Μάθημα σχεδίου

Το Μάθημα Σχεδίου Μικρό ανάπτυγμα για το μάθημα σχεδίου (στην ΑΣΚΤ) Κατερίνα Αθανασίου 8/4/2015

Μια προσπάθεια καταγραφής αρχικών σκέψεων ταυτόχρονα με μια μικρή έρευνα ιδεών και τοποθετήσεων για την έννοια του σχεδίου σαν βάση στην καλλιτεχνική σπουδή αλλά και σαν αυτόνομη δημιουργική διαδικασία.

1

Μάθημα Σχεδίου

Ξεκινώντας ας διαπιστώσουμε στοιχεία για το μάθημα Σχεδίου στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών που είναι και ο χώρος που πρωτίστως μας αφορά. Το μάθημα γίνεται στην αίθουσα του πρώην Γυμνού Νυκτός της ΑΣΚΤ Αθήνας κάθε Δευτέρα Τετάρτη και Παρασκευή, 16:00 – 20:00. Κατά την διάρκεια του 2

μαθήματος ποζάρει γυμνό μοντέλο. Την Τρίτη και την Πέμπτη (16:00 – 20:00), επίσης ποζάρει γυμνό μοντέλο, αλλά χωρίς την παρουσία καθηγητού. Τα μαθήματα του Σχεδίου, αρχίζουν την 1 Νοεμβρίου κάθε έτους.

Από τον τελευταίο Οδηγό Σπουδών της ΑΣΚΤ Σκοπός του μαθήματος είναι η άσκηση, η εμπειρία και η κατανόηση του σχεδίου ως πρωταρχικό πεδίο δημιουργίας, στις διάφορες μορφές, με ό,ποιο μέσο των εικαστικών τεχνών. (Για το Μάθημα Σχεδίου δείτε τις σελίδες : 102-103)

Κατά την διάρκεια του ακαδημαϊκού έτους, το εκπαιδευτικό του έργο αποτελείται κυρίως από: Α’ Εξάμηνο: Σχέδιο από φυσικό πρότυπο Σχέδιο από μη φυσικό πρότυπο Σχέδιο από εικονικό πρότυπο Σχεδιαστική διερεύνηση και ερμηνεία του χώρου Θεματικές ασκήσεις που αφορούν τις έννοιες της σύγκρισης, της τοποθέτησης στον χώρο, και της υλικότητας Προβολές και διαλέξεις σε θέματα που αφορούν εικαστικές αντιπαραθέσεις ή συγκρίσεις Β’ Εξάμηνο: Σχέδιο από φυσικό πρότυπο Σχέδιο από μη φυσικό πρότυπο Σχέδιο από εικονικό πρότυπο Σχεδιαστική διερεύνηση και ερμηνεία του χώρου Από τις τρείς στις δύο διαστάσεις Θεματικές ασκήσεις που αφορούν τις έννοιες της σύγκρισης, της τοποθέτησης στον χώρο, και της υλικότητας Προβολές και διαλέξεις σε θέματα που αφορούν εικαστικές αντιπαραθέσεις ή συγκρίσεις Γ’ Εξάμηνο: Σχέδιο από φυσικό πρότυπο Σχέδιο από μη φυσικό πρότυπο Σχέδιο από εικονικό πρότυπο Σχέδιο και οπτικοακουστικά μέσα Σχέδιο και εγκατάσταση – κατασκευή Εικαστική διερεύνηση στην αναγωγή των τόνων σε χρώματα Θεματικές ασκήσεις που αφορούν τις πρώτες προσεγγίσεις σε έννοιες Προβολές και διαλέξεις σε θέματα που αφορούν εικαστικές αντιπαραθέσεις ή συγκρίσεις

3

Δ’ Εξάμηνο: Σχέδιο από φυσικό πρότυπο Σχέδιο από μη φυσικό πρότυπο Σχέδιο από εικονικό πρότυπο Σχέδιο με ηλεκτρονικό υπολογιστή Σχέδιο και οπτικοακουστικά μέσα Εμβάθυνση στην έννοια του σχεδίου ως στρατηγική Εικαστική διερεύνηση του σχεδίου ως τρόπος έκφρασης Θεματικές ασκήσεις που αφορούν τις προσεγγίσεις σε έννοιες Προβολές και διαλέξεις σε θέματα που αφορούν εικαστικές αντιπαραθέσεις ή συγκρίσεις Ε’ Εξάμηνο: Σχέδιο από φυσικό πρότυπο Σχέδιο από μη φυσικό πρότυπο Σχέδιο από εικονικό πρότυπο Σχέδιο με ηλεκτρονικό υπολογιστή Σχέδιο και οπτικοακουστικά μέσα Σχέδιο και εγκατάσταση – κατασκευή Θεματικές ασκήσεις που αφορούν όλα τα ανωτέρω Προβολές και διαλέξεις σε θέματα που αφορούν εικαστικές αντιπαραθέσεις ή συγκρίσεις ΣΤ’ Εξάμηνο: Σχέδιο από φυσικό πρότυπο Σχέδιο από μη φυσικό πρότυπο Σχέδιο από εικονικό πρότυπο Σχέδιο με ηλεκτρονικό υπολογιστή Σχέδιο και οπτικοακουστικά μέσα Σχέδιο και performance Σχέδιο και εγκατάσταση – κατασκευή Θεματικές ασκήσεις που αφορούν όλα τα ανωτέρω Προβολές και διαλέξεις σε θέματα που αφορούν εικαστικές αντιπαραθέσεις ή συγκρίσεις

Στα πλαίσια το εργαστηριακού μαθήματος του Σχεδίου και ειδικότερα στα εξάμηνα Δ’, Ε’, και ΣΤ’, εξετάζονται και θέματα, πέραν του αναλογικού σχεδίου, όπου η έννοια της αναλογικότητας συναντά διευρυμένες προτάσεις και μορφές όπως αυτές διαμορφώνονται στην σύγχρονη τέχνη (προβολές, εισηγήσεις κλπ) Κατ’ επιλογήν υποχρεωτικό Μάθημα του Σχεδίου Γιώργος Καζάζης Αναπληρωτής Καθηγητής ΑΣΚΤ Αθήνας

4

Προσωπικές σκέψεις Το σχέδιο. κατασκευάζεται στο μυαλό μας αλλά και το κατασκευάζει ώστε να αντιληφθεί την παρατήρηση. Ο χώρος της πραγματικότητάς μας είναι μια πολυσύνθετη κατάσταση. Δύσκολα να γίνει κατανοητή ή ακόμα και αντιληπτή. Ξετυλίγεται, ξεδιπλώνεται αλλά έχει και την δυναμική να αναπτύσσεται ακόμη και σε σκοτεινά σημεία μη αναγνώσιμα. Είναι σαν το σχέδιο που κάθε μέρος που εμφανίζεται, παριστά την ενέργεια που είναι απαραίτητη για να γράψει ένα μέρος του χώρου που προσπαθεί να καταλάβει ή μια λέξη που προσπαθεί να φωτίσει την έννοια με μια προσωπική αντίληψη, δόνηση μέσα από την οποία γίνεται αντιληπτή. Ή… μια συστοιχία από νότες που μόνο με την χρήση αυτών σε συγκεκριμένη σειρά, ταχύτητα, διαστήματα, πυκνότητα, μπορούν να αποδώσουν έναν ήχο. Όσο πιο τεχνικά άρτια έχουμε εργαστεί και επιτύχει, τόσο πιο κοντά στην απόδοση του συγκεκριμένου μπορούμε να είμαστε. Παρόλο που αν δεν αναπνέουμε ολόκληρη την υπόσταση της αισθητικής του χώρου που θέλουμε να αποδώσουμε, με απόλυτη προσήλωση, δεν θα καταφέρουμε την ολοκληρωμένη αισθητική διάσταση όση αρμονία και τεχνική κι αν έχουμε επιτύχει. Είναι εκείνος ο χώρος που δημιουργείται ανάμεσα στα δάχτυλα του πιανίστα που παίζουν χωρίς λάθος και τα μάτια του που οραματίζονται έναν θεό κοιτώντας τον ουρανό. Ένα αόρατο. Που όμως κοιτώντας το γνωρίζεις την προσταγή του. Τα σχέδιο μπορεί να αποκαλύψει μια νοητή γραμμή γι αυτό. Αλλά κυρίως μπορεί να φανερώσει την ακολουθία που χρειάζεται για να υπάρξει (ο χώρος). Το μάθημα του σχεδίου είναι μια άσκηση διάκρισης και αυτοπειθαρχίας. Στους βηματισμούς μέσα στο άγνωστο. Σαν μια χορευτική φράση. Το σχέδιο είναι η βάση για κάθε μας κίνηση. Διάκριση σημαίνει η βέλτιστη επιλογή. Κάθε επιλογή συνεπάγεται και μια απόρριψη. Είναι ζητούμενη η άσκηση στην επιλογή; Ασυναίσθητα απαραίτητη. Είναι μια μέθοδος είτε με χιούμορ, είτε με αυστηρότητα που οδηγεί στην αναγνώριση των σημείων της προσωπικότητάς μας ή καλύτερα το μάθημα του τρόπου με τον οποίο θα προσεγγίσουμε την επιλογή των σημείων που θα αποτελέσουν την χαρτογράφηση ενός ¨εγώ¨ . Το Εγώ είναι μια πολλαπλή υπόθεση layers που επικαλύπτεται από τις άπειρες επικαθίσεις του ¨άλλου¨. Το ¨εγώ¨ έχει αξία να μνημονεύεται ως συνειδητοποίηση της θέσης του, της χωρικής του διάστασης στην καθημερινότητά του, εν δια μέσω του ¨άλλου¨. Η μελέτη του ¨άλλου¨ είναι μια δύσκολη αλλά συνεχής υπόθεση μετεξέλιξης του εαυτού. Οι παραπάνω σκέψεις με κάνουν να θεωρώ το μάθημα σχεδίου μια υπόθεση χωρίς τέλος. Μια αέναη σπουδή στην ιστορία του όντος. Αυτό πρακτικά και 5

πραγματολογικά σημαίνει πως προτείνω την συνέχιση του μαθήματος σχεδίου πρώην ¨γυμνό νυκτός¨. Σίγουρα κάθε εργαστήριο Ζωγραφικής στα πρώτα έτη το αναπτύσσει στον χώρο του. Αλλά το να υπάρχει και σαν αυτοδύναμο μάθημα με τον χρόνο που έχει ανάγκη ο φοιτητής ενατένισης σε αυτό αποκλειστικά το νοιώθω απαραίτητο και θα επιθυμούσα να σας πείσω γι αυτό. Συνολικότερα με τα μαθήματα επιλογής αναπτύχθηκε ένα σύστημα ισοδύναμων μαθημάτων προς τα εργαστήρια ακόμα και ανταγωνιστική θα την έλεγα, που απαιτείται από τον φοιτητή παρακολούθηση, με την έννοια του υποχρεωτικού ανεξάρτητα της επιθυμίας του (σχετικής πάντα με την διεκπεραίωση, εκμάθηση, εμβάθυνση σε σχέση - συνεργασία με το εργαστήριό του ως συνέχειας του έργου του) και βαθμολογίας, που δημιούργησε μια περαιτέρω βαθμοθηρική συμπεριφορά! Η γνώμη μου είναι πως αυτό πρέπει να επανεξετασθεί. Και πιθανά να βρεθεί ένα νέο μοντέλο που να διατηρεί στοιχεία όπως το μάθημα σχεδίου να είναι συνέχεια του εργαστηρίου και όχι επιλογής. Το μάθημα σχεδίου να είναι ένας χώρος όπου θα αντιμετωπίζεται η έννοια της ενατένισης της μορφής και του περιεχομένου της. Κι όχι ένα ακόμα εργαστήριο ζωγραφικής. Μια σειρά ασκήσεων προέρχονται μέσα από αυτό που γενούν και οι δράσεις γύρω από το σχέδιο. Π.χ. Το σώμα προϋποθέτει ενδεικτικά έστω ένα μοντέλο Το τοπίο απαιτεί υπαίθρια αναζήτηση Το σχέδιο μιας δράσης προϋποθέτει την επιλογή των υλικών και του σεναρίου Η αφήγηση μέσω του σχεδίου προϋποθέτει μια ιστορία όμως πριν καταλήξουμε στο που θα σχεδιάσουμε και με τι πρέπει να δούμε μια σειρά ασκήσεις κατανόησης του παράδοξου που κατοικεί στην αντίληψή μας όταν ελευθερώνεται από τα δεινά των πεποιθήσεων που μας διδάσκονται μαζί με τα στάνταρ που απαιτεί ένας κόσμος που κινείται στα όρια, μιας και διαφορετικά παραμονεύει ο κίνδυνος μιας ζωής με συνεχείς εκπλήξεις, που θα μπορούσε να συμπαρασυρθεί σε μια βίαιη ροή δίχως καν στοιχεία οπτικής σημασίας. Η εξισορρόπηση των δύο αυτών δεδομένων είναι μια καλλιτεχνική διεργασία. Πχ έννοιες όπως: Η οδύνη Το δέος που προκαλεί το ύψος Η κλειστοφοβία Το γκρέμισμα Είναι καταστάσεις της συναισθητικής ταύτισης με εξωγενείς συνθήκες που σχετίζονται με τον τόπο και αποκτούν ιδιαίτερη δύναμη μέσα μας και στις τεχνικές που αναπτύσσουμε για να διασωθούμε και να διασώσουμε ερμηνείες.

6

Σημειώσεις: •

Δύναται ως διεργασία να διερευνά, επίσης, την «ανοικειότητα», τη ψυχική συνθήκη, τις διαταραχές, τις ασταθείς δομές, τις παραμορφώσεις κλίμακας, τα πυκνώματα, τις μεταβολές της έντασης και τις συσσωρεύσεις που εκδηλώνονται -ή προκαλούνται- στους συγχρόνους χώρους.

•

Παιχνίδι των σουρεαλιστών που στοχεύει στην αλλαγή των όρων παραγωγής νοήματος. Οι σουρεαλιστές συνέθεταν ομαδικά ένα ποίημα, όπου ο πρώτος παίκτης έγραφε τον πρώτο στίχο, στη συνέχεια έπαιρνε τη σκυτάλη ο δεύτερος, ο τρίτος και ούτω καθεξής. Στην περίπτωση καλλιτεχνικής πρακτικής, δίπλωναν ένα χαρτί σε τρία, ή τέσσερα, μέρη και αντίστοιχοι παίκτες αναλάμβαναν να δημιουργήσουν ένα γρήγορο σχέδιο με διαφορετικά συστατικά στοιχεία, εφόσον ο καθένας δεν ήξερε τι σχεδίασε ο άλλος.

Προτείνουμε εδώ την ίδια έννοια ως μεταφορά και δυνατότητα ενός αρθρωτού και πολύπτυχου χώρου, όπου συνδιαλέγονται με ένα μη γραμμικό τρόπο κτίρια, περιβάλλοντα, ανθρώπινες συμπεριφορές, ίχνη, προσθήκες, ενθέσεις, επιμέρους όργανα, επιμέρους αντικείμενα, «τοποειδείς» (site specific) επεμβάσεις, ή «εδαφικές πρακτικές του διευρυμένου πεδίου». Πηγή: http://www.arch.uth.gr/mps/course4.php

………………………………………………………………………………………………………………………

• τα ήδη ιδρυμένα καλλιτεχνικά εργαστήρια της Σχολής. Σκοπός τους είναι : Η διδασκαλία των Εικαστικών Τεχνών σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο, η ανάπτυξη των καλλιτεχνικών δεξιοτήτων των φοιτητών, η πραγματοποίηση καλλιτεχνικών ασκήσεων και εξετάσεων, η φιλοτέχνηση εικαστικών έργων και διπλωματικών εργασιών μέσω της έρευνας και του πειραματισμού με όλους τους τρόπους, όλες τις μεθόδους έκφρασης και σύγχρονα υλικά για την κάλυψη καλλιτεχνικών, πολιτιστικών και ερευνητικών αναγκών. Η συνεργασία κάθε μορφής με καλλιτεχνικά εργαστήρια και πανεπιστήμια ημεδαπής και αλλοδαπής, με κέντρα ερευνών και πολιτιστικούς φορείς, με το Υπουργείο Πολιτισμού, με διεθνείς οργανισμούς, με μουσεία του εσωτερικού και εξωτερικού, με κέντρα νεότητας και πολιτισμού και άλλους φορείς, εφόσον οι καλλιτεχνικοί πολιτισμικοί και επιστημονικοί τους στόχοι συμπίπτουν, συμβαδίζουν και αλληλοσυμπληρώνονται. Η διοργάνωση καλλιτεχνικών εκθέσεων, διαλέξεων, 7

ημερίδων, σεμιναρίων, συμποσίων, συνεδρίων, αποστολών, εκπαιδευτικών εκδρομών (εσωτερικού και εξωτερικού), η πραγματοποίηση δημοσιεύσεων και εκδόσεων και η πρόσκληση Ελλήνων και αλλοδαπών διακεκριμένων καλλιτεχνικών και επιστημόνων. Η παροχή καλλιτεχνικών και πολιτιστικών υπηρεσιών σε ιδιώτες και οργανισμούς κατά τα προβλεπόμενα στο Π.Δ.

159/1984 (ΦΕΚ 53, τ. α΄) «Προϋποθέσεις παροχής υπηρεσιών από τα πανεπιστημιακά εργαστήρια σε ιδιώτες και κάθε νομικής μορφής οργανισμούς». Επισημαίνεται ότι τα προαναφερόμενα καλλιτεχνικά εργαστήρια (atelier), έχουν εξασφαλισμένους χώρους, ανάλογους με τα ήδη λειτουργούντα εργαστήρια, και δεν προκαλούν κόστος για τη λειτουργία τους επειδή βαρύνουν τον τακτικό προϋπολογισμό, ούτε δημιουργούν επιπλέον δαπάνη μισθοδοσίας, επειδή τα μέλη του Δ.Ε.Π. που στελεχώνουν τα εργαστήρια – ανεξαρτήτου βαθμίδας διδάσκοντος – ήδη αμείβονται σε βάρος του κρατικού προϋπολογισμού της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών. Σύμφωνα με το ν. 4791/2.7.1930 (ΦΕΚ 225, τ.α΄) «Περί οργανώσεως της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών», η Σχολή εξ’ απαρχής της λειτουργίας της περιλάμβανε Εργαστήρια, τα οποία αποτελούσαν πλήρεις εκπαιδευτικές και ερευνητικές μονάδες.

ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ & ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΜΕΛΩΝ Δ.Ε.Π.

•

Το Τμήμα Εικαστικών Τεχνών είναι κυρίως εργαστηριακό Τμήμα. Κύρια διδακτική μονάδα είναι το εργαστήριο, στο οποίο ο φοιτητής διδάσκεται όλα τα σχετικά με την έννοια και την πρακτική της Τέχνης που μαθαίνει. Το εργαστήριο του μεταδίδει όχι μόνο τεχνικές γνώσεις, αλλά και μια ορισμένη αντίληψη για την Τέχνη, αντίληψη η οποία συγκρούεται ενδεχομένως με κάποια άλλη, που εκφράζεται στη διδασκαλία άλλου εργαστηρίου. Ταυτοχρόνως ο φοιτητής ενημερώνεται θεωρητικώς και πρακτικώς πάνω στις παγκόσμια σύγχρονες εικαστικές τάσεις. Για την επίτευξη του στόχου αυτού προσαρμόζονται αναλόγως η δομή της διδακτέας ύλης των εργαστηριακών ασκήσεων του προγράμματος σπουδών, ο τεχνικός εξοπλισμός και οι υποδομές του Εργαστηρίου. Για να αποφευχθεί η μονότροπη και ίσως δογματική διδασκαλία και για να εξασφαλίσει ο φοιτητής ελευθερία στις προσωπικές του επιλογές, το Πρόγραμμα Σπουδών του Τμήματος του δίνει το δικαίωμα όχι μόνο να επιλέγει αλλά και να αλλάζει εργαστήριο. Η διδασκαλία των εικαστικών διαφέρει από τη διδασκαλία οποιουδήποτε άλλου γνωστικού αντικειμένου. Δεν γίνεται «από έδρας» και συνεπάγεται την συνεχή συνδιαλλαγή του φοιτητή με τον διδάσκοντα πάνω στο εικαστικό έργο που 8

εκπονείται εντός ή εκτός του εργαστηρίου. Ο καθηγητής πρέπει να διδάξει όχι προκαθορισμένα, κοινά και ενιαία για όλους, αλλά προσωπικά, όπως προκύπτει από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τα προβλήματα που θέτει η προσωπική έκφραση του καλλιτέχνη-φοιτητή. Από το 1 ο έως και το 6ο εξάμηνο σπουδών, εντός των χώρων των Εργαστηρίων (atelier) συνυπάρχουν, διδάσκονται και εργάζονται φοιτητές όλων των εξαμήνων φοίτησης, ανά Εργαστήριο. Οι διδάσκοντες θέτουν κοινά θέματα για την εκπόνηση ασκήσεων, αλλά τα αναμενόμενα μαθησιακά αποτελέσματα, η κριτική, και η αξιολόγηση αυτών ποικίλλουν αναλόγως του εξαμήνου φοίτησης. Οι ασκήσεις των εξαμήνων 7ο έως και 10ο – όπου κατά τη διάρκεια του 9 ου και 10ου εξαμήνου φοίτησης εκπονείται η διπλωματική εργασία – εξειδικεύονται και προσαρμόζονται ανά φοιτητή ούτως ώστε να αναδειχθούν με τον καλύτερο τρόπο οι δεξιότητές του και η προσωπική του έκφραση. Συχνά η παρατήρηση ενός φοιτητή μπορεί να μην ισχύει με τον ίδιο τρόπο με έναν άλλο, μάλιστα μπορεί και να διαφοροποιείται πλήρως. Αυτό άλλωστε καθιστά τις καλλιτεχνικές Σχολές ιδιαίτερα απαιτητικές και ως προς το επίπεδο διδασκαλίας αλλά και ως προς το επίπεδο του διδακτικού προσωπικού.

Ερευνητικό έργο μελών Δ.Ε.Π. του Τμήματος

•

Μερικά ασφαλή κριτήρια που μπορούν να συνεκτιμηθούν για την αξιολόγηση του ερευνητικού έργου του μέλους Δ.Ε.Π., είναι η συμβολή της καλλιτεχνικής εργασίας του στη διαδρομή και την διαμόρφωση της τέχνης σήμερα. Η εγγραφή του συνολικού έργου στο χώρο των καλλιτεχνικών προτάσεων, η αναφορά του και ο κριτικός σχολιασμός του. Η ποιότητα και η εσωτερική συνέπεια ως προς τους όρους και το πλαίσιο που αυτό το ίδιο το καλλιτεχνικό έργο θέτει και τοποθετείται. Η συστηματικότητα που προϋποθέτει η καλλιτεχνική δημιουργική διεργασία για την επίτευξη των στόχων της καλλιτεχνικής έκφρασης και έρευνας. Κριτήρια κατά κύριο λόγο ποιοτικά περισσότερο παρά ποσοτικά.

•

Γίνεται σαφές ότι στα αντικείμενα της καλλιτεχνικής δημιουργίας, για την αξιολόγηση και την κρίση τους, δεν δύναται να υπάρξει πιο ασφαλές κριτήριο από την σημασία, την βαρύτητα, και την ποιότητα του καλλιτεχνικού έργου του υποψηφίου. Το καλλιτεχνικό (ερευνητικό) έργο κρίνεται με τις προϋποθέσεις που το ίδιο θέτει, στο πλαίσιο και σε σύγκριση με τα τεκταινόμενα στο καλλιτεχνικό πεδίο.

•

Άλλωστε το καλλιτεχνικό έργο του διδάσκοντα, η τεκμηριωμένη ποιότητα, η ερευνητική διάσταση, η εσωτερική συνέπεια και ευστοχία για την οποία διακρίνεται, προϋποθέτει μια συνολική καλλιτεχνική έρευνα και έργο, που είναι περισσότερο απαιτητική, συστηματική, περισσότερο σχολαστική, με μεγαλύτερη ανάπτυξη σε βάθος χρόνου και ιδιαίτερη εμβάθυνση στα προβλήματα και στην συμβολή στο διακριτό πεδίο της καλλιτεχνικής δημιουργίας και σύνθεσης. Το Καλλιτεχνικό έργο διακρίνεται και επαληθεύεται ως πρόταση και εγχείρημα, από την βαρύτητα, την σημασία, και 9

την εγγραφή του στην περιπέτεια και τις σημαίνουσες μορφές έκφρασης στη σύγχρονη Τέχνη.

•

Η καλλιτεχνική εκφραστική έρευνα και το τελικό προϊόν της, είναι το ίδιο το έργο τέχνης.

•

Σύμφωνα δε με το Π.Δ/γμα 123 (ΦΕΚ 39 α/1984), του οποίου η ισχύς παρατάθηκε με το Π.Δ. 111 (ΦΕΚ 84 α/1.6.1994) & το Π.Δ. 119 (ΦΕΚ 177α/13.7.2005) με ημερομηνία λήξης της ισχύος του την 31η Αυγούστου 2010, ορίζονται τα προσόντα και οι προϋποθέσεις για την κατάληψη θέσης Δ.Ε.Π. σε Α.Ε.Ι., στις περιπτώσεις που δεν απαιτείται η κατοχή διδακτορικού διπλώματος.

•

Η προσωπική καλλιτεχνική έρευνα κάθε μέλους Δ.Ε.Π. πρέπει να είναι συνεχής, να παρακολουθεί τα διεθνή εικαστικά δρώμενα, και να αποδεικνύεται από τη συμμετοχή του σε διεθνείς εκθέσεις, workshops, συμπόσια, σεμινάρια κλπ, στον ελληνικό και διεθνή χώρο.

………………………………..

•

Επίσης ο Τομέας Γλυπτικής (συνεδρία 17.2.2010) αποφάσισε και ανέθεσε στην Αικατερίνη Αθανασίου, Μέλος Ε.Ε.ΔΙ.Π., το σκανάρισμα διδακτικών βιβλίων για την υποστήριξη του διδακτικού έργου της Γλυπτικής.

………………………………

•

1. Θεωρητικό μέρος (γραπτή εργασία τεκμηρίωσης, ανάλυσης) 2. Καλλιτεχνικό μέρος (πρόταση καλλιτεχνικού έργου ή καλλιτεχνικής εφαρμογής) 3. Τεχνολογικό μέρος (χρήση, και ενσωμάτωση και έρευνα των τεχνολογικών μέσων στο έργο).

• Η αίτηση για την εκπόνηση της διπλωματικής εργασίας περιλαμβάνει: την ανάλυση του θέματος την περιγραφή της καλλιτεχνικής πρότασης το θεωρητικό πεδίο έρευνας την τεχνολογική κατεύθυνση την αποδοχή της πρότασης επίβλεψης από τον προτεινόμενο διδάσκοντα και διδάσκοντες αναφορά των επιστημονικών συνεργατών και του τεχνικού προσωπικού υποστήριξης.

• Ιδιαίτερα υπό τις παρούσες συνθήκες η Σχολή, το Τμήμα και τα προσφερόμενα προγράμματα σπουδών θα πρέπει, παράλληλα με τον 10

καλλιτεχνικό εκσυγχρονισμό και την έρευνα, να διατηρήσουν και να ενισχύσουν την τεχνογνωσία, την ανάπτυξη δεξιοτήτων και την καλλιτεχνική εκπαίδευση στο χώρο του σχεδιασμού εφαρμογών, προκειμένου, συμβάλλοντας στην κάλυψη κοινωνικών αναγκών, να διασφαλίσουν την επαγγελματική απορρόφηση των αποφοίτων καλλιτεχνών του Τμήματος στον επαγγελματικό χώρο. Είναι ενδεικτικό ότι τα περισσότερα ειδικά εργαστηριακά μαθήματα σχεδιάστηκαν και αναπτύχθηκαν παράλληλα με τις ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας και προκειμένου να καλύψουν τη δυνατότητα των καλλιτεχνών αποφοίτων του Τμήματος να συνδεθούν με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Μολονότι φαίνεται δευτερεύων σε σχέση με τον κυρίαρχο στόχο και προσανατολισμό της ΑΣΚΤ να παράσχει ολοκληρωμένη εκπαίδευση για την ανάπτυξη εικαστικών καλλιτεχνών, ο διπλός αυτός στόχος της σύγχρονης καλλιτεχνικής έρευνας και της μεταφοράς τεχνογνωσίας, καλλιτεχνικής εμπειρίας, ανάπτυξης δεξιοτήτων και γνώσης στο χώρο του εφαρμοσμένου καλλιτεχνικού σχεδιασμού θα πρέπει να επιτυγχάνεται μετά από μια ισορροπημένη εκπαίδευση που θα διασφαλίζει τις προϋποθέσεις και για τα δύο ζητούμενα. Παρά τη δυσκολία της επαγγελματικής αποκατάστασης από την αμιγώς καλλιτεχνική εκφραστική δραστηριότητα των αποφοίτων, η καλλιτεχνική εκπαίδευση που προσφέρει το Τμήμα παρέχει πολλές δυνατότητες, υποδομές και στελέχωση, καθώς και γνωστικά αντικείμενα που διασφαλίζουν την επαγγελματική απορρόφηση των αποφοίτων.

Πηγή: Από την Ετήσια Εσωτερική (Απογραφική) Έκθεση της ΑΣΚΤ Ακαδημαϊκό έτος 2010 - 2011

Σχετικά άρθρα: Η επάνοδος του σχεδίου στη σύγχρονη ελληνική εικαστική πραγματικότητα ως αυτοδύναμο εκφραστικό μέσο 11

Ναταλί Παμπούκη Στη νεοελληνική τέχνη (19ος αι – μέσα 20ου αι) το σχέδιο χρησιμοποιήθηκε κυρίως ως προσχέδιο, περιοριζόμενο κυρίως στο πεδίο του προ-παρασκευαστικού, του «ιδιωτικού», του «προσωπικού».1 Ελάχιστοι είναι οι καλλιτέχνες που το χρησιμοποίησαν ως πρωτογενές μέσο έκφρασης και ασχολήθηκαν αποκλειστικά με αυτό (Αθανάσιος Ιατρίδης) ενώ άλλοι (Κων/νος Παρθένης, Γιαννούλης Χαλεπάς, Νικόλαος Γύζης, Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Γιώργος Μπουζιάνης, Γιάννης Τσαρούχης, Γιάννης Μόραλης κ.α.)2 βρήκαν σ’ αυτό ένα συμπληρωματικό μέσο έκφρασης. Μετά τη δεκαετία του ’60 κάποιοι εννοιολογικοί κυρίως καλλιτέχνες (Παντελής Ξαγοράρης3 και Μπία Ντάβου4 ) βρήκαν στο σχέδιο ένα αυτοδύναμο μέσο έκφρασής τους ενώ καλλιτέχνες όπως πχ ο Στηβ Γιαννάκος, 5 ο Αλέξης Ακριθάκης,6 ο Νίκος Μπάικας, ο Νίκος Αλεξίου,7 κ.α. και πιο πρόσφατα ο Γιώργος Λαζόγκας 8 και ο Νίκος Ναυρίδης9 ασχολήθηκαν με αυτό παράλληλα με άλλα εκφραστικά μέσα.

Tα τελευταία χρόνια έχουν γραφτεί πολλά για την «αναβίωση» του σχεδίου ως πρωτογενούς και όχι ως δευτερογενούς μέσου· ωστόσο θα προτιμήσω τον όρο που χρησιμοποιεί η Εmma Dexter στην εισαγωγή του βιβλίου Vitamin D, New Perspectives in Drawing· πρόκειται για μια «ήρεμη επανάσταση», μια επάνοδο του σχεδίου10 στην σύγχρονη καλλιτεχνική πρακτική και όχι για μια «αναβίωση». H «αναβίωση» προϋποθέτει ότι το σχέδιο είχε πεθάνει. Κανένας ποτέ δεν ανακοίνωσε ότι το σχέδιο πέθανε, όπως οι κριτικοί και οι επιμελητές ισχυρίζονταν για τη ζωγραφική. Ήταν πάντα παρόν στην καλλιτεχνική πρακτική από τους προϊστορικούς χρόνους ώς σήμερα, είτε ως απλό εργαλείο εργασίας, ως σκίτσο, ως προσχέδιο, ως «διανοητικό» σχέδιο, ως σχέδιο-μελέτη είτε ως άμεση και πρωτογενής μορφή έκφρασης. Μετά τη ζωγραφική, που ξανακέρδισε την αναγέννησή της τη δεκαετία του ’90, το σχέδιο, με την αμεσότητα και την απλότητά του, χωρίς απολογίες ή εξηγήσεις, επέτρεψε στους καλλιτέχνες να το κάνουν ό,τι επιλέξουν. 11 Έτσι στην «επίκαιρη» τέχνη, όπως είθισται να χαρακτηρίζεται η σημερινή, το σχέδιο ξαναπαίρνει την αυτόνομη θέση που είχε και παλαιότερα στην ιστορία της τέχνης (πχ. στο 15ο-16ο αιώνα)12 και είναι η πρώτη φορά ύστερα από πολλά χρόνια που οι καλλιτέχνες μπορούν να το διαλέξουν ως κύριο μέσο, «με εμπιστοσύνη και με επίγνωση ότι το έργο τους δεν θα υστερεί σε κύρος». 13 Δύο είναι οι κατευθύνσεις του σχεδίου σήμερα τόσο στη δυτική όσο και στην ελληνική εικαστική σκηνή: μια εννοιολογική κατεύθυνση, συμβολική και διανοητική, που δίνει έμφαση στη διαδικασία (την οποία εκφράζει κυρίως το έργο της Νίνας Παπακωνσταντίνου) και μια κατεύθυνση νεορομαντική, συναισθηματική και υποκειμενική, άμεση και ασύνειδη (την οποία εκφράζει το έργο των Χριστιάνας Σούλου, Χριστίνας Κάλμπαρη, Αλίκης Παναγιωτοπούλου κ.α.), που σε κάποιες περιπτώσεις αγγίζει τα όρια της υπερβολής, του γκροτέσκου (όπως στο έργο του Γιάννη Βαρελά, της Κατερίνας Χρηστίδη, του Ηλία Καφούρου ή του Δημήτρη Τάταρη). Η Χριστιάνα Σούλου είναι ίσως η πρώτη που ασχολήθηκε αποκλειστικά με το σχέδιο από τη νεώτερη γενιά των ελλήνων καλλιτεχνών και η πρόσληψη του έργου της χαίρει ιδιαίτερης αποδοχής και διεθνώς. Χαρακτηριστικό αυτού είναι ότι τα τελευταία τρία χρόνια συνεργάζεται με την αγγλική γκαλερί Sadie Coles HQ. Μέσα από τα σχέδιά της, αποκαλύπτει μια αλλόκοτη εικονογραφία· έναν κόσμο αιωρούμενο μεταξύ μελαγχολίας και έκστασης: βάρκες που πλέουν στο έλεος της καταιγίδας, ωχρές, νεαρές κυρίες, αποτυπωμένες αμφίσημα, που ανακαλούν ταυτόχρονα τη γυναικεία χάρη και την παιδική αφέλεια, εύθραυστες, ονειρώδεις, κατατονικές γυναικείες υπάρξεις που βρίσκονται σε διαρκή κίνηση χωρίς να αντιλαμβάνεσαι τι ακριβώς κάνουν, μετέωρες μεταξύ ζωής και θανάτου. Η ίδια η καλλιτέχνις έχει αναγνωρίσει ότι η σπουδαιότητα του σχεδίου έγκειται όχι μόνο στην ευκολία της κατανόησής του από το ευρύτερο κοινό αλλά πολύ περισσότερο στη δυνατότητά του να χρησιμεύει ως όχημα στη διερεύνηση των βαθύτερων μυστηρίων της ύπαρξής μας.14 Τα σχέδιά της είναι ζωντανά, όπως μου είπε η ίδια σε συνέντευξη που μου έδωσε τον Φεβρουάριο του 2009. Η σχεδιαστική απεικόνιση ή ακρίβεια δεν 12

βασίζεται στα εξωτερικά χαρακτηριστικά αλλά στην ανάλυση των συναισθημάτων, στην απόδοση της ψυχής. Σε συνέντευξή της στον Hans Ulrich Obrist, στο περιοδικό Contemporary (τεύχος 94, 2007), αναφερόμενη στην δουλειά της αποποιείται τον όρο παραστατική· ισχυρίζεται ότι πρόκειται κυρίως για μια μεταμόρφωση και επεξηγεί: «Μπορείς να αναγνωρίσεις ένα πρόσωπο, ένα σώμα, ένα σπίτι αλλά αυτό το οποίο με ενδιαφέρει είναι η τωρινή παρουσία των πραγμάτων και πιστεύω ότι ό,τι βλέπουμε είναι το τέλος, ο σκοπός. Ορίστε ένα παράδειγμα: όταν σε βλέπω […] δεν σε βλέπω ως ένα πρόσωπο αλλά ως ένα σύνολο αφηρημένων περιγραμμάτων που καταλήγει σε μια παραστατική εικόνα». Στη συνέντευξη που μου έδωσε τον περασμένο Φλεβάρη ανέφερε σχετικά με το σχέδιο: «Το αποτύπωμα αφορά στη σταθερότητα της εικόνας. Το σχέδιο αφορά στην κίνηση. Όταν βλέπουμε κάτι, ποτέ δεν είναι ίδιο. Το σχέδιο είναι κάτι που κινείται. Η κίνηση μπορεί να αποδώσει τη ζωή. Εφ’ όσον αλλάζει και κινείται και είναι ζωντανό, έχει την ελπίδα να μεταμορφωθεί. Η μεταμόρφωση έρχεται μέσα από τη σχέση μας με τα πράγματα». Διαφορετική προσέγγιση έχει η Νίνα Παπακωνσταντίνου, την οποία απασχολεί η σχέση ανάμεσα στο κείμενο και την εικόνα του, είτε αυτή δημιουργείται από τα ίχνη γραφής είτε από συσσωρεύσεις γραφής στην ίδια επιφάνεια. Και στις δύο περιπτώσεις απουσιάζει το κείμενο ως αναγνωρίσιμος κώδικας επικοινωνίας και έτσι μένει μόνο η εικόνα. Ως προς τη θεματολογία, αντλεί από κλασικά ή μη-λογοτεχνικά κείμενα. Τα ίχνη της γραφής έχουν κυριολεκτική σχέση με τη διαδικασία του σχεδίου. Το κείμενο μεγεθύνεται τόσο που το γράμμα διαλύεται σε κόκκους, χάνει τη σαφήνειά του, ενώ δημιουργείται μια εικόνα από ό,τι απομένει από το μικρότερο στοιχείο του κειμένου – το γράμμα. Αυτή την εικόνα ιχνογραφεί πάνω σε ριζόχαρτο. Σε άλλα έργα το ίχνος του κειμένου είναι το αποτύπωμα της γραφής στην πίσω σελίδα, το ανάγλυφο που δημιουργείται από την πίεση του χεριού που γράφει. Οι συσσωρεύσεις γραφής δημιουργούνται με την αντιγραφή κειμένων ή ολόκληρων βιβλίων πάνω σε μια επιφάνεια – χαρτί, ριζόχαρτο ή κάποιο άλλο υλικό. Τα επίπεδα γραφής, το ένα πάνω στο άλλο, δημιουργούν τελικά ένα πυκνό στρώμα που εξαφανίζει τα γράμματα, τις λέξεις, το νόημα, καταργεί δηλαδή τον κώδικα επικοινωνίας του κειμένου. Η αφήγηση στη δουλειά της, σχετίζεται περισσότερο με τη διαδικασία: Ένα βιβλίο που γράφεται για παράδειγμα σε στρώματα, «καλύπτει» το κείμενο, δημιουργεί μια κρυμμένη εικόνα, μια μη αφήγηση. Το σχέδιο ως εικόνα, ως τοπίο γραφής πλέον, επιτρέπει στο βλέμμα να ταξιδέψει στις υφές του, και να αναρωτηθεί για την κρυφή του «ιστορία». 15 Σε αντίθεση με τα εννοιολογικά σβησίματα της Παπακωνσταντίνου τα σχέδια της Χριστίνας Κάλμπαρη μας φέρνουν αντιμέτωπους με ανάμικτα συναισθήματα της παιδικής ηλικίας. Αθωότητα, βία και απειλή συνυπάρχουν σε ένα σύμπαν τρυφερό και παράλληλα άγριο. Ο σκοτεινός αυτός παιδότοπος κατοικείται από μικρά κορίτσια ευάλωτα και απειλητικά, στιγματισμένα από απωθημένες παιδικές ψυχώσεις, παγιδευμένα σε μια εξουσιαστική βία. Μέσα από ποικίλες γραφές και σβησίματα, περιγράμματα, μουντζούρες και ίχνη, απρόβλεπτα πλάνα, έντονες αυξομειώσεις μεγεθών, απότομες αλλαγές στην προοπτική και μυστηριώδη φωτισμό, «τα σχέδια της (Κάλμπαρη) ανοίγουν την πόρτα σ’ ένα απρόσμενο μέρος απ’ όπου μοιάζει να ξεχύνονται στο έκπληκτο βλέμμα του θεατή σαν από ένα σύγχρονο κουτί της Πανδώρας όλες οι απειλές».16 Εξίσου υποβλητικό το έργο της Αλίκης Παναγιωτοπούλου διακρίνεται για την εκφραστική του πολυμορφία, τον υπαρξιακό χαρακτήρα, τις αναφορές στη λογοτεχνία και το διάλογο με την περιπέτεια του πολιτισμού. Θεματικά επικεντρώνεται γύρω από τα «ανθρώπινα»: τις σχέσεις και τις συμπεριφορές, τον ερωτισμό, την τρυφερότητα και τη βία. Προσεγγίζει με τα έργα της το δίπολο έρωτας-θάνατος, την τάση δηλαδή για ζωή και δημιουργία και την τάση για θάνατο και καταστροφή. Οι μορφές των σχεδίων της είναι έρμαια των παθών τους και βασανίζονται από αυτό το δίπολο, όχι μέσω ενός παιχνιδιού της μοίρας, αλλά μέσω μιας απόλυτης συνειδητής επιθυμίας.17 Οι αναφορές σε αρχαίες θρησκείες, στην Αναγέννηση και τον Μοντερνισμό είναι έκδηλες και παροτρύνουν το μάτι μας να κάνει συσχετισμούς με θέματα ερωτικά εκείνων των περιόδων.

13

Η Ειρήνη Μίγα ασχολείται με το σχέδιο και τη γλυπτική. Τα σχέδιά της, που προέρχονται από προσωπικές εμπειρίες της καλλιτέχνιδας, εκλύουν μια εύθραυστη εσωτερικότητα, μεταμορφώνουν ρεαλιστικά θέματα σε σουρεαλιστικά υβρίδια, προσφέροντας μια ονειρική πραγματικότητα. Ευαίσθητες κορδέλες και εύθραυστα στολίδια συνδέουν τις αφηγήσεις και τονίζουν την πολυτιμότητα των ονείρων. Τα σχέδιά της κατασκευάζονται με λεπτομέρεια και ακρίβεια, συσσωρεύοντας εικόνες, οι οποίες συνδέονται σε μια ακολουθία που φθάνει σε μια επιμελημένη αφήγηση. Κατά τον ίδιο τρόπο, τα τρυφερά σχέδια της Καλής Κατσούρη αποπνέουν μια παιδικότητα και μια νοσταλγία για την αθωότητα που παραπέμπει στη νέορομαντική διάσταση του σχεδίου. Πιο υπερβολικά και αινιγματικά τα σχέδια του Γιάννη Βαρελά παραπέμπουν σε μια μεσαιωνική-γοτθική εικονογραφία. Ο Γιάννης Βαρελάς, ζωγράφος που πειραματίζεται με πολλά μέσα, όπως και με το σχέδιο με το οποίο έχει ασχοληθεί ενδελεχώς, δουλεύει με κάρβουνο και γκουάς. Στα έργα του, που εμπνέονται από την ελληνική μυθολογία, την κλασική λογοτεχνία, λαϊκές εικόνες του παραδείσου και τη θρησκευτική εικονογραφία, απεικονίζονται γιγάντιες, ανθρωπόμορφες, επιβλητικές γκροτέσκες φιγούρες, που θυμίζουν τοτέμ, ενώ έντονη είναι η χρήση συμβόλων. Ο καλλιτέχνης τοποθετεί τις ανθρώπινες φιγούρες του σε ένα λευκό, άτοπο και άχρονο φόντο, με ένα πλήθος συμβόλων, βλάστησης και στρατιωτικών διακοσμητικών μοτίβων εμπνευσμένων από τη μεσαιωνική ζωγραφική. 18 Όπως ο ίδιος αναφέρει, οι ήρωές του δεν είναι πρόσωπα αλλά καταστάσεις, που ο καλλιτέχνης προσπαθεί να καταλάβει ποιες παραδόσεις τις επηρεάζουν, τι προσωπικές μυθολογίες μπορεί να έχουν, τι αξίες κουβαλάνε πέραν της λογικής. 19 Πρόκειται για ερμαφρόδιτα, που σύμφωνα με τον καλλιτέχνη συνεπάγονται μια πληρότητα, μια ολοκληρωμένη συναισθηματική και διανοητική προσέγγιση, τα οποία προτείνουν ένα ανδροπρεπές γενικότερα σύνολο που παράλληλα όμως έχει εξαιρετικά θηλυκή υπόσταση. 20 Στα πιο πρόσφατα έργα του οι φιγούρες αυτές γίνονται πιο συμπυκνωμένες, πιο τετράγωνες, πιο «ρομποτικές»,21 λιγότερο ανθρώπινες. Υπερβολικές και αινιγματικές είναι και οι αφαιρετικές, ημιαναπαραστατικές σχεδιαστικές φιγούρες της Κατερίνας Χρηστίδη. Η καλλιτεχνική της έρευνα επικεντρώνεται στη δημιουργία ενός ψυχολογικού και εύθραυστου κόσμου, όπου το μελαγχολικό και το σκληρό συναντούν το κωμικό και το γκροτέσκο. 22Φουσκωμένα κεφάλια που αιωρούνται στο χώρο, σε ένα μη αναγνωρίσιμο περιβάλλον, όχι απαραίτητα εχθρικό, περικλείοντας διάφορα αντιφατικά στοιχεία, όπως το οικείο και το ανοίκειο, το εσωστρεφές και το εξωστρεφές, το δραματικό και το κωμικό. Καθώς χαρακτηρίζονται από μια παιδικότητα και μια έμφαση στη σεξουαλικότητα, τα σχέδια της Χρηστίδη αποδίδουν μια εκφραστικότητα στα πρόσωπα και έναν βουβό υπαρξιακό πόνο, που δεν ξέρει κανείς αν ανήκει σε βρέφος ή ηλικιωμένο. Σκοτεινά και υπαινικτικά, αφαιρετικά και υποχθόνια, τα σχέδιά της επιτρέπουν την κατά το δοκούν πρόσληψή τους από τον θεατή.23 Με το σχέδιο έχουν ασχοληθεί περιστασιακά και ζωγράφοι, γλύπτες, περφόρμερ της σύγχρονης ελληνικής εικαστικής σκηνής. Ειδικότερα, η Κατερίνα Διακομή με τον λιτό, γραμμικό, και συγχρόνως βιομορφικό σχεδιασμό της ακολουθεί μια ιδιαίτερα γοητευτική, ασκητική αισθητική, μια και η καλλιτέχνις δεν περιορίζεται μόνο στα άκρως απαραίτητα μορφοπλαστικά μέσα (χαρτί και μολύβι) αλλά και στη λεπτομερή και ακριβή εκτέλεση. Τα σχέδια της Διακομή, με τα λαβυρινθώδη σχήματα και τις πλούσιες διακλαδώσεις, μοιάζουν με ευαίσθητες πνευματικές ασκήσεις. 24 Ο γλύπτης Διονύσης Καβαλλιεράτος έχει δημιουργήσει στην πορεία της καλλιτεχνικής του πορείας αρκετά σχέδια με γκροτέσκο χαρακτήρα. Η Ελένη Καμμά, «αντιγράφει» πάνω σε ημιδιαφανές χαρτί αντιγραφής, με σχολαστικότητα και ευαισθησία, αρχιτεκτονικά σχέδια, συνδυάζοντας συνειρμικά στοιχεία αρχιτεκτονικού σχεδιασμού με περίτεχνα διακοσμητικά μοτίβα που θυμίζουν ταπετσαρίες της δεκαετίας του ’70. Σύμφωνα με τον Γιώργο Τζιρτζιλάκη «η λακωνική δριμύτητα των σχεδίων της και η προσήλωσή της σε ένα συγκεκριμένο είδος γυναικείου λυρισμού διατρέχουν υποδόρια τη δουλειά της. Τα σχέδιά της συνιστούν μια καθαυτό αρχιτεκτονική.[…] Μοιάζουν με μυστηριώδεις κενές επιφάνειες λευκού ή διαφανούς χαρτιού που πληρούνται από συμπλέγματα αντικειμένων και σχημάτων, τα οποία 14

έχουν την τάση να επεκταθούν και να συνδυαστούν έξω από τα όριά τους. Τα σχέδιά της υιοθετούν ως ένα βαθμό τη λογική της γοτθικής γλυπτικής, η οποία διαφοροποιείται από τον συμπαγή χαρακτήρα της κλασικής γλυπτικής τείνοντας να συνεχίσει στο περιβάλλον».25 Ο Θάνος Κλωνάρης, δημιουργεί με λεπτομερές σχέδιο αρχιτεκτονικές ουτοπίες, οι οποίες λειτουργούν ως αναφορές, τόσο σε μια αρχαιολογία του μεταμοντέρνου, όσο και στους πρωτόγονους καταυλισμούς. 26 Το σχέδιο αποτελεί επίσης σημαντικό σημείο αναφοράς της καλλιτεχνικής πρακτικής του Νίκου Παπαδόπουλου, ενώ ως αυτόνομη τεχνική αντιπαρατίθεται στα υπόλοιπα υλικά των εγκαταστάσεων που δημιουργεί. Σχέδια επαναλαμβάνονται μηχανικά συνθέτοντας ένα φόντο, μια ταπετσαρία, έναν διακοσμημένο τοίχο, που λειτουργεί ως χώρος για τα αποξενωμένα, ενοχοποιητικά αντικείμενα-τεκμήρια. 27 Στις ποιητικές, «υπέρ του πραγματικού» κινούμενες εικόνες της Χριστίνας Μήτρεντσε, τα αντικείμενα μοιάζουν να αποκαλύπτουν την αθέατη πλευρά των πραγμάτων, καλώντας το θεατή να διερευνήσει τις έννοιες της ταυτότητας και της πολιτισμικής κατασκευής.28 Τα σχέδια του Γιώργου Τσεριώνη περιλαμβάνουν πολλές αποσπασματικές και συχνά «ασυνάρτητες» εικόνες, που ενώ εκ πρώτης όψεως μοιάζουν με κολάζ, είναι ενιαία σχέδια. Οι εικόνες αυτές διασπώνται για να ανασυντεθούν από τον θεατή, όπως ο καθένας επιθυμεί, με τον δικό του υποκειμενικό τρόπο. Σαν κομμάτια από ένα μεγάλο παζλ, τα σχέδιά του αναπαριστούν έναν κόσμο διφορούμενο και δυσπρόσιτο άλλοτε τρομακτικό και άλλοτε κωμικό.29 Τα μικρά σχέδια σε ξύλο του ζωγράφου Ηλία Παπαηλιάκη, που παρουσιάστηκαν στην έκδοση Notes on Fear της γκαλερί The Breeder το 2006, εμπνέονται από την ευρωπαϊκή ιστορία της ζωγραφικής και την σύγχρονη εικονογραφία των μέσων μαζικής ενημέρωσης και υποβάλλουν αισθήματα επιθυμίας και φόβου30. Τα ευαίσθητα σχέδια με μολύβι του Απόστολου Καραστεργίου αντλούν από την παράδοση βοτανολογικών και ζωολογικών απεικονίσεων. Στην έκθεση Selective Knowledge, που επιμελήθηκε η Els Hanappe το 2008 στο Πολιτιστικό Κέντρο του ΜΙΕΤ, Μέγαρο Εϋνάρδου, σχέδια πιθήκων απεικονίζουν με έναν πειστικό ρεαλισμό το απειλούμενο αυτό είδος. Το 2009 στην έκθεση Μίμοι που επιμελήθηκε ο Χριστόφορος Μαρίνος στην γκαλερί Kalfayan, ο Καραστεργίου συνεχίζει ως άλλος φυσιοδίφης, στην ίδια εννοιολογική προβληματική και με το έργο «Παρουσιάζοντας τους πιθήκους και τους χιμπατζήδες» (2008-2009) επεμβαίνει σχεδιαστικά στις σελίδες του ομώνυμου βιβλίου του Paul Hamlyn, επισημαίνοντας την εξαφάνιση των πιθήκων μέσα στο χρόνο, με την αναπαραγωγή του ειδώλου της νεκρής τους φύσης.31 Στις σελίδες ελληνικών και ξένων εγκυκλοπαιδειών επεμβαίνει σχεδιαστικά και ο ζωγράφος Αντώνης Ντόνεφ με τρόπο πιο σουρεαλιστικό και ασύνειδο από αυτόν του Καραστεργίου. Ο Ντόνεφ σχεδιάζει με μελάνι πάνω στις ήδη τυπωμένες σελίδες κατασκευάζοντας ένα πολυδιάστατο μωσαϊκό εικόνων που βασίζεται στην ανασύσταση της γνώσης.32 Συχνά καλλιτέχνες που δουλεύουν είτε με εγκαταστάσεις είτε με άυλα, διαδραστικά και συμμετοχικά έργα, παραθέτουν δίπλα στο ολοκληρωμένο έργο τους τα σχέδια που δείχνουν τη διαδρομή και την ανάπτυξή του από την αρχική σκέψη στην τελική πραγματοποίηση, τη δομή του έργου τους. Έτσι και τα σχέδια της Γεωργίας Κωτρέτσος αποτελούν εμβληματικές αναφορές σε έργα που διερευνούν τη θέση του έργου τέχνης μέσα σε συγκεκριμένες κοινωνικές δομές πρόσληψής τους. 33 Την ίδια πρακτική ακολουθεί και ο γλύπτης Κωστής Βελώνης, στου οποίου το έργο το έντονα εννοιολογικό στοιχείο συμπληρώνεται από απόλυτα ποιητικές αναφορές.34 Τέλος, η περφόρμερ Γεωργία Σαγρή, στα νευρώδη και φορτισμένα με ένταση σχέδιά της εκθέτει τη βάση, τη διαδομή και τη μελέτη 35 των perfomances της που, μέσα από τις δικές της προσωπικές αγωνίες, «εκφράζουν ένα μελαγχολικό, αλλά ενίοτε ειρωνικό, καλειδοσκόπιο της ανθρώπινης κατάστασης».36 Πολλοί οι λόγοι αυτής της στροφής αρκετών σύγχρονων εικαστικών (ελλήνων και ξένων) στην τρυφερή και εύθραυστη ύλη του σχεδίου: η απλότητα και η αμεσότητα του μέσου, η οποία ήρθε σε αντίθεση με τη μνημειώδη-θεατρική μορφή τέχνης που προηγήθηκε τη δεκαετία του ΄90 και με την αυστηρότητα και την ψυχρότητα της εννοιολογικής τέχνης, του μετα-στρουκτουραλισμού και της κριτικής θεωρίας, η ευκολία με την οποία μπορεί να ολοκληρωθεί, χωρίς έξοδα και πολύπλοκες 15

διαδικασίες, η ελευθερία που δίνει στους καλλιτέχνες να εκφράσουν και να ανακαλύψουν καταπιεσμένες και παραμελημένες πλευρές της δημιουργικότητάς τους,37 η αναγέννηση του ρομαντισμού στη σύγχρονη καλλιτεχνική πρακτική. Όλοι αυτοί οι λόγοι συνετέλεσαν ώστε να πληθαίνουν όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια τα σχέδια που διαθέτουν την αφηγηματική φιλοδοξία, τον ολοκληρωμένο χαρακτήρα και τη δημόσια παρουσία της ζωγραφικής, χωρίς να ανάγονται, κάπως υποτιμητικά, στο χώρο του «ιδιωτικού», του «προσωπικού», του προπαρασκευαστικού.38 Κλείνοντας θα ήθελα να προσθέσω στα παραπάνω τις σκέψεις και τους προβληματισμούς της Νίνας Παπακωνσταντίνου, όπως διατυπώθηκαν σε διαδικτυακή συνέντευξή της την άνοιξη του 2008: «η τάση προς το σχέδιο που υπάρχει σήμερα βασίστηκε στην ανάγκη για μια άλλη προσέγγιση της απλότητας και της αμεσότητας. Το σχέδιο μπορεί πράγματι να είναι ένα αυτόνομο και αυτοδύναμο εκφραστικό μέσο, όχι απλώς ένα στάδιο για κάποιο έργο. Υπάρχουν βέβαια περιπτώσεις που τα σχέδια είναι αυτό ακριβώς που δηλώνουν, προσχέδια, κάτι που είναι βέβαια εξίσου γοητευτικό και ενδιαφέρον με ένα τελειωμένο έργο. Ίσως κιόλας έχει περισσότερη φρεσκάδα και ειλικρίνεια. Από την άλλη πλευρά, η γενίκευση αυτής της τάσης, όπως συμβαίνει συνήθως με τέτοιου είδους γενικεύσεις, δημιουργεί παγίδες και εγείρει τους γνωστούς κινδύνους που συνοδεύουν οτιδήποτε γίνεται μόδα. Αυτό στο οποίο διαφωνώ εδώ –και ιδιαίτερα όσον αφορά στην ελληνική εικαστική πραγματικότητα– είναι ο επιφανειακός και εύκολος τρόπος με τον οποίο προσεγγίζεται το σχέδιο, σαν κάτι «εύκολο» και εμπορικό. Ίσως το βλέπω έτσι επειδή για μένα το σχέδιο –ως αυτοδύναμο και ολοκληρωμένο έργο– δεν προϋποθέτει απλά ή αποκλειστικά μολύβι ή μελάνι και χαρτί […] έχει να κάνει περισσότερο με τρόπο σκέψης και με μια εννοιολογική προσέγγιση σε όλα αυτά τα ζητήματα που το ίδιο το σχέδιο προϋποθέτει και εγείρει, δηλαδή σημείο, ίχνος, γραμμή, υφή κ.λ.π., είναι ένα ταξίδι που ξεκινά το σημείο ή η γραμμή, και είναι η πορεία αυτής της διαδρομής και ο πλούτος της».39 1.

Hoptman Laura 2006: 9 στο Χριστιάνα Σούλου, Σχέδια, Επιλογή, Αθήνα, Futura. [↩] 2. Από τις 4 Δεκ. 2007 έως τις 15 Ιαν. 2008 η γκαλερί Σκουφά (Αθήνα) παρουσίασε 40 σχέδια των Γιαννούλη Χαλεπά, Κων/νου Παρθένη, Δημήτρη Γαλάνη, Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα, Γιάννη Τσαρούχη, Διαμαντή

3.

Διαμαντόπουλου, Γιάννη Μόραλη. [↩] Τον Οκτώβριο του 1971 παρουσιάζει σε ομαδική έκθεση του Ινστιτούτου Γκαίτε τα πρώτα έργα τέχνης με υπολογιστή που πραγματοποιήθηκαν στη χώρα, μια σειρά σχεδίων βασισμένων στην ισομετρία του κύβου που εκτυπώνεται μπρος στο κοινό (Παπαδοπούλου Μπία., 2005: 101, στον κατάλογο Τα χρόνια της αμφισβήτησης,

4.

5.

6.

Η τέχνη του ΄70 στην Ελλάδα, ΕΜΣΤ). [↩] «Σειραϊκές δομές» – οι οποίες εφαρμόζονται τόσο σε εγκαταστάσεις και σε περιβάλλοντα, όσο και σε σχέδια (Παπαδοπούλου Μπία., 2005: 101). [↩] Με χιούμορ καταστρατηγεί τα ιδεολογικά όρια των κινούμενων σκίτσων και της γελοιογραφίας. [↩] Με τα σχέδια που έκανε στα τέλη της δεκ. ’70 – αρχές δεκ. ΄80 συνετέλεσε στην απελευθέρωση από τον στενά

7.

8.

εννοούμενο

φορμαλισμό

(Ζαχαρόπουλος

Ντένης:

493

στον

κατάλογο

Οι Πρωτοπόροι). [↩] Και ο Μπάικας και ο Αλεξίου δημιουργούν, σύμφωνα με τον Ντένη Ζαχαρόπουλο (κατάλογος Οι Πρωτοπόροι, σελ.493), έργα «στα όρια του σχεδίου και της αποτύπωσης, του μολυβιού και του καλαμιού». [↩] Το 2006 το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης σε συνεργασία με το Μουσείο Μπενάκη διοργάνωσε αναδρομική έκθεση σχεδίων του Γ. Λαζόγκα με πάνω από 500 σχέδια. Προσωπικές στιγμές του καλλιτέχνη, η καθημερινότητα,

9.

μυθολογικές

φιγούρες,

διαμαρτυρίες

και

αμφισβητήσεις καταγράφτηκαν εν είδει

σχεδιαστικών σημειώσεων σε σελίδες Α4. [↩] Το

2008

ο

καλλιτέχνης

πραγματοποίησε

μια

εγκατάσταση

με

σχέδια,

με

τίτλο Tomorrowwillbeawonderfulday στην γκαλερί Bernier/Eliades. Επρόκειτο για μια τεράστια εγκατάσταση που κατέλαβε τους τοίχους και το πάτωμα της γκαλερί. Συγκεκριμένα κάλυψε κάθε εκατοστό με μεγάλης κλίμακας σχέδια που είχε φτιάξει στον υπολογιστή υποβάλλοντας στον θεατή την αίσθηση ότι αποτελούσε 10.

μέρος του έργου. [↩] Αυτή η επάνοδος του σχεδίου υπογραμμίζεται και από τις ολοένα και περισσότερες εκθέσεις με θέμα το σχέδιο που διοργανώθηκαν τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό τα τελευταία χρόνια. Ενδεικτικά θα αναφερθώ στην έκθεση που επιμελήθηκε η Αγγελική Αντωνοπούλου στην γκαλερί της τον Ιούνιο του 2005 με τίτλο Η κρυφή γοητεία του σχεδίου: Από τον Κ. Παρθένη έως τα κόμικς και στην έκθεση που επιμελήθηκε ο

16

Σωτήρης Μπαχτσετζής στην γκαλερί Tint στη Θεσ/νίκη τον Οκτώβριο του 2006 με τίτλο DrawingScreen. Διεθνώς πολύ σημαντική είναι η έκθεση DrawingNow που επιμελήθηκε το 2002 η Laura Hoptman στο Museum of Modern Art της Νέας Υόρκης. [↩]

11.

12.

13.

Dexter Emma, 2007: 7 στο Vitamin D: New Perspectives in Drawing, Phaidon. [↩] Σύμφωνα με τον Giorgio Vasari το σχέδιο είναι ο «πατέρας των τριών τεχνών» (Encyclopediedel’art, 1991: 298). [↩] Dexter E. 2007: 7. [↩]

14.

Hoptman Laura, 2006: 9 στο Χριστιάνα Σούλου, Σχέδια, Επιλογή, Futura. [↩]

15.

16.

http://fixit-emst.blogspot.com/2008/07/nina-papaconstantinou.html [↩] Ζαχαρόπουλος

Ντένης.

2008:

στον

της

Αλίκης

Παπαρούνης. [↩] 17. Από τη συνέντευξη

κατάλογο Στίγματα, (γκαλερί Παναγιωτοπούλου

στον

Μπαταγιάννη), Ηλία

Futura-Μιχ.

Παπαηλιάκη,

στο

www.kaput.gr/05/panagiotopoulou.html [↩]

18.

Wood Catherine: 4, “Those are pearls that were his eyes: on the work of Jannis Varelas”, The Breeder gallery, Athens. [↩]

19.

Βαρελάς Γιάννης. 2006: 60 στο Μαρίνος Χριστόφορος (επιμ), «Πιθανότητες»: Συνεντεύξεις με νέους Έλληνες καλλιτέχνες,Futura/GAP Files #2. [↩]

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

ό.π. 62. [↩] Φωκιανάκη Ηλιάννα, www.mixtape.gr, «Γιάννης Βαρελάς@The Breeder» 12/5/2009. [↩] Βιτάλη Δάφνη., 2008: 112 στον κατάλογο 2008 Διεμπειρίες Ελλάδα, ΕΜΣΤ. [↩] http://fixit-emst.blogspot.com/2008/02/blog-post.html [↩] Μπαχτσετζής Σ., 2006: 49 στον κατάλογο Στην εξοχή, Futura. [↩] Τζιρτζιλάκης Γιώργος, 2007: στον κατάλογο Eleni Kamma: Once past the years of green emotion,Futura. [↩] Μπαχτσετζής Σ., 2006: 35. [↩] ό.π. 29. [↩] ό.π. 43. [↩] Βιτάλη Δ. 2006: 73-74, στον κατάλογο Ιδιωτική Κουλτούρα Γιώργος Τσεριώνης, Σχέδια 2005-2006, Futura. [↩]

30.

31.

32.

33.

34.

35.

36.

37.

Αδάμου Νατάσα. 2006: 2, στον κατάλογο NotesonFear, The Breeder. [↩] Μαρίνος Χρ. 2009: 9-10 στον κατάλογο Μίμοι, Kalfayan Galleries. [↩] ό.π. 10. [↩] Μπαχτσετζής Σ. 2006: 47. [↩] ό.π. 21. [↩] Σαγρή Γ. 2006: 234 στο Μαρίνος Χρ. (επιμ), «Πιθανότητες»: Συνεντεύξεις με νέους Έλληνες καλλιτέχνες, Futura/GAP Files #2. [↩] Μπαχτσετζής Σ. 2006: 31. [↩] Dexter E. 2007: 8. [↩]

38.

Hoptman Laura 2006: 9. [↩]

39.

http://fixit-emst.blogspot.com/2008/07/nina-papaconstantinou.html [↩]

πηγή: http://www.kaput.gr/gr/%CE%B7-%CE%B5%CF%80%CE%AC%CE%BD%CE%BF%CE%B4%CE%BF%CF %82-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CF%83%CF%87%CE%B5%CE%B4%CE%AF%CE%BF%CF%85/

17

Εικόνες:

Χριστιάνα Σούλου Οι ναυαγοί… (Αμοργός-Ν.Γκάτσος), 2004 Ακουαρέλα σε χαρτί 23 x 30,5 cm Courtesy: Γκαλερί Sadie Coles, Λονδίνο

18

Γιώργος Τσεριώνης Φανταστική αφίσα, 2006 Μολύβι σε χαρτί, 21 x 29 cm Courtesy the artist

Ηλίας Παπαηλιάκης Η προέλευση του μύθου, 2000 απάφειο Ορφανοτροφείο Θεσσαλονίκη. Άποψη εγκατάστασης

Σαν συμπέρασμα… Το μάθημα του σχεδίου θεωρώ πως πρέπει να παραμείνει ένα ενεργό κομμάτι της Σχολής, μιας και αποτελεί ένα κρίκο συνάντησης και ενατένισης μέσα από μια διαδικασία συγκρότησης της διάκρισης. Συνήθως πολυσύνθετες έννοιες βρίσκονται σε πρωταρχικούς μηχανισμούς σκέψης. Εκεί γίνονται και αντιληπτές. Και θα πρέπει 19

να ασκούμαστε στην σημείωσή τους. Διαπιστώνω τα τελευταία χρόνια μέσα από την εύλογη κατά άλλα, λογική της εξειδίκευσης να αναιρείται ο χρόνος ενατένισης που είναι απαραίτητος στην νοητική διεργασία του ¨δημιουργού¨ εν γένει, πόσο μάλλον του εκκολαπτόμενου καλλιτέχνη. Οπωσδήποτε οπόσο γνωρίζω ότι κάθε εργαστήριο στα πρώτα έτη εμπεριέχει στο πρόγραμμα σπουδών του ¨ σχέδιο¨. Όμως είναι εντελώς διαφορετικό το να λειτουργεί ένας αυτοδύναμος και ξεχωριστός χώρος, όπου ο φοιτητής θα δύναται να ερμηνεύσει και να επεξεργαστεί ζητήματα πιο πρωταρχικά στην συζήτηση της πρακτικής του έργου του. Νομίζω πως το πρόγραμμα που έχει δουλέψει και επεξεργαστεί μέσα από την εμπειρία του ο κος Καζάζης είναι ένα μπούσουλας συνέχισης του μαθήματος. Με την δυνατότητα μέσα από την νέα εμπειρία του νέου υπεύθυνου του μαθήματος να υπάρξουν ανάλογες τροποποιήσεις και προτάσεις. Αλλά αυτό αποτελεί μια περαιτέρω μελέτη, συζήτηση και τριβή. Π.χ τα κομμάτια Σχέδιο με ηλεκτρονικό υπολογιστή - Σχέδιο και οπτικοακουστικά μέσα να είναι μια γνωριμία με κάποια μέσα που να μην τα θεωρώ (προσωπική γνώμη) απαραίτητα σε αυτόν τον χρόνο και χώρο, όσο την εισαγωγή σε τόπους όπως η αποτύπωση μιας εικασίας, ενός σεναρίου, μιας σύνθετης προαγωγής του μυστικού τόπου στο φως. Αν σας ενδιαφέρει αυτή η μορφή διάθεσης μπορούμε να προχωρήσουμε σε παραπέρα έρευνά της Ευχαριστώ

Μια Πρόταση Μάθημα Σχεδίου. Πρακτικές.

20

Γενική περιγραφή κάποιων προβληματισμών. Τα τελευταία χρόνια το ¨μάθημα σχεδίου¨ που αντικατέστησε το ¨γυμνό νυκτός¨, σαν Κατ' Επιλογήν Υποχρεωτικό μάθημα που βαθμολογείται, έχει αν καταλαβαίνω καλά, προβληματίσει τα μέλη της διδακτικής κοινότητας. Ένα θέμα που προκύπτει είναι αν έχει λόγο ύπαρξης, αφού ήδη το σχέδιο είναι στο πρόγραμμα σπουδών κάθε εργαστηρίου, στα πρώτα έτη. Το ¨γυμνό νυκτός¨ είχε νόημα ως μάθημα σε μια σχολή των παλαιότερων χρόνων που όσο γνωρίζω η πτυχιακή εργασία ήταν: ένα γυμνό. Με το πέρασμα των χρόνων το μάθημα πήρε νέα μορφή. Το Σχέδιο ως αυτοδύναμο εργαλείο, όπου άλλωστε το τοποθετεί, σε μεγάλο βαθμό, η σύγχρονη τέχνη. Ο τελευταίος υπεύθυνος για την εποπτεία του μαθήματος, με επιτυχία το προήγαγε σε τέτοιο, καθώς έτσι άλλαξε και τις αξιώσεις του. Δημιουργήθηκε ένα θέμα αντιμεταχώρησης ή αλλιώς ένας υπερβιβασμός του ρόλου και της λειτουργίας του; Με την ευκαιρία μάλιστα της περιόδου αυτής που δεν προτείνεται υπεύθυνος διδασκαλίας του μαθήματος, εντείνονται οι προβληματισμοί και οι συζητήσεις; Ως προτεινόμενη (έστω και σε συζήτηση εκτός θεσμικών οργάνων) για την συνέχιση αυτού του μαθήματος, και εξαιτίας της αγάπης μου σ αυτό το εργαλείο, λόγω της μη γραμμικότητάς του και των όρων ασυνέχειας 1 που παράγει 2 όπως στην παλαιότερη, έτσι και στην σύγχρονη εμπειρία, θα ήθελα να διατυπώσω κάποιες σκέψεις. Για την διαδικασία συζήτησης , να υποστηρίξω την αναγκαιότητά να συνεχιστεί το μάθημα, μιας και θεωρώ πως το σχέδιο, παραμένει η βάση κάθε προσπάθειας θεμελίωσης ενός έργου, ως έχει, ένα μάθημα ξεχωριστό, ανεξάρτητο. Ως χρόνος διαφοροποιημένος από την συνέχεια του εργαστηρίου. Χώρος και χρόνος ενατένισης, περισυλλογής και αναστοχασμού. Μια διαδικασία που αναζητά την απόσταση από αυτό που ο φοιτητής εργάζεται μέσα του. Ένα φροντιστήριο. Το σχέδιο υπερασπίζεται μια ποιητική της διαδικασίας και ενός εφήμερου ίχνους που σχεδόν αφηγείται την εικασία3. Θα ήθελα να στρέψω την σημασία του μαθήματος προς μια τέτοιας μορφής αντίληψής του.

11

Χωρίς συνέχεια, διακεκομμένος

Το μόνο πραγματικό μέσα στο σύμπαν είναι το χωροχρονικό συνεχές το οποίο είναι άτμητο και αδιαίρετο.

2

Το διαιρεμένο, το μη έχων κοινούς όρους συνέχειας, π.χ. το σημείο στην γραμμή αλλάζει τους όρους συνέχειας, το σημείο αυτό λέγεται κοινός όρος, μέρος του πράγματος ως μονάδα που όμως δύναται να κινηθεί και προς διαφορετικές κατευθύνσεις και να αποτελέσει ποιεί νέων κατευθύνσεων πιθανόν και επάλληλων πρισματικών σχημάτων (μεταφορικά επανατοποθετήσεων στην μορφή του έργου). - Commentaria in Aristotelem https://books.google.gr/books?id=FM1f3RzXRwwC&pg=PA86&lpg=PA86&dq=%CF%84%CE%BF+%CE %BC%CE%B7+%CF%83%CF%85%CE%BD%CE%B5%CF%87%CE%AD%CF %82&source=bl&ots=TDYRcbwU2x&sig=gZJIsSobKECI4BHUk0xnAznS3A4&hl=el&sa=X&ei=nPwnVbbPF seVsAGS-4C4Dw&ved=0CDYQ6AEwBA#v=onepage&q=%CF%84%CE%BF%20%CE%BC%CE%B7%20%CF %83%CF%85%CE%BD%CE%B5%CF%87%CE%AD%CF%82&f=false 3

21

«Κάθισα τότε και συλλογίστηκα πολύ πάνω στις περιπέτειες της ζούγκλας κι ύστερα κατάφερα να χαράξω κι εγώ, μ’ ένα χρωματιστό μολύβι, το πρώτο μου σχέδιο. Το σχέδιο αριθμός 1. Ήταν έτσι δα:

Μάθημα Σχεδίου:

Μέρος πρώτο Ως αναλογία στο υπάρχον πρόγραμμα. https://drawlesson.wordpress.com/12017-2/ Παράδειγμα πιο λεπτομερούς πρότασης: Αντιληπτικές και σχεδιαστικές διερευνήσεις που να αφορούν την παρατήρηση του περιβάλλοντος χώρου ή ενός αντικειμένου μέσα σ αυτόν. Όπως : 1. κατασκευή ως σημειωματάριο συλληφθέντων στοιχείων από ένα τεχνικό ή πραγματικό περιβάλλον που να ανταποκρίνονται σε μια ιδιοσυγκρασιακή αναζήτηση – διερεύνηση. o

Εικονογραφικές αναπαραστάσεις: στην κατηγορία αυτή εντάσσονται οι αποτυπώσεις μέσω της προσπάθειας των φοιτητών να αναπαραστήσουν κάτι από την εμφάνιση των αντικειμένων που παρατηρούν.

o

Εικονικές αναπαραστάσεις: σε αυτή την περίπτωση αναζητείται ένα σύστημα, με τη βοήθεια του οποίου αναπαριστάται το αντικείμενο. Να εφευρεθεί ένα σημάδι.

«Έδειξα το αριστούργημά μου στους μεγάλους και τους ρώτησα αν το σχέδιό μου τους τρόμαξε. Γιατί να μας τρομάξει ένα καπέλο; μου αποκρίθηκαν. Το σχέδιό μου δεν έδειχνε ένα καπέλο.»1 Antoine de Saint-Exupery, Ο μικρός πρίγκιπας

22

o

Συμβολικές αναπαραστάσεις: Αναζήτηση συμβατικών συμβόλων εάν υπάρχουν για την αναπαράσταση.

2. Η συγκρότηση μιας αφηρημένης έννοιας. Αποδέσμευση από αισθητά αντικείμενα. Κατάκτηση της ιδιοσυγκρασιακής νόησης. Η σχετική θέση, ιεραρχική δομή και θέση. Ο σχεδιασμός μιας δραστηριότητας σε σχέση με την έννοια. Ισοδύναμες ιδιότητες. Αντιστοίχηση του εγώ με το άλλο.

3. Συγκρίσεις συλλογών.

4. Ασκήσεις σε μοντέλο: Αντιληπτικές (perceptual Αναπαραστατικές (figural) Κινητικές (motor) Λεκτικές (verbal) μορφή απαγγελίας. Περιγραφή ή με αφορμή της παρατήρησης, μια αφήγηση. Αφηρημένες (abstract) επίλυση προβλημάτων με ορατά κι μη ορατά στοιχεία 5. Χωρική σκέψη αναπτύσσεται μέσα από την εξερεύνησης και τη δράση μέσα στο χώρο. Γεωμετρική σκέψη στηρίζεται στην γενίκευση εμπειριών από τον πραγματικό χώρο και τα αντικείμενα που αναδεικνύουν χαρακτηριστικά, αλλά απαιτείται να είναι προσανατολισμένη προς την κατεύθυνση της ανάπτυξης εννοιών [εικονιστικών (figural concepts) και εννοιών στην πράξη (action concepts)] 23

6. Μέτρηση. Συστήματα μέτρησης, παρατήρησης, απόδοσης. Μελέτη σχεδίων καλλιτεχνών. Η μέτρηση είναι ένας σύνθετος συνδυασμός εννοιών και δεξιοτήτων, που εξελίσσεται σιγά σιγά. Η πορεία εξοικείωσης με τη μέτρηση περιλαμβάνει τη χρήση γλωσσικών αντιστοίχων και όρων. Μέτρηση με τη μορφή της άμεσης σύγκρισης. Μέτρηση με τη χρήση ενός κοινού διαμεσολαβητή. Χώρος και μέτρηση. Χωρισμός σε τμήματα (partitioning): είναι η νοητική δραστηριότητα της διαμέρισης σε μονάδες ίσου μεγέθους. Η συνεχή επανάληψη της μονάδας (iterating). Μεταβατικότητα (transitivity): είναι η κατανόηση της μεταβατικής ιδιότητας σε σχέση με το μήκος ενός αντικειμένου Η διατήρηση (conservation): αφορά στην κατανόηση ότι το μήκος ενός αντικειμένου δεν αλλάζει από τις διαφορετικές τοποθετήσεις του στο χώρο. Η συσσώρευση της απόστασης (accumulation of distance): είναι η κατανόηση ότι, καθώς τοποθετείται και επανατοποθετείται η μονάδα κατά μήκος του αντικειμένου και μετριέται ο αριθμός των τοποθετήσεων, η αριθμολέξη δηλώνει το χώρο που έχει καλυφθεί μέχρι αυτό το σημείο. Η συσχέτιση του αριθμού με τη μέτρηση (relation between number and measurement).

7. Ανθρώπινο σώμα. Δυνάμεις. Κίνηση. Έδαφος. Ενέργεια. Σχέσεις. Ύλη. Χώρος.

8. Αναζήτηση του αισθήματος πριν την διδαχή π.χ. πριν κάποιος διδαχτεί τι είναι το φως έχει διαμορφώσει κάποια δική του άποψη για την έννοια αυτή. Αναστοχασμός. Εκμαίευση. Επιρροή των διαισθητικών ιδεών. Σκελετοί ερμηνείας. Τα μη ορατά. Σημείο εστίασης. Γραμμικός αιτιατός συλλογισμός. Εξάρτηση από το πλαίσιο. Διατύπωση υπόθεσης. Συμμετοχή. Αλληλεπίδραση. Λειτουργικοί περιορισμοί: έλξη. Μετασχηματισμός. Κανόνας. Ταυτότητα. Κατασκευή εαυτού. Ερμηνεία.

9.

Το εργαλείο και η τεχνική.

10. Υλικά 11. Πρακτικές σημείωσης ως προσχέδιο 12. Η ουσιολογική προσέγγιση 13. Η κονστρουκτιβιστική προσέγγιση 14. Η αισθητική προσέγγιση.

24

Μέρος δεύτερο Ας ακολουθήσουμε μια άλλη μορφή συλλογισμού, σαν παράδειγμα. Ο ρόλος της Σύγχρονης τέχνης έχει διευρυνθεί πάρα πολύ – κάτι για το οποίο γνωρίζει και έχει συνεργήσει ένα μεγάλο μέρος καλλιτεχνών που διδάσκουν και διοικούν την Σχολή σήμερα – και είναι σε θέση να το γνωρίζουν καλύτερα από οποιονδήποτε. Οι σύγχρονοι καλλιτέχνες, λοιπόν, καθώς και άλλοι πολιτιστικοί παραγωγοί, όπως επιμελητές, συνεχώς καταγράφουν, συλλέγουν, ταξινομούν, πειραματίζονται. Εκτελούν επιτόπια έρευνα και δρουν ακόμα και ως αρχαιολόγοι, εθνολόγοι, ανθρωπολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί, πολιτικοί αναλυτές και ακτιβιστές, σε πολλές περιπτώσεις. Σύμφωνα με τον Thierry de Duve (2009, σελ.46) "Look, 100 Years of Contemporary Art": «[... ]επιτρέπει πολιτικές δηλώσεις όλων των ειδών, αντι-κοινωνική συμπεριφορά, εκκεντρικές πρακτικές και εξωφρενικές απόψεις προκειμένου να βρεθούν οι μορφές έκφρασης που δεν θα ήταν κατανάγκη ανεκτές.» Για τον Jean Baudrillard (2005, σ.76) CONTEMPORARY ART: ART CONTEMPORARY WITH ITSELF : «μια διφορούμενη κατάσταση, μεταξύ μιας τρομοκρατικής κριτικής και μια ντε φάκτο πολιτιστικής ένταξης». Μια τέχνη που εμφανίζεται συχνά και μέσα από την σημείωση, το ίχνος ως σχέδιο, το πλάνο. Το Μάθημα Σχεδίου λοιπόν θα μπορούσε να συμπεριλάβει αφενός την προσέγγιση βασικών εννοιών και πλαισίων της σύγχρονης τέχνης, των τελευταίων δεκαετιών. Να εξετάζει την αμφισβήτηση, φύση της σύγχρονης τέχνης ως προς τις σημερινές κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές και πολιτιστικές δομές, με μικρές θεματικές. Μέσα από την γνωριμία των καλλιτεχνών και των πρακτικών τους. Σήμερα οι καλλιτέχνες εργάζονται και απαντούν σε ένα παγκόσμιο περιβάλλον που είναι πολιτιστικά πολύμορφο ως κοινωνία, τεχνολογικά προωθημένο και πολύπλευρο. Στην εργασία τους, μέσα από ένα ευρύ φάσμα μέσων, οι σύγχρονοι καλλιτέχνες συχνά αντανακλούν και σχολιάζουν τη σύγχρονη κοινωνία, προκαλούν και αμφισβητούν τις παραδοσιακές ιδέες, έννοιες και μεθοδολογίες. Να εξετάζει επίσης διαφορετικές αντιλήψεις που διαμορφώνουν την τέχνη σήμερα, π.χ: μεταμοντερνισμό και αποδόμηση, ο φεμινισμός και το φύλο, το παγκόσμιο και το τοπικό, το έθνος, ταυτότητα, ψυχανάλυση, τραύμα, την τέχνη και την οικολογία, την τέχνη και το θέαμα, τέχνη και συμμετοχή, θέματα που πολύ συχνά αναπτύσσονται στα κύρια εργαστήρια της Ζωγραφικής και Γλυπτικής και έχουν το χρόνο να εμβαθύνουν, αλλά πολύ συχνά οι πρωτοετείς φοιτητές δεν αναγνωρίζουν και βρίσκονται αμήχανοι σε έννοιες όπως π.χ. ¨τραύμα¨ αρχικές και πολύ σημαντικές στην σύγχρονη τέχνη που με παραδείγματα χρήσης της έννοιας σε εκθέσεις ή πρακτικές καλλιτεχνών να αποκτήσουν μια πρώτη επαφή.

•

Εξετάζοντας και μικρά κρητικά κείμενά από θεωρητικούς, επιμελητές και σύγχρονους καλλιτέχνες σχετικά με τις έννοιες και τα πλαίσια αυτών των σύγχρονων καλλιτεχνικών πρακτικών. Με προσκεκλημένους από το τμήμα θεωρίας: διδάσκοντες αλλά και φοιτητές

25

Μέρος τρίτο

Και προχωρώντας σε μια Τρίτη πιθανή τροπή, αν και η πρότασή μου είναι να συμπεριληφθούν και τα τρία μέρη στο ΄ Μάθημα σχεδίου ΄ σε κυλιόμενη σύνδεση. Ας επανεξετάσουμε σαν παράδειγμα ορισμένες μεθόδους παλαιότερων καλλιτεχνικών πρωτοποριών όπως π.χ. τη σουρεαλιστική πρακτική του «εξαίσιου πτώματος» (Cadavre exquis: Tο βιβλίο του Wolf Mankowitz Eξαίσιο πτώμα, είναι μια νουβέλα για το κίνημα του σουρεαλισμού και του ντανταϊσμού. Πρόκειται για την ιστορία ενός γέροντα που το πτώμα του ανακαλύπτεται σε μια φάρμα στην αμερικανική έρημο ανάμεσα σε χιλιάδες σημειώσεις για τα δύο αυτά καλλιτεχνικά ρεύματα.

O ήρωας Λέο Λουκ αιωρείται στο χώρο πάνω από το ίδιο του το πτώμα και αρχίζει ένα ταξίδι στο χρόνο. H στιγμή αυτή διαστέλλεται προυστικά και ο Λουκ βρίσκεται ταυτόχρονα στη Zυρίχη του 1916 και στη Nέα Yόρκη της δεκαετίας του '40 ).

Μέσα από μια διαφοροποιημένη επανεργοποίηση εξετάζει την ανθρωπολογική πλευρά της σουρεαλιστικής πρακτικής αλλά και τις φορμαλιστικές προτεραιότητες της νεωτερικότητας. Βρήκα πολύ ενδιαφέρουσα την παρακάτω σημείωση από ένα κείμενο του Γ. Τζιρτζιλάκη σχετικό με το Εξαίσιο πτώμα: [Διερευνά, την «ανοικειότητα», τη ψυχική συνθήκη, τις διαταραχές, τις ασταθείς δομές, τις παραμορφώσεις κλίμακας, τα πυκνώματα, τις μεταβολές της έντασης και τις συσσωρεύσεις που εκδηλώνονται -ή προκαλούνται- στους συγχρόνους χώρους.] Το ενδιαφέρον είναι πώς γίνεται μια αναφορά σε μια ψυχική διαδικασία που γεννά ο ίδιος ο χώρος στην ανθρώπινη συναισθησία και σαν ερμηνεία επιστρέφει σ αυτόν. Επίσης βρίσκεται η απορία του συμβάντος που γεννά αυτή η σχέση και επομένως ανάλογες εικασίες που οδηγούν σε μια εσωτερική μυθολογία. Η ενατένιση της αναπόληση του συμβάντος γίνεται τι κίνητρο της εγκατάλειψης της αλλοτρίωση από τον αγωνιώδη μηχανισμό μιας τεχνικής της επιβίωσης. Ένας αρθρωτός και πολύπτυχος χώρος, με τον οποίο συνδιαλέγεται ο σύγχρονος άνθρωπος και ζητά μέσω εικασιών να ερευνήσει και να απαντήσει στο μυστήριο μέσω του οποίου συνδιαλέγονται με μη γραμμικό τρόπο κτίρια, περιβάλλοντα, ανθρώπινες συμπεριφορές, ίχνη, προσθήκες, ενθέσεις, επιμέρους όργανα, επιμέρους αντικείμενα.

• • • • •

Καταγραφή (σχέδιο, σημειώσεις, φωτογράφηση, βιντεοσκόπηση, ηχογράφηση, χαρτογράφηση εννοιών, σχεδιαγράμματα) Παρατήρηση – Στοχασμός Διαδικασίες διερεύνησης Συλλογή, συγκρότηση, και χρήση αυτού του υλικού, σαν ένα είδος χωρικού αρχιτεκτονικού σχεδιαγράμματος που, με αυτό κατασκευάζει, σχεδιάζει, ζωγραφίζει και γράφει, επεμβαίνει σημαίνοντας εκ νέου τις εικόνες – δηλαδή την οπτική. (ανατρέπει την ουτοπία της όρασης)

Τώρα μένει να διερευνηθεί αν χωράνε τα παραπάνω στο Μάθημα Σχεδίου.

26

Αρχικά ας ξεκαθαρίσουμε τη σκέψη στο όλο παραπάνω Νοιώθω πως πλέον ο σύγχρονος άνθρωπος μέσα από την αγωνία που βιώνει από τον πολύ κορεσμένο πολυμορφικό και πολυδιάστατο χώρο στον οποίο ήδη αναφερθήκαμε, μοιάζει να μην συγκαταλέγεται στα γεγονότα εννοώντας πως ενέχει την απομάκρυνση. Έτσι καλούμαστε να συζητήσουμε για μικρές συγκεκριμένες δομές μέσω των οποίων θα αυτό αναγνωρίζεται και θα μπορεί να κάνει βήματα εξελεγκτικά που θα τον αφορούν και δεν θα τον εμπλέκουν στις πολύτροπες τεχνικές με μόνο στόχο το θέαμα και την εμπλοκή του σ ένα τέχνασμα. Ενώ σε μια κατασκευή που θα τον αφορά, όχι πλέον αυτοβιογραφικά όσο σαν ουσία ύπαρξης και θα τον συντάσσει με το περιβάλλον του σε μια δια δραστική αντιμετάθεση. Αυτό, κατά την γνώμη μου, υποδεικνύει μικρές φόρμες εργασίας, κάτι που αν δεν κάνω λάθος ακολουθεί έτσι κι αλλιώς, σαν μέσο διεύρυνσης η Σχολή. Μέσω της ενατένισης να μπορεί ο φοιτητής να αυτό προσδιορίζει την επιστροφή σ αυτό που τον αφορά. Να εμπλακεί ξανά στο συμβάν. Μια από τις καλύτερες μεθόδους, πάλι κατά την γνώμη μου και εννοώ προς συζήτηση, είναι οι υποθέσεις, οι εικασίες με τις οποίες εμπλέκεται. Να αποκαλυφθούν στο χαρτί του ή σε άλλο μέσο όπου θα μπορεί να ακουμπήσει τα ίχνη της ακολουθίας μιας σκέψης. Συνήθης είναι η γραφή επί χάρτου είτε λέξεων είτε εικόνων, αλλά σήμερα δεν μπορεί να υπάρξει περιορισμός σ αυτό. Για να αποκτήσει νόημα η άσκηση επανατοποθέτησης, θα πρέπει ο φοιτητής να έχει τον χρόνο και την δυνατότητα να αφεθεί υπό τον όρο της ενατένισης. Ένα απλό αντικείμενο μπορεί να αποτελέσει την ΄βάση΄ στον όρο της ενατένισης που πάνω της μπορούν να αναπτυχθούν πολλές από τις παραπάνω προτάσεις. Το αποτέλεσμα αυτών των σχεδίων ενεργειών που θα προκύπτουν κατά το μάθημα θα κρίνουν και την βαθμολογία, ώστε να μην απασχολούνται οι φοιτητές εκτός μαθήματος, κάτι που βέβαια δεν μπορεί να είναι δεσμευτικό. Έτσι συμπερασματικά το σχέδιο μιας καρέκλας μπορεί να ανακαλεί, να εγείρει και να διευρύνει πεδία ακριβώς όπως της ονειρικής διαδικασίας, που αποκαλύπτουν και ξεδιπλώνουν μια εικασία4. Αυτό δεν σχετίζεται με την αυτοβιογραφία, μιας κι αυτή αποτελεί ένα τεχνικό στοιχείο, όσο τη γνώση μιας συνείδησης σχεδόν κοινής.

4

Ήταν νύχτα κι είχα πάρει τη μεγαλύτερη απόφαση του αιώνα: θα έσωζα την ανθρωπότητα, αλλά πώς; Χίλιες σκέψεις με τυραννούσαν όταν άκουσα βήματα, άνοιξα την πόρτα και είδα τον τυφλό της αντικρινής κάμαρας να προχωράει στο διάδρομο κρατώντας έναν λύχνο, ήταν έτοιμος να κατέβει τη σκάλα, «τι τον θέλει τον λύχνο;» αναρωτήθηκα κι άξαφνα άστραψε μέσα μου η ιδέα, είχα βρει τη λύση, «αδερφέ μου, του λέω, ο Θεός σ’ έστειλε», και βαλθήκαμε με ζέση κι οι δυο επί τω έργω. Εκείνος που μπορεί να δει χρειάζεται απαραίτητα το φως ως προϋπόθεση της όρασής του. Γι’ αυτό και ο τυφλός δεν κουβαλά το λύχνο παρά για να μπορεί να γίνει ορατός. Τότε εκείνος που βλέπει, διαπιστώνει πως ένας τυφλός περπατά κατεβαίνοντας σκάλες μέσα στο σκότος. Αυτή η αντιμετάθεση των βλεμμάτων, του τυφλού που βλέπει γιατί γνωρίζει το χώρο μέσα από την αφή, και εκείνου που διαθέτει την όραση αλλά αγνοεί το χώρο χωρίς το φως, είναι απαραίτητη στην κατανόηση αυτής της αφηγηματικής ιστορίας του The Walking Βlind. http://www.kaput.gr/en/%CE %B5%CF%85%CE%B1%CE%BD%CE%B8%CE%AF%CE%B1-%CF%84%CF%83%CE%B1%CE%BD%CF %84%CE%AF%CE%BB%CE%B1-the-walking-blind/

27

Πχ η σημασία της αφοσίωσης σε ένα και μόνο στοιχείο, μπορεί να γεννήσει την εικασία: ¨Η υπόθεση του κλεμμένου πίνακα του Klossowski. Θεωρώ πως ένα τέτοιο πρόγραμμα που υποδεικνύει τις μικρές φόρμες εργασίας θα λειτουργούσε βοηθητικά, υποστηρικτικά στα εργαστήρια με μια έννοια ΄ της εισαγωγής ΄ και αυτό τολμώ να το τοποθετήσω απέναντι, σαν όμοιο με το ΄ γυμνό νυκτός ΄ αφού τότε το τελικό πτυχίο ήταν ΄ ένα γυμνό ΄ ενώ σήμερα η παρουσίαση μιας ερμηνείας μέσα από μια πολύπλευρη αναζήτηση και πολυεπίπεδη εργασία. Φυσικά ως μέλος ΕΕΔΙΠ (με την νέα ορολογία ΕΕΠ (Ειδικό Εκπαιδευτικό Προσωπικό) έχω δικαίωμα μετά από απόφασή Συγκλήτου, σε αυτοδύναμο διδακτικό αντικείμενο, εάν ορίσει και εισηγηθεί η Γενική Συνέλευση. Επίσης η νομοθεσία δίνει το δικαίωμα στα μέλη ΕΕΠ να βαθμολογούν. Αν όμως το ¨ διδακτικό σώμα ¨ θεωρεί ως θεσμικά σωστότερο να υπάρχει κάποιος ανώτερος να εποπτεύει το μάθημα κι η δική μου συμβολή να έπεται, δεν είναι της αρμοδιότητός μου ούτε η θέση μου επιτρέπει περαιτέρω γνώμη. Το πρόγραμμα που καταθέτω είναι στην διάθεσή σας. Ευχαριστώ Κατερίνα Αθανασίου.

Sample Syllabus Έννοιες, μέθοδοι και διαδικασίες της πρακτικής ενός σύγχρονου καλλιτέχνη Το απατηλό και το πραγματικό επίπεδο μέσω της αλλοίωσης της κλίμακας και της προοπτικής. Η σημασία της χορογραφίας, του χώρου και των αντικειμένων σε μια σύγχρονη πρακτική τέχνης, όπως αυτή του Juan Munoz.

28

Οι έννοιες μη-λειτουργικότητα, αβεβαιότητα, κίνδυνος Οι διαφορετικές αφηγήσεις μέσα από τις έννοιες του χώρου, του σώματος και του αντικειμένου. Τοπίο ως Σώμα: Ο σχηματισμός της ταυτότητας του τοπίου ως αντιληπτά από διάφορες κοινωνικές ομάδες και το πώς το τοπίο διαμορφώνει την ανθρώπινη σκέψη και συμπεριφορά. Η κατανόηση και η ερμηνεία του τοπίου, όπως απεικονίζεται σε διάφορους κλάδους των δημιουργικών τεχνών, όπως μυθιστορήματα, έργα τέχνης και κινηματογράφου. Η πράξη της κατασκευής πραγματικά ή φανταστικά τοπία. Σώμα ως Αντικείμενο: Η κατασκευή και προώθηση της αρρενωπότητας ως αντικείμενο του πόθου από την τέχνη, τη μόδα, το σχεδιασμό και τα μέσα ενημέρωσης κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα. Πρωτότυπα / στερεότυπα σε mainstream μέσα ενημέρωσης. Το σώμα ως εικαστικό υλικό για την κατασκευή ενός έργου performance. Αντικείμενο ως χώρου: η πολλαπλές ταξινομήσεις του αντικειμένου. Η σημασία των αντικειμένων στην ανάπτυξη της φαντασίας. Η (μεταφορική) μεταφορά ενός αντικειμένου σε ένα δοχείο συλλογής εμπειρίες, αναμνήσεις, τα συναισθήματα και τα συναισθήματα μέσα από την πρακτική, συμβολική, πνευματική χρήση και λειτουργία (δακτυλικά αποτυπώματα, λεκέδες, ίχνη) του. Διαδικασία εργασίας ως τελικό Sketchbook Προϊόν Η σημασία της διαδικασίας της εργασίας ως ένα τελικό προϊόν τετράδιο και ως μέρος μιας συνολικής εμπειρίας του ίδιου δυνητικά επιτελεστική δράση. Η εξερεύνηση και η επαναδιαπραγμάτευση των διαφόρων μεθόδων, διαδικασιών και στρατηγικών μέσω μιας οπτικής. Πειραματισμός για να διαμορφώσει και να διατυπώσει μια μοναδική προσωπική σκέψη. Η αφήγηση, εννοιολογικές προοπτικές στο τετράδιο. Η δημιουργία και παρουσίαση ενός σώματος, ως ένα ημερολόγιο / σημειωματάριο αφήγηση ιδεών και σκέψεων για ένα αντικείμενο (άψυχο ή έμψυχο) με βάση έρευνα στην πρακτική ενός σύγχρονου καλλιτέχνη.

……………………………………………………………

29

Ο κος Τζιρτζιλάκης5 προτείνει και κάποιες πρακτικές, που βρίσκω πολύ ενδιαφέρουσες για μελέτη και επεξεργασία. Τις προτείνει για την μελέτη στην Αρχιτεκτονική αλλά δεν παύουν με κατάλληλη επεξεργασία να τροποποιηθούν ώστε να προσαρμοσθούν στις απαιτήσεις ης εικαστικής γλώσσας στην οποία άλλωστε, πολλές απ΄αυτές ανήκουν : ανάμεσα στο έργο και το θραύσμα (G. B. Piranesi, ρομαντισμός, Walter Benjamin, Hans Bellmer, Μορίς Μπλανσό, Giorgio Agamben κ.ά) Μιαρό/ Αποκείμενο (Abject): η απειλητική ασάφεια, η τρομακτική και μιασματική «ύλη εκτός τόπου» την οποία αρνείται ο ορθολογισμός (J. Kristeva) Σύγχρονη κουλτούρα του ερειπίου. –«Το αντίστροφο ερείπιο» (Robert Smithson) –«Δημιουργική Καταστροφή» (Benjamin, Gordon Matta Clark, Schumpeter, Maurice Blanchot) Πόλη Αρχιπέλαγος (Κατ’ εξοχήν τόπος πολλαπλών αυτόνομων μορφών, Oswald MathiasUngers, Rem Koolhaas, Pier Vittorio Aureli) Ολική αποσυνδεσιμότητα/ αποσύζευξη της σύγχρονης «πόλης-έδαφος». Πολλαπλασιασμός και διασπορά του κέντρου: Το κέντρο βρίσκεται παντού. «Αντικείμενα πλάι σε άλλα αντικείμενα» (εγκαταστάσεις, μινιμαλισμός, εννοιολογική και μετα-εννοιολογική τέχνη, Robert Smithson, Gordon Matta Clark, Robert Venturi, Rem Koolhaas, Urs Fischer κ.ά.) Επιμέρους όργανα, Επιμέρους αντικείμενα (Deleuze Guattari: Part objects). Ατονικότητα (atonality) στους μουσικούς πειραματισμούς: απουσία καθορισμένου τονικού κέντρου στη σύνθεση, κατάργηση του τονικού συστήματος και των ιεραρχικών σχέσεων της δυτικής μουσικής, όπως διαμορφώθηκε από τις αρχές του 17ου αιώνα μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα περίπου, δωδεκαφθογγισμός και «χειραφέτηση της διαφωνίας», δηλαδή, απελευθέρωση από τους κανόνες του τονικού συστήματος, Schoenberg, Webern, Cage, La Monte Young, Ξενάκης κ.ά. Το άμορφο (Informe/ formlessness) και η πτώση -εκείνο που έλκει προς τα κάτω (bassesse)ως δυνητικά σημεία αφετηρίας για υλικούς καλλιτεχνικούς πειραματισμούς στη δεκαετία του 1960. Χρήση σωματικών δράσεων, αντι-μορφών (anti-forms), ανεπεξέργαστων και unshaped υλικών (χώμα, συνθετικά υλικά, fat, rags): Robert Morris, Jackson Pollock, Joseph Beuys, Lucio Fontana, Piero Manzoni, Michelangelo Pistoletto, Νίκος Κεσσανλής, Βλάσης Κανιάρης, Στ. Λογοθέτης κ.ά. Ουτοπίες της δεκαετίας του 60 (Διαφορετικός τρόπος προσέγγισης της αρχιτεκτονικής και της πόλης- ανάδειξη του εννοιολογισμού): Archizoom, (No-stop City), Archigram, Superstudio, Cedric Price (Structures not Buildings, Improvisational Architecture, Non-plan 5

Τζιρτζιλάκης Γιώργος – Σπούδασε Αρχιτεκτονική -Γεννήθηκε στην Αθήνα στις 18 09 1955. Από το 2001 δίδαξε με σύμβαση εργασίας 407/1980 στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, όπου το 2005 εξελέγη επίκουρος καθηγητής.

30

Manifesto), Yona Friedman (Irregularstructures), Kenzo Tange, Fumihiko Maki (Shinjuko), Reynar Banham (Megastructure), Τάκης Ζενέτος, Κωνσταντίνος Δοξιάδης κ.ά. Από τα οράματα, τα θραύσματα και τις αποτυχίες αυτών των ουτοπιών μπορούμε να αξιοποιήσουμε ορισμένες εμπειρίες. Άμορφη πόλη (Informal City), Άμορφη αρχιτεκτονική (Formless Architecture -στις επεκτάσεις αλλά και στο κέντρο των πόλεων). Αστική διάχυση/ Αστική εξάπλωση/ Άναρχες αστικές επεκτάσεις (Urban Sprawl/ Diffused City) Μετα-αστική πόλη (Post-urban City), Πόλη-έδαφος (City-territory), Disjointed ugliness (των προαστίων). Μεταφορντισμός και κρίση της εμπειρικής ενότητας του μέτρου (Crisis of experiential units of measure).

Shrinking Cities: (existing population city centres are watching their citizens walk away): προαστιοποίηση (suburbanization, Detroit ecc), αποβιομηχάνιση (Manchester and Liverpool ecc) Σύγχρονη βιοπολιτική διάσταση της «αρμονικής» και καθαρής μορφής, σχέσεις της με την έννοιες της τάξης, της ανασφάλειας και του φόβου -περιβαλλοντική, ηθική και κοινωνική της διάστασή της, -σχέσεις με αισθητικοποίηση και Καλβινισμό. Μοριακή κοινωνία, Μοριακός καπιταλισμός, Μοριακή πόλη (μορφές αυτό-οργάνωσης). Σύγχρονη τέχνη και εναλλακτικές στρατηγικές κατοίκησης. Φορμαλισμός, Νέα Μνημειακότητα και «μετα-ανθρώπινο υποκείμενο» (Ludwig Hilberseimer, Louis I. Kahn, Sigfried Giedion, Ιωάννης Δεσποτόπουλος, Alexander D' Hooghe, Pier Vittorio Aureli) Repairing Cities (Ανακύκλωση, αυτοσχέδιες κατασκευές, επιδιορθώσεις, μετασχηματισμοί των πόλεων και τα νέα περιβαλλοντικά φαινόμενα της διάχυτης μικροοικονομίας) Μη ανθρωποκεντρική θεώρηση (ένταξη στις ανθρωπιστικές σπουδές μη ανθρώπινων οντοτήτων που δεν μπορούν να οριστούν με βάση τη δυαδική διάκριση ανάμεσα σε οργανικό/ μη οργανικό και ανθρώπινο/μη ανθρώπινο: ζώα, βλάστηση, φυτά, πράγματα, δράσεις, θραύσματα και αντικείμενα).

•

Η έννοια της αφήγησης διαμορφώνεται ως performative εμπειρία

Π.χ. ή η εμπειρία μιας ματαίωσης6

6

http://www.kaput.gr/en/%CE%B5%CF%85%CE%B1%CE%BD%CE%B8%CE%AF%CE%B1-%CF%84%CF %83%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%AF%CE%BB%CE%B1-the-walking-blind/

31

Πατέρας Φιλόθεος Φάρος: Οτιδήποτε δεν έχει την ποιότητα της αμφιβολίας είναι επικίνδυνο.

Βιβλιογραφία. Μελέτη ακόλουθων κειμένων από το διαδίκτυο: http://drawingspacesen.weebly.com/national-projects.html https://drawlesson.wordpress.com/2011/04/12/%CE%B1%CF%80%CF%8C-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B4%CE%B9%CE %AC%CE%BB%CE%B5%CE%BE%CE%B7/ https://drawlesson.wordpress.com/2014/06/24/%CE%B7-%CF%80%CF%8C%CE%BB%CE%B7-%CE%B1%CF%80%CF%8C-%CF %84%CE%B7%CE%BD-%CE%B1%CE%BA%CF%81%CF%8C%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B7/ http://www.socialistas.gr/?p=11566 http://www.egs.edu/faculty/jean-baudrillard/articles/contemporary-art-art-contemporary-with-itself/ http://en.wikipedia.org/wiki/Thierry_de_Duve http://artknowledgenews.com/el/201009113425/lawrenceweinerverbundcollectionhtml.html http://www.greekstatemuseum.com/kmst/collections/db/search.html?ClassificationTerm=62&start=1050

32

Κλούτσις Γκούσταβ, "Κατασκευή" (1921) http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A7%CF%89%CF%81%CE%BF%CF%87%CF%81%CF%8C%CE%BD%CE%BF%CF%82 http://www.eleman.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=47&Itemid=54 http://www.arch.tuc.gr/ereynitikes/year13_14/malami.pdf https://www.google.gr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=2&cad=rja&uact=8&ved=0CCQQFjAB&url=http%3A%2F %2Fusers.sch.gr%2Fppiliour%2Fepim_yliko %2Ftei_lessons_winter_11_12%2F2011_12_all_lessons.doc&ei=11UrVYDIC5PqaK2LgNAB&usg=AFQjCNGgaRD2MvZd0F54bnsKHpFdfkthg&sig2=8dBXKo3KP2GTU6oSemoXCQ http://www.ntua.gr/sxedio_organismou/chapter_6_draft.pdf

MADE IN MIND Πηγή: http://issuu.com/madeinmindmag/docs/made_01

33