droloog eveneensverbondenaan de BritseMarine. kon voortbouwen.
fthoql vqn BequÍort
Voor een molerLaaris het aeer belangri.jk te *-eten tNotde in vloed van de wind z.alzijn op iijn. molen. Afhankeli.jkvan c)e wi.ndkrachÍmoeten de u,ieken met meer oJ minder z.eilbespannen worden otn de molen met eenlelJdesnelheid te laten maIen. Omgekeerd kan tle mate van hespannitggebruikt tttorden om een windkrachtschaaLÍe benoemen,zoals Jan Noppen deed in de l8e eeuw. (Foto: E. MathLen e r)
C. Floor
Beauforts schaal is nu de bekendste en wordt nog steeds gebruikt in weersverwachtingen,wind- en stormwaarschuwingen en weerrapporten. De schaalbeschrijft de uitwerking van de wind op een oorlogsschip, waarover Beaufort enige tijd het bevel voerde, en loopt van 0 (absoluut windstil) tot 12 (orkaan). De oorspronkelijke zrantekeningenvan Beaufort uit 1806. met een eersteversle van de door hem ontworpen windschaal, bevinden zich in de bibliotheek van de Britse Meteorologische Dienst in B r a c k n e l lt E n g e l a n d t :T a b e l 2 g e e i t weer hoe de schaal er in het Nederiands zou hebben uitgezien (Moens 1971). HeÍ duurde meer dan dertig jaar voor de windschaal algemener werd toegepast:in 1838 werd zij officieel ingevoerd brj de Britse Marine. V r i j s n e l d a a r n a r a a k t e z i j l e v e n si n geburgerd bij de koopvaardij. Op een conferentie van maritiem meteorologen in Brussel in 1853 werd besloten de Beaufortschaal internationaal te gaan gebruiken voor het optekenen van de wind die werd ondervonden Ro- d r a a i e n ,l o t w i n d k r a c h t l 5 e n h o g e r . door schepen. In | 84ó vondde Engelsmon Het belang van de windschaal van waarbij de molenwieken eveneensstiluit voor instrument binsoneen 'malen te ge- Beaufort lag vooral in de eenduidige omdat ditmaal staan, het metenvon de snelheidvon koppeling tussen schaaldelen en bevaarlijk is' (Tabel 1). de wind: de cuponemometer.Bekender dan de windschalen die op grippen als 'flauwe bries', 'harde Vqnof dot moment konden het land ontworpen en gebruikt wer- wind' en 'storm', die al ruim voor de weerwoornemersde windsnel- den, zijn de windschalen uit de zee- windschalen hun intrede deden, geheid overqlop qqrde metenen vaart. A1 in de zeventiendeeeuw was bruikt werden" maar met een minder afgebakende betekenis. Bomet elkoor vergeliiken.Ook er de windschaal van een zekereChar- duidelijkwas er de mogelijkheid tot ijvendien 1esTomlingson. Zijn schaal liep van vóór die tiid hodden mensen windkracht 1. net voldoende om een king van de schaaldelenaan de hand echter belongstellinggehod vissersboot bestuurbaar te houden, van het effect van de wind op het voor het beschriivenvon de t o t w i n d k r a c h t 8 . w a a r b i j m e n m a a r door Beaufort gebruikte schip, a1 is 'ge- het best zo snel mogelijk de dichtst- dat natuurlijk weinig praktisch, doorwindsnelheid.Voorol bii Ha1- <ltrtde meestegebruikers wel over debruikers' von de wind, zools b{zljnde haven kon opzoeken. hield zelfde windschaal beschikken maar verwege de achttiende eeuw biivoorbeeldzeeliedenen mo- John Smeaton een voordracht voor over een ander schip. Daar de Beaulenoors, bestond de behoeÍte de Britse Royal Society, waarin hij fortschaal vooral ontworpen was in eengetol een windschaal voorstelde met elf ver- voor gebruik op zeerwas er een voor om windsnelheden uit te drukken.De schooldie schillende windkrachten. Later paste de hand liggend alternatief voor de oorlogsbodem van Beaufort: het zeeDalrymple demenhierbiigebruiktevorieerde marineman Alexandergebruik oP zee. oppervlak zelf. De Duitse zeekapitein voor aan ze schaal von plootstot plootsen wos qf- Waarschijnlijk vormde deze bewerkte P. Petersen publiceerde in l92l een honkeliik von wot voor werk schaal het fundament waarop Francis beschrijving van de uitwerking van de wind op het zeeoppervlak bij elk van mendeed. Beaufort, als schout bij nacht en hy-
Serie over sform en wind
Windschqlen
o ontwikkelde de Nederlander 'toeziener' Jan Noppen, een van de Waterstuut, die leefde van 1706-1764,een windschaal die gebaseerdwas op het effect van de wind op de wieken van een molen. In de meestewaarnemingsboekenuit de archieven van het Hoogheemraadschap van Rijnland staan de windsnelheden vermeld volgens dezeschaalvan Noppen. De molenwindschaal gaat van windkracht 0 en 1, waarbij de molens brj gebrek aan wind niet kunnen
302
ZF,NTTJULllAUGUSTUS I996
Tabei i. Molenwindschaalvan Noppen (met Beaufortschaalter vergelijking). Noppen Bft 0 I 2 3-4
0 I 2 3
5-ó 7-8 9- l 0 I l-f2 i: r+
4 5 6 I 8
i;-i; Ió -
Omschrijving
Uitwerkingop dewiekenvaneenmolen
molens kunnen niet malen doodstil doqdstil :::: :, als de molens even. rn àt zeet flauw omgaan a l s d e m o l e n s d o o r g a a n sz a c h t o m g a a n . d o c h d o o r m a l e n s l a p p ek o e l t e a)sze matig of m a L i g eo l d o o r p , a a n d ek o e l t e r e d e l i i ks t i i f d o o r m a l e n als ze zoo stijf doormalen als zonder roichten le wagen is iriive koelte e e n v i e r d e á e e n d e t d e d e r z e i l e n i s g e z w i c h t ls t i j l o m g a a n harde koelte iterke wind een half á tu ee derde der zeilen i5 geruichl drie vierde der zeilen is gezwicht zeer harde wjnd z o n d e r e e n i gr i l stormig
is iJge'aarfijk ó-ro a"ï,g""""4.,,otr uii'rnul.o I | - 12 zeer iware slom
als malen te gevaarlijk is