150
Kapitalizm na ziemiach polskich
z intencjami Miko∏aja I. Po powstaniu styczniowym polityk´ wewn´trznà Królestwa prowadzi∏a biurokracja rosyjska. Ze zmianami funkcjonowania administracji powiàzana by∏a reforma podzia∏u terytorialnego. Od 1 stycznia 1867 r. zwi´kszono z 5 do 10 liczb´ guberni, zorganizowanych ca∏kowicie na wzór rosyjski, a liczb´ powiatów z 39 do 85. Wraz z nowym podzia∏em na powiaty wprowadzono po raz pierwszy jako jednostk´ administracyjnà gmin´. Powo∏anie gmin wynika∏o z realizacji procesu uw∏aszczenia, poniewa˝ do tej pory funkcje administracyjne w imieniu paƒstwa sprawowali w∏aÊciciele dóbr. Wójtowie gmin i policja lokalna pod nazwà stra˝y ziemskiej podlegali naczelnikowi powiatu. Terytoria gmin oparte by∏y na obszarach parafii. W latach 1869–1870 przeprowadzono reform´ miast. W jej wyniku 338 miastom (z 452 istniejàcych) odebrano prawa miejskie, przemianowujàc je na osady. Osada by∏a stosowanà w Rosji jednostkà administracyjnà nie posiadajàcà praw miejskich, ale tak˝e nie zaliczanà do wsi. Od 1870 r. przyznawanie praw miejskich bàdê tworzenie osad oparte by∏o na zasadach rosyjskich i o tego typu „awansie” decydowa∏a liczba ludnoÊci. W 1912 r. ze wschodnich powiatów Królestwa Polskiego utworzono guberni´ che∏mskà i podporzàdkowano jà bezpoÊrednio w∏adzom w Petersburgu. JednoczeÊnie zniesiono guberni´ siedleckà, której pozosta∏e powiaty rozparcelowano pomi´dzy sàsiednie gubernie. W wyniku represji popowstaniowych uczestnikom powstania skonfiskowano 1660 majàtków ziemskich, z czego ponad 500 rozdano dygnitarzom carskim. Na wszystkie majàtki na∏o˝ono kontrybucj´ w wysokoÊci 20 mln rubli. Od 1864 r. rozpocz´to rusyfikacj´ szkolnictwa. Warszawskà Szko∏´ G∏ównà, powo∏anà przez Wielopolskiego, przekszta∏cono w Cesarski Uniwersytet Warszawski z rosyjskim j´zykiem wyk∏adowym. Usuwano z niego stopniowo polskich profesorów, zast´pujàc ich „trzecim garniturem” uczonych rosyjskich. Spowodowa∏o to, ˝e Polacy woleli kszta∏ciç si´ na uniwersytetach w Petersburgu, Moskwie i Dorpacie bàdê na politechnice w Rydze. Stopniowo ca∏kowicie zrusyfikowano szkolnictwo Êrednie. Do 1869 r. wprowadzono w nim j´zyk rosyjski. Nawet j´zyka polskiego uczono po rosyjsku. Jedynie lekcje religii odbywa∏y si´ po polsku. W szko∏ach ludowych jedno- i dwuklasowych j´zyk rosyjski wprowadzono w 1871 r. Biurokracja rosyjska rozwa˝a∏a wprowadzenie do j´zyka polskiego cyrylicy, a tak˝e zakaz rozpowszechniania druków w j´zyku polskim itp. M∏odzie˝ za odezwanie si´ po polsku w murach szko∏y surowo karano. Szczególne nasilenie rusyfikacji przypad∏o na lata panowania Aleksandra III (1881–1894), gdy genera∏-gubernatorem warszawskim by∏ Osip Hurko, a kuratorem szkolnym Aleksander Apuchtin. Skonfiskowano dobra koÊcielne, pozostawiajàc proboszczom jedynie po kilka morgów. Rozwiàzano oko∏o 150 klasztorów, zachowujàc zgromadzenia, których zakonnice pracowa∏y w szpitalach, sierociƒcach itp. W 1867 r. hierarchi´ koÊcielnà poddano zwierzchnictwu Kolegium Rzymskokatolickiego w Petersburgu. Dokonano „czystki” wÊród wy˝szego duchowieƒstwa. Do 1870 r. nie utrzyma∏ si´ ani jeden biskup z okresu przedpowstaniowego. W 1882 r. Petersburg zawar∏ z Watykanem konkordat. W jego wyniku papie˝ Leon XIII nak∏ania∏ polskie duchowieƒstwo do lojalnoÊci wobec w∏adz rosyjskich. W latach siedemdziesiàtych zakoƒczono rozpocz´ty w koƒcu lat trzydziestych proces likwidacji KoÊcio∏a greckokatolickiego, uciekajàc si´ nawet do stosowania bezpo-