gewijd aan pijn. Op duidelijke wijze wordt inzicht gegeven in de verschillende middelen voor acute, subacute, chronische en neuropathische pijn. Verder wordt ook medicatie besproken passend bij specifieke aandoeningen zoals cardiovasculaire aandoeningen, ziekte van Parkinson en reuma. Onderwerpen die niet direct binnen het bestek van de titel vallen, zoals medisch rekenen, roken, alcohol, drugs en het screenen
van bijzondere claims, komen ook aan de orde. Tot slot is er een hoofdstuk dat kritisch reflecteert op de vraag of het door de patiënt ervaren effect wel door de medicatie komt. Een vraag die we natuurlijk ook over onze fysiotherapeutische interventies kunnen stellen. Hier en daar wordt de lezer geïnformeerd over gangbare fysiotherapeutische interventies zoals fysiotherapie bij valrisico. Dit is eigenlijk niet op z’n plaats en kan als storend worden ervaren. De invloed van medicatie op valrisico was hier voldoende geweest. Al met al een informatief boek en geschikt ter ondersteuning van uw dagelijks fysiotherapeutisch handelen. Afhankelijk van de ervaring en interesse zal menig fysiotherapeut onbekend zijn met het grootste deel van de inhoud. François Maissan, fysiotherapeut/manueel therapeut, docent en onderzoeker i.o. Hogeschool Utrecht, redacteur FysioPraxis
WORKSHOP Op 4 november (Dag van de Fysiotherapeut) geeft Hendrik van der Velde samen met Nico Mollema de workshop ‘Medicatie en fysiotherapie’. Na de workshop kunt u een screening uitvoeren die rekening houdt met medicijngebruik. Ook kunt u een medicatieanamnese inzetten ter bevordering van de patiëntveiligheid en het fysiotherapeutisch handelen. Meer informatie en inschrijven: www.dvdf.nl.
PONSETI-METHODE Sinds begin dit jaar werken we in een klein missieziekenhuis in Bukumbi vlakbij Mwanza in Tanzania volgens de Ponseti-methode. In het artikel over deze methode kom ik een paar punten tegen die niet kloppen: 1. Bij figuur 2 op pag. 16 staat dat de midvoet wordt gecorrigeerd naar abductie in een pronatiestand. Dat laatste klopt niet; de pronatie verergert de cavus. Daarom moet je de voet gedurende de gipsperiode zoveel mogelijk in supinatie houden. 2. In kader 2 op pag. 15 staat dat de eerste correctie van de voorvoet naar supinatie is. Ook dit klopt niet. Als eerste moet je de cavus corrigeren door elevatie van de grote teen waardoor de medial crease afvlakt. De voet blijft in supinatie en er vindt ook geen abductie plaats. 3. Je verplaatst os naviculare, os cuboid en calcaneus niet naar abductie door tegendruk op de kop van de talus (kader 2 op pag. 15); de taluskop is het draaipunt om welke de correctie plaatsvindt. Tijda Deisz, Bukumbi hospital, Tanzania
14
DOSSIER DE VOET
Behandeling van de idiopathische klompvoet in Nederland en Ethiopië
De Ponseti-methode
Klompvoeten in Ethiopië
Ethiopië is een land in de hoorn van Afrika, 27 keer zo groot als Nederland en met bijna 100 miljoen inwoners. Precieze data ontbreken, maar naar schatting worden per jaar tussen de 3.000 en 5.000 kinderen geboren met klompvoeten. Van deze kinderen wordt maar een klein deel in het eerste jaar volgens de Ponseti-methode behandeld, die in 95% van de gevallen wordt gevolgd door een tenotomie van de achillespees,
De Ponseti-methode wordt vaak toegepast bij de behandeling van klompvoeten. De auteurs beschrijven de vroege klompvoetbehandeling in Nederland en de behandeling van de verwaarloosde klompvoet in Ethiopië.
Reactie auteurs artikel ‘De Ponseti-methode’:
Tekst: Maddy Sterneberg, Jacqueline Lohle-Akkersdijk
Overal ter wereld worden kinderen met klompvoeten geboren. Indien er geen andere pathologie aanwezig is, wordt gesproken van een congenitale idiopathische klompvoet. De deformiteit van de klompvoet is driedimensionaal en bestaat uit vier componenten: equinus, varus, adductus en cavus.1 Behandeling vergt een specialistische aanpak en langdurige nazorg. Sinds de jaren negentig van de vorige eeuw is binnen de gezondheidszorg het besef gegroeid dat een niet-bloedige aanpak leidt tot een beter resultaat, zowel op functie- als op activiteiten- en participatieniveau. De Ponseti-methode is hierbij een veelgebruikte behandelmethode.2 Beschreven wordt de huidige situatie van de vroege klompvoetbehandeling in Nederland en van de behandeling van de verwaarloosde klompvoet in Ethiopië, beide met de Ponseti-methode. Ook de rol van de kinderfysiotherapeut hierbij wordt belicht.
De middenvoet wordt inderdaad gecorrigeerd naar abductie met de voet in supinatie- en niet in pronatiestand, zoals te zien is op de foto. De cavuscorrectie vereist enkel supinatie van de voorvoet om een normale longitudinale voetholte te krijgen (Ponseti-boek* pag. 10, 2e alinea). Het is dus niet alleen elevatie van de grote teen, want je brengt de hele voorvoet in lijn met de achtervoet. In het Ponseti-boek* staat op pag. 7, 3e alinea: “Correctie van de klompvoet wordt mogelijk door de voet in supinatie te abduceren terwijl er tegendruk uitgeoefend wordt op de laterale delen van het hoofd van de talus om rotatie van de talus te voorkomen.” Ik denk dat we hetzelfde bedoelen.
Klompvoeten in Nederland In Nederland worden jaarlijks tussen de 200 en 300 kinderen met klompvoeten geboren.1 Een congenitale idiopathische klompvoet heeft een aantal specifieke kenmerken (zie kader 1). Vaak wordt al tijdens de zwangerschap vastgesteld dat het kind een of twee klompvoeten heeft. Ouders kunnen zich daardoor voorbereiden op de behandeling die zij voor hun kind willen en nadenken over de plaats van behandeling. Werd voorheen vaak gekozen voor een chirurgische ingreep, sinds februari 2014 is de Richtlijn Klompvoet van de Nederlandse Orthopaedische Vereniging verschenen waarin staat dat de Ponseti-methode, een conservatieve, niet-chirurgische methode, de eerste keuze van behandeling is.1 Rol van de kinderfysiotherapeut – In Nederland ligt de primaire behandeling van kinderen met idiopathische klompvoeten in handen van de orthopedisch chirurg en is correctie gericht op het verbeteren van anatomische structuren en functie.1 In de richtlijn staat expliciet beschreven, dat kinderfysiotherapeutische interventie in dit stadium niet nodig is.1 Echter, wanneer er meer motorische vaardigheden van het kind gevraagd worden, kunnen er problemen ontstaan op activiteiten- en participatieniveau, zoals tijdens zwemles, op het schoolplein of op het sportveld. De kinderfysiotherapeut wordt dan ingeschakeld.3 Een aantal recente onderzoeken geeft aanknopingspunten voor kinderfysiotherapeutische interventies.4-6
Ponseti-methode De Ponseti-methode is in Amerika ontwikkeld door de Spaanse orthopeed Ignatius Ponseti in de eerste helft van de vorige eeuw.2 Pas sinds de jaren negentig van de vorige eeuw wordt de methode weer op grote schaal toegepast, eerst in Afrika, daarna ook in Westerse landen. Behandeling volgens de Ponsetimethode start binnen 2 weken na de geboorte en bestaat uit 5 à 6 keer wekelijkse gipsapplicaties, waarbij eerst de voorvoet en middenvoet worden gecorrigeerd en als laatste de spitsvoetstand.2 In ongeveer 95% van de gevallen wordt onder lokale anesthesie een tenotomie (klieving) van de achillespees verricht.3
Na een periode van nog eens 3 weken gips krijgt het kind een voetabductiebrace die gedurende 3 maanden dag en nacht en vervolgens tot het 4de levensjaar ’s nachts gedragen moet worden (kader 2). De bracebehandeling is een belangrijk onderdeel van de Ponseti-methode en non-compliance is vaak een van de oorzaken van terugval.2 Bij verminderde kracht van de laterale voetheffers kan vanaf de leeftijd van 4 jaar (een deel van) de pees van de m. tibialis anterior worden verplaatst naar lateraal om de musculaire disbalans te herstellen.2
Kader 1.
Kader 2.
Kenmerken van de onbehandelde congenitale idiopathische klompvoet1-3 • Plantairflexie van het talocrurale gewricht • Mediale verplaatsing van de kop van de talus • Varuspositie van de calcaneus • Verplaatsing van het os naviculare naar mediaal • Adductiestand van de voorvoet • Verminderde omvang van de kuitspieren • Voetlengte- en beenlengteverschil bij enkelzijdige klompvoeten • Uiterlijke kenmerken: dwarse plooi aan de mediale en dorsale zijde, geflecteerde grote teen en spitsvoetstand
Ponseti-behandeling bij de pasgeborene2 • Wekelijks bovenbeengips aangebracht, gemiddeld 5 keer. • Eerst correctie van de voorvoet naar supinatie. • Os naviculare, os cuboid en calcaneus worden naar abductie verplaatst, waarbij tegendruk wordt gegeven lateraal op de kop van de talus in de sinus tarsi. • Als laatste wordt de spitsvoetstand gecorrigeerd, in 95% van de gevallen voorafgegaan door een tenotomie van de achillespees (deze wordt geheel doorgenomen onder lokale anesthesie). • Vervolgens nog 3 weken gips. • De voetabductiebrace wordt gedurende 3 maanden 23 uur per dag gedragen, waarbij de voeten 70° geabduceerd staan; daarna tot het 4de levensjaar alleen ’s nachts. • Indien er later sprake is van een musculaire disbalans, kan vanaf ongeveer 4 jaar de pees van de m. tibialis anterior naar lateraal verplaatst worden.
FysioPraxis | juni 2016
Jacqueline Lohle-Akkersdijk en Maddy Sterneberg *Ponseti-boek Nederlandstalige versie. Gratis te downloaden via www.globalhelp.org.
Reactie op ‘De Ponseti-methode, Behandeling van de idiopatische klompvoet in Nederland en Ethiopië’, FysioPraxis 5-2016 (juni), pag. 14-16.
FysioPraxis | september 2016
fp07kortoverig.indd 9
13-09-16 12:49
omdat maar weinig centra uitvoeren. Van de kinderen starten, zal maar een klein d vanwege de intensiteit, de toewijding van ouders die d gevolg is dat een groot dee met een verwaarloosde klom voet is erg ‘rebels’ vanwege contracturen keren telkens te enkel-voet-orthese (EVO) geb Sinds 2005 wordt in The Abeba) de Ponseti-methode de 2 jaar, waar de methode heeft de methode zich versp sche afdelingen in Addis Abe Uit de literatuur blijkt, dat oo met de Ponseti-methode be eerste behandeling of bij ee revalidatiecentrum Alemach worden kinderen met klompv van 5 tot en met 12 jaar. De behandeld geweest of hebb voeten na een onvoltooide kinderen presenteren zich voeten (figuur 1), die een eno algemeen dagelijks leven. D het lopen, kunnen geen sch voetballen met hun vriendjes want het is te ver om te lope De Noorse orthopeed Peter tachtig van de vorige eeu volgens eigen zeggen de loosde klompvoeten getrau chirurgie. Toen werden de kin de Kite’s techniek (een con toegepast bij kinderen jonge gevolgd door een uitgebreid met ernstige chirurgische resultaat, zoals pijnlijke voe in het enkelgewricht en een 2007 werkt hij bij deze kinder omdat hij erg onder de indru uitgebreide chirurgie nam en Ethiopische orthopedisch c Ponseti-methode. Sinds janu orthopeden in het klinisch re om ook deze kinderen m behandelen. In het verleden het klinisch revalidatiecentru Hospital (Addis Abeba) voor maar ook zij zijn in 2015 ges voor onbehandelde klompvo verwaarloosde klompvoet v staat beschreven in kader 3
Rol van de fysiotherapeut – oefenen van de knie plus he tussen de gipsbehandelingen