Teksten: Axel Verhuist Eindredactie: Dirk Van Oost Tekstcorrectie: Marijke Hoflack Fotografie: Oswald Pauwels, Kris Vandevorst Verantwoordelijke
uitgever: Luc Tack
Vlaamse Overheid Ministerie van Ruimtelijke Ordening, Woonbeleid
en Onroerend
Erfgoed
Agentschap R-O Vlaanderen, Onroerend
Erfgoed
Phoenix-gebouw,
8ste verdieping
Koning Albert !!-Iaan 19, bus 3 121 0 Brussel Tel: 02 553
16 13
Fax: 02 553 16 05 e-mail: ro.vlaanderen@rwo.vlaanderen.be Website: www.onroerenderfgoed.be Wettelijk Depot: 0/2007/3241/091
Waarom beschermen? Vlaanderen bezit talrijke waardevolle historische gebouwen, markante dorpskernen en straatbeelden. Zij getuigen van een rijk verleden en maken tegelijk onafscheidelijk deel uit van onze huidige leefomgevi ng. Dat rijke cultuurhistorische erfgoed wordt vastgelegd in inventarissen. De enorme diversiteit van gebouwen en sites maakt het voorwerp uit van wetenschappelijk onderzoek. Bovendien wordt een representatief deel van het erfgoed in een zo oorspronkelijk mogelijke toestand gevrijwaard voor de toekomst. Daartoe voert de Vlaamse Overheid een beschermingsbeleid, geĂŤnt op internationale afspraken. De bijzondere wet van 8 augustus 1988 tot hervorming van de instellingen geeff het Vlaamse Gewest de bevoegdheid over monumenten en landschappen - wat overigens niet wil zeggen dat provincies en gemeenten geen eigen beleid mogen ontwikkelen. Hun beleid dient echter ingepast te worden in het beleid van de hogere overheid. Binnen de Vlaamse Overheid is het agentschap R-O Vlaanderen I, Onroerend Erfgoed verantwoordelijk voor de wettelijke bescherming van het patrimonium in Vlaanderen. Het agentschap heeft een zetel te Brusselen 5 provinciale cellen.
1.
"agentschap RO-Vlaanderen"
Ordening en Onroerend
staat voor "agentschap Ruimtelijke
Erfgoed Vlaanderen"
BESCHERMEN VAN MONUMENTEN, STADS- EN DORPSGEZICHTEN 3
Wat kan worden beschermd? Het decreet van 3 maart 1976 geeft de Vlaamse regering de bevoegdheid om erfgoed te beschermen. Dat decreet stelt als voorwaarde dat het gebouw, de groep van gebouwen of de site die voorgedragen wordt, een waarde van algemeen belang heeft. Concreet kan een goed worden beschermd omdat het een artistieke, wetenschappelijke, historische, volkskundige, industrieel-archeologische of een andere sociaalculturele waarde heeft. Een heel verscheiden patrimonium komt in aanmerking voor bescherming. Bij het woord monument denken velen in eerste instantie aan kastelen, kerken, kloosters, stadhuizen en molens of aan standbeelden en herdenkingsmonumenten. Maar het begrip is veel ruimer. Ook woningen voor burgerij en arbeiders, hoeven, kapelletjes, bedrijfsgebouwen, parken en tuinen, bomen, begraafplaatsen, kasseiwegen, ... kunnen monumenten zijn. Tijdens het onderzoek en tijdens de beschermingsprocedure krijgen zowel het exterieur als het interieur van de gebouwen de nodige aandacht.
Bij beschermingen gaat het overigens niet alleen om 'oude' gebouwen. Alle perioden komen aan bod, van de oudste bouwstijlen tot de architectuur uit de twintigste eeuw. Zo wordt een staalkaart bewaard van onze hele (bouw)geschiedenis. Naast individuele monumenten zijn er ook ensembles die als geheel bescherming verdienen. Dit zijn de stads- en dorpsgezichten. Een beschermd stads- of dorpsgezicht kan een groepering zijn van ﾃｩﾃｩn of meerdere monumenten met hun omgevende bestanddelen (omheiningen, beplantingen, straten, ... ) of kan gevormd worden door de direct ermee verbonden visuele omgeving van een monument, op voorwaarde dat ze door haar beeld bepalend karakter de intrinsieke waarde van het monument tot zijn recht doet komen of dat ze door haar fysische eigenschappen de instandhouding of het onderhoud van het monument kan waarborgen. Denk bij dit laatste bijvoorbeeld aan het molenveld van een beschermde windmolen. Het bestaan van dit open veld rond de molen maakt de werking van de molen (windvang) mogelijk. De waarde van een stads- of dorpsgezicht wordt niet enkel bepaald door de aanwezige gebouwen, al dan niet met monumentwaarde. Hier spelen evenzeer andere componenten van het geheel, zoals beplantingen, open ruimten, bestrating, bomen, ... een rol, evenals hun samenhang.
ﾃ湘終::~
--==
BESCHERMEN VAN MONUMENTEN, STADS- EN DORPSGEZICHTEN ""iIiIIIUI1II'"l
nlldl
Ul
JII
til
5
Hoe verloopt de beschermingsprocedure ? Het decreet van 3 maart 1976, geeft de Vlaamse Overheid de bevoegdheid om erfgoed te beschermen. Het decreet legt bovendien de hele procedure vast.
van de opmerkingen, bezwaren en adviezen -
Iedereen kan bij cel Onroerend Erfgoed van het
voor advies voor aan de Koninklijke Commissie
agentschap R-O Vlaanderen in zijn provincie
voor Monumenten en Landschappen en stuurt
een beschermingsaanvraag
indienen: een
De cel Onroerend Erfgoed verzamelt en evalueert alle opmerkingen, bezwaren en adviezen. Zij legt het volledige dossier - met de bespreking
eveneens een exemplaar van het dossier naar
gemeentebestuur, een vereniging, een eigenaar,
de minister. Het advies van de Koninklijke
... De beschermingsprocedure
Commissie is louter richtinggevend.
gaat van start
E>eminister
van zodra het goed opgenomen wordt op een
beslist uiteindelijk op basis van het dossier dat
ontwerp van lijst van voor bescherming vatbare
hem door de administratie werd voorgelegd,
monumenten en stads- en dorpsgezichten.
aangevuld met het onafhankelijke advies van de Koninklijke Commissie, of hij al dan niet tot
Dit ontwerp van lijst wordt door de regering
bescherming zal overgaan.
vastgesteld en aangetekend verstuurd aan alle betrokken eigenaars, erfpachthouders, vruchtge-
Beslist de minister om te beschermen, dan wordt
bruikers en opstalhouders. Het wordt eveneens
het definitieve beschermingsvoorstel opgemaakt.
ter advies voorgelegd aan de bestuurlijke enti-
Het definitieve beschermingsvoorstel kan afwij-
teit bevoegd voor ruimtelijke ordening en aan
ken van het ontwerp in die zin dat het oorspron-
de betrokken provincie(s) en gemeente(n).
kelijke voorstel kan worden beperkt maar niet
In deze fase van de procedure kunnen de
uitgebreid.
eigenaars, erfpachthouders, vruchtgebruikers en
De hele procedure moet voltooid zijn binnen de
opstalhouders hun bezwaren en opmerkingen
twaalf maanden nadat het ontwerp van lijst
kenbaar maken aan de cel Onroerend Erfgoed.
bekend gemaakt werd. Die termijn kan ĂŠĂŠn keer
Dat moet binnen een termijn van dertig dagen,
met zes maanden verlengd worden. Elke eige-
te rekenen vanaf de datum van de afgifte ter
naar wordt schriftelijk op de hoogte gebracht
post van de betekening. Gedurende deze ter-
van een eventuele verlenging en van de defini-
mijn ligt het hele dossier ter inzage bij de cel
tieve bescherming.
Onroerend Erfgoed.
In dezelfde periode start het gemeente- of stadsbestuur met een openbaar onderzoek, waarmee het iedereen op de hoogte brengt van de lopende procedure en wccrbi]
iedereen opmerkingen
of bezwaren mag doorgeven.
6 BESCHERMEN VAN MONUMENTEN, STADS- EN DORPSGEZICHTEN
Welke gevolgen heeft een bescherming voor u, als eigenaar, erfpachthouder, vruchtgebruiker of opstalhouder? Een bescherming als monument, stads- of dorps-
Wat zijn de belangrijkste gevolgen van een
gezicht heeft gevolgen voor de eigenaars, erf-
bescherming?
pachthouders, vruchtgebruikers en opstalhou-
• Allereerst moet u binnen de tien dagen na de
ders van het goed. Met een bescherming wil de
betekening de huurders er met een aangete-
overheid bereiken dat een gebouwen zijn histo-
kend schrijven van op de hoogte brengen dat
risch waardevolle of authentieke onderdelen
een bescherrninqsprocedure
materieel in stand gehouden worden. Dat geldt
werd ingezet.
Dat moet voorkomen dat gebruikers uit onwe-
zowel voor het exterieur als het interieur.
tendheid het gebouw ontsieren, beschadigen
De rechtsgevolgen treden in werking op het
of vernielen. Uiteraard mag u ook zelf het
moment dat het ontwerp van lijst betekend
goed niet beschadigen, ontsieren of vernie-
wordt. Voor elke andere natuurlijke of rechtsper-
len.
soon geldt de publicatie in het Belgisch
• Daarnaast geldt bij beschermde monumenten,
Staatsblad als begindatum.
stads- of dorpsgezichten een onderhoudsplicht. • Bovendien kan het zijn dat door het beschermingsbesluit nog specifieke erfdienstbaarheden worden aangegeven, die voortvloeien uit bijzondere kenmerken van het beschermde goed.
BESCHERMEN VAN MONUMENTEN, STADS- EN DORPSGEZICHTEN __________________________
••
nIUIIi
7
Wat houdt dit alles concreet in?
Voor bepaalde werken zal geen bouwvergunning nodig zijn, maar zal de eigenaar wel zelf een vergunning moeten vragen aan de cel Onroerend Erfgoed in zijn provincie. De cel
ONDERHOUDSPLICHT U bent verplicht uw beschermd eigendom te
heeft dertig dagen tijd om een vergunning te geven of te weigeren. Doet ze dat niet, dan
onderhouden, wat concreet betekent dat u het
wordt de vergunning geacht verkregen te zijn
moet beheren als een 'goede huisvader'. U
en mag u de werken uitvoeren.
moet de nodige werken laten uitvoeren die het
Tot die werken behoren bijvoorbeeld het schilde-
verval voorkomen. Zo moet u bijvoorbeeld lek-
ren of het reinigen van gevels, voegwerken, her-
ken laten dichten in daken en goten, het schrijn-
stellingen aan natuursteen... Bij als monument
werk onderhouden of het gebouw afschermen
beschermde gebouwen moet ook voor werken
als het beschadigd werd bij noodweer. Ook
aan het interieur een vergunning gevraagd wor-
een leegstaand beschermd gebouw moet onder-
den. Dat geldt bijvoorbeeld voor werken aan
houden worden.
vloeren, schouwmentels. sierbepleistering, trap-
Omdat het niet altijd evident is te weten welk
pen, lambriseringen, binnendeuren, balk- en
onderhoud voor uw beschermd goed nodig is,
dakconstructies... - alle werken die het uitzicht
kan u lid worden van Monumentenwacht
van het interieur blijvend veranderen.
Vlaanderen. De Monumentenwachters voeren
Een bescherming van uw eigendom betekent
jaarlijks een inspectie uit van uw eigendom. Zij
NIET dat u er niets meer aan mag verbouwen,
maken vervolgens een toestandsrapport op en
verbeteren of aanpassen. Wel moet ervoor
geven u concrete richtlijnen voor correct onder-
gezorgd worden dat belangrijke historische
houd. De rapporten van Monumentenwachtkun-
onderdelen behouden blijven. Vraag vooraf
nen bovendien als basisdocument gebruikt wor-
raad aan de cel Onroerend Erfgoed in uw pro-
den voor het bekomen van een onderhoudspre-
vincie.
mie (zie verder).
ADVIEZEN EN VERGUNNINGEN VOOR WERKEN
EEN BESCHERMD GOED VERKOPEN Als uw eigendom beschermd wordt, staat dat de verkoop ervan niet in de weg. Bij verkoop
Aan een beschermd gebouw mag niet zomaar
dient de notaris de bescherming te vermelden in
wat veranderd of verbouwd worden. Ingrepen
de verkoopakte - zowel de opname op de
moeten goed afgewogen worden tegenover de
ontwerplijst als de definitieve bescherming.
waarden van het gebouw die tot de bescher-
Hij moet ook de nieuwe eigendomstoestand
ming hebben geleid. Voor de meeste ingrepen
meedelen aan de cel Onroerend Erfgoed.
aan gebouwen (in het algemeen) is een bouwvergunning vereist volgens de wetgeving op de ruimtelijke ordening. De bevoegde instanties moeten daarvoor het bindend advies inwinnen bij de cel Onroerend Erfgoed. Eigenaars hoeven daar zelf niets voor te ondernemen. 8 BESCHERMEN VAN MONUMENTEN, STAOS- EN DORPSGEZICHTEN
DE BESTEMMING VAN EEN BESCHERMD GOED VERANDEREN Principieel is er geen bezwaar tegen dat de
(kosteloos), dat u op de gevel van uw beschermd goed mag aanbrengen. Neem daartoe contact op met:
bestemming van uw beschermd eigendom ver-
Agentschap R-O Vlaanderen,
anderd wordt. Wel zal worden nagegaan of de
Onroerend Erfgoed
nieuwe functie in overeenstemming is met de
Phoenix-gebouw, 8ste verdieping
draagkracht van het monument en of de eventu-
Koning Albert II-Ioan 19, bus 3
eel hiermee gepaard gaande werken de histori-
121 0 Brussel
sche waarde van het monument niet aantasten.
Tel: 02 553 16 13
Een bestemmingswijziging moet uiteraard in overeenstemming zijn met de wetgeving inzake ruimtelijke ordening.
EEN STOK ACHTER DE DEUR VOOR WIE ONS CULTUREEl ERFGOED NIET RESPECTEERT
Fax: 02 553 16 05 e-mail: ro.vlaanderen@rwo.vlaanderen.be website : www.onroerenderfgoed.be
WĂŞlke voordelen geniet de eigenaar?
De laatste jaren lag in de monumentenzorg de
Om u te helpen bij de instandhouding en het
nadruk vooral op inventarisatie, onderhoud en
onderhoud van uw monument of eigendom gele-
restauratie. Een beleid dat zichzelf respecteert
gen binnen een beschermd stads- of dorpsge-
of wil laten respecteren heeft echter ook nood
zicht voorziet de overheid verschillende financiĂŤ-
aan een handhavingsbeleid, dat als het ware
le tegemoetkomingen. Die kunnen pas toege-
het sluitstuk vormt van de monumentenzorg.
kend worden vanaf het ogenblik dat uw eigen-
Want, ook al groeit de belangstelling en met de
dom definitief beschermd is. Eigenaars van
belangstelling ook de zorg voor ons erfgoed, en
beschermde monumenten en van goederen gele-
ook al kan beroep gedaan worden op premies,
gen in beschermde stads- en dorpsgezichten
er kan niet ontkend worden dat er soms toch
kunnen aanspraak maken op fiscale aftrek. Voor
iets verkeerd gaat: een beschermd monument
eigenaars van beschermde monumenten
wordt beschadigd, een waardevol kunstvoor-
bestaan bovendien bijkomende premies voor
werp verdwijnt, ... Op dat ogenblik zal het
onderhouds- en restauratiewerken.
agentschap R-O Vlaanderen, Onroerend Erfgoed, de gepaste maatregelen treffen.
FISCALE AFTREK Sinds 1986 kunnen eigenaars de uitgaven gedaan voor werken aan beschermde onroeren-
HERKENNINGSTEKEN BESCHERMD MONUMENT
de goederen aftrekken van hun netto belastbaar inkomen (personenbelasting). Het succes van deze formule ligt ongetwijfeld in de relatief een-
Desgewenst kunt u bij het agentschap R-O Vlaanderen, Onroerend Erfgoed, het herkenningsschildje 'Beschermd Monument' aanvragen
voudige procedure. De belastingvermindering betekent voor vele eigenaars een beloning voor de extra zorg die de beschermde status van hun
BESCHERMEN VAN MONUMENTEN, STADS- EN DORPSGEZICHTEN 9
eigendom met zich meebrengt. Voorwaarden
premie is hier geen maximumbedrag voor de kosten bepaald. In sommige gevallen kan een
zijn dat het onroerend goed
beschermd is als monument of stads- of dorpsgezicht. Het mag bovendien niet verhuurd worden, zelfs niet gedeeltelijk. Enkel werken aan die delen van het goed die zichtbaar zijn vanaf de
bijzondere premie bekomen worden. Ook openbare besturen kunnen een beroep doen op de restauratiepremie. In dat geval gelden andere verdeelsleutels.
openbare weg of die vrij toegankelijk zijn voor
Om een restauratiepremie te krijgen, moeten
het publiek komen in aanmerking. Het maxi-
enkele voorwaarden
maal aftrekbare bedrag bedraagt 28.780
EUR.
vervuld zijn:
• de aanvraag moet gebeuren aan de hand van een dossier dat verschillende elementen bevat, onder meer: een degelijk onderzoek
ONDERHOUDSPREMIE Voor onderhoudswerken
van de bouwfysische toestand en de bouwhis-
aan beschermde monu-
menten kunt u een onderhoudspremie
krijgen.
Die werken moeten het verval voorkomen en moeten bijdragen tot de dringende instandhouding en het onderhoud van het monument. Daartoe behoren onder meer het herstellen van daken en schrijnwerk, het uitvoeren van schilderwerken, de preventieve bescherming van bouwonderdelen ...
torische context van het monument, een verantwoording
van de restauratievisie en een
uitvoeringskiaar technisch dossier; • omdat de premie toegekend wordt bij ministerieel besluit en opgenomen moet worden in de begroting voor restauratiepremies, kan een wachttijd ontstaan die de aanvrager moet respecteren. Hij mag dus niet met de werken starten voor de premie door de minis-
De premie bedraagt 40% van uitgaven tot
ter is toegekend, behalve onder bepaalde
30.000
voorwaarden;
EUR. Een premie kan dus maximaal
12.000 EUR bedragen. Premies onder de
• bij de gunning van de werken moet de con-
400 EUR worden niet toegekend.
currentie spelen, dit om een objectieve prijs
U kunt de premie elk jaar opnieuw aanvragen
te verkrijgen;
via een eenvoudige procedure, wat u de mogelijkheid biedt om de onderhoudswerken
in de
tijd te spreiden. Wacht echter tot de premie is toegezegd, alvorens met de werken te starten.
RESTAURATIEPREMIE Voor restauratiewerken aan beschermde monumenten kunt u een restauratiepremie aanvragen. Privé-eigenaars of privaatrechterlijke (vzw.'s, handelsvennootschappen,
personen ... l kunnen
een premie krijgen tot 40% van de totale prijs van de werken aan het exterieur en aan het interieur. In tegenstelling tot bij de onderhouds10 BESCHERMEN VAN MONUMENTEN,
STADS- EN DORPSGEZICHTEN
• na de restauratie dient bij de eindafrekening een nota gevoegd, die aangeeft hoe het monument zal worden onderhouden.
Nog meer vragen? Voor meer informatie neemt u contact op met:
Afdeling R-O Oost-Vlaanderen Onroerend Erfgoed Geboeders Van Eyckstraat 4 - 6
Agentschap R-O Vlaanderen,
9000 Gent
Onroerend Erfgoed
Tel: 09 265 46 18
Phoenix-gebouw, 8ste verdieping
Fax: 09 265 46 00
Koning Albert II-Iaan 19, bus 3 1210 Brussel Tel: 02 553 16 13
Afdeling R-O Vlaams-Brabant
Fax: 02 553 16 05
Onroerend Erfgoed
e-mail: ro.vlaanderen@rwo.vlaanderen.be
Waaistraat
website : www.onroerenderfgoed.be
1
3000 Leuven Tel: 016 21 12 00 Fax: 016 20 55 26
Verder kunt u voor alle praktische, juridische, technische en inhoudelijke vragen een beroep doen op de erfgoedconsulenten van het agentschap R-O Vlaanderen. Zo nodig gaan de consulenten ter plaatse de situatie opnemen. In elke provincie is een provinciale cel van het agentschap R-O Vlaanderen gevestigd:
Afdeling R-O West-Vlaanderen Onroerend Erfgoed Werkhuisstraat 9 8000 Brugge Tel: 050 44 29 55 Fax: 05044
28 13
Afdeling R-O Antwerpen. Onroerend Erfgoed Anna Bijnsgebouw Lange Kievitstraat 111 - 113, bus 53 201 8 Antwerpen
Daarnaast heeft het agentschap vakafdelingen, gericht op specifieke aspecten van de erfgoedzorg, met de volgende contactpersonen:
Tel: 03 224 62 10
Beveiliging
Fax: 03 224 62 23
Rob Buelens Tel: 016 21 12 Ol
Afdeling R-O Limburg
Funerair erfgoed
Onroerend Erfgoed
Morcel Celis
Hendrik Van Veldekegebouw
Tel: 02 553 1641
Koningin Astridlaan 50, bus 1
Industrieel erfgoed
3500 Hasselt Tel: 011 742220 Fax: 011 742239
Jo De Schepper Tel: 09 265 46 18
Orgels, klokken en torenuurwerken Michel Lemmens Tel: 02 553 16 37
BESCHERMEN VAN MONUMENTEN, STADS- EN DORPSGEZICHTEN 11
_________________________________________
,-,.._-_..1.