De groene flits bij gedeeltelijke zonsverduisgtering

De groeneflits bij ge Op 20 juli 1982kon er een gedeeltelijkezonsverduisteringbij lage zonnestand worden waargenomen.Ter gelegenheiddaarvan verschenener in de media berichtendie suggereerdendat de kans op het waarnemenvan een groeneflits in zo'n situafie groter zou zijn dan bij normale zonsondergangen.De kans op het waarnemenvan een groene flits met een kijker is echter even groot als anders, terwijl de kans dat het verschijnselmet het blote oog zichtbaar is zelfs kleiner is dan normaal. Omdat er zich binnenkort weer een zonsverduisteringbij lage zonnestandvoordoet (tijdens zonsopkomstop 15 december1982)is het probleem nog actueell in dit aÍikeltje wordt er dan ook nader op ingegaan.

L)c slocrrc ./Ilt.ris het '"erschijnscltlat tlc bovcnzldc van clezonneschijfrond zonsopkomst ert zonsondergang ccn grocne of g r o e n b l a u v nkcl e u r r . e r t o o n t .D e h a s i s v o r n r is clegrocnerancl(f iS.a). [)czc rand is oncler n o m r a l e ( ) n r s t a n d i g h c d conp h c t m o m e n t

rand van dc laagstaandczon. Het groene gcbieclaan clc bovenzijdcran de zon is dar.r groter.evenalsclelichtsterkte.Mecn'oudigc bce-ldcnkunncr-rop t\\'ccmanierengevormd u ( ' r r l c l:r r r r c tl u c l rt : p i c g c il r r g c rcr t i t ) ) c t. / () g c h c t c n z u a a r t c k r a c h t s g o l v c nL. u c h t s p i e g e lingcn trcclcnnp bovcr-r \\,rrm \\'llter.Aan het hcclcl van dc grocnc rand u,orclt dan een G. Floor rveerspiegelingr,anclerancl tcgencleq,arme lucht vlak boven het $'ater toege\'ocgd;zo d u t d e z o n o n d e r g a a tc a . l 0 b o o g s e c o n d e n o n t s t a a t h c t g r o c r . r cs c g m e n t ( f i g . b ) . I ) c brecd: hij is dan cvcn hrccd rls dc tliar.ncte r z*alirtekrachtsgolven treclen op aan het vrn een gr,rlclen op 50(Jmetcr afstancl.Daar- g r c n s r ' l a kv a n c e n k o u d c l u c h t l t i a gn a b r lh e t o n r k a n h e t v c r s c h i j n s cel o i o o n l i j k s l e c h t s aarclopperl'laken een $,llt rrarnrere lucht. a n o n t s t i r a te e l t rnet ccu vcrreklker o1'ecr-rtr'lcscoopu orden I u a g e r b o v e n ( i n v e r s i e ) D 'ge \\raiirgclronlen. rinrpelc1'bcclclvar-rclezor.rnretuitstulpinAlleen als de zon zich. op de g r o c n ch o v c n r a n dn u . g c h c c la c h t c r d e g e - gen cn afsr.roeringcn: dc groene flits heeft z . i c h t s c i n c lhc e r v i n c l t i.s h e t t h e o r e t i s c hr n o - c l a nd c v o r n r v a n c e n g r o e n ea l s n o e r i n g( f i g . geltlk de groenc runcl mct hct ongcu'apcnd c ) . H et g r o c n c. \ c s n r c tilst a l l c c nz i c h t b a a ra l s ()og \\'lltf te nemen. de groene bolenrancl van cle zon het enige I n d c p r a k t r . l kh l r j k t c c h t c rt l a t h e tg r o e na a n cleelis van clczonnescliijl'datnog bor,endc clc bovcnzijde r un cle zon vooral worclt k i n r r - r i t s t e e kl tr :e ti s n r e th e t b l o t c o o g z i c h t opgemcrkt \\'alrncer clc atnrosÍccrmeer\'ou- barrr.Vtror clc groene ulstuterinuis het nict dige beelden \'onrt \iln de groene hol,en- ntxrdzakelijkclat clc zor-rgnrtendeelsttncler

Sthemuti:;th ot'er:itht van de versthijningstormen van de groene lliÍs. Als de laug.sÍaandezon door heldt'rc ltttht +trtrdÍ vudrgetronen. is de hovenrund altijtl grtrcn: de gntene rand (u). Btnen wurn:?ewoÍar (herkenhuur uun de gekurtelde kínt) wordí de groene rttnd als ctnderdeel ron een luchtspiegeling ertra goed :ichtbuur (het groene segnenÍ, h1. Bij een gelaugde opbouv vun de utnosfeer u,ordt heÍ heeld vun de:on rintpeltg: de bijhehorende uit.rtttlpingen en alsn"erinqen :ijn gnten o.f hehhen een qroene rund. t ). Meerdere groene aJsnoeringen horen elkaar op heí momenÍ dut de:on:ith, op le gruene rund tn. tnder de hori:on hevindt, geven de indruk van een groene .struul (d), die uit de kint orttltoogsthia. Bij een gedeeltelijke zonsrerduisÍering zijn de ver.sthijn.selenziththutr :oals u'eergegavenin.fig. e t/nt h. De onrang vun de groene rand v'ordt het minst heiin'loed door de geleeltelijke t'erdui.stering. muur tle groene rantl i.s ulleen:ichthaar meí een kijker. Het grcene seqnlent (.1),de groene afsnoering (g) en de groene strual zijn kletner en moetlijker :ithtbuur dun unders.

!,

----:----=r==--=

C

A

groen

-&-==E

F

\,

deelteltjkezonsverduistering is of zclfs maar cickirn al raaktl dit is wel vereistr"oor ecu waarneming met het blote oog. Meerdere groene al'snoenngenbovcn elkaar die zich toevallig voordoen op het monent dat de zon (op de groer-re rand na) 'groene onder is. staar-r bekcnd als de straal' ( f i g . d ) : e e n w a a n r c m c rz o n d c r k r l k e rk r l g t de inclrukdut er een gr()enestraal uit de zon onrhoogschiel op het moment van zonsonclerglng.

Flits bij eclips In het voorgaanclezagen vncwelke vormen de groerreilits aanr-reen'rt $'anneer de omstandighedengunstig zijr.ren de zon niet v c r d u i s t e r di s . W e z - u l l e nn u s t i l s t a a nb 5 d e vraagoÍ eengedeeltelijkezonsverdurstering. z o a l so p 2 0 . j u l i j . l e . n o p 1 5d c c e m b e a r .s.d .e kans op een groeneflits vergroot.Of de z-on o p k o r n t o f o n d e r g a a tm a a k t n i e t u i t . W e gaan eerst na welke vormen l'an de groene flits qe onder dezeomstandighedcnkunner.r v e r w u c h t e n . ' l ' 1 d c n sb e i d e z o n s v e r d u i s t e ringen zijn dc sikkclpuntenvan de gedeeltelijk verduistcrdczon naar boven gericht.De groene rand loopt nu liings de begrenzing m e t d e n r a a nt u s s e nd e s i k k c l p u n t e ne n n o g e e ns t u k j el a n e sd c r a n d v a n a fd e s i k k e l p u n tcn naar benecien.(Op 20 luli krtn de auteur

dat met een kijker inderdaad zo \\'larnem e n . c l e r a n d u a s e c h t e rc r g d u n d o o r d e rclatief hoge zonnestanclriaarbij nog kor-r worclen waargenomen. en tamelljk lichtzwak door de sterke verstrooiing dic opt r a d . ) W e k r . l k e ne c r s t n a a r d e s i t u a t i ed a t e e n v a n d e s i k k e l p u n t e nz i c h b i j d e k i m b c v i n d t .t e r r " i j l d ea n c l e r ci c t s b o v e nd e k i r n staat. f)c cerstopgekomen(of laatst onderg a a n d c )s i k k e l p u n t i s i n d a t g e v a l z o v e e l l i c h t s t e r k edr a n d c s r o e n es i k k e l p u n ta a nd e k i m . d a t d c z e l a u t s t e g e h e e lo v c r s t r a a l d lvorclt en niet zichtbaar is. Ook al gaat de zon dus tuee nraal ondcr of kornt hij twee lnall op. op eendubbelegrocncf lits die rnet het blotc oog zicl'rtbaaris. hoevenwc nict te rekcncr.r.Muar ook van clc groene I'lits die h e t l a a t s t cp u n t j e b 1 o n d e r g a n g( o Í ' h e te e r ste bi.l opkornst) zou kunnen oplevcren. rnogenwt: nict teveelveru'achten.We zagen r c c d sd a t m e e s t a la. l s d e g r o c n eÍ l i t s z o n d e r krjker gezicn kon worclen.de atrlosfcrische omstandighede u zti rr'aren.dat meer\'ouclige b c e l d v o r n r i u go p t r a d . K e n n e l i j k i s d e v e r groting vun de grocne','leklan de hemelrnet dc hijbehorenclctoenantevun clelichtsterkt e e e nb c l a n g r i j k cI ' a c t o rI.I et i s d u i d e l i j kd a t 'een Vcrgroting'\'lll1ccn gftreneboveurand van de'u'olleclige zonneschijfrneerzodenaan d e d rj k z et d a n d e r , e r g r o t i n gv a n c c n k l e i n g r o e n s i k k e l p u n t l c( r ' g l .d c i i g u u r ) . H i e r u i t

rr()etcnwc concludcrer-r dat het samenl'aller"r \an een zt'rrrsondergang cn een gedeeltellke z o n s v e r d u i s t e r i nogp c l en r a n i e rl ' a n 2 0 j u l i . j . 1 e. n l 5 d e c e m h e rl . s . n i c t b e v o r d e r l i j ki s voor het \\'aanremcnvan clcgroeneflits rnet het onge*apcnd oog.

Voor hct waarnenrenr"atrdc gnrenef lits met het blote oog zijn u'e o.a. afhankelijk var.rde vergroting die de atmosl'ccrhiedt: bt1 gebrr-rikvan een kijkcr daarentegenhebbenwe c l e v e r g r o t i n gz e l Í i n d e h a n d . D a n i s h e t voltloencledat clelucht hclder genoegis orn het groen nict zocianigte verzu'akkendat h e t o n z i c h t b a aw r o r d t . N e t z o a l sd e h c l d e r h c i d v a n c l el u c h t o r . r a l h a n k c l l iks v a n h e t a l o1'niet optreden van verduistcrirrgcn.is het z i c h t b a a rz i j n v a n d e g r o e n ef l i t s m e t e c n kijker dat ook. De kans om nret een kijker groentc zien aan de bovenrandvan dc zon is br.1gedeeltellke zonsvcrduisteringendus cven groot als anciers.

Op 20 juli stondenveel belangstellenden l a n g so n z ek u s t n a a rd e z o n t c k i j k c n v o o r d c zonsr,erduistenngcn voor de groene llits.

Degenendie voor clevcrciuisteringkwamen. stonden er op cle.juistcdag; r'oor cie overig c n w a s e l k e a n d c r cd a g g e s c h i k t e r . van de groeneflits het Zie voor ecnbeschrrjving artikelvan C. Floor.'l)e groenefhts'.Na/rrurerr Techniek 41, p. 392.juni 1979.