WordKhmer

ប្រភពនិង អត្ថន័យ ររស់ពាក្យ ក្មពុជា កមមវត្ថុននអត្ថបទននេះ គឺនដើមបីបង្ហាញ អំពីរបវត្តិ និង សារៈសំខាន់ផ្ផនករបវត្តិសាស្តសត ក៏ដូចជា ផ្ផនករូបារមមណ៍របស់ពាកយកមពុជាផ្ដល បុពវការ ីផ្មមរបានបនងកើត្ន

ិ ី នោយ ើងនោយសិលប៍វធ

ពឹងផ្ផែកនលើរពឹត្ិតការណ៍របវត្តិសាស្តសត នដើមបីតំងន្មេះននទឹកដីកំនណើត្របស់ជាត្ិសាសន៍មួន ល តំងពីអត្ីត្កាលមួយដ៏យូរលង់ ។ នដើមបីបំភឺលនោយរត្ួសៗ នូវរបភពននពាកយ កមពុជ ឬ កមពជា ុ ន

ើយនដើមបីកំណត្់បរនិ វណនន

ការសិកា នយើងរត្ូវនរជើសនរស ើ យកផ្ត្សិលាចារ ឹកសំខាន់ៗ មកពិនិត្យបុន្ណេះ ។ ិ គថ្មីមួយ នោយពឹងផ្ផែក នលើការបកស្រសាយមួយចំនួន ធ្លលប់មាន ទនទឹមនឹងននេះ នយើងក៏នធវើការវភា ិ របធ្លនបទខាងនលើ ។ ពីមុនមក នដើមបីផតល់នូវពនលឺថ្ីម ជុំវញ ជាបឋម រត្ូវរជាបថា កនុងភាសាផ្មមរនាសម័យបុនរអងគរ និងអងគរ មានចមាលស់ស័ពទ “វ” និង “ព ិ ” ។ ដូនចនេះពាកយ កមពុ, កមពុជ, កមពុជា សពវនថ្ៃននេះ កនងសិ លាចារក ឹ សរនសរជាកមវុ ឬ កមវុជ នៅវញ ុ ។ ចំនពាេះពាកយ នទស វ ិញ វាក៏ជាពាកយសំស្តសកឹត្ផ្ដរ មានន័យថា របនទស, នគរ ឬអា្ចរក ។ ន

េះជាយង្ក៏នោយ ក៏មានមូលន

ត្ុផ្ដលអាចឲ្យនយើងកំណត្់បានចាស់លាស់ថា

របជាជនផ្មមរនដើមបីនៅទឹកដីស្រសុកកំនណើត្របស់មួន ល ជួនកាល នរបើពាកយរបនទស, នគរ,ចរកភព ផ្មមរ នោយជួនកាលនទៀត្ក៏នរបើពាកយស្រសុក, រកុង, ទឹកដី ឬផ្ដនដី ផ្ដលជាស័ពទមនផ្មមរ ស្រសបនឹង ន័យកនុងភាសាសំស្តសកឹត្ផ្ដរ ។ ឧ

រណ៍ ពាកយរបនទសផ្មមរ ក៏មានន័យដូចគ្នននឹងពាកយ ស្រសុក

ផ្មមរផ្ដរ ។

១. របភពសិលាចារ ឹក នយើងរត្ូវទទួលសាគល់ថា នគបានដឹងជា

ូរផ្

រនរចើន្ស់មកន

ើយ ពីរបភព ននពាកយកមវុ

ិ គមុននគដំបូងបងែស់នោយនលាក (កមពុ)។ តមពិត្នៅពាកយ ននេះរត្ូវបានសិកាវភា

សកផ្សនដ

ស កនុងអត្ថបទមួយដ៏លបីលាញ សតីពី របភពននរពេះរាជយវងានុវងសសម័យអងគរ ។ នលាកបាន ទទួលសាគល់ថា ពាកយ កមវុននេះជាពាកយសំស្តសកឹត្ មានន័យថា មយងស័ងខ សមុរទ ផ្ដលជានកត្នភ័ ិ ុណ ។ មួយវ ិញនទៀត្ពាកយននេះ ក៏ជាន្មេះរបស់មហាឥសីផ្ដលបានបនងកើត្ទឹកដី ណឌ របស់រពេះវស

និង របវត្តិសាស្តសតកមពុជាផ្ដរ នបើនយងតមមលឹមសារ ននសិលាចារក ឹ របាសាទបកសីចាំរកុងចារនៅ ិ បញ្ហ ឆ្នំ ៩៤៧ ។ ជុំវញ ា ននេះ នលាកបានបញ្ហ ា ក់បផ្នថមថា ពាកយផ្មមរ រត្ូវបាននកើត្នោយការរួម ផសំគ្នន រវាងពាកយ កមវុ ផ្ដលជារពេះសាវមី និង នមរា រពេះមន

សី ផងផ្ដរ ផ្ដលជាអំន្យដ៏

ិ ុណ ។ ពិសិដរឋ បស់រពេះវស ននេះជាន

ត្ុផលនធវើឲ្យនយើងដឹងថា បនតិចមតងៗ ន្មេះរបស់បពវជិត្តមហាឥសីកមវុននេះ បាន

កាលយនៅជាន្មេះរបស់របនទសផ្មមរគឺ កមវុនទស ផ្ដលរត្ូវនគសាគល់ជាផលូវការ តមរយៈ សិលាចារ ឹកK400 មានកាលបរនិ ចេទ ឆ្នំ ៨៦៨ នៅបអុីកា កនុងនមត្តនគររាជសិមា របនទសនថ្ បចចុបបនន។ ការោក់ន្មេះកមវុនទស ផ្បបននេះ នាសម័យនចនឡា ឬជួនកាលនទៀត្កមវុជនទស ដូចករណីសិលាចារក ឹ នាសម័យអងគរ ចារនៅវត្តសំនរាង ស្រសុកបាភនំ, នមត្ត តផ្កវ ក៏នដើមបីរល ំ ឹក ដល់របវត្តិននការកនកើត្ ននរបនទសផ្មមរផ្ដរ នពាលគឺការរួមសង្ហវសរវាងសមាសធ្លត្ុឥ្ ឌ ត្ំ្ងនោយតមហាឥសី កមវុ(កមពុ) និងផ្មមរ ត្ំ្ងនោយរពេះនាងនមរា ឬនាងនាគ ផ្ដលជា មាចស់ទឹកមាចស់ដី ។ មានន័យថា ទឹកដីផ្មមរ គឺជាទឹកដីផ្ដលរត្ូវបានបនងកើត្ន

ើងនោយរពេះ

សថ

ិ៍ ត របស់តមហាឥសី កមវុ(កមពុ) និងរពេះនាងនមរា នដើមបីទុកជានករដល់ កុលបុរត្ កុលធីត ផ្មមរ ផ្ដលជាកូននៅ។ នមាលេះន

ើយ បានជាមានការនរបើពាកយផ្មមរជាពនធនាម ជានលើកដំបូងបងែស់

នៅកនុងសិលាចារក ឹ K.227 កនុងន័យជាកូននៅរបស់ មហាឥសីកមពុ និងរពេះនាងនមរា ផ្ដលបាន កាលយជា សាថននាម យងរបាកដ ។ នបើតមការស្រសាវរជាវ នយើងក៏ដឹងនទៀត្ថា ពាកយចរកភពកមវុជនទស (របនទសផ្មមរផ្ដលជា ចរកភព ឬ មហារបនទស) នទើបផ្ត្រត្ូវបាននិយម នរបើរបាស់នៅកនុងរាជយរបស់នសតច រពេះបាទ ជ័យវរ ម័នទី២ ( ៨០២-៨៥០គ.ស) ផ្ដលជានសតចចរកវាទិន ។ កុំនភលចថា នសតចដ៏ខាលំងពូផ្កអងគននេះ បាននផតើម ការបរងួបបរងួមផ្ដនដី នចនឡានទឹក នឹង នចនឡានគ្នក ឲ្យកាលយជាធលុង ឬជាទឹកដី ផ្ត្មួយ។

២.បដិមាសាស្តសត ស្រសបនឹងទិននន័យ សិលាចារក ឹ ននេះផ្ដរ ផ្ដលបានបញ្ហ ា ក់ន័យននពាកយកមពុជា យងចបស់ លាស់ នៅមានកតតនផសងៗ មួយចំនួន កនុងននាេះរួមមានជំននឿរបស់របជាជនផ្មមរ នាសម័យនគរ

ភនំ កនុងអមលុងស.ត្ទី៦ ននគ.សផងផ្ដរ ។ មលឹមសារននសិលាចារក ឹ ពីសម័យបុនរអងគរ ដល់សម័យអងគរ គឺជាភសតុតង យងសំខាន់ ពាក់ព័នធ នៅនឹងការនរបើពាកយ កមវុជ នដើមបីនៅរបនទសផ្មមរ កនងន័ យផ្ដលថារបនទស ុ បនងកើត្ន

ើងនោយមហាឥសី កមវុ ឬជារបនទសរបស់ពួកកមវុ ។ ដូចននេះ នយើងអាចនិយយបាន

ថា ពាកយកមវុជាកនុងសងគមបុរាណ ជាពាកយមួយបងកប់នៅនោយអត្ថន័យដ៏ពិសិដឋ នោយន ជាទឹកដីរបស់មហាឥសីដ៏មានម

ិទិធឫទធិអសាចរយ ។ ជាឧ

ត្ុថា

រណ៍ កនុងសិលាចារក ឹ សតុកកក់ធំ

ចារនៅឆ្នំ ១០៥២នន គ.ស (K.935) នៅនមត្តស្រសេះផ្កវ កនុងរបនទសនថ្បចចុបបនន ផ្ត្ជាអត្ីត្ទឹកដី ផ្មមរពីមុននគន អាស្រស័យន

ើញមានការនរបើពាកយរពេះកមវុជនទស ។ ត្ុននេះន

ើយ បានជានយើងអាចនិយយបានថា ជារបនពណី រាល់ជនជាត្ិ

សុទធសឹងផ្ត្ោក់ន្មេះ ទឹកដី ស្រសុកភូមិកំនណើត្ ឬរបនទស ផ្ដលបានឲ្យកំនណើត្ឲ្យមលួន យង្មិញ ជនជាត្ិផ្មមរកនុងអត្ីត្កាលក៏ដូនចានេះផ្ដរ ។ ដូនចនេះការោក់ន្មេះរបនទស របស់ មលួនមានសារៈសំខាន់្ស់សរមាប់ជាត្ិនីមួយៗ បុផ្នតន

េះជាយង្ក៏នោយ ការោក់

ន្មេះ កមវុជនទស ឬ របនទសកមពុជាខាងនលើននេះ មានលកខណៈជារបវត្តិសាស្តសត គួរឲ្យនយើង យកមកវ ិភាគ សុីជនរៅ ។ នៅទីននេះ នយើងចង់និយយថា ការោក់ន្មេះ កមវុជា ទំនងជាជំនួសន្មេះនគ្នកធលក ផ្ដល រត្ូវបានអនុម័ត្ន

ើងនាសម័យ នគរភនំ និង រត្ូវបាននធវើន

ជាក់ចាស់ នោយសមន

ើងនោយឈរនលើនគ្នលការណ៍ ដ៏

ត្ុផល ជាទីបំផុត្ ។ នដើមបីជាភសតុតង ជាក់ផ្សតង សូមពិនិត្យពាកយ

រក ិ មវុនជន្ទនទៈ ផ្ដលជាន្មេះរពេះអាទិនទពចមបងសំខាន់ជាងនគបំផុត្ នៅនលើរបាសាទភនំោ នា សម័យនគរភនំ ផ្ដលជារបាសាទរាជននរពេះរាជធ្លនីអងគរបុរ ី ឬវាធបុរៈកនុងនមត្តតផ្កវ បចចបបនន ុ ។ សូមរ ំលឹកថា កនុងចំន្មចមាលក់នទវរូប បុរាណ ចមាលក់នៅរបាសាទខាងនលើមានទំ

ិ នៅកន រក ិ មវុជនជន្ទនទៈ ផ្ដលត្ំ្ងរពេះវស ុណ ុងសម័យ ំធំជាងនគបំផុត្ នោយមានកំពស់នៅដល់ ២,៩០

ផ្មរត្ ផ្ដលសពវនថ្ៃត្ំកល់ទុកនៅសារមនទីរជាត្ិភំននពញ ។ ការសាថបនា នូវចមាលក់ថ្ម ដ៏សំនមបើម ននេះ ផ្ដលកនុងរបវត្តិសាស្តសតផ្មមរ នគមិនធ្លលប់ជួបរបទេះននាេះ អាចនឹងនធវើន មានជាងជំ្នៗ ដ៏នរចើន និងមានភាពសាទត្់ជំនាញ

ំងបនចចកនទស

ើងនៅបាន លុេះរតផ្ត្ ំងបញ្ហាញាណ ។

ិ ចមាលក់រពេះវស ិ ុកមវ ជុំវញ ណ ុនជន្ទនទៈ ដូចនលាកសាស្តសតចារយ

ុង នសៀមផ្ដរ នយើងមាននយបល់ថា

ពាកយននេះ គឺជាពាកយត្ំ្ងឲ្យនទវនាមនិង សាថននាម។ ឧ

រណ៍ជាក់ផ្សតង តម

សិលាចារ ឹក K.272 នាសម័យបុនរអងគរ នយើងអាចយល់អំពីបំណង និង អត្ថន័យ ផ្ដលផ្មមរ នពញនិយម ចំនពាេះពាកយកមវុរាជលកមសី និងពាកយកមវុបុរ ី ឬទីរកុងកមវុកនុងសិលាចារក ឹ នាសម័យអ ងគរ K.283 ។ ការបង្ហាញននេះ ថ្វីត្បិត្ផ្ត្មានសភាពជានសចកតីមីល ក៏បុផ្នតនយើងក៏មិនរត្ូវនមើលរល ំ ងនូវអត្ត ន័យសុីជនរៅននពាកយ

ំងននាេះផ្ដរ ។ ចំនពាេះនយើងៗមាននយបល់ថា ការយកន្មេះនទវមក

ភា​ាប់នឹងសាថននាមគឺរបនទស (កមវុជ) ផ្បបននេះ គឺនធវើន

ើងនដើមបីបង្ហាញភាពដ៏រង ឹ មាំ ឬភាព

អមត្ៈននរបនទសកមពុជា មានន័យថាដរាប្រពេះបដិមាននេះផ្ដលជារពេះអាទិនទព នន រពេះរាជា្ចរកកមពុជា នៅគង់វងសសថិត្នសថរដរាបននាេះ របនទសផ្មមរក៏នៅសថិត្នសថរដផ្ដលផ្ដរ ។ ិ ុកមវ ជាការពិត្​្ស់ សរមាប់សាសនិកជនផ្មមរ នាជំនាន់ននាេះ ការនៅ ពាកយវស ណ ុជនជន្ទនទៈ ី ណិឌ ត្បានបនងកើត្នោយនគ្នលការណ៍និយម យងចាស់លាស់ នាសម័យបុនរ ននេះ ផ្ដលកវប អងគរ បានបងកប់នូវរូបារមមណ៍ដ៏រជាលនរៅ និងដ៏ឧត្តុងគឧត្តមបំផុត្ ។ នរៅពីអំ្ចពិសិដឋ

ិ ុកមវ អំ្ចសីលធម៌ និងគុណធម៌ឥត្នរត្ើយរតន រពេះវស ណ ុជនជន្ទនទៈ ក៏បំនពញ កនុងអត្ីត្នូវ ត្ួនាទី ជាអត្ថិភាពមួយនទៀត្ គឺការផសៈផាបរងួបបរងួមជាត្ិតមរយៈជំននឿ ។ នគ្នលបំណង ចមបងគឺ ក៏នដើមបីនធវើឲ្យន្មេះននេះ របកបនោយភាពមទ័រខាទ ទូ

ំងចរកភពផ្មមរ នោយនធវើឲ្យនគ

នគ្នរពនកាត្ខាលច រនំ ភើបញាប់ញ័រ កាលនបើសាតប់ឬ ឮពាកយននេះ ។ មានន័យថាសរត្ូវមិនហា៊ាន នបៀត្នបៀន ឬនមើលង្ហយជាត្ិសាសន៍ផ្មមរ ផ្ដលរបកបនោយគុណសមបត្តិ ខាងនលើបានន

ំងបុនាមនដូចនពាល

ើយ ។

របសិននបើនយើងរស់នៅកនុងរងវង់ស ដូនចនេះពុំខាន នោយរកន

គមន៍មនុសសនាជំនាន់ននាេះ នយើងពិត្ជាមានអារមមណ៍

ើញថា សងគមវបបធម៌ត្រមូវឲ្យមានជំននឿផ្បបននេះ ។

ំងននេះ មិន

រគ្នន់ផ្ត្បាននធវើឲ្យកូនកមពុជា ឬផ្មមររគប់រប ូ មានទឹកចិត្តរជេះថាល មានសីលធម៌ និង គុណសមបត្តិ មពស់ នោយមាន ជំននឿទុកចិត្តនលើមួនឯង ល និងនលើជាត្ិឯង កនុងនាមជាកមពុជា ឬជាផ្មមរផ្ត្

បុន្ណេះនទ នលើសពីននេះនទៀត្ ភាពសាមគគីរវាងគ្នននឹងគ្នន នោយសារផ្ត្ចំណងជំននឿរបនពណី បានចងជាប់ពួកនគឲ្យរួមរស់ជាធលុងមួយ ។ ននេះជានិមិត្តរប ូ មួយយងសំខាន់ ផ្ដលការនគ្នរព បូជារពេះវ ិសណុនលើកំពូលភនំោ បានផតល់ឲ្យកនុងអត្ីត្កាលដ៏យូរលង់ ។ នបើនិយយមាងនទៀត្ វត្តមានរបស់ចមាលក់ននេះ គឺជានិមិត្តរប ូ ននការរបមូលផតំុកមាលំងរបស់ជាត្ិផ្មមរ

ំងមូល តមរយៈ

ជំននឿសាសនា ។ មាងនទៀត្ ឆនទៈននេះក៏អាចគូសបញ្ហ ា ក់ ដូចនទើបនពាល តមរយៈននទំ រពេះបដិមាបុរាណននេះ ផ្ដលពុំធ្លលប់មានកនុងរបវត្តិសាស្តសតផ្មមរន

ំ នន

ើយ ។ កុំនភលចថាអត្ថន័យនន

ការនគ្នរពបូជា គឺជាចលនាបួងសួងឲ្យរបនទសជាត្ិ ឬ មនុសសផ្មមររគប់រប ូ បានផ្ត្នសចកតីសុម នសចកតីរង ុ នរឿង នថ្កើនថាកន។ ក៏បុផ្នតទនទឹមនឹងននេះ នធវើឲ្យមានសាមគគីភាព រវាងរបជានុរាស្តសត និង របមុមដឹកនាំជាត្ិ គឺ រពេះមហាកសរត្ និងសពវនាមុន ឺ មន្ទនតី ផ្ដលជានមសាថប័ន ឬជាអនកដឹកនាំ ិ កមវ ជាត្ិ ។ នបើនិយយមាងនទៀត្ រពេះវស ុណ ុជនជន្ទនទៈ បានបំនពញ ត្ួនាទីមួយយងសំខាន់ គឺ ការពរងឹងពរងីកសាថប័នអំ្ចរបស់រពេះមហាកសរត្រានជន្ទនទវរន ័ ម តមរយៈរូបចមាលក់ផ្ដលមាន ិ កមវ រពេះនាមរបស់រទង់គឺ វស ុណ ុជនជន្ទនទៈ ។ ខាងនលើននេះក៏ជាឧបករណ៍ មួយដ៏ករម បង្ហាញនូវ នទពនកាសលយ និងបញ្ហាញាណដ៏មពង់មពស់ កនុងការបនងកើត្ពាកយមួយផ្ដលមិនរគ្នន់ផ្ត្ត្ំ្ង ឲ្យរបនទសផ្ត្បុន្ណេះ ក៏បុផ្នតត្ំ្ងឲ្យរពេះអាទិនទពក៏មានម

ិទិធរទ ិ ិធ រពម

ំងរពេះមហាកសរត្

រគប់រគងអំ្ចផងផ្ដរ ។ ិ កមវ រួមនសចកតីមក រពេះវស ា ក់ឲ្យនយើងន ុណ ុជនជន្ទនទៈ ខាងនលើគូសបញ្ហ

ើញនូវលកខណៈ ពិសិដឋ ដ៏

ឧត្តុងគឧត្តម និងសកាកនុពល ននកមាលំង ពិសិដឋ ស័កិស ត ិទិធ របស់របនទសផ្មមរ ផ្ដលជាទឹកដីរបស់ រពេះ (មហាឥសីកមពុជ និងនាងនមរា) ។ កុំនភលចថាពាកយកមវុជនជន្ទនទៈ ពិត្ជាបង្ហាញពី ិ ជុំវញ ិ រពេះអាទិនទព ននរពេះរាជា្ចរកកមពុជា ការបរងួបបរងួមជាត្ិផ្មមរ នយើងវញ ិ ុណ ផ្ដលនគត្មកល់នៅកនុងរបាសាទឥដឋភំនោកនុងអមលុង ស.ត្ទី ៦ ននគ.ស នរកាមរូបភាព ននរពេះវស ។ (ម.រតនណ)