លី ធមេតង
សកសសេងខ ប ិ អំពី
អរយធម៌ែខមរ
បុពក វ ថ តមពិត
អតថបទេនះ
េក តេឡងេដយករេរៀបចំ «អរយធម៌ អរយធម៌ែខមរ»
ពនយល់ចំេពះអនករតូវករសិកស លុះដល់ករមងេនះ សរផទល់ខួលន
សរមប់ យកេទេធវជឧបករណ៍
ិ ថនក់ ទី ១ េនមធយមភូមិ ។ តមកមមវធី
របមូលបនកន់ែតេរចនេឡង ៗ ខញំុក៏យល់ថ
គួរែតចងទុ ក
សរមប់េនេពលែដលរតូវកររសវរជវតេទេទៀត ។
ប៉ុែនត
ជឯក
េដយចង់
េសននូវសនៃដសកលបង (Essai) េនះ ចំេពះមតិមិតតភកិត ជអនករសវរជវផងគន និ ងសទង់ េយបល់អនកអន េទចុះផសយកនុ ង
អនកសិកសទួ េទផងេនះ, ទសសនវដតីអកសរសរសត ជគូៃដ
យកសនៃដសកលបងេនះ
មដងបនតិច ៗ ចប់ តំងពី េលខ ២៦ ែខ មិថុន
គ.ស. ១៩៦៥ ជបនត ៗ េទ លុះរតចប់ ។ បែនថមខលះ អំពីសំណក់មិតភ ត កិក
ខញំុក៏ដច់ចិតត បនទប់មក
ខញុំក៏បនទទួលេសចកដីែណនំ
កនុងកររសវរជវ
និងអំពីសំណក់អក ន អនខលះ
ែដលមនចិតតរសឡញ់អរយធម៌ែខមរ ។ េសចកដីែណនំទំងេនះ រ ឹងរ ឹតែតេធវឲយខញំុបនេពញ បំណងេនះែថមេឡងេទៀត ។
ដូេចនះខញំុសូមលំឱនកយ
េគរព
អរគុ ណចំេពះមិតតភកិក
និងអស់េលកអនកទំងេនះផង ។ េរកយែដលរបមូ ល អេនលេទៀត
េរពះយល់ថ
បញូច លបែនថមសជថមីមដងេទៀតរួចេហយ
ខញំុក៏យកទុ កមួ យ
សនៃដសិកសរសវរជវអំ ពីកបនចបប់ របវតតិពងសវតរយ៉ ងេនះ ួ
មិនសមេធវេដយងយៗេទ គួរែតទុកករងរដ៏ធំែបបេនះ ជូនគណះកមមករណមួយ ឬ អស់េលកអនកេចះដឹងេរជរជះណមនក់
េលកសរេសរេឡង
េទបសម ។
ប៉ុែនតមន
គំនិតតូចមួ យេចះែតដស់សមរតីខំុញថ៖ ធមមតកររសវរជវេបរកេឃញប៉ុ នណ យល់ដូចេមដច ;
រតូវែតបេញចញេទសិន
មនករ
េដមបីជួយជរបទី បេរទលបំភឺលឬជតរមយ
សរមប់ផដល់ចំេពះអនករសវរជវត ៗ េទេទៀត ។
ដូេចនះអនករសវរជវរតូវែតមនេសរ ី
ភព កនុងករបេញចញេយបល់ខួលនជបេណដ រៗេទ កនុងដំេណរករងរ េហយករងរេនះ មិនេចះចប់េឡយ េនះ
បនន័យថ
អនករសវរជវ
កលេបេគេឃញដូចេមដច
លុះេរកយេទមនេហតុ ផលធំ ជងមុ នេទេទៀត
រតូវថយ៉ ង
ក៏អចទញេយបល់េនះេទ
តមករេឃញករយល់ថីម េទេទៀតែដរ ។ សនៃដេនះ ពុំែមនជកបនតរម ឬថជេគលចបប់សរមប់ឲយអនុវតតេដយខនមិ ន ួ
-Bបនេនះេទ
តមពិតគឺ រគន់ែតជជំនួយសមរតី
ឬថជេយបល់អក ន រ ិះេរមនក់
បំភឺលផូលវចំេពះអនកសិកសជបឋមអំពីអរយធម៌ជតិែតប៉ុេណណះ ។
ដូេចនះ
សរមប់ បំណងកូន
េសៀវេភេនះគឺ ៖ ១. ចង់ ជួយេដះទល់អនកសិកសេដយខលួនឯង
េហយែដលមនរបថនចូលេទ
ិ ជ ខងវបបធម៌ ិ របឡងេផសង ៗ ែដលទក់ ទងដល់ចំេណះវជ -អរយធម៌ែខមរ ។ ២. ចង់ ជួយបញ ជ ក់
ចំេពះមតិអក ន យល់រចឡំថ «អរយធម៌» គឺជអវីែដលេក តថមី ៗ
ិ ។ អវីែបលកៗពី ទំេនៀមជតិ, ឲយងកែបរមកយល់ឲយចបស់ តមករពិ តេទវញ ៣. ចង់ បងហញឲយជនទូេទេឃញថ អរយធម៌ ែខមរ ពុំែមនចមលង ពុំែមនេទបែតេកត តមពួកបសចិមទិសេទ គឺមនផទល់ខួលនតំងពីេកតជសញ ជ តិ មួយមកេម៉ះ ល ។ ទីបំផុត
ខញុំសូមឧទទិសនូ វេសៀវេភេនះ
ផសយជូនដល់អនកសិកសទូេទកនុ ងកមពុជរដឋ
ិ រពះរបមុខរដឋ េរកមរពះរជតរមស់ដស់េតឿនៃនសេមដចសហជី វន ៃនេយងរល់គន
ិ ដ៏ជទីេសនហេសមជីវត
ែដលរពះអងគរទង់ ែតងមនរពះចិ នដចង់ ឲយេយងជកូនេច
បនេចះដឹង
រគប់ ៗគនេឡង សមជសញ ជ តិមួយែដលមនអរយធម៌ជយូរឆនំមកេហយ ។ ភនំេពញ ែខកញញ ១៩៦៥ លី -ធមេតង
បញ ច ក់ : កនុ ងករេបះពុមេព លកទ មេសចកដជ ឲយបនេកបះ ី ២ េនះ ខញុ ំបនែគសរមួលនងបនបែនថ ិ ី េរចន
កបយជងមុនេដមបជរបេយជន៍ ដល់ អក ន សកសទូ េទ ។ ី ិ
២៨ - ២ - ៦៩ ល. ធ. ត
សិកសសេងខប អំពី
អរយធម៌ែខមរ េសចកដេី ផដម ី ថៗ ីម
័ អក ន ផងេនសមយបចបបន ន ុច
់ ំ េរចនែត ចបអរមណថ «អរយធម៌ែខមរ» គឺជចេណះវជ ម ៍ ិ ជ
ំ ់ ីម ឬករតបែតងែបកៗជននថ ុ ល
័ «សវលយ ែដលរតូវនយនងពកយអកសពៃថេហថ ន វ ង ុី ី ័ » ។ ឹ
៌ ឺ ំ ែតតមពតអរយធមគជករមងចេណះវជែដលមនសសរកេឃញ ុ ិ ជ ិ ៌ ម ដចអ រយធមែខរ ូ
ពអែងងេហយ វ ី
ំ េហយ ត ក ក េឡងតង បងបេង
ំ ី ៉ល ែដលកេកតេឡងតងពកទ ី ម ឹ កកដែខរេមះ
ំ ូ ់ រគនែតដបង
់ ុ េនះ មនសរេសរកតទក មនរតម ល ់េធតៗគមកបេណះ ន ុ៉ ណ ។ ិ ឹ ែតទមប វ េបរកេឃញនវកេណត ូ ំ
េលដេយង ី
ំ ី តងពកទកដដេចះេហយ ី ូ ន ឹ
មនរបរងមករហតសពៃថេនះ ូ ូ វ ង
វវតនយងណខះ ល ? ។ ិ ត ៍ ៉ ជតិ
៌ ម នងរបរងអរយធមែខរ ិ ូ
់ េយងរបតសនេឡងជករបកដ ិ ឋ
េយងេតងែតតមដនសេងតេមល ក
់ ់ ន ំ អសរយះេវលជងពរពនឆមកេហយេនះ ី
េយងដងមកេហយថ ឹ
មនករ
៌ ពតែមនែតមនឥទពលៃនអរយធមនន ិ ិធ
់ ជពេសសគជតណែដលទកទងនងែខរេយង ម ិ ឺ ិ ឹ ពមនៗែមន ី ុ
រតែតបែនមឲយបនជមេធយបយជយរញរចន ថ ួ ុ ឹ
េតតងព ំ ី
ំ បែនឥទពលទងេនះ ុ៉ ត ិ ធ
៌ ម មនកមង ឲយអរយធមែខរ ល ំ នងមនរបរង ូ ិ
ំ ់ ែបកសចឈម េពញេលញបរបណេឡងេទវញ ឬរបវតិ ត គ ់ ដេណរេដម ិ ។ េដមបបនសល ិ ូ ៌ ី ំ ៌ េយងអចអធបប យែចករែលកនវរបវតអរយធមេយង ូ ិ ិត
ហរែហពមនមក ូ ី ុ
័ ំ ឺ៖ សរសជបនសមយកលធៗគ ត ួ
តមែបបរបវតិ-ត
១∼ ∼អរយធម៌សម័យមុនអងគរ
ថ
់ ែដលេហថ «សម័យមុ នអងគរ» គសេដយកេពលេវលែដលរបវត ងរបប ត ត ឺ ំ ិសរសេយ
កលេនះ
់ ់ មនមនសសមករសេនេលទកដរបសេយង ុ ី ឹ
់ ់ ល កសងនវរេបៀបរបបរសេនរបសខនបនច ូ ដ ិ ត ៗ មង ួ សញតមយេឡង ជ ិ ួ ។
់ រតងេនះេហយ
់ ដ ចបេផម
លះរតែតេទជមនករេរៀប រយសរមប់ ុ
ែដលេយងសនតបនថ ម
េយងែដលអករបវតសរសឲយេឈះថ «អរយធម៌» េនះ ន ត ម ិត េយងេនះជរបកដ ។
ំ េហយអកទងេនះ ន
់ ់ របបរសេនសរមបជត ិ
ំ ូ ពតជក េកតដបងេនរសកែខរ ុ ម ិ
- 2 ដេចះ ូ ន រជេទេទៀត
ំ ់ ់ ដ ំ ី កលមនរគសសក េពលេវលែដលកណតរយះកល េនះចបេផមេឡងតងព ុ ិ ដ េហយមនរយះេពលតរហតមក ូ
់ ័ ់ ដលសមយែដលជនជតេយងរសេនតម ិ
អណចរកតចតចៗេដយែឡកពគមនអណចរកវ ) ូ ន ំ (ហណន ី ន ូវ
អណចរកកមជ ិ ុ វ (ចន
់ ំ ួ លះរតដលេពលរបរមគជអណចរកធមយ ុ ួ ួ ន
េហ េចនឡ) ជេដម ,
របតសនេនឯខ ងេជងបងទេនសប ែដលេហថ «អងរគ» ។ ល ិ ឋ ឹ ័ ៏ ំ សមយកលដធេនះ
់ ឈបឈរ
ំ ី ់ ដ , តងពចបេផមមក
៌ ម អរយធមែខរ
ជសកភព ីខ
ភមភគអងរបរ ូ ិ គ ូ ី
ំ ជេពលចេរនឥត
់ ំ ់ េហយលតលសជលដប ូ
េធៀបឧបមបដចជេឈែដលេទបែតដះ ុ ី ូ
់ ់ ទលបនជរទងរទយរកជតកនលម ុ ខ ម ។ ិ ូ
ទី១,
េយងសេងតេឃញថ ក
់ ី ុ ចបពមនរគសសករជ ិ ត
់ ពទនេលចេឈះេពញទេនេឡយែមន ុំ ម ី
់ ៏ ់ ់ កគងេឃញេនេសសសលេរចនណស
ជេដម ។
រហត ូ
់ ន ឹ មកទលគនងសតវតស
ិ៍ត ំ បែនេបេមលពេករដែណល ុ៉ ត ី
ដចជរបសទថតចតចេនកង ូ ម ូ ុន
់ ី ់ ំ របសទសងពឥដេនសមបរៃរពគកេខតកពងធសពៃថ ឋ ុ ត ំ វ ង ូ
៉ របៃពណីេរចនែបបេរចនយង
េរទរកុ ី ងេទ
ែលបងរប ំ
់ ័ ំ ី នងភសនយយសសរមបរបរសយគរហតតងពេនះមក ន ូ ិ ិ ីដ
២∼ ∼អរយធម៌សម័យអងគរ
់ ី លះចបពសតវតសទ ុ ី ៨ មក
ំ ់ ៏ សថបតយកមមធៗរបសេយងកេលចេធៗេឡង ល ,
ំ ុ ៏ ំ ់ ។ ចរសកេទសកេចះែតេកនជលដប
រេបៀបេរៀប
៏ ល ់ ូដ របបជវភព (Mode de vie) កផសបរេទរក ី
វតរភពសមសន ួ ិ ថ
់ ។ ដចមនរ ូ ូបចមកជតងេនជញងរបសទអងរធទកជដនរសប ល ់ ជ ំ គ ំ ុ
ជតខងពែកមយ ួ ិ ល ំ ូ
េនចងបពរបេទសេនះ ។ ុ ូ ៌
់ ិ ័ ៌ ែមកធងរគបវសយៃនអរយធម
័ សមយេនះ
មនជតថៗ ិ ីម
ំ បនចេរនឥតឧបមេសៗគ ម ន
េនជតខងេយង ិ
៌ េទេធជអរយធមជតេគ ជបនេទផង ។ ត វ ិ រយះេវលេនះមនេពលយរយរែដរ ូ
់ ងអងរគ ។ លះបងរកុ
័ សមយកលេនះ
៌ រហតបនេទជអរយធម ូ
័ អរសយេហតេនះេហយ ុ
បនជេន
បនចមងរបឌតយ កែបបអរយធម៌េយង ល ិ
់ ី ១៥ ែដលរតូវ គតងពសតវតសទ ឺ ំ ី ី ៨ ដលទ
់ អករបវតសរសសគលថ ន ត ំ ិត
័ ជសមយរងេរឿង ុ
ំ ុ ់ ម បផតរបសែខរេនេលេរជយសវណភមេនះ ។ ុ ណ ូ ិ
៣∼ ∼អរយធម៌សម័យកណ ដ ល ័ សមយកលេនះ
់ ី ់ ី ១៩ៃនរគសសករជ េយងរបពសតវតសទ ។ ូ ី ១៥ រហតមកដលទ ិ ត
- 3 ់ រគេនះរបវតសរសរបបេយងថ ត ិត បចមរត ច ិ ឯេរកៗផង
ធកចះរះ ។ ល ់ ុ ុ េរយេទវញ ិ
៌ ីដ ែផកសងមធមក ន ក
នងមនសរងមកងរសករកគនខះេទៀតផង គ ុ ុ ួ ល ិ ុន
ំ ៌ ែដលជែមកធៗៃនអរយធមេយងេនះ
់ លទភពនងរកសរគងទកឲយគងវងសបន ធ ុ ឹ
៏ ិ ់ កវលរតឡបជសបេសៀម ង ់ ង
៏ ម េហយេបសងបនេហយកគន
េដយសរែតចលចលបករកជេរឿយៗ ុ ុ
៌ េហយលចបរបញលអរយធមេគ ួ ូដ ូច
ឲយេរសចរជួតរជបមកែដនដេយងេទៀតផង ។ ី
៌ ៌ ល ុ៉ , េដយរកសរទពយមតកអរយធមខនបេណះេទ ណ ួ
់ ់ ឹ ៌ ល ់ ទបទលនងកមងអរយធមកយរបសេគ ល ំ ័ កងសមយកលេនះ ុន
ជេពលេរគះេជកេរគះជ ំ
េហតេនះ ុ
ំ ិ ែថមទងពបក
ចលមកេរចៀតែរជកែថមេទៀតផង ។ ូ
ំ ំ ់។ នឲយមនបនចេរនលតលស ូ ិ
័ សមយេនះ
រឯអក ី ន
៌ ៏ កពយយមដកជញនរបមលយក កបនខតអរយធមេយងេទ ូ ន ឹ ួ ូជ
ទរននទកដមកពេរកេសត ទ ី ឹ ី
េឃញថ
៌ ីដ ែផកវបបធមក ន
់ ុ ំ ់ ែថមទងចងចះអនថយេរកយេទវញ ិ
មនែតបេណះ ុ៉ ណ ិ
តបតអករសករបេទសគន ង ុ ម ឱកសនងកស ឹ ិ ន
ំ េយងមនរតមែតលបក ិ ឹ
ំ ៌ នឲយែផផអរយធម ល ក
៉ កលណមនអសនន ឬ េកលហលយងេនះ
់ គពលតលសេឡងែថមេទៀតេទ ឺ ុំ ូ េទៀតផង
រសកេទសេកតវកវរេដយសរងមទរននរសកមកព ុ គ ទ ុ ឹ ី
សេងបេទ ខ
៌ ធកមកេលអរយធមេយង ល ់
៤∼ ∼អរយធម៌សម័យបចចុបបនន
់ ់ េយងពបចេរៀបរបេរចនេទ ុំ
ំ ់ ន េរពះជេពលែដលេយង -េគទងអសគ
់ ឹ ធបបនេឃញបនយលនងែភក សពៗខនេហយ ។ ល ់ ន វ ួល
់ ំ ុ ័ បែនគរសេងតែតមយចណចគ ៖ រតងសមយកលេនះមនែចកជពរភគ គ៖ ុ៉ ត ួ ក ួ ឺ ី ឺ
័ សមយ
ំ ័ ឯករជយ ។ អណពយបលបរង នងសមយ ិ ័ ំ កង ុ ន សមយអណពយបលបរង
៌ ៌ អរយធមេយងរតូ វទទលកររគបដណបអពអរយធម ួ ដ ់ ំ ី
ំ ៍ ិ ៍ កងសជវធម ៌ កងេរគឿង បសមរបេទស ដចមនទេនៀមទមបេផសងៗ កងអពហពពហ ូ ល ់ ុ ី ិច ុន ុន ុន
អលងរជេដម ក
់ ់ ែដលែខរនយមជបដលសពៃថ ម ិ វ ង ។
៌ ី អរយធមពបសមរបេទសដេចះ ូ ន ិច
េរពះកលេនះ
េយងអធបបយកងវគទ គ ី ៣ រចមកេហយខងេល ួ ិ ។ ុន ៌ ល ំ ល អរយធមខងក
ំ េដមេហតែដលនឲយេយង ុ ួ ទទល
េយងេទបែតឆងផតវបតពមនមក ល ុ ិ ិត ី ុ
៉ ៌ មយងេទៀតអរយធមបសមរបេទស ិច
៌ អចមនកមងរគបដណបេទេលអរយធមជនជតដៃទ ល ំ ដ ់ ិ ៏
៌ ម ំ ុ ិ ិត អរយធមែខរេយងកពងវបតផង
៏ ឱ ំ នេទភមេទ អករេទរទន់របស់េយងកល ល
់ ំ ំ ំ អ មនសសែដលេទបែតេង បពឈពទនមនកឡងពលល ុ ី ឺ ុំ
ដច ូ ជ
េហយជនជ ួ ឧបមដច ូ
កលេបរតូ វេគរបទញេទខងណ
- 4 ៏ ់ ៉ ់ ័ កទនេទតមេគយងឆបរហស ។
៉ បែនេទះជយងណក ុ៉ ត ីដ
៏ កជនជតែខរេយងមនលះ ិ ម ិ
់ ិ៍ត ំ ់ ៌ ម បងេករដែណលខនឲយអសេឡយ េហតេនះបនជអរយធមែខរេនែតមនរបជនច ុ ូ ិ ច។ ួល ំ ័ ឯករជយវញ ចែណកសមយ ិ
់ ដ ៉ ់ួ ់ ំ ុ ចបេផមេឡងយងឆបរសរនបផត
េយងឲយេរៀបរយសមរមយ
័ ំ ជសមយមនកេណតថ ីម
់ ិ ័ គករកសងជតរគបវសយ ឺ ិ
់ ដេចះបនជរគនែតបននឆ ូ ន ុ៉ ម ន ំ
នងយសេយង ិ
ំ ៌ េយងេរៀបចអរយធម
ជរសក ុ ឯករជយេពញេលញ
់ ន ។ ៃនសេមចរពះ នេរតតម-សហនុ ជទេគរពៃនេយងរលគ ដ ី ី
ំ េរកមករដកន ឹ
៌ ួ ់ ់ សរបេសចកេទ េឃញថែខរេយងមនអរយធមមយផលរបសជតពតរបកដណស ុ ម ទ ់ ីដ ិ ិ
ំ ៍ ដចមនសអងេទេលេហតករណជរបវតសរសែវងឆយែដលអធបបយមក េហយេនះ ។ ូ ុ ត ង ិត ិ
*
* *
សខៃនអរយធម៌ែខមរ បនជជនជតននេគទទលសលថ ួ គ ់ ិ
សរេយងមនភសតង ុត
នវសខេផសង ៗ ៃនអរយធម៌ ូ
៌ ់ ដចអរយធមរបសជតននែដរ ។ ូ ិ
វបបធម៌ ១,
៌ ១ សងមធម គ
៌ ួ ែខរេយងមនអរយធមមយែមនេនះ ម
៌ អរយធមេយង
ំ ់ ់ ៉ សរបបងញេគរគបែបបយង ហ
ែដលែចកេចញជសខធ ំ ៗ ពរគ ី ឺ
នងមនែមកធងបនបបនស ំែបកេចញេទេទៀតេនះ ទ ់ ិ
េលកយកមកបញកបន ដចត េទេនះ ៖ ជ ់ ូ ទមួ ី យ∼ ែផនកវបបធម៌
េដយ
េយងអច
(Domaine Culturel)
កង ក ុ ន «វបបធម៌» េគសេងតេឃញ
់ ំ ុ ់ ូ ករបញករគបចណចដចមនេរៀបរបហរែហខង ជ ់ ូ
ំ ៗ មន ៖ េរកមគឺ ែចកេចញជបែផកធ ី ន
១– អំពីករេចះដង (Connaissances) ឹ
ំ ូ ជដបងេឡង
ំ ់ឲយេឃញ សរប
ជនជតេយងរះគតបងបេង ត ៗ ក ក ជករេចះដងេផសង ឹ ិ ិ ិ
៌ ួ ថជអរយធមមយនងេគេឡង េដយមនែចកេចញជធងតច ូ ៗ េទៀតគឺ ៖ ឹ
ំ ក∼ ជេនឿេផសង ៗ (Croyances)
់ សរមបជមេធយបយរបរមសមគ ួ ួ ីគ
់ េគនងេចះរបរកគបនជតសទ ន ិ ឹ ិន ធ ។
ំ ី តងពេដមរហតមក ូ
់ េរពះេគយលថ
ំ កលណមនសសមនជេនឿដចគ ុ ូ ន
ំ ំ ូ ់ជនជតេយង ជេនឿដបងរបស ិ
់ ់ បសចេនេដមេឈធ នំ នងរពះភមរកសរសកជេដម ូ ិ ុ ។ ី ំ បងបតៃរពភ ិ ឧ.
េបេគេជឿេខចជរចបរជមយគ ម ួ ំ ួ ួ ន
់ េគេតងរបរកគ ន,
៏ ់ មយគ ួ ន កេគរបរកគេកតសមគេឡង ន ីគ ។
ខ∼ លទធិ (Religion)
ំ ែខរេយងបេង ត ម ក ជេនឿ
ដចជ ូ
ករេជឿេខច ម
េបេគេទេគរពេដមេឈជ
ំ ូ ់ ម ចជរជបរឲយមនេលៀងរបគ ំ ដបងេយងបេង ត ក លទរបកនេខ ួ ំ ួ ិធ
រចេទេយងបនចមងែបបមកពរបេទសេគខះ ួ ល ល ី
់ តបតយលថកងករេគរពលទណមយរមគ ួ ួ ន ិធ ិ ុន
ំ ំ ិ ់ នឲយមនសសេចះចងសមគគ ៗ េនះ មនេគលគនតសរមបជបទ ុ ី គ ន េហយកងលទនមយ ិធ ី ួ ុន
ពចរណេរចនផង េទៃថេរកយ ដចជលទរពហណជេដម ង ូ ម ៍ ។ ិ ិធ ៉ល េមះេហយេទ ម ៍ បេគនយមលទរពហណ ិ ិធ
េហយទញយកលទេនះ ិធ
ំ ់ ់ ួល ់ ី ុ ជេនឿចសរបសខន ែដលមនរសបពមនមកផង ។
គ∼ សលធម៌ (Morale) ី
មកលយជមយ ួ
៌ ំ ូ ពតែមនែតអរយធមដបងពបនចងរកងជកបនេទ ុំ ិ ួ
ំ ំ ៌ ន មនករែណនខងសលធមកងជេនឿ កងទមប ល ់ េធត ី វ ៗ គន ុ ុន
ែត
់ ដចជកររបបរបមេក ងក ូ ម ុំ
- 6 ់ ល ់ ់ ឹ ឲយេដកខសជងចសខចយយចសចកទកបយេល ព ់
របេទច េកង ម ។
កសបយឲយរះខះខយ ុ ំ ុី ុ ជ ជ
រពះេម
ំ ូ ម ់ ំ ់ ់ កលចរបសេគវរលយៃដនងមនពកយទេនៀមជេរចនេទៀតសរមបឲយដបននដល ុំ ួ ួ ិ
បនជបេងត ក ឲយមនសសេជឿ ុ
់ នតមនសសជនេដម ំ ិ ់ េទតមផត ន គ ុ
ំ វ ៊ េហយខេធឲយរតូ វតមមនហនខសដេចះ ុ ូ ន ិ
តបតនយម ិ ិ
់ ែដលពទនេចះយកសរតរះគតេរជរជះមកេរបេន ុំ ម ី ិ ិ
េឡយ ។
ឃ∼ ទសសនវជ ិ ជ (Philosophie)
៌ កងវបបធមៃនជតនមយ ៗ ិ ី ួ ុន
រតូវែតមនទសសន
ំ ូ ់ វជជរបដបសញង រតះរះកងវចរណញណ េហតេនះ បនជដបងែខរែតងភបគនត ញ ុ ម ជ ់ ំ ិ ិ ជ ឹជ ិ ិ ុន ិ
ំ ំ ំ ់ គថ ័ េទកងសលបះ ឬកងជេនឿ កងទេនៀមទងអស េបេធអ ុ ធ ិ ឺ វ ី វ ៗ សទែតរកនយកងេនះ ុន ុន ុន ុន ័ ពរពមេធេដយគននយេឡយ ។ ុំ ម វ
សន ិ
ជេគលទសសនវជធបផតកងេលក ិ ជ ំ ំ ុ ុន ំ ទេនៀមរបៃពណ ុ ធ ិ ី ពទនយម
បនបមក ទ ់
ំ េយងខតខបញលរទសរពះពទ ុ ធ ែដល ិ ឹ ីដ ូច
៌ មកកងអរយធមេយង ុន
េហយែដលសពៃថ វ ង
ទសសនវជេនះ ិ ជ
សននចតជនជតែខរេយង ដ ិ ត ិ ម ។
ង∼ វទយសរសត (Sciences) ិ
៌ គនកងវបបធមជតេយងេទ ម ិ ុន
ំ ី ុ ព ៍ ់ តងពពទ ធ ិ វចរណរហតដល ូ ិ
ទទលឋនះខងខសកង ួ ព ់ ព ់ ុន
់ ូ ំ ់ េបេមលែតបនចហកដចជែមកធងសខនេនះ ិត
ែតេបសេងតឲយេរជ ក
េយងេឃញពបរណកល ី ុ
់ ែខរមន សនះខងណសភសតងេនកងបេចកេទសៃនសបតយកមរបសទអងរ ម ច ថ ម គ ុទ ល ំ ុដ ុន
់ គរែផនទហតេដ ូ ី
របសទ ។ល។
ករេលកែផនថ ម
ករសេធថ ល វ ម
ឆកថ ល ់ ម
២– អំពករ ផសយ (Publication-Diffusion) ី
ំ កលណបងបេង ត ក ក បនជចេណះេចះដងរចេហយ ឹ ួ
នងករេធបរត ិ វ ៉
វទយសរស ត ិ ដចជករ ូ ំ ឺល បភេពញ
េតងមនមេធយបយសរមប់
ំ ផសយ នវចេណះទងេនះេទៀត គមន ៖ ូ ំ ឺ
ក∼ អកសរសលប ិ ៍ (Littérature)
់ ំ ី ំ ែដលកតរតអពចេណះវជ ិ ជ ំ ៗ គន ករចងចត
ដេចះ ូ ន
អកសរសលប ៍េនះ ិ
ំ េពលសេដេគលមតទេទ ិ ួ
់ ៉ េហយផសយេចញតមវធតកែតងេរចនែបបយងគ ិ ី ឺ ៖
់ ន ករនទនរបបគ ិ
់ ំ ុ ៌ រគបចណចកងវបបធម ុន
់ ់ ជេគរែមងចបអរមណណស ម ៍
ំ ករសែដងកយ វករ ិ
ករសរេសរ
ំ េនះជនច ែតងរបមលផេនកងអកសរសលប ៍ ូ ិ ិ ច ុដ ុន េលអកសរសលប ៍ ិ
តម
ករអន ។ល។ េហតេនះបន ុ
់ ់ ់ ូ ៌ កលណេគចងយលចបសនវអរយធម
់ ់ ៌ របសជនជតណមយ ។ ែមកធងេនះមនេរចនណសេនកងវបបធមេយង ួ ិ ុន
ដចជេរឿង ូ
- 7 េរពង េរឿងរបឌត េរឿងែបបឧបេទស (Didactique) ។ល។ ែដលមនចរទកកងសរស ុ ុន ត ឬ ិ
ំ រកង គមរី ព កបនខតេផសង ៗ ផង ។ ន ួ
ខ∼ សលបះ (Arts) ិ
់ ចរយរបសមនសស ុ ិ
ំ សលបះជករសែដងេចញនវមេនសេញតន ូ ច ិ
េហយែដលេកតេឡងរពមគជមយមនសសែដរ ។ ន ួ ុ
នងលកណះ ខ ិ
ែខរេយងបនយក ម
់ ំ ុ ំ ី ជជតមយនងេគមក ់ ំ ់ៗ ចតទកដកបផត តងពេកត ដចមនភសតងេនកងចបបរចស ូ ិ ត ុ ិ ួ ឹ ុដ ុន
់ ន ់ របសអករសកជនេដម ុ
មនរគុដិ
់ ។ ឬកបរកបចរចនជេដម ូ
ំ ន រែសងទេនសង
ំ រេគះអែរង
៌ ី េរកយែដលបនទទលឥទពលអរយធមពបរេទសខះ ួ ល មកេទៀត ិធ
៏ ី ំ ំ ់ សលបះេយងករកចេរនជលដប ិ
់ រហតដលបនេឈះថជ ូ ម
ំ ំ សលបះ កង ូ ិ ុ ូ ៌ ។ ិ ុ ន ចេណមរបេទសទងឡយេនភមភគចងបព
គ∼ អកសរ-ភស (Ecriture-Langage)
៌ ំ ់ វបបធមសខនជងេគ
េរពះថ
ែដលមនមកេហយេនះបន
់បនរគបសពផង ់ េរបរបស វ
ផលបនជទេពញចត ី ិ ត
ំ ំ ឥតកបងេឡយ ។
័ នយយរបរសយ ិ
លះេរកយមក ុ
ំ ុ នងបទែបបទនកេរចៀង ិ
ំ ូ ជដបង
អកសរ
៍ សសនសមបណេទេដយ ូ ៌
នងភសមនមខងរផសយនវ ុ ូ ិ
នងឲយជនជតខ ល ឹ ិ ួន
េរកបជញកនវចេណះវជ ជ ់ ូ ំ ិ ជ
់ ំ ី ់ ់ ទលែតបេង ត ក ពកយសដឲយមនរគបរគន
ំ េទបករផសយចេណះេនះ
េដយេហតអកសរនងភសេនះ ុ ិ
័ អរសយេហតេនះ ុ
មនឯកភពល អ
នងេធជតអកសរ ួ ិ វ ំ រពមទងទទល ួ
់ ិ អចរលដលេទឆយរគបទសទ ង ី
បនជមនសសេដមែខរេយង ុ ម
់ ំ ី ុ ៌ ទកទងគបនតងពមនអរយធមឥណ ន ឌ
បនបេងត ក ពកយ
ចលមករសកេយងេទេទៀត ូ ុ
់ ំ ី ិ េទបបេង ត ក បនជអកសរសរមបសរេសរផសយនវសដនងភសេនះឲយបន ូ
់ េពញេលញ ែដលអចកតរតទកជលកខណ ុ ខ ឌ បន ។
ឃ∼ ពត៌មន (Information)
មនឥទពលបននេទ ុ៉ ម ិធ
់ អកនយយេដយមត ន ិ
៌ េរពះពតមនដងឮេទណមកណ ឹ
បែនេនបចបបនេនះ ុ៉ ត ន ុច
៌ នងពតមនេនរបេទសននែដរ ឹ ៍ ។ល។ ទរទសសន ូ
ពេដមមក ី
នងករផសយេនះេហយ ិ
ទសសនវដី ដ
៏ ី ំ ូ ករកចេរនដចគ ន
៌ សរពតមន
េគរតូវែតេរបករអនវតន ុ ត ៍
៌ ុន អនវតនៃនអរយធមកងសងមជតេទៀត ។ វធអនវតនេនះ ុ ត ៍ គ ុ ត ៍ ិ ី ិ
ពសវ ុំ ូ
បនែតតមរយះអកេពល ន
៌ ពតមនេនរបេទសេយង
ដចជេសៀវេភរទស ូ ឹ ីដ
៣– អំពករ អនុ វតតន៍ (Application) ី េរកយពករបេង ត ក ី
៌ វធផសយតមរយះពតមនេនះ ិ ី
វទយ ិ ុ
េនមនករ
េគរកេឃញថេតេគ ុ ិត អនវតតម
- 8 ផវណខះេនះ គឺ ៖ ល ូល
ក∼ ទំេនៀមទំលប់ (Mœurs et Coutume)
ំ ន ំ ិ អករសកនគយកេគលគនតឬរទសេនះមក ន ុ ឹ ីដ
ផសយេចញបនជករចលចតអមយេឡង ូ ិ ត ីវ ួ ។
់ ួល ទមបមកេរបកងជវភពរបសខន ល ់ ី ុន
បនេឡយ
ំ កលបេងត ក៏ ក បនជជេនឿេហយ
ំ ់ ់ រហត ូ េទជទេនៀមជបលប
់ ដចជពធែដលេគេធកងកររបកកទរក ូ ិ ី វ ុ ន
ពងយនងរលបរលយ ុំ ុ ឹ
៍ ិ ៍ អពហពពហ
បជសព ូ
ជេដម
ំ ់ ូ ូ ៌ េទកងកររសេនរបស ់ ់ គជទេនៀមទមបេនះេទៀត ែដលជករផតជបនវរបភពអរយធម ល ់ ិដ ឺ ុន
ំ ី ី ងដលែរសចករ ់ ំ អករសកសមញទេទ តងពទរកុ ។ ន ុ ញ ូ
ខ∼ ករសកស ិ -អប់រ ំ (Enseignement-Education)
់ ់ ដកណស
ជនជតេយងយកចតទក ិ ិ ត ុ
ំ ីន ន កងកចបងតបេរងៀននងែណនគគឲយបនលរបេសរ ហ ់ អ ិ ច ិ ។ ុន
េរចនបងញឲយេយងដងថ ហ ឹ
៌ ករសកសេកតមនកងអរយធមេយង ិ ុន
េគរកេឃញដនជ
បនបគពករេកតមន ទ ់ ន ី
ំ ៌ ំ ចេណះនមយ ៗកងអរយធមែដរ ។ បនេសចកថ កលណចេណះវជណមយ ួ េកតេឡង ិ ជ ី ួ ីដ ុន
បនភម ល
ំ មនករសកសភមមយរេពចេនះែដរ ល ួ ិ
េហយេបេឃញមនឧតមគតណរបៃព ត ិ
់ េរចនេធតមពកយទននផលមត ូ ម ទ ់ វ
ឬតមសរសសករតេនេដយវតអរម ត ឹល ឹ ត
៏ ់ ់ ំ ួ ល ឯងឬអកជតខង េគករតងរតបអបរខន ន ិ ំ ់ ជននេដម
េនេពលភមេនះែដរ ល
់ ំ បែនករសកសនងអបរ ុ៉ ដ ិ ិ
់ ំ បនេឡងដលថកទ ់ ន ់ ី ១ ៃនវបបធមេយង ៌ េផសង ៗ ។ េនរគសពៃថ េដយ វ ង ករសកសអបរ ិ
់ ិ ី ័ មនេរបរបសវធសរសសមយថរតមរតូ វផង ។ ត ីម ឹ
គ∼ ែលបង-កឡ (Jeux-Sport) ី ៉ េរចនែបបេរចនយង
ជអែងងេហយ វ
់ ំ សរមបលែហករអផសក ុ
ជនជតែខរបនបេង ត ក ែលបង ិ ម
ំ ំ អ នងបងតខងកយស មបទឲយបនមទល ហ ់ ឹ
ំ ំ ់ ៗ េដយមនបញលែថមនវវធ ែលបងទងេនះេនេពលបចបបនខះកកយេទជកឡសខន ន ល ៏ ល ូ ិ ី ី ុច ូច
សរសទេនបថ ត ំ ីម ។ ទញរពរត ឹ
ែលបងែដលេយងសមលបនថមនមកយរេហយេនះ គ ់ ូ
េចលឈង ូ
់ ទលអែរង
វយកនេគល ូ
់ ី ទតស
របដល់
ដចជ ូ
ំ ់ េបកចបប
ំ ៉ ដបង ។ល។ េហយែដលសពៃថេនះ មនខះែរបកយេទជកឡយងសទសធ ។ វ ង ល ល ុ ធ ី
·
· ·
ែលបង គន ុ
- 9 ទពរ ីពីរ∼ ែផនកសងគមធម៌
(Domaine Social)
៌ ់ កលណែផកវបបធមេកតមនសពរគបេឡងេហយ ន វ
់ តកែតងេឡងជបននែដរ ទ ់
បែន ុ ៉ េត បេមលតមរបវតសរស ត ិត
៌ ម ៏ ំ ់ សងមធមែខរកចេរនណសែដរ គ
់ ទ ់ ់ ។ បតបងេសរែតអស
ដចជ ៖ ូ
៌ ៏ វែតលតលស ់ ខងសងមធមករតូ គ ូ េយងេឃញថ
ំ ូ កងេពលដបង ុន
័ ំ ែតេនសមយរតូ វធកខនេដយអណចសរងម ល ់ ួល គ
៏ េយងក
ែមកធងេនះេយងេទបែតសងេឡងវញេនេពលបន ឯករជយេហយ ិ
១~ អំពសងគ មវធ ិ ី (Sociologie) ី
់ ិ ិ គជែបបបទសកសសរមបពនតយសេងតផង នងរបតបតផង នវគេរមងករខង ៖ ក ូ ឺ ិ ិ ិ ិត
ក∼ េសដឋកិចច (Economie)
េពលគករែសងរកផលតផល វ ឺ ិ
់ ់ ជតនវេភគរទពយសរមបរទរទងរបេទស ិ ូ
ំ ឺ េបនយយឲយចគធនធនជតមនពធនធន ិ ិ ី
់ ធមជតរហតដលករសបនថ ម ថ ី ម ៗេទៀត ។ ិ ូ
ខ∼ សងគមកចច ិ (Sociale)
ំ ករេរៀបចឲយមនរេបៀបេរៀបរយ
អជវកមេផសង ៗ ៃនមនសសកងរបេទស ម ុ ី ុន ជវភពផង ី
េដមបផលជនសងម គ ី ដ ់ ូ
នងម េធយបយកង ិ ុន
ំ រពមទងឲយមនករសខរសលបនទលទលយកង ុ ួ ូ ំ ូ ុន
ដចជឲយមនមនរពយបលជម ូ ីទ ឺង
់ មនករទកទងគបនរសល ន ួ
មនេរគឿង
់ ់ ។ល។ បរេភគ -ឧបេភគរគបរគន ិ
គ∼ នេយបយ (Politique) ជតិ
នងរះរកផល ឹ ិ
់ ៉ ់េដះរសយបញ លបចកចកលរគបែបបយងសរមប ហ ិ ិ ច
ំ ទងខងផវចត ត ូល ភ ូ ល ិ -ផវសមរះ
ំ ់ ឲយរសបនងេសចករតូ ឹ ី ដ វករចបច
ផលឲយរបេទសជតមនកតយស ដ ់ ិ ិ ិត
េដមប ី
ំ ំ ់ ់ ់ វ េដយមនតងជែផនករជកលកសរមបេធឲយបនថ ុក
ំ ិ ិត ំ ុន ឯេរករបេទស ។ េថងទងកងរបេទស ទងកតយស ក
ឃ∼ នតសរសត (Juridique) ី ិ
់ ់ ចបបទមបសរមបជលកខណកងកររបតបត ល ់ ខ ័ ឌ ុន ិ ិ ត ៃន
ំ ៌ ឹ ដេណរជវតឲយបនយតធមរតមរតូ វល អ សមរមយជរបេទស ជសញតកងមហសងមមយ ។ ុ ិត ជ ិ ុន គ ួ ី ិ ់ ឋ ់ ឧ. ចបបរដបបេវណ ម ឌ រដធមនញ ឋ ម ុ ញ ។ល។ ី ចបបរពហទណ ២~ អំពសងគ មសមភរះ (Equipement sociale) ី
ំ ុ ់ េនះជចណចមយ ខងករផតផងជរបដបរបដ ឬែបបែផនែដលែចកេចញជ ៖ ួ គ ់ គ ់
ក∼ របដប់របដេរបរបស់ (Instruments)
៉ ់ ដចយងរបដបេរបកងរគួ សរ ូ ុន
- 10 ំ ់ មនសពតអវជេដម
កងកចករបេង ន ក ផលមនេរគឿងឧសសហកមជេដម ម ិ ច ុន
ឬកររកសករ
ំ បជយបបនឲយសងម ់ ួ ំ ៉ ់ ់។ ពរសខភព មនឱសថជអទិ សរ ុ គ ជតិ មនសរភពលរគបរគន អ ិថ
ិ សរសតឬបេចចកេទស (Technique) ខ∼ វធី
់ ់ ជែបបពតហតឲយមនរេបៀប
ំ ឬកចករ ឯកេទសពេសសេដយែឡកខងចេណរអមយ ិ ច ិ ីវ ួ
ែបបែផន
ដចជេរគឿងចរក ូ
ំ ុ កពងែតរតូ វករណស់ ។ េរគឿងយនជេដម ែដលសងមជតននេនបចបបនកលេនះ ត គ ន ិ ុច
ិ ជ ជីវះ (Métiers) គ∼ របររកសុី-វជ
់ មនសសរសេនបនរសលទៃទ ៗ ុ ួ ី
ំ ទងេនះ
់ មខងរេដយែឡកៗពគសរមបែចកផលឲយ ុ ី ន
់របសខនេដយទទលផលអពមខរបរ ់ ល ំ ី ុ តមករបនរបសប ុិ ួ ួ
់ ់ ន េរពះេបគនមខរបរែចកដលមនសសរគបគេទ ុ ុ ម
សបបយែដរ ។
់ គេនពទនមនករសមបណ ុំ ឺ ូ ៌
៣~ អំពសងគ មនម ី ិ ម ណ (Structure sociale)
់ រតងេនះជករែចកនទគ ី ន
េដយរកុមៗ
េដមបកសងជរកុ ម ី
ជពកសមគមមយៗ ួ ួ
់ ់ សរមបចតករតមកមង កសងជតែដលែចកជ ៖ ល ំ ិ
ក∼ សថប័ន (Institutions) ែដលេហថសបនេនះ ថ ័
គជវធរបរមកមងគ ល ំ ន ែដល ិ ីួ ួ ឺ
ំ ់ ិ ័ េគេរៀបចឲយមនជអងករទទលមខករគតខ ងវឌឍនធម៌ជូ នជតរគបវសយ គ ួ ុ ិ ិ
ចតៃនជនជតមយពកៗ ួ ិ ត ិ ួ
មយរកុ មៗ ួ
ដចជអងករខងសងមកច ូ គ គ ិ ច
អងករខងនេយបយ (គណះបកស-រកុម-ចលន) គ ៊ុ ) ជេដម រកុមហន ។
ិ ខ∼ វណណ វភគ (Division Sociale)
តមករចល ូ
វបបធម៌ (មនសមគម)
អងករខងេសដកច គ ឋ ិ ច (មនសហករណ៍រេបៀបែចកងរសកមនសសេទតមរកុ ម ិដ ុ
់ ញតិ តមមខងរ តមធនធន ។ល។ ែដលមនសស ពកនមយៗ នយមរបរកតមកររតូ វ ុ ុ ួ ី ួ ិ
័ អធយរសយ ។ ែដរ ។
បែន ុ៉ ត
ំ ករចេរនៃនមនសស ុ
ែតងមនរេបៀបែរបរបួលកងវណវភគេនះេរចន ណ ិ ុន
°
° °
របភពៃនអរយធម៌ែខមរ
uv
់ េយង ល ់ ធបយលមកេហយ
ំ ់ េពញេលញជ «អរយធម៌» មយ ែដលសគល ួ បន
់ ់ មនលកណះរគបរគនបញកឲយេឃញថ ៖ ខ ជ ់
េរពះ
ករេចះដងដះេចញមកពជតេនះ ៗេដយ ុ ឹ ី ិ
់ ់ ់ ខន គ ់ ូ ំ ខ ិ ជ ឬលកណះេសចកចេរនរបស ីដ ំ ួ ល ឯងចបសរបកដ សរមបជេរគឿងសមលនវចេណះវជ
ជតិ ។
៌ ម អរយធមែខរេយងមនរបរងេឡងបនចមងៗ ូ ដ ិដ
៌ ម ់ ដ អរយធមែខរចបេផមមនមក
សរសេយងេឃញថ ត ៌ ំ ូ អរយធមដបងេនះ ់ របសជនជតេដម ិ
ែខរេយងដចជ ម ូ
មកជអែងងេហយ វ
គជករមងករេចះដងេផសង ៗមន ឹ ឺ គកលសមន ព ធ ឺ ុ
គយ ួ
ំ សែរ
ពរ័
េបគតតមរបវត ិ ិ-ត
ំ ី ុ តងពមនរគសសតវតសេទេទៀត ។ ិ ត
ភស
េភង ល
ំ ំ ចេរៀងទេនៀម ។ល។
់ ់ ឬរដរស ឋ ី ី (Autochtones) ែដលរសេនរសបេលែផនដ
ភង ន
់ ូ ៌ េនេដយៃរពហកដចពសវមនវឌឍនធម ុំ ូ
េហយែដលសពៃថពតែមនែតពកេនះ វ ង ិ ួ
េទជអក ន
ិ៍ដ ៌ ែតជនជតទងេនះបនទកេករអរយធមឲយេយង ុ ិ ំ
៌ ៏ ។ បែន អរយធមេយងក េរចនរចមកេហយ ុ ៉ ដ េរកយេពលែដលកសងបនជរបេឆមេហយ ូ ួ
រតូវទទលឥទពលខះ ួ ល ៗ ិធ
រសកេយង ុ ។
ំ ី ៌ អពអរយធមជនជតេផសង ៗ ិ
េរពះជធមត ម
មនសសបរណឬសពៃថ ុ ុ វ ង
័ ែដលធបចលមកអរសយេនកង ល ់ ូ ុន
សទែតរតូ វករបញលបែនម ុ ធ ថ ូច
ករ
៉ ំ ី េចះដងពេគ ដចមនេសចកបញកតេទ ៖ អពរបភពែដលចលមក ូ ជ ់ ូ ឹ ី ឯងយងេនះ ីដ
ក∼ របភពឥណ ឌ
៌ ៌ ល ងក ំ ល អរយធមឥណជអរយធមខ ឌ
េរពះមនមកកងអណចរកឥណជេរចនសតវតស ឌ ុន
មនរគសសករជបនឆងចលកងរបេទសេយង ុ ល ូ ិ ដ ុន
សតវតសទី ១ៃនរគសសករជ ិ ដ
មកដចជ ូ
ំ ឹក ភសសរសត
ខ∼ របភពចន ិ
កលពី
ំ ី េហយបនផសយពសេពញេលរបេទសេយងតងពកលេនះ
លទសសន ិធ
់ ន ទមបសមញរបសអករសកេយង ល ់ ញ ុ
រគងរជយេលទកដ ី។ ឹ
តមរយះរពហណេកណនយ ម ៍ ិឌ
ំ នងទេនៀមជេរចន ិ
ំ ែដលកលយេទជទេនៀម
ំ េដយេហតពពករពហណទងេនះ បនេឡងជកសតយ ុ ួ ម ៍
៌ ិ ់ ុ ់ ី តមករសេងត អរយធមចនបនចលមកកនរសកេយងចបពសតវតសទ ូ ក ី ៣ ឬទី ៤តម
- 12 ៍ ំ ំ ិ រយះពពកអេនរបេវសនជតចនែដលនទនញេចញចល ួ ត ូ ិ ិ
ំ ី ំ ់ េហយខះកមកត ងទលេនជប ល ៏
់ ឹ ំ ៌ លបនងរសកេយង រពមទងមនរបពន ក ុ ធ ូ នពរងីករគួសរ េហយបងត ហ ់ ហកហនអរយធម ឹវ ឺវ ់ ល ់ ចនតមរយះរកុ មញតរបសខនបនចមង គទេនៀមទមបសរមបរបតបតកង ដ ៗ ជពេសស ល ់ ិ ិ ិដ ិ ឺ ំ ិ ិត ុ ន ួ
ំ ់ ំ ង ិ កររសេនរបចៃថនងជេនឿេផសងៗេរចនេទៀត ។
គ∼ របភពបសចិ មរបេទស ៌ អរយធមេនះ
់ កណស ល េហតេនះ ុ
បនហរចលមករសកេយង ូ ូ ុ
េនចងសតវតសទ ុ ី ១៩
ែតមនឥទពលខង ល ំ ិធ
់ ំ េរពះជបមកជមយពកអកមនអណចេធជអណពយបលរបេទសេយង ួ ួ ន វ ។
៉ ័ េទបមនសនះយងរហស ុទ
ំ ៌ នឲយេយងេរសយកសជវធម ុ ី
ំ ំ ់ សេលៀកបពក
់ រកចេរនេឡង ែបបបទសលបះខះ េហយកនែត រហតសពៃថេនះ ។ ល ៗពពកេនះ ូ វ ង ិ ី ួ ី ំ
នង ិ
ឃ∼ របភពេផសង ៗ
ំ ៌ ែដលេហថរបភពេផសង ៗគេដមកេណតែមកធងខះៃនអរយធមេយង ល ឺ
័ ់ ជតខងឬរសកេទសែដលធបបនរបរសយគកលពជននេដម ុ ល ់ ន ិ ី ំ ផលែដលឆងចលមកេនះ ល ូ
ំ ៉ ៌ ់ បនេរកបយកផលពេយងេទបបនអរយធមេគរកសែរកលែដរ ។ ី ដេចះ ូ ន
់ នថ េយងបញក ជ ប
៉ មេឡ
ជថរែដលជនជតទងេនះ ិ ំ ូន
៌ ំ ់ េទះបជអរយធមកេណតេដមរបសេយង ី
៌ ី ី ឥទពលអរយធមពទននេរចនរប ភពដចេពលមកេហយ ូ ិធ
ជវ
ំ ី ឬទេនៀម ំ េរចនែតជពកយសដ
មន េសៀម លវ យនជេដម ួ ល ូ ។ ករឆងចលពពកេនះ ី ួ
បនច ញ ។ ី ិ ដ បនចកងជវភពសមញ ួដ ុន
ដចជជត ូ ិ
ឆងមកពរសក ល ី ុ
៏ មកបែនមផងកមន ថ
់ ែតមនលកណះមយជលកណះជតេយងឥតឲយបតបនេឡយ ខ ួ ខ ិ
រតូវទទល ួ ៏ កេយងេន
៌ េហយអរយធមននេនះ
់ ់ ំ ់ វ ៌ ់ រទងរទយលេឡងបេណះ រគនែតជរណបសរបេធឲយអរយធមេដមរបសេយង អ ុ៉ ណ ។ ឹ រតែតមន េហតេនះេទបេយងទទលសលបនថ ុ ួ គ ់ េទប ែតយកែបបតមេគេទ
់ ន សលរគបគ គ ់
៌ ួ ់ ់ ន ែខរមនអរយធមមយជករបកដរបសខ ម ួល
ិ៍ដ ំ ់ ៌ េហយេករសណលអរយធមេដមេនះ
ពែមន ុំ
អករបជសពៃថទទល ន ញ វ ង ួ
៌ ូ ឱយេឈះថអរយធមអរស -អសុ ម តូ ី (Austro-Asiatiques)
ំ ែដលមនកេណត
៉ ុី ិវ េដម េនេលែដនដនន ជេកះ ជេរជយ េនតមសមរទបសហក ែដលផយឆយព ុ ង ី ី ុទ ំ ៌ នងអរប អរយធមឥណ ឌ េនឥណ ិ ឺ ុ៉ ។ ឺ ុ ៉ (Indo-Européennes) ែដលមនកេណត ូ ឌ -អរប
Ê
Ê
Ê
េគលនិយមៃនអរយធម៌ែខមរ
{|
៌ កង ុ ន អរយធមែខរម
េបេដញេដលសេងតេទជពក ក ួ
ជរកុមតមេគលនយមេផសងៗគ ន ិ
េនះ េគអចែចកេចញបនជបនែផក ឬបនចលន ដចតេទ ៖ ួ ន ួ ូ ១∼ រពហមនយម (Brahmanisme) ិ ២∼ ពុទន ធ យម (Bouddhisme) ិ ៣∼ េខមរនយម (Khmérisme) ិ ៤∼ បរេទសនយម (Influence étrangère) ិ ំ អនភពៃនេគលនយមទងេនះ ុ ិ
់ បនជេគរបបនថ េយងបន
៌ ម េរពះកងវបបធមែខរ ុន
៌ ជេគលនយមៃនអរយធម ិ
៉ ់ ូ ់ ំ បនបងញយងចបសនវករដតជបលយឡេដយ ហ ិ
ំ ំ ទេនៀមៃនឥទពលទងេនះជ ដរប ដចមនេសចកអធបបយតេទេនះ ៖ ូ ិធ ីដ ិ ១∼ រពហមណ៍នយម ិ
៌ ម េគលនយមេនះបនបេង ត ក វបបធមែខរឲយេដកដល ួ េទតមទមបៃនលទរពហណ ល ់ ម ៍ ិ ិធ
ជករេចទនងករេដះរសយេផសង ៗ ិ
ំ ទេនៀមរពហណមកផស ំបញលជដរប ។ ម ៍ ូច ់ គន សននចតែខររគបៗ ដ ិ ត ម
៌ កងបញវបបធម ហ ុន
មនែតបេណះ ុ៉ ណ ិ
ដច ូ
៌ ុ ធ ឹ នងសងមធមសទសងែតយក គ ិ ចលនេនះបនរជបចលកង ូ ុន
ំ ី ័ ់អនលទរពហណពសតវតស តងពសមយែដលែខរេយងនយមរប ម ម ៍ ី ិ ិធ
់ ី ១៤ ៃនរគសសករជ ។ ទី ១ ដលទ ិ ដ ២∼ ពុ ទន ធ ិយម
រជ
ពទនយមបនមកផសេវនពរពហណនយម ុ ធ ិ ល ់ ម ី ិ
់ ំ ី ចបតងពសតវតសទ ី ១៣ ៃនរគសសក ិ ត
់ រេគរពរបអនពលទរពហណ គជេពលែដលែខរបរក ម ៍ ម ូដ ឺ ី ិធ
់ ន ់ ឱវទរពះពទបនរជួ តរជបចលមកកងសននចតែខរគនសលមក ុ ធ ូ ដ ិ ត ម ម ុន
់ េរជសេរសយកទសសនះរបសរពះពទ ុ ធ
់ ៌ រគបែបប កងអរយធម ុន
ំ ំ ិ ចលនេនះសអងយកេគលគនតរពះពទ ុ ធ
េគលនយមទ ិ ី ៣ េនះ
ណេឡយ
បណលឲយែខរេយង ដ ម
៌ ម ។ មកេធជករផចេផមកងវបបធមែខរ ដ ុ ន វ ួដ
ំ ់ ដចជករេជឿកម ទងអស -ម ផល ជេដម ូ ។ ៣∼ េខមរនយម ិ
មកពទសសនវញ ។ ុ ធ ិ ដេចះ ូ ន
មកេចទនងេដះរសយ ិ
ែបកពមនៗ េដយពបនយកេគលពលទណ ល ុំ ី ុ ី ិធ
៍ គជរបឌតតមករណ ឺ ិ
បញ ហ
ឬសសន
់ ែដលេគធបេឃញពតជកែសងកងសងមជតែខរែត ល ់ ដ ុន គ ិ ិ ម
- 14 មង ដ ។
គថ ឺ
េបរសកេទសេយងជបរបទះនងបញអ ួ ហ ីវ ៗ ុ ឹ
ំ ិ កេកតជបញកងវបបធមនងសងមជតេឡង ៌ ឹ គនត ហ ុន គ ិ ។
៏ បញេនះកបនជករផចេផម ហ ដ ួដ
ដេចះ ូ ន
បញែដលេកតកងេគល ហ ុន
នយម ពមនរេបៀបជអចរយ (Merveilleux) េឡយ គសទសងែតជភពពតែមនែទនែដល ុំ ិ ិឆ ឺ ុ ធ ឹ ិ ំ រសបេទនងេលកយសចះ ច (Réel) ទងរសង ុ ។ ឹ ី ៤∼ បរេទសនយម ិ
េគលនយមេនះ ិ
ំ ់ ំ ិ ៗ សេដដលេគលគនតេផសង
ែដលពរសបតមលទរពហណ ុំ ម ៍ ិធ
ំ ់ ម សសនរពះពទឬជទេនៀមសទសធរបសែខរែដលធបមនមក ។ ុ ធ ុ ធ ល ់
របេទសេយង
េទបែត
ំ មនេគលនយមេនះេកតេឡង កងរវង ែដលរបេទសែខររតូ វធកខនរគរគ េហយបរេទស ម ល ់ ួល ិ ុន
ំ ំ ិ នយកេគល គនតពរសកេគមកផសយបញល ។ បែន ុ ៉ ដ េគលនយមេនះមនឥទពលខងក ល ំ ល ី ុ ិ ិធ ូច
់ ន េរចនណសកងេពលបចបបន ន ុ ុច
នយមែបបេនះ ។ ិ
េរពះមនសសទេទកងសកលេលក ុ ូ ុន
់ សពៃថេគេឃញេនសលេគលនយមេនះពសេពញ វ ង ិ
េរចនចលចតេគល ូ ិ ត
ំ ំ ់ សលបះរែរក ំ ធម៌ សេលៀកបពក . . . . . . ។ល។ ិ ំ ួ ៉ ឥទពលៃន េគលនយមទងបនយងេនះ ិធ ិ
៏ ុំ ដករបេឡះេចញេគលណមយកពបន ួ
ដចជខងសជវ ូ ុ ី -
់ ុន ៌ ម ំ ូ បនចលជបកងអរយធមែខរទងមល ូ
់ េរពះសពៃថេយងនយមរបថ វ ង ិ
៌ ទ ់ ជអរយធមផល
់ ំ របសេយង េហយរលយចលកងទេនៀមទមបរសេន ជអចៃរនយ ។ ូ ល ់ ់ ត ៍ េទេហយផង ិ ុន
C
C C
នង ឹ
អំពីភសែខមរ
rs
ក∼ េសចកដេី ផដ ម
ពកយ «ភស» កយមកពសរសត ល ី ំ ឹក
់ ័ កយវករឲយយលនយ ។ ិ ធមត ម
ដេចះ ូ ន
ំ ី ែរបថសដ
ឬករេពលបេញញ ច
មនសស ឬ សតទងពង ុ វ ំ ួ
ដចជមនសសេចះនយយគ ូ ុ ន ិ
់ ែឆបកកនយ ក ុទ
ឬករសែមង ដ
័ ែតងមនភសរបរសយគជ ន
សរកែរសក ........ ។ ិ
ែខរម េយងមន
ំ ំ ី ុ ់ ភសមយរបចជត គេកតមកពពពកអករសកេដមរបស ួ ួ ន ុ ិ តងពមនរគសសករជេទេទៀត ិ ត ឺ ី
់ េយងែដលរសេនតមភម ូ ិ
រសកតច ុ ូ -ធ ំ
់ ដចេដចពគ ី ន
រហតរបរមគបនជអណចរក ូ ួ ួ ន
់ មយ េនកងកររគបរគងរពះនង លវី-យី ឬ រពះនងនគេសម ។ ួ ី ុន
ខ∼ អំបូរៃនភស
េដយសរេនកង ុ ន សកលេលកេនះ
មនភសេផសងៗ គេរចនេពក ន
អករបជបន ន ញ
ំ ំ ំ ់ របមលគចងរកងកបផតមពកតមរកុ ម ែដលមនលនរបហករបែហលគ ូ ន ួ ួ ន គឺ ៖ ុដ
់ ់ ១∼ អំបរូ ឥណ ៉ (Indo-Européennes) បនដលភសតនរបសពពកឥណ ួ ឌ ែដល ីដ ូ ឌ -អឺរុប
េចញមកពសរសត ី ំ ឹ ក -បលី
ដន ឋ ។
់ ួ នងរបសពកអរប ិ ឺ ុ៉
២∼ អំបរូ េសមទក (Sémitiques) ី ិ
ំ -រកក ែដលែបកេចញពី ឡតង ិ
់ ំ បនដលភសអរ
ភសននកងភមភគអរ ប់ ឬភមភគមធយមបពសពៃថេនះ ។ ូ ិ ូ ៌ វ ង ុន ូ ិ ៣∼ អំបរូ អូរសត-អសុ ូ ី (Austro-Asiatique)
មកជមល ូ
ែដលែបកេចញមកពរគម ី
់ បនដលភសអកេនភមភគអសខង ន ូ ិ ុី
៉ ុ ី ិ វ ។ អបរេនះ ំ ូ តបង ឬេនជតខងមហសមរទបសហក មនែបកជសខតចេរចនេទៀតគ ុ ូ ិ ឺ៖ ូ ៉ – ម៉េឡយូ-ប៉ល ូ ីេណសុ ី (មេឡ -ហលពន ី វ ី ី វ , ហៃវ ..... ) – មន-ែខមរ (ែខរម ភម លវ មន, ...... ) ូ – ៃថ (េសៀម យន ចន ួ ិ , ...... )
គ∼ លកខណះៃនភសែខមរ ់ ភសមយបន ែដលនងរប ជ ួ ឹ
េដយែឡកផលខនេយង ទ ់ ួល ។
តមែបបេនះ ៖
់ ់ លះរតែតមនលកណះចបសលស ុ ខ
់ ឯវធសេងតពលកណះេដយែឡករបសេយងេនះ ក ខ ិ ី ី
់ ួល ជរបសខន
រតូវសកស ិ
- 16 ំ ំ ់ ក∼ សូរសរសត (Phonétique) គករបេញញសរសេនៀង តមលអនរបសេយង ច ូ ឺ ៖ ឧ.
KUSALA > កសល ។ ុ
GANGA > គងគ,
គងគ ។
MANGALA > មងល ។ គ
បវត ឬ ត > របរពត ឹ ត។
៍ ំ ឹក ឧទហរណេនះឲយេឃញថ សរសតក ម ីច ី ដ បលក ី ី ដ ែដលែខរខមកេរបកងភសខន ុន ួល
ំ ូ ំ ី ម គបែបរេទតមទនលសដែខរេទវញ ែខរពបនអនឲយដចេដម ម ុំ ូ ិ ។ េបះបទេទ ិ ឺ ំ ខ∼ រូបសរសត (Morphologie)
គរេបៀបផសប ល ់ ូ ររបពកយតមលង ដ ូ គ ឺ ិ -វចនះ
៍ ។ ៃនពកយេនះតមបញតៃនេវយយករណ ញ ិត
ំ ឹ ត -បលី សរសត
់ ៏ រតងេនះកេឃញថ
់ មកជែខរមនេគរពតមរបសពេដមរបសេគេឡយ ម ិ ូ ទ
បរុស-កល ី
រេបៀបផសប ល ់ ូ ររបសព ដ ូ ទ ពី
េរពះពកយណែដលរប ូ
័ ់ ម ័ េដមេគថមននយដេចះ ូ ន ដលែខរេយងេរបេទជថនយដេចះេទវញ ូ ន ិ ៖ ់ ល ) > សតសបញ ឧ. បកស ី (អករទរទងសប ន វ ល ី ។ ំ កមរ (េកងទងឡយ ) > េកងរបុ ស ុ ម ម
់ ម តមលកណះេដមរបសែខរ ខ
ំ ឹក ដចសរសតបលេឡយ ូ ី
់ ដ ូ ់ ពសខនរតងបររបពកយេទតមលងវចនះ ុំ ំ ិ គ ូ
់ ់ េបេគចងរបបេភទៃនពកយេនះ
ំ ័ ៖ មយេទៀតមកបេពញនយ ួ
េគពបររបេទ ុំ ូដ ូ
បរស ុ ិ -កល
េគយកពកយេផសង
ឧ. រជូកេឈល , េគញី, . . . . . ។ ម
គ∼ នឃ ិ ណដសរសត (Sémantique)
់ ៉ ់ គែបបសកសខងរកអតនយរបសពកយ ១ មតៗ ថ ័ ឺ ិ
ដចជរបវតពកយ (Linguistique) វកយសពទ (Vocabulaire) នរតសរស ូ ត (Etymologie) ជេដម ។ ិត ិ ុ ិត ័ =កែនង ័ ឧ. វទយលយ (វទយ ល ) ិ ិ =វជ ិ ជ + អលយ
័ ់ បននយថជសលជនមធយម វជ ិ ជ
មយែបបេទវញ ួ ិ ។
ឃ∼ េសចកដស ី ននិដឋន តមករសេងតេនះ ក
ំ នឲយសនដនបនថ ិន ឋ
៌ ភសែខរេយងេកតេឡងមកពអរយធម ម ី
ំ ូ ំ ួ ៌ អរស ននចលមករសកេយងឋតេនកងអបរធមយេហថអរយធម -តូ អសុី (Austro-Asiatique) ូ ុ ូ ិ ុន
ំ ូ ូ ៌ ណបញល េហយែបកជអបរតចមយេទៀតេហថ មន-ែខរម ។ លះចេណរមកមនអរយ ធមឥ ួ ុ ំ ឌ ូច ំ ឹក ភសសរសត
បលមកេទៀត ី
៏ ំ ំ េយងករបឌតយកតមលនភសគន ិ ី ត (Langue classique)
ំ ី ទងពរេនះបែនមចល ថ ូ កងភសេយង ុ៉ ត ។ បែន ុន
ែផកនឃណសរសែតបេណះ ន ិ ដ ត ុ៉ ណ ។៚
័ េរចនែតយកែតខងនយ (Signification) កង ុន
អំពីអកសរែខមរ
DE
ក∼ េសចកដី េផដម ី
អក ន របជទងឡយ ញ ំ
េលកេនះ
បនរសវរជវរកេឃញថ
អកសរែដលមនសសេរបកងសកល ុ ុន
គដបងកលព ុ ឺ ំ ូ ី ៥០០០ឆន ំ មនរគស ិ ត
ំ មនេដមកេណតេចញមកពពកមធយមបព ូ ៌ ី ួ
សករជ(១) ជនជតេបរបបនរបឌតជតអកសរ ួ ិ ឹ ិ ់ ិ សរមួលេទបផសយេទរគបទសទ ី
(២) រយះពករកក ។ ួ ិ
េហយជតេហនសបនចមង េហយែកែរប វ ី ុី ល ិ
មនមកពឥណតមរយះពកអរយះ ឌ ួ ី ិ
េគលវធ ិ ី (Méthode) ៃនអកសរេនះ
Synthètique) គមនករផស ំរសះ-ពយញនះ ។ ជ ឲយេកតជពកយ ឺ ំ េនេពលដណលគេនះ ន
ែដរ
នងេទអរបតម ិ ឺ ុ៉
ំ េគេរបែបបសេយគវធ ិ ី (Méthode
៏ ់ ំ ់ ំ ី ជនជតចនកបេង ត ក បនជតអកសរសរមបសគលពកយសដ ួ ិ ិ
ែតេគេរបែបប «មេនគតវធ ិ ិ ី» (Méthode Analitique)
់ គរបឌតតអកសរតមរបភពរបស ួ ូ ឺ ិ
ឧ. សរេសរដចរបែកក េហថ ែកក គររបេសះ េហថេសះ ។ ពកយមយៗែតមង ូ ូ អ អ ូ ូ ួ ដ ខ∼ លកខ ណះអកសរែខមរ ំ ំ ជនជតែខរ ឌ ន ិ ម េយងរបឌតយកលនអកសរតមឥណែផកខងតបង ិ ូ
ំ គកងចេណមែបប ឺ ុន
់ ូ ំ ់ សេយគវធ ពែមនេនគងរបរងេបះបទអកសរេដមរបសឥណេទ គែខរ ុំ ឌ ុ៉ ត ិ ី ។ បែនអកសរេយង ិ ឺ ម
េយងយកមកកៃឡបនចមង ដ ៗ ិត
់ ់ ជេរចនេលករហតមកដលែបបសពៃថេនះែដលឆយដច ូ វ ង ង
រសឡះពឥណ អកសរែខរមនរបរងេឡង កលពរគសសត ឌ ។ តមរបវតិ ត េយងេឃញថ ម ូ ី ី ិ ដ វតសទី ២ េដយអងេលេហតដចតេទេនះ ៖ ុ ូ កលមនរគសសតវតស ុ ិ ដ ំ ទនងជកលេនះ
េទ
់ ម ំ ំ។ លកថជេរគឿងចណ
់ រហតមកដលសតវតសទ ូ ី ១
់ ់ ំ ់ ីវ ួ េបេគចងកតសគលអមយ
់ ់ េយងពទនមនតអកសរេរបរបស ុំ ួ
ំ ុន ់ េគេរបែតវធចងចកងចតឬលកេឈ ិ ី ិ ត
់ ់ លះមកដលសតវតសទ ុ ី ៣ (គ.ស. ២២៣) រសបែតមនសលចរក ិ ឹ
(៣) ់ មយរបសរពះបទរសម ួ ុ ូ៉ ី រះេនរសកវកញ
េខតញរតងសពៃថែដលកលេនះជដែខរ ត ៉ វ ង ី ម
(១)
Cabinet des Poinçons de L’Imp. Nat. de France, modèle XXXI, Hiéroglyphes
(២)
J. Fillozat, Linde classique T.I.
(៣)
សុំ អនេសៀវេភរបវតតិពុទស ធ សនេនរបេទសកមពុ ជ របស់រពះភកខ ិ ុ ប៉ង-ខន់ ផសយពពុ ី ទធសសនបណិឌ ត ទំពរ័ ៤៣-៤៤-
៤៥ ។
- 18 មនសរេសរជអកសរែខរេលថពរផង ម ម ី ទ ំ
ំ ឹក គមយជភសសរសត ឺ ួ
នងមយេទៀតជភសែខរ ួ ម ិ
បរណ ។ េហយអកសរ ែដលចរកនងថេនះ មនរេបៀបេរៀបរយជេរសច ។ ូ ម ឹ ឹ គ∼ េសចកដី សននដ ិ ឋ ន ដេចះ ូ ន
េទបអករសវរជវ សនដនបនថ ៖ ន ិន ឋ
ែមនេទបនងេកតេទ ឹ ៌ ឯពតមនថ
ំ ី ៉ល គពតជេកតតងពសតវតសមនេមះ ុ ឺ ិ
មយអកសរឥណ ួ ឌ
េដយេហតអករសវរជវ បន ុ ន
់ េទផមេឃញមនភព របហករបែហលគេរចន ន ឹទ
័ កងសមយរជយរពះបទបលវះ ល នងចលកយ ុ ិ ុន
ែខរេយងជជតមយមនេទពេកសលយផលខន ម ទ ់ ួ ល ឯង ិ ួ
ំ ំ េយងរបឌតយកលនអកសរ ឬ អី វ ៗ ិ
អកសរេនះពុំ
គកលពសតវតសទ ឺ ី ី ២េនះឯង ។
ំ ំ អកសរេយងយកលនតមឥណខងតបងេនះ ឌ ូ
យកសលចរកអកសរែខរកលេនះ ម ិ ឹ (១) បនច ។ ិដ
ំ អ ូ ន េបមនករេរៀបចលដេចះ
ជ
កលមនរគសសតវតស ុ ិ ត
េហតេនះេហយបនជេទះបជ ុ ី
៌ ៏ ជែមកធងវបបធមមកពរបេទសណកេដយ ី
េយង
់ ់ ែតងៃឆរចនែបបែផនវជេនះ ឲយទលែតមនលកណះែបកពេសសសមជ របសជតេយង ន ខ ល ិ ជ ិ ិ ។ ឯរបរងអកសរែដលេយងេរបសពៃថ ូ វ ង
ិ៍ដ ំ ី ជេករៃនអកសរែដលបេង ត ក េឡងតងពេដមបងស អ ់
់ េនះមក េដយមនែកែរបសរមួល អសេវរះ ១២ េលកមកេហយ ។
k
k k
(១)
សូ មអនេសៀវេភភសែខមររបស់េលកេអៀវ-េកស ទំពរ័ ៥៥ ។
អá&#x;†áž– áž&#x; លបá&#x;‡á&#x;‚ហមរ
ď…• áž€âˆź âˆź á&#x; áž&#x;ចកដីá&#x; ផដម á&#x;† ី ឡ á&#x;‹ á&#x;‹ គរគបបá&#x; យងយលពáž&#x;លបá&#x;‡áž€áž„áž&#x;កល á&#x;‹ ី ឡ មននង ážť ម áž˝ ážš áž&#x;កáž&#x;អពáž&#x;លបá&#x;‡á&#x;‚ហរឲយបនចបáž&#x;áž›áž&#x; ឡ ី ď…• ážťáž“
á&#x; លកជមនáž&#x;áž“ ážť ឡ á&#x;”
á&#x;‹ áž?មរបវáž?á&#x;ƒáž“áž&#x;លបá&#x;‡ážšáž”áž&#x;ជនជáž?ទងឥយá&#x; នកងពភពá&#x; លកá&#x; áž“á&#x;‡ ឡáž? ឡ ឡ á&#x;† ឡ ážťáž“
á&#x;‹ á&#x;‚ចកជរបá&#x; áž—áž‘áž&#x;ážšáž˜áž”áž˛áž™áž”áž“áž„áž™ážšáž&#x;áž›áž&#x;កáž&#x;ជបរបá&#x; áž—áž‘á&#x; áž•áž&#x;áž„á&#x;—áž‚ áž˝ áž“ ឡ ី
អករបជបន ន ញ
á&#x;† áž?មá&#x;‚បបបទទនងá&#x;ƒáž“
áž&#x;លបá&#x;‡á&#x; áž“á&#x;‡á&#x;— áž‚ážş á&#x;– ឡ
á&#x;‹ á&#x;‹ ឡ -áž&#x;ចឈម á&#x;Ąâˆź áž&#x;លបá&#x;‡áž áž„áž&#x;មផ áž&#x;áž&#x; (Art charnel) –បនដលáž&#x;លបá&#x;‡áž”á&#x; ញញរបភព áž… ážź ឡ
á&#x;† á&#x;ƒáž“មនáž&#x;áž&#x;ជលអ ážť អរបáž&#x;áž–á&#x;ƒáž? ážœ áž„á&#x;– ážş ážťá&#x;‰
ជá&#x; គលធá&#x;†
á&#x;† á&#x;† ď…• ážŠáž€áž“áž˛áž™áž˜áž“áž&#x;á&#x; ážšáž”á&#x; កáž?á&#x; ឥងបន ážš ď…• ď…•
ឆករបរáž&#x;កយអរកáž? áž› á&#x;‹ážź ី
ឧ.
á&#x;‰ ដចយងáž&#x;លបá&#x;‡á&#x;‚ផក ážź áž“ ឡ
á&#x;† áž› កពកបទបងá&#x; ករហáž&#x;បនចបន á&#x;‹ ឡ á&#x;† ážšáž”á&#x; áž&#x;á&#x;€ ម ឡáž? áž˝áž?
á&#x;‚áž?áž„
á&#x;† á&#x;† កហá&#x;‹ ី áž› á&#x; ដមបបá&#x; ញញáž&#x;áž… á&#x;‹, . . . . . . á&#x;”áž›á&#x;” កយá&#x; ដយáž&#x;á&#x; áž›á&#x;€áž€áž”áž– áž… ď…• ី á&#x;˘âˆź áž&#x;លបá&#x;‡áž áž„áž‚á&#x;† នឡáž? (Art cĂŠrĂŠbral) ឡ
á&#x;‹ –បនដលបណáž&#x;លបá&#x;‡á&#x;‚ដលនយមភបគនáž? ដ ជ á&#x;‹ á&#x;† ឡ ឡ ឡ
á&#x;† បនá&#x; áž&#x;ចកáž? á&#x;? á&#x; áž‘áž&#x;លបá&#x;‡ គយកឧáž?មគáž?á&#x; ធជá&#x; គលធ áž&#x;លបá&#x;‡áž‘áž˜áž‘ážšáž˛áž™áž˜áž“áž“áž™á&#x; ážšáž…áž“ áž? ឡ ážş ឡ ď…•ážœ ីដ ឡ ď…•
កងá&#x; áž“á&#x;‡áž•áž„ ážťáž“
á&#x;† ď…•ážœ á&#x;? មនរបá&#x; ធកយវករáž?áž˜áž“áž™áž˘áž˜áž™ ឡ ីវ áž˝
á&#x;† ážź តរបគនរ ážź
ážšážźáž”áž…áž˜áž€ áž› á&#x;‹
មនá&#x;‚បបបទ
áž›áž?ážšáž?ដងពបញណមយជá&#x; ដម áž áž˝ ď…• á&#x;” ី
á&#x;† ážź ឧ. រលកá&#x;ƒážŠá&#x; áž‘á&#x; áž”á&#x;‡áž•áž”នយកមក ážąáž” á&#x;” ក
á&#x;Łâˆź áž&#x;លបá&#x;‡áž&#x;ភវគáž? ឡ ឡ (Art instinctif)
á&#x;‹ á&#x;‚áž?មង á&#x;† ឍកពចរáž?មនáž&#x;áž&#x;ážšáž?áž„á&#x;— á&#x;† លន ážť ដ ឡ
áž‚áž? ážş
–គជáž&#x;លបá&#x;‡áž“យមáž?មកររបរពáž?á&#x; áž‘ ážş ឡ ឡ ážš áž?
áž&#x;áž„á&#x;‚áž?គនអជáž&#x;លបá&#x;‡á&#x; áž‘ ម ážš ីវ ឡ
á&#x;” á&#x; áž‘áž”á&#x; ណá&#x;‡ ážťá&#x;‰ ណ á&#x;” á&#x;‚បបá&#x; áž“á&#x;‡áž‚ដចជáž&#x;លបá&#x;‡áž–កá&#x;‚áž&#x;បកá&#x; áž áž&#x;áž–á&#x;ƒáž?á&#x; áž“á&#x;‡ áž˝ ម ážœ áž„ ážş ážź ឡ
á&#x;˘
á&#x; យងá&#x; ឃញមកá&#x; áž áž™ ď…• ď…• ď…•
á&#x;† á&#x;† ី កងចá&#x; ណមáž&#x;លបá&#x;‡áž‘ងបរបá&#x; áž—áž‘á&#x; áž“á&#x;‡ ឡ ážťáž“
á&#x;† គពកនយមករគáž?á&#x; ធជធ ážş áž˝ ឡ ឡ ď…•ážœ
នយម ភបគនáž? ជ á&#x;‹ á&#x;† ឡ ឡ
á&#x;? បននយáž?
áž&#x;áž›áž?ជáž&#x;លបá&#x;‡áž›á&#x; ឥយ áž‚ á&#x;‹ អ ď…• á&#x;” ឡ
á&#x;‹ á&#x;— ážšáž‚áž“á&#x;‚áž?áž”á&#x; ញញ áž…
á&#x;‚áž ážšá&#x; យងáž&#x;áž?កងពកទ ម ď…• ឡáž? ážť áž“ áž˝ ី
á&#x; ážŠáž˜áž”áž˛áž™á&#x; កáž?ជáž&#x;លបá&#x;‡áž“មយá&#x;— ď…• ី ď…• ឡ ី áž˝
á&#x;? á&#x;† នងឲយនយá&#x; ទកងáž&#x;លបá&#x;‡áž‘áž„á&#x; áž“á&#x;‡ ឡ ឡ ážťáž“
á&#x;ƒáž“
á&#x;? á&#x; បគន ď…• ម áž“áž™á&#x; áž‘
á&#x;‚áž ážšá&#x; យង ម ď…•
á&#x; យងពរពមទទល ážťá&#x;† áž˝ ď…•
- 20 កងសលបះៃនជតនមយៗ ិ ិ ី ួ ុន
សលបះចបង គឺ ៖ ិ
ំ ់ ៧ យងែដលេហថ ៉ េគសេងតេឃញមនែមកធងសខន ក
១∼ ខងសូរសេមលង (ចេរមៀង-េភង ល – Chants-musique); ២∼ ខងកយវករ (េលន ខ -រប ំ – Théâtre-Danse); ិ ៣∼ ខងពកយសំ ដី (កពយេឃលង – Poésie);
់ ៌ – Peinture); ំ ូ ផតពណ ៤∼ ខងពណ៌សមបរុ (គនរ
៥∼ ខងភពទំហំ (សនតយកម ថ ម – Architecture)
៉ ់-រូបចមក ៦∼ ខងរងេរ (របបន ូ ល ់ – Modelage-Sculture); ៧∼ ខងរូបភពឬឆយវចរត (របថត – ភពយន)ត ូ ិ ិ
– Photographie-Cinématographie ់ អកសកសបនបញ ន ជ កេទៀតថ ិ
់ តនរបសមនសស ុ
័ ំ ៥ អរសយេដយេវទនរមណទង ម ៍
ណមនសសមនរបរងេហយ ុ ូ
េនះវញ ិ
ំ ៧ សខេនះេកតេចញមកអពមេនសេញ ំ ី សលបះទង ចិ
គឺ បញរនយ (Les cinq sens) កល ិច ិ ទ
មនសសែតងេសយអរមណ ុ ម ៍
បេងត ៗ ។ ក េទជសលបះេផសង ិ
េហយខកបេញញនវអរមណ ជ ់ ច ូ ម ៍
ំ ់របមកេនះេហថ ់ សលបះសខន ិ
សលបះចបង ិ
(Arts majeurs) ។ សពៃថេនះ េគបេងត ំ (Arts mineurs) េរចនេទៀត វ ង ក បនជសលបះបនបបនស ទ ់ ិ
ំ ៉ ់ ុ ។ល។ ដចជករែតងកយ ករលអផះ ូ ទ ករបកជល ំ ៦ ខងេដម កងបណសលបះទង ដ ិ ុន
បរណមកេហយ ុ
់ ែដលរបខងេល
ំ ី ុ ែខរេយងមនមកតងពបរម ម
េហយមនឥទ ធ លខងកផសយេពញភមភគសវណភមេយង ល ំ ល ូ ិ ុ ណ ូ ិ ិព េនះផង
ំ ំ េរកពី ដចជមនជតជតខងខះបនចមងយកលនតមេយង េទេធជសលបះេគជេដម ូ ល ល ិ ិ វ ិ
េនះមនភសតងេនកងមជឈដនអកសកសរសវរជវេនទបអរប ឋ ន ិ ីវ ឺ ុ ៉ ុត ុន
់ េយងចបសជងេគេនចងបពេនះ ។ ុ ូ ៌
់ េរចនណស
មនែតបេណះ ុ៉ ណ េសត ិ
ែដលរបកបអជវកមកងរបរែដលជសលបះ ម ុន ី ិ
ែដលេគសលសលបះ គ ់ ិ
េយងេឃញជនជតេយងភគ ិ
់ ដចេយងរបសខមកខងេល ូ
់ - កវ ី - អកេរចៀងរ ំ ូ - ជងសណង ំ ំ ។ល។ មនជងឆក ល ់ - ជងទង - ជងគនរ ន ៉ ់ ិ៍ត ំ មនេនសលេករដែណលពបរណកលេរចនែបប -យង ី ុ
ផង ។
់ ទករហតដលេយងសពៃថេនះ ុ ូ វ ង
់ ឯសលបះទ ល ីម ៗ េនះ ។ ិ ី ៧ េយងេទបែតចមងែបបពេគមកតកែតងេនេពលថ ី
‡
‡
‡
ំ រពមទង
លទធ រពហមណ á&#x;? ត រពហមណលទធ á&#x;Œ á&#x;† áž˘ážšáž™áž’áž˜áž‘áž„ážĄáž™á&#x;‚áž?áž„á&#x; កáž?á&#x;‚បកá&#x; ចញមកពលទនងáž&#x;áž&#x;áž“ á&#x;” ď…• ី ឡធ ឡ
á&#x; áž áž?á&#x; áž“á&#x;‡áž”នជពពក ážť áž˝
á&#x;† á&#x;† ី áž˝ á&#x;Œ áž”áž&#x;មរបá&#x; áž‘áž&#x;áž áž?ហពយយមចមងលទáž&#x;áž&#x;នអពពកអáž&#x;យកá&#x; áž‘á&#x; ធជមលដនá&#x;ƒáž“áž˘ážšáž™áž’áž˜ áž› ឝី ážź áž‹ ឡច ឡ ឡធ ď…•ážœ áž áž˝ áž“ áž› á&#x;”
á&#x;Œ ម á&#x;? áž˘ážšáž™áž’áž˜á&#x;‚ហរកá&#x;‚បកá&#x; ចញពលទáž&#x;áž&#x;áž“á&#x; ážšáž…áž“á&#x;‚ដរ ី ឡធ ď…•
á&#x;‹ ážť រពហណá&#x;‚ដលចáž&#x;បរមបរណ ជងá&#x; áž‚ ម á&#x;? ážť á&#x; យង មកáž&#x;កáž&#x; á&#x;” ď…• ឡ
ដá&#x; áž…á&#x;‡ ážź áž“
á&#x; យងá&#x; លកយកលទ ď…• ď…• ឡធ
á&#x;Œ á&#x; áž áž™á&#x;‚ដលបនចលមកពáž&#x;á&#x; áž–áž‰áž€áž„áž˘ážšáž™áž’áž˜ ážź ď…• ážťáž“
របវáž?áž?á&#x; ឡ ដមá&#x;ƒáž“លទធ រឡ ពហមណá&#x;? ី
á&#x;† ឡ á&#x;‚ដលá&#x; áž áž? លទរពហណ ម á&#x;? Âť áž–á&#x;‚មនគនáž?á&#x; កáž?ពជនមកá&#x;—á&#x; ឥយ ážťá&#x;† áž“ á&#x;‹ ឡធ ď…• ី ď…•
គរបជá&#x;ƒáž“កប ážťá&#x;† áž“ ážş áž˝ áž“áž áž?
á&#x;‰ គមរá&#x; áž•áž&#x;áž„ á&#x;— នងករមងមáž?ជá&#x; áž“ážżá&#x; ážšáž…áž“á&#x;‚បបá&#x; រចនយង á&#x;‚ដលអករáž&#x;កនយមបá&#x; áž„ď…• áž? áž“ ážť ក áž?á&#x;—áž‚á&#x; ឥង áž“ ីព ឡ ឡ á&#x;† ď…• ď…• ឡ ď…• á&#x;† ឡ áž&#x;áž‘á&#x;‚áž?ជá&#x; គលគនáž? ážť áž’
á&#x; នកងáž&#x;áž„áž˜ážĽážŽ áž‚ ឌ ážťáž“
អទá&#x; áž‘áž– á&#x;” ឡ
លទá&#x; áž“á&#x;‡áž•áž…á&#x; ផមá&#x; ឥងá&#x; ដយមនáž&#x;áž&#x;បរណឆយ ážť ážť áž„ ដ ឡធ ď…• ួដ
á&#x; ដយករá&#x; គរពបជá&#x; áž‘áž–áž? áž˜áž™áž˘áž„á&#x;— ážź áž˝ áž‚ á&#x;‹ អករáž&#x;កá&#x; នរដចរá&#x; ដចá&#x;— áž“ ážť áž?
មនáž&#x;áž&#x;មយពក ážť áž˝ áž˝
á&#x; áž áž? ÂŤáž&#x;áž? ážť áž› ី á&#x;”
á&#x;‹ á&#x;† á&#x;‹ ួល របគលជá&#x; áž“ážżážšáž”áž&#x;áž áž“á&#x; áž‘á&#x; លអងá&#x; áž‘ážœá&#x;‡áž‡ áž‚ ď…•
á&#x; ដយá&#x;‚ឥកá&#x;— áž–áž‚ ី áž“
á&#x;† á&#x;‹ រកកណáž?á&#x; ពលពបន ážťá&#x;†
áž?áž˜áž“áž‚áž˜ážšáž€ážť មពក áž˝ ឡ
á&#x;‹ á&#x;† ី á&#x;‹ áž“ á&#x;† ážť áž…áž”áž?áž„áž–á&#x; រចនពនឆមនរគáž&#x;áž&#x;ករជ á&#x;” ď…• ឡ ដ
áž˜áž™ážšáž€ážť មកលá&#x; áž“á&#x;‡ áž˝
កងបណ ដ ឝន
á&#x;‹ á&#x;† á&#x;‹ á&#x; គកáž?áž&#x;គលបន
á&#x; áž…á&#x;‡áž”á&#x; áž„ď…•áž? ក បទáž&#x;ážšáž?របកáž&#x;បងáž&#x;ងអទá&#x; áž‘áž– ážź áž˝ áž˝ ឡ
á&#x;‹ á&#x;† áž‘áž„á&#x; áž“á&#x;‡ រឯអទá&#x; áž‘áž–á&#x;‚ដលá&#x; គរបអន ី ឡ
á&#x;‹ មនá&#x; រចនណáž&#x; ď…•
á&#x;‹ á&#x;‹ á&#x;? á&#x;‹ á&#x;? នមដលáž&#x;áž–á&#x;ƒáž?á&#x; áž“á&#x;‡áž á&#x;‡ á&#x;” ážœ áž„ áž› á&#x; ហយហá&#x;‡á&#x; áž‘á&#x;€áž?កបáž?បងáž&#x;áž”áž&#x;áž“áž™á&#x; ទកមន áž› ážź ď…•
á&#x; áž‚á&#x; áž“áž&#x;áž› áž‚ á&#x;‹
អទá&#x; ទពកន ឡ ážť ងលទធរឡ ពហមណá&#x;?
អទá&#x; áž‘áž– á&#x;‚ដលá&#x; áž‚áž&#x;មលá&#x; ឈá&#x;‡áž”áž“á&#x; áž“á&#x;‡ áž‚ á&#x;‹ ម ឡ
á&#x;† ážšáž”áž&#x;ពក á&#x;‹ áž˝ មននទហរá&#x;‚áž áž‚áž?មជá&#x; áž“ážż áž“ ី ážź
á&#x;† á&#x;‹ á&#x;Œ (មនá&#x;‚áž?នម ) áž–á&#x;‚មនជ រពហណá&#x;? á&#x; ážšáž–á&#x;‡áž?មពáž? អទá&#x; áž‘áž–áž‘áž„á&#x; áž“á&#x;‡ážšáž‚áž“á&#x;‚áž?ជáž&#x;វភធម ážťá&#x;† ឡ ឡ
á&#x;Œ (មនរបពáž? របធម ážź ážź ឡ ) á&#x; áž‘ á&#x;”
á&#x;† ážź á&#x;† áž“ ដបងá&#x; ឥងអករáž&#x;កនគá&#x; គរពបជá&#x; áž‘ážœá&#x;‡á&#x; áž•áž&#x;áž„ á&#x;— មន á&#x;– នមáž?ážšážšáž‘ áž“ ážť ážź ážť ď…•
á&#x;† á&#x;‚ដលជá&#x; áž‘áž–áž?áž?ណងធមជáž? ម ឡ
á&#x;‹ á&#x; áž“á&#x;‡ážšáž‚áž“á&#x;‚áž?មនជពកយáž&#x;áž? ážťáž› ី
គក - á&#x; áž—áž„ ážş ដី - ទក ážš ď…• áž› - ហយលá&#x;‹ .... á&#x;”
ážœážšážŽáž˘áž‚ážœáž™ ážť ážť ... ឡន
á&#x;† ករá&#x; áž‚ážšáž–á&#x; áž‘áž–áž?áž‘áž„
គបទáž&#x;ážšáž?បងáž&#x;áž„áž“áž„áž&#x;ážšá&#x; áž&#x;ážš ážź áž˝ áž˝ ážť ážťá&#x;‰ ណ á&#x;” ážş ឡ ď…• គណá&#x;‚áž?áž”á&#x; ណá&#x;‡
áž›á&#x;‡áž˜áž€ ážť
á&#x;‹ á&#x;? á&#x;† ឡ ី á&#x;Œ ត យញបជ ដលáž&#x;មយមនគមរá&#x; វទ á&#x; áž‘áž”á&#x; áž‚ážšáž”áž?áž”áž?áž?មá&#x; វទá&#x; áž“á&#x;‡ážšáž–មទងពធá&#x; យជ ករ ញ ážź ីព ď…• ឡ ឡáž?
á&#x;? ď…• áž›á&#x;‡áž”áž„á&#x;‹ (Sacrifice) កá&#x; កáž?á&#x; ឥងá&#x;‚ដរ á&#x;” ď…•
á&#x;† áž˝ ពករពហណបá&#x; áž„ď…• áž? áž˝ ម á&#x;? ក á&#x; áž‘áž–áž?áž’áž˜áž™áž˘áž„ áž‚
áž˛áž™áž“áž˜áž?
- 22 ំ ួ «ឥរនទ ឬ េទយស៌» ែដលមនេទពតតចទងពងខងេលជបរវរ ូ ិ
ឥរនេនះេហយជអកកសងេលក ទ ន
ំ ន េហយេគន គេជឿថ
់ ់ ួ ឫសី ៗ ឲយតមកពក េហយរបទនកបនចបបមកដលពក ួ ួ
រពហណទកជេគលេគរពរបតបត ម ៍ ុ ិ ិត ។
់ ួ េហតេនះកងេវទរបសពករពហណមនបទសរត ុ ម ៍ ូ ុន
់ បងសងលងេលមរពះឥរនះ ួ ួ ួ ទ នងថយទកេសមដលរពះឥរនះ វ ទ ។ ិ ឹ ំ ជដណមករពហណែលងេគរពឥរនះ ម ៍ ទ
ំ ន ់ េដយនគយលថ
ពគតចបំ ងបរងបពកអសរ ុំ ិ ក ួ ុ
េចះេសពទកេសម ឹ
គជ ឺ
ឥរនះមនរបពនេរចន ទ ធ
់ បេណយឲយអសរយយេសចកសខរបស ដ ុ ី ីដ ុ
៏ ំ ន ំ ួ មនសស ។ េគកនគបេង ត «រពហម» េហយឲយរពហរបកបេដយ ុ ក េទពតធមយថេទៀតនមថ ម ីម ៌ រពហចរយធម ម ិ
គមនមនរបពន ធ ឺ ិ
ំ ន លះេគ នគេគរពរបតបតតម ុ ិ ិត
មនេសពសរ ុ ។ល។ ិ
៏ ំ ន េជឿថ រពហសកសទជងឥរនះ រពហេទ កបនសខសន ម ុ ត េទបនគ ម ទ ។ ិដ ិ ិ ធ ់ ន រតូវែបកបកគជពរពក ី ួ
េវលែដលជនជតឥណ ឌ ិ
ំ លេនខងដខស ី ព ់
ពរអ គឺ ៖ គ ី ងេទៀត
់ េហយពករទវដរតេទេនតមដទនបេនះ ួ ិ ី ំ
– រពះឥសូរ ឬ រពះសវះ ិ
សតេនេលភៃកឡស ិថ នំ
េគរពបជ ។ ូ
អទេទពពរអងេរកយេនះ គ ិ ី
យយថ ៖
់ ួ សរមបពក
អករបជបនសនដ ន ញ ិ ន ឋ នថ
់ ួ េកតេឡងពករសនតរបសពករពហណ ម ម ៍ ី
់ ុ ំ ឲយមនជកបនចបបទកជតណមក ួ
គសនតឲយមនេវទ ម ឺ
៏ កបេង ត ក
ំ ំ ូ ជេនឿេនកងលទេនះទងមល ិធ ុន មនអទេទព ិ
់ េហយែដលកនែតែកែរបបនចមង ដ ៗ ិត
េគលវជ ិ ជ ៃនលទធរិ ពហមណ៍
គេគន ឺ ិ-
៏ ់ កយកេឈទត
់ ់រពះរពហមនរសកឈមពរដណក ់ ់ េឈេនះកតដចសច ូ ម ី ំ
តមេសចកីសេងតជសរប ដ ក ុ
៌ ជអរយធមឥណ ឌ ។
ជះនគវសរក ុ ិ ិ
់ ដ ដលេកែបកេញសខង ល ំ
បនជអងរពះសវះ នង រពះវស គ ិ ុ ណ េនះេឡង ិ ិ ។
កមម
់ ួ សរមបពកអរយ ័ន
ំ ់ យ ជអេណយផលរបសរពះរពហែបងែចកឲ្ ទ ់ ម
កលេនះរពះរពហចះមកេធតបះ ម ុ វ
េភងមកេកៀរេញស ។ ល
៏ ំ េគកបែបកឲយមនអទេទព ិ
ជះេគសនន ុ ិ ិទ
– រពះនរយណ៍ ឬ រពះវសណ ដ ុ ិ ុ សតេនកណលសមរទ ិថ
រទវដេគរព ។ ិ
ំ ី មកតងទ
េដយសរពកអរយ ័ន ួ
ំ ូ ំ ករមងចេណះៃនលទរព ហណ «សត ម ៍ ដបងេឡងេកតពបទ ិធ ី ុ ល ី»
ឲយមនទណឌ ឲយបនេទ
ែដលពកអកេគរពអ ួ ន
- 23 ់ ទេទពតច ។ ូ ៗ បនតកែតងេឡងជពកយចនៗ ួ ិ
េនះ
មកចងរកងតមពក ួ
ំ ន តមកពករពហណនគរបមលករមងសត ួ ម ៍ ូ ុល ី
នងែតងបែនមជពកយេឃងេហថ «កវយះ» ឲយមនេឡងជ ថ ល ឹ
ំ ់ ឺ គមរេហថ «េវទ» សខនគៃរតេវទ ែដលមន ៖ ីព
៌វ ១∼ ឫេគទ ឬ ឫកស ំហត ជបទសរតេធយញ ូ ញ។ ិ វ
់ ់ វ ២∼ យជេវទ ឬ យជសហត ជរបមនសរមបេរៀបរណបេធយញ ុ៌ ុ៌ ំ ិ ូ ត ដ ញ។
ំ ិ ជបទឆនសរតថយទកេសម ។ ៣∼ សមេវទ ឬ សមសហត ទ ូ វ ឹ
េរកយមកេហថ «ចតេវទ » ុ
ំ ី គមនេវទទងបេនះនងែថមេវទមយេទៀតេហថ «អថរ ៌ ួ ឺ ិ
៌ ំ ិ » ែដលជមនបេណញេខចបសច ័ េវទ ឬ អថរសហត ។ េនសមយចងេរកយៃនលទន ត ដ ម ុ ី ិ ធ ិយមេវទ
៏ កេកតមនគមរករមងវជមយេឈះ ម «វទងះ គ » ិ ជ ួ ីព
ំ ់ ់ ទងអសេនះ បនរគបសព វ។
9
9 9
់ ី ែដលអធបបយពនយលពេវទេដម ិ
រពះពុទស ធ សន ំ កងេពលែដលលទរពហណកពងេចញជជេនឿេរចនែបប ម ៍ ំ ុ ិធ ុន
់ រទនេនះ
់ មនអកខះធញ រហតដល ូ ន ល ុ
៏ ់ ់ ពទសសនកេកតេឡងេដយសរកររតះរះរបសមនសសេរចននក ុ ធ ុ ិ ិ
ថពទសសនពែមនេកតេឡងកណលមតអកេឆតលងេទ ុ ធ ុំ ដ ង ់ ិ ន ់ ណជេរចនគណស ន «អដង ឋ ិក គ មគ» គ
Découverte» េកត ុ ពមនសស ី
បែនរពះពទបនរកេឃញ ុ៉ ត ុ ធ
៉ ់ ំ ់ ុ ខ គផវល អ ៨យងេទកនកររលតទក ឺ ូល នវសភពបរសទ ូ ិ ុ ធ
គរគេនះមនអករះគតពចរ ន ិ ិ ឺ ិ ់ ឹ » «រតសដង
់ ឹ រតសដង
័ បននយថ
ំ កងពទទងឡយ (Connaissances) ។ ុ ន ុ ិធ
ពែមនជអទេទពបេង ត ុំ ក េទ ។ ិ
មនវងសរតកលដចមនសសធមត ូ ូ ុ ម
េហថ
បនេសចកី ដ
់ ឹ មននងរតសដង ុ ឹ
ដចជេឃញ ូ
«រកេឃញ
ំ ិ គនតរកេឃញ
រពះពទមនមតបត ុ ធ ិ
់ ឹ េហយរះរក «កររតសដងសពញតញណ » េនះ វ ុញ ិ
ក៏
់ ៍ សរមបជរបេយជនមនសសផងគ ុ ន ។
របវតតព ធ សន ិ ុទស
់ ់ រទងនមថ រពះពទមននងបនរតស «សទត នង ុ ធ ុ ថ ជរជបរតៃនរពះបទសេទទន ុ ុ ធ ឹ ិ ធ » ិ
រពះនងសរមហមយ ិ ិ
ជនយ ម ុ ២៩ ឆន ំ
សតេនកងរតកលសកយះ ូ ិថ ុន
័សុ ដ ។ នែដនកបលព ិ
រពះអងបនេចញសងផសែសងរកសមសេមធញណ គ វ ម ព ិ ួន
់ ឹ ។ េទបបនរតសដង
់ បនបពរតសេហយ ទ ់ ី
ំ ់ កងកណតរពះ ុន
់ អសរយះ ៦ ឆន ំ
រពះអងបនេទសនេរបៀនរបេដអករសកពទ គ ន ុ ី ី
់ ំ ់ ៨០ ឆគត មយេទទមយ អសរយះ ៤៥ ឆន ំ បករមជកណត ។ ួ ូ ួ ន ំ ់ រពះអងច គ ូ លរពះបរនពន ី ួ ិ ិ វ េរកយពទនពន ៤ែខេដយមនករេកតមនលកងពទ ុ ធ ិ វ ធ ិទ ុ ន ុ ឱវទ
៌ ិ ័ េពលរបជពភកសធមវនយេហថ «បឋមសងយន » ុំ ិ គ
័ ំ ៏ សវកទងឡយកេបក
់ ំ េដមបេរៀបចតរមមតរមងឲយមនែផក ន ី ឹ
់ ់ ឺ រពះវនយ ១០០ ឆន ំ េដយខច ជកលកគ រពះសរត នងរពះអភធម ល ូ ម ។ លះចេណរមក ុ ំ ិ ័ ិ ិ
់ េគលរបតបតកងពទសសនកនែតរវតេទ ិ ិត ុ ន ុ ធ
េធសងយនទ គ វ ី ២ េទៀត ។
ំ ់ ំ ់ រពះសងឃទងអសជននេនះ
២៣៤ ឆន ំ បនបមកេរកយពទនពន ទ ់ ុ ធ ិ វ
៏ កបនរបជគ ុំ ន
មនកររបជសងយន ុំ គ
៌ ិ ័ ំ ់ ជេលកទ រពមទងចតមេធយបយផសយរពះពទសសន ទ ់ ុ ធ ី ទ ី ៣ េដមបេផៀងផតធមវនយេនះ
់ ិ េទរគបទសទផង ។ ី
លះបន ២ ឆបនបមក ុ ន ំ ទ ់
៏ កមនេធសងយនជេលកទ គ វ ី ៤។
តមក
៏ ់ ុ ពទសសនកបនផសយេទដលរសកលង ុ ធ ក
េរកយពទនពន ៤៣៣ ឆន ំ េទបមនសងយ ុ ធ ិ វ គ
់ វ ់ នជេលកទ េដយេរបអកសរ ខ ៍ ី ៥ ចបេធករកតរតជលយលកណអកសរបនជគមរេឡង ីព
- 25 ភសសហឡះ ។ ី
់ ុ ធ លះដលពទសសន ៩៥៦ ុ
េទបរពះពទេឃសែរបគមរ ុ ធ ីព
ស។
័ អរសយករេកតមនវបតខះ ិ ិត ល
កង ុ ធ ៉ ុ ន ឱវទរពះពទយងេនះេហយ
ំ មនជេនឿែបកគេទជនកយពរ ន ិ ី គឺ ៖
ជ មគធភ
បនជអករបតបត ន ិ ិត
ំ ១∼ េថរវទ ឬ ទកខិ ណនកយ ែដលសពៃថេហថ ហនយន គករេគរពចេពះ វ ង ិ ី ឺ
ំ ំ េហយចងរកងទកមក េគលែដលនិយមតមកររបជរពះេថរះទងឡយចងច ។ ុំ ុ ២∼ អចរយវទ ឬ ឧតតរនកយ ិ ិ
សពៃថេហថ វ ង
មហយន
តមពកអចរយ បនែកសរមួលបែនមបនយខះ ួ ថ ថ ល ។
គករនយមេគរព ឺ ិ
ទសសនះៃនពុ ធ សន ទសសនះៃនពុ ទស ់ ឹ េដមបនងរតសដងជរពះពទនមយ ៗ ុ ធ ី ួ ី ឹ
ពករសងបរមទង ី ី ំ ១០ េហ «ទសបរមី» ។
់ «ទក ុ » ខ របសមនសស ុ
េចៀសពី «ទក ុ » ខ េនះ
េហថ ៖ «ផល»
ែដលេកតេឡង
ំ ុ កររកេឃញជេដមបផតគបញ ហ «សខ ុ » នង ឺ ិ
ែដលមនេឡងេដយសរែត «ជតិ - ជរ - ពយធិ - មរណះ» ។
េដមប ី
់ ល េកតមកព ី «កមម» របសខនបនេធ វ ។ ួ
បន
ែដលមន «សមទដ ម ិ ិ» ឋ គឺ
់ ករយលេឃញរតូ វ
់ ែដលមនសសរបរពតរគបេពលេវល ុ ឹ ត
ំ េហយនឲយេកតជ
មនែតអដងិ ឋ ក គ មគគ
ែដលមនសសបនទទលគ ុ ួ ឺ
ំ (Action) េសចកថ កមម: ជអេព ីដ
័ច បចយ
េពធសតរតូ វ វមនេពធសមរ ភ ិ ិ
ជផល (Résultat)
ផលមកឲយអករបរពតេនះវញ ដ ់ ន ិ ឹ ត
ពែដលខនេនះជេដម ុំ ។
នង ិ
ំ ិ ត ់។ េនទបផត មន «សមស ឬ សរងួមចតេដយហតចត ម មធ» ួ ម ់ ី ំ ុ ី គករតងចតឲយនងនន ឺ ឹ ិ ត ័ អដងិ ឋ ក គ មគេនះបននយថ គ
សខ ុ សប ង ់
់ ូ ុ ខ ផតរលតនវទក ុ
េហថ «នពន ិ វ »។
៏ ៉ ផវដរបេសរែដលមន ៨ យង ូល
គសខបរសទែដលេយងសពៃថ វ ង ឺ ុ ិ ុ ធ
់ ព សរមបេឆះេទរកករ
់ មនងយនងបនយលបន ិ ឹ
េគលសកសៃន ពុ ទស ធ សន សន ិ
័ េគលវជៃនពទសសន អរសយេលករសកសពរែបប គឺ ៖ ុ ធ ិ ជ ិ ី
១∼ គនថធុរះ គជករែសងសកសែបបរទស វ ថ ឺ ិ ឹ ី ត េរៀនអតបទគមរដក ី ព ី ។ រេបៀបសកសែបប ិ
័ ់ ន េនះសរមបអកមនវយេនេកង ម ័ «រពះរតយបដក » មន ៖ ិ
េទបអនវតបន ុ ត
េរពះកបនខតមនអតរជលេរជេហថ ន ថ ួ
៉ ិ – សុតន ឬ រពះសរត ជេរឿងរវនទនឬជគតេផសង ៗ ត បដក ត ិ ូ ិ
់ ំ ុ ធ ែដលសរមបែណនពទ
- 26 បរសទឲយរជះថ ល មនសទនងដងគណេទសតមគនង ធ ិ ុ ល ឱវទរពះពទ ុ ធ។ ឹ ិ ័ ់ វនយបដក ឬ រពះវនយ (Disciplines) ែដលជចបបបញត ញ ិត ិ ័ ិ ័ ិ
់ ុ ធ ិ ័ ំ ់ កណតតរមមតរមងពទបរសទ ឲយមនរកិតយរកមលអ ។ ឹ
់ ឬជលកខណសរមប ខ ័ ឌ
៉ – អភធមបដក ឬ រពះអភធម ម ិ ម (Métaphysique) ជបទពចរណយងលតលន អ ់ ិ ិ ិ ិអ
រតះរះរកករេដះរសយបញ ហ ិ ិ េដម ។
២∼ វបសសន ធុ រះ ិ
េធវ «កមដន ម ឋ » មន ៖
ឬពនតយពរបធតដសខមណមយ ុ ៏ ុ ុ ួ ិ ិ ី ូ
ឬវធ ិ ី
មនបញេកតសបជ ហ ល ់
់ គជករែសងសកសែបបរបតបតចតគករហតទមបចត វ ល ់ ិ ត ឺ ិ ិ ិត ិ ត ឺ
េហថ
់ ំ ់ ិ ត – សមថកមដន សរមបរងបចតឲយសប ម ឋ ង ់។
់ វ ិ ត – វបសសនកមដន សរមបេធចតឲយេចះរតះរះ ម ឋ ិ ិ ិ ។ ់ ដេចះពកយេរបៀនរបេដរបសរពះពទ ូ ន ុ ធ
សងរសបេទតម េគលវធវទយសរស ត (Procédé ិ ី ិ ឹ
(១) ់ ុ ល េមលនវធតេផសង េវទន scientifique) គយកសតបញ ៗ មនរបកន ញ េធជរបដបឆះ ូ ុ ូ ខ ធ ឺ ិ វ
ំ ់ ឹ ីត ់ ខនធ សញខន «លទធី» េនះ ញ ធ សងរខនជេដម ខ ធ ូ ន ឹ ុ ធ ។ ដេចះនងសគលរទសរបសរពះពទថជ
ពសវសមេសះ ុំ ូ
់ គរគបបែតទកដកថជ ួ ុ ី
ទសសនវជ ិ ជ (Philosophie)
័ ់ ែដលបននយថពកយេរបៀនរបេដរបសរពះព ុ ទធ (Doctrine Buddhique)
ឬ «ពទសសន » ុ ធ េរពះេហថលទធិ
ំ ់ ដចជលទរពហណ ័ េនះ គមននយថ ជេនឿទលទលយណស ូ ំ ូ ូ ម ៍ ឯេនះ ។ ឺ ិធ
~
~ ~
(១)
រូបកខនធ – អនថ រូបុក ័ -ខ័ន មនន័យថ៖ កងរូប, របជុំរប ូ ។
អá&#x;†áž– អកáž&#x;ážšáž&#x; លបá&#x;?á&#x;‚ហមរ NNN
ď…• á&#x; áž&#x;ចកដីá&#x; ផដម á&#x;† á&#x;‚ដលá&#x; áž áž? អកáž&#x;ážšáž&#x;លប Âťá&#x;? áž–á&#x;‚មនáž&#x;á&#x; ដá&#x;‚áž?á&#x; áž‘á&#x; áž›áž?អកáž&#x;ážš ážťá&#x;† ឡ ď…• áž˝
មយáž?អកáž&#x;ážšáž”á&#x; ណá&#x;‡á&#x; áž‘ áž˝ áž˝ ážťá&#x;‰ ណ
á&#x; áž”á&#x; ពលឲយ áž…á&#x;† ď…•
á&#x;‚áž?ងអធបបយផáž&#x;យមáž?á&#x; áž•áž&#x;áž„ á&#x;— ឡ ឡ
á&#x;Œ á&#x;† á&#x;‹ á&#x;” áž—áž–á&#x;ƒáž“áž&#x;áž áž˘ážšáž™áž’áž˜áž‘áž„áž˘áž&#x;
áž&#x;ážšáž&#x;á&#x; ដយá&#x;‚ឥកបងបកងá&#x; áž“á&#x;‡áž•áž„ áž? ក á&#x;‹ ážťáž“ á&#x;‚ដលá&#x; ហអកáž&#x;ážšáž&#x;លប á&#x;? ឡ
(Lettres) á&#x; áž‘ á&#x;”
ជនជáž?á&#x;‚áž ážšá&#x; យង ឡ ម ď…•
របវáž?áž&#x;ážšáž&#x;ážšáž&#x;កá&#x; យង áž? ážť ឡáž? ď…•
áž‘á&#x; áž‘ á&#x;” ážź
á&#x;‰ á&#x;† á&#x;‹ á&#x;Œ គជá&#x;‚មកធងមយយងáž&#x;áž áž“á&#x;ƒáž“áž˘ážšáž™áž’áž˜áž áž„áž€ážš áž˝ ážş
á&#x;† á&#x;‹ á&#x;‹ á&#x;‹ ážŹáž…áž„ážšáž€áž„áž“ážœáž˜áž?áž&#x;ážšá&#x;‡áž&#x;ហនរគបករលáž?áž›áž&#x; ážź ážź ឡ
áž&#x;លប á&#x;?នមយ á&#x;—á&#x; áž‚á&#x;‚áž?áž„á&#x; ឃញមនករ ឡ ី áž˝ ď…•
ដá&#x; áž…á&#x;‡ ážź áž“
á&#x;‹ តអá&#x;‚ដលទកទងá&#x;‚áž?ជ ីវ តáž&#x;កមម
á&#x; áž áž?á&#x; áž“á&#x;‡á&#x; ហយបនជá&#x; នកងáž&#x;á&#x;ƒážŠá&#x;‚ដលá&#x; áž áž?អកáž&#x;ážš ážť áž“ ď…• ážťáž“ á&#x;‹ á&#x;‹ áž“ á&#x;Œ នទនទកទងá&#x; áž‘ážšáž‚áž”á&#x;‚áž•áž€áž˘ážšáž™áž’áž˜ ឡ ដចជ ážź
áž?មវធ ឡ ី
អáž?បទរបá&#x; លមá&#x; លក -á&#x; ážšážżáž„áž“áž‘áž“ á&#x;”áž›á&#x;” áž? ឡ
áž‚áž&#x;មលá&#x; áž‘á&#x; លអáž?បទអកáž&#x;ážšáž&#x;ážšáž&#x; áž‚ á&#x;‹ áž? áž? ážş ď…•
áž–á&#x;‚មនáž?អកáž&#x;ážšáž&#x;ážšáž&#x; ážťá&#x;† áž˝ áž?
á&#x;† ី ážź á&#x;‹ បនបá&#x; áž„ď…•áž? á&#x;?áž?ងពយរណáž&#x;មកá&#x; áž áž™ ក អកáž&#x;ážšáž&#x;លប ឡ ď…•
á&#x;‹ áž&#x;រមបជមá&#x; ធយបយ
áž”á&#x;‚áž“ ážťá&#x;‰ áž?
á&#x;Œ áž—áž”áž˘ážšáž™áž’áž˜ ជ á&#x;‹
áž‚á&#x; áž&#x;ážšáž‚ ážş ď…• ម áž“ áž“áž„ ážš
á&#x; áž‘áž“áž„áž&#x;áž“áž“áž…áž?អករáž&#x;ក ដ ážť ážš ឡ áž? áž“
á&#x;† ឡ ឯនá&#x; កបបទ (Thèses) á&#x; ážšáž…áž“á&#x; លកយកá&#x; គលគនáž?ហងលទនងáž&#x;áž&#x;áž“ ឡ áž ď…• ď…• ឡធ ឡ
á&#x;† រពមទង
á&#x;‹ á&#x;” ážšážŻážœáž‘áž™áž“áž–áž“áž“ បញមនáž&#x;áž&#x;ជáž?áž á&#x;‡áž˜áž€áž–នយល áž ážť áž’ á&#x;? (Thèmes) គបញនងករá&#x; ដá&#x;‡ážšáž&#x;យកង ហឡ ឡ áž› ី ឡ ឡ ážş ážťáž“
á&#x; áž“á&#x;‡ážœáž‰áž&#x;មបណហងបញáž&#x;ងមកច បញជáž? áž áž‚ áž á&#x;† áž áž áž‘ážť កហឡ ឡ áž… បញជá&#x; នឿលទáž&#x;áž&#x;áž“ ឡធ ឡ នងបញ ឡ ážź á&#x;Œ áž“áž„ ឡ áž&#x;ážť ហកងá&#x; លកយ ឡ á&#x;” ážťáž“
ážšáž”á&#x; ភទអកáž&#x;ážšáž&#x;ឡលប á&#x;?
á&#x;† á&#x;— ពរី áž‚ážş á&#x;– á&#x; គអចá&#x;‚ចកអកáž&#x;ážšáž&#x;លប á&#x;? ជá&#x;‚ផកធ áž“ ឡ
á&#x;Ąâˆź អកáž&#x;ážšáž&#x;លប ឡ á&#x;?ពកយកពយ អកáž&#x;ážšáž&#x;លប á&#x;?á&#x;‚ហរបរណ ម ážť ឡ
á&#x;‹ áž&#x;មបណáž&#x;ážšá&#x; áž&#x;រជពកយកពយណáž&#x; ážź á&#x;Œ
á&#x;? áž‚ážş á&#x;– មនá&#x; ážšáž…áž“ážšáž”á&#x; áž—áž‘á&#x; áž‘á&#x; áž‘á&#x;€áž?ជអទ ď…•
á&#x;† á&#x; ហយកពយ áž‘áž„á&#x; áž“á&#x;‡ ď…•
á&#x;† áž€âˆź ážšáž”á&#x; áž—áž‘ážšáž”á&#x; លមá&#x; លក (Genre romantique) áž‚á&#x;‚បបáž&#x;ážšá&#x; áž&#x;រដá&#x; ណរá&#x; ážšážżáž„á&#x;‚វងឆយ áž„ ážş ď…•
á&#x;‹ á&#x;‹ á&#x;– áž”á&#x;‚នអធបបយពá&#x; ដមដលចបជពកយកពយ ážťá&#x;‰ áž? ឡ ី ď…•
ឧ. á&#x; រឿងកកី; រកឝងáž&#x;ភមរáž? . . . .á&#x;” ážť ឡ ឡ ; ážšáž–á&#x;‡áž‡áž“វងáž&#x;
- 28 ខ∼ របេភទឧបេទស (Genre didactique)
ំ ់ ិ ួ តមជនននមយ ៗ៖ ន
គែបបកពយេរបៀន របេដេផសង ៗ ឺ
នយម ិ
់ ់ ឧ. េរឿងជតកខី ល ៗ ឧ. ចបបរកម , ពកយចស់, ចបបេករកល .... ។ ិដ
គ∼ របេភទពណគត ី ី ិ (Genre lyrique)
គែបបពកយកពយខ ដ ច ឺ ី ល ៗ សែមងពមេនសេញត ី
់ ឬពមតផលខនែដលកវយលេឃញពបញបចបបនអមយ ហ ន ីវ ួ ី ី ិ ទ ់ ួល ី ុច
័ របកបេដយនយពេរះ ិ
......។ ពស ៖ ឧ. កពយរពះរជសមរ ភ – កពយសនរមក ុ ធ ុ ៉ – កពយគកកមកេលស ុ ិ ិ ់ (Genre satirique) ឃ∼ របេភទែបបរះគន ិ
គជែបបកពយខ ឺ ីល ៗ
៍ នទនពេហតករណ ុ ិ ី
ំ ិ ិ ់ ់ អមយែដលមនសមរមយ េដយមនលយគនតរះគនដសេតឿនខះ ៖ ល ៗ កងេនះផង ីវ ួ ិ ុន ំ - េលបកកមជ ឧ. េលបកន ិ រសនគរវតត - េលបកេឡមវង ុព . . . . . ។
២∼ អកសរសលប ិ ៍ពកយរយ
៏ ិ៍ គឺ ៖ កងអកសរសលប ៍ពកយរយ កមនែចកេចញជេរចនរបេភទែដរ ដចមនជអទ ូ ិ ុន
ំ ល ំ ិ ឬសល ក∼ របេភទេរឿងេលបក ច ី (Fables) េរឿងខី ល ៗ ែបបកែបងែតបេញញេគលគនត
៌ ុន ័ ់ ធមកងនយដសេតឿន ៖ ឧ. េរឿងទនសយនងខ , ៃរនងរសេមច ។ល។ ល , ខឃនងេដមពរង ល ុ មំ ិ ិ ិ ខ∼ របេភទេរឿងេរពង (Contes légendaires)
ជយរមកេហយ ូ
ពដងេឈះអកែតងមយណេទ ុំ ឹ ម ន ួ
ែបបេរឿងរបឌត ួ ួ ិ ជនែវងជនខ ី ល មនមក
ដចជ ូ
់ េរឿងនងសករកអប ូ ,
េរឿងរពះ
េថងនងនគ, េរឿងតេគេហ, េរឿងតរពហយយេព , េរឿងអកតឃងេមឿង ,.......។ ម ន ល ំ គ∼ របេភទនវកថ (Nouvelles)
បញតចលម ហ ូ ម
គជែបបេរឿងរបឌតរកងេឡងខ ឺ ិ ីល ៗ
់ ែដលឆបេដះរសយរចភម ៗ៖ ួ ល
ឧ. េរឿងខៗ ីល
របកបេដយ
៍, កងទសសនវដររតៃថេសរ ីដ ី ង ុន
់ ំ កងទសសនវដកមជសរយ េរឿងទកដរ ុ ិ , េរឿងឆងពពកសប ល អ ់, នរនងបប ុ ផ,.......។ ីដ ុ ព ី ុន ី ិ ឃ∼ របេភទរបេលមេលក (Romans)
់ ជែបបេរឿងែវងែដលមនេចទបញចបស ហ
៉ ិ លស់ េហយេដះរសយរបកបេដយនេកបបទរតមរតូ វ ៖ ឧ. េរឿងកលបៃបលន េរឿងផក ុ ិ ខ ឹ
រសេពន េរឿងផរកផេរយ ......។ ក ី ក
ង∼ របេភទេរឿងេលន (pièces de théâtres) ខ
សលបះកយវកររបកបេដយវធសរស ត៖ ិ ិ ី ិ ......។
ែបបសែមងជឆកជឈត ដ ុ
ែបប
ំ ុ ឧ. េរឿងេរៀមចបងេយង . ម ,ំ សបតឥតេមប , ថរ
b
b b
របវតតិសេងខបៃនអកសរសរសតែខមរ ÂÂÂÂÂÂÂÂ អកសរសរសែខរ ត ម
េកតេឡងេសរនងរបវតសរសែដរ ត ម ឹ ិត
វតសទី ១ ៃនរគសសករជមក ។ ឹ ត
់រតបនតងពសត ំ ី ែដលគរកត ួ
៉ ់ េឃញថមនរយះេវលយងែវងពនេពក
េបនងសកសព ឹ ិ ី
ំ ់ ៗ ឆមនបន ័ ដេណរ ។ ដេចះ បនជអកសកស នយមែចកសមយកលេនះជ ន ំ ិ ូ ន ន ិ ត ៍ វវតនរគប ិ ិ
័ ំ ៗ នងពនតយពករចេរមនលតលស ់ បនសមយធ ួ ូ ិ ិ ិ ី
់ ំ ឬករអនថយតមេពលេវលទងេនះ
ដចតេទ ៖ ូ
១∼ អកសរសរសតសម័យមុនអងគរ (Préangkorien) ំ ូ ័ ដបងេនះ សមយ
់ មនរយះេវលែវងឆយណស ង
៌ ់ ុ ធមមកទលផតសតវតសទ ី៨។
កលេនះ
៌ កសងវបបធមជតមនអកសរសរសជេដម ត ិ
េឃញដនខងអកសរសរសខះៗ ត ល
បេណះ ុ៉ ណ
់ ំ ី កទកដ គចបតងព ី ឺ ឹ
កសងអរយ
៏ ់ ឹ ់ ់ រជធនេយងកេនពទននងន ជបលប ុំ ី ំ ៏ ់ កេនពទនមនជហររងប ុំ ឹ ុ ឹងែដរ ។
ែតេនេលផងសលចរក ទ ំ ិ ឹ
បែនេឃញថមនករេរៀនសរតេរចន ុ៉ ត ូ
ករ
េគរបទះ
៉ នងេរឿងរវខងសសន ិ
់ េរពះអករបជអកសរសរសជននេនះ ន ញ ត ំ
េរចនជពករពហណ ួ ម ៍ ែដលបនទទលករឧបតមពរពះមហកសរតេពញបនក ួ ថ ភ ី ុទ ។
២∼ អកសរសរសតសម័យអងគរ (Epoque Angkorien)
រយះកលទី ២ េនះ
់ ់ ី ់ ុ របចបពសតវតសទ ី ៩ មកដលផតសតវតសទ ី ១៤ ។
ែខរេយងកសងបនជរជធនរងេរឿងអងរ ម គ ។ ី ុ
រយះពករពហណជអករបជ ួ ម ៍ ន ញ
កលេនះ
៌ ម ៏ ់ អរយធមែខរកចបពរងី កេពញកមងតម ល ំ
នងរពះរជរពះអង ឯ គ ងផង ិ
េដយមនបេងត ក ជទរប ុំ ី ជរជ
់ ិ ់ បណត តរជបេទេពញរបេទស ។ វ ត ិឌ សរមបែកទរមងនងផសពផសយអកសរសរសជតឲយបនរជួ ិ
េហតេនះ ុ
ិ៍ត ំ ់ បនជេគេឃញមនេករដែណលេនសលជេរចន
ំ ់ ៗេល ដចជអតបទសខន ូ ថ
ំ ផងថ តមអករសវរជវថ មនអតបទសរេសរេលរកងែសបកសត ទ ំ ម ។ េរកពេនះ ន ថ វ ដចជ ូ ី
់ ឹ ់ ន េរឿងរមេករ ិ៍ត េរឿងមហភរត េរឿងេរពងនទនជបនងមតអករសកជេដម ុ ។ ិ
ំ ិ គនតអកសរ
- 30 ័ សរសសមយេនះរបកបេដយេសចកសងឃម ត ីដ ឹ
សរសេយង ត ។
់ ន ់ុ ំ ុ េឡងដលថករងេរឿងបផតកងរបវតអកសរ ិត ុន
៣∼ អកសរសរសតសម័យេរកយអងគរ (Post-angkorien) ័ ំ ុ ងែតចេរន ំ ់ ់ ៏ កលពសមយមន អកសរសរសេយងកព រសបែតមកដលេពលេនះ កែរប ុ ត ី
់ ់ ់ ំ ឹ រតឡបជសតសនយ ង ់ ូ ឈងសងែតបតអសដណង ឹ ឹ
របវតសរសេយង ត ិត
រតូវចះ ុ ឱនថយ
់ ។ េទេសរែតអស ទ
់ ិ េយងេនេសសសលតចតច ួ
ៃនករវវតនអកសរសរស ត ិ ត ៍
េរពះមនបចមរតមករតតបត ច ិ
័ អរសយេដយ
វយយកបនរកុង
់ ៌ ំ បនន ៏ វខងសរតូ អងរគ េហយកបនខត ចបបតរមកងវបបធមេយងទង ករតូ វដេណមយក ន ុ៉ ម ម ំ ដ ួ ុន
់ ់ រកុងថមនទនេទៀងទតេនេឡយ ីម ិ
៏ ឹ ំ កដកជញននមករកទរកុ ី ងថី ម ូជ
ែតេដយ
ំ ែថមទងមនចលចលេដយសរពកសរតូ វេចះែតក ំ ួ
ំ ់ ់ ំ ់ ៏ ត់ ករចេរនលតលសកប េញញ េកតទនសទសែទងគកងរសកផងេទៀតេនះ ន ុន ុ ូ ពេរកផង ី
័ វ ួ ដកជញន សបសនយ ។ អភពមយេកតេឡងេទៀត គពកសរតូ វមកវយបនបនយលែងក ទ វ ូ ឹ ឺ ួ ូជ
់ ួ បេងយ ហ អសកបនខតែខរេយង ន ម
់ ំ ី ចបតងពេនះមក
ពរតមេនះេទ ។ ី ឹ
់ េបនរណចងេចះ
់ ំ ដងេតងែតេទតមេរៀនយកពរសកេគ យកមកវញ កបនចបបទងឡយែខរ ម ិ ។ កងរគេនះ ឹ ី ុ ួ ុន ំ ់ៗ។ នងសរេសរេលរកងរកដសរកស េយងចរេលសករត ិ ឹល ឹ ់ ុ លះមកដលចងសតវតសទ ុ ី ១៨
់ មនអកេចះដងរកសែរកលបនចេឡងវញ ន ឹ ិត ិ
រពះរជបតមៃនរពះករណរពះបទអងឌង ។ ូ ថ ភ ុ គ ួ េឡងវញ ិ
ំ េដយរបមលផអកេចះដង ូ ឹ ុដ ន
េនកង ុន
់ ់ ថ រពះអងរទងចបសបនអកសរសរសជត គ ត ិ
េធជរកុ មរជបណតយ វ ិឌ
់ តកែតងកបនខតេឡងវញ ន ិ ួ
់ សជថីម េហយចបផសយបងតបេរងៀនអករសកទេទ ឲយបនេចះដងផង ។ ហ ់ ន ុ ូ ឹ
៤∼ អកសរសរសតសម័យអងគរ (Epoque Contemporain) ់ ដ ័ សមយទ ី គ.ស. ១៨៦៣ ី ៤ ចបេផមេឡងព
េទេនេរកមឱវទពកបសមរបេទស ។ ួ ិច ែខរេយងបនចមង ម ដ ៗ ិដ
ែដលជរគែដលរសកែខរេយង ធកខន ុ ម ល ់ ួល
ំ ុ កឡងេនះ
៌ វបបធមបសមរបេទសេរសចចលរសក ូ ុ ិច
ំ តមរយះពកជតបរងជអកអណពយបលែខរ ួ ន ម ។ ិ
កវអកនពន ធ ី ន ិ
៏ ំ ុ ែដលកពងដះបន បែន ុ ត ៗ គកលពរជយរពះបទអងឌងកេចះែតេនបនសកមភពេទេទៀត ន គ ួ ត ម ុ៉ ត ី
- 31 ់ ួល ឧតមគតកងសៃដរបសខន ត ន ិ ុន
េឡងែដរ ។
៏ ់ ់ កកនែតេដកដលេទកងភ ពអសសងឃម ួ ឹ ុន
ំ ឯករផសយេឃញថេកនចេរនជងមន ុ
ំ ។ ងយជងកលចរេលសករត ឹ ល ឹ នងសរេសរេលរកង ិ ់ គ.ស. ១៩៥៣ លះមកដល ុ
័ អកសរសរសសមយនយម ត ិ
មនែបបបទបេចកេទស ច េឃញសពៃថេនះ ។ វ ង
េពលឯករជយ
លនងលេនចខង ល ់ ល ល ំ
តបតមនពម ុ អ ព កសរេបះផសយបន ិ
អកសរសរសែខរកបរេភទេទតមែបប ត ម ៏ ូត
់េឡងកនឋនះ ់ េហយបនេង បមខមត ជអកសរសរសទេនបថ ុ ត ំ ីម
៉ េដយរតូវេគេលកយកមកសកសយងេពញេលញ ិ
å
ដចេយង ូ
å å
វយកព ុំ យទ ុ ច ័ន ទដរ៉ រិទ ធ េធវច ើ ប់េនេវលេម៉ង ២ នង ិ ២០ នទ ី រំលង អរធរត ៃថងច ័ន ទ ទ ី ១២ ូ ័រេដយ កយ ែខ ឧសភ គ.ស. ២០០៨
េនទរកុ រដឋអូរសតលខង តបង ី ង អឌែឡដ ី ី ូ (Adelaide, South Australia).