biography Islam prophet

‫‪a‬‬

‫زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم )ص(‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ‪ :‬زﻳﺮ ﻧﻈﺮ ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ آﻗﺎﻣﻴﺮي‬

‫ﻣﻨﺒﻊ ‪ :‬ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﺒﻴﺎن‬

‫‪PDF.com‬‬

‫‪www.‬‬

‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ راﻳﮕﺎن‬

‫زﻧﺪﮔﺎﻧﻰ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم )ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ(‬ ‫در ﻋﺎم اﻟﻔﻴﻞ )ﺳﺎﻟﻰ ﻛﻪ ﺳﭙﺎه اﺑﺮﻫﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺧﺎﻧﻪ ﺧـﺪا ﺑـﻪ ﻣﻜـﻪ ﻫﺠـﻮم آوردﻧـﺪ( ﻗـﺎدر ﻣﺘﻌـﺎل از ﻧﺴـﻞ‬ ‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( و از ﺻﻠﺐ ﭘﺪراﻧﻰ ﻣﺆﻣﻦ و ﻣﻮﺣﺪ و ﻣﺎدراﻧﻰ ﭘﺎك‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪى ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آورد ﻛﻪ ﻗﺮار ﺑﻮد‬ ‫ﺑﺎ اﺑﻼغ آﺧﺮﻳﻦ ﺷﺮﻳﻌﺖ اﻟﻬﻰ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺗﺤﻮل را در ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺸﺮﻳﺖ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻜﺘﺒﻰ ﺣﻴـﺎت ﺑﺨـﺶ و اﻧﺴـﺎن‬ ‫ﺳﺎز را ﺑﻪ ﺗﺸﻨﮕﺎن ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﻋﺪاﻟﺖ ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺎم ﭘﺪر اﻳﻦ ﻛﻮدك ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ و ﻧﺎم ﻣﺎدرش آﻣﻨﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﺗﻮﻟﺪ ﻧﻮزاد‪ ،‬ﻃﻰ ﻣﺮاﺳﻤﻰ ﺧﺎص‪ ،‬ﻧﺎم ﻣﺤﻤﺪ را )ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن ﻛﻤﺘﺮ ﺳﺎﺑﻘﻪ داﺷﺖ( ﺑﺮاى او ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﺎم را ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﺟﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮد و ﻣﺎدرش‪ ،‬ﻧﺎم اﺣﻤﺪ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ و در ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻫﺮ دو ﻧﺎم اﺷﺎره ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫)‪ (1‬ﭘﺪر او ﺑﻨﺎﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از وﻻدت ﻣﺤﻤﺪ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺑﻴﺖ و ﻧﮕﻬﺪارى ﻛﻮدك را ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ‪ ،‬ﺟﺪ او و ﭘﺲ از وى اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ﻋﻤﻮى اﻳﺸﺎن ﻣﺘﻜﻔﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﻮدك ﺳﻪ روز از ﻣﺎدر ﺷﻴﺮ ﺧﻮرد‪ .‬ﭘﺲ از آن‪ ،‬وى را ﺑﻪ ﺛﻮﻳﺒﻪ‪ ،‬ﻛﻨﻴﺰ اﺑﻮﻟﻬﺐ ‪ -‬ﻋﻤﻮى ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ -‬ﺳـﭙﺮدﻧﺪ‪ .‬او ﭼﻬـﺎر‬ ‫ﻣﺎه ﻛﻮدك را ﺷﻴﺮ داد‪ ، .‬ﺳﭙﺲ وى را ﺑﻪ ﺣﻠﻴﻤﻪ ﺳﻌﺪﻳﻪ ﺳﭙﺮدﻧﺪ و او آﺧﺮﻳﻦ داﻳﻪ ﺣﻀـﺮت ﺑـﻮد‪ .‬ﻣﺤﻤـﺪ )ص( در‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺳﺨﺖ و ﺧﺸﻦ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن رﺷﺪ و ﻛﻤﺎل ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺳﺮزﻣﻴﻨﻰ ﺑﺎ ﻣﺮدﻣﻰ ﺧﺮاﻓﻰ‪ ،‬ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻌﺼﺐ‪ ،‬ﺟﺎﻫﻞ و‬ ‫ﻧﺎدان؛ ﻣﺮدﻣﻰ ﻛﻪ دﺧﺘﺮان را زﻧﺪهﺑﻪﮔﻮر ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﺎه ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﻌﺼﺒﺎت ﺑﻴﺠـﺎى ﻗﺒﻴﻠـﻪاى‪ ،‬ﺳـﺎﻟﻬﺎ ﺑـﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﻰﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﺘﺮ ﻳﻚ ﻗﺒﻴﻠﻪ وارد ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻗﺒﻴﻠﻪ دﻳﮕﺮى ﺷﺪه و ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﺑﺮاى آﻏﺎز ﺟﻨﮕﻰ ﺑﺰرگ‬ ‫ﻛﺎﻓﻰ ﺑﻮد! ﻫﺮ ﺧﺎﻧﻮاده و ﻗﺒﻴﻠﻪاى ﺑﺮاى ﺧﻮد ﺑﺘﻰ داﺷﺖ‪ ،‬آﻧﺎن از ﺳﻨﮓ‪ ،‬ﭼﻮپ و ﺣﺘﻰ از ﺧﺮﻣﺎ ﺑـﺖ ﻣـﻰﺳـﺎﺧﺘﻨﺪ و‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﮔﺮﺳﻨﮕﻰ و ﻗﺤﻄﻰ ﺧﺪاى ﺧﻮد را ﻣﻰﺧﻮردﻧﺪ! ﭘﻴﺶ از ﺑﻌﺜﺖ‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ ﻓﻘﻂ ‪ 17‬ﻧﻔـﺮ و در ﻣﻴـﺎن‬ ‫ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﻘﻂ ‪ 11‬ﻧﻔﺮ ﺑﺎﺳﻮاد ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﻌﺒﻪ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﮕﺎه ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﻣﺮﻛـﺰ ﻳﻜﺘﺎﭘﺮﺳـﺘﻰ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺑﺘﺨﺎﻧـﻪ و ﻣﺤـﻞ‬ ‫آوﻳﺨﺘﻦ اﺷﻌﺎرى ﭘﻮچ و ﺑﻰﻣﺤﺘﻮا در وﺻﻒ زن و ﺷﺮاب و‪ .‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬آﺛﺎر ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﻰ ﻣﺤﻮ و رذاﻳﻞ‪ ،‬ﻓﻀﺎﻳﻞ‬ ‫و ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻧﺴﺎﻧﻰ‪ ،‬رذاﻳﻞ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻧﻮر ﻓﻄﺮت در دل اﻳﻦ ﻣﻮﻟﻮدﭘﺎك روﺷﻦ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در ﭼﻬﺎر ﺳﺎﻟﮕﻰ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ رﺳﻢ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺑﻪ ﮔﺮدن ﻃﻔﻞ ﻣﻬـﺮهﻫـﺎﻳﻰ آوﻳﺨﺘﻨـﺪ ﺗـﺎ از ﺷـﺮ دﻳﻮﻫـﺎى ﺻـﺤﺮا‬ ‫ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﻤﺎﻧﺪ)!( ﻛﻮدك ﻣﻬﺮهﻫﺎ را از ﮔﺮدن درآورد و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺎدر ﺟﺎن! ﺧﺪاى ﻣـﻦ ﻛـﻪ ﭘﻴﻮﺳـﺘﻪ ﺑـﺎ ﻣـﻦ اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﻧﮕﻬﺪار و ﺣﺎﻓﻆ ﻣﻦ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﺳﻨﻴﻦ ﺟﻮاﻧﻰ در ﺳﻔﺮى ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺎم ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺎﺟﺮى اﺧﺘﻼف ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﺎﺟﺮ از اﻳﺸﺎن ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﻻت و ﻋﺰى )‪ (2‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﺨﻮرد‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﺴﺖﺗﺮﻳﻦ و ﻣﺒﻐﻮضﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات ﻧـﺰد ﻣـﻦ‪ ،‬ﻫﻤـﺎن ﻻت و ﻋـﺰى‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮ ﻣﻰﭘﺮﺳﺘﻰ!‪.‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ در دوران ﺟﻮاﻧﻰ ﭼﻨﺎن ﻣﻌﺮوف و ﺧﻮﺷﻨﺎم و درﺳﺘﻜﺎر ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ اﻣﻴﻦ ﻣﻠﻘﺐ ﺷﺪ؛ و ﺣﺘﻰ در ﻣﻴﺎن ﻣﻨﺎزﻋـﺎت‬ ‫ﻗﻮﻣﻰ‪ ،‬وى را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان داور اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫از ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺰاع ﺑﻴﻦ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب ﺑﺮ ﺳﺮ ﻧﺼﺐ ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد در ﻣﺤﻞ ﺧﻮدش‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻴﺎﻧﺠﻴﮕﺮى ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻫﻤـﻪ را‬ ‫ﻣﺴﺮور ﺳﺎﺧﺖ و ﺑﻪ ﻣﺸﺎﺟﺮه آﻧﻬﺎ ﺧﺎﺗﻤﻪ داد‪.‬‬ ‫در دوران ﺟﻮاﻧﻰ ﻣﺪاﻓﻊ ﺳﺮﺳﺨﺖ ﺿﻌﻔﺎ و دﺷﻤﻦ ﺳﺮﺳﺨﺖ ﻇﺎﻟﻤﺎن و ﺳﺘﻤﮕﺮان ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ اﻣﻴﻦ از اﻣﻀﺎﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬ ‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻠﻒ اﻟﻔﻀﻮل ﺷﻬﺮت داﺷﺖ و اﻳﻦ‪ ،‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﻤﻌﻰ ﺑﺮاى اﺣﻘﺎق ﺣﻖ ﺳﺘﻤﺪﻳﺪﮔﺎن‪ ،‬آن را‬ ‫اﻣﻀﺎ ﻛﺮدﻧﺪ و آن ﺣﻀﺮت در ‪ 20‬ﺳﺎﻟﮕﻰ در آن ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻪ آن ﻧﻴﺰ اﻓﺘﺨﺎر ﻣﻰﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫از اﻳﺸﺎن ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬در ﺧﺎﻧﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﺪﻋﺎن در ﭘﻴﻤﺎﻧﻰ ﺣﻀﻮر ﻳﺎﻓﺘﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ در اﺳﻼم ﻫﻢ ﺑـﻪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ آن‬ ‫دﻋﻮت ﻣﻰﺷﺪم‪ ،‬اﺟﺎﺑﺖ ﻣﻰﻛﺮدم‪ .‬اﺳﻼم ﺟﺰ اﺳﺘﺤﻜﺎم‪ ،‬ﭼﻴﺰى ﺑﻪ آن ﻧﻴﻔﺰوده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ در آن ﺳـﻦ ﻣـﺪﺗﻰ ﺑـﻪ‬ ‫ﭼﻮﭘﺎﻧﻰ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮد و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان اﻫﻞ ﻣﻜﻪ را در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻗﺮاﻳﻂ ﺷﺒﺎﻧﻰ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎﻧﺖ و ﺣﺴـﻦ ﺷـﻬﺮت ﻣﺤﻤـﺪ‬ ‫ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﺪﻳﺠﻪ‪ ،‬دﺧﺘﺮ ﺧﻮﻳﻠﺪ‪ ،‬از ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان ﻗﺮﻳﺶ و ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺎﻓﻠﻪﻫﺎى ﺗﺠﺎرى‪ ،‬وى را ﺑﻪ اﺳﺘﺨﺪام درآورد‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ رﻳﺎﺳﺖ ﻗﺎﻓﻠﻪ ﺗﺠﺎرى او را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺎم ﻣﻰرﻓﺖ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﻴﺮد و در ﻋﻮض‪ ،‬دو ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﺑﻘﻴﻪ ﻣﺰد ﺑﮕﻴﺮد و ﻣﺤﻤﺪ اﻣﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬در ﺳﻦ ‪ 25‬ﺳﺎﻟﮕﻰ ﺑـﺎ ﺧﺪﻳﺠـﻪ ﺑﻨـﺖ ﺧﻮﻳﻠـﺪ ازدواج‬ ‫ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺧﺪﻳﺤﻪ در آن وﻗﺖ ‪ 40‬ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ اﻳﻦ ازدواج‪ ،‬دو ﭘﺴﺮ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎى ﻗﺎﺳﻢ و ﻋﺒﺪاﷲ و ﭼﻬﺎر دﺧﺘﺮ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎى‬ ‫رﻗﻴﻪ‪ ،‬زﻳﻨﺐ‪ ،‬ام ﻛﻠﺜﻮم و ﻓﺎﻃﻤﻪ )ﺳﻼم اﷲ ﻋﻠﻴﻬﺎ( ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﭘﺴﺮان ﻗﺒﻞ از ﺑﻌﺜﺖ درﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ )ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ و آﻟﻪ( ﭘﻴﺶ از ﺑﻌﺜﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﺳﺎل ﻣﺪﺗﻰ را در ﻏﺎر ﺣﺮا ﺑﻪ ﻋﺰﻟﺖ و ﺗﻨﻬﺎﻳﻰ ﻣﻰﮔﺬراﻧﺪﻧﺪ‪ .‬در اﻳـﻦ ﻣـﻮرد در ﻧﻬـﺞ‬ ‫اﻟﺒﻼﻏﻪ ﻋﻠﻰ )ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬وﻟﻘﺪ ﻛﺎن ﻳﺠﺎور ﻓﻰ ﻛﻞ ﺳﻨﺔ ﺑﺤﺮاء ﻓﺄراه و ﻻ ﻳﺮاه ﻏﻴﺮى‪ :‬اﻳﺸﺎن ﻫﺮ ﺳﺎل‬ ‫ﻣﺪﺗﻰ را در ﻏﺎر ﺣﺮا ﻣﻰﮔﺬراﻧﺪ و ﻣﻦ او را ﻣﻰدﻳﺪم و ﺟﺰ ﻣﻦ‪ ،‬ﻛﺴﻰ او را ﻧﻤﻰدﻳﺪ‪) .‬ﺧﻄﺒﻪ ‪.(190‬‬ ‫روزى آن ﺣﻀﺮت در ﻏﺎر ﺣﺮا ﻣﺸﻐﻮل ﻋﺒﺎدت ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﻪ وﺣﻰ ﻧﺎزلﺷﺪ و ﻟـﻮﺣﻰ در دﺳـﺖ داﺷـﺖ‪ ،‬آن را در‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬إﻗﺮأ ﻳﻌﻨﻰ ﺑﺨﻮان‪.‬‬ ‫اﻳﺸﺎن ﻛﻪ اﻣ‪‬ﻰ ﻳﻌﻨﻰ درس ﻧﺨﻮاﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺧﻮاﻧﺪن ﺑﻠﺪ ﻧﻴﺴﺘﻢ ﻓﺮﺷﺘﻪ وﺣﻰ اﻳﺸﺎن را ﺑﺴﺨﺘﻰ ﻓﺸـﺮد‬ ‫و دوﺑﺎره ﮔﻔﺖ إﻗﺮأ و ﺑﺎز ﻫﻤﺎن ﺟﻮاب را ﺷﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاى ﺑﺎر ﺳﻮم ﺣﻀﺮت را ﻓﺸﺮد و ﮔﻔﺖ ‪ :‬إﻗﺮأ اﻳﻦ ﺑﺎر ﺟﻮاب ﺷﻨﻴﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻧﻢ؟ ﻓﺮﺷﺘﻪ وﺣـﻰ ﻋـﺮض ﻛـﺮد‪ :‬إﻗـﺮأ‬ ‫ﺑﺎﺳﻢ رﺑﻚ اﻟﺬى ﺧﻠﻖ × ﺧﻠﻖ اﻹﻧﺴﺎن ﻣﻦ ﻋﻠﻖ × اﻗﺮأ و رﺑﻚ اﻷﻛﺮم × اﻟﺬى ﻋﻠّﻢ ﺑﺎﻟﻘﻠﻢ × ﻋﻠّﻢ اﻹﻧﺴـﺎن ﻣـﺎﻟﻢ‬ ‫ﻳﻌﻠﻢ ‪ :‬ﺑﺨﻮان ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘﺮوردﮔﺎرت‪ ،‬ﻛﺴﻰ ﻛﻪ آﻓﺮﻳـﺪ × اﻧﺴـﺎن را از ﺧـﻮن ﺑﺴـﺘﻪ آﻓﺮﻳـﺪ × ﺑﺨـﻮان! و ﭘﺮوردﮔـﺎرت‬ ‫ﻛﺮﻳﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات اﺳﺖ× ﻛﺴﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻗﻠﻢ آﻣﻮﺧﺖ× ﺑﻪ اﻧﺴﺎن آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻧﻤـﻰداﻧﺴـﺖ‪ ،‬آﻣﻮﺧـﺖ )ﺳـﻮره‬ ‫ﻋﻠﻖ‪ ،‬آﻳﺎت ‪ 1‬اﻟﻰ ‪ (5‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن آﻳﺎت اول ﺳﻮره ﻋﻠﻖ ﺑﺮ ﺣﻀﺮﺗﺶ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺮﺷﺘﻪ وﺣﻰ ﺳﭙﺲ ﻋﺮض ﻛﺮد‪:‬اى ﻣﺤﻤﺪ! ﺗﻮ رﺳﻮل ﺧﺪاﻳﻰ و ﻣﻦ ﺟﺒﺮﺋﻴﻠﻢ‪.‬‬ ‫ﺣﻀﺮت از ﻛﻮه ﺣﺮا ﻓﺮود آﻣﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﺧﺪﻳﺠﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﻨﺰل وارد ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪﻳﺠﻪ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬اى ﻣﺤﻤﺪ! اﻳﻦ ﭼﻪ ﻧﻮرى اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﻮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﻛﻨﻢ ؟ ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬اﻳـﻦ‬ ‫ﻧﻮر ﻧﺒﻮت اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﷲ؛ ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮل اﷲ! ﺧﺪﻳﺠﻪ ﻋﺮض ﻛﺮد‪ :‬ﺳﺎﻟﻬﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮى ﺗﻮ را ﻣﻰداﻧﻢ‪.‬‬ ‫‪3‬‬

‫ﺳﭙﺲ ﺷﻬﺎدﺗﻴﻦ را ﮔﻔﺖ و او اوﻟﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮد‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮﻧﺪ‪ :‬ﻣﻦ در ﺧﻮد ﺳﺮﻣﺎﻳﻰ اﺣﺴﺎس ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻪاى ﺑﻪ ﻣـﻦ ﺑﭙﻮﺷـﺎن! ﺳـﭙﺲ ﺟﺎﻣـﻪاى ﭘﻮﺷـﻴﺪه‪،‬‬ ‫ﺧﻮاﺑﻴﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم از ﺟﺎﻧﺐ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻰ وﺣﻰ آﻣﺪ‪ :‬ﻳﺎ أﻳﻬﺎ اﻟﻤﺪ‪‬ﺛّﺮ × ﻗﻢ ﻓﺄﻧﺬر × و رﺑ‪‬ﻚ ﻓﻜﺒ‪‬ﺮ‪ :‬اى ﺟﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﭘﻴﭽﻴـﺪه‬ ‫× ﺑﺮﺧﻴﺰ و اﻧﺬار ﻛﻦ × و ﭘﺮوردﮔﺎرت را ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﻰ ﻳﺎد ﻛﻦ ‪ -‬ﺳﻮره ﻣﺪﺛﺮ ﺣﻀﺮت ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ‪ ،‬اﻧﮕﺸﺖ در ﮔﻮش ﺧـﻮد‬ ‫ﮔﺬاﺷﺖ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﷲ أﻛﺒﺮ‪ ،‬اﷲ أﻛﺒﺮ! ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ( واﺿﺢ ﺑﻮد‪ ،‬اﺳـﻼم ﻛـﻪ ﻫﻤـﻪ را ﺑـﻪ‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮى ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ و ﺗﺒﻌﻴﻀﻬﺎ و ﺛﺮوت اﻧﺪوزىﻫﺎ و ﺑﻬﺮهﻛﺸﻰﻫﺎى ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ را ﻣﻤﻨـﻮع ﻣـﻰﺳـﺎزد‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﺧـﻮد‪،‬‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﺑﺴﻴﺎرى ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ازدﺳﺖدادن ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎدى و ﻣﻌﻨـﻮى و اﻣﺘﻴـﺎزات اﺟﺘﻤـﺎﻋﻰ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻳﻜﺒﺎره و ﺑﺪون زﻣﻴﻨﻪﺳﺎزىﻫﺎى ﻗﺒﻠﻰ ﻧﻤﻰﺗﻮان دﻋﻮت را ﻋﻠﻨﻰ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻟﺬا ﻣﺪت ﺳﻪ ﺳﺎل ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ اﺳﻼم را ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﺧﺪﻳﺠﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻰ )ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( اﻳﻤﺎن آورد و اﻳﻨﻬﺎ ﺗﺎ ﻣﺪﺗﻰ ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﻤﺎز ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ‪ ،‬زﻳﺪ ﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل او ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺮدم اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ و ﻧﺎم اﺳﻼم ﺷﻴﻮع ﭘﻴﺪا ﻛﺮد ‪.‬‬ ‫ﺳﻪ ﺳﺎل ﭘﺲ از ﺑﻌﺜﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻃﻰ دو ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬دﺳﺘﻮر ﻋﻠﻨﻰ ﻛﺮدن دﻋﻮت ﺑﻪ اﺳﻼم‪ ،‬از ﺟﺎﻧﺐ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻰ اﺑﻼغ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﺘﺪا دﺳﺘﻮر رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و آﻟﻪ( ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﻧﺰدﻳﻚ ﺧﻮد را دﻋﻮت ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫آﻳﻪ و أﻧﺬر ﻋﺸﻴﺮﺗﻚ اﻷﻗﺮﺑﻴﻦ‪ :‬ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﻧﺰدﻳﻜﺖ را اﻧﺬار ﻛـﻦ )ﺳـﻮره ﺷـﻌﺮاء‪ ،‬آﻳـﻪ ‪ 214‬در اﻳـﻦ ﺑـﺎره ﻧـﺎزل‬ ‫ﺷﺪهاﺳﺖ(‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﺟﻠﺴﻪاى ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫در آن ﺟﻠﺴﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻰ )ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﻛﻪ ﻧﻮﺟﻮاﻧﻰ ﺑﻮد و اﺑﻮﻟﻬﺐ ﻋﻤﻮى ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﺳﺎﻳﺮ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮل )ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و آﻟﻪ( ﭘﺲ از ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ و اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ وﺣﺪاﻧﻴﺖ او دﻋﻮت ﺧﻮد را ﻋﻠﻨﻰ ﻛﺮد و‬ ‫از آﻧﺎن ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﮕﻰ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮى اﻳﺸﺎن اﻋﺘﺮاف ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ رﺳﺘﮕﺎر ﺷﻮﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻛﺪام ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ‬ ‫از ﻣﻦ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻰ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺮادر و وﺻﻰ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﻦ در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﺳﻜﻮت ﻫﻤﻪ را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫از ﻣﻴﺎن ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻠﻰ)ع( ﻛﻪ در آن زﻣﺎن ‪ 13‬ﻳﺎ ‪ 15‬ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ ،‬و ﻋﺮض ﻛﺮد‪ :‬اى ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﺧـﺪا ﻣـﻦ‬ ‫آﻣﺎده ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻰ از ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ!‪.‬‬ ‫ﺣﻀﺮت‪ ،‬اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﻧﺸﺴﺘﻦ اﻣﺮ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﺎ ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﻘﺎﺿﺎى ﺧﻮد را ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﻫﺮ ﺑﺎر‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﻠﻰ )ع( ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫دﻋﻮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اى ﻣﺮدم! اﻳﻦ ﺟﻮان ﺑﺮادر و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن او ﮔﻮش دﻫﻴﺪ و از وى ﭘﻴﺮوى ﻛﻨﻴﺪ! ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﭙﺎﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و در ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ از روى اﺳﺘﻬﺰاء ﻣـﻰﺧﻨﺪﻳﺪﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ رو ﻛﺮده‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺗﻮ اﻣﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ از ﭘﺴﺮت اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻰ!‪.‬‬ ‫در ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم اﻳﻦ آﻳﺎت ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ :‬ﻓﺎﺻﺪع ﺑﻤﺎ ﺗﺆﻣﺮ و أﻋﺮض ﻋﻦ اﻟﻤﺸﺮﻛﻴﻦ × إﻧّﺎ ﻛﻔﻴﻨﺎك اﻟﻤﺴﺘﻬﺰﺋﻴﻦ‪.‬‬ ‫)ﺳﻮره ﺣﺠﺮ‪ ،‬آﻳﻪ ‪ 94‬و ‪ (95‬در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و آﻟﻪ( ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻄﻮر ﻋﻠﻨﻰ و آﺷﻜﺎرا دﻋﻮت‬ ‫ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪4‬‬

‫از اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻗﻮا ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﺻﺤﺎب ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و آﻟﻪ( را ﺑﺴﺨﺘﻰ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺗﺤﺖ ﺷﺪﻳﺪﺗﺮﻳﻦ ﻣﺤﺎﺻﺮهﻫﺎى اﻗﺘﺼﺎدى‬ ‫و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻗﺮار دادﻧﺪ و ﺣﺘﻰ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎى ﻓﺮﻳﺒﻨﺪه ﺧﻮد‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ آن ﺣﻀﺮت را از اداﻣﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮد ﺑﺎز دارﻧﺪ‪،‬‬ ‫وﻟﻰ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ را در دﺳﺖ راﺳﺖ ﻣﻦ و ﻣﺎه را در دﺳﺖ ﭼـﭙﻢ ﻗﺮاردﻫﻴـﺪ‬ ‫ﺗﺎ از دﻋﻮت ﺧﻮد دﺳﺖ ﺑﺮدارم‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫! در ﻃﻰ ‪ 13‬ﺳﺎل ﻛﻪ از ﺑﻌﺜﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻣﻰﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬آن ﺣﻀﺮت ﺑﺎ ﻳﺎران ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺪت ﺳﻪ ﺳﺎل در ﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ در ﺷﻌﺐ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ )درهاى در ﻣﻴﺎن ﻛﻮﻫﻬﺎى ﻣﻜﻪ( در ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻗـﺮار داﺷـﺘﻨﺪ و آزار ﻣﺸـﺮﻛﻴﻦ ﻧﻴـﺰ ﻫـﺮ‬ ‫ﻟﺤﻈﻪ ﺷﺪت ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از آن‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮده و در آﻧﺠﺎ در ﻣﺤﻴﻄـﻰ اﻣـﻦ‪ ،‬ﺣﻜـﻮﻣﺘﻰ اﺳـﻼﻣﻰ‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ‪ 10‬ﺳﺎﻟﻰ ﻛﻪ از ﺣﻴﺎت ﺷﺮﻳﻒ آن ﺣﻀﺮت ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﺳﻼم ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻰ ﺑﺎور ﻧﻜﺮدﻧﻰ ﻗﻠﺒﻬﺎ را ﺗﺴﺨﻴﺮ ﻛﺮد و‬ ‫ﻣﺮزﻫﺎ را در ﻧﻮردﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻮرﺧﻴﻦ‪ ،‬در ﻃﻮل ﻣﺪت ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻰ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و آﻟﻪ( ﺟﻨﮕﻬﺎى ﻓﺮاواﻧﻰ رخ داد ﻛﻪ‬ ‫در ‪ 26‬و ﺑﻪ رواﻳﺘﻰ ‪ 27‬ﻧﺒﺮد‪ ،‬ﺧﻮد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺷﺨﺼﺎ ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺘﻨﺪ )ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺒﺮدﻫﺎ ﻏﺰوه ﻣـﻰﮔﻮﻳﻨـﺪ( و ‪ 35‬و ﺑـﻪ‬ ‫رواﻳﺘﻰ ‪ 48‬و ﺣﺘﻰ ‪ 66‬ﺟﻨﮓ ﻧﻴﺰ ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻰ ﻣﻨﺼﻮﺑﻴﻦ آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺖ )ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻨﮕﻬﺎ‪،‬ﺳﺮﻳﻪ‬ ‫ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ(‪.‬‬ ‫ﻣﻬﺘﻤﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻠﻰ ﻛﻪ در ﭘﻴﺸﺒﺮد دﻳﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮد‪ ،‬در درﺟﻪ اول‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻧﺪاى آﺳﻤﺎﻧﻰ اﻳﻦ دﻳـﻦ ﺑـﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﻫﺮ ﻓﻄﺮت ﭘﺎك و ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻤﻰ آن را ﺑﺮاﺣﺘﻰ ﻣﻰﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﺎﻟﻰ ﺣﻀﺮت ﺧﺪﻳﺠﻪ از اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺘﻬﺎى ﺳﻴﺎﺳﻰ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‪ -‬ﻋﻤﻮى ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ -‬و ﺑﺮﺧﻰ‬ ‫دﻳﮕﺮ از ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان اﻳﺸﺎن از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻤﺰه ﺳﻴﺪ اﻟﺸﻬﺪاء‪ -‬ﻋﻤﻮى ﺣﻀـﺮت‪ -‬و در رأس ﻫﻤﮕـﺎن‪ ،‬اﻣﻴﺮاﻟﻤـﺆﻣﻨﻴﻦ‪،‬‬ ‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ‪ -‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬ﻛﻪ ﺑﺎ دﻓﺎع دﻟﻴﺮاﻧﻪ ﺧﻮد ﺳﺪ راه ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻛﻔﺮ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻧﻮﭘﺎى اﺳﻼﻣﻰ ﮔﺮدﻳﺪ‪،‬‬ ‫از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﭘﻴﺸﺒﺮد ﻧﻬﻀﺖ اﺳﻼم ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﺧﻼق ﺣﻤﻴﺪه و ﺻﺒﺮ ﻣﺮداﻧﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و آﻟﻪ( ﻧﻴﺰ دﻟﻬﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻣﻰﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ در ﻣﺪح ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬ﻓﺒﻤﺎ رﺣﻤﺔ ﻣﻦ اﷲ ﻟﻨﺖ ﻟﻬﻢ وﻟﻮ ﻛﻨﺖ ﻓﻈّﺎ ﻏﻠﻴﻆ اﻟﻘﻠﺐ ﻻﻧﻔﻀّـﻮا ﻣـﻦ‬ ‫ﺣﻮﻟﻚ‪ :‬رﺣﻤﺖ اﻟﻬﻰ ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻧﺮﻣﻰ ﻛﻨﻰ و ﻣﻼﻳﻤﺖ ﭘﻴﺸﻪ ﺳﺎزى و اﮔـﺮ ﺧﺸـﻦ و ﺳـﻨﮕﺪل ﺑـﻮدى‪،‬‬ ‫ﻣﺮدم از اﻃﺮاﻓﺖ ﻣﻰﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫)آل ﻋﻤﺮان‪ (159‬و ﻧﻴﺰ ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬إﻧّﻚ ﻟﻌﻠﻰ ﺧﻠﻖ ﻋﻈﻴﻢ‪ :‬ﺗﻮ داراى اﺧﻼق ﺑﺰرگ و ﺷﺮﻳﻔﻰ ﻫﺴﺘﻰ‪.‬‬ ‫)ﺳﻮره ﻗﻠﻢ‪ ،‬آﻳﻪ ‪ (4‬رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﻰ اﺳﻼم )ص( ﺑﺎرﻫﺎ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻰ را ﭘﺲ از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺻـﺮاﺣﺖ ﻳـﺎ ﻛﻨﺎﻳـﻪ‬ ‫ﻣﻌﻠﻮم ﻛﺮدهﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد اﻣﺎﻣﻴﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻰ ﺑﻦاﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ)ع( و ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻌﺼﻮم اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻠﻴﻔـﻪ ﭘـﺲ از‬ ‫ﺧﻮد‪ ،‬از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻛﺮده ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺗﻤﺎﻣﻰ ﻧﺴﻠﻬﺎ وﻋﺪه داده ﺑﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﺮدم ﺑـﻪ دو ﻳﺎدﮔـﺎر‬

‫‪5‬‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و اﻫﻞ ﺑﻴﺖ )ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم( ﭼﻨﮓ زﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻴﺎدت و ﺳـﺮورى دﻧﻴـﺎ و آﺧـﺮت از آن اﻳﺸـﺎن‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا )ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و آﻟﻪ( در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 28‬ﺻﻔﺮ ﺳﺎل ‪ 10‬ﻫﺠﺮى در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻨﻮره ﭼﺸﻢ از ﺟﻬﺎن ﻓﺮو ﺑﺴﺘﻨﺪ و‬ ‫ﺑﻪ ﻟﻘﺎء اﷲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﺮ در ﺳـﻴﻨﻪ ﺑـﺮادر ﺧـﻮﻳﺶ ﻋﻠـﻰ ﺑـﻦ اﺑـﻰ ﻃﺎﻟـﺐ )ﻋﻠﻴـﻪ اﻟﺴـﻼم(‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‪:‬وﻟﻘﺪ ﻗﺒﺾ رﺳﻮل اﷲ اﻟﺦ‪ :‬و رﺳﻮل ﺧﺪا در ﺣﺎﻟﻰ ﻗﺒﺾ روح ﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﺮ ﺑﺮ ﺳﻴﻨﻪ ﻣﻦ ﻧﻬﺎده ﺑـﻮد و ﺟـﺎﻧﺶ‬ ‫در ﻣﻴﺎن دﺳﺘﺎﻧﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ و ﻣﻦ دﺳﺘﻢ را ﺑﺮ ﭼﻬﺮه اﻳﺸﺎن ﻛﺸﻴﺪم و ﻣﻦ ﻣﺘﻮﻟﻰ ﻏﺴﻞ آن ﺣﻀﺮت ﺷﺪم و ﻣﻼﺋﻜﻪ‬ ‫ﻣﺮا ﻛﻤﻚ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و در و دﻳﻮار ﺧﺎﻧﻪاش ﻧﺎﻟﻪ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ؛ ﮔﺮوﻫﻰ از ﻣﻼﺋﻜﻪ از آﺳﻤﺎن ﻧﺎزل ﻣﻰﺷـﺪﻧﺪ و ﮔﺮوﻫـﻰ‬ ‫ﺑﺎﻻ ﻣﻰرﻓﺘﻨﺪ و ﮔﻮش ﻣﻦ از ﺻﺪاى آﻫﺴﺘﻪ آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﺮ او ﻧﻤـﺎز ﻣـﻰﺧﻮاﻧﺪﻧـﺪ ﺧـﺎﻟﻰ ﻧﻤـﻰﺷـﺪ ﺗـﺎ آﻧﻜـﻪ او را در‬ ‫ﺿﺮﻳﺤﺶ ﺑﻪ ﺧﺎك ﺳﭙﺮدﻳﻢ ‪.‬‬ ‫ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﻓﻴﺾ اﻻﺳﻼم ﺧﻄﺒﻪ ‪.88‬‬ ‫و در ﻏﻢ رﺣﻠﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( در ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت را ﻏﺴﻞ ﻣﻰداد و ﻛﻔﻦ ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺄﺑﻰ أﻧﺖ و أﻣـﻰ‬ ‫ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ ﻟﻘﺪ اﻧﻘﻄﻊ ﺑﻤﻮﺗﻚ اﻟﺦ‪ :‬ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﻓﺪاى ﺗﻮ اى رﺳﻮل ﺧﺪا! ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺑﺎ ﻣـﺮگ ﺗـﻮ از ﻧﻌﻤﺘـﻰ ﻣﺤـﺮوم‬ ‫ﺷﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮگ دﻳﮕﺮان از آن ﻣﺤﺮوم ﻧﻤﻰﺷﺪﻳﻢ و آن‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖ ﻧﺒﻮت و اﺧﺒﺎر آﺳﻤﺎﻧﻰ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺼﻴﺒﺖ ﺗﻮ آﻧﻘﺪر ﺑﺰرگ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﻤﺎم ﻣﺼﻴﺒﺘﻬﺎى دﻳﮕﺮ ﺗﺴﻠﻴﺖ ﻣﻰدﻫﺪ و از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﺗﻮ ﻣﻨﺤﺼﺮ‬ ‫ﺑﻪ ﻓﺮد ﻫﺴﺘﻰ و ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم در ﺳﻮگ ﺗﻮ ﻣﺎﺗﻤﺰده ﻫﺴﺘﻨﺪ و از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ دارى و اﮔﺮ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺗﻮ ﻣﺎ را ﺑﻪ‬ ‫ﺻﺒﺮ اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮدى و از ﺟﺰع و ﻧﺎﻟﻪ ﻧﻬﻰ ﻧﻤﻮدى‪ ،‬ﺳﺮﭼﺸﻤﻪﻫﺎى اﺷﻚ را ﺧﺸﻚ ﻣﻰﻛﺮدﻳﻢ و درد و ﻏﻢ ﻣﺎ ﻫﻤـﻮاره‬ ‫ﺑﺎﻗﻰ ﻣﻰﺑﻮد و اﻧﺪوه ﻣﺎ زدوده ﻧﻤﻰﺷﺪ و اﻳﻨﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاى ﺗﻮ اﻧﺪك اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﺮگ را ﻧﻤﻰﺗﻮان ﺑﺮﻃﺮف ﻛﺮد‪ ،‬ﭘﺪر و‬ ‫ﻣﺎدرم ﻓﺪاى ﺗﻮ ﺑﺎد! ﻣﺎ را ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻳﺎد ﻛﻦ و در ﺧﺎﻃﺮ ﺧﻮد ﻧﮕﻬﺪار! )ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏـﻪ ﻓـﻴﺾ اﻻﺳـﻼم‪ ،‬ﺧﻄﺒـﻪ‬ ‫‪ )226‬رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﻟﺤﻈﺎﺗﻰ ﭘﻴﺶ از رﺣﻠﺖ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺮاى ﻣﻦ ﻛﺎﻏﺬ و دواﺗﻰ ﺑﻴﺎورﻳﺪ ﺗﺎ ﻣﻜﺘـﻮﺑﻰ ﺑﻨﻮﻳﺴـﻢ ﻛـﻪ‬ ‫ﭘﺲ از ﻣﻦ ﮔﻤﺮاه ﻧﺸﻮﻳﺪ! در اﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ‪ ،‬ﻋﻤﺮﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب ﮔﻔـﺖ‪ :‬اﻳـﻦ ﻣـﺮد ﻫـﺬﻳﺎن ﻣـﻰﮔﻮﻳـﺪ و ﺑﻴﻤـﺎرى ﺑـﺮ او‬ ‫ﻏﻠﺒﻪﻛﺮدهاﺳﺖ! ﻣﺎ را ﻛﺘﺎب ﺧﺪا ﺑﺲ اﺳﺖ! و ﺷﻌﺎر ﺣﺴﺒﻨﺎ ﻛﺘﺎب اﷲ ﻛﻪ ﻧﻘﺾﻛﻨﻨﺪه ﻓﺮﻣـﺎﻳﺶ ﻧﺒـﻰ اﻛـﺮم )ص(‪-‬‬ ‫إﻧّﻰ ﺗﺎرك ﻓﻴﻜﻢ اﻟﺜﻘﻠﻴﻦ اﻟﺦ اﺳﺖ‪ -‬از ﻫﻤﺎن ﻣﺠﻠﺲ رﻳﺸﻪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از آن‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ ﻋﻠﻰ )ع( ﻫﻨﻮز در ﺣﺎل ﻏﺴﻞ و ﺗﺪﻓﻴﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻰ در ﻣﺤﻠﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳـﻘﻴﻔﻪ ﺟﻤـﻊ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ و در اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﻧﺰاع آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه‪ ،‬ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧـﺪ و اﻳـﻦ‪،‬‬ ‫آﻏﺎز ﻣﺴﻴﺮى ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﺘﺎﻳﺠﻰ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪاى از‪ :‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ‪ -‬ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﺮﺣﻮم دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪاﺑﺮاﻫﻴﻢ آﻳﺘﻰ‬ ‫ﻓﺮوغ اﺑﺪﻳﺖ ﺗﺄﻟﻴﻒ آﻳﺖ اﷲ ﺷﻴﺦ ﺟﻌﻔﺮ ﺳﺒﺤﺎﻧﻰ‬ ‫ﻣﻨﺘﻬﻰ اﻵﻣﺎل‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻣﺮﺣﻮم ﺣﺎج ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺎس ﻗﻤﻰ‬

‫‪6‬‬

‫ﭘﺎورﻗﻰﻫﺎ‬ ‫)‪ (1‬ﺳﻮره )ﻓﺘﺢ(‪ ،‬آﻳﻪ ‪ 29‬و ﺳﻮره )ﺻﻒ(‪ ،‬آﻳﻪ ‪.6‬‬ ‫)‪ (2‬ﻧﺎم دو ﺑﺖ ﺑﺰرگ در زﻣﺎن ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫ﻏﺰوه ﺧﻴﺒﺮ‬ ‫وادى ﺧﻴﺒﺮ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﺣﺎﺻﻠﺨﻴﺰ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 32‬ﻓﺮﺳﺨﻰ ﺷﻤﺎل ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻗﺮار داﺷﺖ و ﺣـﺪود ‪ 20‬ﻫـﺰار‬ ‫ﻧﻔﺮ از ﻳﻬﻮدﻳﺎن‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻬﺎرﺗﻰ ﺗﺎم در ﺟﻨﮕﺎورى و اﻣﻮر زراﻋﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬در آﻧﺠﺎ ﺳﺎﻛﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﺎزل آﻧﻬﺎ داﺧﻞ ﻗﻠﻌﻪﻫﺎﻳﻰ ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺨﻮﺑﻰ آﻧﺎن را از ﻫﺮ ﺧﻄﺮى ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﻰﻛﺮد ‪.‬‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺧﻴﺒﺮ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﺬﻳﺮاى دﺷﻤﻨﺎن دﻳﺮﻳﻨﻪ اﺳﻼم‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻨﻰ ﻗﻴﻨﻘﺎع و ﺑﻨـﻰ ﻧﻀـﻴﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ و‬ ‫ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﻋﺪاوﺗﻰ ﺗﺎم ﺑﺎ اﺳﻼم داﺷﺘﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﺛﺮوﺗﻰ ﺳﺮﺷﺎر ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﻣﺤﺮﻛﺎن و ﻣﺸـﻮﻗﺎن ﺟﻨـﮓ‬ ‫اﺣﺰاب ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ و ﻗﺴﻤﺖ ﻋﻤﺪه ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺟﻨﮓ را آﻧﺎن ﺗﻘﺒﻞ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫در ﺷﺮاﻳﻄﻰ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ در ﺳﺎﻳﻪ ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﻗﺮﻳﺶ در اﻣﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺻﺘﻰ ﻣﻨﺎﺳﺐ دﺳﺖ داد ﺗﺎ اﻳـﻦ‬ ‫دﺷﻤﻦ دﻳﺮﻳﻨﻪ ادب ﺷﻮد ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﺳﭙﺎﻫﻰ ﺗﺮﺑﻴﺐ داده ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺳﭙﺎه در اواﻳﻞ ﻣﺎه ﻣﺤﺮم ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ ﻫﺠﺮى اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﻴﺎﺑﺎن رﺟﻴﻊ‪ ،‬در ﺷـﻤﺎل ﻣﺪﻳﻨـﻪ‪ ،‬ﺣﺮﻛـﺖ ﻛـﺮد ﺗـﺎ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ واﻧﻤﻮد ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻘﺼﺪ اﺻﻠﻰ ﺧﻴﺒﺮ ﻧﻴﺴﺖ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺑﻴﺎﺑﺎن رﺟﻴﻊ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺑﻪ ﻃﺮف ﺧﻴﺒﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺴـﻴﺮ‬ ‫داد ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺎر ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﺑﻴﻦ دو ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻏﻄﻔﺎن و ﻓﺰاره از ﻳﻚ ﺳﻮ و ﺧﻴﺒﺮ از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ ﻗﺮار ﮔﻴـﺮد و در‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ارﺗﺒﺎط اﻳﻦ دو ﻗﺒﻴﻠﻪ )ﻛﻪ از ﻣﺘﺤﺪﻳﻦ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺧﻴﺒﺮ ﺑﻮدﻧﺪ( ﺑﺎ آﻧﺎن ﮔﺴﺴﺘﻪ ﺷﻮد ‪.‬‬ ‫ﺧﻴﺒﺮ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻫﻔﺖ ﻗﻠﻌﻪ ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎى ﻧﺎﻋﻢ‪ ،‬ﻗﻤﻮص‪ ،‬ﻛﺘﻴﺒﻪ‪ ،‬ﻧﺴﻄﺎة‪ ،‬ﺷﻖ‪،‬وﻃﻴﺢ و ﺳﻼﻟﻢ ﺑﻮد و ﻫﺮ ﻳﻚ‬ ‫از اﻳﻦ ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ داراى ﺑﺮج ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﮕﺎﻫﺒﺎﻧﺎﻧﻰ از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻰ اوﺿﺎع ﻣﻰﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮﺟﻬﺎ ﺑﻪ اﻃﺮاف‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﻣﻰﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻬﺎﺟﻤﻴﻦ در ﺗﻴﺮرس ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻟﺬا ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن و ﻓﺘﺢ ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﺑﻤﻨﻈﻮر ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى از آﻣﺎدﮔﻰ دﺷﻤﻦ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺑﻪ اﻃﺮاف ﻗﻠﻌﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪﻧﺪ و راﻫﻬﺎ و ﻧﻘﺎط ﺣﺴﺎس آن را‬ ‫ﺗﺼﺮف ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﻄﻮرى ﻛﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻫﻨﻮز از ورود ﺳﭙﺎه ﺑﻰﺧﺒﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺻﺤﺒﮕﺎﻫﺎن ﻛﻪ ﻛﺸﺎورزان ﺑﺮاى زراﻋﺖ از ﻗﻠﻌﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺑﺎ ﻣﺮدان ﻣﺴﻠﺢ روﺑـﺮو ﺷـﺪﻧﺪ و ﺑﺴـﺮﻋﺖ در‬ ‫ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ ﻓﺮار ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻗﻠﻌﻪ ﭘﻨﺎه ﺑﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺧﺒﺮ ﻟﺸﻜﺮﻛﺸﻰ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ از اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن رﺳﻴﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﻰدرﻧﮓ درﻫﺎى دژﻫﺎ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ و ﻫﻤﮕﻰ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن را در ﻳﻚ دژ و ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻰ را در دژى‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺟﺎى دﻫﻨﺪ و ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن از ﺑﺎﻻى ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺮاﻗﺒﺖ و ﺗﻴﺮاﻧﺪازى ﻣﺸﻐﻮل ﺷﻮﻧﺪ و ﻫﻨﮕـﺎم ﺿـﺮورت ﭘﻬﻠﻮاﻧـﺎن‬ ‫ﻳﻬﻮد از ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﺑﭙﺮدازﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻪ ﻣﺪت ﻳﻚ ﻣﺎه ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫ﮔﺎه ﺑﺮاى ﺗﺴﺨﻴﺮ ﻳﻚ ﻗﻠﻌﻪ‪ ،‬روزﻫﺎ وﻗﺖ ﺻﺮف ﻣﻰﺷﺪ؛ وﻟﻰ ﻧﺘﻴﺠﻪاى ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻤﻰآﻣﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ ازﺗﻼش ﻓﺮاوان‪ ،‬ﻳﻜﻰ از ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ ﻓﺘﺢ ﺷﺪ و ﭘﺲ از آن ﻗﻠﻌﻪاى دﻳﮕﺮ ﺗﺴﺨﻴﺮ ﮔﺮدﻳﺪ ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ دو ﭘﻴﺮوزى‪ ،‬روﺣﻴﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺎﻻ ﺑﺮد و وﺣﺸﺖ دﺷﻤﻦ اﻓﺰون ﮔﺮدﻳﺪ ‪.‬‬ ‫در ﺟﺮﻳﺎن ﻓﺘﺢ ﻗﻠﻌﻪ دوم‪ ،‬ﺻﻔﻴ‪‬ﻪ دﺧﺘﺮ ﺣﻴﻰ‪ ‬ﺑﻦ أﺧﻄﺐ )از ﺳﺮان ﻳﻬﻮد ﺑﻨﻰ ﻧﻀﻴﺮ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد(‬ ‫ﺑﻪ اﺳﺎرت درآﻣﺪ ‪.‬‬ ‫وى ﺑﻌﺪﻫﺎ اﻓﺘﺨﺎر ﻫﻤﺴﺮى ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( را ﻛﺴﺐ ﻛﺮد ‪.‬‬ ‫ﻛﺎر ﻓﺘﺢ ﻳﻜﻰ از ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﺖ ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ آن‪ ،‬ﺗﻌﺪادى از ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻰ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻗﻠﻌﻪ روان ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫وى ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ از ﻋﻬﺪه ﺑﺮآﻳﺪ ‪.‬‬ ‫ﻟﺬا ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻰ دﺳﺘﻪ ﻧﺼﺐ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫او ﻧﻴﺰ ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻰ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و از ﺷﺠﺎﻋﺖ ﻣﺮﺣﺐ‪ ،‬ﭘﻬﻠﻮان ﻳﻬﻮد‪ ،‬و ﺳﺨﺘﻰ ﻧﺒﺮد ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ ﮔﻔﺖ ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻷﻋﻄﻴﻦ اﻟﺮّاﻳﺔ ﻏﺪا رﺟﻼ ﻳﺤﺐ‪ ‬اﷲ و رﺳﻮﻟﻪ و ﻳﺤﺒ‪‬ﻪ اﷲ و رﺳـﻮﻟﻪ ﻳﻔـﺘﺢ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻰ ﻳﺪﻳﻪ ﻟﻴﺲ ﺑﻔﺮّار‪ :‬ﻓﺮدا راﻳﺖ ﺟﻨﮓ را ﺑﻪ ﻛﺴﻰ ﺧﻮاﻫﻢ داد ﻛﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ او را دوﺳﺖ ﻣﻰدارﻧـﺪ و او ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ را دوﺳﺖ ﻣﻰدارد؛ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺘﺢ را ﺑﻪ دﺳﺖ او ﺟـﺎرى ﺧﻮاﻫـﺪ ﺳـﺎﺧﺖ و او ﻫﺮﮔـﺰ از ﻣﻴـﺪان ﻓـﺮار‬ ‫ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ! او ﻛﻴﺴﺖ؟ ﻫﻤﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻓﺮدا ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ اﻳﻦ ﻗﻬﺮﻣﺎن ﭼﻪ ﻛﺴﻰ اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﻫﺮ ﻛﺲ دوﺳﺖ داﺷﺖ اﻓﺘﺨﺎر اﻳﻦ ﭘﻴﺮوزى ﻧﺼﻴﺐ او ﺷﻮد ‪.‬‬ ‫ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( اﻧﺘﻈﺎر ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺖ‪ :‬ﻋﻠﻰ ﻛﺠﺎﺳﺖ؟ ﭘﺎﺳﺦ دادﻧﺪ‪ :‬او دﭼﺎر ﭼﺸـﻢدرد اﺳـﺖ و‬ ‫در ﮔﻮﺷﻪاى اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬او را ﺑﻴﺎورﻳﺪ! ﻋﻠﻰ )ع( را ﺑﺮ ﺷﺘﺮى ﺳﻮار ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( آوردﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺣﻀﺮت ﺑﻪ اﻋﺠﺎز‪ ،‬ﭼﺸﻢ ﻋﻠﻰ )ع( را ﺑﺎ آب دﻫﺎن ﺧﻮد ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و آﻧﮕﺎه دﺳﺘﻮر ﭘﻴﺸﺮوى ﺻﺎدر ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل اﻛﺮم )ص( ﺑﻪ ﻋﻠﻰ )ع( دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﻧﺒﺮد‪ ،‬از آﻧﺎن ﻃﻠﺐ اﺳﻼم ﻛﻨﺪ و اﮔـﺮ ﺧـﻮدارى ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬از‬ ‫آﻧﺎن ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺧﻠﻊ ﺳﻼح ﺷﻮﻧﺪ و در ﺳﺎﻳﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻰ آزاداﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﻛﻨﻨﺪ و ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺪﻫﻨﺪ و اﮔﺮ ﺑـﺎز ﻫـﻢ اﺑـﺎ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﺠﻨﮕﺪ و در آﺧﺮﻳﻦ ﻟﺤﻈﺎت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗـﻮ ﺑـﻪ راه راﺳـﺖ ﻫـﺪاﻳﺖ‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ از اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮ ﺷﺘﺮان ﺳﺮخ ﻣﻮى داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻰ و ﻫﻤﻪ را در راه ﺧﺪا ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻰ! ﺳﭙﺎه اﺳـﻼم ﺑـﻪ‬ ‫راه اﻓﺘﺎد و ﻋﻠﻰ )ع( ﭘﺮﭼﻢ ﺳﻔﻴﺪ ﺟﻨﮓ را ﻧﺰدﻳﻚ ﺧﻴﺒﺮ ﻧﺼﺐ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫درﻫﺎى دژ ﺑﺎز ﺷﺪ و ﭘﻬﻠﻮاﻧﺎن ﺑﺮاى ﻧﺒﺮد ﺑﻴﺮون آﻣﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ ﭘﻬﻠﻮاﻧﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺣﺎرث ﺑﻪ ﻣﻴﺪان آﻣﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺷﻨﻴﺪن ﺻﺪاى او‪ ،‬ﺳﺮﺑﺎزان ﻋﻘﺐ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ؛ وﻟﻰ ﻋﻠﻰ )ع( ﺑﺎ او ﺟﻨﮕﻴﺪ و او را ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ رﺳﺎﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺑﺮادر وى ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺮﺣﺐ در ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ ﻏﺮق آﻫﻦ و ﭘﻮﻻد ﺑﻮد ﺟﻠﻮ آﻣﺪ و رﺟﺰ ﺧﻮاﻧﺪ‬ ‫او ﻧﻴﺰ ﭘﺲ از ﻧﺒﺮدى ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻠﻰ )ع( ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ رﺳﻴﺪ ‪.‬‬ ‫ﻗﺘﻞ اﻳﻦ ﭘﻬﻠﻮان ﻧﺎﻣﺪار ﺳﺒﺐ ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻰ ﻳﻬﻮدﻳﺎن و ﻓﺮار آﻧﺎن ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫‪9‬‬

‫ﻋﻠﻰ )ع( آﻧﺎن را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻋﺪهاى را ﻛﺸﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ در دژ رﺳﻴﺪﻧﺪ؛ آﻧﮕﺎه در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﻳﺪﮔﺎن ﻣﺘﻌﺠﺐ ﻫﻤﮕـﺎن‪،‬‬ ‫در ﻋﻈﻴﻢ ﻗﻠﻌﻪ را ﺑﺎ دﺳﺖ ﻛﻨﺪﻧﺪ و ﺑﺮ زﻣﻴﻦ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻓﺘﺢ اﻳﻦ دژ ﻣﺤﻜﻢ‪ ،‬ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻰ ﻣﻴﺴﺮ ﮔﺮدﻳﺪ ‪.‬‬ ‫ﻣﻮرخ ﺑﺰرگ ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ‪ -‬رﺿﻮان اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‪ -‬از ﻋﻠﻰ )ع( در ﻣﻮرد اﻳﻦ واﻗﻌﻪ ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻣـﻰﻛﻨـﺪ‪ :‬ﻣـﻦ در‬ ‫ﺧﻴﺒﺮ را ﻛﻨﺪم و ﺑﺠﺎى ﺳﭙﺮى ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮدم و ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺒﺮد‪ ،‬آن را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻞ ﺑﺮ روى ﺧﻨﺪﻗﻰ ﻛﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻛﻨﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻗﺮار دادم؛ ﺳﭙﺲ آن را ﻣﻴﺎن ﺧﻨﺪق ﭘﺮﺗﺎب ﻛﺮدم ‪.‬‬ ‫ﻛﺴﻰ از ﻣﻦ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬آﻳﺎ ﺳﻨﮕﻴﻨﻰ آن را ﺣﺲ ﻧﻜﺮدى؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻘﺪار ﻛﻪ از ﺳﭙﺮ ﺧـﻮد اﺣﺴـﺎس ﺳـﻨﮕﻴﻨﻰ‬ ‫ﻛﺮدم ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﺧﻴﺒﺮ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﻛﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻨﻰ ﻧﻀﻴﺮ ﭘﺲ از ﻛﻮچ ﻛﺮدن از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﺧﻴﺒﺮ‪ ،‬ﺻﻨﺪوق ﻣﺸﺘﺮﻛﻰ ﺑﺮاى‬ ‫اﻣﻮر ﻫﻤﮕﺎﻧﻰ و ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎى ﺟﻨﮕﻰ و ﭘﺮداﺧﺖ ﺧﻮﻧﺒﻬﺎى ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ اﻓﺮاد اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻠﻪ را ﻛﺸﺘﻪاﻧﺪ ﺗﺸـﻜﻴﻞ دادهاﻧـﺪ و‬ ‫ﺻﻨﺪوﻗﺪار‪ ،‬ﺷﺨﺼﻰ ﺑﻨﺎم ﻛﻨﺎﻧﺔ ﺑﻦ رﺑﻴﻊ اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن وى را دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( آوردﻧﺪ ‪.‬‬ ‫او ﻣﻄﻠﺐ را اﻧﻜﺎر ﻛﺮد؛ وﻟﻰ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻣﺤﻞ ﮔﻨﺞ‪ ،‬ﻓﻼن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ زﻳﺮا در اﻳﺎم ﺟﻨـﮓ و‬ ‫ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﻛﻨﺎﻧﻪ را ﻣﻰدﻳﺪم ﻛﻪ زﻳﺎد ﺑﻪ آﻧﺠﺎ رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻣﻰﻛﺮد ‪.‬‬ ‫ﺑﺎر دﻳﮕﺮ در اﻳﻦ ﻣﻮرد از ﻛﻨﺎﻧﻪ ﺳﺆال ﺷﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ وى ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﮔﺮ ﮔﻨﺞ در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻳﺪ‪ ،‬ﻛﺸﺘﻪ ﺧﻮاﻫﻰ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫وﻟﻰ او ﻫﻤﭽﻨﺎن اﻧﻜﺎر ﻣﻰﻛﺮد ‪.‬‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﭘﺲ از ﺣﻔﺎرى ﻣﺤﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻨﺠﻰ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و ﻛﻨﺎﻧﺔ ﺑﻦ رﺑﻴﻊ اﻋﺪام ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫او ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻰ از اﻓﺴﺮان اﺳﻼم را ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ دﺳﺘﻮر داده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻫﺮ ﭼﻪ از ﻏﻨﺎﺋﻢ ﺑﺮداﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻴﺎورد‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﻧﺦ و ﺳﻮزﻧﻰ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬ ‫روز ﺣﺮﻛﺖ از ﺧﻴﺒﺮ‪ ،‬ﺗﻴﺮى ﺑﻪ ﭘﺎى ﻳﻜﻰ از ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ اﺻﺎﺑﺖ ﻛﺮد و او را ﻛﺸﺖ ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮ او ﮔﻮارا ﺑﺎد! ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ؛ زﻳﺮا ﻋﺒﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻦ او اﺳﺖ از ﻏﻨﺎﺋﻢ‬ ‫ﺑﻮد و او ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻛﺮد و ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻧﺪاد آل ﻋﺒﺎ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت آﺗﺸﻰ او را اﺣﺎﻃﻪ ﺧﻮاﻫـﺪ ﻛـﺮد! و ﺣﺘـﻰ ﺑـﺮ‬ ‫ﺟﻨﺎزه او ﻧﻴﺰ ﻧﻤﺎز ﻧﺨﻮاﻧﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻰ از ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻋﺮض ﻛﺮد‪ :‬ﻣﻦ دو ﺑﻨﺪ ﻛﻔﺸﻰ را ﺑﺪون اﺟﺎزه از ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺑﺮداﺷﺘﻪام ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آن را ﺑﺮﮔﺮدان وﮔﺮﻧﻪ در روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرت آﺗﺸﻰ ﺑﺮ ﭘﺎى ﺗﻮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑـﻮد! اﻫـﺎﻟﻰ‬ ‫ﺧﻴﺒﺮ ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ‪ ،‬از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم )ص( ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ دوﺑﺎره در اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻨﻨﺪ و اراﺿﻰ و ﻧﺨﻠﻬﺎى‬ ‫ﺧﻴﺒﺮ را در اﺧﺘﻴﺎر ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﻧﻴﻤﻰ از درآﻣﺪ ﺧﻴﺒﺮ را در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ و ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ )ص( از ﺗﻤﺎم ﺧﻄﺎﻫﺎى آﻧﺎن درﮔﺬﺷﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫در ﺧﺎﺗﻤﻪ ﺑﻪ ذﻛﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻰﭘﺮدازﻳﻢ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻗﺎﺗﻞ ﻣﺮﺣﺐ‪ ،‬ﭘﻬﻠﻮان ﺧﻴﺒﺮ‪ ،‬ﻛﻴﺴﺖ؟ در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﻛﺘﺐ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﺎم دو ﻧﻔﺮ را ذﻛﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ و اﺣﺘﻤﺎل‬ ‫داده ﺷﺪه ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از اﻳﻦ دو ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﻗﺎﺗﻞ ﻣﺮﺣﺐ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ :‬ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰﻃﺎﻟﺐ‪ -‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ ‪.‬‬ ‫‪10‬‬

‫اﻳﻦ ﻧﻈﺮ را ﺑﻌﻀﻰ از ﻣﻮرﺧﻴﻦ رد ﻛﺮدهاﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮاﻫﻰ ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﺨﺼﻴﺘﻰ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ داراى ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺠﺎﻋﺘﻰ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﻓﺮدى ﺗﺮﺳﻮ ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫وى ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺗﺮور ﻛﻌﺐ ﺑﻦ اﺷﺮف ﻳﻬﻮدى )ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺑﺪر‪ ،‬ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺑﻪ ﺟﻨﮕﻰ دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﻛﺮد و آﺗﺶ ﺟﻨﮓ اﺣﺪ را ﺷﻌﻠﻪور ﺳﺎﺧﺖ( ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬از ﺗﺮس‪ ،‬ﺳـﻪ ﺷـﺒﺎﻧﻪ روز ﻏـﺬا ﻧﺨـﻮرد و وﻗﺘـﻰ ﻣـﻮرد‬ ‫اﻋﺘﺮاض رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬در ﭘﺎﺳﺦ ﻋﺮض ﻛﺮد‪ :‬ﻧﻤﻰداﻧﻢ دراﻳﻦ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﻣﻮﻓﻖ ﺧﻮاﻫﻢ ﺷـﺪ ﻳـﺎ ﻧـﻪ!‬ ‫ﺣﻀﺮت ﺑﺮاى اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ را ﺑﺎ وى ﻫﻤﺮاه ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫آﻧﺎن ﻛﻌﺐ ﺑﻦ اﺷﺮف را ﻛﺸﺘﻨﺪ؛ وﻟﻰ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ‪ ،‬از ﺗﺮس ﻳﻜﻰ از ﻳﺎران ﺧﻮد را ﻣﺠﺮوح ﻛﺮد ‪.‬‬ ‫ﺑﻄﻮر ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﻰ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ ﻗﺎﺗﻞ ﻳﻜﻰ از ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﻳﻦ ﭘﻬﻠﻮاﻧﺎن ﻋﺮب ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻛﺴﻰ ﻛـﻪ ﭘـﺲ از ورودش ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻴﺪان‪ ،‬ﻫﻤﻪ از ﺗﺮس ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻰ ﻛﺮدﻧﺪ ﺟﺰ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﻗﺎﺗﻞ ﻣﺮﺣﺐ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻷﻋﻄﻴﻦ اﻟﺮّاﻳﺔ ﻏﺪا ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﻛﻪ ﻗﺎﺗﻞ وى ﻋﻠﻰ )ع( ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ دارد؛ زﻳﺮا در ذﻳﻞ ﻓﺮﻣﺎﻳﺶ رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( اﻳﻦ ﺟﻤﻠـﻪ ﺑـﻮد‪:‬‬ ‫ﻟﻴﺲ ﺑﻔﺮّار‪ :‬ﺻﺎﺣﺐ راﻳﺖ ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻰ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﻀﻰ از ﻣﻮرﺧﻴﻦ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﻴﺰ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺎﺗﻞ ﻣﺮﺣﺐ‪ ،‬ﻋﻠﻰ )ع( ﺑﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫‪ -2‬واﻗﻌﻪ ﻛﻨﺪن در ﺑﺰرگ ﻗﻠﻌﻪ ﺧﻴﺒﺮ از ﻧﻜﺎﺗﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮرﺧﻴﻦ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﻴﺰ ﻧﻘﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ از‬ ‫ﻛﻨﺪه ﺷﺪن آن‪ ،‬ﻫﺸﺖ ﻧﻔﺮ از ﺳﺮﺑﺎزان اﺳﻼم ﺳﻌﻰ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ آن را از اﻳﻦ رو ﺑﻪ آن رو ﻛﻨﻨﺪ؛ وﻟﻰ ﻧﺘﻮاﻧﺴـﺘﻨﺪ و در‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ ﻧﻴﺰ از ﺧﻮد ﻋﻠﻰ )ع( ﻧﻘﻞ ﮔﺮدﻳﺪ ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ آﻳﺎ اﺳﺎﺳﺎ اﻳﻦ واﻗﻌﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺬﻳﺮش اﺳﺖ؟ ﺷﻜﻰ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎدﺛﻪاى ﻫﻴﭻ ﻣﻨﻊ ﻋﻘﻠﻰ ﻧﺪارد و ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺎﻧﻊ ﺑـﺮ‬ ‫ﺳﺮ راه ﭘﺬﻳﺮش آن‪ ،‬ﭘﺲ از ﻧﻘﻠﻬﺎى ﻣﺤﻜﻢ ﺗﺎرﻳﺨﻰ‪ ،‬اﺳﺘﺒﻌﺎد و ﻧﺎﻣﺄﻧﻮس ﺑﻮدن ﭼﻨﻴﻦ واﻗﻌﻪاى ﺑﻪ ذﻫﻦ اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻰ )ع( ﺧﻮد در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻗﻠﻌﺘﻬﺎ ﺑﻘﻮ‪‬ة ﺑﺸﺮﻳﺔ؛ وﻟﻜﻦ ﻗﻠﻌﺘﻬﺎ ﺑﻘﻮ‪‬ة اﻟﻬﻴﺔ و ﻧﻔﺲ ﺑﻠﻘﺎء رﺑ‪‬ﻬـﺎ ﻣﻄﻤﺌﻨّـﺔ‬ ‫رﺿﻴ‪‬ﺔ‪ :‬ﻣﻦ درب ﻗﻠﻌﻪ را ﺑﺎ ﻧﻴﺮوى ﺑﺸﺮى از ﺟﺎى ﻧﻜﻨﺪم؛ ﺑﻠﻜﻪ آن را ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﻳﻰ اﻟﻬﻰ و ﺑﻪ ﻣﺪد ﻧﻔﺴﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ‬ ‫دﻳﺪار ﭘﺮودﮔﺎررش ﺑﻪ ﻣﻘﺎم اﻃﻤﻴﻨﺎن و رﺿﺎﻳﺖ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ از ﺟﺎى ﻛﻨﺪم ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ در ﻧﺎﻣﻪ ‪ 45‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﺴﻰ ﺑﭙﺮﺳﺪ‪ :‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﻗﻮت ﻋﻠـﻰ ﺑـﻦ اﺑـﻰﻃﺎﻟـﺐ‬ ‫اﺳﺖ )ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻧﺎن ﺟﻮ اﻛﺘﻔﺎ ﻣﻰﻛﻨﺪ(‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ از ﺷﺪت ﺿﻌﻒ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻫﻤﺎوردان و ﺷﺠﺎﻋﺎن ﭘﻬﻠﻮان ﺑﺠﻨﮕـﺪ!‬ ‫)ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﺣﺮف‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ‪ (:‬ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ درﺧﺖ ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮ آب ﻣﻰﺧﻮرد‪ ،‬ﭼﻮﺑﺶ ﻣﺤﻜﻤﺘـﺮ اﺳـﺖ و ﮔﻴﺎﻫـﺎن‬ ‫ﻣﺰارع ﺳﺮﺳﺒﺰ )ﻛﻪ داﺋﻤﺎ آب ﻣﻰﺧﻮرﻧﺪ( ﭘﻮﺳﺘﺸﺎن ﻧﺎزﻛﺘﺮ اﺳﺖ و ﮔﻴﺎﻫﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ از آب ﺑﺎران ﺳﻴﺮاب ﻣﻰﺷـﻮﻧﺪ‪،‬‬ ‫آﺗﺸﻰ ﻗﻮﻳﺘﺮ دارﻧﺪ ﻛﻪ دﻳﺮﺗﺮ ﺧﺎﻣﻮش ﻣﻰﺷﻮد ‪.‬‬ ‫دﻳﺪه ﺑﺎ اﻧﺼﺎف و ﻋﻘﻞ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻫﻴﭻ ﮔﺎه ﺑﻪ ﺻﺮف اﺳﺘﺒﻌﺎد ذﻫﻨﻰ و اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻌﻴﺪ اﺳﺖ! ﻳﺎ ﺑﻨﻈﺮ ﻧﻤﻰرﺳﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺎﺷﺪ! واﻗﻌﻪاى را ﻛﻪ ﻋﻘﻞ آن را ﻧﻔﻰ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ و ﻣﺎﻧﻌﻰ ﺑﺮﺳﺮ راه اﻳﺠﺎدش ﻧﻤﻰﺑﻴﻨﺪ و از آن ﻃـﺮف ﺗـﺎرﻳﺦ‬ ‫ﻗﻄﻌﻰ آن را اﺛﺒﺎت ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻔﻰ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ ‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫‪ -3‬از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎى ﺑﺎرز اﺧﻼق ﻧﺒﻮى )ص(‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺑﻼل ﺣﺒﺸﻰ‪ ،‬ﻣﺆذن اﺳـﻼم‪ ،‬ﺻـﻔﻴ‪‬ﻪ دﺧﺘـﺮ‬ ‫ﺣﻴﻰ‪ ‬ﺑﻦ اﺧﻄﺐ را از ﻛﻨﺎر ﻛﺸﺘﮕﺎن ﻳﻬﻮد ﻋﺒﻮر داد ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﭘﺲ از اﻃﻼع از اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﻼل‪ ،‬از ﺻﻔﻴﻪ دﻟﺠﻮﻳﻰ ﻛﺮدﻧﺪ؛ از ﺟﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺎ ﺑﺮ ﺳـﺮ‬ ‫او اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و از وى ﺑﺎ اﺣﺘﺮام ﻳﺎد ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﻣﺤﻠﻰ را ﺑﺮاى اﺳﺘﺮاﺣﺖ او ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺳﭙﺲ ﺑﻼل را ﻣﺆاﺧﺬه ﻛﺮدﻧﺪ‬ ‫و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﮕﺮ ﻣﻬﺮ و ﻋﺎﻃﻔﻪ از دﻟﺖ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ زن را از ﻛﻨﺎر اﺟﺴﺎد ﻋﺰﻳﺰاﻧﺶ ﻋﺒﻮر ﻣﻰدﻫﻰ! ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﻛﺴﻰ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ آب را ﺑﺮ روى ﻳﻜﻰ از ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬ﻣـﻦ ﻫﺮﮔـﺰ آب را ﺑـﺮ‬ ‫روى ﻛﺴﻰ ﻧﻤﻰﺑﻨﺪم ﺗﺎ از ﺗﺸﻨﮕﻰ ﺑﻤﻴﺮد! وﻟﻰ ﺑﻄﻮر ﻣﻮﻗﺖ آب را ﺑﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ دﺷﻤﻦ از ﻧﻈﺮ روﺣﻰ ﺗﻀـﻌﻴﻒ ﺷـﻮد و‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ ﺗﺴﻠﻴﻢ آﻧﺎن ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﺧﻴﺒﺮ‪ ،‬اﻫﺎﻟﻰ ﻳﻜﻰ از ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎى ﻣﺠﺎور ﺑﻪ ﻧﺎم ﻓﺪك ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻫﺮاﺳﻰ ﻛﻪ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻓﺘﺢ ﺧﻴﺒﺮ‬ ‫ﺑﻪ آﻧﺎن دﺳﺖ داده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ص( ﺻﻠﺢ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﻧﻴﻤﻰ و ﺑﻪ رواﻳﺘﻰ‪ ،‬ﺗﻤـﺎم ﺳـﺮزﻣﻴﻦ ﺧـﻮد را ﺑـﻪ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا)ص( ﺑﺒﺨﺸﻨﺪ ﺗﺎ در اﻣﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﻓﺪك‪ ،‬ﺳﺮزﻣﻴﻨﻰ ﺣﺎﺻﻠﺨﻴﺰ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺣﻜﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺒﻨﻰ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻏﻨﺎﺋﻤﻰ ﻛﻪ ﺑﺪون ﺟﻨﮓ و ﺧـﻮﻧﺮﻳﺰى ﺑـﻪ‬ ‫دﺳﺖ ﻣﻰآﻳﺪ ﻣﻠﻚ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ص( اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺪك ﻧﻴﺰ ﻣﻠﻚ آن ﺣﻀﺮت ﮔﺮدﻳﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎ ﺑﻪ رواﻳﺘﻰ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ آﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ و آت ذا اﻟﻘﺮﺑﻰ ﺣﻘﻪ و اﻟﻤﺴﻜﻴﻦ و اﺑﻦ اﻟﺴﺒﻴﻞ ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ و ﻣﺴﻜﻴﻦ و درراهﻣﺎﻧﺪه ﺣﻘﺶ را ﺑﭙﺮداز )ﺳﻮره اﺳﺮاء‪ ،‬آﻳﻪ ‪ (26‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮاى ﻋﻤـﻞ ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫دﺳﺘﻮر‪ ،‬ﻓﺪك را ﺑﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ -‬ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم‪ -‬ﻛﻪ ﻣﺼﺪاق ذا اﻟﻘﺮاﺑـﻰ‪ :‬ﺧﻮﻳﺸـﺎوﻧﺪ در آﻳـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ ﺑﺨﺸـﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و اﻳـﻦ‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺗﺎ زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ اﻳﺸﺎن ﻗﺮار داﺷﺖ و ﭘﺲ از آن ﺗﻮﺳﻂ او ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ )ﻛﻪ ﺗﻔﺼـﻴﻞ‬ ‫اﻳﻦ واﻗﻌﻪ‪ ،‬در زﻧﺪﮔﺎﻧﻰ ﺣﻀﺮت زﻫﺮا‪ -‬ﺳﻼم اﷲ ﻋﻠﻴﻬﺎ‪ -‬ﺧﻮاﻫﻴﻢ آورد ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺎه اﺳﻼم در اواﻳﻞ ﻣﺤﺮم ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ ﻫﺠﺮى ﺑـﻪ ﻃـﺮف ﺧﻴﺒـﺮ ﺣﺮﻛـﺖ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬

‫ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ‪ :‬ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﻣﺮﺣﻮم ﻓﻴﺾاﻻﺳﻼم ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﺎﻣﻪ ‪) 45‬ﺑﺨﺶ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﺪك(‬ ‫ﻓﺮوغ اﺑﺪﻳﺖ‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ آﻳﺖ اﷲ ﺟﻌﻔﺮ ﺳﺒﺤﺎﻧﻰ‬

‫‪12‬‬

‫ﻏﺰوه ﺣﻨﻴﻦ‬ ‫ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ در ‪ 20‬رﻣﻀﺎن ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮى‪ ،‬اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻫﻮازن و ﮔﺮوﻫﻰ از ﻣﺮدان ﺳﺎﻳﺮ ﻗﺒﺎﻳـﻞ‪ ،‬ﮔـﺮد‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ و ﺧﻮد را ﺑﺮاى روﻳﺎروﻳﻰ ﺑﺎ ﻣﻮج روزاﻓﺰون اﺳﻼمﺧﻮاﻫﻰ و ﮔﺴﺘﺮش آﻳﻴﻦ اﻟﻬﻰ آﻣﺎده ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫رﻫﺒﺮ آﻧﺎن ﺟﻮاﻧﻰ ‪ 30‬ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻋﻮف ﻧﺼﺮى ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آﻧﺎن‪ ،‬ﭘﻴﺮﻣﺮدى ﻓﺮﺗﻮت و ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ را‪ ،‬ﻛﻪ ﻛﻮﻟﻪﺑﺎرى از ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺳﺎﻟﻴﺎن دراز را ﺑﺮ دوش داﺷـﺖ‪ ،‬ﻫﻤـﺮاه ﺧـﻮد‬ ‫آورده ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ از ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت و ﻧﻈﺮات وى اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﻧﺎم وى درﻳﺪ ﺑﻦ ﺻﻤﻪ ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺎه دﺷﻤﻦ ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ درآﻣﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻰ درﻳﺪ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﭼﺮا ﺻﺪاى ﻛﻮدﻛﺎن و زﻧﺎن را ﻣﻰﺷﻨﻮم؟ ﺑﻪ وى ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎﻟﻚ ﺑـﻦ ﻋـﻮف دﺳـﺘﻮر داده‬ ‫اﺳﺖ زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن را ﻫﻤﺮاه ﺧﻮد ﺑﻴﺎورﻳﻢ ﺗﺎ ﻣﺮدان ﺟﻨﮕﻰ ﻓﺮار ﻧﻜﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻔﻆ ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮد ﺗـﺎ آﺧـﺮﻳﻦ‬ ‫ﻧﻔﺲ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺮﻣﺮد ﺑﺎﺗﺠﺮﺑﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺮد ﮔﻮﺳﻔﻨﺪﭼﺮاﻧﻰ ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺖ )و ﻟﻴﺎﻗﺖ رﻫﺒﺮى ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ را ﻧـﺪارد(‪،‬‬ ‫زﻳﺮا اﮔﺮ ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﺳﺖ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻣﺮدان اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺑﻪ زﻳﺎن ﻣﺎ ﺗﻤﺎم ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮ ﻛـﺲ در‬ ‫ﻓﻜﺮ ﻓﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺑﻪ رﺳﻮاﻳﻰ اﺳﺎرت ﺧﺎﻧﻮادهاش ﺗﻦ در ﺧﻮاﻫﺪ داد! ﻣﺎﻟـﻚ ﺑـﻦ ﻋـﻮف‪ ،‬ﻧﻈـﺮ او را ﻣﺒﻨـﻰ ﺑـﺮ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪن ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ و آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺳﺨﻦ آن ﻣﺮد ﺑﺎﺗﺠﺮﺑﻪ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫ﺧﺒﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻫﻮازن ﺑﻪ ﮔﻮش رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( رﺳﻴﺪ و ﺟﺎﺳﻮﺳﺎن آن ﺣﻀﺮت ﻧﻴﺰ آن را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫روز ﺷﻨﺒﻪ ﺷﺸﻢ ﺷﻮال ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮى‪) ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 20‬روز ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ( ﺳﭙﺎﻫﻰ از ﻣﻜﻪ ﺑـﻪ ﺣﺮﻛـﺖ‬ ‫درآﻣﺪ ‪.‬‬ ‫در ﻣﻴﺎن ﺳﭙﺎه‪ ،‬ﻋﺪهاى ﺗﺎزهﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻋﺪه ﻛﻤﻰ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﻴﺰ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ؛ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻰ ﻫﻤﭽﻤـﻮن اﺑﻮﺳـﻔﻴﺎن‪،‬‬ ‫دﺷﻤﻦ دﻳﺮﻳﻨﻪ و ﺗﺎزهﻣﺴﻠﻤﺎن اﻣﺮوزى و ﻓﺮزﻧﺪش ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﻛـﻪ او ﻧﻴـﺰ دﺳـﺖ ﻛﻤـﻰ از ﭘـﺪرش ﻧﺪاﺷـﺖ و ﺑﻌـﺪﻫﺎ‬ ‫ﺻﺤﻨﻪﻫﺎى ﺧﻮﻧﻴﻦ اﺳﻼم را ﺑﻪ وﺟﻮد آورد ‪.‬‬ ‫ﻋﺪه ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﺑﻪ ‪ 12‬ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﻣﻰرﺳﻴﺪ ‪.‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﭼﺸﻢ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﭙﺎه ﻋﻈﻴﻢ اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻛﻤﻰ ﻧﻔﺮات ﺷﻜﺴﺖ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺧﻮرد؛‬ ‫زﻳﺮا ﻋﺪه ﻣﺎ ﺻﺪ ﺑﺮاﺑﺮ دﺷﻤﻦ اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫وﻟﻰ آﻳﻨﺪه ﺧﻼف اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را اﺛﺒﺎت ﻛﺮد ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺎه ﻫﻮازن ﻻﺑﻼى ﺷﻜﺎﻓﻬﺎ و ﭘﺸﺖ ﺻﺨﺮهﻫﺎى ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺣﻨﻴﻦ ﻣﻮﺿﻊ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و در ﻛﻤﻴﻦ ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻋﻮف‪ -‬رﻫﺒﺮ ﺳﭙﺎه‪ -‬دﺳﺘﻮر داده ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ورود ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻰ درﻧﮓ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺘﺎزﻧﺪ و ﺑﺎ ﻫﺠﻮم‬ ‫ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻰ آﻧﺎن را ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮ ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ارﺗﺶ اﺳﻼم وارد درهاى ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﮔﺬرﮔﺎﻫﻰ ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺣﻨﻴﻦ ﺑﻮد و در آﻧﺠﺎ ﺷﺐ را ﺑﻪ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﮔﺬراﻧﺪ ‪.‬‬

‫‪13‬‬

‫ﻫﻨﻮز ﻫﻮا ﻛﺎﻣﻼ روﺷﻦ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ دﺳﺘﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دره را ﺗﺮك ﻛﺮد و وارد ﺣﻨﻴﻦ ﺷﺪ؛ اﻣﺎ ﻧﺎﮔﻬـﺎن ﺑـﺎ‬ ‫ﻓﺮﻳﺎد ﻣﺮدان ﺟﻨﮕﻰ و ﭘﺮﺗﺎب ﺗﻴﺮﻫﺎى آﻧﺎن ﻣﻮاﺟﻪ ﮔﺮدﻳﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺖ دﺷﻤﻦ‪ ،‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫ﻫﺮاس ﻋﺠﻴﺒﻰ ﻫﻤﻪ را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎ ﻋﺠﻠﻪ ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻰ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻮج وﺣﺸﺖ در ﻣﻴﺎن ﻗﺴﻤﺖ ﻋﻤﺪه ﺳـﭙﺎه ﻛـﻪ‬ ‫ﻋﻘﺐ آﻧﺎن ﺑﻮد و ﻫﻨﻮز وارد ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺣﻨﻴﻦ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ و ﻫﻤﻪ ﻓﺮار ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﺘﻤﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﺎ ﺳﺎﺣﻞ درﻳﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ دوﻳﺪ! ﻳﻜﻰ دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﺳـﺤﺮ و ﺟـﺎدو ﺑﺎﻃـﻞ ﺷـﺪ! و آن‬ ‫دﻳﮕﺮى ﻧﻴﺰ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ از ﻓﺮﺻﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( را ﺑﻜﺸﺪ ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( در ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺮﻛﺐ ﺳﻮار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻳﺎد زدﻧﺪ‪ :‬اى ﻳﺎران ﺧﺪا و رﺳـﻮل ﺧـﺪا! ﻣـﻦ ﺑﻨـﺪه ﺧـﺪا و‬ ‫رﺳﻮل او ﻫﺴﺘﻢ! ﺳﭙﺲ در ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ ﻋﺪهاى اﻧﮕﺸﺖﺷﻤﺎر ﺣﻔﺎﻇﺖ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﻋﻬـﺪه داﺷـﺘﻨﺪ ﺑـﻪ ﺳـﻮى ﻣﻴـﺪان‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫از ﻣﻴﺎن ﺳﭙﺎه ﻋﻈﻴﻢ اﺳﻼم ﻫﻤﻪ ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺠﺰ ‪ 9‬ﻧﻔﺮ ﻛﻪ ﻧﺎم آﻧﺎن در ﺗﺎرﻳﺦ ﺛﺒﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ‬ ‫اﺑﻰﻃﺎﻟﺐ )ع( و ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻋﻤﻮى رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ‪.‬‬ ‫ﻋﺒﺎس ﻛﻪ ﺻﺪاى رﺳﺎﻳﻰ داﺷﺖ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺻﺪا زد‪ :‬اى اﻧﺼﺎر ﻛﻪ رﺳـﻮل ﺧـﺪا را ﻳـﺎرى‬ ‫ﻛﺮدﻳﺪ و اى ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ زﻳﺮ درﺧﺖ رﺿﻮان ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻳﺪ! ﻛﺠﺎ ﻣﻰروﻳـﺪ؟ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ اﻳﻨﺠﺎﺳـﺖ! ﺗﺸـﻮﻳﻘﻬﺎى‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا و ﻋﺒﺎس ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻬﻴﻴﺞ ﻣﺠﺪد ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺷﺪ و اﻧﺪك اﻧﺪك ﮔﺮد ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺠﺘﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( دوﺑﺎره ﺑﻪ آﻧﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻢ و ﻫﺮﮔﺰ دروغ ﻧﻤـﻰﮔـﻮﻳﻢ؛ ﺧـﺪا ﺑـﻪ ﻣـﻦ وﻋـﺪه‬ ‫ﭘﻴﺮوزى داده اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫اﺗﺤﺎد دوﺑﺎره ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻜﺴﺖ دﺷﻤﻦ و ﻣﺘﻮارى ﺷﺪن آﻧﺎن ﮔﺮدﻳﺪ ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﺎ ﻧﺜﺎر ﻛﻤﺘﺮ از ده ﺷﻬﻴﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزى رﺳﻴﺪﻧﺪ؛ در ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ از دﺷﻤﻦ ﺷﺶ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ اﺳﻴﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ‪ 24‬ﻫﺰار‬ ‫ﺷﺘﺮ‪ 40 ،‬ﻫﺰار ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و ‪ 4‬ﻫﺰار وﻗﻴﻪ )ﻛﻪ ﻫﺮ وﻗﻴﻪ ﺣﺪود ‪ 213‬ﮔﺮم اﺳﺖ( ﻧﻘﺮه ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﺖ دﺳﺘﻴﺎﺑﻰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ اﺳﻴﺮ و ﻏﻨﻴﻤﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻧﺎﺑﺠﺎى رﻫﺒﺮ ﺳﭙﺎه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻰ ﺧﺎﻧﻮادﻫـﺎ و اﻣـﻮال را‬ ‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺳﭙﺎه ﻗﺮار داده ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ اﺗﻜﺎى آﻧﺎن‪ ،‬ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن ﺗﺎ آﺧﺮﻳﻦ ﻧﻔﺲ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ و اﻛﻨﻮن ﻫﻤﻪ آﻧﺎن ﺑـﻪ ﭼﻨـﮓ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ اﻓﺘﺎده ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﺟﻨﮓ‪ ،‬آﻳﺎت ‪ 25‬و ‪ 26‬ﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺷـﻤﺎ را در ﺟﺎﻫـﺎى‬ ‫ﻣﺘﻌﺪدى ﻳﺎرى ﻛﺮد؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در روز ﺣﻨﻴﻦ‪ ،‬آن زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻓﺮاواﻧﻰ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن‪ ،‬ﺷـﻤﺎ را ﺷـﮕﻔﺖزده ﻛـﺮد؛ اﻣـﺎ اﻳـﻦ‬ ‫ﻛﺜﺮت ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﺳﻮدى ﻧﺪاﺷﺖ و زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻓﺮاﺧﻰ و وﺳﻌﺘﺶ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﻨﮓ ﺷﺪ؛ ﺳﭙﺲ ﭘﺸﺖ ﻛﺮدﻳـﺪ و‬ ‫ﮔﺮﻳﺨﺘﻴﺪ × آﻧﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ آراﻣﺶ را ﺑﺮ رﺳﻮﻟﺶ و ﺑﺮ ﻣـﺆﻣﻨﻴﻦ ﻧـﺎزل ﻛـﺮد و ﺳـﭙﺎﻫﻴﺎﻧﻰ از ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن را ﻛـﻪ ﺷـﻤﺎ‬ ‫ﻧﻤﻰدﻳﺪﻳﺪ ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد و ﻛﻔﺎر را ﺷﻜﻨﺠﻪ و ﻋﺬاب ﻛﺮد و اﻳﻦ‪ ،‬ﻛﻴﻔﺮ ﻛﺎﻓﺮان اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻰ از ﺻﺤﻨﻪﻫﺎى ﻋﺠﻴﺐ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﺄﺳﻒآور در راه ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺣﻨﻴﻦ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﻴﻦ در ﺑـﻴﻦ راه ﺑـﻪ‬ ‫درﺧﺖ ﺳﺪر ﺳﺮﺳﺒﺰ و ﺑﺰرﮔﻰ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻳﺎد درﺧﺖ ﺑﺰرﮔﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ذات أﻧﻮاط اﻓﺘﺎدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫‪14‬‬

‫ذات أﻧﻮاط درﺧﺘﻰ ﺑﻮد ﺑﺰرگ و ﺳﺮﺳﺒﺰ ﻛﻪ ﻛﻔﺎر ﻗﺮﻳﺶ و ﺳﺎﻳﺮ اﻋﺮاب ﻫﺮ ﺳﺎل آن را زﻳﺎرت ﻣـﻰﻛﺮدﻧـﺪ؛ اﺳـﻠﺤﻪ‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﻪ آن ﻣﻰآوﻳﺨﺘﻨﺪ و آﻧﺠﺎ ﻗﺮﺑﺎﻧﻰ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﭘﺲ از ﻳﻚ روز اﻗﺎﻣﺖ‪ ،‬آﻧﺠﺎ را ﺗﺮك ﻣﻰﻧﻤﻮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭼﻮن آن درﺧﺖ ﺳﺮﺳﺒﺰ را دﻳﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻳﺎد ذات أﻧﻮاط اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬از ﻫﺮ ﻃﺮف ﺻﺪا زدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اى رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪا! ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻋﺮب ذات أﻧﻮاط دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاى ﻣﺎ ﻫﻢ درﺧﺘﻰ ﻣﺜﻞ آن ﻗـﺮار ﺑـﺪه! ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ :‬اﷲ‬ ‫اﻛﺒﺮ! ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻨﻰ را ﮔﻔﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﻮم ﻣﻮﺳﻰ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ؛ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اى ﻣﻮﺳﻰ‪ ،‬ﺑﺮاى ﻣـﺎ ﻫـﻢ‬ ‫ﺑﺘﻰ درﺳﺖ ﻛﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺘﻰ دارﻧﺪ و ﻣﻮﺳﻰ ﭘﺎﺳﺦ داد‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻣﺮدم ﻧﺎداﻧﻰ ﻫﺴﺘﻴﺪ! )ﺑﻪ آﻳـﻪ ‪138‬‬ ‫ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺳﻮره اﻋﺮاف رﺟﻮع ﺷﻮد( ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ روش ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻫﻨﻮز ﺑﺮ آن روش ﺑﺎﻗﻰ ﻫﺴﺘﻴﺪ ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ واﻗﻌﻪ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﻫﻨﻮز اﻓﻜﺎر ﺟﺎﻫﻠﻰ از ﻓﻜﺮ و دل ﻣﺮدم رﺧﺖ ﺑﺮﻧﺒﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ ﺷـﺒﺎﻫﺖ ﻳـﺎﻓﺘﻦ‬ ‫ﺑﻪ ﻛﻔﺎر و ﺑﺮ ﭘﺎ ﻛﺮدن ﻣﺮاﺳﻢ ﺧﺮاﻓﻰ و ﭘﻮچ و ﺑﻰﻣﺤﺘﻮا‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻪ رﻗﺎﺑﺖ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ؛ ﮔﻮﻳﻰ ﭘﺲ از ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺷـﺪن‪،‬‬ ‫ﻋﺰت ﺧﻮد را ﮔﻢ ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﻳﺎ ﻛﺎﺳﺘﻰ و ﺣﻘﺎرﺗﻰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﺗﻘﻠﻴـﺪ ﻛﻮرﻛﻮراﻧـﻪ در ﭘـﻰ ﺟﺒـﺮان ﭼﻴـﺰى‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﻼم از دﺳﺖ دادهاﻧﺪ!! ﻫﺸﺪار ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( آﻧـﺎن و ﻫـﺮ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﻰ را در ﺗﻤـﺎﻣﻰ اﻋﺼـﺎر و ﻧﺴـﻠﻬﺎ‪،‬‬ ‫ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺎﻳﻰ ﺑﺮاى ﺧﺮاﻓﻪﭘﺮﺳﺘﻰ ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤـﻰﮔـﺬارد و ﺷـﻮﻛﺖ ﻣﺴـﻠﻤﻴﻦ ﺑـﻪ‬ ‫ﭘﻴﺮوى از ﺧﺪا و رﺳﻮل )ص( اﺳﺖ ﻧﻪ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻛﻮرﻛﻮراﻧﻪ از ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن ‪.‬‬

‫ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ‪ :‬ﻓﺮوغ اﺑﺪﻳﺖ‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ آﻳﺖ اﷲ ﺷﻴﺦ ﺟﻌﻔﺮ ﺳﺒﺤﺎﻧﻰ‬

‫‪15‬‬

‫ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ‬ ‫ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﺳﺎل از اﻧﻌﻘﺎد و ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ‪ ،‬ﺑﻴﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم )ص( و ﻛﻔﺎر ﻗﺮﻳﺶ ﻣﻰﮔﺬﺷﺖ ‪.‬‬ ‫ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻣﻔﺎد اﻳﻦ ﻗﺮارداد‪ ،‬دو ﻃﺮف ﻣﻰﺑﺎﻳﺴﺘﻰ ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 10‬ﺳﺎل ﻣﻌﺘﺮض ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﺸﻮﻧﺪ و ﻫﺮ ﻃﺮف ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺖ‬ ‫ﺑﺎ ﻫﺮﮔﺮوه و ﻗﺒﻴﻠﻪاى ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﭘﻴﻤﺎن ﺻﻠﺢ را اﻣﻀﺎ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﻗﺮارداد ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ‪ ،‬ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻨﻰ ﺧﺰاﻋﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ و دﺷﻤﻦ دﻳﺮﻳﻨﻪ آﻧﺎن ﻳﻌﻨﻰ ﺑﻨﻰ ﻛﻨﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻗـﺮﻳﺶ ﻫـﻢ ﭘﻴﻤـﺎن‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ‪18‬أ ﻣﺎه از ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻰ از ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻰ از ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎن ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺒﻴﻠـﻪ ﺑﻨـﻰ‬ ‫ﺧﺰاﻋﻪ ﺣﻤﻠﻪ ور ﺷﺪﻧﺪ و ﺣﺪود ‪ 23‬ﻧﻔﺮ از آﻧﺎن را ﻛﺸﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫اﻓﺮادى از ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺧﺰاع‪،‬ه ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( آﻣﺪﻧﺪ و زﺑﺎن ﺑﻪ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﮔﺸﻮدﻧﺪ و از آن ﺣﻀـﺮت ﺗﻘﺎﺿـﺎى ﻳـﺎرى‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﻴﺰ ﺗﻘﺎﺿﺎى آﻧﺎن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ وﻋﺪه ﻧﺼﺮت و ﻳﺎرى دادﻧﺪ ‪.‬‬ ‫واز آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﻧﻘﺾ ﭘﻴﻤﺎن ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻰ ﻣﻰﺷﺪ آﻧﺎن دوﺑـﺎره ﺧﻮاﺳـﺘﺎر ﺗﺠﺪﻳـﺪ ﭘﻴﻤـﺎن‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﭘﻴﺶ ﮔﻮﻳﻰ ﻛﺮده‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺰودى اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﺮاى ﺗﺠﺪﻳﺪ ﭘﻴﻤﺎن ﺣﺪﻳﺒﻴـﻪ و ﺗﻤﺪﻳـﺪ آن‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺸﮕﻮﻳﻰ رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن وارد ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﻨﺰل دﺧﺘﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺧﻮد‪ ،‬ام ﺣﺒﻴﺒﻪ ﻛﻪ اﻓﺘﺨﺎر ﻫﻤﺴﺮى ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( را ﭘﻴـﺪا‬ ‫ﻛﺮده ﺑﻮد رﻫﺴﭙﺎر ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﻨﺰل داﺧﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺖ روى ﺗﺸﻚ ﻣﺨﺼﻮص رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﺑﻨﺸـﻴﻨﺪ؛ وﻟـﻰ ام ﺣﺒﻴﺒـﻪ آن را ﺟﻤـﻊ‬ ‫ﻛﺮد‪.‬‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﻪ وى اﻋﺘﺮاض ﻛﺮد وﻟﻰ ام ﺣﺒﻴﺒﻪ ﭘﺎﺳﺦ داد‪ :‬اﻳﻦ ﺑﺴﺘﺮ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮص ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( اﺳﺖ و ﺗﻮ ﻣﺮد ﻛـﺎﻓﺮى‬ ‫ﻫﺴﺘﻰ و ﻣﻦ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻢ ﻛﻪ روى آن ﺑﻨﺸﻴﻨﻰ ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از آن اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮد و ﺗﻘﺎﺿﺎى ﺗﺠﺪﻳﺪ ﭘﻴﻤـﺎن را ﻣﻄـﺮح ﺳـﺎﺧﺖ؛ وﻟـﻰ ﺟـﻮاﺑﻰ‬ ‫ﻧﺸﻨﻴﺪ ‪.‬‬ ‫ﻟﺬا ﻋﺪهاى از اﺻﺤﺎب‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﻋﻠﻰ )ع( و زﻫﺮا‪ -‬ﺳﻼم ﻋﻠﻴﻬﺎ‪ -‬را واﺳﻄﻪ ﻗﺮار داد؛ وﻟﻰ آﻧﻬﺎ ﻫـﻢ در اﻳـﻦ ﻣـﻮرد‬ ‫اﻗﺪاﻣﻰ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن‪ ،‬ﻣﺄﻳﻮﺳﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ رﻓﺖ و ﺑﺎ ﺻﺪاى ﺑﻠﻨﺪ اﻋﻼم ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻄﻮر ﻳﻚ ﻃﺮﻓـﻪ ﺻـﻠﺤﻨﺎﻣﻪ را ﺗﻤﺪﻳـﺪ ﻛـﺮده‬ ‫اﺳﺖ )!( و ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ‪.‬‬ ‫اﻫﻞ ﻣﻜﻪ او را ﻣﻼﻣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎرى از ﭘﻴﺶ ﻧﺒﺮده اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﭘﻴﻤﺎن ﻳﻚ ﻃﺮﻓﻪ ﺳﻮدى ﻧﺪارد ‪.‬‬

‫‪16‬‬

‫در اﺑﺘﺪاى ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮى‪ ،‬در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺴﻴﺞ ﻋﻤﻮﻣﻰ اﻋﻼم ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﻣﻘﺼﺪ ﺣﺮﻛﺖ‪ ،‬ﻣﻜﻪ ﺑﻮد؛ وﻟﻰ ﺗﺎ زﻣﺎن ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺴﻰ از ﻫﺪف ﻣﻄﻠﻊ ﻧﺒﻮد و رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﻰ )ص( ﻋﻤﺪا در اﻳﻦ ﻣـﻮرد‬ ‫ﺳﻜﻮت ﻛﺮده ﺑﻮد ﺗﺎ دﺷﻤﻦ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻫﺠﻮم ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻰ روﺑﺮو ﮔﺮدد و ﻛﺎﻣﻼ ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮ ﺷﻮد ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺎﻫﻰ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ‪ 10‬ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﻣﻬﻴﺎ ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻰ راﻫﻬﺎ و ﻃﺮق ﻣﻨﺘﻬﻰ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل و ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺟﺎﺳﻮﺳﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ وارد ﻧﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻰ از ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺣﺎﻃﺐ ﭘﻴﺶ از ﺣﺮﻛﺖ ﺳﭙﺎه‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ ﻧﻮﺷﺖ و ﺑﻪ آﻧﺎن اﻋﻼم ﻧﻤﻮد ﻛـﻪ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( در ﺻﺪد ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن اﺳﺖ و ﭘﻴﺎم را ﺑﻪ زﻧﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﺎره ﺗﺤﻮﻳﻞ دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﺑﺒﺮد ‪.‬‬ ‫ﺳﺎره‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ را در ﻣﻴﺎن ﮔﻴﺴﻮان ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺧﻮد ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺮد و راﻫﻰ ﻣﻜﻪ ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﻫﻨﻮز ﺳﭙﺎه ﺣﺮﻛﺖ ﻧﻜﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ‪ ،‬رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﻰ را از اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﻄﻠﻊ ﺳﺎﺧﺖ ‪.‬‬ ‫ﺑﻰ درﻧﮓ ﻋﻠﻰ )ع( و زﺑﻴﺮﺑﻦ ﻋﻮام رﻫﺴﭙﺎر ﺷﺪﻧﺪ و آن را در ﺑﻴﻦ راه دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫وﻟﻰ ﭼﻮن او را ﺑﺎزرﺳﻰ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰى ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻰ )ع( ﺑﻪ آن زن ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ دروغ ﻧﮕﻔﺘﻪ و ﻣﺎ ﻧﻴـﺰ دروغ ﻧﻤـﻰﮔـﻮﻳﻢ! ﻧﺎﻣـﻪ را ﺗﺤـﻮل ﺑـﺪه! آن زن‬ ‫ﻣﻰداﻧﺴﺖ ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻠﻰ)ع( ﺑﻰ ﺛﻤﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ را از ﻣﻴﺎن ﮔﻴﺴﻮان ﺧﻮد در آورد و ﺗﺤﻮﻳﻞ داد ‪.‬‬ ‫در ﻣﻮرد ﺟﺎﺳﻮﺳﻰ ﺣﺎﻃﺐ ﺑﺮاى ﻛﻔﺎر‪ ،‬آﻳﺎﺗﻰ از اﺑﺘﺪاى ﺳﻮره ﻣﻤﺘﺤﻨـﻪ ﻧـﺎزل ﮔﺮدﻳـﺪ ﻛـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ در آن آﻳـﻪﻫـﺎ‪،‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را از دوﺳﺘﻰ ﺑﺎ ﻣﺸﻜﺮﻛﺎن ﺑﺮ ﺣﺬر ﻣﻰدارد ‪.‬‬ ‫روز دﻫﻢ ﻣﺎه ﻣﺒﺎرك رﻣﻀﺎن‪ ،‬ﺳﭙﺎه ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ در آﻣﺪ و ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺗﺮك ﻛﺮد ‪.‬‬ ‫از آن ﻃﺮف ﻋﻤﻮى رﺳﻮل ﺧﺪا )ص(‪ ،‬ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮد وﻟﻰ اﺳﻼم ﺧﻮد را ﺗـﺎ زﻣـﺎن ﻓـﺘﺢ‬ ‫ﺧﻴﺒﺮ در ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ﻫﺠﺮى ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬از ﻣﻜﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﭙﻴﻮﻧﺪد ‪.‬‬ ‫وى در ﻣﺤﻠﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺟﺤﻔﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﭘﻴﻮﺳﺖ ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( در ﻣﺴﻴﺮ ﺣﺮﻛﺖ در ﺳﺮزﻣﻴﻨﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺮ اﻟﻈﻬﺮان در ﻧﺰدﻳﻜﻰ ﻣﻜﻪ ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺗﺎ اﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ‪ ،‬اﻫﻞ ﻣﻜﻪ از ﺣﺮﻛﺖ ﺳﭙﺎه ﺑﻰ ﺧﺒﺮ ﺑﻮدﻧﺪ؛ وﻟﻰ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ را ﻳﻘﻴﻦ ﻧﻤﻰداﻧﺴﺘﻨﺪ؛ ﻟﺬا اﻓـﺮادى از ﺟﻤﻠـﻪ‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن از ﻣﻜﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ ﻛﺴﺐ ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم )ص( دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﻫﺮ ﻧﻔﺮ از اﻓﺮاد ﺳﭙﺎه‪ ،‬ﺑﺮاى ﺧﻮد آﺗﺸـﻰ ﺑﻴﻔـﺮوزد ﺗـﺎ ﺳـﭙﺎه اﺳـﻼم از دور ﻫﺮﭼـﻪ‬ ‫ﻋﻈﻴﻤﺘﺮ ﺟﻠﻮه ﻛﻨﺪ ‪.‬‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ اﻧﺪﻛﻰ از ﻣﻜﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪ‪ ،‬ﺷﻌﻠﻪﻫﺎى آﺗﺶ ﺑﺴـﻴﺎر زﻳـﺎد دﻳـﺪ ﻛـﻪ ﺣـﺎﻛﻰ از اردوى ﻋﻈـﻴﻢ‬ ‫ﺳﭙﺎﻫﻴﺎﻧﻰ ﻣﺠﻬﺰ ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻓﻜﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻟﺸﻜﺮ از ﻛﺪام ﻗﺒﻴﻠﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ او را دﻳـﺪ و ﺻـﺪا زد‪ ،‬ﺑـﻪ او‬ ‫ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﭙﺎه رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( اﺳﺖ و ﻗﺮﻳﺶ ﻫﺮﮔﺰ ﺗﺎب ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﺪارﻧﺪ ‪.‬‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﭼﻨﺎن ﻫﺮاﺳﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ دﻧﺪاﻧﻬﺎﻳﺶ از ﺷﺪت ﺗﺮس ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﻰﺧﻮرد و ﺑﺎ اﺿﻄﺮاب از ﻋﺒﺎس ﭼـﺎره ﺟـﻮﻳﻰ‬ ‫ﻛﺮد ‪.‬‬

‫‪17‬‬

‫ﻋﺒﺎس ﺑﺮاى اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻈﻤﺖ ﺳﭙﺎه اﺳﻼم را ﺑﻪ او ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﺗﺎ ﻗﺪرت ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺘﻰ را ﺳﻠﺐ ﻛﻨﺪ و ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﺑـﻪ‬ ‫آﺳﺎﻧﻰ ﻣﻴﺴﺮ ﺷﻮد‪ ،‬از اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ اردوى ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﺑﻴﺎﻳﺪ و از رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( اﻣﺎن ﺑﺨﻮاﻫﺪ ‪.‬‬ ‫ﻋﺒﺎس‪ ،‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن را از ﻣﻴﺎن اردوى ﺷﻌﻠﻪﻫﺎى آﺗﺶ ﻋﺒﻮر داد ﺗﺎ ﻛﺜﺮت ﺳﭙﺎه را ﺑﺒﻴﻨﺪ و آﻧﮕﺎه او را ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل‬ ‫ﮔﺮاﻣﻰ اﺳﻼم )ص( آورد ‪.‬‬ ‫ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻛﻪ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن را دﻳﺪ اﺻﺮار داﺷﺖ ﻛﻪ او ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺪ؛ وﻟﻰ ﻋﺒﺎس اﺻـﺮار داﺷـﺖ ﻛـﻪ او در اﻣـﺎن‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن را ﺗﺎ ﺻﺒﺢ در ﺧﻴﻤﻪاى ﻧﮕﻪ دارﻧﺪ و ﺻﺒﺢ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر اﻳﺸﺎن ﺑﻴﺎورﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺻﺤﺒﮕﺎﻫﺎن اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻫﻨﻮز ﻧﻔﻬﻤﻴﺪهاى ﻛـﻪ ﻣﻌﺒـﻮدى ﺟـﺰ‬ ‫ﺧﺪاى ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ؟ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﭘﺎﺳﺦ‪ :‬ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﻓﺪاى ﺗﻮ ﺑﺎد! ﺗﻮ ﭼﻘﺪر ﺑﺮدﺑﺎر و ﻛـﺮﻳﻢ و ﺑـﺎ ﺧﻮﻳﺸـﺎوﻧﺪان ﺧـﻮد‬ ‫ﻣﻬﺮﺑﺎن ﻫﺴﺘﻰ! اﮔﺮ ﺟﺰ ﺧﺪا‪ ،‬ﺧﺪاﻳﻰ ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎ ﺑﻪ داد ﻣﻦ ﻣﻰرﺳﻴﺪ ‪.‬‬ ‫ ﻫﻨﻮز ﻣﺮا ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺧﺪا ﻧﻤﻰداﻧﻰ؟ ‪ -‬ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﻓﺪاى ﺗﻮ ﺑﺎد! ﺗﻮ ﭼﻘﺪر ﺑﺮدﺑﺎر و ﻛﺮﻳﻢ و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ ﭘﺮورى! در اﻳـﻦ‬‫ﻣﻄﻠﺐ )ﭘﻴﺎﻣﺒﺮى ﺗﻮ( ﻫﻨﻮز ﺗﺮدﻳﺪﻫﺎﻳﻰ اﺳﺖ! در اﻳﻦ ﺑﻴﻦ ﻋﺒﺎس ﮔﻔﺖ‪ :‬واى ﺑـﺮ ﺗـﻮ! اﺳـﻼم ﺑﻴـﺎور ﭘـﻴﺶ از آﻧﻜـﻪ‬ ‫ﮔﺮدﻧﺖ ﻗﻄﻊ ﺷﻮد! اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﭼﻮن ﺟﺎن ﺧﻮد را در ﺧﻄﺮ ﻣﻰدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﭼﺎر ﺷﻬﺎدﺗﻴﻦ را ﺑﻪ زﺑﺎن آورد و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ اﻃﻤﻴﻨﺎن دﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤـﺮام‬ ‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﻮد‪ ،‬ﻳﺎ اﺳﻠﺤﻪ را ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﺑﮕﺬارد و ﺑﻰ ﻃﺮﻓﻰ ﺧﻮد را اﻋﻼم ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ در ﺧﺎﻧﻪاش را ﺑﺒﻨﺪد و ﻳـﺎ ﺑـﻪ ﺧﺎﻧـﻪ‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﻌﺮض ﻗﺮار ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ ‪.‬‬ ‫اﺳﻼم اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﺮﭼﻪ ﺗﺼﻨﻌﻰ و ﻇﺎﻫﺮى ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﺮدم ﻗﺮﻳﺶ را ﻛﻪ ﺳﺎﻟﻬﺎ در ﻛﻔﺮ و ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﺎﻗﻰ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮف‬ ‫اﺳﻼم ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺳﺎﺧﺖ؛ زﻳﺮا در ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎم ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﻧﺪه اﻫﻞ ﻣﻜﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﮔﺬﺷﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( از او و‬ ‫ﺟﻤﻼت ﻓﻮق ﻛﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه از ﺣﻠﻢ و ﺟﻮاﻧﻤﺮدى اﻳﺸﺎن ﺑﻮد‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﻫﺮ ﭼـﻪ ﺑﻴﺸـﺘﺮ اﺳـﻼم را ﻓـﺮاﻫﻢ‬ ‫آورد‪.‬‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺣﻴﺮان ﺷﻬﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﭙﺎﻫﻰ در راه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺴﻰ را ﻳﺎراى ﻣﻘﺎوﻣﺖ در‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮش ﻧﻴﺴﺖ! ﺷﻬﺮ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺷﺪه و ﺗﺎ ﻟﺤﻈﺎﺗﻰ دﻳﮕﺮ ﺳﻘﻮط ﻣﻰﻛﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺸﻮاى آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﻦ ﻗﻮل داده ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ ﻛﻌﺒﻪ و ﻣﺴﺠﺪ ﭘﻨﺎه ﺑﺮد‪ ،‬ﻳﺎ ﺳﻼح ﺧﻮد را ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﺑﮕﺬارد‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﻰ ﻃﺮﻓﻰ ﺑﺒﻨﺪد‪ ،‬ﻳﺎ وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺣﻜﻴﻢ ﺑﻦ ﺣﺰام ﺷﻮد‪ ،‬ﺟﺎن و ﻣﺎﻟﺶ در اﻣﺎن اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن روﺣﻴﻪﻫﺎ را ﻛﺎﻣﻼ ﺳﺴﺖ ﻛﺮد؛ وﻟﻰ ﺗﻌﺪاد اﻧﺪﻛﻰ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردﻧـﺪ ﻛـﻪ از ورود ﻣﺴـﻠﻤﻴﻦ ﺟﻠـﻮ ﮔﻴـﺮى‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ؛ ﻟﺬا ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ راه را ﺑﺮروى ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ دﺳﺘﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﭘﺲ از اﻧﺪﻛﻰ ﻣﻘﺎوﻣﺖ و ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ‪ 12‬ﻳﺎ ‪ 13‬ﻧﻔﺮ ﻣﺘﻮارى ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬

‫‪18‬‬

‫ﺟﺎء اﻟﺤﻖ و زﻫﻖ اﻟﺒﺎﻃﻞ ان اﻟﺒﺎﻃﻞ ﻛﺎن زﻫﻮﻗﺎ‬ ‫ ﺑﺎ ﺳﻘﻮط ﻣﻜﻪ ‪.‬‬‫ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫از اﻃﺮاف ﻣﻜﻪ‪ ،‬از ﺗﻤﺎم راﻫﻬﺎى ﻣﻨﺘﻬﻰ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ دﺳﺘﻪﻫﺎﻳﻰ وارد ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺷﻬﺮ از ﻫﺮ ﻃﺮف در ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺑﻮد و راﻫﻰ ﺑﺮاى ﻓﺮار ﻧﺒﻮد ‪.‬‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻓﺮﻳﺎد زد‪ :‬اى ﻣﺮدم ﻗﺮﻳﺶ! ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻰ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫اﺳﻠﺤﻪ را ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﺑﮕﺬارﻳﺪ و در ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﺪ و درﻫﺎ را ﺑﺒﻨﺪﻳﺪ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ ﻣﺴﺠﺪ و ﻛﻌﺒﻪ ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮﻳﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﻧﺘـﺎن‬ ‫در اﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ! ﻫﻴﭻ ﻣﻘﺎوﻣﺘﻰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺸﺪ ‪.‬‬ ‫ﺷﻬﺮ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻰ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﭘﺲ از اﺳﺘﺮاﺣﺖ در ﺧﻴﻤﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮد‪ ،‬ﺳﻮار ﺑﺮ ﺷﺘﺮ ﺷﺪﻧﺪ و از ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺻﻔﻮف ﻣﻨﻈﻢ ﺳﭙﺎه اﺳﻼم‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ و وارد ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﭘﺲ از ﻫﻔﺖ ﺑﺎر ﻃﻮاف ﻛﻌﺒﻪ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﭼﻮﺑﺪﺳﺘﻰ ﺧﻮد ﺑﻪ آن اﺷـﺎره ﻛﺮدﻧـﺪ و‬ ‫ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﻓﺮﻳﺎد ﺗﻜﺒﻴﺮ از ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ و ﺑﺎ اﺷﺎره ﺣﻀﺮت دوﺑﺎره ﺳﻜﻮت ﺣﻜﻤﻔﺮﻣﺎ ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﭼﻮﺑﺪﺳﺘﻰ‪ ،‬ﺿﺮﺑﻪاى ﺑﻪ ﺳﻪ ﺑﺖ ﺑﺰرگ ﻳﻌﻨﻰ ﻫﺒﻞ ‪ ،‬اﺳﺎف و ﻧﺎﺋﻠﻪ زدﻧﺪ و اﻳﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺷـﺮك را ﺳـﺮﻧﮕﻮن‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ و اﻳﻦ آﻳﻪ را ﺗﻼوت ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺟﺎء اﻟﺤﻖ و زﻫﻖ اﻟﺒﺎﻃﻞ ان اﻟﺒﺎﻃﻞ ﻛﺎن زﻫﻮﻗﺎ‪ :‬ﺣـﻖ آﻣـﺪ و ﺑﺎﻃـﻞ از ﻣﻴـﺎن‬ ‫رﻓﺖ؛ ﺑﻴﻘﻴﻦ ﺑﺎﻃﻞ از ﻣﻴﺎن رﻓﺘﻨﻰ اﺳﺖ )ﺳﻮره اﺳﺮاء‪ ،‬آﻳﻪ ‪. )81‬‬ ‫آرى؛ ﺑﺘﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺳﺎﻟﻴﺎن دراز‪ ،‬اﻓﻜﺎر ﻣﺮدم را ﭼﻮن ﺗﺎرﻫﺎى ﻋﻨﻜﺒﻮت اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده ﺑﻮد و ﻗﺪرت ﺗﻌﻘﻞ و اﻧﺪﻳﺸﻪ را از‬ ‫ﻣﺮدم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪ و ﻧﻮر ﺣﻖ ‪ ،‬ﺟﻠﻮه ﮔﺮ ﮔﺮدﻳﺪ ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻛﻠﻴﺪدار ﻛﻌﺒﻪ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻃﻠﺤﻪ را ﻃﻠﺒﻴﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫او ﻗﻔﻞ را ﮔﺸﻮد ‪.‬‬ ‫ﻣﺠﺴﻤﻪﻫﺎﻳﻰ از ﺣﻴﻮاﻧﺎت و ﺣﺘﻰ ﺻﻮرﺗﻬﺎﻳﻰ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬﻰ )ع( ﻛﻌﺒﻪ را ﭘﺮ ﻛﺮده ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﺗﻌﺪاى از آﻧﻬﺎ را ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ؛ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻋﻠﻰ )ع( ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻋﻠﻰ! ﺑﻨﺸﻴﻦ ﺗﺎ ﻣﻦ ﺑﺮدوش ﺗﻮ ﻗﺮارﮔﻴﺮم و‬ ‫ﺑﺘﻬﺎ را ﺳﺮﻧﮕﻮن ﻛﻨﻢ! ﻋﻠﻰ )ع( ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﺑﺮ دوش وى ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻨﺪ؛ وﻟﻰ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻰ )ع( اﺣﺴﺎس ﺿﻌﻒ و ﻓﺸﺎر ﺷﺪﻳﺪى ﻣﻰﻧﻤﺎﻳﺪ ‪.‬‬ ‫ﻟﺬا ﭘﺎﻳﻴﻦ آﻣﺪﻧﺪ و ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﻋﻠﻰ )ع( ﺑﺮ دوش ﺑﺮادر ﺧﻮد‪ ،‬رﺳـﻮل ﺧـﺪا )ص( ﺑـﺎﻻ رﻓﺘﻨـﺪ و ﺑﺘﻬـﺎى ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧـﺪه را‬ ‫ﺳﺮﻧﮕﻮن ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﺎر دﻳﮕﺮ در ﻛﻌﺒﻪ ﺑﺎز ﺷﺪ ‪.‬‬

‫‪19‬‬

‫رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( دﺳﺘﻬﺎ را ﺑﺮ ﭼﻬﺎرﭼﻮﺑﻪ در ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ‪ :‬اﻟﺤﻤﺪﷲ اﻟﺬى ﺻﺪق وﻋﺪه و ﻧﺼﺮ ﻋﺒﺪه و ﻫـﺰم‬ ‫اﻷﺣﺰاب وﺣﺪه‪ :‬ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﺨﺼﻮص ﺧﺪاوﻧﺪى اﺳﺖ ﻛﻪ وﻋﺪهاش را ﻋﻤﻠﻰ ﺳﺎﺧﺖ و ﺑﻨﺪهاش را ﻳﺎرى ﻧﻤﻮد و ﺗﻤﺎم‬ ‫ﮔﺮوﻫﻬﺎ و اﺣﺰاب را ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻰ ﺷﻜﺴﺖ داد! ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻫﻞ ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﻳﺎد اﻋﻤﺎل زﺷﺖ ﺧﻮد اﻓﺘﺎده ﺑـﻮد؛ ﻫـﺮ ﻛـﺲ‬ ‫ﻗﺪﻣﻰ ﻋﻠﻴﻪ اﺳﻼم ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﺎ ﺳﺨﻨﻰ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﺎ ﺧﻮﻧﻰ رﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻵن ﺧﻮد را ﻣﻼﻣﺖ ﻣﻰﻛﺮد ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﻛﻨﻮن ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﺪ؟ ﭼﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ؟ ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺟﺰ ﻧﻴﻜﻰ و ﺧﻮﺑﻰ درﺑﺎره ﺗـﻮ‬ ‫ﻧﻤﻰاﻧﺪﻳﺸﻴﻢ و ﺗﻮ را ﺑﺮادر ﺑﺰرﮔﻮار و ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﺮادر ﺑﺰرﮔﻮار ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰداﻧﻴﻢ! اﻳﻦ اﻇﻬﺎر ﻧﺪاﻣﺖ و ﻋﺠﺰ را رﺳﻮل ﺧﺪا‬ ‫)ص( ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎﺳﺦ دادﻧﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻨﻰ را ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻳﻮﺳﻒ ﺑﻪ ﺑﺮادران ﺳﺘﻤﮕﺮ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺮوز ﺑﺮ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻣﻼﻣﺖ و ﺳﺮزﻧﺸﻰ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺷﻤﺎ را ﻣﻰ آﻣﺮزد و او ارﺣﻢ اﻟﺮاﺣﻤﻴﻦ اﺳﺖ آﻧﮕﺎه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻣﺮدم‪،‬‬ ‫ﻫﻤﻮﻃﻨﺎن ﺑﺪى ﺑﻮدﻳﺪ؛ رﺳﺎﻟﺖ ﻣﺮا ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻳﺪ و از ﺧﺎﻧﻪام ﺑﻴﺮون ﻛﺮدﻳﺪ ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ در دورﺗﺮﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ‪ ،‬ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﺪه ﺑﻮدم ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﻦ آﻣﺪﻳﺪ؛ وﻟﻰ ﻣﻦ ﺟﺮم ﺷﻤﺎ را ﻣﻰﺑﺨﺸﻢ و ﺑﻨﺪ رﻗﻴـﺖ و‬ ‫ﺑﻨﺪﮔﻰ را از ﭘﺎى ﺷﻤﺎ ﺑﺎز ﻣﻰﻛﻨﻢ؛ ﺑﺮوﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎ آزادﻳﺪ! ﭼﻪ اﺧﻼﻗﻰ! ﭼـﻪ ﮔﺬﺷـﺘﻰ و ﭼـﻪ ﻋﻄـﻮﻓﺘﻰ! ﻣـﺮدم‬ ‫ﻟﺤﻈﺎﺗﻰ ﭘﻴﺶ را ﺑﻪ ﻳﺎد آوردﻧﺪ ﻛﻪ رﺋﻴﺲ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺧﺰرج‪ ،‬ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻋﺒﺎده ﺑﻌﻨﻮان ﭘﺮﭼﻤﺪار ﻳﻜﻰ از دﺳﺘﻪﻫﺎ ﻫﻨﮕﺎم ورود‬ ‫ﺑﻪ ﺷﻬﺮ‪ ،‬ﺷﻌﺎر ﻣﻰداد‪ ،‬اﻟﻴﻮم ﻳﻮم اﻟﻤﻠﺤﻤﺔ اﻟﻴﻮم ﺗﺴﺘﺤﻞ اﻟﺤﺮﻣﺔ‪ :‬اﻣﺮوز روز ﻧﺒﺮد اﺳﺖ؛ اﻣﺮوز ﺟﺎن و ﻣﺎل ﺷﻤﺎ ﺣﺎل‬ ‫ﻣﻰﺷﻮد! و ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻰآوردﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﺑﺎ ﻧﺎراﺣﺘﻰ ﭘﺮﭼﻢ را از او ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻛﺴﻰ دﻳﮕﺮى دادﻧـﺪ و اﻛﻨـﻮن‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺳﺨﻦ از ﻋﻔﻮ اﺳﺖ و ﮔﺬﺷﺖ ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺻﺤﻨﻪﻫﺎ ﻧﺸﺎﮔﺮ از روﺣﻰ ﺑﺰرگ ﺑﻮد ﻛﻪ دﻟﻬﺎ را ﻣﺴﺨﺮ ﻣﻰﻛﺮد و ﻫﻤﻪ را ﺑﻪ ﻃﺮف اﺳﻼم ﻣﻰﻛﺸﺎﻧﻴﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﻼل‪ ،‬ﻣﺆذن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﺑﺮﺑﺎم ﻛﻌﺒﻪ رﻓﺖ و ﻧﺪاى اﺳﻼم را ﺑﻪ ﮔﻮش ﻫﻤﮕﺎن رﺳﺎﻧﻴﺪ ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻰ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻟﺠﻮج ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻮﺷﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻓﻼﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﺮد و اﻳﻦ ﺻﺪا را ﻧﺸـﻨﻴﺪ! اﺑﻮﺳـﻔﻴﺎن ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣـﻦ ﭼﻴـﺰى‬ ‫ﻧﻤﻰﮔﻮﻳﻢ؛ ﻛﻪ ﻣﻰﺗﺮﺳﻢ ﻫﻤﻴﻦ رﻳﮕﻬﺎى ﻣﺴﺠﺪ ﺣﺮف ﻣﺎ را ﺑﻪ ﮔﻮش او ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ! ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ اﻗﺎﻣﻪ ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﺻﺐ ﻛﻌﺒﻪ را ﺟﺰ ﻛﻠﻴﺪدارى‪ ،‬ﭘﺮده دارى و ﺳﻘﺎﻳﺖ )آب رﺳﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﺣﺠـﺎج( ﺑﺎﻃـﻞ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﺧﻂ ﺑﻄﻼﻓﻰ ﺑﺮ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از دﻳﻦ ﺧﺪا ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ‪ ،‬رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﻰ )ص( ﺿﻤﻦ ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﺧﻮد‪ ،‬راﺑﻄﻪ ﻣﺤﻜﻢ ﺧﻮد ﺑﺎ آﻧﺎن را ﻳـﺎدآورى‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى ﺑﻪﺗﻨﻬﺎﻳﻰ ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺶ ﻧﻴﺴﺖ و ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ دوﺳﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺤﺴﻮب‬ ‫ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ :‬ارﺗﺒﺎط ﻣﻦ ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﺑﺎ ﮔﻨﺎﻫﻰ ﮔﺮان ﺑﻪ ﺳﻮى ﺧﺪا‬ ‫ﻣﻰآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﻳﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫در آن روز از دﺳﺖ ﻣﻦ ﻛﺎرى ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﻣﻦ و ﺷﻤﺎ در آن روز در ﮔﺮو اﻋﻤﺎل ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻴﻢ ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ ﺑﻴﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﺷﻪﻫﺎﻳﻰ از آن ﭼﻨـﻴﻦ اﺳـﺖ‪ :‬اى ﻣـﺮدم! ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ‬ ‫وﺳﻴﻠﻪ اﺳﻼم ﻧﺨﻮت ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ و ﺗﻔﺎﺧﺮ ﺑﻪ آﺑﺎء و اﺟﺪاد را از ﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻪ از آدم ﻫﺴﺘﻴﺪ و او ﻧﻴﺰ از ﮔﻞ اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺑﻨﺪه ﺧﺪا ﻛﺴﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﻘﻰ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬

‫‪20‬‬

‫ﻣﺮدم در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ دو دﺳﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﮔﺮوﻫﻰ ﻣﺆﻣﻦ و ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر ﻛﻪ در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻮرد اﻛـﺮام و اﺣﺘﺮاﻣﻨـﺪ و‬ ‫ﮔﺮوﻫﻰ ﮔﻨﺎﻫﻜﺎر و ﺷﻘﻰ ﻛﻪ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮار و ذﻟﻴﻠﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ در اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ ﺧﻮد ﻛﻮﺗﺎﻫﻰ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻓﺘﺨﺎرات ﭘﺪرى‪ ،‬او را ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻰ ﻧﻤﻰرﺳﺎﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم از زﻣﺎن آدم ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻣﺜﻞ دﻧﺪاﻧﻬﺎى ﺷﺎﻧﻪ ﻣﺴﺎوى ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﻧﻪ ﻋﺮب ﺑﺮ ﻋﺠﻢ ﺑﺮﺗـﺮى دارد و ﺳـﺮخ ﺑـﺮ‬ ‫ﺳﻴﺎه؛ ﻣﻼك ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻓﻘﻂ ﺗﻘﻮى اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺎم ادﻋﺎﻫﺎى ﻣﺎﻟﻰ و ﺟﺎﻧﻰ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دوران ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ را زﻳﺮﭘﺎ ﻣﻰﮔـﺬارم و ﻫﻤـﻪ را ﺑﺎﻃـﻞ و ﺑـﻰ اﺳـﺎس اﻋـﻼم‬ ‫ﻣﻰﻛﻨﻢ ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ و ﻫﻤﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮادرﻧﺪ و ﻫﻤﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﺪ واﺣﺪه در ﺑﺮاﺑﺮ اﺟﺎﻧﺐ ﻣﺘﺤﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﺧﻮن ﻫﻤﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ و ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ آﻧﺎن ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ از ﻃﺮف ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﻳﮕﺮ ﺗﻌﻬﺪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﻛﻪ در ﺣﻀﻮر ﻫﺰاران ﻧﻔﺮ در ﻟﺤﻈﺎت ﺣﺴﺎس و ﺑﺎ ﺷﻜﻮه ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺒﻴﻦ اﺳﺎﺳﻰ ﺗـﺮﻳﻦ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ اﺳﻼم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻰﺑﺎﻳﺴﺘﻰ ﺳﺮﻣﺸﻖ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪21‬‬

‫ﺑﻴﻌﺖ زﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎ رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﻰ اﺳﻼم )ص(‬ ‫ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﺷﻬﺮ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻇﺮﻓﻰ را ﭘﺮ از آب ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻘﺪارى ﻋﻄﺮ در آن رﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( دﺳﺖ ﺧﻮد را در آب ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و آﻳﻪ ‪ 12‬ﺳـﻮره ﻣﻤﺘﺤﻨـﻪ را ﺗـﻼوت ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ و ﺑـﻪ زﻧـﺎن‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺣﺎﺿﺮﻧﺪ ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﻳﺎد ﺷﺪه )در آﻳﻪ ﻓﻮق( ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﺧﻮد را در ﻇﺮف آب ﻛﻨﻨﺪ‬ ‫و رﺳﻤﺎ وﻓﺎدارى ﺧﻮد را اﻋﻼم ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ! ﺷﺮاﻳﻂ ﻳﺎد ﺷﺪه ﻋﺒﺎرت از‪:‬‬ ‫‪ -1‬زﻧﺎن ﺑﺮاى ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺮﻳﻜﻰ ﻗﺮار ﻧﺪﻫﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻧﻜﻨﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﮔﺮد ﻓﺤﺸﺎ ﻧﮕﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را ﻧﻜﺸﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -5‬ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻰ را ﻛﻪ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﻧﺪﻫﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -6‬در ﻛﺎرﻫﺎى ﺧﻴﺮ و ﻧﻴﻚ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻨﻤﺎﻳﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﮔﺮوﻫﻬﺎﻳﻰ ﺑﻪ اﻃﺮاف ﻣﻜﻪ اﻋﺰام ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺘﺨﺎﻧﻪﻫﺎى اﻃﺮاف را ﻛﻪ در ﻗﺒﺎﻳﻞ‬ ‫ﻣﺠﺎور ﻗﺮار داﺷﺖ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻧﻤﻮده و آﺛﺎر ﺷﺮك را ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻰ زدودﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺷﻬﺮ ﻣﻜﻪ روز ‪ 20‬رﻣﻀﺎن ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮى ﻓﺘﺢ ﺷﺪ و رﺳـﻮل ﺧـﺪا )ص( ﭘـﺲ از ﻣـﺪﺗﻰ دوﺑـﺎره ﺑـﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ ‪.‬‬

‫ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ‪ :‬ﻓﺮوغ اﺑﺪﻳﺖ‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ آﻳﺖ اﷲ ﺷﻴﺦ ﺟﻌﻔﺮ ﺳﺒﺤﺎﻧﻰ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم )ص(‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﺮﺣﻮم دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ آﻳﺘﻰ‬

‫‪22‬‬

‫ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ و ﺑﻴﻌﺖ رﺿﻮان‬ ‫در ﻣﺎه ذى ﻗﻌﺪه ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ﻫﺠﺮى‪ ،‬رﺳﻮل اﻛﺮم )ص( ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺑﻪ ﻗﺼـﺪ اﻧﺠـﺎم ﻣﺮاﺳـﻢ ﻋﻤـﺮه‬ ‫ﺗﺮك ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮاى آﻧﻜﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻫﺪف از اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﺗﻨﻬﺎ زﻳﺎرت ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺟﻨـﮓ ﺑـﺎ آﻧـﺎن‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻳﺎران ﺧﻮد دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺑﺎ ﺧﻮد اﺳﻠﺤﻪ ﺣﻤﻞ ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺳﻼح ﻣﺴﺎﻓﺮ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ‬ ‫ﺷﻤﺸﻴﺮ )ﺑﺪون زره و ﺳﺎﻳﺮ آﻻت ﺟﻨﮕﻰ( ﻛﻪ ﻫﺮ ﻣﺴﺎﻓﺮى ﺑﻄﻮر ﻣﻌﻤﻮل آن را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺣﻤﻞ ﻣﻰﻛﺮد ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﺑﺎ ﺣﺪود ﻫﺰار و ﻫﺸﺘﺼﺪ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ و در ﺑﻴﻦ راه در ﻣﺤﻠﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ذواﻟﺤﻠﻴﻔﻪ اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺰارﺷﮕﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص(‪ ،‬ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﺑﺮاى ﻛﺴﺐ ﺧﺒﺮ و اﻃﻼع ﻳﺎﻓﺘﻦ از ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤـﻞ اﻫـﻞ ﻣﻜـﻪ در‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻰ از اﻳﻦ ﺟﺎﺳﻮﺳﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﭼﻨﻴﻦ ﮔﺰارش داد‪ :‬ﻗﺮﻳﺶ از ﺣﺮﻛﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻧﻴﺮوﻫﺎى ﺧـﻮد را‬ ‫آﻣﺎده ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺑﻪ ﻻت و ﻋﺰى )دو ﺑﺖ ﺑﺰرگ( ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﮕﺬارﻧﺪ ﺷﻤﺎ وارد ﻣﻜﻪ ﺷﻮﻳﺪ ‪.‬‬ ‫آﻧﺎن ﺑﺮاى ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى از ﺣﺮﻛﺘﺘﺎن‪ ،‬ﺳﺮدار ﺧﻮد‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ را ﺑـﺎ دوﻳﺴـﺖ ﺳـﺮﺑﺎز ﻓﺮﺳـﺘﺎدهاﻧـﺪ ﺗـﺎ از ورود ﺷـﻤﺎ‬ ‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى ﻛﻨﻨﺪ و آﻣﺎدهاﻧﺪ در اﻳﻦ راه ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( از ﺷﻨﻴﺪن اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﻣﺘﺎﺳﻒ ﺷﺪﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻗﺮﻳﺶ ﭼﻪ ﺧﻴﺎل ﻛﺮدهاﻧﺪ! ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‪ ،‬آن ﻗـﺪر در راه‬ ‫ﺗﺒﻠﻴﻎ دﻳﻦ ﺟﻬﺎد ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺧﺪا آن را ﮔﺴﺘﺮش دﻫﺪ و ﻳﺎ ﺧﻮدم از ﻣﻴﺎن ﺑﺮوم! ﺳﭙﺲ ﺷﺨﺼﻰ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻣﻨﻄﻘـﻪ‬ ‫آﺷﻨﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺘﻮر اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را از راﻫﻰ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﻜﻪ ﺑﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن روﺑﺮو ﻧﺸﻮﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺘﻦ از راﻫﻰ ﭘﺮ ﭘﻴﭻ و ﺧﻢ‪ ،‬ﺷﺘﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( در ﻣﺤﻠﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ از ﺣﺮﻛﺖ اﻳﺴﺘﺎد و زاﻧﻮ زد ‪.‬‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺣﻴﻮان ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻦ ﻣﺤﻞ ﺧﻮاﺑﻴﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻣﺎ روﺷﻦ ﺷﻮد ﺳﭙﺲ ﻫﻤﮕﻰ‬ ‫ﭘﻴﺎده ﺷﺪﻧﺪ و ﺧﻴﻤﻪﻫﺎ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻪ ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﻗﺮﻳﺶ از ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻄﻠﻊ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ و ﺧﻮد را ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﺎن رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺟﻠﻮ اداﻣﻪ ﺣﺮﻛﺖ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﺎ ﻳﻜﻰ از دو راه ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﺎﻟﻰ ﺑﺎ ﻧﻔﺮات ﻣﺴﻠﺢ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ و از ﺻﻒ دﺷـﻤﻦ‬ ‫ﻋﺒﻮر ﻛﻨﻨﺪ ‪ -‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻤﻠﻰ ﻧﺒﻮد؛ زﻳﺮا ﻫﻢ ﺣﺮﻣﺖ ﻣﺎه ﺣﺮام ﻫﺘﻚ ﻣﻰﺷﺪ و ﻫﻢ دﺷﻤﻦ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺰدﻳﻜﻰ ﺑـﺎ ﻣﻜـﻪ‬ ‫ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧﻴﺮوﻫﺎى ﻛﻤﻜﻰ اﻋﺰام ﻛﻨﺪ و ﻛﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻰﺷﺪ ‪ -‬و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎب ﻣﺬاﻛﺮه ﮔﺸﻮده ﺷﻮد ﺗﺎ ﻛﻔـﺎر‬ ‫را راﺿﻰ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ وارد ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( راه دوم را ﻛﻪ ﻣﻨﻄﻘﻰﺗﺮ ﺑﻮد ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻗﺮﻳﺶ اﻣﺮوز از ﻣﻦ ﭼﻴﺰى ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻋـﺚ‬ ‫ﺗﺤﻜﻴﻢ رواﺑﻂ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى ﺷﻮد‪ ،‬آن را ﻣﻰﭘﺬﻳﺮم و ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﻣﻰﻛﻨﻢ ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪهاى از ﺳﻮى ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺎ رﺳﻮل اﻛﺮم )ص( وارد ﻣﺬاﻛﺮه ﺷﺪ و ﻫﺪف ﺣﺮﻛﺖ ﺣﻀﺮت را ﺟﻮﻳﺎ ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل اﻛﺮم )ص( ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻫﺪﻓﻰ ﺟﺰ زﻳﺎرت ﻧﺪارﻳﻢ ‪.‬‬ ‫او ﺑﺮﮔﺸﺖ؛ وﻟﻰ ﻗﺮﻳﺶ راﺿﻰ ﻧﺸﺪﻧﺪ و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه دﻳﮕﺮى را ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫او ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ‪.‬‬

‫‪23‬‬

‫ﺳﭙﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺳﻮم ﻗﺮﻳﺶ رواﻧﻪ ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫وى ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﺷﺘﺮان ﻣﺨﺼﻮص ﻗﺮﺑﺎﻧﻰ را ﻛﻪ ﺑﺮاى ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﺞ ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ دﻳﺪ‪ ،‬داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﺪف اﺻـﻠﻰ ﻫﻤـﺎن‬ ‫زﻳﺎرت اﺳﺖ ﻧﻪ ﺟﻨﮓ؛ ﻟﺬا ﺑﺪون ﻫﻴﭻ ﻣﺬاﻛﺮهاى ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺑﻪ ﻗﺮﻳﺶ اﻋﻼم ﻛـﺮد ﻛـﻪ ﻫـﺪف‪ ،‬ﻫﻤـﺎن اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﺎﻧﻊ زﻳﺎرت اﻳﻦ ﻋﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬او و ﺗﻤﺎﻣﻰ ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺮﻳﺶ ﺧﻮاﻫﻨـﺪ رﻳﺨـﺖ و ﺑـﺎ‬ ‫آﻧﺎن ﻧﺒﺮد ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد؛ زﻳﺮا ﺑﺮاى ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى از ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻫﻤﺮاه ﺷﺪهاﻧﺪ؛ ﻧـﻪ ﺑـﺮاى ﺟﻠـﻮﮔﻴﺮى از‬ ‫ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺬﻫﺒﻰ ‪.‬‬ ‫ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ او را ﺑﻪ آراﻣﺶ دﻋﻮت ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﻮد را رواﻧﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫وى ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( رﺳﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اى ﻣﺤﻤﺪ! ﺗﻮ ﻣﺮدم را ﺟﻤﻊ ﻛﺮدهاى ﺗﺎ ﺑﺮ ﻗﺒﺎﻳﻞ و ﻋﺸـﻴﺮهﻫـﺎى ﺧـﻮد‬ ‫ﺣﻤﻠﻪﻛﻨﻨﺪ؟ اﻵن ﭘﻴﺮ و ﺟﻮان ﻗﺮﻳﺶ ﺟﻤﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻋﻬﺪ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﮕﺬارﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﺑﻴﺎﻳﻰ و ﺑﺪان ﻛﻪ اﮔﺮ ﻧﺒﺮدى‬ ‫روى دﻫﺪ‪ ،‬ﻳﺎران ﺗﻮ‪ ،‬ﺗﻮ را ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺬاﺷﺖ ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل اﻛﺮم )ص( اﺑﺘﺪا ﻫﻤﺎن ﭘﺎﺳﺦ ﻗﺒﻠﻰ را دادﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺪف اﻳﺸﺎن ﻓﻘﻂ اﺟﺮاى ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺬﻫﺒﻰ اﺳﺖ ﻧﻪ‬ ‫ﺟﻨﮓ‪ ،‬و ﺑﺮاى آﻧﻜﻪ ﺑﻪ آﺧﺮﻳﻦ ﺑﺨﺶ از ﺳﺨﻨﺎن وى ﻧﻴﺰ ﭘﺎﺳﺨﻰ داده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و وﺿﻮ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭼﺸﻤﺎن ﻣﺘﻌﺠﺐ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﺮاى ﺗﻴﻤﻦ و ﺗﺒﺮك ﺑﻪ ﻃﺮف ﺣﻀﺮت ﻫﺠﻮم ﺑﺮدﻧﺪ و آب وﺿﻮى‬ ‫اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺎﻟﻴﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺳﭙﺎه ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﺮدن ﻫﺪف ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣـﻦ ﭘﺎدﺷـﺎﻫﺎن زﻳـﺎدى را‬ ‫دﻳﺪهام؛ ﺑﺎ ﻗﻴﺼﺮ روم‪ ،‬ﻛﺴﺮى )ﺷﺎه اﻳﺮان( و ﺳﻠﻄﺎن ﺣﺒﺸﻪ و ‪...‬‬ ‫ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮدهام؛ وﻟﻰ ﻣﺤﻤﺪ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮى اﺳﺖ؛ ﻳﺎران او ﺣﺘﻰ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ آب وﺿﻮى او ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﺮﻳﺰد ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻣﻮﻳﻰ از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻴﻔﺘﺪ‪ ،‬ﻳﺎران او ﺑﻰدرﻧﮓ ﺑﺮﻣﻰدارﻧﺪ! ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ در اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺑﺤﺮاﻧﻰ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻓﻜﺮ و ﺗﺄﻣﻞ‬ ‫اﻗﺪام ﻛﻨﻨﺪ! از آن ﻃﺮف ﺑﺮاى اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪهاى از ﺳﻮى رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( رواﻧﻪ ﺷﺪ؛ وﻟﻰ‬ ‫ﻛﻔﺎر ﺷﺘﺮ او را ﻛﺸﺘﻨﺪ و ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﺧﻮد او ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد و ﺑﺎ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﻧﺸﺎن دادﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻗﺼـﺪ ﻋﻘـﺐﻧﺸـﻴﻨﻰ‬ ‫ﻧﺪارﻧﺪ و در ﻳﻚ اﻗﺪام دﻳﮕﺮ ‪ 50‬ﻧﻔﺮ از ﻗﺮﻳﺶ ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ در اﻃﺮاف ﺳﭙﺎه ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﻪ ﮔﺮدش ﺑﭙﺮدازﻧﺪ و اﮔـﺮ‬ ‫ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻣﻮال ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را ﻏﺎرت ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ را اﺳﻴﺮ ﻛﻨﻨﺪ؛ وﻟﻰ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ‪ 50‬ﻧﻔﺮ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪﻧﺪ‬ ‫و ﻧﻘﺸﻪ آﻧﺎن ﺑﺮﻣﻼ ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﺑﺮاى ﺟﻠﺐ ﻗﻠﻮب ﻛﻔﺎر‪ ،‬ﻫﻤﻪ آﻧﺎن را آزاد ﻛﺮدﻧﺪ و ﻓﻬﻤﺎﻧﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺪف اﻳﺸﺎن ﺟﻨﮓ ﻧﻴﺴﺖ ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻮى ﻗﺮﻳﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻋﺜﻤﺎن از ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﻮد و اﻣﻴﺪ ﻣﻰرﻓﺖ ﻛﻪ ﺳﺨﻦ او را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ؛ وﻟﻰ ﻗـﺮﻳﺶ ﻫﻤـﺎن ﭘﺎﺳـﺦ‬ ‫ﺳﺎﺑﻖ را دادﻧﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺒﺎﻳﺪ وارد ﻣﻜﻪ ﺷﻮد! و ﻋﺜﻤﺎن را دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺎزﮔﺸﺖ او ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺗﺄﺧﻴﺮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( در ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪ را ﺑﻪ ﻓﻜﺮ ﻓﺮو ﺑﺮد؛ ﺷﺎﻳﺪ ﻋﺜﻤﺎن را ﻛﺸﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ! ﻫﻤـﻪ ﺑـﻪ ﺟﻨـﺐ و‬ ‫ﺟﻮش اﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﻳﻚ ﺷﻮر ﻋﻤﻮﻣﻰ در ﻫﻤﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﺷﺪ ‪.‬‬

‫‪24‬‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮج اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬از اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻤﻰروم ﺗﺎ ﻛﺎر را ﻳﻜﺴﺮه ﻛﻨﻢ! ﺧﻄﺮ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد؛‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ﻫﺮ آن‪ ،‬ﺟﻨﮕﻰ در ﺑﮕﻴﺮد؛ ﻧﺒﺮدى ﻛﻪ ﻳﻚ ﻃﺮف آن ﻋﺪهاى اﻧﺪك ‪ ،‬ﺑﺪون ﺳﻼح و دور از وﻃﻦ و ﻃﺮف‬ ‫دﻳﮕﺮ ﮔﺮوﻫﻰ ﻋﻈﻴﻢ و ﻣﺴﻠﺢ ﻣﻰﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺤﺮاﻧﻰ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻳﺪ دﻟﻬﺎ را آزﻣﻮد ﺗﺎ ﻣﻴﺰان وﻓـﺎدارى ﻫـﺮ ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺣﺎﺿـﺮ در ﻣﺤـﻞ‪،‬‬ ‫ﻣﻌﻴﻦ ﺷﻮد و ﻫﻤﻪ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻣﻴﺜﺎق دوﺑﺎره و ﺑﻴﻌﺘﻰ ﻣﺠﺪد‪ ،‬ﺑـﺎ روﺣﻴـﻪاى ﻗـﻮى‪ ،‬آﻣـﺎده ﻫﺮﮔﻮﻧـﻪ ﺑﺮﺧـﻮرد‬ ‫اﺣﺘﻤﺎﻟﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( زﻳﺮ ﺳﺎﻳﻪ درﺧﺘﻰ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻤﻪ اﺻﺤﺎب ﺑﺎ اﻳﺸﺎن دﺳﺖ ﺑﻴﻌـﺖ دادﻧـﺪ و ﺳـﻮﮔﻨﺪ ﻳـﺎد‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ آﺧﺮﻳﻦ ﻧﻔﺲ از ﺣﺮﻳﻢ آﻳﻴﻦ ﭘﺎك اﺳﻼم‪ ،‬دﻓﺎع ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻴﻌﺖ‪ ،‬در ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﺑﻴﻌﺖ رﺿﻮان و ﺑﻴﻌﺖ ﺷﺠﺮه و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻴﻌﺖ ﺳﻤﺮه ﻣﻌﺮوف ﮔﺮدﻳﺪ )ﺳﻤﺮه ﻧﺎم درﺧﺘﻰ ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( زﻳﺮ آن ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ( ‪.‬‬ ‫در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﺑﻴﻌﺖ‪ ،‬آﻳﻪ ‪ 18‬ﺳﻮره ﻓﺘﺢ ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ راﺿﻰ ﺷﺪ آن زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ زﻳﺮ درﺧـﺖ ﺑـﺎ ﺗـﻮ‬ ‫ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺧﺪاوﻧﺪ از آﻧﭽﻪ در دل آﻧﺎن ﺑﻮد آﮔﺎﻫﻰ داﺷﺖ؛ ﻟﺬا آراﻣﺶ و اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺧﺎﻃﺮ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎد و‬ ‫ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﻴﺮوزى ﻧﺰدﻳﻜﻰ را ﭘﺎداش داد ‪.‬‬ ‫آﺧﺮﻳﻦ ﺳﻔﻴﺮ ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﺳﻬﻴﻞ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﺷﺮﻓﻴﺎب ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از رد و ﺑﺪل ﺷﺪن ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺳﻬﻴﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻈﺮ ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺴﺎل ﺑﺎزﮔﺮدﻳﺪ و ﻣﺮاﺳـﻢ ﺣـﺞ را‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺎل آﻳﻨﺪه ﻣﻮﻛﻮل ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﺰ ﺳﻼح ﻣﺴﺎﻓﺮ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺳﻼﺣﻰ ﻫﻤﺮاه ﻧﻴﺎورﻧﺪ و ﺑﻴﺶ از‬ ‫ﺳﻪ روز ﺗﻮﻗﻒ ﻧﻜﻨﻨﺪ ‪.‬‬ ‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺮار ﺷﺪ ﻗﺮاردادى ﻣﻨﻌﻘﺪ ﮔﺮدد ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﻋﻠﻰ )ع( را ﻃﻠﺒﻴﺪﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﻨﻮﻳﺲ‪ :‬ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ ‪.‬‬ ‫ﺳﻬﻴﻞ ﮔﻔﺖ ﻣﻦ اﻳﻦ ﺧﺪا را ﻧﻤﻰﺷﻨﺎﺳﻢ؛ ﺑﻨﻮﻳﺲ ﺑﺴﻤﻚ اﻟﻠﻬﻢ ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﻨﻮﻳﺲ ﺑﺴﻤﻚ اﻟﻠﻬﻢ ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﻨﻮﻳﺲ‪ :‬اﻳﻦ ﻗﺮارداد ﺻﻠﺤﻰ اﺳﺖ ﻣﻴﺎن ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا و ﺳﻬﻴﻞ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ‪.‬‬ ‫ﺳﻬﻴﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﻦ ﺗﻮ را ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﻣﻰداﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺟﻨﮓ ﻧﻤﻰﻛﺮدم! ﺑﻪ ﺟﺎى ﻟﻘـﺐ ﺧـﻮدت‪ ،‬اﺳـﻢ ﺧـﻮد و‬ ‫ﭘﺪرت را ﺑﻨﻮﻳﺲ! ﺑﺎز ﺣﻀﺮت ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎى آن ﻛﻠﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﻣﻮاد ﻗﺮارداد از اﻳﻦ ﻗﺮار ﺑﻮد‪:‬‬ ‫‪ -1‬ده ﺳﺎل ﺟﻨﮓ ﺑﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ و ﻗﺮﻳﺶ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻫﺮ ﻳﻚ از اﺻﺤﺎب ﻣﺤﻤﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺣﺞ ﻳﺎ ﻋﻤﺮه ﺑﻪ ﻣﻜﻪ رود‪ ،‬ﺟﺎن و ﻣﺎﻟﺶ در اﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ‪ ،‬ﻫﺮ ﻳﻚ‬ ‫از اﻓﺮاد ﻗﺮﻳﺶ ﻛﻪ ﺑﺮاى رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺼﺮ ﻳﺎ ﺷﺎم از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻋﺒﻮر ﻛﺮد‪ ،‬ﺟﺎن و ﻣﺎﻟﺶ در اﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬اﻣﺴﺎل از ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎ ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ؛ وﻟﻰ ﺳﺎل آﻳﻨﺪه ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺪا را زﻳﺎت ﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﺸـﺮوط ﺑـﺮ آﻧﻜـﻪ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺳﻼح ﻣﺴﺎﻓﺮ )ﻳﻚ ﺷﻤﺸﻴﺮ( ﺑﺎ ﺧﻮد آورده ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻴﺶ از ﺳﻪ روز ﻧﻴﺰ ﺗﻮﻗﻒ ﻧﻜﻨﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪25‬‬

‫‪ -4‬ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ ﻛﻪ ﺑﺪون اذن وﻟﻰ و ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻗﺮﻳﺶ داده ﺷـﻮد؛ وﻟـﻰ‬ ‫ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻋﻮدت داده ﻧﺸﻮد ‪.‬‬ ‫)ﭼﻮن اﻳﻦ ﺑﻨﺪ ﻗﺮاﺋﺖ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺳﺨﺖ ﺑﺮآﺷﻔﺘﻨﺪ؛ زﻳﺮا ﺗﻨﻬﺎ ﺟﺎﻧﺐ ﻗﺮﻳﺶ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻋﺘﺮاض ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻛﺴﻰ از ﻣﺎ ﻧﺰد ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺮود‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﻛﻪ از رﺣﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑـﻪ‬ ‫دور اﺳﺖ )زﻳﺮا ﺧﻮدش ﻛﻔﺮ را ﺑﺮ اﺳﻼم ﺗﺮﺟﻴﺢ داده؛ ﭘﺲ ﭼﻪ ﻧﻴﺎزى ﺑﻪ او ﻫﺴﺖ؟( و اﮔﺮ ﻛﺴﻰ از ﻗـﺮﻳﺶ ﺑـﻪ ﻣـﺎ‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ و ﻗﻠﺒﺎ اﺳﻼم آورده ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاى او ﻓﺮﺟﻰ و ﮔﺸﺎﻳﺸﻰ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ داد ‪.‬‬ ‫ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺎده ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻗﺮﻳﺶ ﺗﻤﺎم ﻧﺸﺪ؛ زﻳﺮا ﺧﻮد آﻧﺎن ﺗﻘﺎﺿﺎى ﻓﺴﺦ آن را ﻧﻤﻮدﻧﺪ( ‪.‬‬ ‫‪ -5‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻗﺮﻳﺶ آزادﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﺮ ﻗﺒﻴﻠﻪاى ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -6‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻘﻴﻢ ﻣﻜﻪ آزادﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮاﺳﻢ دﻳﻨﻰ ﺧﻮد را آزاداﻧﻪ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ و ﻗﺮﻳﺶ ﺣﻖ آزار ﻳﺎ ﺗﻤﺴـﺨﺮ ﻳـﺎ وادار‬ ‫ﻛﺮدن آﻧﺎن ﺑﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ از دﻳﻦ ﺧﻮد را ﻧﺪارﻧﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -7‬ﻃﺮﻓﻴﻦ‪ ،‬اﻣﻮال ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﻣﺤﺘﺮم ﻣﻰﺷﻤﺮﻧﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻫﻴﭻ ﺧﺪﻋﻪ و ﻧﻴﺮﻧﮕﻰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺮد ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻰ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺎده ﭘﻨﺞ‪ ،‬ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺧﺰاﻋﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ و ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻨﻰ ﻛﻨﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺶ ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺲ از ‪ 19‬روز ﺗﻮﻗﻒ در ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫در ﺑﻴﻦ راه‪ ،‬ﺳﻮره ﻓﺘﺢ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ در آن ﺑﻪ اﻣﻮرى اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﺑﻴﻌﺖ رﺿﻮان‪ ،‬ﺗﺨﻠـﻒ ﻋـﺪهاى از‬ ‫اﻋﺮاب و ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﺎن از درﺧﻮاﺳﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص(‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت از آﻧﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺎ وى ﻫﻤـﺮاه ﺷـﻮﻧﺪ و ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻜﻪ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ؛ وﻟﻰ آﻧﺎن ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫آﺛﺎر ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ‬ ‫اوﻻ در ﻃﻮل ﺷﺶ ﺳﺎﻟﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ وﻗﺖ ﻓﺮﺻﺖ ﭘﻴﺪا ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺒﻠﻴﻎ اﺳـﻼم‬ ‫ﺑﭙﺮدازﻧﺪ ‪.‬‬ ‫از ﻳﻚ ﻃﺮف وﻗﻮع ﺟﻨﮕﻬﺎى ﭘﻴﺎﭘﻰ )ﻛﻪ ﺗﺎ ﻟﺤﻈﻪ اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺷﻤﺎره آﻧﻬﺎ‪ -‬اﻋﻢ از ﻏﺰوه ﻳﺎ ﺳـﺮﻳﻪ‪ -‬ﺑـﺎﻟﻎ ﺑـﺮ ‪50‬‬ ‫ﺟﻨﮓ ﻣﻰﺷﺪ( ﻓﺮﺻﺖ ﻛﺎﻓﻰ ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﻰﮔﺬارد و از ﻃﺮﻓـﻰ ﺑﻌﻀـﻰ از ﻫﺌﻴﺘﻬـﺎى ﺗﺒﻠﻴﻐـﻰ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻗﺒﺎﻳـﻞ ﻓﺮﺳـﺘﺎده‬ ‫ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ )ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻣﻮارد ﻣﻰﺗﻮان ﺑﻪ ﻓﺎﺟﻌﻪ ﺑﺌﺮ ﻣﻌﻮﻧﻪ اﺷﺎره ﻧﻤﻮد ﻛﻪ در ﻃﻰ آن دﻫﻬﺎ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪﻧﺪ( ‪.‬‬ ‫ﺛﺎﻧﻴﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻰ ﻛﻪ در ﻣﻜﻪ ﺑﻮدﻧﺪ از اﻣﻨﻴﺖ ﺟﺎﻧﻰ و ﻣﺎﻟﻰ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺒﻮدﻧﺪ و ﺑﺴﻴﺎرى از ﻣﺮدم ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﻛﻔﺮ ﺧﻮد‬ ‫ﺑﺎﻗﻰ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﺷﻨﺎﻳﻰ ﭼﻨﺪاﻧﻰ ﺑﺎ اﺳﻼم ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﺛﺎﻟﺜﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺨﺼﻰ ﺧﻮﻧﺮﻳﺰ و ﺟﻨﮓﻃﻠﺐ ﻣﻌﺮﻓﻰ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺧﻮد ﻣﺎﻧﻌﻰ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﺗﻤﺎﻳـﻞ‬ ‫ﻣﺮدم ﺑﻪ اﺳﻼم ﺑﻮد ‪.‬‬

‫‪26‬‬

‫ﻣﺎده )‪ (6‬ﺳﺒﺐ اﻣﻨﻴﺖ ﺟﺎﻧﻰ و ﻣﺎﻟﻰ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﻜﻪ ﮔﺮدﻳﺪ و ﻣﻮاد )‪ (1‬و )‪ (7‬ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﻛـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮﺷـﺎن از‬ ‫ﺟﺎﻧﺐ ﻗﺮﻳﺶ آﺳﻮده ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺎده )‪ ،(2‬ﻫﻢ اﻣﻨﻴﺖ ﻣﺴﺎﻓﺮان ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﻜـﻪ را ﺗﻀـﻤﻴﻦ ﻣـﻰﻧﻤـﻮد و ﻫـﻢ ﺳـﺒﺐ‬ ‫ﻣﻰﺷﺪ ﻣﺮدﻣﻰ ﻛﻪ از ﻣﻜﻪ راﻫﻰ ﻣﺼﺮ و ﺷﺎم ﻫﺴﺘﻨﺪ و از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻋﺒﻮر ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در آﻧﺠﺎ ﺣﻖ ﺗﻮﻗﻒ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻮﺟﺐ آﺷﻨﺎﻳﻰ آﻧﺎن ﺑﺎ رﻓﺘﺎر ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ و ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ اﺳﻼم ﻣﻰﺷﺪ و ﺷﺎﻳﻌﺎﺗﻰ را ﻛـﻪ در ﻣـﻮرد ﺷـﺨﺺ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‬ ‫)ص( ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻰﺷﺪ ﺧﻨﺜﻰ ﻣﻰﻛﺮد ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اﻣﻮر ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﻛﻪ در ﻃﻰ ﻣﺪت دو ﺳﺎل ﻛﻪ از اﺟﺮاى ﻗﺮارداد ﻣﻰﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﺑﺴﻴﺎرى ﺑﻪ اﺳﻼم ﮔﺮوﻳﺪﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﺎن ﻣﻰﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﺮداراﻧﻰ ﭼﻮن ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﻋﻤﺮوﻋﺎص و ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ اﺷﺎره ﻛﺮد ‪.‬‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( در ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﺣﺪود ﻫﺰار و ﻫﺸﺘﺼﺪ ﻧﻔﺮ ﺑﻮد؛ وﻟﻰ دو ﺳﺎل‬ ‫ﺑﻌﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﺮاى ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ روان ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺪد ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺣﺎﺿﺮ در رﻛﺎب‪ ،‬ﺑﻪ ده ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﻣﻰرﺳﻴﺪ ‪.‬‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺤﻴﻂ اﻣﻦ ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺳﻔﺮاﻳﻰ ﺑﻪ ﻣﻤﺎﻟﻚ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬دﻋﻮت اﺳﻼم را ﺑﻪ ﮔﻮش‬ ‫ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮان اﻳﻦ ﺻﻠﺢ را ﻳﻚ ﭘﻴﺮوزى ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آورد ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺑﻮﺑﺼﻴﺮ ﻛﻪ ﻣﺪﺗﻬﺎ در زﻧﺪان ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﺮﻳﺨﺖ و ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻣﺪ ‪.‬‬ ‫ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻣﺎده )‪ (4‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ او را ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻨـﺪ؛ ﻟـﺬا دو ﻧﻔـﺮ را ﺑـﺮاى ﺗﺤﻮﻳـﻞ ﮔـﺮﻓﺘﻦ وى ﺑـﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﺑﻪ اﺑﻮﺑﺼﻴﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺰد ﻗﻮم ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺮدى و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑـﺎ ﻣﺸـﺮﻛﻴﻦ ﻣﻜـﺮ و ﺣﻴﻠـﻪ‬ ‫ﻛﻨﻴﻢ! اﺑﻮﺑﺼﻴﺮ ﻋﺮض ﻛﺮد‪ :‬اى رﺳﻮل ﺧﺪا ﻣﺮا ﻧﺰد ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣـﻰﻓﺮﺳـﺘﻰ ﺗـﺎ ﻣـﺮا از دﻳـﻦ ﺧـﻮد ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻨـﺪ و ﻳـﺎ‬ ‫ﺷﻜﻨﺠﻪام ﻛﻨﻨﺪ؟ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺮو و ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎش ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاى ﺗﻮ و ﺳﺎﻳﺮ ﺑﻴﭽﺎرﮔﺎن راه ﮔﺸﺎﻳﺸﻰ ﺑﺎز‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد! دو ﻣﺄﻣﻮر ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه اﺑﻮﺑﺼﻴﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و در ﺑﻴﻦ راه در ﻣﺤﻠﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ذواﻟﺤﻠﻴﻔـﻪ ﺑـﻪ اﺳـﺘﺮاﺣﺖ‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫اﺑﻮﺑﺼﻴﺮ ﺑﺎ ﻗﻴﺎﻓﻪاى دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻳﻜﻰ از آن دو ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮﻧﺪهاى دارى! ﺑﺪه آن را ﺧﻮب ﺗﻤﺎﺷـﺎ ﻛـﻨﻢ! آن‬ ‫ﻣﺮد ﻓﺮﻳﺐ ﺧﻮرد و ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ را ﺑﻪ او داد‪ ،‬اﺑﻮﺑﺼﻴﺮ ﺑﻰ درﻧﮓ او را ﻛﺸﺖ ‪.‬‬ ‫ﻧﻔﺮ دوﻣﻰ از ﺗﺮس ﮔﺮﻳﺨﺖ و ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( آﻣﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻰ اﺑﻮﺑﺼﻴﺮ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮﮔﺸﺖ و ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻋﺮض ﻛﺮد‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ! ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎن ﺧﻮد وﻓﺎ ﻛﺮدﻳﺪ؛‬ ‫وﻟﻰ ﻣﻦ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﺪم از دﻳﻨﻢ ﺑﺮﮔﺮدم‪ ،‬ﻳﺎ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺷﻮم ‪.‬‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬واى ﺑﺮ ﻣﺎدرش! اﮔﺮ ﻳﺎراﻧﻰ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﺑﻪ راه ﻣﻰاﻧﺪاﺧﺖ! ﺳـﭙﺲ اﺑﻮﺑﺼـﻴﺮ راه ﺳـﺎﺣﻞ‬ ‫درﻳﺎ را ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ و در ﻧﻘﻄﻪاى ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﻴﺺ ﻛﻪ در ﺑﻴﻦ راه ﻗﺎﻓﻠﻪﻫﺎى ﺗﺠﺎرى ﻗﺮار داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻜﻦ ﮔﺰﻳﺪ ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ رﺳﻴﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻳﻜﻰ ﻳﻜﻰ از زﻧﺪان ﻣﻰﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ و ﺧﻮد را ﺑﻪ اﺑﻮﺑﺼﻴﺮ ﻣﻰرﺳﺎﻧﺪﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﺠـﺎ ﻛـﻪ در ﻋـﻴﺺ‬ ‫ﻫﻔﺘﺎد ﻧﻔﺮ ﺑﺎ وى ﻫﻤﺮاه ﺷﺪﻧﺪ و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﻼﻓﻰ از دﺳﺖ دادن ﺧﺎﻧﻪ و ﻛﺎﺷـﺎﻧﻪ و اﻣﻮاﻟﺸـﺎن‪ ،‬ﻗﺎﻓﻠـﻪﻫـﺎى‬ ‫ﻣﻜﻪ را ﻣﺼﺎدره ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻰ اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ ‪.‬‬

‫‪27‬‬

‫ﻗﺮﻳﺶ ﻛﻪ اﻣﻨﻴﺖ ﺗﺠﺎرى ﺧﻮد را از دﺳﺖ داده ﺑﻮدﻧﺪ و از ﻃﺮﻓﻰ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ آﻧﺎن را ﺻﻼح ﻧﻤـﻰداﻧﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬از رﺳـﻮل‬ ‫ﺧﺪا درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻨﺪ ﭼﻬﺎرم از ﭘﻴﻤﺎن را ‪ -‬ﺑﺎ وﺟﻮدى ﻛﻪ ﺑﻪ اﺻﺮار ﺧﻮد ﻗﺮﻳﺶ اﻣﻀﺎ ﺷﺪه ﺑﻮد ‪ -‬ﻟﻐﻮ ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﻟﻐﻮ اﻳﻦ ﻣﺎده‪ ،‬آزادى ﺑﻴﺸﺘﺮى ﺑﺮاى ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪ ‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﭘﻴﺶ از ﻟﻐﻮ اﻳﻦ ﻣﺎده‪ ،‬زﻧﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ام ﻛﻠﺜﻮم ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﮔﺮﻳﺨﺖ و ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﺮادران او از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ آن زن را ﺗﺤﻮﻳﻞ دﻫﺪ ‪.‬‬ ‫ﺣﻀﺮت ﺧﻮددارى ﻛﺮدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ اﻳﻦ ﻗﺮارداد ﺷﺎﻣﻞ زﻧﺎن ﻧﻤﻰﺷﻮد ‪.‬‬ ‫در ﻣﻮرد اﻳﻦ واﻗﻌﻪ آﻳﻪاى از ﺳﻮره ﻣﻤﺘﺤﻨﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ :‬اى ﻣﻮﻣﻨﺎن! ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻨﻰ ﻫﺠﺮت ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﻧﺰد‬ ‫ﺷﻤﺎ ﻣﻰآﻳﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﻴﺎزﻣﺎﻳﻴﺪ ﺗﺎ اﻳﻤﺎن آﻧﺎن ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد؛ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻤﺎن آﻧﺎن داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ اﮔﺮ آﻧﺎن را ﻣﺆﻣﻦ ﻳﺎﻓﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻔﺎر ﺑﺎز ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪ؛ زﻳﺮا ﻧﻪ اﻳﻦ زﻧﺎن ﺑﺮ ﻣﺮدان ﻛﺎﻓﺮ ﺣﻼل ﻫﺴـﺘﻨﺪ و ﻧـﻪ ﻣـﺮدان‬ ‫ﻛﺎﻓﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ زﻧﺎن ﺣﻼل ﻣﻰﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎن ﺗﺎ ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮى ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻰ ﺑﻮد ﺗﺎ آﻧﻜﻪ در آن ﺳﺎل ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻋﻬﺪﺷـﻜﻨﻰ ﻗـﺮﻳﺶ ﻓﺴـﺦ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ و زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاى ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﻣﻬﻴﺎ ﺷﺪ ‪.‬‬

‫ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ‪ :‬ﻓﺮوغ اﺑﺪﻳﺖ‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ آﻳﺖ اﷲ ﺷﻴﺦ ﺟﻌﻔﺮ ﺳﺒﺤﺎﻧﻰ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم )ص(‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﺮﺣﻮم دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ آﻳﺘﻰ‬

‫‪28‬‬

‫ﻧﺒﺮد ﺑﻨﻰ ﻗﺮﻳﻈﻪ‬ ‫ﺑﺎﻣﺪاد روز ‪ 24‬ذﻳﻘﻌﺪه ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ ﻫﺠﺮى‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ ﺣﺘﻰ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ از ﺳﭙﺎه اﺣﺰاب )ﻛﻪ‬ ‫در ﺟﻨﮓ ﺧﻨﺪق ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ( ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﺎﻧﺪه و ﻫﻤﻪ ﺻﺤﻨﻪ ﻧﺒﺮد را ﺗﺮك ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺟﻨـﮓ ﭘﺎﻳـﺎن‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫آراﻣﺶ‪ ،‬دوﺑﺎره ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﮕﻰ ﺑﻪ ﻣﻨﺎزل ﺧﻮد ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﻫﻨﻮز ﻇﻬﺮ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻧﺎزل ﺷﺪ و دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎر ﻃﺎﻳﻔﻪ ﻋﻬﺪﺷﻜﻦ ﺑﻨﻰ ﻗﺮﻳﻈـﻪ ﻛـﻪ ﭘﻴﻤـﺎن‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻨﻔﻊ اﺣﺰاب وارد ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻜﺴﺮه ﺷﻮد ‪.‬‬ ‫ﻟﺬا ﭘﺲ از ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﻣﺆذن‪ ،‬ﭘﻴﺎم رﺳﻮل اﻛﺮم )ص( را اﺑﻼغ ﻛﺮد‪ :‬ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ را ﻫﻤﻪ ﺑﺎﻳـﺪ در ﻣﺤﻠـﻪ ﺑﻨـﻰ ﻗﺮﻳﻈـﻪ‬ ‫ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ! ﺳﭙﺎه آﻣﺎده ﺷﺪ و ﺑﻰ درﻧﮓ ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ درآﻣﺪ ‪.‬‬ ‫دژ ﺑﻨﻰ ﻗﺮﻳﻈﻪ ﺑﺴﺮﻋﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺻﺮه درآﻣﺪ ‪.‬‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن در ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ‪ 25‬روز ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺳﺨﺘﻰ را ﺗﺤﻤﻞ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﮓ آﻣﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻰ از ﺳﺮان ﺑﻨﻰ ﻧﻀﻴﺮ اﻛﻨﻮن در ﻗﻠﻌﻪ ﺑﻨﻰ ﻗﺮﻳﻈﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫وى ﻫﻤﺎن ﺣﻴﻰ‪ ‬ﺑﻦ أﺧﻄﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ آﺗﺶ ﺟﻨﮓ اﺣﺰاب را ﺑﺎ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻗﺮﻳﺶ روﺷﻦ ﻛﺮده ﺑﻮد و در ﺣـﻴﻦ ﺟﻨـﮓ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﻨﻰ ﻗﺮﻳﻈﻪ را وادار ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻰ ﻧﻤﻮده و ﻣﺘﻌﻬﺪ ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮد ﺗﺎ آﺧﺮﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﺟﻨﮓ در ﻣﻴـﺎن ﺑﻨـﻰ ﻗﺮﻳﻈـﻪ‬ ‫ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺗﺎ اﮔﺮ اﺣﺰاب ﺷﻜﺴﺖ ﺑﺨﻮرﻧﺪ او در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﭙﺎه ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ از ﺑﻨﻰ ﻗﺮﻳﻈﻪ ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻦ دﻓﺎع ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪.‬‬ ‫رﻫﺒﺮ ﺑﻨﻰ ﻗﺮﻳﻈﻪ‪ ،‬ﻛﻌﺐ ﺑﻦ اﺳﺪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺧﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺖ ‪ - :‬اى ﻳﻬﻮدﻳﺎن! ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﺑﻼﻳﻰ ﺑﻪ ﺳﺮ‬ ‫ﺷﻤﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﺳﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ دارم؛ ﻳﻜﻰ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻴﺪ! اول اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻤﮕﻰ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮﻳﻢ ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻰداﻧﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺮد‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮى اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎم او در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى ﺷﻤﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ! اﮔـﺮ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺟﺎن و ﻣﺎل و ﻓﺮزﻧﺪان و زﻧﺎن ﻣﺎ در اﻣﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫ ﻫﺮﮔﺰ! ﻣﺎ از ﺗﻮرات دﺳﺖ ﺑﺮدارﻳﻢ و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮﻳﻢ؟ ﻫﺮﮔﺰ! ‪ -‬ﭘﺲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد دوم ﺧﻮد را ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﻫﻤﮕﻰ‬‫زﻧﺎن و ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را ﺑﻜﺸﻴﻢ! آﻧﮕﺎه ﺑﺪون ﻧﮕﺮاﻧﻰ از ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎى آﺧﺘﻪ ﺑـﺮ ﻣﺤﻤـﺪ و ﻳـﺎراﻧﺶ ﺣﻤﻠـﻪ‬ ‫ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﺧﺪا ﺑﻴﻦ ﻣﺎ داورى ﻛﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ ﻋﺠﺐ! اﻳﻦ ﺑﻴﭽﺎرهﻫﺎ را ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮد ﺑﻜﺸﻴﻢ! ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ ﭼﻪ ارزﺷﻰ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ؟ ﻧﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﻋﻤﻠـﻰ‬‫ﻧﻴﺴﺖ ‪.‬‬ ‫ ﭘﺲ ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ اﻣﺸﺐ ﻛﻪ ﺷﻨﺒﻪ اﺳﺖ و ﻣﺤﻤﺪ و ﻳﺎراﻧﺶ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺎ آﺳﻮده ﺧﺎﻃﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧـﺎن ﺣﻤﻠـﻪ ﻛﻨـﻴﻢ! ‪ -‬ﻧـﻪ؛‬‫ﺷﻨﺒﻪ ﺧﻮد را ﺗﺒﺎه ﻛﻨﻴﻢ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺮوﻫﻰ از ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﺧﻮد ﻣﺴﺦ ﺷﻮﻳﻢ! ﻣﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﻢ ‪.‬‬

‫‪29‬‬

‫ ﭘﺲ‪ ،‬ﺣﺘﻰ ﻳﻚ ﺧﺮدﻣﻨﺪ دوراﻧﺪﻳﺶ در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ! ﻳﻬﻮدﻳﺎن از رﺳـﻮل ﺧـﺪا )ص( ﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ اﺑﻮﻟﺒﺎﺑـﺔ ﺑـﻦ‬‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻨﺬر را ﺑﺮاى ﻣﺸﻮرت ﻧﺰد آﻧﺎن ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ ‪.‬‬ ‫اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ از ﻗﺒﻴﻠﻪ اوس ﺑﻮد و ﺑﺎ ﺑﻨﻰ ﻗﺮﻳﻈﻪ ﺳﺎﺑﻘﻪ دوﺳﺘﻰ داﺷﺖ ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل اﻛﺮم )ص( اﻳﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﻣﺮدان ﻳﻬﻮد ﭼﻮن اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ را دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻟﻪ و زارى ﻛﺮدﻧﺪ و ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ :‬آﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﺗﻮ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷـﻮﻳﻢ؟ اﺑﻮﻟﺒﺎﺑـﻪ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬ ‫آرى و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺎل آﻧﺎن ﺗﺄﺳﻒ ﻣﻰﺧﻮرد‪ ،‬ﺑﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﻠﻮى ﺧﻮد اﺷﺎره ﻛﺮد و ﻓﻬﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷـﻮﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﮕﻰ ﻛﺸﺘﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫وى ﺧﻮدش در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﻗﺪﻣﻰ ﺑﺮﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻮدم ﻛـﻪ ﻓﻬﻤﻴـﺪم ﭼـﻪ‬ ‫ﺧﻴﺎﻧﺘﻰ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪهام! آرى‪ ،‬او ﺑﻪ ﺟﺎى اﻳﻨﻜﻪ دﺷﻤﻦ را ﺑﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻼ آﻧﺎن را از ﺗﺴـﻠﻴﻢ ﺑﺎزداﺷـﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮد؛ ﻟﺬا ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮﮔﺮدد‪ ،‬راﻫﻰ ﻣﺴﺠﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻳﻜﻰ از ﺳﺘﻮﻧﻬﺎى ﻣﺴـﺠﺪ ﺑﺴـﺖ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬از‬ ‫اﻳﻨﺠﺎ ﻧﺨﻮاﻫﻢ رﻓﺖ ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪام را ﺑﭙﺬﻳﺮد و ﺑﺎ ﺧﺪا ﻋﻬﺪ ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ در ﻣﻴـﺎن ﻗﺒﻴﻠـﻪ ﺑﻨـﻰ ﻗﺮﻳﻈـﻪ وارد‬ ‫ﻧﺸﻮم و در ﺳﺮزﻣﻴﻨﻰ ﻛﻪ در آن ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻛﺮدهام دﻳﺪه ﻧﺸﻮم! او ﻓﻬﻤﻴﺪه ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻓـﺎش ﺳـﺎﺧﺘﻦ‬ ‫اﺳﺮار ﻧﻈﺎﻣﻰ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﭼﻪ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺑﺰرﮔﻰ اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﺧﺒﺮ اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ رﺳﻴﺪ ‪.‬‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ او ﻧﺰد ﻣﻦ ﻣﻰآﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺶ ﻃﻠﺐ آﻣﺮزش ﻣﻰﻛﺮدم و ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﻣﻰﺑﺨﺸﻴﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺣﺎﻻ ﻛـﻪ‬ ‫ﺧﻮدش اﻳﻦ ﻃﻮر ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻋﻔﻮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ﺷﺶ روز‪ ،‬آﻳﻪ ‪ 102‬ﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ در ﻣﻮرد او ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ :‬ﮔﺮوه دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﮔﻨﺎه ﺧﻮد اﻋﺘﺮاف ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧـﺎن‬ ‫ﻋﻤﻞ ﻧﻴﻚ را ﺑﺎ ﺑﺪ درآﻣﻴﺨﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪ آﻧﺎن را ﺑﭙﺬﻳﺮد ‪.‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﻧﺪه رﺣﻴﻢ اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( در ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ ﻟﺒﺨﻨﺪ ﻣﻰزدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪ اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ! آﻧﮕﺎه ﺷﺨﺼﺎ ﺑﻨﺪﻫﺎ را از ﺑـﺪن‬ ‫اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ ﺑﺎز ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺷﺨﺼﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺷﺎس ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻰ ﻳﻬﻮدﻳﺎن از ﻗﻠﻌﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ آﻣﺪ و درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮد اﻳﺸـﺎن‬ ‫اﺟﺎزه دﻫﻨﺪ آﻧﺎن اﻣﻮال ﺧﻮد را ﺑﺮدارﻧﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻨﻰ ﻧﻀﻴﺮ ﺟﻼى وﻃﻦ ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد اﻣﻮاﻟﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﺎل ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ؛ وﻟﻰ آن ﺣﻀﺮت ﺑﺎز ﻫﻢ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺟـﺰ‬ ‫ﺗﺴﻠﻴﻢ راﻫﻰ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫اﻓﺮاد ﻗﺒﻴﻠﻪ اوس ﺑﺴﻴﺎر اﺻﺮار ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﻰ ﻗﺮﻳﻈﻪ ﺑﺨﺸﻴﺪه ﺷﻮﻧﺪ؛ وﻟﻰ رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺑﺸـﺪت‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬داورى در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﮔﺮوه را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﺑﺰرگ ﺷﻤﺎ )ﻳﻌﻨﻰ رﻫﺒﺮ اوس‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ‬ ‫ﻣﻌﺎذ( ﻣﻰﮔﺬارم ‪.‬‬ ‫ﻫﺮ ﭼﻪ او ﺣﻜﻢ ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻫﻢ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ‪.‬‬

‫‪30‬‬

‫اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻮرد اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ؛ زﻳﺮا ﺑﻴﻦ دو ﻗﺒﻴﻠﻪ اوس و ﺑﻨﻰ ﻗﺮﻳﻈﻪ ﺳـﺎﺑﻘﻪ دوﺳـﺘﻰ و ﭘﻴﻤـﺎن‬ ‫وﺟﻮد داﺷﺖ ‪.‬‬ ‫ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎذ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ در ﺟﻨﮓ اﺣﺰاب ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫در آن زﻣﺎن ﺣﻀﻮر وى در ﺟﻨﮓ ﻛﻤﻰ ﻃﻮل ﻛﺸﻴﺪه ﺑﻮد؛ ﻟﺬا ﺑﺎ ﻋﺠﻠﻪ زرﻫﻰ را ﻛﻪ ﻛﻮﺗﺎﻫﺘﺮ از ﺗﻨﺶ ﺑـﻮد ﺑـﺮ ﺗـﻦ‬ ‫ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻴﺪان آﻣﺪ ‪.‬‬ ‫دﺷﻤﻦ از ﻓﺮﺻﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد و ﺗﻦ او را ﻫﺪف ﻗﺮار داد و او ﺑﺴﺨﺘﻰ ﻣﺠﺮوح ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ واﻗﻌﻪ در زﻣﺎﻧﻰ رخ داد ﻛﻪ ﺑﻨﻰ ﻗﺮﻳﻈﻪ ﭘﻴﻤﺎن ﺧﻮد ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا را ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺪﻳﻨﻪ را دﭼـﺎر آﺷـﻮب و‬ ‫اﻏﺘﺸﺎش داﺧﻠﻰ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺳﻌﺪ در ﺣﺎل ﻣﺠﺮوﺣﻴﺖ دﻋﺎ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪا! اﮔﺮ از اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﻫﻨﻮز ﭼﻴﺰى ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮا ﺑـﺮاى آن زﻧـﺪه‬ ‫ﻧﮕﻬﺪار؛ زﻳﺮا ﻣﻦ ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻛﻪ رﺳﻮﻟﺖ را آزردﻧﺪ و او را دروﻏﮕﻮ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﺑﻴﺮوﻧﺶ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸـﺘﺮ از ﻫـﺮ‬ ‫ﺟﻨﮕﻰ دوﺳﺖ ﻣﻰدارم و اﮔﺮ اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪه‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﭘﻴﺸﺎﻣﺪ را ﺳﺒﺐ ﺷﻬﺎدت ﻣﻦ ﻗﺮار ده‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﺮا آن‬ ‫ﻗﺪر زﻧﺪه ﻧﮕﻬﺪار ﺗﺎ ﭼﺸﻤﻢ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﺑﻨﻰﻗﺮﻳﻈﻪ روﺷﻦ ﺷﻮد! ﺷﺪت ﺧﺸﻢ او از ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻰ ﺑﻨﻰ ﻗﺮﻳﻈـﻪ‪،‬‬ ‫ﻛﺎﻣﻼ از ﺳﺨﻨﺶ ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫اﻛﻨﻮن ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎذ ﻣﺠﺮوح و ﺑﺴﺘﺮى اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﻣﺮدم اوس ﭘﻴﻜﺮ ﻣﺠﺮوح رﻫﺒﺮ ﺧﻮد را ﺑﺎ اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل اﻛﺮم )ص( آوردﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻫﻤﮕﻰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺮورﺗﺎن اداى اﺣﺘﺮام ﻛﻨﻴﺪ! ﻫﻤﻪ ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و اﺣﺘﺮام ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫اﻓﺮاد ﻗﺒﻴﻠﻪ اوس اﺻﺮار داﺷﺘﻨﺪ او در ﺣﻖ ﺑﻨﻰ ﻗﺮﻳﻈﻪ ﻧﻴﻜﻰ ﻛﻨﺪ؛ وﻟﻰ ﭘﺎﺳﺨﻰ ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ اﻳﻦ ﺑﻮد‪ :‬ﺑﺮاى ﺳﻌﺪ‬ ‫زﻣﺎﻧﻰ ﻓﺮا رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در راه ﺧﺪا ﺳﺮزﻧﺶ ﻫﻴﭻ ﻣﻼﻣﺘﮕﺮى او را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗـﺮار ﻧﺪﻫـﺪ! ﺳـﻌﺪ ﺑـﻦ ﻣﻌـﺎذ در‬ ‫ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻜﻢ ﻛﺮد‪ :‬ﺣﻜﻢ ﻣﻦ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدان ﺑﻨﻰ ﻗﺮﻳﻈﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ؛ اﻣﻮاﻟﺸـﺎن‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﻮد و ﻓﺮزﻧﺪان و زﻧﺎﻧﺸﺎن اﺳﻴﺮ ﺷﻮﻧﺪ! ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻟﻘﺪ ﺣﻜﻤﺖ ﻓﻴﻬﻢ ﺑﺤﻜﻢ اﷲ ﻣﻦ ﻓﻮق ﺳﺒﻌﺔ أرﻗﻌـﺔ‪:‬‬ ‫ﺣﻜﻢ ﺗﻮ ﻫﻤﺎن ﺣﻜﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺑﺎﻻى ﻫﻔﺖ آﺳﻤﺎن اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫و اﻳﻦ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺻﺮﻳﺢ اﻳﻦ ﻗﻀﺎوت در ﻣﻮرد ﮔﺮوﻫﻰ ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻦ ‪.‬‬ ‫ﺣﻜﻢ او دﻗﻴﻘﺎ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻣﻔﺎد ﻫﻤﺎن ﻗﺮاردادى ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﺎﺑﻘﺎ‪ ،‬وﻗﺘﻰ رﺳﻮل اﻛﺮم )ص( ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻫﺠﺮت ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻴﻦ آن ﺣﻀﺮت و ﺳﻪ ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﻨﻰ ﻧﻀﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻨﻰ ﻗﻴﻨﻘﺎع و ﺑﻨﻰ ﻗﺮﻳﻈﻪ از ﻳﻬﻮد ﺑﻪ اﻣﻀﺎ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫در آن ﭘﻴﻤﺎن‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ اﻗﺪاﻣﻰ ﻋﻠﻴﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( و ﻳﺎراﻧﺸﺎن ﻧﻜﻨﻨـﺪ و اﮔـﺮ از اﻳـﻦ ﭘﻴﻤـﺎن‬ ‫ﺗﺨﻠﻒ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﺑﺮ ﺟﺎن و ﻣﺎل و ﺧﺎﻧﻮاده آﻧﺎن ﺑﺎز ﺑﺎﺷﺪ و اﻛﻨﻮن ﻧﻴﺰ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎذ ﺑـﺮ ﻃﺒـﻖ‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻗﺮارداد ﺣﻜﻢ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ اﮔﺮ ﺑﻨﻰ ﻗﺮﻳﻈﻪ ﺑﺨﺸﻴﺪه ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻨﻰ ﻧﻀﻴﺮ ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ ﺗﺒﻌﻴﺪ ﻣﻰﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺧﻄﺮ وﺟﻮد‬ ‫داﺷﺖ ﻛﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻓﺘﻨﻪﮔﺮى ﺑﺰﻧﻨﺪ و ﺗﻮﻃﺌﻪ ﺟﻨﮓ دﻳﮕﺮى را ﭘﺎﻳﻪرﻳﺰى ﻛﻨﻨﺪ؛ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﻛﻌـﺐ ﺑـﻦ اﺷـﺮف‪،‬‬ ‫رﻫﺒﺮ ﺑﻨﻰ ﻗﻴﻨﻘﺎع )ﻳﻜﻰ از ﻃﻮاﻳﻒ ﻳﻬﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻦ ﻳﻜﻰ از ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﺠﺒﻮر ﺷﺪﻧﺪ وﻃﻦ آﺑﺎء و اﺟـﺪادى ﺧـﻮد را‬ ‫ﺗﺮك ﻛﻨﻨﺪ( ﭘﺲ از ﺻﺪور ﺣﻜﻢ ﺗﺒﻌﻴﺪ و ﺗﺮك ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬راه ﻣﻜﻪ را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ و آن ﻗـﺪر ﺑـﺮاى ﻛﺸـﺘﮕﺎن ﺑـﺪر‬ ‫‪31‬‬

‫اﺷﻚ ﺗﻤﺴﺎح رﻳﺨﺖ ﺗﺎ ﻧﺒﺮد اﺣﺪ را ﭘﺎﻳﻪرﻳﺰى ﻛﺮد و ﻳﺎ ﺣﻴﻰ‪ ‬ﺑﻦ أﺧﻄﺐ ﻛـﻪ ﺷﺨﺼـﺎ ﻣﻘـﺪﻣﺎت ﺟﻨـﮓ اﺣـﺰاب را‬ ‫ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺖ ‪.‬‬ ‫ﻟﺬا ﻧﻤﻰﺑﺎﻳﺴﺖ اﻳﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺗﻠﺦ ﺗﻜﺮار ﺷﻮد ‪.‬‬ ‫در ﺑﺎزار ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺧﻨﺪﻗﻬﺎﻳﻰ ﻛﻨﺪﻧﺪ؛ ﺳﭙﺲ ﻣﺮدان ﺑﻨﻰ ﻗﺮﻳﻈﻪ را دﺳﺘﻪ دﺳﺘﻪ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ آوردﻧﺪ و ﮔﺮدن زدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻳﻚ زن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺟﺮم ﻗﺘﻞ ﻳﻚ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﺣﻴﻰ ﺑﻦ اﺧﻄﺐ‪) ،‬از ﺑﻨﻰ ﻧﻀﻴﺮ(‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﭼﺸﻤﺶ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ از ﻛﻨﻴﻪﺗﻮزى ﺑﺎ ﺗﻮ ﭘﻴﺸﻴﻤﺎن‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻢ؛ وﻟﻰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ ﻛﺲ را ﻛﻪ ﺧﻮار ﺳﺎزد‪ ،‬ﺧﻮار ﻣﻰﮔﺮدد! ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻧﮕـﺮان‬ ‫ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ؛ ذﻟﺖ و ﺧﻮارى ﺑﻨﻰ اﺳﺮاﺋﻴﻞ از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﺘﻤﻰ اﺳﺖ! او ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺳﺰاى ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺧﻮد رﺳﻴﺪ ‪.‬‬ ‫ﻏﺎﺋﻠﻪ ﺑﻨﻰ ﻗﺮﻳﻈﻪ در روز ﻧﻮزدﻫﻢ ذى ﺣﺠﻪ ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ ﻫﺠﺮى ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺖ و در اﻳﻦ ﻣﻮرد آﻳـﺎت ‪ 26‬و ‪ 27‬ﺳـﻮره‬ ‫اﺣﺰاب ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪ ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎذ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺣﻜﻢ ﻛﺮدن‪ ،‬ﺑﺮاﺛﺮ ﻫﻤﺎن زﺧﻤﻰ ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ ﺧﻨـﺪق ﺑﺮداﺷـﺘﻪ ﺑـﻮد ﺑـﻪ ﺷـﻬﺎدت‬ ‫رﺳﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ‪ :‬ﻓﺮوغ اﺑﺪﻳﺖ‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ آﻳﺖ اﷲ ﺷﻴﺦ ﺟﻌﻔﺮ ﺳﺒﺤﺎﻧﻰ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم )ص(‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﺮﺣﻮم دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ آﻳﺘﻰ‬

‫‪32‬‬

‫ﻏﺰوه ﺑﻨﻰ ﻧﻀﻴﺮ‬ ‫ﺑﻨﻰ ﻧﻀﻴﺮ ﻧﺎم ﮔﺮوﻫﻰ از ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺳﺎﻛﻦ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺣﻀﺮت رﺳﻮل‪ -‬ﺻﻠﻮات اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و آﻟﻪ‪-‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﻗﺒﺎﻳﻠﻰ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ آن ﺣﻀﺮت ﭘﻴﻤﺎن ﺻﻠﺢ اﻣﻀﺎ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺘﻌﻬـﺪ ﺷـﺪﻧﺪ ﻛـﻪ ﻫـﻴﭻ اﻗـﺪاﻣﻰ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ اﻧﺠﺎم ﻧﺪﻫﻨﺪ و ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮﺧﻼف ﭘﻴﻤﺎن‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮاى رﻳﺨـﺘﻦ ﺧـﻮن آﻧـﺎن ﻧﻴـﺰ و ﺿـﺒﻂ‬ ‫اﻣﻮال و اﺳﻴﺮ ﻛﺮدن زﻧﺎن و ﻓﺮزﻧﺪان آﻧﺎن ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫ﻳﻬﻮد‪ ،‬ﺧﻮد اﻳﻦ ﻣﻮارد را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫از ﻃﺮﻓﻰ ﺑﻨﻰ ﻧﻀﻴﺮ ﺑﺎ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻨﻰ ﻋﺎﻣﺮ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﻤﺎن ﺻﻠﺢ اﻣﻀﺎ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫واﻗﻌﻪ ﻏﺰوه ﺑﻨﻰ ﻧﻀﻴﺮ از آﻧﺠﺎ آﻏﺎز ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﻤﺮو ﺑﻦ اﻣﻴﻪ‪ ،‬دو ﻧﻔﺮ را ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻰﻛﺮد‬ ‫ﻗﺎﺗﻠﻴﻦ ﻋﺪهاى از ﻣﺒﻠﻐﺎن اﺳﻼم ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪ ‪.‬‬ ‫وﻟﻰ او اﺷﺘﺒﺎه ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا آﻧﺎن از اﻓﺮاد ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻨﻰ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ از ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧﺎن ﺑﻨﻰ ﻧﻀﻴﺮ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻟﺬا ﺑﺮاى اﻳﻨﻜﻪ ﺟﻠﻮى ﻫﺮ اﻗﺪام اﺣﺘﻤﺎﻟﻰ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ ﺗﻌﺪادى از ﺳﺮﺑﺎزان ﺑـﻪ ﻃـﺮف ﻗﻠﻌـﻪ ﺑﻨـﻰ‬ ‫ﻧﻀﻴﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره ﻣﺘﺮﺻﺪ ﻓﺮﺻﺘﻰ ﺑﺮاى ﺿﺮﺑﻪ زدن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ ﺣﻀﺮت ﺑﺎ ﺗﻌـﺪادى اﻧـﺪك ﺑـﻪ‬ ‫ﻃﺮف آﻧﺎن ﻣﻰآﻳﺪ‪ ،‬از اﻳﺸﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ وارد ﻗﻠﻌﻪ ﺷﻮﻧﺪ و روز را ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮدﻧﺪ؛ وﻟﻰ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨـﺪ و‬ ‫در ﻛﻨﺎر ﻗﻠﻌﻪ‪ ،‬زﻳﺮ ﺳﺎﻳﻪ دﻳﻮار‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﺎران ﺧﻮد ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺑﻴﻦ رﻓﺖ و آﻣﺪﻫﺎى ﻣﺸﻜﻮﻛﻰ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻰﺧﻮرد و ﮔﻮﻳﻰ ﺗﻮﻃﺌﻪاى در ﻛﺎر ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫ﺷﺨﺼﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﻤﺮو ﺣﺠﺎش ﻗﺒﻮل ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎﻻى ﺑﺎم ﺑﺮود و ﺳﻨﮕﻰ را ﺑﺮ ﺳﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬اﻳﺸﺎن را ﺑـﻪ ﻗﺘـﻞ‬ ‫ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﺮ ﺣﻀﺮت ﻧﺎزل ﺷﺪ و اﻳﺸﺎن را از ﺗﻮﻃﺌﻪ‪ ،‬ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺳﺎﺧﺖ؛ ﻟﺬا ﻧﺒﻰ اﻛﺮم )ص( ﻓﻮرا ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﺑـﻪ ﺗﻨﻬـﺎﻳﻰ‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻰ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺧﻮد ﺧﺒﺮ ﻧﺪادﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺠﺎ ﻣﻰروﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ اﻳﺸﺎن ﺑﺮاى اﻧﺠﺎم ﻛﺎرى ﻣﻰروﻧﺪ و ﺑﺮﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺸﺖ ‪.‬‬ ‫اﻧﺘﻈﺎر ﻫﻤﺮاﻫﺎن و ﻳﻬﻮدﻳﺎن درون ﻗﻠﻌﻪ ﺑﻪ ﻃﻮل اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ ‪.‬‬ ‫از اﻳﻦ رو ﺳﺨﺖ ﺗﺮﺳﻴﺪﻧﺪ و اﺣﺘﻤﺎل دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت‪ ،‬از ﺗﺼﻤﻴﻢ آﻧﺎن ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ و از ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ اﻳﺸﺎن‬ ‫ﺑﺸﺪت ﻣﻰﻫﺮاﺳﻴﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻳﺎران ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از ﻣﺮدى ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف آﻧﺎن ﻣﻰآﻣﺪ‪ ،‬ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ وارد ﺷﺪهاﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﻟﺬا ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و در آﻧﺠﺎ از ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن آﮔﺎه ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫در ﻣﺪﻳﻨﻪ دﺳﺘﻮر آﻣﺎدهﺑﺎش ﻧﻈﺎﻣﻰ ﺻﺎدر ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﺷﺨﺼﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ اوﺳﻰ از ﻃﺮف رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﺎﻣﻰ را ﺑﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻨـﻰ ﻧﻀـﻴﺮ‬ ‫ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ‪.‬‬

‫‪33‬‬

‫در اﻳﻦ ﭘﻴﺎم‪ ،‬از ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد در ازاى اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻰ‪ ،‬ﻇﺮف ﻣﺪت ‪ 10‬روز ﺧﺎﻧﻪ و ﻛﺎﺷـﺎﻧﻪ ﺧـﻮد را‬ ‫ﺗﺮك ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺧﻮن آﻧﺎن ﻫﺪر اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﭘﺲ از درﻳﺎﻓﺖ ﭘﻴﺎم ﺳﺨﺖ ﺗﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻰ از ﺳﺮان آﻧﺎن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد ﻫﻤﮕﻰ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ از ﻗﺘﻞ و ﺗﺒﻌﻴـﺪ ﻧﺠـﺎت ﻳﺎﺑﻨـﺪ‪ ،‬وﻟـﻰ اﻳـﻦ ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ اﻛﺜﺮﻳﺖ روﺑﺮو ﮔﺮدﻳﺪ و رد ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫از ﻃﺮﻓﻰ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻛﺮدﮔﻰ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺑﻦ ﺳﻠﻮل ﺑﺎ ﻳﻬﻮدﻳﺎن‪ ،‬ﻃﻰ ﭘﻴﺎﻣﻰ اﻋﻼم ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻰ ﻛﺮدﻧـﺪ‬ ‫و وﻋﺪه دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ دو ﻫﺰار ﺳﺮﺑﺎز ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آﻧﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ آﻣﺪ و ﺑﺎ آﻧﺎن در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻫﺠـﻮم ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ )ص( اﻳﺴـﺘﺎدﮔﻰ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد ‪.‬‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن از اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻛﺮدﻧﺪ و درﻫﺎى دژ را ﺑﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺣﻤﻠﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﺮدى ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﻼم ﺑﻦ ﻣﺸﻜﻢ روﺑﺮو ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫وى ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ وﻋﺪه ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﻧﻴﺴﺖ ‪.‬‬ ‫او ﻗﺒﻼ ﻧﻴﺰ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮاى ﻗﺘﻞ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( اﻋﻼم ﻛﺮده ﺑﻮد و در آﻧﺠﺎ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﺳـﺨﻦ وى‬ ‫ﺗﻮﺟﻬﻰ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺰودى ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ را ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺎﻣﻞ درآورد‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ روﺑﺮو ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﺑﺮاى ﺷﻜﺴﺘﻦ ﻣﻘﺎوﻣﺖ دﺷﻤﻦ‪ ،‬دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎى آﻧﺎن را ﻗﻄﻊ و ﻣﺰارع آﻧـﺎن را ﺗﺨﺮﻳـﺐ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺠﺒﻮر ﺷﻮﻧﺪ از دﻳﺎر ﺧﻮد دل ﺑﻜﻨﻨﺪ و ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﺟﺰ ﺗﺴﻠﻴﻢ راﻫﻰ ﻧﺪارﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ‪ 6‬روز و ﺑﻨﺎﺑﻪ ﺑﻌﻀﻰ رواﻳﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻰ ﭘﺲ از ‪ 15‬روز ﺗﺴـﻠﻴﻢ ﺷـﺪﻧﺪ و ﻣﻮاﻓﻘـﺖ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺗﺮك ﻛﻨﻨﺪ و در ﻋﻮض اﻣﻮال ﻣﻨﻘﻮل ﺧﻮد‪ ،‬ﻏﻴﺮ از اﺳﻠﺤﻪﻫﺎ‪ ،‬را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺒﺮﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻟﺬا ﺳﻼﺣﻬﺎ را ﺗﺤﻮﻳﻞ داده‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ اﻣﻮال ﺧﻮد را ﺑﺎر ﻣﺮﻛﺒﻬﺎ ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺣﺘﻰ درﻫﺎى ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ را ﺑﺎ ﭼﻬﺎرﭼﻮﺑﻬـﺎ‬ ‫ﻛﻨﺪﻧﺪ و ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮد ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻋﺪهاى ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺧﻴﺒﺮ و ﻋﺪهاى ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺷﺎم ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧﺪ در اﻳﻦ ﺑﻴﻦ ‪ 2‬ﻧﻔﺮ ﻧﻴﺰ اﺳﻼم آوردﻧﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‬ ‫ﻳﻜﻰ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ دﺷﻤﻨﺎن داﺧﻠﻰ از ﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻏﺰوه ذﻛﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﻜﺘﻪ ﻻزم اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص(‪ ،‬دﺳﺘﻮر ﻗﻄﻊ درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎ را دادﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻛﻪ ﺷﺮﻳﺎن اﻗﺘﺼﺎدى ﺧﻮد را ﻗﻄﻊﺷـﺪه‬ ‫دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اى اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ )ﻛﻨﻴﻪ ﺣﻀﺮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ اﺳﺖ(! ﺗﻮ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺳﺮﺑﺎزاﻧﺖ را از ﻗﻄﻊ درﺧﺘـﺎن‬ ‫ﻧﻬﻰ ﻣﻰﻛﺮدى‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﭼﺮا ﺧﻮدت ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر دﺳﺖ ﻣﻰزﻧﻰ؟ ‪.‬‬ ‫ﮔﺮﭼﻪ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻛﺎﺷﺖ درﺧﺖ و ﻣﺮاﻗﺒﺖ از آن ﺑﺴﻴﺎر اﻫﻤﻴﺖ داده اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﻰ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺣﻔﻆ‬ ‫ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﻬﻤﺘﺮ‪) ،‬از ﻗﺒﻴﻞ دﻓﻊ دﺷﻤﻦ از ﺣﺮﻳﻢ اﺳﻼم( واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻣﻮرى ﻛﻢاﻫﻤﻴﺖﺗﺮ ﻫﻤﭽﻮن ﻗﻄﻊ درﺧﺘﺎن ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺎز ﺑﺎﻳﺪ از اﻳﻦ ﻛﺎر ﺧﻮددارى ﻛﺮد ‪.‬‬ ‫‪34‬‬

‫در اﻳﻦ ﻣﻮارد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻰ اﻗﺪام ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﭼﻪ ﻓﻰ ﻧﻔﺴﻪ ﻣﻀﺮاﺗﻰ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل داﺷﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﺼـﻠﺤﺖ‬ ‫آن ﺑﻴﺶ از ﻣﻔﺴﺪه و ﺳﻮد آن ﺑﻴﺶ از زﻳﺎن آن ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ آﻧﻜﻪ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ در ﺳﻮره ﺣﺸﺮ )ﻛﻪ در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﻏﺰوه ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ( ﻣﻮرد ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ آﻳﻪ ‪ 5‬از اﻳﻦ ﺳﻮره ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻰ از درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎ را ﻗﻄﻊ ﻛﺮدﻳـﺪ و ﺑﻌﻀـﻰ را ﺑـﻪ‬ ‫ﺣﺎل ﺧﻮد ﮔﺬاﺷﺘﻴﺪ ﺑﻪ اﺟﺎزه ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻮد و ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺎﺳﻘﺎن را ﺧﻮار و ذﻟﻴﻞ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮده ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮره )ﺣﺸﺮ(‪ ،‬ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﺪون ﺧﻮﻧﺮﻳﺰى ﻓﺘﺢ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻠﻚ ﺷﺨﺼـﻰ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ در آن ﺷﺮﻳﻚ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﻣﺰارع و ﻗﻠﻌﻪﻫﺎى ﺑﻨﻰ ﻧﻀﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﭼﻮن ﺑﺪون ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻤﻠﻚ ﺷﺨﺼﻰ آن ﺣﻀﺮت درآﻣﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى اﻧﺼﺎر زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و از ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﻣـﺎﻟﻰ ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ و در ﺣﻘﻴﻘـﺖ‬ ‫ﺳﺮﺑﺎر آﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬اﻧﺼﺎر را ﺑﻴﻦ ﻳﻜﻰ از اﻳﻦ دو ﻛﺎر ﻣﺨﻴﺮ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ :‬ﻳﺎ آن ﺣﻀﺮت ﻏﻨـﺎﺋﻢ را )ﺑـﺎ‬ ‫وﺟﻮد اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻠﻚ ﺷﺨﺼﻰ اﻳﺸﺎن ﺑﻮد( ﺑﻴﻦ ﻫﺮ دو ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﺧﺎﻧﻪﻫـﺎى اﻧﺼـﺎر‬ ‫زﻧﺪﮔﻰ ﻛﻨﻨﺪ و ﻳﺎ ﺑﻴﻦ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﻨﺪ و آﻧﺎن از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى اﻧﺼﺎر ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬ ‫اﻧﺼﺎر ﺟﻤﻠﮕﻰ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﻏﻨﺎﺋﻢ را ﻓﻘﻂ ﺑﻴﻦ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎز ﻫﻢ آﻧﺎن در ﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎى‬ ‫اﻧﺼﺎر ﻣﻴﻬﻤﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﻧﺒﻰ ﮔﺮاﻣﻰ اﺳﻼم در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ ازﺧﻮدﮔﺬﺷﺘﮕﻰ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪا! اﻧﺼﺎر و ﻓﺮزﻧﺪان اﻧﺼﺎر را رﺣﻤﺖ ﻓﺮﻣﺎ! ﺳـﭙﺲ‬ ‫اﻣﻮال را ﺑﻴﻦ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﮔﺸﺎﻳﺸﻰ در وﺿﻊ اﻗﺘﺼﺎدى آﻧﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻬـﺎﺟﺮان‪ ،‬ﺑـﺎ دﺳـﺖ‬ ‫ﺧﺎﻟﻰ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﻤﺎﻣﻰ داراﻳﻰﻫﺎى اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ در ﻣﻜﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺮﻳﺶ ﻣﺼﺎدره ﺷﺪه ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫‪ -3‬اﻳﻦ واﻗﻌﻪ‪ ،‬در ﻣﺎه رﺑﻴﻊ اﻻول ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم ﻫﺠﺮى رخ داد و ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬درﺑﺎره اﻳﻦ ﻏﺰوه‪ ،‬ﺳـﻮره‬ ‫ﺣﺸﺮ ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪ و در آن ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺴﺄﻟﻪ ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻰ ﻳﻬﻮدﻳﺎن‪ ،‬ﻗﻄﻊ درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎ‪ ،‬ﺗﻜﻠﻴـﻒ‬ ‫ﻏﻨﺎﻳﻢ‪ ،‬اﻳﺜﺎرﮔﺮى اﻧﺼﺎر و وﻋﺪه ﻓﺮﻳﺐ و دروغ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺤﺴﺐ ﻇﺎﻫﺮ‪ ،‬ﻓﺮاوان و ﻣﺘﻌﺪد ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻤﮕﻰ‬ ‫در ﻣﻮاﻗﻊ ﺧﻄﺮ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﺤﺪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﭼﻮن ﻣﺤﻮر ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎى آﻧﺎن دﻧﻴﺎ و ﻣﻨﺎﻓﻊ دﻧﻴـﻮى اﺳـﺖ‪ ،‬ﻟـﺬا اﻳـﻦ‬ ‫اﺗﺤﺎد‪ ،‬ﻳﻚ اﺗﺤﺎد ﻇﺎﻫﺮى اﺳﺖ و دﻟﻬﺎى آﻧﺎن ﻫﻴﭽﮕﺎه ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﺤﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺘﻔﺮق و ﭘﺮاﻛﻨﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ در دل ﺑﺎ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻣﺘﺤﺪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﻫﺮ دو دﺳﺘﻪ‪ ،‬از دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ ‪ :‬ﺗﺤﺴﺒﻬﻢ‬ ‫ﺟﻤﻴﻌﺎ و ﻗﻠﻮﺑﻬﻢ ﺷﺘﻰ‪ :‬ﺗﻮ آﻧﻬﺎ را ﻣﺘﺤﺪ ﻣﻰﭘﻨﺪارى‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ دﻟﻬﺎى آﻧﻬﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه و ﻣﺘﻔﺮق اﺳﺖ ‪.‬‬

‫ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ‪ :‬ﻓﺮوغ اﺑﺪﻳﺖ‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ آﻳﺖ اﷲ ﺷﻴﺦ ﺟﻌﻔﺮ ﺳﺒﺤﺎﻧﻰ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم )ص(‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﺮﺣﻮم دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ آﻳﺘﻰ‬ ‫‪35‬‬

‫ﻏﺰوه اﺣﺪ‬ ‫ ﭘﺲ از وﻗﻮع ﺟﻨﮓ ﺑﺪر در ﺳﺎل دوم ﻫﺠﺮى و ﭘﻴﺮوزى ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﻛـﻪ داغ ﻓﺮزﻧـﺪان و ﻋﺰﻳـﺰان‬‫ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺳﻴﻨﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺸﻮرت ﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻟﺸﻜﺮى ﻣﺠﻬـﺰ‪ ،‬ﻋﻠﻴـﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﺧـﺪا )ص(‬ ‫ﺑﺴﻴﺞ ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺎلاﻟﺘﺠﺎره ﻛﺎرواﻧﻰ را ﻛﻪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﺑﺴﻼﻣﺖ ﺑﻪ ﻣﻜـﻪ رﺳـﻴﺪه ﺑـﻮد و از ﺧﻄـﺮ ﻏـﺎرت‬ ‫ﺷﺪن رﺳﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ و ﺳﻮد ﺣﺎﺻﻞ از آن را ﺑﺮاى ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻛﻨﺎﻧﻬﻮ ﺗﻬﺎﻣﻪ ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎﻧﻰ را ﺑﺴﻴﺞ ﻛﺮدﻧﺪ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ‪ ،‬ارﺗﺸﻰ ﻣﺠﻬﺰ ﺷـﺎﻣﻞ ﭼﻬـﺎر ﻫـﺰار ﻧﻔـﺮ‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﺗﻌﺪادى از اﻳﻦ ﮔﺮوه‪ ،‬ﻏﻼﻣﺎن و ﺑﺮدﮔﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻏﻼﻣﻰ ﺣﺒﺸﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم وﺣﺸﻰ ﺑﻦ ﺣﺮب در ﻟﺸﻜﺮ ﺣﻀﻮر داﺷﺖ ﻛﻪ در ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮدن زوﺑﻴﻦ‪ ،‬ﻛﻪ از آﻻت‬ ‫ﺟﻨﮕﻰ آن زﻣﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻬﺎرﺗﻰ ﺗﺎم داﺷﺖ ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ وى وﻋﺪه داده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻳﻜﻰ از ﺳﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺳﻼم‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻣﺤﻤﺪ )ص( ﻋﻠﻰ )ع( و ﺣﻤﺰه را از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮد‪،‬‬ ‫او را آزاد ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد ‪.‬‬ ‫ﺟﺰ اﻳﻦ‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﻧﻔﺮ از زﻧﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﻧﻴﺰ در ﻣﻴﺪان ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻋـﻼوه ﺑـﺮ ﺗﺤﺮﻳـﻚ ﻫـﺮ ﭼـﻪ ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﺣـﺲ‬ ‫اﻧﺘﻘﺎﻣﺠﻮﻳﻰ ﻣﺮدان‪ ،‬از ﻓﺮار اﺣﺘﻤﺎﻟﻰ آﻧﺎن ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻓﺮار ﻣﺮدان‪ ،‬اﺳﺎرت زﻧﺎن‬ ‫و ﺧﺎﻧﻮاده آﻧﺎن را در ﭘﻰ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و اﻳﻦ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺧﻔﺖ و ﺧﻮارى ﺑﺮاى ﻳﻚ ﺟﻨﮕﺠﻮ! ﻋﺒـﺎس‪ -،‬ﻋﻤـﻮى ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‬ ‫)ص(‪ -‬ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮد وﻟﻰ اﺳﻼم ﺧﻮد را ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬ﻃﻰ ﻧﺎﻣﻪاى ﺧﺒﺮ ﺑﺴﻴﺞ ﻗﺮﻳﺶ را ﺑﻪ اﻃﻼع آن ﺣﻀﺮت‬ ‫رﺳﺎﻧﻴﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص(‪ ،‬ﭘﺲ از ﻗﺮاﺋﺖ آن ﺑﺮ ﻫﻤﮕﺎن‪ ،‬ﺟﺎﺳﻮﺳﺎﻧﻰ را ﺑﺮاى ﻛﺴﺐ ﺧﺒﺮ ﮔﺴﻴﻞ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ارﺗﺶ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ درآﻣﺪه ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫ﺟﺎﺳﻮﺳﺎن ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ ﻛﻪ ارﺗﺶ دﺷﻤﻦ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪه اﺳﺖ و در ﻣﺤﻠﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم وادى ﻋﻘﻴﻖ واﻗﻊ در داﻣﻨـﻪ‬ ‫ﻛﻮﻫﻬﺎى اﺣﺪ و ﺷﻤﺎل ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻮﺿﻊ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﺒﻮدن ﻣﻮاﻧﻊ ﻃﺒﻴﻌﻰ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮﻳﻦ ﻣﺤﻞ ﺑﺮاى اﺟﺮاى ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻧﻈﺎﻣﻰ ﺑـﻮد و در اﻳـﻦ ﻫﻨﮕـﺎم‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺴﻴﺎر آﺳﻴﺐﭘﺬﻳﺮ ﻣﻰﻧﻤﻮد ‪.‬‬ ‫روز ﺟﻤﻌﻪ ﺷﺸﻢ ﺷﻮال ﺳﺎل ﺳﻮم ﻫﺠﺮى‪ ،‬ﺟﻠﺴﻪ ﻣﺸﻮرﺗﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﺷﺨﺺ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﺎﻧﺪ و از ﺷﻬﺮ دﻓﺎع ﻛﺮد ‪.‬‬ ‫وﻟﻰ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﺑﺮاى اﻳﻦ ﻛﻪ ﻧﻈﺮ اﺻﺤﺎب ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد و آﻧﺎن ﻧﻴﺰ در ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮﻳﻬﺎ دﺧﺎﻟﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫أﺷﻴﺮوا إﻟﻰ‪ :‬رأى ﺧﻮد را ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻴﺪ! ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺑﻦ ﺳﻠﻮل )ﺳﺮﻛﺮده ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ در ﻣﺪﻳﻨﻪ( ﻧﻈﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮد‬

‫‪36‬‬

‫و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ در زﻣﺎﻧﻬﺎى ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻴﺰ در ﺟﻨﮕﻬﺎ از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﻠﻌﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰﻛـﺮدﻳﻢ و ﺗـﺎﻛﻨﻮن ﻧﻴـﺰ آﺳـﻴﺒﻰ‬ ‫ﻧﺪﻳﺪهاﻳﻢ و ﻫﺮﮔﺎه از ﺷﻬﺮ ﺧﺎرج ﺷﺪﻳﻢ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردﻳﻢ ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻈﺮ‪) ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺑﻬﺮه ﺑﺮدن از ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺎﻧﻌﻰ ﻃﺒﻴﻌﻰ در ﺑﺮاﺑﺮ دﺷﻤﻦ( ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺟﻮاﻧﺎﻧﻰ ﻛﻪ روح ﺟﻨﮕﺠـﻮ‬ ‫و ﭘﺮﺧﺮوش آﻧﺎن ﺑﻪ ﻫﻴﺠﺎن آﻣﺪه ﺑﻮد ﺑﺸﺪت رد ﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا آﻧﻬﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل دﺷﻤﻦ رﻓﺖ ‪.‬‬ ‫اﺻﺮار اﻳﻦ ﻋﺪه ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻋﻠﻰ رﻏﻢ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻗﻠﺒﻰ ﺧﻮد‪ ،‬آﻣﺎده ﺧﺮوج ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎن روز در ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ زره ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻳﻜﻬﺰار ﻣﺮد ﺟﻨﮕﻰ آﻣﺎده ﺧـﺮوج از ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﺷـﺪﻧﺪ؛ اﻣـﺎ‬ ‫ﺟﻮاﻧﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻟﺤﻈﺎﺗﻰ ﭘﻴﺶ اﺻﺮار ﺑﺮ ﺧﺮوج داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺧﻄﺎى ﺧﻮد ﺷﺪﻧﺪ و ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪﻧﺪ در ﺷﻬﺮ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ و ﺑﺎ‬ ‫دﺷﻤﻦ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ و از ﻋﻤﻞ ﺧﻮد ﻋﺬرﺧﻮاﻫﻰ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫وﻟﻰ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل )ص( ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮى زره ﭘﻮﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ آن را از ﺗﻦ ﺑﻴﺮون آورد‪ ،‬ﻣﮕﺮ‬ ‫آﻧﻜﻪ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﺑﺠﻨﮕﺪ! ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ اﻗﺎﻣﻪ ﮔﺮدﻳﺪ و ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺗﺮك ﻛﺮد ‪.‬‬ ‫در ﻣﻴﺎن ﺳﭙﺎه اﺳﻼم‪ ،‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎﻧﻰ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﻦ آﻧﺎن ﺑﺮاى ﻧﺒﺮد ﻛﺎﻓﻰ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻰرﺳﻴﺪ ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻪ آﻧﺎن ﻣﮕﺮ ‪ 2‬ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎى ﺳﻤﺮة ﺑﻦ ﺟﻨﺪب و راﻓﻊ ﺑﻦ ﺧﺪﻳﺞ از ﻣﻴﺎن راه ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺪان ﺳﺒﺐ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﻤﺮة ﺑﻦ ﺟﻨﺪب ﺗﻴﺮاﻧﺪاز ﺧﻮﺑﻰ ﺑﻮد و راﻓﻊ ﻧﻴﺰ ﭼﻮن در ﻳﻚ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﻛﺸﺘﻰ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﺮ‬ ‫ﻧﻮﺟﻮان ﺗﻴﺮاﻧﺪازى ﻓﺎﺋﻖ آﻳﺪ و او را ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬اﺟﺎزه ﺣﻀﻮر در ﻣﻴﺪان را ﻳﺎﻓﺖ و در ﺣﻘﻴﻘـﺖ اﺟـﺎزه ﺣﻀـﻮر در‬ ‫ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺟﺎﻳﺰهاى ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻬﺎرت و ﺷﺠﺎﻋﺖ اﻳﻦ دو ﻧﻮﺟﻮان ﺑﻪ آﻧﺎن داده ﻣﻰﺷـﺪ و ﻧﻴـﺰ ﺗﺸـﻮﻳﻘﻰ‬ ‫ﺑﻮد ﺑﺮاى ﺳﺎﻳﺮ ﺟﻮاﻧﺎن ﺗﺎ ﻓﻨﻮن رزﻣﻰ را ﺑﻴﺎﻣﻮزﻧﺪ و ﺧﻮد را ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﻬﺘـﺮ ﺑـﻪ ﻗـﻮاى ﺟﺴـﻤﻰ و ﻣﻬﺎرﺗﻬـﺎى‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺠﻬﺰ ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ را در ﻣﻴﺎن ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺣﺪ ﺑﻪ ﺟﺎى آوردﻧﺪ؛ آﻧﮕﺎه ﺻﻔﻮف ﺳﭙﺎه را ﺑﺎ دﻗﺖ ﺗﻤﺎم ﻣﺮﺗﺐ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و‬ ‫ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻔﺮ را ﻣﺄﻣﻮر ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﺷﻜﺎﻓﻰ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺸﺖ ﺑﻪ ﺳﭙﺎه ﺑﻮد و دﺷﻤﻦ ﺑﺮاﺣﺘﻰ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺖ از آﻧﺠﺎ ﺑﺘـﺎزد و‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮ ﺳﺎزد ‪.‬‬ ‫در ﻣﻮرد ﺣﻔﺎﻇﺖ از اﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ دﺳﺘﻮر اﻛﻴﺪ داده ﺷﺪ و ﺣﻀﺮت ﺑـﻪ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧـﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ :‬ﭼـﻪ ﭘﻴـﺮوز ﺷـﻮﻳﻢ و ﭼـﻪ‬ ‫ﺷﻜﺴﺖ ﺑﺨﻮرﻳﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎ ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ و ﺳﻮاران دﺷﻤﻦ را ﺑﺎ ﺗﻴﺮاﻧﺪازى ﺧﻮد دور ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻧﺘﺎزﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻣﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﻫﻢ ﺷﺪﻳﻢ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻳﺎرى ﻧﺮﺳﺎﻧﻴﺪ و اﮔﺮ ﭘﻴﺮوز ﻫﻢ ﺷﺪﻳﻢ در ﺟﻤـﻊآورى ﻏﻨـﺎﺋﻢ ﺑـﻪ ﻛﻤـﻚ ﻣـﺎ ﻧﻴﺎﻳﻴـﺪ!‬ ‫زﻣﻴﻨﻪﻫﺎﻳﻰ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد روﺣﻴﻪ ﺟﻨﮕﻮﻳﺎن را ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻰ از اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ‪ ،‬ﺗﺨﻠﻒ ﻋﺪهاى از ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﺑﻪ ﺳﺮﻛﺮدﮔﻰ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ اﺑﺘﺪا ﻫﻤﺮاه ﺳﭙﺎه ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮده‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ؛ وﻟﻰ در ﻣﻴﺎن راه ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺑﺎﻃﻞ ﺧﻮد‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﺄﻟﻪ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺻﻒآراﻳﻰ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﭙﺎﻫﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﻋﺪد و ﺟﻨﮓاﻓﺰار ﺑﻤﺮاﺗﺐ ﻗﻮﻳﺘﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ و ﭼـﻮن‬ ‫ﻣﺎرى زﺧﻢﺧﻮرده‪ ،‬ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻓﺮﺻﺘﻰ ﺑﺮاى ﺗﻼﻓﻰ ﺷﻜﺴﺖ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻟﺬا ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻃﻰ ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ اﺑﺘﺪا ﺟﻤﻌﻴﺖ را ﺑﻪ ﺗﻘﻮى و ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎرى اﻣﺮ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و آﻧﺎن را از ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ ﭘﺮوردﮔـﺎر‬ ‫ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬واﻗﻌﻴﺘﻬﺎى ﺟﻨﮓ و ﺳﺨﺘﻰ ﻧﺒﺮد را ﮔﻮﺷﺰد ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﺒﺎرزه ﺑـﺎ دﺷـﻤﻦ‪ ،‬ﺑﺴـﻴﺎر ﭘﺮزﺣﻤـﺖ و‬

‫‪37‬‬

‫ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ و ﻛﻤﺘﺮ ﻛﺴﻰ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﺎن اﻳﺴﺘﺎدﮔﻰ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﺎن ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻘﻮﻳﺘﺸـﺎن ﻛـﺮده ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬ ‫زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ اﻃﺎﻋﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﺶ اﺳﺖ و ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ او را ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻰ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ در ﺟﻬﺎد اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ و از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺳﻌﺎدﺗﻬﺎﻳﻰ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ وﻋﺪه داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاى ﺧﻮد ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﻴﺪ! ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻧﻤﻰﻣﻴﺮد ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ آﺧﺮﻳﻦ‬ ‫ذره روزى ﺧﻮد را ﺧﻮرده ﺑﺎﺷﺪ ‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ - :‬ﺗﺎ ﻟﺤﻈﻪاى ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺒﺮد ﺻﺎدر ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻛﺴـﻰ دﺳـﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺰﻧﺪ! اﻳﻦ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻧﺼﺎر ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ از ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻫﻢﭘﻴﻤﺎن ﺧﻮد‬ ‫ﻛﻤﻚ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ آﻧﺎن را ﻧﻬﻰ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن‪ ،‬از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻛﻤﻚ ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ! ﭘﻴﺶ از آﻏﺎز ﻧﺒﺮد‪ ،‬رﺳـﻮل‬ ‫اﻛﺮم )ص( ﺷﻤﺸﻴﺮى را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﻤﺸﻴﺮ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﮕﻴـﺮد و ﺣـﻖ آن را ادا‬ ‫ﻛﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﻋﺪهاى داوﻃﻠﺐ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﻀﺮت از ﺗﺤﻮﻳﻞ دادن ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺧﻮددارى ﻛﺮد ‪.‬‬ ‫ﺳﺮﺑﺎزى دﻟﻴﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺑﻮدﺟﺎﻧﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﻋﺮض ﻛﺮد‪ :‬ﺣﻖ اﻳﻦ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﭼﻴﺴﺖ و ﭼﮕﻮﻧـﻪ ادا ﻣـﻰﺷـﻮد؟ ﺣﻀـﺮت‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﻗﺪر ﺑﺎ آن ﺑﺠﻨﮕﻰ ﺗﺎ ﺧﻢ ﺷﻮد! اﺑﻮدﺟﺎﻧﻪ ﻋﺮض ﻛﺮد‪ :‬ﻣـﻦ ﺣﺎﺿـﺮم ﺣﻘـﺶ را ادا ﻛـﻨﻢ!‬ ‫ﺳﭙﺲ دﺳﺘﻤﺎل ﺳﺮخرﻧﮕﻰ را ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ آن دﺳﺘﻤﺎل ﻣﺮگ ﻣﻰﮔﻔﺖ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺴﺖ و ﺑـﺎ اﻓﺘﺨـﺎر ﺗﻤـﺎم‪ ،‬ﺷﻤﺸـﻴﺮ را‬ ‫ﺗﺤﻮﻳﻞ ﮔﺮﻓﺖ ‪.‬‬ ‫او ﺑﺮاﺳﺘﻰ ﺣﻖ اﻳﻦ ﺷﻤﺸﻴﺮ را ادا ﻛﺮد؛ زﻳﺮا در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻫﺮ ﻛﺲ روﺑﺮو ﺷﺪ‪ ،‬او را از دم ﺗﻴﻎ ﮔﺬراﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻧﺒﺮد آﻏﺎز ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫اﺑﺘﺪا ﻓﺮدى ﺑﻪ ﻧﺎم اﺑﻮﻋﺎﻣﺮ ﭘﻴﺶ ﺗﺎﺧﺖ و ﺿﻤﻦ ﻣﻌﺮﻓﻰ ﺧﻮد ﺗﻘﺎﺿﺎى ﻧﺒﺮد ﻛﺮد؛ وﻟﻰ ﭘﺲ از ﻣﺨﺘﺼﺮ درﮔﻴﺮى ﺑـﻴﻦ‬ ‫ﻃﺮﻓﻴﻦ‪ ،‬ﻋﻘﺐ ﻧﺸﺴﺖ ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از آن ﭘﺮﭼﻤﺪاران ﻗﺮﻳﺶ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد آﻧﺎن را ‪ 9‬ﻳﺎ ‪ 12‬ﻧﻔﺮ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻰ ﻳﻜﻰ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻫﻤﮕـﻰ ﺑـﻪ‬ ‫دﺳﺖ ﺑﺎﻛﻔﺎﻳﺖ ﺳﺮﺑﺎزاﻧﻰ ﻫﻤﭽﻮن ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰﻃﺎﻟﺐ )ع( و ﺣﻤﺰه ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻴﺪاﻟﺸـﻬﺪا ﻣﻠﻘـﺐ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﻳﻦ ﺻﺤﻨﻪﻫﺎ‪ ،‬ﭘﺎ ﺑﻪ ﻓﺮار ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و ﻏﻨﺎﺋﻢ ﺑﺴﻴﺎرى از ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻰ ﮔﺬاردﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺗﺎ اﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺮوزى ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻗﻄﻌﻰ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﻴﺪ؛ وﻟﻰ ﻳﻚ ﺗﺨﻠﻒ ﺑﻈـﺎﻫﺮ ﻛﻮﭼـﻚ از دﺳـﺘﻮر ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪﻫﻰ‪،‬‬ ‫ﺻﺤﻨﻪ را ﻛﺎﻣﻼ ﻋﻮض ﻛﺮد ‪.‬‬ ‫ﺳﺮﺑﺎزاﻧﻰ ﻛﻪ در ﺷﻜﺎف ﻛﻮه ﻣﻮﺿﻊ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻫﺠﻮم ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را ﺑﺮاى ﺟﻤﻊآورى ﻏﻨﺎﺋﻢ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﺗﺄﻛﻴﺪات ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( و ﻳﺎدآورﻳﻬﺎى ﻣﺠﺪد ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﺷﺎن را ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و از ﺷﻜﺎف ﻛﻮه ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪﻧﺪ و‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺪهاى ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪك ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫دو ﺗﻦ از ﺳﺮداران ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ و ﻋﻜﺮﻣﺔ اﺑﻰﺟﻬﻞ از ﻓﺮﺻﺖ اﺳـﺘﻔﺎده ﻛﺮدﻧـﺪ و ﺑـﺎ از ﭘـﺎ درآوردن‬ ‫ﻧﻔﺮات ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه‪ ،‬از ﭘﺸﺖ ﺑﻪ ﺳﭙﺎه ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺎه ﻛﻪ ﻣﺸﻐﻮل ﺟﻤﻊآورى ﻏﻨﺎﺋﻢ و ﺳﻼح ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﮔﺬارده ‪.‬‬ ‫‪38‬‬

‫ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻬﺎﺟﻤﻴﻦ‪ ،‬ﻓﺮارﻳﺎن ﻗﺮﻳﺶ را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺳﺎﺧﺖ و آﻧﺎن ﻧﻴﺰ از ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را در ﺣﻠﻘﻪ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻗﺮار دادﻧﺪ ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻗﻤﺌﻪ ﻛﻪ ﭘﺮﭼﻤﺪار ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻳﻌﻨﻰ ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ ﻋﻤﻴﺮ را ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎن‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را ﻛﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺻﺪاى ﺑﻠﻨﺪ ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻰزﻧﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ را ﻛﺸﺘﻢ! ﻃﻮﻟﻰ ﻧﻜﺸﻴﺪ ﻛﻪ در ﺳﺮاﺳﺮ ﻣﻴﺪان‪ ،‬اﻳﻦ‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎ ﺻﺪاى ﺑﻠﻨﺪ ﺗﻜﺮار ﺷﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ! ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ! ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬ﺧﻮدﺑﺎﺧﺘﻪ از ﻫﺮ ﻃﺮف ﭘـﺎ ﺑـﻪ ﻓـﺮار‬ ‫ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻰﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺟﻨﮓ را ﻣﻐﻠﻮﺑﻪ ﻣﻰدﻳﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫در ﺑﺮﺧﻰ از ﻛﺘﺐ ﺗﺎرﻳﺨﻰ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﺳﻴﺮه اﺑﻦ ﻫﺸﺎم ﻧﺎم ﺑﻌﻀﻰ از اﻳﻦ ﻓﺮارﻳﺎن ﺛﺒﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻋﺪهاى اﻧﺪك ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺴﺨﺘﻰ دﻓﺎع ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫وﺣﺸﻰ‪ ،‬ﻏﻼم ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺴﺮ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن )ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ از وى ﻳﺎد ﻛﺮدﻳﻢ(‪ ،‬از ﻓﺮﺻﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد و در ﭘﻰ ﺣﻤﺰه ﺷﺘﺎﻓﺖ‪،‬‬ ‫زﻳﺮا ﺑﺮاى او دﺳﺘﺮﺳﻰ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﻋﻠﻰ‪ -‬ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ اﻟﺼﻠﻮة واﻟﺴﻼم‪ -‬اﻣﻜﺎن ﻧﺪاﺷﺖ ‪.‬‬ ‫وى ﺧﻮدش ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ در ﭘﺎﺳﺦ ﻫﻨﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬ﻣﻦ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ دﺳﺘﺮﺳﻰ ﭘﻴﺪا ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﻛﺮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻳﺎران او از‬ ‫ﻫﻤﻪ ﻛﺲ ﺑﻪ او‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻰ ﻧﻴﺰ در ﻣﻴﺪان ﻧﺒﺮد ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﻫﻮﺷﻴﺎر اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﺧﺸﻢ و ﻏﻀﺐ ﺣﻤﺰه ﺑﻘﺪرى زﻳﺎد اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻃـﺮاف ﺧـﻮد‬ ‫ﻏﺎﻓﻞ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮاﻧﻢ ﺑﺎ ﺣﻴﻠﻪاى او را از ﭘﺎ درآورم! ﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﻧﻴﺰ راﺿﻰ ﺷﺪه ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫ﻟﺬا وﺣﺸﻰ‪ ،‬ﻛﻪ در ﭘﺸﺖ درﺧﺘﺎن و ﺳﻨﮕﻬﺎ ﻛﻤﻴﻦ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬در ﻓﺮﺻﺘﻰ ﻣﻨﺎﺳﺐ زوﺑـﻴﻦ ﺧـﻮد را ﻧﺸـﺎﻧﻪ ﮔﺮﻓـﺖ و‬ ‫ﺣﻤﺰه را از ﭘﺎى درآورد ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻰ رواﻳﺎت‪ ،‬ﻫﻨﺪ‪ -‬ﻫﻤﺴﺮ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن‪ -‬و زﻧﺎن ﻫﻤﺮاه وى‪ ،‬ﺟﻨﺎزه ﺷﻬﺪا را ﻣﺜﻠﻪ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫او ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﻜﺮ ﺣﻤﺰه رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻜﻤﺶ را ﺷﻜﺎﻓﺖ و ﺟﮕﺮ او را ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪ و ﺑﻪ دﻧﺪان ﮔﺮﻓـﺖ ﺗـﺎ ﺑﺒﻠﻌـﺪ‪،‬‬ ‫وﻟﻰ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ و آن را ﺑﻴﺮون اﻧﺪاﺧﺖ ‪.‬‬ ‫از آن زﻣﺎن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ او آﻛﻠﺔ اﻷﻛﺒﺎد‪ :‬ﺟﮕﺮﺧﻮار ﻟﻘﺐ دادﻧﺪ ‪.‬‬ ‫در ﭼﻨﻴﻦ ﻟﺤﻈﺎت ﺳﺨﺘﻰ‪ ،‬ﻋﺪهاى از ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را زﻧﺪه ﻣﻰدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ آن ﺣﻀـﺮت را ﺑـﻪ‬ ‫ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ و ﻛﺎر را ﻳﻜﺴﺮه ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻋﺪه ﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﺧﻮد ﻧﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﺴﺨﺘﻰ رﺳﻮل ﺧﺪا را آزردﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻄﻮرى ﻛﻪ ﺑﺮاﺛﺮ ﺣﻤﻠﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﮔﺮوه‪،‬‬ ‫ﭘﻴﺸﺎﻧﻰ اﻳﺸﺎن ﻣﺠﺮوح ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺪادى از دﻧﺪاﻧﻬﺎﻳﺸﺎن ﺷﻜﺴﺖ و ﺣﻠﻘﻪﻫﺎى ﻛﻼﻫﺨﻮد ﺣﻀﺮت ﺷﻜﺎﻓﺖ و در ﺻﻮرت‬ ‫اﻳﺸﺎن ﻓﺮو رﻓﺖ ‪.‬‬ ‫وﺟﻮد ﻣﻘﺪس ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻫﺪف اﺻﻠﻰ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻰرﻓﺖ و ﻟﺒﻪ ﺗﻴﺰ ﺣﻤﻼت‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫ﺑﻬﺮ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻫﺠﻮم ﺳﺨﺖ دﺷﻤﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺪارى ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻫﻤﭽﻮن ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰﻃﺎﻟﺐ‪ -‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ ،-‬اﺑﻮدﺟﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻋﺎﺻﻢ‬ ‫ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﺣﻨﻴﻒ و ﻋﺪه دﻳﮕﺮى ﻛـﻪ ﺗـﺎ ‪ 36‬ﻧﻔـﺮ ﺷـﻤﺮده ﺷـﺪهاﻧـﺪ دﻓـﻊ ﺷـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ رواﻳـﺖ ﺑﺴـﻴﺎرى از‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦﻧﻮﻳﺴﺎن‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ اﺑﻦ اﺛﻴﺮ در ﻛﺘﺎب ﻛﺎﻣﻞ و اﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﺤﺪﻳﺪ ﻣﻌﺘﺰﻟﻰ در ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪاش‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‬ ‫)ص( از ﺳﻤﺘﻰ ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺮار ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺣﻀﺮﺗﺶ‪ ،‬ﻋﻠﻰ )ع( آﻧﺎن را ﺑﺎ ﺣﻤﻼت ﺧﻮد دﻓﻊ ﻣﻰﻛﺮد ‪.‬‬

‫‪39‬‬

‫ﺟﻮاﻧﻤﺮدى و ﻓﺪاﻛﺎرى اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ )ع( ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﻚ وﺣﻰ‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ اﻣﻴﻦ ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻋـﺮض‬ ‫ﻛﺮد‪ :‬اﻳﻦ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻓﺪاﻛﺎرى اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﺪ! ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﻴﺰ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﻦ از ﻋﻠﻰ ﻫﺴﺘﻢ و‬ ‫او ﻧﻴﺰ از ﻣﻦ اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﻧﺪاﻳﻰ در ﺻﺤﻨﻪ ﺟﻨﮓ ﺷﻨﻴﺪه ﺷﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﻻ ﻓﺘﻰ إﻻ ﻋﻠﻰ ﻻ ﺳﻴﻒ إﻻ ذواﻟﻔﻘﺎر‪ :‬ﻫﻴﭻ ﺟﻮاﻧﻤﺮدى ﭼﻮن ﻋﻠـﻰ و‬ ‫ﻫﻴﭻ ﺷﻤﺸﻴﺮى ﭼﻮن ذواﻟﻔﻘﺎر ﻧﻴﺴﺖ! ﻋﻠﻰ )ع( در اﻳﻦ ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﻫﻔﺘﺎد زﺧﻢ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﻣﺮدان ﭘﻴﺮ‪ ،‬زﻧﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﺴﻴﺒﻪ ﻛﻪ ﻛﻨﻴﻪ او ام ﻋﺎﻣﺮ اﺳﺖ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ اﺑﺘﺪا آﺑﺮﺳﺎن ﺻﺤﻨﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫وﻟﻰ در ﭼﻨﻴﻦ ﻟﺤﻈﺎﺗﻰ‪ ،‬ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻰﺟﻨﮕﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻄﻮرى ﻛﻪ ﻧﺒﺮد او ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را ﺑﻪ ﺧﻨﺪه آورد و ﺑـﺮاى او‬ ‫دﻋﺎى ﺧﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺟﺎﻧﺒﺎزى اﻳﻦ ﻋﺪه‪ ،‬ﻣﻔﻴﺪ واﻗﻊ ﺷﺪ و ﻛﻔﺎر ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻰ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن و ﻋﻜﺮﻣﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺟﻬﻞ ﻛﻪ ﻏﺮق ﺳﺮور و ﺷﺎدى ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺴﺘﺎﻧﻪ ﻓﺮﻳﺎد ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ :‬أﻋﻞ ﻫﺒﻞ! أﻋﻞ ﻫﺒﻞ!‪:‬‬ ‫زﻧﺪه ﺑﺎد ﻫﺒﻞ! زﻧﺪه ﺑﺎد ﻫﺒﻞ! ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ اﻳﻦ ﺷﻌﺎر ﺑﻰ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻤﺎﻧﺪ و دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺴـﻠﻤﻴﻦ ﭼﻨـﻴﻦ ﭘﺎﺳـﺦ‬ ‫دﻫﻨﺪ‪ :‬اﷲ أﻋﻠﻰ و أﺟﻞ!‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮﺗﺮ و واﻻﺗﺮ اﺳﺖ! اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻣﺠﺪدا ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺤﻦ ﻟﻨﺎ اﻟﻌﺰّى و ﻻ ﻋﺰّى ﻟﻜـﻢ!‪ :‬ﻣـﺎ‬ ‫ﻋﺰّى دارﻳﻢ وﻟﻰ ﺷﻤﺎ ﻧﺪارﻳﺪ! ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﭘﺎﺳﺦ دادﻧﺪ‪ :‬اﷲ ﻣﻮﻻﻧﺎ و ﻻ ﻣﻮﻟﻰ ﻟﻜـﻢ‪ :‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣـﻮﻟﻰ و‬ ‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﻣﺎ اﺳﺖ و ﺷﻤﺎ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ و ﻣﻮﻻﻳﻰ ﻧﺪارﻳﺪ! اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺮوز ﺑﻪ ﺟﺎى روز ﺑﺪر! ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﻪ دﺳـﺘﻮر‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﭘﺎﺳﺦ دادﻧﺪ‪ :‬اﻳﻦ دو روز ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺴﺎوى ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ! ﻛﺸـﺘﻪﻫـﺎى ﻣـﺎ در ﺑﻬﺸـﺖ و ﻛﺸـﺘﻪﻫـﺎى ﺷـﻤﺎ در‬ ‫دوزﺧﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬وﻋﺪه ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ ﺳﺎل آﻳﻨﺪه در ﺑﺪر! ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﭘﺎﺳﺦ دادﻧﺪ‪ :‬آرى‪ ،‬وﻋﺪه ﻣﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ! ﻣﺴـﻠﻤﻴﻦ در‬ ‫اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ‪ 70‬ﻧﻔﺮ ﺷﻬﻴﺪ دادﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻬﺪاى ﮔﺮاﻧﻘﺪر و واﻻﻣﻘﺎﻣﻰ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ و ﺣﻤﺰة ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ‪.‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺟﻨﺎزه ﺗﻜﻪ ﺗﻜﻪ ﺣﻤﺰه را دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺸﺪت ﻣﻨﻘﻠﺐ ﺷﺪﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺧﺸﻢ و ﻏﻀﺒﻰ ﻛﻪ ﻣـﻦ اﻵن‬ ‫اﺣﺴﺎس ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺑﻰﺳﺎﺑﻘﻪ اﺳﺖ! ﺳﭙﺲ ﺑﺮ ﺟﻨﺎزهﻫﺎ ﻧﻤﺎز ﮔﺬاردﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﻳﻜﻰ ﻳﻜﻰ و دوﺗﺎ دوﺗﺎ دﻓﻦ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻧﺒﻰ ﻣﻜﺮم اﺳﻼم )ص( ﭼﻮن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑـﺮ ﻋﺰﻳـﺰان ﺧـﻮد ﻣـﻰﮔﺮﻳﻨـﺪ‪،‬‬ ‫ﮔﺮﻳﺴﺘﻨﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﻓﺴﻮس ﻛﻪ ﺣﻤﺰه‪ ،‬ﻛﺴﻰ را ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺑﺮ او ﺑﮕﺮﻳﺪ! اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺳـﺒﺐ ﺷـﺪ ﻛـﻪ زﻧـﺎن ﺑـﺮ آن‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺷﺠﺎع‪ ،‬ﻧﻮﺣﻪﺳﺮاﻳﻰ ﻛﺮده‪ ،‬ﻣﻮﺟﺒﺎت رﺿﺎﻳﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( را ﻓﺮاﻫﻢ آورﻧﺪ ‪.‬‬ ‫در ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻧﻜﺎﺗﻰ و ﺻﺤﻨﻪﻫﺎﻳﻰ از اﻳﻦ ﻧﺒﺮد را ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻰﺳﺎزﻳﻢ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻳﻜﻰ از ﺷﻬﺪاى اﺣﺪ‪ ،‬ﺟﻮان ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻪاى ﺑﻪ ﻧﺎم ﺣﻨﻈﻠﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫او ﻓﺮزﻧﺪ اﺑﻮﻋﺎﻣﺮ از دﺷﻤﻨﺎن ﺳﺮﺳﺨﺖ ﭘﺒﺎﻣﺒﺮ )ص( و ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬار ﻣﺴﺠﺪى ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺴﺠﺪ ﺿﺮار ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‬ ‫و ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﺣﻨﻈﻠﻪ‪ ،‬ﺷﺐ ﭘﻴﺶ از ﻧﺒﺮد‪ ،‬ﻋﺮوﺳﻰ ﻛﺮده ﺑﻮد و از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( اﺟﺎزه ﮔﺮﻓﺖ ﺷﺐ زﻓﺎف را در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻤﺎﻧﺪ ‪.‬‬ ‫و رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﻪ او اﺟﺎزه دادﻧﺪ ﻳﻚ ﺷﺐ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻤﺎﻧﺪ ‪.‬‬ ‫‪40‬‬

‫ﺑﺎﻣﺪادان در ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﺣﻨﻈﻠﻪ ﻏﺴﻞ ﺟﻨﺎﺑﺖ ﻧﻜﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮ ﮔﺮﻳﺎﻧﺶ وداع ﻛﺮد و راﻫﻰ ﺟﺒﻬﻪ ﺷـﺪ و ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( در ﺣﻖ وى ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﻦ دﻳﺪم ﻛﻪ ﻣﻼﺋﻜﻪ‪ ،‬ﺣﻨﻈﻠﻪ را ﻏﺴﻞ ﻣﻰدادﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻟﺬا وى ﺑﻪ ﺣﻨﻈﻠﻪ ﻏﺴﻴﻞ اﻟﻤﻼﺋﻜﻪ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﮔﺮﭼﻪ ﭘﺪر ﺣﻨﻈﻠﻪ و ﭘﺪر ﻫﻤﺴﺮش ﻳﻌﻨﻰ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻰ‪ ،‬از دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ اﻳﻦ زوج ﺟـﻮان‪ ،‬ﺷـﺎدﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﻟﺤﻈﺎت زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد را ﻓﺪاى اﺳﻼم ﻧﻤﻮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺑﻌﻀﻰ از اﺻﺤﺎب در ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ آﺧﺮﻳﻦ ﻟﺤﻈﺎت زﻧﺪﮔﻰ را ﻣﻰﮔﺬراﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﺷـﺎﻳﻌﻪ ﻗﺘـﻞ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ )ص( را‬ ‫ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪاى ﻣﺤﻤﺪ زﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از دﻳﻦ او دﻓﺎع ﻛﻨﻴﺪ! و ﺳﻌﻰ داﺷﺘﻨﺪ ﻓﺮارﻳﺎن‬ ‫را ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪ ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﮔﺰاﻓﻪﮔﻮﻳﻴﻬﺎى اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( وﻋﺪه دادﻧﺪ ﻛـﻪ ﺳـﺎل ﺑﻌـﺪ در ﺑـﺪر‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﻣﻼﻗﺎت ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﻳﻚ ﺳﺎل‪ ،‬آن ﺣﻀﺮت ﺑﺎ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن آﻣﺎده ﺧﺮوج ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﻧﺸﺎن دﻫﻨـﺪ ﻛـﻪ در راه ﻣﺒـﺎرزه ﻫﺮﮔـﺰ‬ ‫ﻗﺪﻣﻰ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺮﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ ‪.‬‬ ‫ﺷﺨﺼﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﻌﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ و ﻗﺮﻳﺶ رواﺑﻂ ﺣﺴﻨﻪاى داﺷﺖ ﺑﺎ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻣﻼﻗﺎت ﻧﻤﻮد ‪.‬‬ ‫او ﻛﻪ از ﺗﺼﻤﻴﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﺮاﺳﺎن از ﻧﻌﻴﻢ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮﮔﺮدد و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را از ﺗﺼﻤﻴﻢ‬ ‫ﺧﻮد ﻣﻨﺼﺮف ﻛﻨﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ اﻣﺴﺎل ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻣﻜﻪ را ﺗﺮك ﻛﻨﻴﻢ و ﺣﺮﻛﺖ ﻧﻈﺎﻣﻰ ﻣﺤﻤﺪ در ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﺑـﺪر‪ ،‬ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺎزار ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻋﺮب اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﻧﻌﻴﻢ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را ﻣﻄﻠﻊ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬وﻟﻰ رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﻗﺎﻃﻴﺖ ﺗﻤﺎم‪ ،‬ﻟﺸﻜﺮى‬ ‫ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻫﺰار و ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺳﺮﺑﺎز و ﭼﻨﺪ رأس اﺳﺐ و ﻣﻘﺎدﻳﺮى ﻛﺎﻻﻫﺎى ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻰ را ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﺪر ﺣﺮﻛﺖ دادﻧﺪ ﺗـﺎ‬ ‫ﻗﺪرت اﺳﻼم را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺑﮕﺬارﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺎه‪ ،‬در آﻏﺎز ﻣﺎه ذى ﻗﻌﺪه ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم ﻫﺠﺮى در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺪر ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺷﺪ و ﻫﺸﺖ روز ﺗﻮﻗﻒ ﻛﺮد ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻛﺎﻻﻫﺎى ﺧﻮد را در ﺑﺎزار ﻣﻮﺳﻤﻰ ﻋﺮب ﻓﺮوﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺳﻮد ﻫﻨﮕﻔﺘﻰ ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از رﻓﺘﻦ اﻋﺮاب و ﺧﺎﻟﻰ ﺷﺪن ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﻋﻤﻼ آﻣﺎدﮔﻰ ﺧﻮد را ﺑﺮاى ﺟﻨﮓ اﻋﻼم ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﺮاى ﺣﻔﻆ ﻇﺎﻫﺮ ﺑﺎ ﺗﺠﻬﻴﺰات ﻛﺎﻓﻰ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﺪر ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد‪ ،‬وﻟﻰ ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺮ اﻟﻈﻬﺮان رﺳـﻴﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻗﺤﻄﻰ و ﮔﺮاﻧﻰ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻰ ﻣﻔﺘﻀﺤﺎﻧﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﻋﺪهاى ﺑﻪ او اﻋﺘﺮاض ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺳﺎل ﭘـﻴﺶ وﻋـﺪه ﺟﻨـﮓ ﻣﺠـﺪد داده‬ ‫اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻳﻚ ﭘﻴﺮوزى ﺳﻴﺎﺳﻰ ﺑﺮاى ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ ‪.‬‬

‫‪41‬‬

‫‪ -4‬درﺑﺎره اﻳﻦ ﻧﺒﺮد ﺑﻨﺎﺑﻪ ﺑﺮﺧﻰ اﻗﻮال‪ 60 ،‬آﻳﻪ از ﺳﻮره آل ﻋﻤﺮان ﻧﺎزل ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ آﻳﺎت ﺑﻪ ﻧﻜﺎﺗﻰ ﻫﻤﭽﻮن ﺷﺎﻳﻌﻪ ﻗﺘﻞ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص(‪ ،‬ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎى ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺳﺴﺘﻰ ﺑﻌﻀـﻰ از اﺻـﺤﺎب و ﻓـﺮار‬ ‫آﻧﺎن اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ وﻗﻮع اﻳﻦ ﻏﺰوه را ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﻣﺎه ﺷﻮال ﺳﺎل ﺳﻮم ﻫﺠﺮى ذﻛﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ :‬ﻓﺮوغ اﺑﺪﻳﺖ‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ آﻳﺖ اﷲ ﺷﻴﺦ ﺟﻌﻔﺮ ﺳﺒﺤﺎﻧﻰ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم )ص(‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﺮﺣﻮم دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ آﻳﺘﻰ‬

‫‪42‬‬

‫ﺟﻨﮓ ﺑﺪر‬ ‫ ﭘﺲ از ﻣﻬﺎﺟﺮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ -‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و آﻟﻪ‪ -‬از ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﻫﺠﺮت ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬ﻗﺮﻳﺶ ﺳـﺨﺖ ﺑـﻪ اﻳﺠـﺎد‬‫ﺟﻮﺳﺎزى و آزار ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﺎﻗﻰﻣﺎﻧﺪه در ﻣﻜﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﺮ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﺳﻌﻰ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻣـﺎﻧﻊ اﺷـﺎﻋﻪ ﭘﻴـﺎم‬ ‫اﺳﻼم ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮاى ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى از آزار ﻗﺮﻳﺶ و ﺳﻨﮓاﻧﺪازﻳﻬﺎى آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﻗﺒﺎﻳﻠﻰ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﺧﻄﻮط ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻰ ﺗﺠـﺎر ﻣﻜـﻪ‬ ‫واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﻴﻤﺎن دوﺳﺘﻰ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻔﻬﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺟﻠﻮ ﺑﺎزرﮔـﺎﻧﻰ‬ ‫ﺷﻤﺎ را ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻳﻚ ﻣﻮازﻧﻪ ﻗﻮا ﺑﺮﻗﺮار ﻛﺮدﻧﺪ؛ زﻳﺮا ﺗﺠﺎرت‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻨﺒﻊ اﺻﻠﻰ درآﻣﺪ اﻫﻞ ﻣﻜﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر و ﺑﺮاى اﻧﻌﻘﺎد ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎﻳﻰ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﺷﺨﺼﺎ اﻗﺪام ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﮔﺮوﻫﻬﺎﻳﻰ را ﺑﺮاى ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛﺎرواﻧﻬﺎى ﻗﺮﻳﺶ ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ راﻫﻬﺎى ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻰ آﻧﺎن ﻫـﺮ ﭼـﻪ ﻧـﺎاﻣﻦﺗـﺮ‬ ‫ﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﺪف ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى از آزار ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ )ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺮﻳﺶ( و آزاد ﺷﺪن ﺗﺒﻠﻴﻎ اﺳﻼم ﺑﻮد ﻧﻪ ﺳـﻮدﺟﻮﻳﻰ‬ ‫ﻳﺎ اﻧﺘﻘﺎﻣﺠﻮﻳﻰ و ‪...‬‬ ‫در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﻳﻚ ﻋﻤﻞ ﺗﺪاﻓﻌﻰ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻰﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﻛﺎرواﻧﻬﺎى ﻗﺮﻳﺶ داﺋﻤﺎ ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫در ﻧﻴﻤﻪ ﺟﻤﺎدى اﻻوﻟﻰ ﺳﺎل دوم ﻫﺠﺮى‪ ،‬ﺧﺒﺮ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻛﺎرواﻧﻰ از ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻰ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن از ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﺷﺎم‬ ‫ﻣﻰرود ‪.‬‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت ﺟﺎﺳﻮﺳﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﺣﺎﻛﻰ از آن ﺑﻮد ﻛﻪ‪ :‬ﺗﻤﺎﻣﻰ اﻫﻞ ﻣﻜﻪ در اﻳﻦ ﻛﺎروان ﻋﻈﻴﻢ ﺣﺎﺿﺮﻧﺪ ‪.‬‬ ‫دﻳﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﻛﺎروان اﺳﺖ و ‪ 40‬ﻧﻔﺮ ﻣﺤﺎﻓﻆ ﺑﺮاى ﻛﺎروان ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻣﺎلاﻟﺘﺠـﺎره را‬ ‫ﻫﺰار ﺷﺘﺮ ﺣﻤﻞ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ارزش ﻛﺎﻻﻫﺎ در ﺣﺪود ﭘﻨﺠﺎه ﻫﺰار دﻳﻨﺎر اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺛﺮوت ﻣﺴﻠﻤﻦ ﭘﺲ از ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻔﺎر ﻣﻜﻪ ﻣﺼﺎدره ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ در‬ ‫ﻋﻮض‪ ،‬ﻛﺎروان را ﻣﺼﺎدره ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﻟﺬا ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮد ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اى ﻣﺮدم! آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎروان‪ ،‬ﻛﺎروان ﻗﺮﻳﺶ اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﺮاى ﺗﺼﺮف اﻣﻮال ﺧﻮﻳﺶ از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻴﺮون روﻳﺪ؛ ﺷﺎﻳﺪ در ﻛﺎر ﺷﻤﺎ ﮔﺸﺎﻳﺸﻰ رخ دﻫﺪ! ﻟـﺬا روز دوﺷـﻨﺒﻪ‬ ‫ﻫﺸﺘﻢ رﻣﻀﺎن ﺳﺎل دوم ﻫﺠﺮى آن ﺣﻀﺮت ﺑﺎ ‪ 313‬ﻧﻔﺮ از ﻣﻜﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن اﻟﻬﻰ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪ :‬أذن ﻟﻠﺬﻳﻦ ﻳﻘﺎﺗﻠﻮن ﺑﺄﻧﻬﻢ ﻇﻠﻤﻮا و إنّ اﷲ ﻋﻠﻰ ﻧﺼﺮﻫﻢ ﻟﻘﺪﻳﺮ ‪...‬‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻇﻠﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ اﺟﺎزه دﻓﺎع داده ﺷﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ و ﻳﺎرى آﻧﺎن ﻗﺎدر و ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ )ﺳﻮره‬ ‫ﺣﺞ‪ ،‬آﻳﻪ ‪ (39‬ﺳﭙﺎه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﺎ داراى ‪ 3‬اﺳﺐ و ‪ 70‬ﺷﺘﺮ ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫ﭘﺮﭼﻤﺪاران ﺳﭙﺎه‪ ،‬ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ )ع( و ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ ﻋﻤﻴﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ‪.‬‬

‫‪43‬‬

‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛﺎروان ﺷﺪ و ﻓﻬﻤﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺳﺮزﻣﻴﻨﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ذﻓﺮان )ﻛﻪ دو ﻣﻨﺰﮔﺎه ﺑﺎ ﭼﺎﻫﻬـﺎى‬ ‫ﺑﺪر ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد( ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ؛ ﻟﺬا از ﭘﻴﺸﺮوى ﺧﻮددارى ﻛﺮد و ﺷﺨﺼﻰ را ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﮔﺴـﻴﻞ داﺷـﺖ ﺗـﺎ ﺻـﺎﺣﺒﺎن‬ ‫ﻛﺎﻻﻫﺎ را ﺑﺮاى ﻧﺠﺎت ﻛﺎروان از ﺣﻤﻠﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺧﻮد ﺑﻴﺎورد ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ دﻻوران و ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن ﻣﻜﻪ ﺑﺴﻴﺞ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺮاى ﻧﺠﺎت ﻛﺎروان ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺒﺮ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ارﺗﺶ ﻣﻜﻪ ﺑﺮاى ﻧﺠﺎت ﻛﺎروان ﻣﺠﻬﺰ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﺧﻮد را در ﻣﻴﺎن ﻳﻚ دوراﻫﻰ ﻣﻰدﻳﺪﻧﺪ‪ :‬از ﻃﺮﻓﻰ ﺑﺮاى ﻧﺒﺮد ﻧﻈﺎﻣﻰ آﻣﺎده ﻧﺒﻮدﻧﺪ و ﺑﻌﻀﻰ از ﻫﻤﭙﻴﻤﺎﻧﺎن‬ ‫اﻳﺸﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ از ﺷﺨﺺ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ دﻓﺎع ﻛﻨﻨﺪ؛ ﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ در ﺟﻨـﮓ ﺑـﺎ اﻳﺸـﺎن ﺷـﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨـﺪ و از‬ ‫ﺳﻮﻳﻰ دﻳﮕﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺳﺒﺐ ﺿﻌﻴﻒ ﺟﻠﻮه داده ﺷﺪن آﻧﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻗﺮﻳﺶ ﻣـﻰﺷـﺪ و ﭼـﻪ ﺑﺴـﺎ ﻫﻤـﻴﻦ‬ ‫ارﺗﺶ ﻗﻮى ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﻛﺮد؛ ﻟﺬا ﭼﺎره را در اﻳﻦ دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آراى ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﻋﺪهاى ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ؛ زﻳﺮا ﻣﺎ ﻧﻴﺮوى ﻛﺎﻓﻰ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮد ﻧﺪارﻳﻢ و ﻋﺪهاى اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﮔـﺮ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ دﺳﺘﻮر ﺣﻤﻠﻪ ﺻﺎدر ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎ اﻳﺸﺎن را ﻫﻤﺮاﻫﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد ‪.‬‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ ذى ﻧﻔﻊ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﺑﻮدﻧﺪ؛ زﻳـﺮا ﻛﺎﻻﻫـﺎى آﻧـﺎن ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﻗـﺮﻳﺶ‬ ‫ﻣﺼﺎدره ﺷﺪه ﺑﻮد و از ﺧﺎﻧﻪ و ﻛﺎﺷﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ راﻧﺪه ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا اﻳﻨﻬﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢ داﺷﺘﻨﺪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ ﻛﻨﻨﺪ وﻟـﻰ‬ ‫اﻧﺼﺎر در ﺧﺎﻧﻪ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ و ﺿﺮر اﻗﺘﺼﺎدى ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻮﺟﻪ آﻧﺎن ﻧﺒﻮد ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( از اﻧﺼﺎر ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را اﺑﺮاز ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎذ ﻛﻪ از اﻧﺼﺎر ﺑﻮد ﻗﺎﻃﻌﺎﻧﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺧﻮد و ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ را از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻋﻼم ﻛﺮد و اﻳﻦ ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﻛـﻪ آن‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﺎن ﺣﺮﻛﺖ را ﺻﺎدر ﻛﻨﺪ ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻴﺪ و ﺧﻮﺷﺪل ﺑﺎﺷﻴﺪ؛ ﻳﺎ ﻛﺎروان را ﻣﺼﺎدره ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺮد و ﻳﺎ ﺑﺎ ﻛﻔـﺎر ﻧﺒـﺮد ﺧﻮاﻫﻴـﺪ ﻧﻤـﻮد!‬ ‫)اﺷﺎره ﺑﻪ آﻳﻪ ‪ 7‬ﺳﻮره اﻧﻔﺎل( ﻣﻦ اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﻛﺸﺘﺎرﮔﺎه ﻣﺮدان ﻗﺮﻳﺶ ﻣﻰﻧﮕﺮم ﻛـﻪ ﺻـﺪﻣﺎت ﺳـﻨﮕﻴﻨﻰ را ﻣﺘﺤﻤـﻞ‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ! ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮده‪ ،‬در ﻧﺰدﻳﻜﻰ ﺑﺪر ﻣﻮﺿﻊ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮاى ﻛﺴﺐ ﺧﺒﺮ ﺷﺨﺼﺎ ﻫﻤﺮاه ﻳﻚ ﺳﺮﺑﺎز ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ و از رﺋﻴﺲ ﻳﻜﻰ از ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺑﻄﻮر ﻧﺎﺷﻨﺎس ﺧﺒﺮﻫﺎﻳﻰ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻳﻚ ﮔﺮوه ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻰ دﻳﮕﺮ را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻰ ﻋﻠﻰ )ع( ﺑﻪ ﭼﺎﻫﻬﺎى ﺑﺪر ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫آﻧﺎن دو ﻧﻔﺮ از ﻏﻼﻣﺎن ﻗﺮﻳﺶ را ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺑﺮدن آب آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( آوردﻧﺪ ‪.‬‬ ‫اﺳﺮا اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻨﺪ ﻗﺮﻳﺶ ﻫﺮ روز ‪ 9‬اﻟﻰ ‪ 10‬ﺷﺘﺮ ﻣﻰﻛﺸﻨﺪ و در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن اﻓﺮادى ﭼﻮن ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺷﻴﺒﺔ ﺑﻦ‬ ‫رﺑﻴﻌﻪ‪ ،‬اﺑﻮﺟﻬﻞ‪ ،‬اﻣﻴﺔ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ و ‪ ...‬ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از ﺗﻌﺪاد ﺷﺘﺮان ﻗﺮﺑﺎﻧﻰ ﺣﺪس زدﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺪه آن ‪ 900‬ﺗﺎ ‪ 1000‬ﻧﻔﺮاﺳﺖ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺷﻬﺮ ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﺟﮕﺮﮔﻮﺷﻪى‬ ‫ﺧﻮد را ﺟﻠﻮ ﺷﻤﺎ اﻓﻜﻨﺪه اﺳﺖ! اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﭘﺲ از رﺳﻴﺪن ﻛﺎروان ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻜﻰ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴـﻖ ﭘﺮداﺧـﺖ و‬ ‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن در ﻫﻤﻴﻦ ﺣﻮاﻟﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﻟﺬا ﻣﺴﻴﺮ ﻛﺎروان را ﻋﻮض ﻛﺮد از ﺣﻮزه ﻧﻔﻮذ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺧﺎرج ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ ﭘﻴﻐﺎم داد ﻛﻪ ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ و ﺧﻮد را‬ ‫درﮔﻴﺮ ﻧﻜﻨﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ از ﻣﻌﺮﻛﻪ ﮔﺮﻳﺨﺖ ‪.‬‬ ‫‪44‬‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﺷﻨﻴﺪن اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬و اذ ﻳﻌﺪﻛﻢ اﷲ ‪...‬‬ ‫ﻳﺎد آورﻳﺪ ﻣﻮﻗﻌﻰ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﻜﻰ از دو ﻃﺎﻳﻔﻪ )ﻛﺎروان‪ ،‬ﻳﺎ ﺳﭙﺎه ﻗﺮﻳﺶ( را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻮﻳﺪ ﻣﻰداد و ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﺳـﺘﺎر‬ ‫آن ﮔﺮوﻫﻰ ﺑﻮدﻳﺪ ﻛﻪ داراى ﻋﻈﻤﺖ و ﺷﻮﻛﺖ ﻧﺒﻮد )ﻳﻌﻨﻰ ﻛﺎروان( وﻟﻰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ﺣـﻖ را روى زﻣـﻴﻦ‬ ‫ﭘﺎﻳﺪار ﺑﺪارد و رﻳﺸﻪ ﻛﻔﺎر را ﻗﻄﻊ ﻛﻨﺪ )ﺳﻮره اﻧﻔﺎل‪ ،‬آﻳﻪ ‪ )7‬ﭘﺲ از رﺳﻴﺪن ﭘﻴﺎم اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﻪ ﺳﭙﺎه ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﻋـﺪهاى‬ ‫ﺧﻮاﻫﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺷﺪﻧﺪ و ﺗﻌﺪادى ﻧﻴﺰ ﻃﺮﻓﺪار ﺟﻨﮓ ﺑﻮدﻧﺪ؛ از ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬اﺑﻮﺟﻬﻞ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎز ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﮔﺸﺖ‬ ‫ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ در ﺑﺪر ﻓﺮود آﻳﻴﻢ و ﺳﻪ روز ﺑﻤﺎﻧﻴﻢ و ﮔﻮﺷﺘﺨﻮارى و ﻣﻴﮕﺴﺎرى ﻛﻨﻴﻢ و ﻛﻨﻴـﺰان ﺑـﺮاى ﻣـﺎ آوازهﺧـﻮاﻧﻰ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻨﻮازﻧﺪ ﺗﺎ ﻋﺮب از اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﺎ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺮاى ﻫﻤﻴﺸﻪ از ﻣـﺎ ﺑﺘﺮﺳـﻨﺪ! ﻗـﺮﻳﺶ ﺑـﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧـﺪ و در‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﻤﺎﻟﻰ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﺪر )ﻛﻪ ﻋﺪوة اﻟﻘﺼﻮى ﻧﺎم داﺷﺖ( ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻋﺪوة اﻟﻘﺼﻮى‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻪاى ﭘﺴﺖ ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎران ﺷﺪﻳﺪى ﺑﺎرﻳﺪ و زﻣﻴﻦ ﭘﺴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺣﺮﻛﺖ ﺷﺪ و ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺎز ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫وﻟﻰ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻛﻪ در ﻧﻘﻄﻪ ﺟﻨﻮﺑﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺪوة اﻟﺪﻧﻴﺎ ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﺑﺎران آﺳﻴﺐ ﻧﺪﻳﺪﻧﺪ؛ زﻳﺮا آﻧﺠﺎ ﻧﻘﻄﻪاى ﻣﺮﺗﻔﻊ‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ آب در آﻧﺠﺎ ﻧﻤﻰاﻳﺴﺘﺎد ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺣﺒﺎب ﺑﻦ ﻣﻨﺬر و ﺗﺄﻳﻴﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ -‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وآﻟﻪ وﺳﻠﻢ‪ ،-‬ﺳﭙﺎه اﺳﻼم در ﻛﻨﺎر ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻦ ﭼﺎﻫﻬـﺎى‬ ‫آب ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ؛ ﺳﭙﺲ ﺣﻮﺿﭽﻪاى ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و آن را ﭘﺮ از آب ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ آب دﺳﺘﺮﺳـﻰ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ و دﺳـﺖ‬ ‫ﻗﺮﻳﺶ را از آب ﻛﻮﺗﺎه ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬ ‫روز ﻫﻔﺪﻫﻢ رﻣﻀﺎن ﺳﺎل دوم ﻫﺠﺮى‪ ،‬ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ دﺷﺖ ﺑﺪر ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪﻧﺪ و در ﻧﻘﻄﻪاى ﻣﻮﺿﻊ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺷﺨﺼﻰ ﺑﺮاى ﻛﺴﺐ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ ﻃﺮف ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد ‪.‬‬ ‫ﭼﻮن ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻛﻤﻴﻦ و ﭘﻨﺎﻫﮕﺎﻫﻰ ﻧﺪارﻧﺪ؛ وﻟﻰ ﺷﺘﺮاﻧﻰ را دﻳﺪم ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﻣـﺮگ را ﺳـﻮﻏﺎت‬ ‫آوردهاﻧﺪ! ﮔﺮوﻫﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه آﻧﺎن ﺷﻤﺸﻴﺮ اﺳﺖ و ﺗﺎ ﻫﺮ ﻛـﺪام از آﻧﻬـﺎ ﻳـﻚ ﻧﻔـﺮ را ﻧﻜﺸـﺪ‪ ،‬ﻛﺸـﺘﻪ‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ! اﮔﺮ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﺧﻮدﺷﺎن از ﺷﻤﺎ ﺑﻜﺸﻨﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ زﻧﺪﮔﻰ ﭼﻪ ﺳﻮدى ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ؟ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻧﻬﺎﻳﻰ ﺧـﻮد را‬ ‫ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ! ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﻣﺎ ﺑﺮﮔﺮدﻳﻢ؛ زﻳﺮا در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﺎ در اوج ﻗﺪرت از ﺟﻨﮓ ﺑـﺎ او ﺻـﺮف‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻛﺮدهاﻳﻢ ‪.‬‬ ‫ﻛﺎر او را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﺮب واﮔﺬار ﻛﻨﻴﺪ؛ اﮔﺮ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﺎط ﻗﺪرﺗﺶ را در ﻫﻢ ﻣﻰرﻳﺰﻧـﺪ و ﮔﺮﻧـﻪ از او آﺳـﻴﺒﻰ ﺑـﻪ ﻣـﺎ‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ ‪.‬‬ ‫وﻟﻰ ﻣﺠﺪدا اﺑﻮﺟﻬﻞ‪ ،‬ﺟﻤﻌﻴﺖ را ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻛﺮد ‪.‬‬ ‫ﻗﺮﻳﺶ آﻣﺎده ﻧﺒﺮد ﺷﺪ و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻛﻪ از رﻓﺘﻦ ﻛﺎروان ﻣﻄﻠﻊ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻰداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻫـﺪف ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧـﺪه‪ ،‬ﺳـﭙﺎﻫﻰ‬ ‫ﻋﻈﻴﻢ و ﻣﺠﻬﺰ اﺳﺖ؛ ﻟﺬا ﺑﺎ روﺣﻴﻪاى ﻗﻮى آﻣﺎده ﻧﺒﺮد ﺑﻮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﺻﻒآراﻳﻰ ﺳﭙﺎه ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص(‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ‪ :‬ﺧﺪاﻳﺎ! اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻗﺮﻳﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧـﺎز و‬ ‫ﺗﺒﺨﺘﺮ روى آورده اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺗﻮ دﺷﻤﻨﻰ ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮت را دروﻏﮕﻮ ﻣﻰﭘﻨﺪارد ‪.‬‬ ‫ﺧﺪاﻳﺎ! ﺧﻮاﻫﺎن ﻳﺎرى ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ وﻋﺪه ﻛﺮدهاى! ﺧﺪاﻳﺎ ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮوز ﺻﺒﺢ اﻳﻨﻬﺎ را ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻦ!‬

‫‪45‬‬

‫آﻏﺎز ﺟﻨﮓ‬ ‫‪ -‬ﻳﻜﻰ از ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺳﻮد ﻣﺨﺰوﻣﻰ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮرد ﻛﻪ ﻳﺎ از ﺣﻮض آب ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬آب ﺑﻨﻮﺷﺪ‪ ،‬ﻳـﺎ آن را ﺧـﺮاب‬‫ﻛﻨﺪ و ﻳﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد ‪.‬‬ ‫او ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺣﻮض رﺳﺎﻧﺪ؛ وﻟﻰ در ﻧﺰدﻳﻜﻰ آن ﺑﺎ ﺣﻤﺰة ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ روﺑﺮو ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﻴﻦ آن دو ﻧﻔﺮ ﻧﺒﺮد آﻏﺎز ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﺣﻤﺰه ﺳﺎق ﭘﺎى اﺳﻮد را ﻗﻄﻊ ﻛﺮد و او ﺑﺮاى اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را ﻛﻨﺎر ﺣﻮض ﻛﺸﻴﺪ ﺗـﺎ از آب‬ ‫آن ﺑﻨﻮﺷﺪ ﻛﻪ ﺣﻤﺰه ﺑﺎ ﺿﺮﺑﺘﻰ او را در ﻣﻴﺎن آب ﻛﺸﺖ ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ واﻗﻌﻪ آﺗﺶ ﺟﻨﮓ را ﺷﻌﻠﻪور ﻛﺮد ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎ ﺑﻪ رﺳﻢ دﻳﺮﻳﻨﻪ ﻋﺮب ﻛﻪ در آﻏﺎز ﺟﻨﮕﻬﺎ اﺑﺘﺪا ﻧﺒﺮد ﺗﻦ ﺑﻪ ﺗﻦ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬از از ﻗﺮﻳﺶ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬـﺎى ﻋﺘﺒـﺔ‬ ‫ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ و ﺑﺮادرش ﺷﻴﺒﺔ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ و ﻓﺮزﻧﺪ ﻋﺘﺒﻪ‪ ،‬وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ ﺟﻠﻮ آﻣﺪه‪ ،‬ﻫﻤﺎورد ﻃﻠﺒﻴﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﺎن ﺳﻪ ﻧﻔﺮ از ﺟﻮاﻧﺎن اﻧﺼﺎر ﺟﻠﻮ آﻣﺪﻧﺪ؛ وﻟﻰ ﻋﺘﺒﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻛﺎرى ﻧﺪارﻳﻢ ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﻛﺴﻰ ﻓﺮﻳﺎد زد ‪ :‬اى ﻣﺤﻤﺪ! ﻫﻤﺎوردى ﺑﺮاى ﻣﺎ ﺑﻔﺮﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺸﺄن ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ! ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص(‪ ،‬ﻋﻠﻰ )ع(‪ ،‬ﺣﻤﺰه‬ ‫و ﻋﺒﻴﺪة ﺑﻦ ﺣﺎرث را رواﻧﻪ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫آﻧﺎن ﺑﺎ ﺻﻮرﺗﻬﺎى ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻋﺎزم ﻧﺒﺮد ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻰ )ع( ﺑﺎ وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ‪ ،‬ﺣﻤﺰه ﺑﺎ ﺷﻴﺒﺔ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ و ﻋﺒﻴﺪ ﺑﺎ ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ روﺑﺮو‪ ،‬ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻰ )ع( و ﺣﻤﺰه ﺑﻰدرﻧﮓ رﻗﻴﺒﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﺎك اﻓﻜﻨﺪﻧﺪ؛ وﻟﻰ ﺟﻨﮓ ﻋﺒﻴﺪة ﺑﻦ ﺣﺎرث ﺑﺎ ﻋﺘﺒﻪ ﻃﻮل ﻛﺸﻴﺪ ‪.‬‬ ‫از اﻳﻦ رو ﻋﻠﻰ )ع( و ﺣﻤﺰه ﺑﺮ ﺳﺮ ﻋﺘﺒﻪ رﻳﺨﺘﻨﺪ و او را ﻛﺸﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﺣﻤﻠﻪﻫﺎى دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻰ ﻗﺮﻳﺶ ﺷﺮوع ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫اﺑﺘﺪا ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﺎ ﺗﻴﺮاﻧﺪازى از ﭘﻴﺸﺮوى آﻧﺎن ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( از ﻣﻘﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻰ ﺧﻮد ﭘﺎﺋﻴﻦ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺻﻔﻬﺎ را ﻣﺮﺗﺐ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﺻﺪاى ﺑﻠﻨﺪ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ :‬ﻗﺴـﻢ ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﺪاﻳﻰ ﻛﻪ ﺟﺎن ﻣﺤﻤﺪ در دﺳﺖ او اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺲ اﻣﺮوز ﺑﺎ ﺑﺮدﺑﺎرى ﻧﺒﺮد ﻛﻨﺪ و ﻧﺒﺮد او ﺑﺮاى ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ و در اﻳـﻦ‬ ‫راه ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﺪا او را وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ! ﺳﭙﺲ ﻣﺸﺘﻰ ﺧﺎك ﺑﺮداﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺳـﻮى ﻗـﺮﻳﺶ ﭘﺎﺷـﻴﺪ و ﻓﺮﻣـﻮد ‪:‬‬ ‫روىﻫﺎى ﺷﻤﺎ دﮔﺮﮔﻮن ﺑﺎد! و ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﻋﻤﻮﻣﻰ را ﺻﺎدر ﻓﺮﻣﻮد ‪.‬‬ ‫ﭼﻴﺰى ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ آﺛﺎر ﭘﻴﺮوزى ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺷﺪ و ﻗﺮﻳﺶ ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻰ ﻛﺮد و ﭘﺎ ﺑﻪ ﻓﺮار ﮔﺬاﺷﺖ ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺳﺮان اﺻﻠﻰ ﻗﺮﻳﺶ ﻫﻤﭽﻮن اﺑﻮﺟﻬﻞ‪ ،‬ﻋﺘﺒﻪ و ﺷﻴﺒﻪ )ﻓﺮزﻧﺪان رﺑﻴﻌﺔ( و وﻟﻴﺪ )ﻓﺮزﻧﺪ ﻋﺘﺒﻪ(‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬ ‫اﻣﻴﺔ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻗﺮﻳﺶ ﻣﺘﺤﻤﻞ ‪ 70‬ﻛﺸﺘﻪ و ‪ 70‬اﺳﻴﺮ ﺷﺪﻧﺪ و از ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻧﻴﺰ ‪ 14‬ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺟﻨﺎزه ﻛﺸﺘﮕﺎن ﻗﺮﻳﺶ را در ﭼﺎه رﻳﺨﺘﻨﺪ ﺟﺰ ﺟﻨﺎزه اﻣﻴﺔ ﺑـﻦ ﺧﻠـﻒ را ﻛـﻪ ﻫﻤﺎﻧﺠـﺎ زﻳـﺮ‬ ‫ﺧﺎﻛﻬﺎ ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬

‫‪46‬‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﺑﺮ ﺳﺮ ﭼﺎه آﻣﺪﻧﺪ و ﻛﺸﺘﮕﺎن ﻗﺮﻳﺶ را ﻳﻜﻰ ﻳﻜﻰ ﻧﺎم ﺑﺮده‪ ،‬آﻧﺎن را ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺮار دادﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ‪ :‬آﻳﺎ‬ ‫آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻪ ﺷﻤﺎ وﻋﺪه داده ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﻖ ﻳﺎﻓﺘﻴﺪ؟ ﻣﻦ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺣﻖ ﻳﺎﻓﺘﻢ ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﻀﻰ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ :‬اى رﺳﻮل ﺧﺪا! ﺑﺎ ﻻﺷﻪ ﻣﺮدﮔﺎن ﺳﺨﻦ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ! ﻧﺒـﻰ ﺧـﺎﺗﻢ )ص( ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬اﻳـﻦ ﻃـﻮر‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﺮا ﺑﻬﺘﺮ از آﻧﺎن ﺑﺸﻨﻮﻳﺪ ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭘﺎﺳﺨﻰ ﺑﺪﻫﻨﺪ! آﻧﭽﻪ را ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ و داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ وﻋﺪه ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺣﻖ اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﻀﻰ از اﺳﻴﺮان ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا )ص( ﮔﺮدن زده ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻘﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﭼﻮن ﺧﺒﺮ ﺷﻜﺴﺖ ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻏﺮق اﻧﺪوه و ﻣﺎﺗﻢ ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫اﺑﻮﻟﻬﺐ‪ ،‬ﻋﻤﻮى ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﭘﺲ از ﺷﻨﻴﺪن اﻳﻦ ﺧﺒﺮ‪ ،‬ﺑﺸﺪت ﻏﻤﮕﻴﻦ ﺷﺪ و ﭘﺲ از ﻫﻔـﺖ روز از ﺷـﺪت ﻧـﺎراﺣﺘﻰ‬ ‫درﮔﺬﺷﺖ ‪.‬‬ ‫ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺮﻳﺶ دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﺗﺎ اﻫﻞ ﻣﻜﻪ ﺑﺮ ﻛﺸﺘﻪﻫﺎى ﺧﻮد ﻧﮕﺮﻳﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺷﻤﺎﺗﺖ ﻧﺸﻮﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬ ‫در ﺑﺎزﺧﺮﻳﺪ اﺳﺮاى ﺧﻮد ﻋﺠﻠﻪ ﻧﻜﻨﻨﺪ؛ زﻳﺮا ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻗﻴﻤﺖ آﻧﺎن را ﺑﺎﻻ ﺑﺒﺮﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻰ ‪ 68‬ﻧﻔﺮ از اﺳﺮا ﺧﺮﻳﺪه ﺷﺪﻧﺪ و ﻋﺪهاى ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻋﺪم ﺗﻮان ﻣـﺎﻟﻰ ﻧﺘﻮاﻧﺴـﺘﻨﺪ ﺧـﻮن ﺑﻬـﺎى ﺧـﻮد را‬ ‫ﺑﭙﺮدازﻧﺪ؛ اﻣﺎ ﭼﻮن ﺑﺎﺳﻮاد ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺪام از آﻧﻬﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎﺳﻮاد ﻛﺮدن ده ﭘﺴﺮ از ﭘﺴﺮان اﻧﺼﺎر آزاد ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﺟﻨﮓ و وﻗﺎﻳﻊ ﭘﻴﺶ از آن‪ ،‬آﻳﺎﺗﻰ از ﺳﻮره اﻧﻔﺎل و ﺳﻮره آل ﻋﻤﺮان ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آﻳﻪ ‪ 97‬ﺳﻮره ﻧﺴﺎء )إنّ اﻟﺬﻳﻦ ﺗﻮﻓّﻴﻬﻢ اﻟﻤﻼﺋﻜﺔ ﻇﺎﻟﻤﻰ اﻧﻔﺴﻬﻢ ‪ (...‬در ﻣﻮرد ﺟﻮاﻧﺎﻧﻰ از ﻗﺮﻳﺶ ﻧﺎزل ﺷـﺪ‬ ‫ﻛﻪ اﺳﻼم آورده ﺑﻮدﻧﺪ؛ وﻟﻰ ﭘﺲ از ﻫﺠﺮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( در اﺛﺮ ﺣﺒﺲ و ﺷﻜﻨﺠﻪ ﭘﺪران و ﺧﻮﻳﺸﺎن ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ‬ ‫ﻫﺠﺮت ﻧﺸﺪﻧﺪ و از دﻳﻦ اﺳﻼم ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و در ﻧﺒﺮد ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬

‫ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ‪ :‬ﻓﺮوغ اﺑﺪﻳﺖ‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ آﻳﺖ اﷲ ﺷﻴﺦ ﺟﻌﻔﺮ ﺳﺒﺤﺎﻧﻰ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم)ص(‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﺮﺣﻮم دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ آﻳﺘﻰ )ره(‬

‫‪47‬‬

‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻧﺰول آﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ در ﺷﺄن اﻫـﻞ ﺑﻴـﺖ ﻋﺼـﻤﺖ و ﻃﻬـﺎرت‬ ‫)ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم(‬ ‫ ﻧﺠﺮان ﺑﺨﺸﻰ ﻣﺴﻴﺤﻰﻧﺸﻴﻦ از ﻧﻮاﺣﻰ ﻣﺮزى ﺣﺠﺎز و ﻳﻤﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ دﻫﻜﺪهﻫﺎى ﻣﺘﻌﺪدى را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻰﺷﺪ ‪.‬‬‫رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﻰ اﺳﻼم )ص( ﺑﻪ ﻣﻮازات ﻣﻜﺎﺗﺒﻪ ﺑﺎ ﺳﺮان دول و ﻣﺮاﻛﺰ ﻣﺬﻫﺒﻰ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻧﺎﻣـﻪاى ﺑـﻪ اﺳـﻘﻒ ﻧﺠـﺮان‪،‬‬ ‫اﺑﻮﺣﺎرﺛﻪ ﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ و او را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﻧﻤﻮدﻧﺪ و از او ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ در ﺻﻮرت ﻋﺪم ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ اﺳﻼم‪ ،‬ﺟﺰﻳﻪ )ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻰ‬ ‫ﻛﻪ دوﻟﺖ اﺳﻼم از ﻏﻴﺮ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﻰﮔﻴﺮد ﺗﺎ از ﺟﺎن و ﻣﺎل آﻧﺎن ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻛﻨـﺪ( ﺑﭙﺮدازﻧـﺪ؛ در ﻏﻴـﺮ اﻳـﻦ ﺻـﻮرت‬ ‫اﻣﻨﻴﺖ آﻧﺎن ﻣﻮرد ﺗﻌﻬﺪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫اﺳﻘﻒ ﻧﺠﺮان ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺪﻗﺖ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﺮاى ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮى ﻧﻬﺎﻳﻰ‪ ،‬ﺷﻮراﻳﻰ از ﺷﺨﺼﻴﺘﻬﺎى ﻣـﺬﻫﺒﻰ و ﻏﻴـﺮ ﻣـﺬﻫﺒﻰ‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ داد ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻰ از اﻓﺮاد ﺷﻮرا ﺑﻨﺎم ﺷﺮﺣﺒﻴﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ از ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن ﻣﺬﻫﺒﻰ و ﻏﻴﺮ ﻣﺬﻫﺒﻰ ﺧﻮد ﺑﺴﻴﺎر ﺷﻨﻴﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ روزى ﻧﺒﻮت‬ ‫از ﻧﺴﻞ اﺳﺤﺎق ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﺑﻌﻴﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﺤﻤﺪ )ﻛﻪ از اوﻻد اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ اﺳﺖ(‪ ،‬ﻫﻤـﺎن‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﻮﻋﻮد ﺑﺎﺷﺪ! ﺑﺮاى ﺑﺮرﺳﻰ اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﺷﻮرا ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﮔﺮوﻫﻰ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﻴﺄت ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪﮔﻰ ﺑـﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬ ‫ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ ﺗﺎ از ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﺗﻤﺎس ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺻﺤﺖ و ﺳﻘﻢ ادﻋﺎى اﻳﺸـﺎن را در ﻣـﻮرد ﻧﺒـﻮت ﺑﺮرﺳـﻰ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻫﻴﺌﺖ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ‪ 60‬ﻧﻔﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ در رأس آﻧﺎن ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﭘﻴﺸﻮاى ﻣﺬﻫﺒﻰ ﻗـﺮار داﺷـﺘﻨﺪ‪ :‬اﺑﻮﺣﺎرﺛـﺔ ﺑـﻦ ﻋﻠﻘﻤـﻪ‬ ‫)اﺳﻘﻒ ﻧﺠﺮان و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه رﺳﻤﻰ ﻛﻠﻴﺴﺎﻫﺎى روم در ﺣﺠﺎز(‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻤﺴﻴﺢ )رﺋﻴﺲ ﻫﻴﺄت( و اﻳﻬﻢ ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ ﻟﺒﺎﺳﻬﺎى اﺑﺮﻳﺸﻤﻰ ﻣﺰﻳﻦ و اﻧﮕﺸﺘﺮﻫﺎى ﻃﻼ و ﺻﻠﻴﺒﻬﺎى آوﻳﺨﺘﻪ ﺑﺮ ﮔـﺮدن‪ ،‬در ﻣﺴـﺠﺪ ﺑـﻪ ﺣﻀـﻮر‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﺷﺮﻓﻴﺎب ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﻮرد اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫آﻧﺎن ﻋﻠﺖ ﻧﺎراﺣﺘﻰ رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( را ﻧﻤﻰداﻧﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻰ )ع( ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﻮﺷﺰد ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ وﺿﻊ ﺳﺎده و ﺑﺪون زر و زﻳﻮر ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺣﻀﺮت ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ و در اﻳﻦ‬ ‫ﺻﻮرت‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﻜﺮﻳﻢ و اﺣﺘﺮام ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﭘﺲ از ﺗﻐﻴﻴﺮ دادن وﺿﻌﻴﺖ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﮔﻮﺷﻪاى از ﻣﺬاﻛﺮات اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﻴﻦ رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( و ﻫﻴﺄت ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻰ ﺑﺪﻳﻦ ﺷﺮح اﺳﺖ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ آﻳﻴﻦ ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪاى ﻳﮕﺎﻧﻪ و ﺗﺴﻠﻴﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ اواﻣﺮ او دﻋﻮت ﻣﻰﻛﻨﻢ )آﻧﮕﺎه آﻳﺎﺗﻰ از ﻗـﺮآن‬ ‫را ﺑﺮاى آﻧﺎن ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ( ‪.‬‬ ‫ ﻫﻴﺄت ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻰ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﻨﻈﻮر از اﺳﻼم‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاى ﻳﮕﺎﻧﻪ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﻗﺒﻼ ﺑﻪ او اﻳﻤﺎن آورده و ﺑﻪ‬‫اﺣﻜﺎم او ﻋﻤﻞ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ‪.‬‬ ‫ﭘﺒﺎﻣﺒﺮ اﻓﺰودﻧﺪ‪ :‬اﺳﻼم ﻋﻼﺋﻤﻰ دارد و ﺑﺮﺧﻰ از اﻋﻤﺎل ﺷﻤﺎ ﺣﺎﻛﻰ از ﻋﺪم ﮔﺮاﻳﺶ واﻗﻌﻰ ﺑﻪ اﺳﻼم اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺻﻠﻴﺐ را ﻣﻰﭘﺮﺳﺘﻴﺪ‪ ،‬از ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ ﺧﻮك ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮزﻧﺪ دارد ‪.‬‬

‫‪48‬‬

‫آﻧﻬﺎ ﭘﺎﺳﺦ دادﻧﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻋﻴﺴﻰ را ﺧﺪا ﻣﻰداﻧﻴﻢ‪ ،‬زﻳﺮا او ﻣﺮدﮔﺎن را زﻧﺪه ﻣﻰﻛﺮد و ﺑﻴﻤﺎران را ﺷﻔﺎ ﻣﻰﺑﺨﺸﻴﺪ ‪.‬‬ ‫از ﮔﻞ ﻣﺠﺴﻤﻪاى ﺳﺎﺧﺖ و آن را ﺑﻪ ﭘﺮواز درآورد ‪.‬‬ ‫اﻳﻨﻬﺎ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪى او اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻧﻪ؛ او ﺑﻨﺪه و ﻣﺨﻠﻮق ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ او را در رﺣﻢ ﻣﺮﻳﻢ ﻗﺮار داد و اﻳﻦ ﻗﺪرت و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻰ از ﺳﻮى ﺧﺪا‬ ‫ﺑﻪ او داده ﺷﺪه ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻰ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬آرى‪ ،‬او ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﺪا اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﻣﺎدر او ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻮﻫﺮى داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ او را ﺑـﻪ دﻧﻴـﺎ‬ ‫آورد‪ ،‬ﭘﺲ ﭘﺪر او ﻫﻤﺎن ﺧﺪاى ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﻓﺮﺷﺘﻪ وﺣﻰ ﻧﺎزل ﺷﺪ و در ﺟﻮاب آﻧﺎن اﻳﻦ آﻳﻪ )آﻳﻪاى از ﺳﻮره آل ﻋﻤﺮان( را ﻧﺎزل ﻛﺮد‪ :‬ﻣﺜﻞ ﻋﻴﺴﻰ‬ ‫ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ آدم اﺳﺖ ﻛﻪ او را از ﺧﺎك آﻓﺮﻳﺪ )ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرى داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ (...‬اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﭘﺪر ﻧﺪارد ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آدم ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ! ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻧﺠﺮان ﺑﺎ اﻳـﻦ ﭘﺎﺳـﺦ ﻗـﺎﻧﻊ ﻧﺸـﺪﻧﺪ و‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﺎره در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در وﻗﺖ ﻣﻌﻴﻨﻰ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ ﻛﻨﻴﻢ و از ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻛﻪ دروﻏﮕﻮ را ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ )آﻳﻪ ‪ 61‬ﺳﻮره آل ﻋﻤﺮان( ﺑﻪ اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ داده ﺷﺪ‪ :‬ﻓﻤﻦ ﺣﺎﺟ‪‬ﻚ ﻓﻴﻪ ‪ : ...‬ﺣـﺎل‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺮﺗﻮ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻛﺮد ﺑﻪ او ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻤﺎن و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺘﺎن و زﻧﺎﻧﻤـﺎن‬ ‫و زﻧﺎﻧﺘﺎن را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺧﻮدﻣﺎن و ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﻴﺎورﻳﻢ؛ ﺳﭙﺲ ﺑﻨﺎﻟﻴﻢ و ﻻﺑﻪ ﻛﻨﻴﻢ و ﻟﻌﻨﺖ ﺧـﺪا را ﺑـﺮ دروﻏﮕﻮﻳـﺎن ﻗـﺮار‬ ‫دﻫﻴﻢ ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻨﺴﺎن ﻃﺮﻓﻴﻦ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ در وﻗﺖ و ﻣﻜﺎن ﻣﻌﻴﻨﻰ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ؟ ﺑﺮﻃﺒﻖ آﻳﻪ‪ ،‬ﺳﻪ ﮔﺮوه ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﺮوه ﺑـﻪ ﻟﻔـﻆ ﺟﻤـﻊ‬ ‫ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬ ‫‪ -1‬أﺑﻨﺎءﻧﺎ‪ :‬ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺎ؛‬ ‫‪ -2‬ﻧﺴﺎءﻧﺎ‪ :‬زﻧﺎن ﻣﺎ؛‬ ‫‪ -3‬أﻧﻔﺴﻨﺎ‪ :‬ﺟﺎﻧﻬﺎى ﻣﺎ )ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ دﻳﮕﺮ ﺧﻮدﻣﺎن و ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺧﻮد ﻣﺎﺳﺖ( ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ اﻳﻦ ﻓﺮزﻧﺪان و زﻧﺎن و ﺟﺎﻧﻬﺎ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟ ﻃﺒﻴﻌﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺒﻴﻨـﻴﻢ رﺳـﻮل ﺧـﺪا )ص( ﺑـﺎ ﭼـﻪ‬ ‫ﮔﺮوﻫﻰ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ ﻣﻰآﻳﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد آﻧﺎن ﻣﺼﺎدﻳﻖ واﻗﻌﻰ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﺎت و اﻟﻔﺎظ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از وﻋﺪه ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ‪ ،‬ﺳﺮان ﻧﺠﺮان ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺖﮔﻮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺤﻤـﺪ‪ ،‬اﻓﺴـﺮان و ﺳـﺮﺑﺎزان ﺧـﻮد را ﺑـﺎ‬ ‫ﺷﻮﻛﺖ و ﺟﻼل ﺑﻪ ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ آورد‪ ،‬ﺑﺎ او ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد؛ زﻳﺮا ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ او ﺑﻪ ﻧﻴﺮوى ﻣـﺎدى و ﻇـﺎﻫﺮى‬ ‫ﺧﻮد ﻣﺘﻜﻰ اﺳﺖ؛ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻗﺪرت اﻟﻬﻰ و اﮔﺮ ﺑﺪون ﺷﻮﻛﺖ ﻇﺎﻫﺮى و ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺸﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺒﺎﻫﻠـﻪ آﻣـﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺎ او ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﻢ؛ زﻳﺮا در ﺧﻄﺮ ﻗﺮار دادن ﺧﺎﻧﻮادهاش‪ ،‬ﻳﻘﻴﻦ او را ﺑﻪ ﺻﺪق ادﻋﺎﻳﺶ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻰﻛﻨـﺪ و در اﻳـﻦ‬ ‫ﺻﻮرت ﺣﺘﻤﺎ ﻫﻼك ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫زﻣﺎن ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ ﻓﺮا ﻣﻰرﺳﺪ ‪.‬‬ ‫‪49‬‬

‫رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﻰ )ص( ﻫﻤﺮاه ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰﻃﺎﻟﺐ‪ -‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ ،-‬ﻓﺎﻃﻤﻪ زﻫﺮا)س( و اﻣـﺎم ﺣﺴـﻦ و اﻣـﺎم ﺣﺴـﻴﻦ‪-‬‬ ‫ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم‪ -‬ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺤﻞ ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ در ﺑﻴﺮون ﻣﺪﻳﻨﻪ رﻫﺴﭙﺎر ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺧﻮد ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﻣﻦ دﻋﺎ ﻛﺮدم‪ ،‬ﺷﻤﺎ آﻣﻴﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ! ﻫﻴﺌﺖ ﻣﺴـﻴﺤﻴﺖ ﻣﺸـﺎﻫﺪه‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ آﻧﺎن ﻣﻰآﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻗﺪرت ﻇﺎﻫﺮى ﻧﺪارﻧﺪ و از ﻧﺰدﻳﻜﺎن رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫اﺳﻘﻒ ﻧﺠﺮان ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﻰ را ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه دﺳﺖ ﺑﻪ دﻋـﺎ ﺑﻠﻨـﺪ ﻛﻨﻨـﺪ و از درﮔـﺎه‬ ‫اﻟﻬﻰ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻛﻮﻫﻬﺎ را از ﺟﺎى ﺧﻮد ﺑﻜﻨﺪ‪ ،‬از ﺟﺎى ﻛﻨﺪه ﻣﻰﺷﻮد ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻣﺎ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻌﻴﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮﻳﻢ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ داﻣﻨﻪ ﻋﺬاب‪ ،‬ﻫﻤـﻪ ﻣﺴـﻴﺤﻴﺎن را ﺑﮕﻴـﺮد و‬ ‫ﻫﻴﭻ ﻓﺮد ﻣﺴﻴﺤﻴﻰ روى زﻣﻴﻦ ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﺎﻧﺪ! ﻟﺬا ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺪﻫﻨﺪ و از ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ دﺳﺖ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻋﺬاب‪ ،‬ﺳﺎﻳﻪ ﺷﻮم ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺳﺮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻧﺠـﺮان ﮔﺴـﺘﺮده ﺑـﻮد و اﮔـﺮ‬ ‫ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺻﻮرت اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﻰدادﻧﺪ و در آﺗﺸﻰ ﻛﻪ در ﺑﻴﺎﺑﺎن اﻓﺮوﺧﺘﻪ ﻣﻰﺷﺪ ﻣﻰﺳﻮﺧﺘﻨﺪ و‬ ‫ﻋﺬاب‪ ،‬اﻫﻞ ﻧﺠﺮان را ﻧﻴﺰ ﻓﺮا ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ ‪.‬‬ ‫ﻣﻀﻤﻮن ﺻﻠﺤﻨﺎﻣﻪاى ﻛﻪ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻨﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﺸﻨﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪاى اﺳﺖ از ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﻠﺖ ﻧﺠﺮان و ﺣﻮﻣﻪ آن ‪.‬‬ ‫ﺣﻜﻢ و داورى ﻣﺤﻤﺪ درﺑﺎره ﺗﻤﺎم اﻣﻼك و ﺛﺮوت ﻣﻠﺖ ﻧﺠﺮان اﻳﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ اﻫﺎﻟﻰ ﻧﺠﺮان ﻫﺮ ﺳـﺎل ‪ 2000‬دﺳـﺖ‬ ‫ﻟﺒﺎس ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺮ ﻳﻚ از ‪ 40‬درﻫﻢ ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻰ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ ‪.‬‬ ‫آﻧﺎن ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻴﻤﻰ از آن را در ﻣﺎه ﺻﻔﺮ و ﻧﻴﻤﻰ را در ﻣﺎه رﺟﺐ ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﻨﻨﺪ و ﻫﺮﮔـﺎه از ﺟﺎﻧـﺐ ﻳﻤـﻦ‪ ،‬آﺗـﺶ‬ ‫ﺟﻨﮓ ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ‪ 30‬زره‪ 30 ،‬اﺳﺐ و ‪ 30‬ﺷﺘﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﺎرﻳﻪ ﻣﻀﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ ارﺗﺶ اﺳﻼم ﺑﺪﻫﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭘﺬﻳﺮاﻳﻰ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻧﺠﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺪت ﻳﻚ ﻣﺎه ﺑﻪ ﻋﻬﺪه آﻧﺎن اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺎه ﻧﻤﺎﻳﻨﺪهاى‬ ‫از ﻧﺎﺣﻴﻪ وى ﺑﻪ ﺳﻮى آﻧﺎن آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از او ﭘﺬﻳﺮاﻳﻰ ﻛﻨﻨﺪ و ﺟﺎن و ﻣﺎل و ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎ و ﻣﻌﺎﺑﺪ اﻫﻞ ﻧﺠـﺮان در اﻣـﺎن‬ ‫ﺧﺪا و رﺳﻮل اوﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ از ﻫﻢ اﻛﻨﻮن از رﺑﺎﺧﻮارى ﺧﻮددارى ﻛﻨﻨﺪ؛ در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ذﻣﻪ ﻣﺤﻤـﺪ‬ ‫از آﻧﺎن ﺑﺮى اﺳﺖ و ﺗﻌﻬﺪى در ﻗﺒﺎل آﻧﺎن ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ‪.‬‬ ‫اﻳﻨﻚ ﺑﻪ ﺳﺆال ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﺎز ﻣﻰﮔﺮدﻳﻢ‪ :‬ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻣﺼﺪاق اﻟﻔﺎظ ﻣﺬﻛﻮر در آﻳﻪ ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ ﻫﺴـﺘﻨﺪ؟ از ﺻـﺤﻨﻪ ﻣﺒﺎﻫﻠـﻪ‬ ‫ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮر از أﺑﻨﺎءﻧﺎ دو ﻓﺮزﻧﺪ رﺳﻮل ﺧﺪا )ص(‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ و اﻣﺎم ﺣﺴـﻴﻦ )ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴـﻼم( و‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر از ﻧﺴﺎءﻧﺎ دﺧﺘﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ زﻫﺮا )س( و ﻣﻨﻈﻮر از أﻧﻔﺴﻨﺎ ﻋﻠﻰ )ع( ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﺣﺎﺿﺮان در ﺻﺤﻨﻪ ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ اﻳﻦ ﻋﺪه ﺑﻬﻤﺮاه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻰ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺧﺪﺷﻪ اﺳـﺖ‬ ‫و در اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻳﻦ ﻋﺪه‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ﺑﺮاى ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ( و ﻗﺮار دادن اﻳﻦ اﻓﺮاد )ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺼـﺎدﻳﻖ آﻳـﻪ ﺷـﺮﻳﻔﻪ(‪ ،‬از‬ ‫ﺑﺎرزﺗﺮﻳﻦ ﺗﺄﻳﻴﺪﻫﺎ و ﺟﺎوداﻧﻪﺗﺮﻳﻦ اﻓﺘﺨﺎرات اﻫﻞ ﺑﻴﺖ )ﻋﻠﻴﻬﻢاﻟﺴﻼم( اﺳﺖ ﺟﺎى ﺑﺤﺜﻰ وﺟﻮد ﻧﺪارد ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﻫﻤﺴﺮان ﻣﺘﻌﺪدى داﺷﺘﻨﺪ و در ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷﻢ ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﺴﻴﺎرى ﺑﻮد و ﺣﺘﻰ اﻓﺮاد ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑﻪ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﻧﺰدﻳﻚ آن ﺣﻀﺮت ﻧﻴﺰ ﻓﺮاوان ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻓﻘﻂ ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ را ﺑﺎ ﺧـﻮد ﻫﻤـﺮاه‬ ‫ﻧﻤﻮد‪ :‬دو ﻛﻮدك ﺧﺮدﺳﺎل ﺑﻪ ﺟﺎى ﺗﻤﺎﻣﻰ ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷﻢ‪ ،‬دﺧﺘﺮ ﮔﺮاﻣﻴﺸﺎن ﺑﻪ ﺟﺎى ﺗﻤﺎﻣﻰ زﻧـﺎن و ﻋﻠـﻰ )ع(‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺎى ﻫﻤﻪ ﻣﻨﺘﺴﺒﻴﻦ و ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻤﻨﺰﻟﻪ ﺟﺎن ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ ‪.‬‬ ‫‪50‬‬

‫ﺣﻀﻮر اﻳﻦ ﻋﺪه‪ ،‬ﺗﻘﺮب آﻧﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎه اﻟﻬﻰ را ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻰﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ دﻋﺎ و درﺧﻮاﺳﺖ آﻧـﺎن ﭘﺎﺳـﺦ‬ ‫ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻰدﻫﺪ و ﻋﺬاب را ﺑﺮ ﮔﺮوه ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﻼم ﻧﺎزل ﻣﻰﻧﻤﺎﻳﺪ ‪.‬‬ ‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻜﺘﻪاى ﻗﺎﺑﻞ ذﻛﺮ اﺳﺖ و آن اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻘﺼﻮد ﭘﺮوردﮔﺎر از أﺑﻨﺎء‪ :‬ﻓﺮزﻧﺪان ﺗﻨﻬﺎ دو ﻧﻔﺮ و ﻣﻨﻈﻮر از ﻧﺴﺎء‪:‬‬ ‫زﻧﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ و ﻣﻘﺼﻮد از أﻧﻔﺲ ‪:‬ﺟﺎﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻟﻔﺎظ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻤـﻊ‬ ‫ذﻛﺮ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ )ﻓﺮزﻧﺪان‪ ،‬زﻧﺎن‪ ،‬ﺟﺎﻧﻬﺎ( و ﺑﻪ ﺟﺎى ﺟﻤﻊ‪ ،‬اﻟﻔﺎظ دو ﻓﺮزﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻚ زن‪ ،‬ﻳﻚ ﺟﺎن ﻧﻴﺎورد؟ ﺧﺼﻮﺻﺎ ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻪ ﻛﻠﻤﻪ ﺟﻤﻊ اﮔﺮ ﺑﺼﻮرت اﺿﺎﻓﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر رود‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻣﻀﺎف ﻗﺮار ﮔﻴﺮد و ﭘﺲ از آن ﻣﻀﺎف اﻟﻴﻪ‬ ‫ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﺷﻤﻮل و ﻓﺮاﮔﻴﺮى ﻣﻰﻛﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل اﮔﺮ ﻛﺴﻰ ﺑﮕﻮﻳﺪ ‪:‬رﺟﺎل اﻟﻤﺪﻳﻨﻪ ﻣﻌﻨﺎﻳﺶ ﺗﻤﺎﻣﻰ ﻣﺮدان ﺷﻬﺮ اﺳﺖ ﺑﻄﻮرى ﻛـﻪ ﻫـﻴﭻ ﻣـﺮدى را از‬ ‫ﻗﻠﻢ ﻧﻤﻰاﻧﺪازد ‪.‬‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ دو ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﺟﺎى ﺗﻤﺎم ﻓﺮزﻧﺪان‪ ،‬ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﺟﺎى ﺗﻤﺎم زﻧﺎن و ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﺟﺎى ﺗﻤﺎﻣﻰ ﺟﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷـﻨﺪ؟ ﭘﺎﺳـﺦ‬ ‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ذﻛﺮ ﻟﻔﻆ ﺟﻤﻊ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺑﺮاى دﻻﻟﺖ ﺑﺮ اﻓﺮاد ﻣﻌﺪود‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ وﻳﮋه آﻧﺎن را‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻮﺷﺰد ﻛﻨﺪ؛ ﮔﻮﻳﻰ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ دو ﻛﻮدك ﺧﺮدﺳﺎل‪ ،‬ﻛﺴﻰ ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﺪ و ﺑﺎ وﺟﻮد ﻓﺎﻃﻤﻪ زﻫـﺮا )س( ﺑـﻪ‬ ‫دﻳﮕﺮ زﻧﺎن ﻧﻴﺎزى ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﻋﻠﻰ )ع(‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻰ ﺟﺎن ﺧﻮﻳﺶ را آورده اﺳﺖ و ﺣﻀﻮر آﻧﺎن ﺟـﺎى‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻰ را ﭘﺮ ﻣﻰﻛﻨﺪ و اﻳﻦ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻣﻘﺎم اﻫﻞ ﺑﻴﺖ )ﻋﻠﻴﻬﻢاﻟﺴﻼم( ارﺷﺎد ﻣﻰﻧﻤﺎﻳﺪ ‪.‬‬ ‫ﮔﺮﭼﻪ ﻋﺪهاى از ﻋﻠﻤﺎى اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ از دﻻﻟﺖ آﻳﻪ ﻓﻮق ﺑـﺮ ﻓﻀـﻴﻠﺖ اﻫـﻞ ﺑﻴـﺖ)ﻋﻠـﻴﻬﻢاﻟﺴـﻼم( اﻳـﺮاد‬ ‫ﻛﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﮔﺮوﻫﻰ ﻫﻤﭽﻮن ﻓﺨﺮ رازى و زﻣﺨﺸﺮى در ﺑﺮاﺑﺮ دﻻﻟﺘﺶ ﺳﺮ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻓﺮود آوردهاﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﻦ واﻗﻌﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻰ را ‪ 24‬ﻳﺎ ‪ 25‬و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ ‪ 21‬ﻳﺎ ‪ 27‬ذﻳﺤﺠﻪ ﺳﺎل دﻫﻢ ﻫﺠﺮى داﻧﺴـﺘﻪاﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻗـﻮل دوم‬ ‫ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ‪ :‬ﻓﺮوغ اﺑﺪﻳﺖ‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ آﻳﺖ اﷲ ﺷﻴﺦ ﺟﻌﻔﺮ ﺳﺒﺤﺎﻧﻰ‬ ‫اﻟﻜﻤﺔ اﻟﻐﺮّاء ﻓﻰ ﺗﻔﺼﻴﻞ اﻟﺰﻫﺮاء‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﻮﺣﻮم ﺳﻴﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ ﺷﺮف اﻟﺪﻳﻦ ﻣﻮﺳﻮى‪،‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﺴﻦ ﺑﻴﺪارﻓﺮ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻟﺰﻫﺮا‬

‫‪51‬‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﺒﻠﻪ از ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس ﺑﻪ ﻃﺮف ﻛﻌﺒﻪ ﻣﻌﻈﻤﻪ‬ ‫ ﭼﻨﺪ ﻣﺎﻫﻰ از ﻫﺠﺮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم‪ -‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وآﻟﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﮕﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻛـﻪ اﻣـﻴﻦ وﺣـﻰ اﻟﻬـﻰ‪،‬‬‫)ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ( ﻣﺆﻛﺪا دﺳﺘﻮر داد آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻛﻌﺒﻪ ﻧﻤﺎز ﮔﺰارﻧﺪ ‪.‬‬ ‫در ﻃﻰ ‪ 13‬ﺳﺎل ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ در ﻣﻜﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺒﻠﻪ آﻧﺎن ﺑﻴﺖ اﻟﻤﻘﺪس ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺳﺒﺐ ﻣﻰﺷﺪ ﻛﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻴﻦ ﺧﻮد و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ راﺑﻄﻪ ﻧﺰدﻳﻜﻰ ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ اﺳﻼم ﮔﺮاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﭘﺲ از ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺷﻜﻞ وﺳﻴﻌﻰ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻰ ﻛـﻪ ادﻋـﺎ ﻣـﻰﻛﺮدﻧـﺪ اﺳـﻼم‪ ،‬دﻳـﻦ‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻠﻰ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﻪ ﻃﺮف ﻗﺒﻠﻪ ﻣﺎ ﻧﻤﺎز ﻣﻰﮔﺰارﻧﺪ و از ﺧﻮد ﻗﺒﻠﻪاى ﻧﺪارﻧﺪ ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻰ )ص( ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮان ﻣﻰآﻣﺪ؛ ﻟﺬا ﻧﻴﻤﻪﻫﺎى ﺷﺐ از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ و ﺑـﻪ آﺳـﻤﺎن‬ ‫ﻣﻰﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻨﺪ و در اﻧﺘﻈﺎر ﻧﺰول وﺣﻰ ﺑﻮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻗﺪ ﻧﺮى ﺗﻘﻠﺐ وﺟﻬﻚ ﻓﻰ اﻟﺴﻤﺎء ﻓﻠﻨﻮﻟﻴﻨﻚ ﻗﺒﻠـﺔ ﺗﺮﺿـﻴﻬﺎ ﻓـﻮل وﺟﻬـﻚ ﺷـﻄﺮ‬ ‫اﻟﻤﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام و ﺣﻴﺚ ﻣﺎ ﻛﻨﺘﻢ ﻓﻮﻟﻮا وﺟﻮﻫﻜﻢ ﺷﻄﺮه‪ :‬ﻣﺎ ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻮ رو ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﻣﻰﻛﻨﻰ؛ ﭘـﺲ ﺗـﻮ را ﺑـﻪ‬ ‫ﻃﺮف ﻗﺒﻠﻪاى ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد ﻛﻪ راﺿﻰ ﺑﺎﺷﻰ؛ ﭘﺲ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام رو ﻛﻦ و ﺷﻤﺎ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﻫﺮ ﺟﺎ‬ ‫ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺪان ﺟﻬﺖ رو ﻛﻨﻴﺪ ) ﺳﻮره ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﻳﻪ ‪. (144‬‬ ‫در ﻧﻴﻤﻪ ﺷﻌﺒﺎن ﺳﺎل دوم ﻫﺠﺮى‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ دو رﻛﻌﺖ از ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ را اﻗﺎﻣﻪ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻧـﺎزل‬ ‫ﺷﺪ و اﻳﺸﺎن را ﻣﺄﻣﻮر ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام رو ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻛﻌﺒﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻬﻤﺮاه ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻘﻴﻪ ﻧﻤﺎز را ﺑﻪ ﻃﺮف ﻗﺒﻠﻪ ﺟﺪﻳﺪ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ رواﻳﺘﻰ‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ دﺳﺖ ﺣﻀﺮت را ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮف ﻗﺒﻠﻪ ﺳﻮق داد ‪.‬‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮﺟﻬﺖ ﺳﻴﺎﺳﻰ ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬ﻳﻜﻰ از ﻋﻠﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﺒﻠﻪ‪ ،‬آزﻣﺎﻳﺶ ﻣﻴﺰان ﺧﻠﻮص و اﻳﻤﺎن ﻣﺮدم ﺑﻮد ﺗـﺎ ﺳـﺮﭘﻴﭽﻰ و‬ ‫ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ آﺷﻜﺎر ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻗﺮآن در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬و ﻣﺎ ﺟﻌﻠﻨﺎ اﻟﻘﺒﻠﺔ اﻟﺘﻰ ﻛﻨﺖ ﻋﻠﻴﻬـﺎ‬ ‫اﻻ ﻟﻨﻌﻠﻢ ﻣﻦ ﻳﺘﺒﻊ اﻟﺮﺳﻮل ﻣﻤﻦ ﻳﻨﻘﻠﺐ ﻋﻠﻰ ﻋﻘﺒﻴﻪ و إن ﻛﺎﻧﺖ ﻟﻜﺒﻴﺮة إﻻ ﻋﻠﻰ اﻟﺬﻳﻦ ﻫﺪى اﷲ‪ :‬ﻣﺎ آن ﻗﺒﻠـﻪاى را‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﺮﻓﺶ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪى ﻣﻘﺮر ﻧﺴﺎﺧﺘﻴﻢ ﻣﮕﺮ ﺑﺮاى اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ از رﺳﻮل ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬از ﻛﺴـﺎﻧﻰ ﻛـﻪ‬ ‫ﭘﺸﺖ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﺷﻮﻧﺪ و ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﮔﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫و ﺑﻪﻳﻘﻴﻦ اﻳﻦ ﻛﺎر دﺷﻮار اﺳﺖ ﻣﮕﺮ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺧﺪا آﻧﺎن را ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ )ﺳﻮره ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﻳﻪ ‪. (143‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﮔﻤﺎن ﻛﺮدﻧﺪ ﻧﻤﺎزﻫﺎى ﻗﺒﻠﻰ آﻧﺎن ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ؛ وﻟﻰ وﺣﻰ اﻟﻬﻰ آﻣﺪ ﻛﻪ ‪:‬و ﻣﺎ ﻛﺎن اﷲ ﻟﻴﻀﻴﻊ إﻳﻤﺎﻧﻜﻢ‪ :‬ﺧﺪا‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ اﻋﻤﺎل ﺷﻤﺎ را ﺗﺒﺎه ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ) ﺳﻮره ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﻳﻪ ‪. (143‬‬ ‫در زﻣﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻣﺤﺮاﺑﻰ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻗﻰ اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫در اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﺤﺮاب دﻗﻴﻘﺎ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻗﺒﻠﻪ اﺳﺖ؟ ﺗﺎ ﭼﻨﺪى ﭘﻴﺶ ﮔﻤﺎن ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺤـﺮاب‪ ،‬دﻗﻴـﻖ ﻧﻴﺴـﺖ؛‬ ‫زﻳﺮا در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺧﻮد‪ ،‬ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻰ ﺷﻬﺮ ﻣﺪﻳﻨﻪ را ‪ 25‬درﺟﻪ و ﻃـﻮل آن را ‪ 75‬درﺟـﻪ و ‪ 20‬دﻗﻴﻘـﻪ ﻓـﺮض‬ ‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬

‫‪52‬‬

‫اﻣﺎ در ﻋﺼﺮ ﻣﺎ ﻳﻜﻰ از ﻋﻠﻤﺎ و ﻣﻨﺠﻤﻴﻦ و رﻳﺎﺿﻴﺪاﻧﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺮﺣﻮم ﺳﺮدار ﻛـﺎﺑﻠﻰ‪) ،‬از ﻣﻌﺎﺻـﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣـﻮم‬ ‫آﻳﺖ اﷲ اﻟﻌﻈﻤﻰ ﺑﺮوﺟﺮدى‪ -‬ﻗﺪس ﺳﺮه اﻟﺸﺮﻳﻒ‪ (-‬ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻰ ﻣﺪﻳﻨﻪ ‪ 24‬درﺟﻪ و ‪ 25‬دﻗﻴﻘـﻪ‬ ‫و ﻃﻮل آن ‪ 39‬درﺟﻪ و ‪ 59‬دﻗﻴﻘﻪ اﺳﺖ؛ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻗﺒﻠﻪ رو ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺟﻨﻮب اﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ ‪ 45‬دﻗﻴﻘﻪ ﻣﻨﺤﺮف ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫ﻟﺬا ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﻣﺤﺮاﺑﻰ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺣﺮﻛﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼ دﻗﻴﻖ اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در آن زﻣﺎن اﺑﺰارﻫﺎى اﻣﺮوزى وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﺒﻠﻪ ﺑﻄﻮر ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻰ ﺻﻮرت‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ و اﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰه و ﻛﺮاﻣﺖ ﻧﺒﻮى )ص( از ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺮار ﻏﻴﺐ و ﻣﻠﻜﻮت و ﻣﺒﺮا از ﻫﺮ ﺧﻄﺎ و ﻟﻐﺰﺷـﻰ‪ ،‬ﺷـﮕﻔﺖآور‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ‪.‬‬

‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻛﺘﺎب ﻓﺮوغ اﺑﺪﻳﺖ‪،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ آﻳﺖ اﷲ ﺷﻴﺦ ﺟﻌﻔﺮ ﺳﺒﺤﺎﻧﻰ‬

‫‪53‬‬

‫ﻋﻴﺪ ﺳﻌﻴﺪ ﻏﺪﻳﺮ ﺧﻢ‬ ‫در روز ﻋﻴﺪ ﻏﺪﻳﺮ ﺧﻢ ﻛﻪ ﻋﻴﺪ ﺑﺰرگ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬روز اﻛﻤﺎل دﻳﻦ و اﺗﻤﺎم ﻧﻌﻤﺖ اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان دﻳـﻦ ﻛﺎﻣـﻞ‬ ‫ﺑﺮاى ﺑﺸﺮ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ ﺷﺪ و ﻫﻤﮕﺎن ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺖ وﻻﻳﺖ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰﻃﺎﻟﺐ‪ -‬ﺻﻠﻮات اﷲ و ﺳﻼﻣﻪ ﻋﻠﻴـﻪ‪-‬‬ ‫ﻣﻔﺘﺨﺮ ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع‪ ،‬آﺧﺮﻳﻦ ﺣﺞ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪ و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﺞ را آﻣﻮﺧﺘﻨﺪ و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از ﻣﻜـﻪ ﻋـﺎزم‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﻛﺎروان ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ راﺑﻎ )در ﺳﻪ ﻣﻴﻠﻰ ﺟﺤﻔﻪ( رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ در ﻧﻘﻄﻪاى ﺑﻪ ﻧﺎم ﻏﺪﻳﺮ ﺧﻢ اﻳﻦ آﻳـﻪ را‬ ‫ﻧﺎزل ﻛﺮد‪ :‬ﻳﺎ أﻳﻬﺎ اﻟﺮﺳﻮل ﺑﻠّﻎ ﻣﺎ أﻧﺰل اﻟﻴﻚ ﻣﻦ رﺑﻚ وإن ﻟﻢ ﺗﻔﻌﻞ ﻓﻤﺎ ﺑﻠّﻐﺖ رﺳﺎﻟﺘﻪ واﷲ ﻳﻌﺼﻤﻚ ﻣﻦ اﻟﻨﺎس إنّ‬ ‫اﷲ ﻻ ﻳﻬﺪى اﻟﻘﻮم اﻟﻜﺎﻓﺮﻳﻦ ‪ :‬اى ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ از ﻃﺮف ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑـﻪ ﻣـﺮدم اﺑـﻼغ‬ ‫ﻛﻦ ﻛﻪ اﮔﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر را اﻧﺠﺎم ﻧﺪﻫﻰ‪ ،‬رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮد را اﺑﻼغ ﻧﻜﺮدهاى و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را از ﻣـﺮدم ﺣﻔـﻆ ﺧﻮاﻫـﺪ ﻛـﺮد؛‬ ‫ﺑﺪرﺳﺘﻰ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺎﻓﺮان را ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ )ﺳﻮره ﻣﺎﺋﺪه‪ ،‬آﻳﻪ ‪. (67‬‬ ‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻧﺰول اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎن‪ ،‬دﺳﺘﻮر ﺗﻮﻗﻒ ﺣﺮﻛﺖ ﺻﺎدر ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫آﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺟﻠﻮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﻇﻬﺮ ﻫﻨﮕﺎم و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﮔﺮﻣﺎ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻗﺴﻤﺘﻰ از رداى ﺧﻮد را زﻳﺮ ﭘﺎ و ﻗﺴـﻤﺘﻰ را روى ﺳـﺮ اﻧﺪاﺧﺘـﻪ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮاى ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺳﺎﻳﻪﺑﺎﻧﻰ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ را ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم )ص( ﺑﻪ ﺟﺎى آوردﻧﺪ ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﺑﺮ ﻓﺮاز ﻣﻨﺒﺮى‪ ،‬ﻛﻪ از ﺟﻬﺎز ﺷﺘﺮ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻄﺒﻪاى ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ :‬ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎ‬ ‫ﻣﺨﺼﻮص ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ؛ از او ﻳﺎرى ﻣﻰﻃﻠﺒﻴﻢ و ﺑﻪ او اﻳﻤﺎن دارﻳﻢ و ﺑﺮ او ﺗﻮﻛﻞ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ‪.‬‬ ‫از ﺑﺪﻳﻬﺎى ﺧﻮد و اﻋﻤﺎل ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ ﺧﻮد ﺑﻪ او ﭘﻨﺎه ﻣﻰﺑﺮﻳﻢ؛ ﺧﺪاﻳﻰ ﻛﻪ ﺟﺰ او ﻫﺎدى و راﻫﻨﻤﺎﻳﻰ ﻧﻴﺴﺖ ‪.‬‬ ‫ﻫﺮ ﻛﺴﻰ را ﻛﻪ ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﮔﻤﺮاهﻛﻨﻨﺪهاى ﺑﺮاى او ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫ﮔﻮاﻫﻰ ﻣﻰدﻫﻢ ﻛﻪ ﺟﺰ او ﻣﻌﺒﻮدى ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺪه و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ او اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﻫﺎن اى ﻣﺮدم! ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ دﻋﻮت ﺣﻖ را ﻟﺒﻴﻚ ﮔﻮﻳﻢ و از ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﺮوم ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﻣﺴﺆﻟﻢ و ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺴﺆﻟﻴﺪ ‪.‬‬ ‫درﺑﺎره ﻣﻦ ﭼﻪ ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ؟ در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺻﺪاى ﺑﻠﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪:‬ﻣـﺎ ﮔـﻮاﻫﻰ‬ ‫ﻣﻰدﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻮ رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮد را اﻧﺠﺎم دادى و ﻛﻮﺷﺶ ﻛﺮدى ‪.‬‬ ‫ﺧﺪا ﺗﻮ را ﭘﺎداش ﻧﻴﻜﻮ دﻫﺪ! ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ‪:‬آﻳﺎ ﮔﻮاﻫﻰ ﻣﻰدﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﺒﻮد ﺟﻬﺎن ﻳﻜﻰ اﺳﺖ و ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺪه ﺧﺪا و‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ او ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ و زﻧﺪﮔﻰ ﺟﺎوﻳﺪان در ﺳـﺮاى دﻳﮕـﺮ‪ ،‬ﺟـﺎى ﺗﺮدﻳـﺪى ﻧـﺪارد؟ ﻫﻤﮕـﻰ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‬ ‫‪:‬ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ و ﮔﻮاﻫﻰ ﻣﻰدﻫﻴﻢ! ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﺮدم! ﻣﻦ در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ دو ﭼﻴﺰ ﻧﻔﻴﺲ و ﮔﺮاﻧﻤﺎﻳﻪ ﻣـﻰﮔـﺬارم؛‬ ‫ﺑﺒﻴﻨﻢ ﺑﺎ دو ﻳﺎدﮔﺎر ﻣﻦ ﭼﮕﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ! در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺴﻰ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﺎ ﺻﺪاى ﺑﻠﻨﺪ ﮔﻔﺖ ‪:‬ﻣﻨﻈﻮر ﺷـﻤﺎ از‬

‫‪54‬‬

‫اﻳﻦ دو ﭼﻴﺰ ﻧﻔﻴﺲ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ‪:‬ﻳﻜﻰ ﻛﺘﺎب ﺧﺪا اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻃـﺮف آن در دﺳـﺖ ﺧـﺪا و ﻃـﺮف‬ ‫دﻳﮕﺮ آن در دﺳﺖ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ و دﻳﮕﺮى ﻋﺘﺮت و اﻫﻞﺑﻴﺖ ﻣﻦ اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ دو ﻳﺎدﮔﺎر ﻫﺮﮔﺰ از ﻫﻢ ﺟﺪا ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﻫﺎن اى ﻣﺮدم! ﺑﺮ ﻗﺮآن و ﻋﺘﺮت ﻣﻦ ﭘﻴﺸﻰ ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ و در ﻋﻤﻞ ﺑﻪ آن دو ﻛﻮﺗﺎﻫﻰ ﻧﻜﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﻼك ﻣـﻰﺷـﻮﻳﺪ! در‬ ‫اﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( دﺳﺖ ﻋﻠﻰ )ع( را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و آن ﻗﺪر ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﻔﻴﺪى زﻳﺮ ﺑﻐﻞ ﻫﺮ دو ﺑـﺮاى ﻣـﺮدم‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺷﺪ و اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ‪:‬ﭼﻪ ﻛﺴﻰ ﺳﺰاوارﺗﺮ از ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮ ﺧـﻮد آﻧـﺎن اﺳـﺖ؟‬ ‫ﺣﺎﺿﺮان ﺟﻮاب دادﻧﺪ‪ :‬ﺧﺪا و ﭘﺒﺎﻣﺒﺮ او داﻧﺎﺗﺮﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻮﻻى ﻣﻦ و ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﻮﻻى ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻫﺴﺘﻢ و ﻣﻦ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ از ﺧﻮدﺷﺎن ﺳﺰاوارﺗﺮم ‪.‬‬ ‫ﻫﺎن اى ﻣﺮدم! ﻣﻦ ﻛﻨﺖ ﻣﻮﻻه ﻓﻬﺬا ﻋﻠﻰ ﻣﻮﻻه‪ :‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﻮﻻى او ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﻠﻰ ﻫﻢ ﻣﻮﻻى او اﺳﺖ )اﻳﻦ‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ را ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺗﻜﺮار ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ( اﻟﻠﻬﻢ وال ﻣﻦ واﻻه و ﻋﺎد ﻣﻦ ﻋﺎداه و أﺣﺐ ﻣﻦ أﺣﺒﻪ و أﺑﻐﺾ ﻣـﻦ أﺑﻐﻀـﻪ و‬ ‫اﻧﺼﺮ ﻣﻦ ﻧﺼﺮه و اﺧﺬل ﻣﻦ ﺧﺬﻟﻪ و أدر اﻟﺤﻖ ﻣﻌﻪ ﺣﻴﺚ دار‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻛﻪ دوﺳﺖ ﻋﻠﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ دوﺳﺖ‬ ‫ﺑﺪار و ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن او دﺷﻤﻦ ﺑﺎش! ﻋﻠﻰ را ﻳﺎرى ﻛﻦ؛ دﺷﻤﻨﺎن ﻋﻠـﻰ را ﺧـﻮار و ذﻟﻴـﻞ ﻓﺮﻣـﺎ و او را ﻣﺤـﻮر ﺣـﻖ و‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻗﺮار ﺑﺪه! آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﺮدم! اﻛﻨﻮن ﻓﺮﺷﺘﻪ وﺣﻰ ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪ و اﻳﻦ آﻳﻪ را آورد‪ :‬اﻟﻴﻮم أﻛﻤﻠﺖ ﻟﻜﻢ‬ ‫دﻳﻨﻜﻢ و أﺗﻤﻤﺖ ﻋﻠﻴﻜﻢ ﻧﻌﻤﺘﻰ و رﺿﻴﺖ ﻟﻜﻢ اﻹﺳﻼم دﻳﻨﺎ‪ :‬اﻣﺮوز دﻳﻨﺘﺎن را ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﻛﺎﻣﻞ ﻛﺮدم و ﻧﻌﻤﺘﻢ را ﺑـﺮ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺑﻪ اﺗﻤﺎم رﺳﺎﻧﻴﺪم و اﺳﻼم را ﺑﻌﻨﻮان دﻳﻦ و آﻳﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪم )ﺳـﻮره ﻣﺎﺋـﺪه‪ ،‬آﻳـﻪ ‪ (3‬در اﻳـﻦ ﻣﻮﻗـﻊ‬ ‫ﺻﺪاى ﺗﻜﺒﻴﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ؛ ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺧﺪا را ﺳﭙﺎﺳﮕﺰارﻳﻢ ﻛﻪ آﻳﻴﻦ ﺧﻮد را ﻛﺎﻣﻞ ﻛﺮد و ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮد را ﺑـﻪ‬ ‫ﭘﺎﻳﺎن رﺳﺎﻧﻴﺪ و از وﺻﺎﻳﺖ و وﻻﻳﺖ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻰ ﻋﻠﻰ )ع( ﭘﺲ از ﻣﻦ ﺧﺸﻨﻮد ﮔﺸﺖ! آﻧﮕﺎه ﺣﻀﺮت از آن ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻠﻨﺪ‬ ‫ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮان ﺧﻮد دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﻰ )ع(‪ -‬ﺑﻮاﺳﻄﻪ اﻳﻦ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﺰرگ‪ -‬ﺗﺒﺮﻳﻚ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﺳﺮان و ﺷﺨﺼﻴﺘﻬﺎى اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻰ ﺑﺎ ﻋﻠﻰ )ع( ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﭘﻴﺶ از ﻫﻤﻪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺑﺎ آن ﺣﻀﺮت ﺑﻴﻌﺖ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ و اﻳﺸﺎن را ﻣﻮﻻى ﺧﻮد ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺣﺴﺎن ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ اﺷﻌﺎرى در ﻣﺪح ﻋﻠﻰ )ع( و ﺑﻴﺎن واﻗﻌﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻰ ﻏﺪﻳﺮ ﺧﻢ ﺳﺮود ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﺑﻪ ﻋﻠﻰ )ع( ﻓﺮﻣﻮد ‪:‬ﺑﺮﺧﻴﺰ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻰ ﺧﻮد و راﻫﻨﻤـﺎﻳﻰ ﻣـﺮدم ﭘـﺲ از ﺧـﻮﻳﺶ‬ ‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪم ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﻣﻮﻻى ﻫﺮ ﻛﺴﻰ ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﻋﻠﻰ ﻣﻮﻻى او اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﺷﻤﺎ در ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ او را از ﺻﻤﻴﻢ دل دوﺳﺖ ﻣﻰدارﻳـﺪ‪ ،‬از ﭘﻴـﺮوان او ﺑﺎﺷـﻴﺪ! اﻳـﻦ واﻗﻌـﻪ ﺗـﺎرﻳﺨﻰ را ‪ 110‬ﻧﻔـﺮ از‬ ‫اﺻﺤﺎب رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ و در ﻣﻴﺎن داﻧﺸﻤﻨﺪان اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﻴﺰ ﻧﺎم ‪ 110‬ﻧﻔﺮ ﺑـﻪ ﭼﺸـﻢ ﻣـﻰﺧـﻮرد ﻛـﻪ آن را ﻧﻘـﻞ‬ ‫ﻛﺮدهاﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﻣﻴﺎن ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ )ﻳﻌﻨﻰ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ دﻳﺪار ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻧﺸﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ اﺻﺤﺎب اﻳﺸﺎن را دﻳـﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ( ‪ 89‬ﻧﻔﺮ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ؛ ﻟﺬا در ﺻﺤﺖ واﻗﻌﻪ ﺟﺎى ﻫﻴﭻ ﺗﺮدﻳﺪى ﻧﻴﺴﺖ ‪.‬‬ ‫وﻟﻰ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل و ﺑﺎ وﺟﻮد آن ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﺑﺎ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻦ ﻛﻨﺖ ﻣﻮﻻه ﻓﻬﺬا ﻋﻠﻰ ﻣﻮﻻه ﺑﺎ ﺻـﺮاﺣﺖ ﺗﻤـﺎم‪ ،‬ﻋﻠـﻰ‬ ‫)ع( را ﺑﻌﻨﻮان وﻟﻰ اﻣﺮ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻛﺮدﻧﺪ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻰ ﺑﺎ آن ﺣﻀﺮت ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﻋﺪهاى ﻛﻪ‬ ‫‪55‬‬

‫راﻫﻰ ﺑﺮاى اﻧﻜﺎر اﺻﻞ واﻗﻌﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ادﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﻣﻮﻟﻰ در ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺬﻛﻮر‪،‬دوﺳﺖ اﺳـﺖ؛ ﻧـﻪ وﻟـﻰ اﻣـﺮ و‬ ‫ﺧﻠﻴﻔﻪ و آﻧﭽﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ از اﻳﻦ واﻗﻌﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮى ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻟﺰوم ﻣﺤﺒﺖ و دوﺳـﺘﻰ ﻋﻠـﻰ )ع( اﺳـﺖ؛ ﻧـﻪ وﻻﻳـﺖ‬ ‫اﻳﺸﺎن ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ و ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻮﺟﻴﻬﺎت‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻨﺪ ﻣﻬﻤﻰ را از ﺳـﻨﺪﻳﺖ ﺑﻴﻨﺪازﻧـﺪ؛ وﻟـﻰ ﻗـﺮاﺋﻦ ﻣﺘﻌـﺪدى‬ ‫ﺧﻼف اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ را ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ :‬اوﻻ‪ :‬در آن روز ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮم ﭼﻪ ﻟﺰوﻣﻰ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺟﻤـﻊ ﺷـﻮﻧﺪ ﺗـﺎ وﺟـﻮب‬ ‫دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ ﻋﻠﻰ )ع( ﺑﻪ آﻧﺎن اﺑﻼغ ﺷﻮد؟ ﺑﺮ ﻫﻤﮕﺎن از ﭘﻴﺶ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮد ﻛـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﻳـﺪ دوﺳـﺘﺪار و ﻳـﺎور‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺛﺎﻧﻴﺎ‪ :‬ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬از آﻧﺎن اوﻟﻰ و ﺳﺰاوارﺗﺮ اﺳﺖ و ﺗﺼﻤﻴﻢ او در ﻣﻮرد ﺟـﺎن و ﻣـﺎل و ﺳـﺎﻳﺮ‬ ‫اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺮ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺧﻮدﺷﺎن اوﻟﻮﻳﺖ دارد‪ ،‬ﻓﻘﻂ و ﻓﻘﻂ ﺣﺎﻛﻢ و وﻟﻰ اﻣﺮ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ اﺳﺖ؛ ﻧـﻪ دوﺳـﺖ و‬ ‫ﻳﺎور و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻜﺘﻪ را اﺑﺘﺪاء ﺑﺎ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻦ از ﺧﻮد ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺳﺰوارﺗﺮم ﺑـﺮاى ﺧﻮدﺷـﺎن اﺛﺒـﺎت ﻛﺮدﻧـﺪ و‬ ‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ‪:‬ﻫﺮ ﻛﺴﻰ ﻣﻦ ﻣﻮﻻى او ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻋﻠﻰ ﻣﻮﻻى او اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎى اﻳـﻦ ﺟﻤﻠـﻪ ﺑـﻪ ﻗﺮﻳﻨـﻪ‬ ‫ﻛﻼم ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﺷﻮد ‪:‬ﻫﺮ ﻛﺴﻰ ﻣﻦ ﻣﻮﻻ و وﻟﻰ اﻣﺮ او ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻋﻠﻰ وﻟﻰ اﻣﺮ او اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﺑﺮاى ﻋﻠﻰ )ع( ﻫﻤﺎن وﻻﻳﺘﻰ را ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺧﻮدﺷﺎن ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮدﻧـﺪ و‬ ‫آن وﻻﻳﺘﻰ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺧﻮدﺷﺎن از آن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻻﻳﺖ ﺑﻤﻌﻨﻰ ﻣﺤﺒﺖ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ وﻻﻳـﺖ ﺑﻤﻌﻨـﻰ ﺳﺮﭘﺮﺳـﺘﻰ و‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻮد؛ ﭘﺲ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻌﻨﻰ ﺑﺮاى ﻋﻠﻰ )ع( ﻧﻴﺰ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻰﺷﻮد ‪.‬‬ ‫ﺛﺎﻟﺜﺎ‪ :‬ﺑﻴﻌﺖ ﻫﻤﺴﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﻣﺮدم و ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻌﻨﻮان وﻻﻳﺖ ﺑـﺎ آن ﺣﻀـﺮت‪ ،‬دﻟﻴـﻞ‬ ‫ﻗﺎﻃﻌﻰ اﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮداﺷﺖ آﻧﺎن از ﺳﺨﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻠﻰ )ع( ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻰ ﻣﻌﺮﻓﻰ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫راﺑﻌﺎ‪ :‬ﻧﺰول آﻳﻪ اﻟﻴﻮم أﻛﻤﻠﺖ ﻟﻜﻢ دﻳﻨﻜﻢ ‪.‬‬ ‫ﻣﻰرﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻓﻀﻴﻠﺘﻰ ﺑﺮاى ﻋﻠﻰ )ع( اﺛﺒﺎت ﺷﺪه‪ ،‬ﻓﻀﻴﻠﺘﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ اﻛﻤﺎل دﻳﻦ اﺳﻼم ﺷﺪه اﺳﺖ و اﮔـﺮ‬ ‫اﻳﻦ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻧﺒﻮد‪ ،‬اﺳﻼم ﻛﺎﻣﻞ ﻧﺒﻮد و ﺑﻌﻨﻮان دﻳﻦ اﻟﻬﻰ‪ ،‬ﻣﻮرد رﺿﺎﻳﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻰ واﻗﻊ ﻧﻤﻰﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻬﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﻬﻢ‪ ،‬ﺻﺮف دوﺳﺘﻰ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺑﻠﻜﻪ دوﺳﺘﻰ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻟﺰوم اﻃﺎﻋﺖ اﺳﺖ و اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻤـﺎن‬ ‫ﻣﻌﻨﺎى وﻻﻳﺖ اﻣﺮ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪56‬‬

‫ﺑﻬﺮﺣﺎل واﻗﻌﻪ ﻏﺪﻳﺮ ﺧﻢ‪ ،‬ﺳﻨﺪى ﻣﻬﻢ ﺑﺮاى اﺛﺒﺎت ﻓﻀﻴﻠﺖ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ اﺳﺖ؛ وﻟﻰ ﺑﺎ ﻛﻤـﺎل ﺗﺄﺳـﻒ ﭘـﺲ از رﺣﻠـﺖ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ص( ﻓﺘﻨﻪاى ﻋﻈﻴﻢ ﺑﺮﭘﺎ ﺷﺪ و ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ )ﻛﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﻮد(‪ ،‬از ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻰ ﺧﻮدش ﺟﺪا ﺷﺪ و‬ ‫ﺑﺮاى ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ از ﻧﻌﻤﺖ وﺣﺪت و ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻰ ﺣﻮل ﻣﺤﻮر دو ﻳﺎدﮔﺎر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ص(‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻗﺮآن و ﻋﺘﺮت‪،‬‬ ‫ﻣﺤﺮوم ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ در ﭼﻨﻴﻦ زﻣﺎﻧﻰ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻃﻠﺐ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ :‬اﻟﻠّﻬﻢ اﻫﺪﻧﻰ ﻟﻤﺎ اﺧﺘﻠـﻒ ﻓﻴـﻪ ﻣـﻦ اﻟﺤـ ّ‬ ‫ﻖ‬ ‫ﺑﺈذﻧﻚ إﻧّﻚ ﺗﻬﺪى ﻣﻦ ﺗﺸﺎء إﻟﻰ ﺻﺮاط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪا! ﻣﺮا ﺑـﻪ اذن ﺧـﻮد ﺑـﻪ راه ﺣـﻖ و ﺻـﺤﻴﺢ ﻛـﻪ در آن‬ ‫اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻦ؛ زﻳﺮا ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻰ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﻰ‪ ،‬ﺑﻪ راه راﺳﺖ ﻫـﺪاﻳﺖ ﻣـﻰﻛﻨـﻰ!‬ ‫)ﻣﻔﺎﺗﻴﺢ اﻟﺠﻨﺎن‪ ،‬ﺗﻌﻘﻴﺒﺎت ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ( ‪.‬‬

‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻛﺘﺎب ﻓﺮوغ اﺑﺪﻳﺖ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ﺗﺄﻟﻴﻒ آﻳﺖ اﷲ ﺷﻴﺦ ﺟﻌﻔﺮ ﺳﺒﺤﺎﻧﻰ‬

‫‪57‬‬

‫ﻟﻴﻠﺔ اﻟﻤﺒﻴﺖ ‪ -‬ﻫﺠﺮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم از ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﻣﺒﺪأ ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم‬ ‫ﻫﺠﺮت ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪ ﻋﻄﻔﻰ در ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻰﺷﻮد ‪.‬‬ ‫اﻫﻤﻴﺖ ﻗﻀﻴﻪ از آن ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﺣﻠﻘﻪ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺳﻴﺎﺳﻰ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ و اﻗﺘﺼﺎدى ﻛﻔﺎر ﻛﻪ ﻫـﺮ ﻟﺤﻈـﻪ‬ ‫ﺗﻨﮕﺘﺮ ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﻮد و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺣﻜﻮﻣﺘﻰ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎى ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﻼم ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪ ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺿﺮﺑﻪ ﺑﺮ ﭘﻴﻜﺮ ﻛﻔﺮ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎﻧﻰ ﺑﻮد؛ زﻳﺮا ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ در ﻣﺤﻴﻄﻰ اﻣﻦ و آرام‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎﻋـﺚ‬ ‫ﺗﻘﻮﻳﺖ روﺣﻴﻪ آﻧﺎن و آﻣﺎدﮔﻰ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮاى ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺶ ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺪاى ﺣﻴﺎتﺑﺨﺶ اﺳﻼم )ﻛـﻪ ﻫـﺮ‬ ‫وﺟﺪان ﺑﻴﺪارى را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﻣﻰدﻫﺪ( ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ ﻓﺮاﮔﻴﺮﺗﺮ ﻣﻰﺷﺪ و اﺳﻼم ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﻗﻮى ﻣﻰﮔﺸﺖ ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ در ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺣﻠﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮت زدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاى ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻰ از آﻧﺎن در ﻣﺎه رﺟﺐ ﺳﺎل ﭘﻨﭽﻢ ﺑﻌﺜﺖ‪) ،‬دو ﺳﺎل ﭘﺲ از ﻋﻠﻨﻰ ﺷﺪن اﺳﻼم( دﺳﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻬﺎﺟﺮت زدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم‪ -‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وآﻟﻪ و ﺳﻠﻢ‪ -‬در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻟﻮ ﺧﺮﺟﺘﻢ إﻟﻰ أرض ﺣﺒﺸﺔ ﻓﺈن ﺑﻬﺎ ﻣﻠﻜﺎ ﻻ ﻳﻈﻠﻢ‬ ‫ﻋﻨﺪه أﺣﺪ و ﻫﻰ أرض ﺻﺪق ﺣﺘﻰ ﻳﺠﻌﻞ اﷲ ﻟﻜﻢ ﻓﺮﺟﺎ ﻣﻤﺎ أﻧﺘﻢ ﻓﻴﻪ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺣﺒﺸﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺮاى‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا در آﻧﺠﺎ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺴﻰ ﻇﻠﻢ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ و آﻧﺠـﺎ ﺳـﺮزﻣﻴﻦ ﺻـﺪاﻗﺖ و راﺳـﺘﻰ‬ ‫اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﻨﻴﺪ و آﻧﺠﺎ ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﻓﺮﺟﻰ ﻓﺮاﻫﻢ آورد ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻳﺎزده ﻳﺎ دوازده ﻣﺮد ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﭼﻬﺎر زن ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻰ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﻈﻌﻮن از راه درﻳﺎ‪ ،‬ﭘﻨﻬﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﺣﺒﺸـﻪ‬ ‫ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﻛﻔﺎر آﻧﺎن را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛﺮدﻧﺪ؛ وﻟﻰ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻰ از ﺑﻨﺪر دور ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺘـﻪ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫آﻧﺎن در ﻃﻮل ﻣﺎﻫﻬﺎى ﺷﻌﺒﺎن و رﻣﻀﺎن در ﺣﺒﺸﻪ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ؛ وﻟﻰ ﻣﺎه ﺷﻮال دوﺑﺎره ﺑﻪ ﻣﻜـﻪ ﺑﺮﮔﺸـﺘﻨﺪ؛ زﻳـﺮا ﺷـﻨﻴﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺶ دﺳﺖ از آزار آﻧﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻪاﻧﺪ؛ اﻣﺎ ﭘﺲ از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن‪ ،‬ﺷﺎﻳﻌﺎﺗﻰ‬ ‫ﺑﻴﺶ ﻧﺒﻮده؛ ﻟﺬا ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫در ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﻫﺸﺘﺎد ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻰ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ اﺑﻰﻃﺎﻟﺐ ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻗﺮﻳﺶ ﻛﻪ از ﻧﻔﻮذ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ در ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ وﺣﺸﺖ اﻓﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎﻧﻰ را ﻫﻤﺮاه ﺑـﺎ ﻫـﺪاﻳﺎﻳﻰ ﺑـﻪ درﺑـﺎر‬ ‫ﻧﺠﺎﺷﻰ‪ -،‬ﭘﺎدﺷﺎه ﺣﺒﺸﻪ‪ -‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ در دار اﻟﻨﺪوة ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ )دار اﻟﻨﺪوة ﻣﺤﻠﻰ در ﻛﻨﺎر ﻛﻌﺒﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ در اﻣﻮر ﻣﻬﻢ‪ ،‬آﻧﺠـﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮى ﻣﻰﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراى ﻣﻜﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻰﺷﺪ( ﻗﺮار ﺑﺮ اﻳﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺮوﻋـﺎص و‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻣﻴﺮان و وزﻳﺮان درﺑﺎر ﻧﺠﺎﺷﻰ ﻫﺪاﻳﺎﻳﻰ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻫـﺪاﻳﺎى ﻧﺠﺎﺷـﻰ را ﺑـﻪ وى‬

‫‪58‬‬

‫ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و از او ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را ﻃﻠﺐ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ ﻣﻼﻗـﺎﺗﻰ ﺑـﺎ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬آﻧـﺎن را ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺗﺤﻮﻳﻞ دﻫﺪ ‪.‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻗﺮﻳﺶ درﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮد را ﻧﺰد ﻧﺠﺎﺷﻰ ﻣﻄﺮح ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬وزﻳﺮان او )ﻛﻪ از ﻗﺒﻞ آﻣﺎده ﺑﻮدﻧـﺪ(‪،‬‬ ‫زﺑﺎن ﺑﻪ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﮔﺸﻮدﻧﺪ و از وى ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ را ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ؛ وﻟﻰ ﻧﺠﺎﺷﻰ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ و اﻇﻬـﺎر داﺷـﺖ ﭼـﻮن‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﻪ وى ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﻪ دﺷﻤﻨﺎﻧﺸﺎن ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ داد ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎ آﻧـﺎن ﺻـﺤﺒﺖ ﻛﻨـﺪ و‬ ‫ﻋﻠﺖ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ دﻳﻦ ﺟﺪﻳﺪ را از اﻳﺸﺎن ﺑﭙﺮﺳﺪ‪ ،‬دﻳﻨﻰ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺑﺎ آﻳﻴﻦ ﭘﺪراﻧﺸﺎن ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻰﻛﺮد و ﻧـﻪ ﺑـﺎ ﻣﺴـﻴﺤﻴﺖ‬ ‫)ﻛﻪ دﻳﻦ ﻧﺠﺎﺷﻰ ﺑﻮد(؛ ﻟﺬا ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻃﻠﺒﻴﺪ ‪.‬‬ ‫ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ اﺑﻰﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ و ﺳﺨﻨﮕﻮى ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﺑﻴﺎن ﺻﻔﺎت زﺷﺖ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪى ﻛﻪ ﻳﻚ ﻋﺮب ﺟـﺎﻫﻠﻰ‬ ‫ﺑﺪان ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻮد‪ ،‬وﺿﻊ ﻣﺮدم ﭘﻴﺶ از اﺳﻼم را ﺑﺨﻮﺑﻰ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﺮده؛ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺑﻴـﺎن اﺣﻜـﺎم ﻋﺎدﻻﻧـﻪ و ﺳﻔﺎرﺷـﺎت‬ ‫ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪ -‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وآﻟﻪ وﺳﻠﻢ‪ ،-‬ﻣﺒﻨﻰ ﺑﺮ وﺟﻮب ﻧﻤﺎز‪ ،‬روزه‪ ،‬ﺗﺮك ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪاﻳﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻧﻔـﻊ و‬ ‫ﺿﺮرى ﻧﺪارﻧﺪ و ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪاى واﺣﺪ‪ ،‬ﻟﺰوم راﺳﺘﮕﻮﻳﻰ‪ ،‬رﻋﺎﻳﺖ اﻣﺎﻧﺖ‪ ،‬ﺻﻠﻪ رﺣﻢ‪ ،‬ﻧﻴﻜﻰ ﺑﻪ ﻫﻤﺴـﺎﻳﮕﺎن و ﺣﺮﻣـﺖ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ زﺷﺖ دادن ﺑﻪ زﻧﺎن ﭘﺎﻛﺪاﻣﻦ و ‪ ...‬ﭘﺮداﺧﺖ و ﮔﻔﺖ ‪:‬ﭼﻮن اﻳﻦ ﻗﻮم ﻣﺎ را ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑـﺮ ﻣـﺎ ﺳـﺘﻢ روا‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ و از دﻳﻨﻤﺎن ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺸﻮرت آﻣﺪﻳﻢ و ﺗﻮ را ﺑﺮ دﻳﮕﺮان ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻳﻢ و ﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ در ﭘﻨﺎه ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻴﻢ‬ ‫ﺗﺎ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺳﺘﻢ ﻧﺸﻮد ‪.‬‬ ‫ﻧﺠﺎﺷﻰ از وى ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻘﺪارى از ﻛﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﻰ ﺟﺪﻳﺪ را ﺑﺮاى وى ﺑﺨﻮاﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺟﻌﻔﺮ ﺑﺎ ﺣﺴﻦ اﻧﺘﺨﺎب ﺧﻮد‪ ،‬ﻗﺴﻤﺘﻰ از اواﻳﻞ ﺳﻮره ﻣﺮﻳﻢ را ﻛﻪ ﺑﻪ داﺳﺘﺎن ﺗﻮﻟﺪ و زﻧﺪﮔﺎﻧﻰ ﺣﻀﺮت ﻋﻴﺴﻰ‪ -‬ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم ‪ -‬ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻰﺷﺪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ رﺳﻴﺪ‪ :‬و ﻫﺰّى إﻟﻴﻚ ﺑﺠﺬع اﻟﻨﺨﻠﺔ ﺗﺴﺎﻗﻂ ﻋﻠﻴﻚ رﻃﺒﺎ ﺟﻨﻴ‪‬ﺎ‪ :‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺮﻳﻢ ﺧﻄﺎب ﺷﺪ‪ :‬ﺷﺎﺧﻪ درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ را ﺑﻪ ﻃﺮف ﺧﻮدت ﺑﻜﺶ ﺗﺎ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺧﺮﻣﺎى ﺗﺎزه ﻓﺮو رﻳﺰد ‪.‬‬ ‫ﻧﺠﺎﺷﻰ ﻣﻰﮔﺮﻳﺴﺖ و اﻃﺮاﻓﻴﺎن او ﻧﻴﺰ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻰﮔﺮﻳﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه رو ﺑﻪ ﻋﻤﺮو و ﻋﺒﺪاﷲ )ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻗﺮﻳﺶ( ﻛﺮده‪ ،‬ﮔﻔﺖ ‪:‬اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن و آﻧﭽﻪ ﻋﻴﺴـﻰ آورده اﺳـﺖ‪ ،‬ﻫـﺮ دو از‬ ‫ﻳﻚ ﺟﺎ ﻓﺮود آﻣﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﺑﺮوﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ اﻳﻨﻬﺎ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﻛﺮد! و ﻫﺪﻳﻪﻫﺎى آﻧﺎن را ﭘﺲ داد و اﻋﻼم ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‬ ‫در ﺣﺒﺸﻪ آزادﻧﺪ و در اﻣﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ ﻛﻪ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎى ﺧﻮد را ﻧﻘﺶ ﺑﺮ آب دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﻳﻚ اﻗﺪام ﻋﻤﻮﻣﻰ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ ﻣﺴـﻠﻤﻴﻦ را از ﻫـﺮ‬ ‫ﺟﻬﺖ ﺗﺤﺖ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻗﺮار دﻫﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪاى ﻧﻮﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻰ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ دم ﻣﺮگ ﺑﻪ ﻣﻔﺎد آن ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ ﺷﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﻣﻮارد ﺑﻮد‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش ﻛﺎﻻ ﺑﺎ ﻫﻮاداران ﻣﺤﻤﺪ ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻣﻰﺷﻮد ‪.‬‬ ‫‪ -2‬در ﺗﻤﺎم ﭘﻴﺸﺎﻣﺪﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻃﺮﻓﺪارى ﻛﺮد ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ارﺗﺒﺎط و ﻣﻌﺎﺷﺮت ﺑﺎ آﻧﺎن اﻛﻴﺪا ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﻛﺴﻰ ﺣﻖ ﻧﺪارد ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ راﺑﻄﻪ زﻧﺎﺷﻮﻳﻰ ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪59‬‬

‫ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ را ﺗﻤﺎم ﻣﺘﻨﻔﺬﻳﻦ اﻣﻀﺎ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﺠﺒﻮر ﺷﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﺷـﻌﺐ اﺑـﻰﻃﺎﻟـﺐ )درهاى در ﻣﻴـﺎن ﻛﻮﻫﻬـﺎى‬ ‫ﻣﻜﻪ( ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮﻧﺪ ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺳﻪ ﺳﺎل ﻃﻮل ﻛﺸﻴﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﺳﻪ ﺳﺎل‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ -‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و آﻟﻪ‪ -‬از ﻃﺮﻳﻖ وﺣﻰ آﮔﺎه ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻮرﻳﺎﻧﻪ ﺧﻮرده ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ و ﻓﻘﻂ ﻛﻠﻤﻪ ﺑﺴﻤﻚ اﻟﻠﻬﻢ ﻛﻪ در اﺑﺘﺪاى آن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﻋﺪهاى از ﻗﺮﻳﺶ ﻧﻴﺰ از ﺷﺪت ﺳﺨﺘﮕﻴﺮى ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﺸﺪت آزرده ﺷﺪﻧﺪ و ﺧﻮاﺳﺘﺎر آن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻫﺮ ﭼـﻪ‬ ‫زودﺗﺮ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﻮد و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻇﻠﻢ ﺧﺎﺗﻤﻪ داده ﺷﻮد ‪.‬‬ ‫ﻟﺬا ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻳﻚ اﻗﺪام ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻰ‪ ،‬ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ را ﭘﺎره ﻛﻨﻨﺪ؛ وﻟﻰ اﺑﻮﺟﻬﻞ ﻛﻪ از ﺗﻨﺪروﺗﺮﻳﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫)ص( ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ ﻋﻤﻠﻰ ﺷﺪن اﻗﺪام آﻧﺎن ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫از ﻃﺮﻓﻰ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ﻋﻤﻮى ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ -‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وآﻟﻪ‪ -‬ﺑﻪ ﻛﻔﺎر ﺧﺒﺮ داد ﻛﻪ وﺣﻰ اﻟﻬﻰ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺧﺒـﺮ از‬ ‫ﺧﻮرده ﺷﺪن ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻮرﻳﺎﻧﻪ داده اﺳﺖ و ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺮرﺳﻰ ﻛﻨﻨﺪ؛ اﮔﺮ ﺣﺮف ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫درﺳﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺤﺎﺻﺮه را ﺑﺸﻜﻨﻨﺪ و اﮔﺮ دروغ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را ﺑﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﺗﺤﻮﻳﻞ دﻫﺪ ‪.‬‬ ‫ﻗﺮﻳﺶ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد او را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ ﮔﺸﻮده ﺷﺪ و ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﭼﻴﺰى از آن ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﻣﮕﺮ ﻛﻠﻤﻪ ﺑﺴﻤﻚ اﻟﻠﻬﻢ و ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن ﭘـﺲ از‬ ‫ﺳﻪ ﺳﺎل‪ ،‬ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 13‬ﺑﻌﺜﺖ‪ ،‬ﺟﻠﺴﻪ ﻣﺸﻮرﺗﻰ ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ در دار اﻟﻨﺪوه ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ ﺗﺎ راﻫﻰ ﺑﺮاى ﺿـﺮﺑﻪ زدن ﺑـﻪ اﺳـﻼم‬ ‫ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ ‪.‬‬ ‫در آﻧﺠﺎ ﻫﺮ ﻛﺴﻰ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدى اراﺋﻪ ﻛﺮد ‪.‬‬ ‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻫﻤﮕﺎن رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ اﺑﻮﺟﻬﻞ و ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮدى ﻧﺎﺷﻨﺎس ﻣﻄﺮح ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫وى ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﻣﻴﺎن ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻗﺒﺎﻳﻞ‪ ،‬ﻓﺮدى دﻟﻴﺮ و اﺻﻞ و ﻧﺴﺐدار اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺷـﺒﺎﻧﻪ ﻫﻤﮕـﻰ ﺑـﻪ ﺧﺎﻧـﻪ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﻫﺠﻮم ﻣﻰﺑﺮﻳﻢ و او را ﻣﻰﻛﺸﻴﻢ ‪.‬‬ ‫ﺧﻮن او ﺑﻴﻦ ﻫﻤﻪ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﭘﺨﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ از او ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻰ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬ ‫در ﺷﺐ اول رﺑﻴﻊ اﻻول ﺳﺎل ‪ 13‬ﺑﻌﺜﺖ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻰ‪ -‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻴﻠﻪ و آﻟﻪ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺻﺮه درآﻣﺪ؛ وﻟﻰ ﭘﻴﻚ‬ ‫وﺣﻰ ﭘﻴﺶ از آن‪ ،‬ﺗﻮﻃﺌﻪ را ﺑﻪ اﻃﻼع ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ رﺳﺎﻧﻴﺪه ﺑﻮد و رﺳﻮل ﺧﺪا از ﻗﺒﻞ‪ ،‬از ﻋﻠﻰ‪ -‬ﻋﻠﻴـﻪ اﻟﺴـﻼم‪ -‬ﺧﻮاﺳـﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ در ﺑﺴﺘﺮ اﻳﺸﺎن ﺑﺨﻮاﺑﻨﺪ و روﭘﻮش اﻳﺸﺎن را ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﻛﻔﺎر ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻋﺪم ﺣﻀﻮر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﺸـﻮﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺳﭙﺲ در ﻣﻜﻪ ﺑﻤﺎﻧﺪ و اﻣﺎﻧﺘﻬﺎى ﻣﺮدم را ﻛﻪ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﻮد ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻴﺎﻳﺪ و ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﭙﻴﻮﻧﺪد ‪.‬‬ ‫در آن ﺷﺐ ﺗﺎرﻳﻚ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ -‬ﺻﻠﻮات اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وآﻟﻪ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺎﻣﻞ درآﻣﺪ و ﻫﻤﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ ﺗـﺎ وﻗـﺖ‬ ‫ﻫﺠﻮم ﻓﺮا رﺳﺪ ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺑﺎﻟﺤﻨﻰ ﻣﺴﺨﺮه آﻣﻴﺰ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻤﺎن ﻣﻰﻛﻨﺪ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ از او ﭘﻴﺮوى ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه ﻋـﺮب و‬ ‫ﻋﺠﻢ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺷﺪ و ﭘﺲ از ﻣﺮدن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮﻳﺪ و در ﺑﻬﺸﺘﻬﺎﻳﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎﻏﻬﺎى اردن ﺳﻜﻮﻧﺖ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺮد و‬ ‫اﮔﺮ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورﻳﺪ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﺷﻤﺎ را ﻣﻰﻛﺸﺪ و ﺳﭙﺲ ﻛﻪ ﻣﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﺗﺸﻰ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ آﻣﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ ﮔﺪاﺧﺘﻪ‬ ‫‪60‬‬

‫ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺷﺪ! در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ -‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و آﻟﻪ‪ -‬از ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺘﻰ ﺧﺎك از زﻣـﻴﻦ ﺑﺮداﺷـﺘﻨﺪ و‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آرى ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ و ﺗﻮ‪ ،‬ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻰ از آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻰ! ﺧﺎك را ﺑﺮ ﺳﺮ و روى آﻧـﺎن ﭘﺎﺷـﻴﺪﻧﺪ و اﺑﺘـﺪاى‬ ‫آﻳﺎت ﺳﻮره ﻳﺲ را ﻗﺮاﺋﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ آﻳﻪ و ﺟﻌﻠﻨﺎ ﻣﻦ ﺑﻴﻦ أﻳﺪﻳﻬﻢ ﺳﺪا و ﻣﻦ ﺧﻠﻔﻬﻢ ﺳﺪا ﻓﺄﻏﺸـﻴﻨﺎﻫﻢ ﻓﻬـﻢ ﻻ‬ ‫ﻳﺒﺼﺮون رﺳﻴﺪﻧﺪ؛ و ﺑﻰ آﻧﻜﻪ ﻛﻔﺎر ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬از ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﻋﺒﻮر ﻛﺮدﻧﺪ و دور ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از دور ﺷﺪن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺷﺨﺼﻰ ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﻴﺪ و ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬در اﻧﺘﻈﺎر ﭼﻪ ﻛﺴﻰ ﻫﺴﺘﻴﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬در ﻛﻤـﻴﻦ ﻣﺤﻤـﺪ‬ ‫ﻧﺸﺴﺘﻪاﻳﻢ ‪.‬‬ ‫او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ ﻣﺤﻤﺪ رﻓﺖ و راه ﺧﻮد را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ! ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﻫﺠﻮم ﺑﺮدﻧﺪ و ﭼـﻮن روﭘـﻮش را‬ ‫ﻛﻨﺎر زدﻧﺪ‪ ،‬دﻳﺪﻧﺪ ﻋﻠﻰ )ع( در ﺑﺴﺘﺮ ﺧﻮاﺑﻴﺪه اﺳﺖ و داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﻃﺌﻪ آﻧﺎن ﻧﻘﺶ ﺑﺮ آب ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺷﺐ را ﻟﻴﻠﺔ اﻟﻤﺒﻴﺖ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ و درﺑﺎره ﻓﺪاﻛﺎرى اﻣﻴﺮ اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ‪ -‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ :‬و ﻣـﻦ اﻟﻨـﺎس‬ ‫ﻣﻦ ﻳﺸﺮى ﻧﻔﺴﻪ اﺑﺘﻐﺎء ﻣﺮﺿﺎت اﷲ و اﷲ رؤف ﺑﺎﻟﻌﺒﺎد‪ :‬و ﺑﻌﻀﻰ از ﻣـﺮدم ﻛﺴـﺎﻧﻰ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ در راه ﺧﺸـﻨﻮدى‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺎن ﺧﻮد را ﻣﻰﻓﺮوﺷﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ )ﺳﻮره ﺑﻘﺮه ‪ -‬آﻳﻪ ‪ (207‬و اﻳـﻦ اﻓﺘﺨـﺎر‬ ‫ﺑﺮاى آن ﺣﻀﺮت ﺟﺎوداﻧﻪ ﮔﺸﺖ ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ -‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و آﻟﻪ‪ -‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻰ ﺑﻮد ﻛـﻪ ﻗـﺮﻳﺶ ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﻌﻘﻴﺐ ﺣﻀﺮت ﻣﻰﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﺑﺮاى ﻳﺎﻓﺘﻦ اﻳﺸﺎن ﺟﺎﻳﺰه ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا‪ -‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و آﻟﻪ‪ -‬در ﺑﻴﻦ راه ﻣﻜﻪ و ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬داﺧﻞ ﻏﺎرى ﺑﻪ ﻧﺎم ﺛﻮر ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﭘﺮوردﮔﺎر‪ ،‬ﻋﻨﻜﺒﻮﺗﻰ ﺑﺮ در ﻏﺎر ﺗﺎر ﺗﻨﻴﺪ و ﻛﺒﻮﺗﺮى ﻧﻴﺰ در آﻧﺠﺎ ﺗﺨﻢ ﮔﺬاﺷﺖ ‪.‬‬ ‫ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﭼﻮن از روى رد ﭘﺎى ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻏﺎر رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﺗﺎرﻫﺎ و ﻛﺒﻮﺗﺮ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﮔﻤـﺎن ﻛﺮدﻧـﺪ‬ ‫ﻛﺴﻰ داﺧﻞ ﻏﺎر ﻧﻴﺴﺖ؛ زﻳﺮا ﺑﺎ ورود ﻫﺮ ﻛﺴﻰ ﻣﻰﺑﺎﻳﺴﺘﻰ ﺗﺎرﻫﺎ ﭘﺎره ﺷﻮد و ﻛﺒﻮﺗﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﮕﺮﻳﺰد ‪.‬‬ ‫ﻟﺬا از آﻧﺠﺎ ﻣﻨﺼﺮف ﺷﺪﻧﺪ و اداﻣﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻧﻴﺰ ﺳﻮدى ﻧﺪاﺷﺖ ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﺳﻪ روز اﻗﺎﻣﺖ در ﻏﺎر ﺛﻮر‪ ،‬روز ﭼﻬﺎرم رﺑﻴﻊ اﻻول‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ -‬ﺻﻠﻮات اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و آﻟﻪ‪ -‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﻏﺎر‬ ‫ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ و روز دوازدﻫﻢ رﺑﻴﻊ اﻻول‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ ﻇﻬﺮ‪ ،‬وارد ﻣﺤﻠﻪ ﻗﺒﺎ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺪﻧﺪ و از آن ﭘﺲ ﻣﺤﻴﻄـﻰ اﻣـﻦ‬ ‫ﺑﺮاى اﺟﺮاى ﻓﺮاﻣﻴﻦ اﻟﻬﻰ و ﻋﺒﺎدت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪ ‪.‬‬ ‫‪61‬‬

‫در ﻣﻮرد ﻣﻘﺪﻣﺎت اﻳﻦ ﻫﺠﺮت‪ ،‬از ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻛﻔﺎر ﺑﺮاى ﻗﺘﻞ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ -‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وآﻟﻪ‪ -‬ﺗﺎ ورود ﺑﻪ ﻏـﺎر ﺛـﻮر آﻳـﺎﺗﻰ‬ ‫ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ آﻳﻪ ‪ 30‬ﺳﻮره اﻧﻔﺎل‪ :‬و إذ ﻳﻤﻜﺮ ﺑﻚ اﻟﺬﻳﻦ ﻛﻔﺮوا ‪ ...‬ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﺟﻠﺴﻪ ﻣﺸﻮرﺗﻰ دار اﻟﻨﺪوه اﺳﺖ و آﻳﻪ ‪40‬‬ ‫ﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ‪ :‬إن ﻻ ﺗﻨﺼﺮوه ﻓﻘﺪ ﻧﺼﺮه اﷲ ‪ ...‬در ﻣﻮرد ﻏﺎر ﺛﻮر و وﻗﺎﻳﻊ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن و ﻧﻴـﺰ آﻳـﻪ ‪ 207‬ﺑﻘـﺮه‪ :‬و ﻣـﻦ‬ ‫اﻟﻨﺎس ﻣﻦ ﻳﺸﺮى ﻧﻔﺴﻪ ‪ ...‬در ﻣﻮرد ﻟﻴﻠﺔ اﻟﻤﺒﻴﺖ ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از رﺣﻠﺖ ﻧﺒﻰ اﻛﺮم )ص( و در زﻣﺎن ﺧﻠﻔﺎى ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﺒﺪأ ﺗﺎرﻳﺦ را ﻫﺠﺮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ‬ ‫ﻗﺮار دادﻧﺪ ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪ :‬ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ آﻳﺘﻰ )ره(‬ ‫ﻓﺮوغ اﺑﺪﻳﺖ‪،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ آﻳﺖ اﷲ ﺷﻴﺦ ﺟﻌﻔﺮ ﺳﺒﺤﺎﻧﻰ‬

‫‪62‬‬

‫ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك‬ ‫ در ﺻــﺪر اﺳــﻼم ﻛﺸــﻮر ﺳــﻮرﻳﻪ از ﻣﺴــﺘﻌﻤﺮات اﻣﭙﺮاﺗــﻮرى روم ﺑــﻪ ﺷــﻤﺎر ﻣــﻰرﻓــﺖ و ﻓﺮﻣــﺎﻧﺮواى ﺷــﺎم از‬‫دﺳﺖﻧﺸﺎﻧﺪﮔﺎن اﻣﭙﺮاﺗﻮر ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫اﺳﻼم ﺑﺴﺮﻋﺖ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻰﻳﺎﻓﺖ و در اﻧﺪك زﻣﺎﻧﻰ آوازه آن ﺑﻪ ﺧﺎرج از ﻣﺮزﻫﺎ رﺳﻴﺪ ‪.‬‬ ‫اﻣﭙﺮاﺗﻮرى روم ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻣﻮج ﺗﺎزهاى روﺑﺮو ﻣﻰدﻳﺪ و از ﻧﻔﻮذ آﻳﻴﻦ اﻟﻬﻰ اﺳﻼم ﻫﺮاﺳﺎن ﺑـﻮد‪ ،‬ﺗﺼـﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓـﺖ‬ ‫ﭘﻴﺸﺪﺳﺘﻰ ﻛﻨﺪ و ﺑﺎ ﻳﻚ ﺣﻤﻠﻪ ﻋﻈﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ارﺗﺸﻰ ﻣﺠﻬﺰ و ﻣﺘﺸﻜﻞ از ‪ 40‬ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺑﺎ ﻛﻠﻴﻪ ﺳﻼﺣﻬﺎى ﺟﻨﮕـﻰ آن زﻣـﺎن‪ ،‬در ﻧـﻮار ﻣـﺮزى ﺷـﺎم‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺷﺪ و ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻣﺮزﻧﺸﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺮﻗﻞ اﻣﭙﺮاﺗﻮر روم‪ ،‬ﺟﻴﺮه ﺟﻨﮕﻰ ﻳﻚ ﺳﺎل ﺳﭙﺎه را ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﺮاى ﺟﻨﮕﻰ ﻋﻈﻤﻴﻢ و ﻃﻮﻻﻧﻰ آﻣﺎده ﺷﺪه ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫ﺧﺒﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﺳﭙﺎه روم‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﻛﺎرواﻧﻬﺎى ﺗﺠﺎرى ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻰ اﺳﻼم‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ )ص( رﺳـﻴﺪ و ﺣﻀـﺮت‬ ‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﺮاى ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزى در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻫﻨﻮز ﺟﻤﻊآورى ﻧﺸﺪه ﺑﻮد و ﺑﺮﺷﺪت ﮔﺮﻣـﺎى ﻫـﻮا اﻓـﺰوده‬ ‫ﻣﻰﺷﺪ ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ از وﻃﻦ ﺑﺮاى ﻳﻚ ﺳﻔﺮ ﻃﻮﻻﻧﻰ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﺖ و ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻰﻧﻤﻮد ‪.‬‬ ‫از اﻳﻦ رو ﮔﺮوﻫﻰ از ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﻧﺒﺮد روى ﮔﺮدان ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫و از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺟﺎزه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﺷﻬﺮ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻰ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻰﺗﺮﺳﻢ ﭼﺸﻤﻢ ﺑﻪ زﻧﺎن روﻣﻰ ﺑﻴﻔﺘﺪ و ﺑﻪ ﮔﻨﺎه ﺑﻴﻔﺘﻢ! و دﻳﮕﺮى ﺑﻬﺎﻧﻪاش ﮔﺮﻣﻰ ﺷﺪﻳﺪ ﻫﻮا ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﻋﺪهاى ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻳﺎدآورى ﻋﻈﻤﺖ روﻣﻴﺎن ﺳﻌﻰ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ روﺣﻴﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬ ‫در ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﻋﺬرﺗﺮاﺷﻰﻫﺎ‪ ،‬و ﻛﺎرﺷﻜﻨﻰﻫﺎ آﻳﺎﺗﻰ از ﺳﻮره ﻣﺒﺎرﻛﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪ و ﻛﻔﺮ دروﻧﻰ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ را ﻛﻪ در‬ ‫ﭘﺸﺖ ﻧﻘﺎب اﺳﻼم ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺖ ‪.‬‬ ‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻋﺪهاى از ﻓﻘﺮاى ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻛﻪ ﺷﻮق ﺟﻬﺎد وﺟﻮد آﻧﺎن را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﺳﻔﺮ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﻰ )ص( ﺷﺮﻓﻴﺎب ﺷﺪﻧﺪ و ﺗﻘﺎﺿﺎى ﻣﺮﻛﺐ ﺳﻮارى ﻧﻤﻮدﻧﺪ؛ اﻣﺎ ﭼﻮن ﺑﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﻔﻰ رﺳﻮل ﺧـﺪا‬ ‫)ص( روﺑﺮو ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺸﺪت ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪﻧﺪ و از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺟﻬﺎد در راه ﺧﺪا را از دﺳﺖ دادهاﻧﺪ ﻣﻰﮔﺮﻳﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫در ﺑﺎره اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻧﻴﺰ در ﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ آﻳﻪاى ﻧﺎزل ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﻻﻧﻪ ﺟﺎﺳﻮﺳﻰ ﻳﻬﻮدﻳﺎن در ﻣﺪﻳﻨﻪ‬ ‫ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﺧﺒﺮ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺰل ﻳﻜﻰ از ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﻮﻳﻠﻢ ﻣﺮﻛﺰ ﺟﻠﺴﺎت ﺳﺮى ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﺷﺪه اﺳـﺖ‬ ‫و آﻧﺎن در ﺻﺪد ﺑﺎزداﺷﺘﻦ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ از ﺟﻨﮓ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬

‫‪63‬‬

‫ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ در آن ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺠﺘﻤﻊ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ آﺗﺶ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫رﻋﺐ و وﺣﺸﺖ ﻫﻤﻪ اﻫﻞ ﺧﺎﻧﻪ را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﻨـﺎﻓﻘﻴﻦ ﻏـﺎﻓﻠﮕﻴﺮ ﺷـﺪه‪ ،‬ﺑـﺎ ﻫـﺮاس از ﻣﻴـﺎن ﺷـﻌﻠﻪﻫـﺎى آﺗـﺶ‬ ‫ﻣﻰﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ اﻗﺪام ﻗﺎﻃﻌﺎﻧﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﺒﻜﻪ ﺟﺎﺳﻮﺳﻰ داﺧﻠﻰ ﻣﻨﻬﺪم ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﻣﻘﺼﺪ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪ ﺗﺒﻮك در ﻧﻮار ﻣﺮزى ﺷﺎم ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺟﻨﮓ‪،‬ﺟﻨﮕﻰ ﺑﻮد ﺑﺎ اﻣﭙﺮاﺗﻮرى ﻋﻈﻴﻢ آن زﻣﺎن‪ ،‬در ﻣﻨﻄﻘﻪاى ﺑﺴﻴﺎر دور و در زﻣـﺎﻧﻰ ﻛـﻪ ﻫـﺮ ﻧـﻮع اﻣﻜﺎﻧـﺎت‬ ‫آﺳﺎﻳﺸﻰ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫ﻟﺬا ﻫﺮ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ در اﻳﻦ ﻧﺒﺮد ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻰﺑﺎﻳﺴﺘﻰ ﺑﺎ روﺣﻴﻪاى ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ و دﻳﺪى ﺑﺎز ﺑﻪ اﺳـﺘﻘﺒﺎل ﺧﻄـﺮ‬ ‫رود و ﺧﻮد را ﺑﺮاى ﻫﺮ ﻧﻮع ﺣﺎدﺛﻪاى آﻣﺎده ﻛﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮ ﺧﻼف ﺟﻨﮕﻬﺎى ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪا ﻣﻘﺼﺪ ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﺑﻼع ﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻫـﺪف ﻋﻈـﻴﻢ ﺧـﻮد‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﺮادر ﺧﻮد‪ ،‬ﻋﻠﻰ )ع( را ﺑﻌﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎﻗﻰ ﮔﺬارﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ ﻋﻠﺖ اﻳﻦ ﻛﺎر ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ دورى ﺳﭙﺎه اﺳﻼم و رﻫﺒﺮ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ از ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻓﺮﺻﺖ ﺧـﻮﺑﻰ ﺑـﺮاى‬ ‫دﺷﻤﻨﺎن داﺧﻠﻰ و ﺧﺎرﺟﻰ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد ﺗﺎ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎى ﺷﻮم ﺧﻮد را در ﻏﻴﺎب ﺣﻀﺮت رﺳﻮل )ص( ﺑﻪ اﺟﺮا ﮔﺬارﻧﺪ و‬ ‫اﺣﻴﺎﻧﺎ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﻨﺪ ﻳﺎ ﺟﻮ داﺧﻠﻰ ﺷﻬﺮ را ﻣﺘﺸﻨﺞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ‪.‬‬ ‫از اﻳﻦ رو ﺣﻀﻮر ﺳﺮدارى دﻻور و ﭘﺮآوازه‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰﻃﺎﻟﺐ‪ -‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ‪-‬در ﺷﻬﺮ ﺿـﺮورى ﺑـﻮد ﺗـﺎ‬ ‫اﻣﻨﻴﺖ داﺧﻠﻰ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﮔﺮدد ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﻛﻪ وﺟﻮد اﻳﺸﺎن را ﻣﺎﻧﻊ اﺟﺮاى ﻧﻘﺸﻪﻫﺎى ﺧﻮد ﻣﻰدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ ﺷـﺎﻳﻌﻪﭘﺮاﻛﻨـﻰ زدﻧـﺪ و ﭼﻨـﻴﻦ ﺷـﺎﻳﻊ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻰ )ع( ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮔﺮﻣﺎ و دورى راه ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻧﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﻫﺪف آﻧﺎن‪ ،‬ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻛﺮدن ﻋﻠﻰ )ع( ﺑﻪ ﺧﺮوج از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﻓﺮﺻﺖ اﺟﺮاى ﻧﻘﺸﻪﻫﺎى ﺷﻮم آﻧﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﻮد ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﭙﺎه اﺳﻼم از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻰ )ع( ﺑﺮاى رد ﺗﻬﻤﺖ آﻧﺎن از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ و ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( رﺳﺎﻧﺪه‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎن را ﺑﻪ اﻃـﻼع رﺳـﻮل‬ ‫ﺧﺪا )ص( رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻰ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺮادرم! ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎز ﮔﺮد ﻛﻪ ﻛﺴﻰ ﺟﺰ ﻣﻦ و ﺗﻮ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻰ ﻣﺎﻧﺪن در ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﻧﺪارد ‪.‬‬ ‫ﺗﻮ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﻦ در ﻣﻴﺎن ﺧﺎﻧﺪان ﻣﻦ و ﻣﺤﻞ ﻫﺠﺮت ﻣﻦ و ﻋﺸﻴﺮه ﻣﻦ ﻫﺴﺘﻰ ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻌﺮوف را در ﺣﻖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻰ )ع( ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬أ ﻣﺎ ﺗﺮﺿﻰ ﻳﺎ ﻋﻠﻰ أن ﺗﻜﻮن ﻣﻨـﻰ ﺑﻤﻨﺰﻟـﺔ ﻫـﺎرون‬ ‫ﻣﻦ ﻣﻮﺳﻰ إﻻ أﻧﻪ ﻻ ﻧﺒﻰ ﺑﻌﺪى‪ :‬آﻳﺎ راﺿﻰ ﻧﻴﺴﺘﻰ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺗﻮ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻫﻤﭽﻮن ﻧﺴﺒﺖ ﻫﺎرون ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ‬ ‫اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ ﻫﺎرون‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻮد؛ وﻟﻰ ﭘﺲ از ﻣﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮى ﻧﻴﺴﺖ؟ آﻧﮕﺎه ﻋﻠﻰ )ع( ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻣﻌﺮوف ﮔﺸﺖ و از ﻣﺤﻜﻤﺘﺮﻳﻦ ادﻟﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠـﻰ )ع( ﭘـﺲ از رﺳـﻮل اﻛـﺮم )ص(‬ ‫ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره ﻣﻮرداﺳﺘﻨﺎد ﻋﻠﻤﺎى ﺷﻴﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪64‬‬

‫ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺣﺘﻰ در ﻣﻴﺎن ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﻧﻴﺰ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﻴﺠﺎى ﺧﻮد رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( را ﻣﻰآزردﻧﺪ ﻛﻪ در‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺎره ﻧﻴﺰ آﻳﺎﺗﻰ از ﻗﺮآن ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﻃﻰ ﻣﺴﺎﻓﺘﻰ ﻃﻮﻻﻧﻰ و ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺮﻣﺸﻘﺖ‪ ،‬در اﺑﺘﺪاى ﻣﺎه ﺷﻌﺒﺎن ﺳـﺎل ﻧﻬـﻢ ﻫﺠـﺮى‪ ،‬ﻣﺴـﻠﻤﻴﻦ ﺑـﻪ ﺗﺒـﻮك‬ ‫رﺳﻴﺪﻧﺪ؛ وﻟﻰ ﺑﺮ ﺧﻼف اﻧﺘﻈﺎر اﺛﺮى از ﺳﭙﺎه روم ﻧﺪﻳﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺮﺧﻰ‪ ،‬ﺧﺒﺮ آﻣﺎدﮔﻰ روم ﺑﺮاى ﺣﻤﻠﻪ از اﺑﺘﺪا ﺻﺤﺖ ﻧﺪاﺷﺖ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاى اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺧﺎﻃﺮ و اﻋﻼم آﻣﺎدﮔﻰ‪،‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ رﻧﺞ و ﻣﺸﻘﺖ اﻳﻦ ﺳﻔﺮ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﻫﻤﻮار ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺮﺧﻰ دﻳﮕﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ‬ ‫روﻣﻴﺎن‪ ،‬ﻛﻪ از آﻣﺎدﮔﻰ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از درﮔﻴﺮى ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻰ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﮔﺮﭼﻪ ﺟﻨﮕﻰ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻧﺪاﺷﺖ؛ وﻟﻰ ﻓﻮاﻳﺪ زﻳﺎدى ﺑﺮ آن ﻣﺘﺮﺗـﺐ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﮔﻮﺷـﻪاى از آﻧﻬـﺎ اﺷـﺎره‬ ‫ﻣﻰﺷﻮد‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻛﺎرﺷﻜﻨﻰﻫﺎى ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ و ﻧﺰول آﻳﺎﺗﻰ از ﻗﺮآن در ﻣﻮرد آﻧﺎن‪ ،‬ﭼﻬﺮه ﭘﻠﻴﺪ اﻳﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎنﻧﻤﺎﻫﺎ را ﺑﺨـﻮﺑﻰ آﺷـﻜﺎر‬ ‫ﻛﺮد ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻬﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ داﻧﺴﺘﻦ وﻳﮋﮔﻴﻬﺎى ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ ﺛﺒـﺎت و ﭘﺎﻳـﺪارى آﻧـﺎن ﻣﺤﺴـﻮب‬ ‫ﻣﻰﺷﻮد ‪.‬‬ ‫‪ -2‬رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﻋﻤﻼ آﻣﺎدﮔﻰ ﺧﻮد را ﺑﺮاى ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﻄﺮ اﺣﺘﻤﺎﻟﻰ ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ و ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮدﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺣﺎﺿﺮﻧﺪ ﺻﺪﻫﺎ ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ راه ﭘﺮﻣﺸﻘﺖ را ﻃﻰ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ دﺷﻤﻦ را ﺑﻪ ﻟﺮزه درآورﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺟﻨﮕﻰ در ﻛﺎر ﻧﺒﺎﺷﺪ ‪.‬‬ ‫از اﻳﻦ رو ﭘﺲ از ورود ﺳﭙﺎه ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻰ از ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﺸﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و اﺳﻼم اﺧﺘﻴـﺎر ﻧﻤـﻰﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪،‬‬ ‫داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ و اﻃﺎﻋﺖ ﺧﻮد را اﺑﺮاز داﺷﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻃﻰ ﺳﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺎ راه ﺷﺎم آﺷﻨﺎ ﺷﺪﻧﺪ و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻳﻚ ﻟﺸﻜﺮﻛﺸﻰ ﻋﻈﻴﻢ را ﺑـﺮاى رﺳـﻴﺪن ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﺪﻓﻰ دور از ﻣﺮﻛﺰ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ آزﻣﻮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﻳﻜﻰ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺛﻤﺮات اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺖ‪ ،‬آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﺮزﻫﺎى ﺷﺎم رﺳﻴﺪﻧﺪ و اﺛـﺮى از ﻟﺸـﻜﺮ‬ ‫روم ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﺮاى ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى از ﺗﻜﺮار ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻮادﺛﻰ‪ ،‬ﺑﺎ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻣﺮزﻧﺸﻴﻦ ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎى ﺻﻠﺢ و‬ ‫ﻋﺪم ﺗﻌﺮض ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﮔﺮوه ﻋﻈﻴﻤﻰ از دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم از در ﺻﻠﺢ و آﺷﺘﻰ ﺑﺎ رﺳـﻮل ﺧـﺪا )ص(‬ ‫ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ و اﻣﻨﻴﺖ ﻣﺮزﻫﺎ ﺗﺎ ﺣﺪود زﻳﺎدى ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺷﺪ ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﮔﻔﺘـﻪ ﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﺴـﻴﺮ ﺣﺮﻛـﺖ‪ ،‬ﺑﺴـﻴﺎر ﻃـﻮﻻﻧﻰ و‬ ‫ﭘﺮزﺣﻤﺖ ﺑﻮد ‪ .‬از اﻳﻦ رو وﻗﺎﻳﻊ ﺗﺎرﻳﺨﻰ ﻣﺘﻌﺪدى اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر آﻣﻮزﻧﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ واﻗﻌﻪ اﺷﺎره ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﭘﺲ از دﺳﺘﻮر ﺑﺴﻴﺞ ﻋﻤﻮﻣﻰ ﺑﺮاى ﺣﺮﻛﺖ‪ ،‬ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎى ﻛﻌﺐ‪ ،‬ﻫﻼل و ﻣﺮه ﺳﺮﭘﻴﭽﻰ ﻛﺮدﻧﺪ و آﺳﻮدﮔﻰ‬ ‫را ﺑﺮ رﻧﺞ ﺳﻔﺮ ﺗﺮﺟﻴﺢ دادﻧﺪ ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﭼﻮن ﺑﻪ ﺗﺒﻮك رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ :‬ﻛﻌﺐ ﭼﻪ ﻛﺮد؟ ﭘﺎﺳﺦ ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ‪ :‬ﺟﺎﻣﻪﻫﺎى ﻓﺎﺧﺮ و ﺗﻜﺒﺮ‪ ،‬او را در‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﮕﻪ داﺷﺖ ‪.‬‬ ‫‪65‬‬

‫ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﻰ )ص( دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﺧﻮددارى ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻪ از آﻧﺎن دورى ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬درﮔﻴﺮ ﻳﻚ ﻣﺒﺎرزه ﻣﻨﻔﻰ ﻋﻠﻴﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺪون ﻫﻴﭻ ﻋـﺬر و‬ ‫ﺑﻬﺎﻧﻪاى‪ ،‬ﺟﻬﺎد را ﺗﺮك ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫روزﻫﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻮال ﻣﻰﮔﺬﺷﺖ ‪.‬‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎه ﻏﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ از ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ اﺳﻼم ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪاى ﺑﻪ ﻛﻌﺐ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ در آن ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ :‬ﺷﻨﻴﺪهام ﻛﻪ ﺳﺮورت‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻮ ﺳﺘﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ و ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﺗﺤﻤﻞ رﺳﻮاﻳﻰ و ﺧﻮارى واﺟﺐ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﻧﺰد ﻣﺎ ﺑﻴﺎ ﺗﺎ ﺗـﻮ را ﻫﻤﺮاﻫـﻰ ﻛﻨـﻴﻢ! او‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ از آب ﮔﻞ آﻟﻮد ﻣﺎﻫﻰ ﺑﮕﻴﺮد و ﻧﺎراﺿﻴﺎن داﺧﻠﻰ را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺧﻮد ﺟﺬب ﻛﻨﺪ؛ وﻟـﻰ ﻛﻌـﺐ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪ و ﻧﺎﻣﻪ را در ﺗﻨﻮر اﻓﻜﻨﺪ و آﺗﺶ زد و ﺑﺎ ﻫﻮﺷﻴﺎرى‪ ،‬دﻋﻮت دﺷﻤﻦ ﺧﺪا را رد ﻛﺮد ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ‪ 40‬روز‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺴﺮان اﻳﻦ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ از آﻧﺎن ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮى ﻛﻨﻨﺪ و اﻳـﻦ‪،‬‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﺳﺨﺖﺗﺮ ﻛﺮد ‪.‬‬ ‫ده روز دﻳﮕﺮ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻄﻮرى ﻛﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺗﻨﮓ ﺷﺪ و ﻛﺎرى ﺟﺰ اﻇﻬﺎر ﻧﺪاﻣﺖ و ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻰ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺗـﺎ آﻧﻜـﻪ‬ ‫ﭘﺲ از ‪ 50‬روز از اﻳﻦ واﻗﻌﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﺰول آﻳﻪ ‪ 118‬ﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ‪ ،‬ﭘﻴﻚ وﺣﻰ‪ ،‬ﺗﻮﺑﻪ آﻧﺎن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻋﻼم ﻛﺮد ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻳﻜﻰ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ )ﻛﻪ ﻛﻨﻴﻪ اﺷﺎﺑﻮﺧﻴﺜﻤﻪ ﺑﻮد( ﭘﺲ از ﺣﺮﻛﺖ ﺳﭙﺎه‪ ،‬از ﻣﻴﺎن راه ﺑﺎزﮔﺸﺖ‬ ‫و ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻣﺪ ‪.‬‬ ‫او ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺰل رﺳﻴﺪ و ﭼﺸﻤﺶ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮاﻧﺶ اﻓﺘﺎد و ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺒﺎﻧﻰ ﻛﻪ در ﺑﺎغ آﻣﺎده ﺑﻮد و آب و ﻏﺬاﻳﻰ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮاى او ﺗﺪارك دﻳﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﺳﺰاوار اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( در ﺑـﺎد و ﮔﺮﻣـﺎى‬ ‫ﺳﻮزان ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ و اﺑﻮﺧﻴﺜﻤﻪ در زﻳﺮ ﺳﺎﻳﻪ ﺧﻨﻚ و ﺑﺎ ﺧﻮراﻛﻰ ﻣﻬﻴﺎ‪ ،‬درﻛﻨﺎر ﻫﻤﺴﺮاﻧﺶ ﺑﺎﺷﺪ؟ اﻳﻦ از اﻧﺼﺎف ﺑـﻪ‬ ‫دور اﺳﺖ! وى دوﺑﺎره ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺗﺮك ﻛﺮد و ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( رﺳﺎﻧﻴﺪ ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﻫﻼك ﺷﻮى!‬ ‫‪ -3‬ﺷﺘﺮ اﺑﻮذر ﻏﻔﺎرى‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻰ ﮔﺮاﻣﻰ‪ ،‬از ﺣﺮﻛﺖ ﺑﺎز ﻣﺎﻧﺪ و او از ارﺗﺶ اﺳﻼم ﻋﻘﺐ اﻓﺘﺎد ‪.‬‬ ‫ﻟﺬا ﺷﺘﺮ را رﻫﺎ ﻛﺮد و ﭘﻴﺎده ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد ‪.‬‬ ‫ارﺗﺶ اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﺸﻐﻮل اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺒﺤﻰ از دور ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﭼﻮن ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ آﻣﺪ‪ ،‬دﻳﺪﻧﺪ ﻣﺮدى اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎرى ﺑﺮ دوش دارد ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬او اﺑﻮذر اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﺧﺪا اﺑﻮذر را رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺪ! ﺗﻨﻬﺎ راه ﻣﻰرود؛ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻰﻣﻴﺮد و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﭘﻴﺸﮕﻮﻳﻰ‪ ،‬ﭘﺲ از ‪ 23‬ﺳﺎل ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﻴﻮﺳﺖ و ﺗﺒﻌﻴﺪى ﺑﻨﻰاﻣﻴﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ و ﺑﻰﻛﺲ در ﺑﻴﺎﺑـﺎن رﺑـﺬه ﺑـﻪ دﻳـﺪار‬ ‫ﻣﻌﺒﻮد ﺷﺘﺎﻓﺖ ‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﻫﺰﻳﻨﻪ اﻳﻦ ﺟﻨﮓ از ﻃﺮﻳﻖ ﻛﻤﻜﻬﺎى ﻣﺮدﻣﻰ و ﭘﺮداﺧﺖ زﻛﺎت ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻰﺷﺪ ‪.‬‬ ‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﺧﺒﺚ ﻃﻴﻨﺖ ﺧﻮد را ﻇﺎﻫﺮ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬

‫‪66‬‬

‫اﮔﺮ ﻣﺮد ﺗﻮاﻧﮕﺮى ﻛﻤﻚ ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻨﻬﺎ ﻗﺼﺪ ﻗﺮﺑﺖ ﻧﺪارﻧﺪ و رﻳﺎﻛﺎرى ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ! و اﮔﺮ ﻧﻴﺎزﻣﻨـﺪى ﻛﻤـﻚ‬ ‫ﻣﺎﻟﻰ ﻣﺨﺘﺼﺮى ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬او را ﻣﺴﺨﺮه ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪا ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻤﻜﻬﺎى ﻛﻮﭼﻚ ﻧﻴﺎزى ﻧـﺪارد! درﻣـﻮرد‬ ‫اﻳﻦ ﮔﺮوه‪ ،‬آﻳﺎت ‪ 79‬و ‪ 80‬ﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -5‬ﺗﻮﻃﺌﻪ ﺗﺮور رﺳﻮل ﺧﺪا )ص(‪ :‬ﭘﺲ از ده روز اﻗﺎﻣﺖ در ﺗﺒﻮك‪ ،‬رﺳﻮل ﺧـﺪا )ص( ﺑـﻪ ﻃـﺮف ﻣﺪﻳﻨـﻪ رﻫﺴـﭙﺎر‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫در ﺑﻴﻦ راه ‪ 12‬ﻧﻔﺮ از ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺘﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( را از ﻓﺮاز ﮔﺮدﻧﻪاى ﻛﻪ در ﻣﻴـﺎن راه ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫رم دﻫﻨﺪ و ﺑﻪ دره ﺑﻴﻔﻜﻨﻨﺪ ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﺳﻮار ﺑﺮ ﺷﺘﺮ ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﺣﺬﻳﻔﻪ ﻳﻜﻰ از ﻳﺎران آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﺷﺘﺮ را از ﻋﻘﺐ ﻫﻞ ﻣﻰداد و ﻋﻤـﺎر ﻳﺎﺳـﺮ‬ ‫ﻣﻬﺎر آن را ﺑﻪ دﺳﺖ داﺷﺖ و از ﮔﺮدﻧﻪ ﺑﺎﻻ ﻣﻰرﻓﺖ ‪.‬‬ ‫ﻫﻨﻮز ﻣﻘﺪارى از ﮔﺮدﻧﻪ ﺑﺎﻻ ﻧﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﻧﮕﺎه ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺷﺐ ﺑﻮد و آﺳﻤﺎن‪ ،‬ﻣﻬﺘﺎﺑﻰ ‪.‬‬ ‫ﺳﻮاراﻧﻰ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺣﻀﺮت ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺻﻮرت ﺧﻮد را ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﻫﻢ ﭘﭻ ﭘﭻ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﻬﻴﺐ زدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺣﺬﻳﻔﻪ دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﺑﺎ ﻋﺼﺎى ﺧﻮد ﺷﺘﺮان آﻧﺎن را ﺑﺮاﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﻧﻘﺎﺑﺪاران ﻓﻬﻤﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻘﺸﻪ آﻧﺎن ﺑﺮﻣﻼ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﻟﺬا ﺑﺴﺮﻋﺖ ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻰ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳﭙﺎه ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﺣﺬﻳﻔﻪ ﻛﻪ آﻧﺎن را از ﻧﺸﺎﻧﻪاى ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﺘﺮاﻧﺸﺎن ﺑﻮد ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﻋﺮض ﻛـﺮد‪ :‬اﮔـﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴـﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻦ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻣﻰﻛﻨﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﺰاى اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺑﺮﺳﻨﺪ! ﺣﻀﺮت ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺤﻰ ﺑـﻪ او دﺳـﺘﻮر دادﻧـﺪ از‬ ‫اﻓﺸﺎى اﻳﻦ راز ﺧﻮددارى ﻛﻨﺪ؛ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﮔـﺮ ﻣـﻦ آﻧـﺎن را ﻣﺠـﺎزات ﻛـﻨﻢ‪ ،‬ﺑﻴﮕﺎﻧﮕـﺎن‬ ‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺑﻪ اوج ﻗﺪرت رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮ ﮔﺮدن ﻳﺎران ﺧﻮد ﻧﻬﺎد ‪.‬‬ ‫‪ -6‬ارﺗﺶ اﺳﻼم در آﺳﺘﺎﻧﻪ ورود ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﺷﻮرى دﻟﻬﺎ را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﺮق ﺷﺎدى در ﭼﺸﻤﻬﺎ ﻫﻮﻳﺪا اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﮔﺮوﻫﻰ ﻧﻴﺰ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﺬور ﺑﻮدهاﻧﺪ و از ﻋﺪم ﺣﻀﻮر در ﺳﭙﺎه ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﺄﺳﻒ ﻣﻰﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ ﺳﭙﺎه ﭘﺮاﻓﺘﺨﺎر ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ وارد ﺷﻮد و اﻇﻬﺎر ﺳﺮﺑﻠﻨﺪى آﻧﺎن‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺳـﺮاﻓﻜﻨﺪﮔﻰ و ﺧﺠﺎﻟـﺖ اﻳـﻦ‬ ‫ﻋﺪه ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﺷﻮد ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاى ﭘﻴﺸﮕﻴﺮى از اﻳﻦ ﺗﻮﻫﻴﻦ ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( در ﻧﺰدﻳﻜﻰ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺬﻛﺮى ﻫﻤﻪ را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻳﻚ ﻧﻜﺘﻪ‬ ‫اﺧﻼﻗﻰ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ :‬در ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬اﻗﻮام و ﮔﺮوﻫﻬﺎﻳﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺷﺮﻳﻚ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﺮ ﺟﺎ ﻛﻪ‬ ‫ﻗﺪم ﻧﻬﺎدﻳﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻗﺪم ﻧﻬﺎدهاﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻌﺠﺐ از ﺣﻀﺮت ﺳﻮال ﺷﺪ‪ :‬ﭼﻄﻮر در اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﻫﻤﺮاه ﻣﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ در ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﻣﺎﻧـﺪهاﻧـﺪ! ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ )ص(‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آﻧﺎن ﻣﻌﺬور ﺑﻮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫آرى؛ إﻧﻤﺎ اﻷﻋﻤﺎل ﺑﺎﻟﻨﻴﺎت‪ :‬اﻋﻤﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ ﻣﺤﻚ ﻧﻴﺘﻬﺎ و اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎ ﺳﻨﺠﻴﺪه ﻣـﻰﺷـﻮﻧﺪ و إن اﷲ ﻻ ﻳﻨﻈـﺮ إﻟـﻰ‬ ‫ﺻﻮرﻛﻢ و أﻋﻤﺎﻟﻜﻢ و ﻟﻜﻦ ﻳﻨﻈﺮ إﻟﻰ ﻗﻠﻮﺑﻜﻢ و ﻧﻴﺎﺗﻜﻢ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻤﺎ و ﺻﻮرت ﻛﺮدارﺗﺎن ﻧﻤﻰﻧﮕﺮد؛ ﺑﻠﻜـﻪ‬ ‫ﺑﻪ دﻟﻬﺎ و ﻧﻴﺘﻬﺎى ﺷﻤﺎ ﻣﻰﻧﮕﺮد ‪.‬‬ ‫‪67‬‬

‫)در ﻣﻮرد اﺣﺎدﻳﺚ رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ‪:‬‬ ‫‪ -7‬ﻳﻜﻰ از ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺷﺨﺼﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺑﻮ ﻋﺎﻣﺮ )ﭘﺪر ﺣﻨﻈﻠﻪ‪ ،‬ﺷﻬﻴﺪ ﻣﻌﺮوف ﺟﻨﮓ اﺣﺪ( ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫او ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﻤﺎﻳﻞ داﺷﺘﻦ ﺑﻪ آﻳﻴﻦ ﻣﺴﺤﻴﺖ‪ ،‬از ﮔﺴـﺘﺮش اﺳـﻼم در ﻣﺪﻳﻨـﻪ و ﺗﺤـﺖ اﻟﺸـﻌﺎع ﻗـﺮار ﮔـﺮﻓﺘﻦ‬ ‫اﻗﻠﻴﺘﻬﺎى ﻣﺬﻫﺒﻰ ﺑﺸﺪت ﻧﺎراﺣﺖ ﺑﻮد ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻫﻤﻜﺎرى ﻣﻰﻛﺮد ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻗﺼﺪ داﺷﺘﻨﺪ او را دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻛﻨﻨﺪ؛ اﻣﺎ او از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﮔﺮﻳﺨﺖ و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻃﺎﺋﻒ رﻓـﺖ و ﭘـﺲ از‬ ‫ﺳﻘﻮط ﻃﺎﺋﻒ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺎم ﻣﺘﻮارى ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫وى در ﻧﺎﻣﻪاى ﺑﻪ ﻳﻜﻰ از دوﺳﺘﺎﻧﺶ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬در دﻫﻜﺪه ﻗﺒﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺴﺠﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺴﺠﺪى ﺑﺴـﺎزﻳﺪ‬ ‫و ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻧﻤﺎز در آﻧﺠﺎ ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻳﺪ! او ﺑﺨﻮﺑﻰ ﻣﻰداﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﻔﺮ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻊ ﻣﻮج رو ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم ﺷـﻮد‬ ‫و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺮاى ﺿﺮﺑﻪ زدن ﺑﻪ ﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺮﭼﻢ دﻳﻦ و ﺷﻌﺎر ﻣﺬﻫﺐ وارد ﻣﻴﺪان ﻧﺒﺮد ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻋﺎزم ﺗﺒﻮك ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ از ﺣﻀﺮت ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺟﺎزه دﻫﺪ آﻧﻬﺎ ﺑـﺮاى ﺧـﻮد ﻣﺴـﺠﺪى‬ ‫ﺑﺴﺎزﻧﺪ و ﺑﻬﺎﻧﻪﺷﺎن اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ راه ﻣﻴﺎن ﻣﻨﺎزل ﺑﻌﻀﻰ از آﻧﺎن ﺗﺎ ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺒـﺎ ﻃـﻮﻻﻧﻰ اﺳـﺖ و آﻧـﺎن در ﺷـﺒﻬﺎى‬ ‫ﺑﺎراﻧﻰ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ در آﻧﺠﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪ آﻧﺎن ﭘﺎﺳﺨﻰ ﻧﺪادﻧﺪ و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻧﻬﺎﻳﻰ را ﺑﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﺳﻔﺮ ﻣﻮﻛﻮل ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﺣﺮﻛﺖ ﺳﭙﺎه‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﻫﺮ ﭼﻪ ﺗﻤﺎﻣﺘﺮ ﻣﺴﺠﺪ ﺧﻮد را ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﭘﺲ از ﻣﺮاﺟﻌﻪ رﺳﻮل اﻛـﺮم )ص(‬ ‫از اﻳﺸﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ در آﻧﺠﺎ ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺬارﻧﺪ و ﻣﺴﺠﺪ را اﻓﺘﺘﺎح ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ اﻣﻴﻦ ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا )ص( ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﺗﻮﻃﺌﻪ دﺷﻤﻨﺎن را ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﮔﻮﺷﺰد ﻛﺮد ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ دﺳﺘﻮر رﺳﻮل ﺧﺪا )ص(‪ ،‬ﺑﻰدرﻧﮓ ﻣﺴﺠﺪ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺷﺪ و دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﻣﺪﺗﻰ‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﻣﺮﻛﺰ ﺟﻤﻊآورى‬ ‫زﺑﺎﻟﻪﻫﺎى ﺷﻬﺮ ﺷﻮد ﺗﺎ ﻋﻨﻮان ﻣﻘﺪس ﻣﺴﺠﺪ ﻛﺎﻣﻼ از آن ﻣﺤﻞ ﭘﺎك ﺷﻮد ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺿﺮار ﻣﻮﺳﻮم ﮔﺸﺖ و در ﻗﺮآن ﻣﺠﻴﺪ ﭼﻬﺎر آﻳﻪ )ﺳﻮره ﺗﻮﺑـﻪ‪ ،‬آﻳـﺎت ‪ 107‬ﺗـﺎ ‪ (110‬در اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻮرد ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ :‬و ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﻫﺪﻓﺸﺎن ﺗﻨﻬﺎ اﻳﻦ ﺑـﻮد ﻛـﻪ زﻳـﺎن وارد‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ و ﻛﻔﺮ ﺑﻮرزﻧﺪ و ﺗﻔﺮﻗﻪاﻓﻜﻨﻰ ﻛﻨﻨﺪ و ﭘﺎﻳﮕﺎﻫﻰ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪ ﺑﺮاى ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ از ﻗﺒﻞ ﺑﺎ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ‬ ‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻰﺧﻮردﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺼﺪ ﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻴﻜﻰ اﺳﺖ؛ وﻟﻰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻮاﻫﻰ ﻣﻰدﻫﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ دروﻏﮕﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ × )اى‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ!( در آن ﻣﺴﺠﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﺎﻳﺴﺖ! ﻳﻘﻴﻨﺎ ﻣﺴﺠﺪى ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻘﻮى و ﭘﺮﻫﻴﺰﻛـﺎرى ﺑﻨـﺎ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﺳﺰاوارﺗﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﺎﻳﺴﺘﻰ؛ زﻳﺮا در آن ﻣﺴﺠﺪ‪ ،‬ﻣﺮدﻣﺎﻧﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ دوﺳﺖ دارﻧﺪ ﭘﺎك ﺷﻮﻧﺪ و ﺧـﺪا‬ ‫ﻫﻢ ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻛﻪ ﺧﻮد را ﭘﺎك ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ دوﺳﺖ دارد × آﻳﺎ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺧﻮد را ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻘـﻮى و رﺿـﺎﻳﺖ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻨﺎ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ آن را ﺑﺮ ﻟﺒﻪ رودﺧﺎﻧﻪاى ﺑﻨﺎ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ از زﻳﺮ ﺧـﺎﻟﻰ ﺷـﺪه و در ﺷـﺮف‬ ‫ﻓﺮورﻳﺨﺘﻦ اﺳﺖ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ او را در آﺗﺶ دوزخ ﻣـﻰاﻓﻜﻨـﺪ؟ و ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣـﺮدم ﺳـﺘﻤﮕﺮ را ﻫـﺪاﻳﺖ ﻧﻤـﻰﻛﻨـﺪ ×‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻪ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ دﻟﻬﺎﺷﺎن ﺗﻜـﻪ ﺗﻜـﻪ ﺷـﻮد و‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ داﻧﺎ و ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪68‬‬

‫رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( در ﻣﺎه رﺟﺐ ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮى‪ ،‬ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺗﺒﻮك ﺗﺮك ﻛﺮدﻧﺪ و در آﻏﺎز ﻣﺎه ﺷـﻌﺒﺎن ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﺒﻮك رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﭘﺲ از ‪ 20‬روز اﻗﺎﻣﺖ در آﻧﺠﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ‪ ،‬آﺧﺮﻳﻦ ﻧﺒﺮدى ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﺷﺨﺼﺎ در آن ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺘﻨﺪ ‪.‬‬

‫ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ‪ :‬ﻓﺮوع اﺑﺪﻳﺖ‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ آﻳﺖ اﷲ ﺟﻌﻔﺮ ﺳﺒﺤﺎﻧﻰ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم )ص(‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﺮﺣﻮم دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ آﻳﺘﻰ‬

‫‪69‬‬