36
W E T E N S C H A P – E X P L O R AT I E F O N D E R Z O E K
Focus op functioneren
Herbeschouwing van het ICF-schema Ondanks de toenemende bekendheid en het toenemend gebruik van de ICF zijn er meerdere redenen om het ICF-schema aan te passen. Daarmee komt het biopsychosociaal perspectief van de ICF meer tot uiting en sluit het schema beter aan bij de huidige ontwikkelingen, zoals het discours rond het begrip gezondheid. De auteurs van dit artikel beogen de discussie over het ICF-schema internationaal te stimuleren. Tekst: Yvonne Heerkens, Marjolein de Weerd, Machteld Huber, Carin de Brouwer, Sabina van der Veen, Rom Perenboom, Coen van Gool, Huib ten Napel, Marja van Bon-Martens, Hillegonda Stallinga en Nico van Meeteren
Dit artikel is een vertaling en uitbreiding van de Engelse samenvatting van: Heerkens YF, de Weerd M, Huber M, de Brouwer CPM, van der Veen S, Perenboom RJM, et al. Reconsideration of the scheme of the international classification of functioning, disability and health: incentives from the Netherlands for a global debate. Disabil Rehabil 2017 Jan 27:1-9.
In januari 2017 verscheen in Disability & Rehabilitation een artikel geschreven door elf Nederlandse onderzoekers, docenten en beleidsmakers op het gebied van de ICF,* gezondheid, gezondheidszorg en arbozorg. De kernboodschap van het artikel is dat, ondanks de toenemende bekendheid en het toenemend gebruik van de ICF, er meerdere redenen zijn om het ICF-schema, een visualisatie van het ICF-begrippenkader, aan te passen. Daarmee komt het biopsychosociaal perspectief van de ICF meer tot uiting en sluit het schema beter aan bij de huidige ontwikkelingen, waaronder het discours rond het begrip gezondheid. Het artikel beoogt de discussie over het ICF-schema internationaal te stimuleren. Gezien de adoptie en het veelvuldig gebruik van de ICF in de fysiotherapie hebben de auteurs in overleg met de redactie van FysioPraxis een uitgebreidere versie vervaardigd in het Nederlands van het oorspronkelijke abstract van het artikel in * International Classification of Functioning, Disability and Health
Disability & Rehabilitation. Aansluitend wordt er een toelichting gegeven op de mogelijke consequenties van het nieuwe ICF-schema voor het gebruik van de ICF binnen de zorg.
Doel: nieuw ICF-schema Gezien de snel veranderende wereld en veranderende gezondheidszorgsystemen is er behoefte aan om het ICF-begrippenkader van de WHO aan te passen. Dit begrippenkader wordt wereldwijd gebruikt om het functioneren van mensen plus de factoren die daarop van invloed zijn, te beschrijven. Het ICF-begrippenkader bestaat uit een schema dat de componenten van de ICF weergeeft, inclusief het onderliggende biopsychosociale perspectief en standaard terminologie: de verschillende classificaties (functies, anatomische eigenschappen, activiteiten/participatie, externe factoren), bestaande uit hoofdstukken met daaronder categorieën op verschillend detailniveau. Het ICF-schema uit 2001 visualiseert het functioneren als resultaat van een dynamische interactie met aandoeningen/ ziekten en contextuele (externe en persoonlijke) factoren. Het doel van het artikel is om alternatieve schema’s te presenteren, gebaseerd op nieuwe ideeën binnen de samenleving en de zorg, zoals de huidige discussie over het begrip gezondheid. Het nieuwe ICF-schema moet leiden tot een betere weergave van het ICF-begrippenkader en beter geschikt zijn voor de doelen van gebruikers. Het voorgestelde schema beoogt een stimulans te vormen voor zowel de verdere wereldwijde implementatie van de ICF als voor de discussie over het omschrijven van het functioneren van mensen in relatie tot onder andere gezondheid.
Methode Het herbeschouwen van het ICF 2001-schema is gebaseerd op andere modellen over functioneren en functioneringsproblemen, kritieken op de ICF en discussies met 23 Nederlandse deskundigen op het gebied van ICF, gezondheidszorg, publieke gezondheid, arbozorg, opleidingen, en gezondheidgerelateerd onderzoek. De daaruit afgeleide thema’s en de kritiek op het ICF-schema vormden de basis voor de discussies met de experts. De uit de discussie resulterende drie alternatieve ICF-schema’s zijn voorgelegd aan 26 experts met het verzoek deze te prioriteren.
Resultaten Gebaseerd op de literatuur zijn vijf thema’s geformuleerd als basis voor het ontwikkelen van alternatieven voor het huidige ICF-schema:
1. maatschappelijke ontwikkelingen/invloeden (zoals m.b.t. het omgaan met mensen met chronische aandoeningen); 2. invloeden vanuit het denken over gezondheidszorg en onderzoek; 3. conceptualisatie van gezondheid door de eeuwen heen; 4. modellen/begrippenkaders van (on)gezondheid; 5. kritiek op de ICF. Bij thema 4 is onder andere dieper ingegaan op het begrip ‘positieve gezondheid’ zoals dat door Machteld Huber et al.1,2 is geformuleerd en op de capability approach van Amartya Sen.3 Er is op vier punten kritiek op het uit 2001 stammende ICF-schema: 1. de positie van ‘aandoeningen / ziekten’ bovenaan het schema; 2. de positie van ‘participatie’; 3. de rol van ‘contextuele factoren’; 4. het gebrek aan een classificatie ‘persoonlijke factoren’. Belangrijk is te vermelden dat op dit moment wereldwijd wordt gewerkt aan verdere verbetering van de ICF. In 2017 staan hierbij met name de externe factoren centraal. Veel relevante factoren ontbreken nog. Binnenkort verschijnt er een special section in het tijdschrift WORK over de ICF met onder andere een artikel over relevante, werkgerelateerde externe en persoonlijke factoren.4
We willen stimuleren dat functioneren een centraal begrip wordt binnen de zorg De meeste geraadpleegde experts gebruiken de ICF bij het formuleren van beleid, in de kliniek, in onderzoek en/of onderwijs. Alle experts voelen een sterke behoefte om het huidige ICF-schema aan te passen. Hun kritiek is in lijn met de kritiek in de literatuur. De conclusie was dat de visuele representatie van de verschillende componenten, met aandoeningen/ziekten als opening bovenaan in het schema, (potentiële) gebruikers de indruk geeft dat het medisch perspectief dominant is in het ICF-begrippenkader in plaats van het biopsychosociale perspectief zoals dat door de WHO wordt geclaimd. Onder handhaving van de bestaande componenten - waarbij de
FysioPraxis | april 2017
fp03wk3641.indd 36
06-04-17 14:23