Στη γιορτή τ’ Αϊ Γιαννιού Μια αληθινή ιστορία στα παλιότερα χρόνια, στο Νέο Σκοπό τις ημέρες των Φώτων και του Αϊ Γιαννιού, στη ντοπιολαλιά του χωριού μας
της Χρυσής Τζίμπα- Μίγδιαλη
παλιότερη δημοσίευση στην εφημερίδα του συλλόγου «Ορφέας»
Συνομλιά ήντανα και οι έξ’! Γενν’μέν’ σ’ ένα μαχαλά. Μαζί τράνευανα και γέν’κανα αρκαντάσ’δες πε παιδιά. Μαζί στο σκολειό, μαζί στο παιχνίδ’ στο μαχαλά και κατόπ’ πε σούδα σε σούδα λογύρ’ζανα το χωριό. Μαζί στην άκρα, στ’ αλώνια και στα ποτάμια. Ύστερα παλ’καρόπλα, μαζί στο μερά, στο ζευγαρολείβαδο, φύλαγανα τα πράματα κι έπαιζανα ορτομηλιά, μακριά γαδούρα και κόσευανα τσούντσια δυο- δυο και νεροβρέχ’ντανα στο τσεσμέ. Ρήμαζανα τα δέντρα τη κόσμου στα χωράφια σα νέβαινανα πάν’. Γιόμ’ζανα τις νταγκάλες ντους μιάνα πε μουντρούνες, μιάνα πε ζουλιασμένες τζαρτζαλούδες, σκάμνες και δαμάσκηνα. Χωρίσκανα μόν’ στο φανταρ’λίκ’ και κατόπ’ πάλ’ μαζί. Στη βόλτα, στα εξοχικά, στα γλέντια, στα ντέρτια. Ο Γιώργης, ο Αναστάς, ο Παναγιώτ’ς, ο Κώστας και οι δυο οι Γιάνν’δες. Ήντανα αρκαντάσ’δες πε τις πρώτ’! Γούλ’ τις γήξερανα! Πρώμος σέμπ’κε ο Χειμός κείν’ τη χρονιά. Ο Αγιαντριάς ήφερε τις παγωνιές και το ψοφόκρυο και η ντίκ’κια η ράχ’ τη Μπόζντα φορτώθ’κε πε τα χιόνια. Η κορφή τ’ ήντανα άσπρη κόμ’ πε τον Αϊ Δημήτρη. Το Χριστουγεννιάτ’, μπροστέ πε τ’ Αϊ Μουδές, αρχίν’σε να χειμάζ’ γερά και για τη Χριστού το χιόν’ ήντανα ως το γόνατο. Το κρύο δε χωράτευε! Σε περόνιαζε! Κούσπιζανα τα δαχτύλια, έτσουζανα και τσουβούριαζανα οι μαγούλες, και πε τα κεραμίδια τα τσουρτσούρια κρέμ’ντανα σα σπάθες. Γούλα ήντανα άσπρα και παγωμένα κείνες τις Χριστόμερες! Τ’ Αϊ Γιαννιού ο Γιώργης πε τον Αναστάς διάβ’κανα στο Νιοχώρ’ και γήβρανα το Θόδωρα το γκάϊντατζη. Τις τον προξένεψε ο Στοήλ’ς πε το τσιφλίκ’. Τον γήθελανα για να παίζ’ στη βίζιτα που α πάγαινανα στις Γιάνν’δες. Ο Θόδωρας ήντανα ζαΐφ’ς και μαυροκακατσιασμένος σα τεκνεφέζ’κο άλογο. Βλογιοκομμένος στα μούτρα, π’ ένα βούζνο στο τσακάτ’ ντου κι ένα γιαρά στο πουγούν’. Βολόδερνε ο έρμος πε δω και πε κει αϊλάκ’ς, πε τη γκάϊντα παραμάσκαλα. Σα τις γείδε τις πλογήθ’κε: Καλώς τα καλόπαιδα. Γείμ’ ο Τόντορας ο γκάϊντατζης. Όντε γύρ’ζανα ταξοπίσ’, ο Αναστάς που ήντανα χωρατατζής, τον ρώτ’σε. -Μάστορα ζορλαντίζεσαι πε το θου ναι; Για ταυτό δε λέγ’ς Θόδωρας; -Όχ’ μπε. Λέγω! Γω… κριτάρ’ ντε μπορώ να πω, αμά Τόντορα το λέγω καταρά! Σκοτίδιασε όντε μαζώχ’κανα γούλ’ στο σπίτ’ τη Αναστάς που ήντανα μπεκιάρ’ς. Κει ήντανα το γιατάκ’ ντους και ντούζκα μαζώντανα και τα ‘τσουζανα. Πε κει κίν’σανα για το Γιάνν’ το μικρόνα. Ήντανα κόμ’ μικρότερος πε γουλνούς. Γεννήθ’κε πόντε μπίτ’ζε η χρονιά. Τις ένοιξε η μάνα τ’ η άμνια η Κοκκών’.
-Ορίστε, ορίστε παιδιά. Σεμπείτε λήγορα γιατατί χουνίζ’! Πε δω εν μπογάζ’. Α πα πα πα, μας μπούζιασε ο καλότκος. Πάγωσετε! Άσπρες γιορτόμερες γείδαμ’ φετ’νού καιρού! Θαρρείς και σαρντίσκανα γούλα πε χάσκοι, λαγαροί, σκουλωτοί σιτζαντέδες! Αμά και τώρα που νελούνα τα χιόνια εν κόμ’ χειρότερα! Οι δρόμ’ έπιασανα γυαλοπάγ’ και καϊντίζ’να! Γείδετε ναι τα τσουρτσούρια και τα μπούζια που κρέμ’νται πε τη σκεπού τα κεραμίδια; Σα πελτοσούτζουκα εν! Σεμπείτε να πυρωθείτε τσίτσα, να πιείτε κανείνα κρασόπλο να πενελύσ’ το μέσα σας. Γου Θεγέ μ’, ήφερετε και τσαλγκί ναι μπρε; Και τι ζαρίφκα που παίζ’ ο σαϊμπής ντου! Αμ έτσ’ που εν μηλιγδόν’ς ο κακότκος, τα ρούχα τ’ πλέγ’να πάν’ ντου και η μούκια τ’ κατήβ’κε στα φτιά τ’, που τα ‘χ’ εμπρέ τα γερά τα πλεμόνια και φυσά; -Έ μπρε Κοκκών’, φήσ’ μπροστέ τα παλ’κάρια να νάρ’να μέσα που τα περίλαβες πε τις παρόλες σου κόμ’ πε τη θύρα! Ελάτε μπρε παιδιά στο τραπέζ’. Μπούγιουρουν. Πε γούλα τα καλά έχουμ’! Μπερεκιάτ! Μεζέδες μπόλ’κοι! Κριγιάς πε το γουρούν’ μας, σουτζούκια, τουρσιά, τυρί πε τις προβατίνες μας! Δόξα το Μεγαλοδύναμο, καλή και μπερεκετλίδ’κη ήντανα η χρονιά που έφχε. Γείχαμ’ καλό μαξούλ’! Κέσκε κι αυτή που σέμπ’κε έτσ’ να νεν! Αμά το κρασί μας λόγο δεν έχ’. Εν κόμ’ καλύτερο! Σκών’ και πεθαμέν’ πε το κιβούρ’ ντους, χωράτεψε ο μπάρμπα Στεφάν’ς, ο μπαμπάς τη Γιανν’. Όντε σέμπ’κανα και ευκήθ’κανα γούλ’ το Γιάνν’ για τη γιορτή τ’, έκατσανα λόγερα πε το τραπέζ’ κι αρχίν’σανα το φαγί και το πιοτί. Και ο Θόδωρας γούλο έπαιζε τη γκάϊντα τ’! -Άντε παιδιά, στην υγειά σας! ευκήθ’κε η άμνια η Κοκκών’! Μπερεκετλίδ’κη και καλή χρονιά να νέχουμ’. Και π’ ένα καλό τυχερό, π’ ένα καλό κορίτσ’ για γουλνούς σας, εξόν πε τον Αναστάς που το γήβρε κιόλας ο τσακπίν’ς κι εν μες στις τζιλβέδες! Σε γείδα γω εχτές στο ποτάμ’ μπρε μουσουμπέτ’, πως το μπάν’ζες και το καμτσούρ’ζες το κορίτσ’ και κείνο γούλο σε κρυφόγλεπε και κοκκίν’ζε. Σα ψήφα εν! Ζαρίφκο κι άσπρο σα βουτροψυχιά! Γιορτάζ’ κι ο μπαμπάς ντου σήμερα. Εν και κείνος χωρατατζής και χόσκος σα και τα σένα μπρε! -Και πε μένα παλλ’κάρια στην υγειά σας! Γεροσύν’! Κι όντε νάρ’ σειρά Αναστάς γι’ αρραβώνα, κολάγ’ μπρε. Γω α πάγω τα λογοσούμαδα κι α γυρέψω το κορίτσ’ πε το μπαμπά τ’. Γείμ’ ερμπάπ για προξενήτ’ς! Λοιπόν… Εχτές ήντανα τα Φωτά! Μας άγιασε ο παπά - Χαράλαμπος τα νερά στο ποτάμ’, γκρεμνίσκανα διάβ’κανα και οι κουρνάζ’ οι καλικατζάρ’ που γούλο το δωδεκάμερο αλών’ζανα και ζιάνευανα ντολάπια κι αμπάρια, άντε καλή χρονιά κι ο γιαραμπής να μας έχ’ καλά, ευκήθ’κε κι ο άντρας ντης κι έσκωσε το ποτήρ’ ντου.
-Μόν’ που φέτος τα Φωτά γείχε παγωνιά και τα κακότκα τα παιδιά που έπεσανα να πιάσ’να το σταυρό μπούζιασανα στο νερό πε το σκυλόκρυο. Α ποντιάσ’να τα δόλια! Γείχαμ’ και μεις το μικρόνα μας το γιό που έπεσε στο ποτάμ’ και όντε γήρτε στο σπίτ’ ο τσενιές ντου κτυπούσε σα τα ζίλια τη Ληγορή και τα ξώρουχα τ’ ήντανα μπούζια. Ζορλαντίσ’κε να τα βγάν’ πε πάν’ ντου! Κοκάλωσανα! Για να τα βάνω στη σκάφ’ τα έσπανα σα τα τσάκνα πόντε φουρνίζω! πλογήθ’κε η άμνια η Κοκκών’. -Νε α ποντιάσ’να κυρά, νε α ανημπορίσ’να, τη χωράτεψε ο Στεφάν’ς. Π’ αναντάν- μπαμπαντάν, γιούξες ναι συ ακιλού, ν’ ανημπόρ’σε κανείνα παλλ’κάρ’ π’ αυτά που πέφ’να στο ποτάμ’; Ένα γκαιρό στη πατρίδα στο Σκοπό, γω γήμνα γκολιαρόπλο, πάγωσε το ποτάμ’ και τσάκ’σιανα το μπούζ’ πε το βαριό και το τσόκο για να ρίξ’ ο παπάς το σταυρό. Τα παλλ’κάρια που έπεσανα να τον πιάσ’να ήντανα κάτι ντιρέκια τσακ κει πάν’! Γείχανα μπομπρέκ’! Πάλεψανα γερά και θυμούμ’ ξεβαίν’ πε το νερό ένας νταγλαράς, ένας ντελικανλής, ο λαιμός ντου ήντανα χοντρός σα κουρί και στη χερούκλα τ’ βαστούσε το σταυρό! Άντε πίν’τε μπρε, αδειάζ’τε τα μποντούτσια σας. -Εχουμ’ να πάγουμ’ και στον άλλονα το Γιάνν’ μπάρμπα Στεφάν’, αμά α σε κάνουμ’ το χατίρ’. Πράματι το κρασί σ’ δεν έχ’ λόγο! Άντε χρόνια πολλά, γεροσύν’ και λήγορα να τον στεφανοχαιρετήσ’τε τον αρκαντάς μας. Άντε Θόδωρα παίξ’ τη γκάϊντα να νάρτ’να οι μουγκρούφ’δες στο κέφ’! Άντε μπρε σεις μούντρουνοι, σκώστε τα μποντούτσια να πάνα οι νταλγκάδες κάτ’! γείπε κασμερεύοντας τις αλλ’νούς ο Αναστάς κι έσκωσε το ποτήρ’ ντου. Ήντανα ξώρας όντε ξέβ΄κανα πε τη μιανού τη Γιάνν’ και διάβ’κανα στο σπίτ’ τη αλλ’νού. Ο Θόδωρας έπαιζε τη γκάϊντα και γούλ’ ντους ήντανα μερακλωμέν’ πε το κρασί! Η μάνα τη Γιάνν’, η άμνια η Μαριάνθη, τις φύλαγε στη θύρα. -Έ μπρε παιδιά, καταχολόσκασε ο αρκαντάς σας να φυλάγ’. Φηκριούντανα να κούσ’ το καγκέλ’ πε το μπρόστιο αμά γιως άκ’σα λαλήματα, ξέβ’κα γω όξω. Γλέπω γείσεστε στα μεράκια! Γήρτετε στο τσακίρ-κεφί! Κι έχ’τε και μουζικάντη! Τσιλιγκρός, τσιλιγκρός αμά τι έμορφα που παίζ’! Άντε, γείστε γούλ’ φαγανοί και το τραπέζ’ σας φυλάγ’! Έκανα και τη Γιώργη το πεθύμ’. Κιουλμπαστή, πε κιορπέδ’κο κριγιάς! Έχ’ κι ορτό σαραγλί που λιμπίζ’νται πολύ ο Παναγιώτ’ς πε το Κώστα! Κατόπ’ πε τις ευκές που δώκανα στο Γιάνν’ προβολιάσκανα γούλ’ στο τραπέζ’! Ήπιανα κι έφαγανα κι αρχίν’σανα να τραγουδάνα. Τα ‘τσουξανα για τα καλά! Ο Αναστάς που γείχε το ντέρτ’ και το σεβντά για τη Κερατσούλα γιως ήπινε τις χωράτεψε να πάνα να κάν’να καντάδα πε τη γκάϊντα.
Κίν’σανα για το σπίτ’ της Κερατσούλας. Στο δρόμο τραγουδούσανα κι ο Θόδωρας έπαιζε τη γκάϊντα. Τις πήρανα χαμπάρ’ οι σκύλ’ και βάβ’ζανα κατόπ’ ντους. Πόντε έφτασανα όξω πε το σπίτ’ ραστ κι ο μπάρμπα Γιάνν’ς, ο μπαμπάς ντης, ‘νέβαινε τα σκαλιά τη σπιτιού. Σα τις γείδε κοντοστάθ’κε. -Τι έγ’νε μπρε παιδιά; Άκ’σα το πατερντί και φύλαξα να σας διω. - Χρόνια πολλά μπάρμπα Γιάνν’. Πολύχρονος, να χαίρεσαι τ’ όνομα σ’. Ο Κώστας γείμ’. Τη Στεργιανού ο γιός. Πε βίζιτα γυρνούμ’ και μεις. -Συ ναι γείσε μπρε παιδί μ’; Πε την ορνιθοτυφλιά πο’ ‘χω, μες στη σκοτίδα π’ α σε γνωρίσω; Στεκάτε μπρε να σας κεράσω ένα κρασί. Σέμπ’τε μέσα. Μπίτ’σανα και οι μεζέδες αμά καλή καρδιά! Κρασί έχ’ μπόλ’κο! Γείχαμ’ πολύ πράμα αμά γήρτανα ένα σουρί μουστερήδες κόμ’ μπροστέ πε σας. Ένα σουρί νοματαίοι! Δεν εν μπελί πόσοι! Τωρνά ποδιάβασα τις τελευταίοι. Μια αγελαριά ήντανα! Πόντε σέμπαινανα και με ευκιούντανα, πε κούντρο που ήντανα το χέρ’ μου γήρτε και μάκραινε δυο πιθαμές. Σα τη καραγκιόζ’ γέν’κε! Αννιώ μπρε διέ τι πόμνε πε ικράμια και φέρ’ να κεράσουμ’ τις μουσαφιραίοι! Φέρ’ και τη κανάτα το κρασί. Μάζωξε και το ψηφωτό σ’ πε το τραπέζ’ γιατατί διαχειλά η κανάτα, τσουρτσουρίζ’ το κρασί κι α γιομίσ’ ντακμάδες! Ήφερε η κυρά τ’ κρασί κι ένα πλακερό λεμπλεμπιά νεκατωμένα πε σταπίδες. -Άντε παιδιά, ο Θεγός στο καλό. Που λες Κώστα, πε το Στεργιανό, το μπαμπά σ’, σα δεν έφαγαμ’ άλας και ψωμί μαζί! Μες στα τσαΐρια σα δε φύλαξαμ’ τα πρόβατα οι έρμοι! Σα δε τα χούγιαξαμ’ πε τη γκέκα! Σα δεν άρμεξαμ’ όντε τα πάγαιναμ’ στο σταλιό! Έντρεχαμ’ αξυπόλ’τοι μες στα τσαλιά και τα ριβόλια, π’ ένα ντουρμπά στο νώμο και τα ποδάρια μας πε κάτ’ στα πατούνια, ήντανα γιομάτα ταμπάνια! Κι όντε πεσταινόμαστανα και γήθελαμ’ να φάγουμ’ τσίτσα και να ξεπεσταθούμ’, πάγαιναμ’ στην ασκιά μιανής αγραπιδιάς που έφκιανε κάτι απίδια, στουπόκωλ’! Κει έτρωγαμ’ το ψωμί που μας δουσάκιαζανα οι μάνες μας και ήλεγαμ’ μπόλ’κα μασάλια και κουραφάνια. Θυμούμ’ ο μπαμπάς σου ήντανα μεγάλο ψωμοντάλακο! Κουβανιούσε ένα μπιτούν’κο κουλίκ’ στο ντουρμπά τ’ και το ‘τρωγε γούλο! Κατόπ’ γω παντρεύκα, πήγα σώγαμπρος και χάθ’καμ’. Τον γλέπω στο καφενέ, στη χάσ’ και στη φέξ’, για σα ξέβω στο τσαρσί για στο μπαρμπέρ’κο και τα λέγουμ’ πόντε τα νουνίσουμ’! -Μπάρμπα Γιάνν’ πόσο χρονώ γήσνα όντε παντρεύκες; τον χωράτεψε ο Κώστας που ήγλεπε καρσί στο ντουβάρ’ μια νυφικιά φωτογραφία, πε το μπάρμπα Γιάνν’ γαμπρό και τη κυρά τ’ νύφ’. -Μικρός γήμνα. Γείδα τα μάτια της Αννιώς και θάμαξα! Ένα τσουμέν’ κρύβ’ντανα μέσα! Γιαγκίν’ μ’ έναψανα! Θάρρεψα α την
έχανα για ταυτό έστειλα το νουνό μ’ προξενήτ’. Δε λένα: Για μικρόςμικρός παντρέψου, για μικρός καλογερέψου; Φήσ’ τη φωτογραφία που γλέπ’ς μπρε, δεν εν αληθέν’. Μόν’ τα προσώπατα εν δικά μας. Μια μέρα διάβανε ένας φωτογράφος π’ όξω πε το σπίτ’ και η Αννιώ τον χωράτεψε που δε γείχαμ’ νυφικιά φωτογραφία. Κείνος την γείπε να τον πάγ’ φωτογραφίες δικές μου και δικές ντης. Γω γούλο και μαζωμέν’ γείχα μιάνα που έβγανα στο γάμο της μεγάλ’ς μας της θεγατέρας. Και η Αννιώ γείχε μιάνα που ήντανα κορτσόπλο πε το μπαμπά ντης και τη μάνα ντης. Τις πήρε ο φωτογράφος και κατόπ’ πε κανείνα μήνα ήφερε τη φωτογραφία. Γω γαμπρός πε τη γκιρλάντα στο λαιμό, πόντε γέν’κα σφάτος κοντά στα πενήντα και πλάγ’ μου η Αννιώ νύφ’ πε βέλο και νυφικό, όντε ήντανα κορτσόπλο δεκαέξ’ χρονώ, χωράτεψε κι αρχίν’σε να χαχανίζ’. Γούλ’ χαχάν’ζανα και γελούσανα π’ αυτά που άκ’σανα. Ο μπάρμπα Γιάνν’ς έσκωσε το ποτήρ’ ντου. -Άντε παιδιά, ο Θεγός στο καλό και ένα καλό κορίτσ’ για το καθανείνα σας. Και διχώς μεζέ καλά περνούμ’ κι εγλεντίζουμ’ μπρε. Γελούμ’ και χλαπατσουρίζουμ’. Ξέρ’ς ναι τι λένα; Ένα γέλιο, μια μπριζόλα. Άντε Θόδωρα παίξ’ τη γκάϊντα. -Α μπε ντώστε μένα τη μπριτζόλα και πάρτε σεις το γέλιο, που μ’ έκοψε λόρδα. Παίξε Τόντορα, παίξε Τόντορα, ντεν έμ’νε σειρά να φάγω τσίτσα πε το φύσα, φύσα! -Μη χολοσκάς Θόδωρα κι όντε πάγουμ’ στο σπίτ’ α σε τσιγαρίσω λαρδί. Μοναχά που δεν έχ’ ψωμί κι α το φάγ’ς σκέτο, τον χωράτεψε ο Αναστάς. Μπροστέ πε τη χαραή, όντε διάβ’κανα στο σπίτ’, ο Αναστάς τσιγάρ’σε μπόλ’κο λαρδί στο Θόδωρα. Κείνος ο κακότκος που μπαγιλντούσε πε τη πείνα, το χλαπάκιασε σα το κούλκο. Αμά κατόπ’ τον πάγ’ ένας πύρος… τον σούρντισε. Δε πρόφταινε να νεβοκατεβάζ’ τη βρακοζούνα τ’ και να κοσεύ’ στον απόπατο ο έρμος! Γούλ’ κάμμ’σανα τα μάτια τ’ς και κοιμήθ’κανα ραζήδες κείνο το βράδ’, εξόν πε τον Αναστάς που νούν’ζε τη Κερατσούλα και το Θόδωρα που πάγαινε και γήρκουντανα ντούζκα στη χρεία! Χρυσή Τζίμπα – Μίγδιαλη
Γλωσσάρι αρκαντάσ’δες = φίλοι καρδιακοί τσεσμέ = βρύση ζουλιασμένες τζαρτζαλούδες = ώριμα βερίκοκα ντίκ’κια = απότομη κούσπιζανα = πονούσαν τσουρτσούρια = ράβδοι πάγου ζαΐφ’ς = πολύ αδύνατος τεκνεφέζ’κο = αρρωστιάρικο βούζνο = λίπωμα αϊλάκ’ς = άνεργος ζορλαντίζεσαι = ζορίζεσαι μπογάζ’ = ρεύμα χάσκοι = άσπροι, καθαροί νελούνα = λιώνουν τσαλγκί = μουσικό όργανο μηλιγδόν’ς = λεπτός, αδύνατος μπούγιουρουν = ορίστε περάστε μαξούλ’ = σοδειά κέσκε = μακάρι τζιλβέδες = ερωτοτροπίες καμτσούρ’ζες = έκλεινες το μάτι χόσκος = ευχάριστος, αστείος κολάγ’ = εύκολα κουρνάζ’ = πονηροί ζιάνευανα = έκαναν ζημιές μπούζια = πάγοι τσόκο = μεγάλη βαριά κουρί = κομμένο κομμάτι κορμού που έκοβαν ξύλα μούντρουνοι = κατσούφηδες κασμερεύοντας = κοροϊδεύοντας ξώρας = αργά λαλήματα = μουσικά όργανα τσιλιγκρός = πολύ αδύνατος κιουλμπαστή = μπριζόλες καπνιστές κιορπέδ’κο = τρυφερό λιμπίζ’νται = πεθυμάνε, λαχταράνε κούντρο = κοντό νταμκάδες = λεκέδες σταλιό = το μέρος που μένουν τα πρόβατα πατούνια = πέλματα
ταμπάνια = σκληρό δέρμα στο πέλμα του ποδιού που πολλές φορές πλήγιαζε πεσταινόμαστανα = κουραζόμασταν κουραφάνια = παχιά λόγια ψωμοντάλακο = αυτός που είναι άρρωστος για ψωμί, που τρώει πολύ ψωμί μπιτούν’κο κουλίκ’ = ολόκληρο ψωμί τσαρσί = αγορά τσουμέν’ = λιβάδι γιαγκίν’ = πυρκαγιά γκιρλάντα = γραβάτα σφάτος = συμπέθερος χλαπατσουρίζουμ’ = γελάμε δυνατά μπαγιλντούσε = λιποθυμούσε πύρος = ευκοίλια σούρντισε = παράτεινε η κατάσταση βρακοζούνα = μακρύ σώβρακο ραζήδες = ευχαριστημένοι