การเรียนรู้แบบร่วมมือ

การจัดการเรียนรูแ้ บบร่วมมือ (Cooperative Learning)

โดย นางกาศินันท์ กอเจอ รหัส 60170240 สาขาหลักสู ตรและการสอน

คานา ก

รายงานฉบับนี้ เป็ นส่วนหนึ่ งของวิชานวัตกรรมและเทคโนโลยีทางการ ศึ กษา โดยมีจุดประสงค์ เพื่อการศึ กษานวัตกรรมและเทคโนโลยีทางการศึ กษา เรื่ อง การจัดการเรียนรู แ้ บบร่วมมือ(Cooperative Learning) ซึ่งรายงานนี้มเี นื้ อหาเกี่ยวกับ ทฤษฎีการเรียนรู แ้ บบร่วมมือ (Cooperative Learning Theory) ความหมายของการ เรียนรู แ้ บบร่วมมือ หลักการของการเรียนรู แ้ บบร่วมมือ วัตถุ ประสงค์ของการเรียนรู ้ แบบร่วมมือ องค์ประกอบของการเรียนรู แ้ บบร่วมมือ ลักษณะสาคัญของการเรียนรู แ้ บบ ร่วมมือ เทคนิ คการเรียนรู แ้ บบร่วมมือและขัน้ ตอนของการเรียนรู แ้ บบร่วมมือ ผูจ้ ดั ทาได้เลือก หัวข้อนี้ในการทารายงาน เนื่ องมาจากเป็นเรื่ องที่น่าสนใจ รวมถึ ง ยัง เป็ น ปรโยชน์ ก ับ ผู อ้ ่า นที่จะน าไปเป็ น แนวทางในการจัด การเรี ย นรู ้มี ประสิทธิภาพยิ่งๆขึ้นต่อไป ผู จ้ ดั ทาหวังว่ารายงานฉบับนี้จะเป็ นประโยชน์แก่ผูอ้ า่ นทุก ๆ ท่าน นางกาศินันท์ กอเจอ

สารบัญ ข

คานา สารบัญ จัดการเรียนรู แ้ บบร่วมมือ(Cooperative Learning) ทฤษฎีการเรียนรู แ้ บบร่วมมือ (Cooperative Learning Theory) ความหมายของการเรียนรู แ้ บบร่วมมือ หลักการของการเรียนรู แ้ บบร่วมมือ วัตถุประสงค์ของการเรียนรู แ้ บบร่วมมือ องค์ประกอบของการเรียนรู แ้ บบร่วมมือ ลักษณะสาคัญของการเรียนรู แ้ บบร่วมมือ เทคนิ คการเรียนรู แ้ บบร่วมมือ ขัน้ ตอนของการเรียนรู แ้ บบร่วมมือ เอกสารอ้างอิง

หน้า ก ข 1 2 3 7 8 9 15 17 21 22

1

การจัดการเรียนรูแ้ บบร่วมมือ (Cooperative Learning)

การจัดการเรียนรู แ้ บบร่วมมือ เป็ นการจัดการเรียนการสอนที่เน้นผู เ้ รียนเป็ น สาคัญ โดยใช้กระบวนการกลุม่ ให้ผูเ้ รียนได้มโี อกาสทางานร่วมกันเพื่อผลประโยชน์และเกิด ความสาเร็จร่วมกันของกลุม่ ซึ่งการเรียนแบบร่วมมือไม่ใช่เป็ นเพียงจัดให้ผูเ้ รียนทางานเป็ น กลุม่ เช่น ทารายงาน ทากิจกรรมประดิษฐ์หรื อสร้างชิ้นงาน อภิปราย ตลอดจนปฏิบตั ิการ ทดลองแล้ว ผู ส้ อนทาหน้าที่สรุ ปความรู ด้ ว้ ยตนเองเท่านั้น แต่ผูส้ อนจะต้องพยายามใช้กล ยุทธ์วิธใี ห้ผูเ้ รียนได้ใช้กระบวนการประมวลสิ่งที่มาจากการทากิจกรรมต่างๆ จัดระบบความรู ้ สรุ ปเป็นองค์ความรู ด้ ว้ ยตนเองเป็นหลักการสาคัญ

2

ทฤษฎีการเรียนรู แ้ บบร่วมมือ (Theory of Cooperative or Collaborative Learning)

ลักขณา สริ วฒั น์ (2557 : 193-206) ได้กล่าวถึงทฤษฎีการเรียนรู แ้ บบร่วมมือ (Cooperrative Learning Theory) ไว้ดงั นี้ ทฤษฎี การเรียนรูแ้ บบร่วมมือ (Cooperative Learning Theory) การเรียนรู ้ แบบร่วมมือเป็นวิธกี ารจัดการเรียนรู ท้ ่ สี อดคล้องกับนโยบายของกระทรวงศึกษาธิการที่เน้นให้ครู ใช้ วิธีการสอนที่เน้นผู เ้ รี ยนเป็ นสาคัญ เนื่ องจากมีรูปแบบการสอนให้เลือกอย่างหลากหลายตาม วัตถุประสงค์ของการจัดการเรียนรู ใ้ นกลุม่ สาระต่างๆ สาหรับเนื้ อหาและองค์ความรู ท้ ่ เี กี่ยวข้องกับ การเรี ย นรู ้แ บบร่ ว มมื อ จ าแนกเป็ น 8 เรื่ อง ได้แ ก่ ความหมายของการเรี ย นรู ้แ บบร่ ว มมื อ วัตถุ ประสงค์ของการเรียนรู แ้ บบร่วมมือ องค์ประกอบของการเรียนรู แ้ บบร่วมมือลักษณะสาคัญ ของการเรียนรู แ้ บบร่วมมือ เทคนิ คการเรียนรู แ้ บบร่วมมือ ขัน้ ตอนการเรียนรู แ้ บบร่วมมือ และการ ประยุกต์ใช้หลักการเรียนรู แ้ บบร่วมมือในการสอน ดังรายละเอียดต่อไปนี้

1. ความหมาย ของการเรียนรูแ้ บบร่วมมือ 3

มีนั ก การศึ ก ษาต่า งประเทศหลายท่า นที่ไ ด้ใ ห้ แนวคิดเกี่ยวกับความหมายของการเรียนรู ้แบบ ร่วมมือ ซึ่งผูเ้ ขียนขอนาเสนอเป็นตัวอย่าง ตามลาดับก่อนหลังดังนี้ เริ่ มจากสลาวิน (Slavin. 1990) อธิบายไว้วา่ การเรียนรู แ้ บบ ร่วมมือ หมายถึง วิธกี ารแบ่งนักเรียนออกเป็ นกลุม่ ย่อยเพื่อช่วยเหลือกันและ กันในการเรียนรู ้ ซึ่งสามารถจัดกลุม่ ได้หลายรู ปแบบ ส่วนใหญ่แล้วสมาชิกใน กลุม่ จะมี 4 คน ที่มคี วามสามารถแตกต่างกัน มีการติดต่อสื่อสารกันและกัน ในกลุม่ เป็ นเวลาหลายสัปดาห์หรื อนานเป็ นเดือน ทุกคนจะเรียนรู ท้ กั ษะต่างๆ ในการทางานร่วมกันเพื่อให้งานของกลุม่ ดาเนิ นไปด้วยดี ทักษะดังกล่าวได้แก่ ทักษะการฟัง ทักษะการพู ด หรื ออธิบายทักษะการหลีกเลี่ยงข้อขัดแย้ง และ ทัก ษะการอยู ่ร่ ว มกับ ผู อ้ ่ ื นอีก ท่า นหนึ่ งคื อ แบล็ค คอม (Balkcom. 1992) สรุ ปว่า การเรียนแบบกลุม่ ร่วมมือคือ การจัดการสอนที่ประสบความสาเร็จใน กลุม่ เล็กๆ กันนักเรียนที่มรี ะดับความสามารถแตกต่างกัน กิจกรรมการเรียนรู ้ จะส่งเสริ มให้เข้าใจประโยชน์จากเนื้ อหารายวิชาที่กาหนดให้ สมาชิกทุกคนใน ทีม ไม่เพียงแต่รับ ผิด ชอบการเรี ยนของตนเองเท่า นั้น แต่จะต้อ งช่ว ยเหลื อ สมาชิกในทีมด้วยและยังมีแนวคิดซึ่งมีความคล้ายคลึงกันกับนักศึกษาที่กล่าว มาแล้วคือจอร์นสัน และจอห์นสัน (Johnson and Johnson. 2993) แสดง ความคิดเห็นไว้วา่ การเรี ยนแบบร่วมมือเป็ นการจัดการเรียนการสอนที่แบ่ง นักเรียนออกเป็นกลุม่ ย่อย กลุม่ ละ 2-3 คน

ทางานร่วมกันเพื่อไปสู เ่ ป้าหมายเดียวกันแบบ ปฏิสมั พันธ์ทางบวกเพื่อพัฒนาการเรียนรู ข้ อง สมาชิกกลุม่ ให้มากที่สุด สาหรับความสาเร็จ 4 ของกลุม่ ขึ้นอยูก่ บั ความพยายามและ ความสามารถของสมาชิกทุกคนภายในกลุ ม่ และอีกท่านหนึ่ งคืออาลูเซลลีก Abuseileek (2007) ได้ให้ความหมายของ การเรี ย นแบบร่ ว มมื อ ไว้ว ่า เป็ น การเรี ย นที่จ ัด สมาชิก กลุ ่ม เล็ก ๆ แล้ว ร่วมกันแก้ปัญหาหรื อทางานที่ได้รบั มอบหมายให้สาเร็จ สมาชิกในกลุม่ ทุก คนเป็ นส่วนสาคัญของกลุ ม่ ที่จะต้องมีสว่ นร่วมในการช่วยเหลือซึ่งกันและ กันในการทางาน ความสาเร็จหรื อความล้มเหลวของกลุม่ ล้วนเป็ นของทุก คนในกลุม่ นอกจากนี้ยงั มีแนวคิดของนักการศึกษาในประเทศอีหลายท่าน ที่ได้ให้ความหมายของการเรียนรู ไ้ ว้ เช่น วิมลรัตน์ สุ นทรโรจน์ (2545) และวัฒนาพร ระงับทุกข์ (2545) ที่ให้ความหมายสอดคล้องกันว่า การ จัดการเรียนรู แ้ บบกลุ ม่ ร่วมมือคือวิธีการจัดการเรียนการสอที่เน้นการจัด สภาพแวดล้อมทัง้ ทางการเรียนให้แก่ผูเ้ รียนได้รูร้ ่วมกันเป็ นกลุ ม่ เล็กๆ แต่ ละกลุม่ ประกอบด้วยสมาชิกที่มคี วามรู ค้ วามสามารถแตกต่างกัน โดยที่แต่ ละคนมีสว่ นร่วมอย่างแท้จริ งในการเรียนรู แ้ ละในการสาเร็จแต่ละกลุม่ ทัง้ โดยการแลกเปลี่ยนความคิดเห็น การแบ่งปั นทรัพยากรการเรียนรู ร้ วมทัง้ การเป็นกาลังใจแก่กนั คนที่เรียนเก่งจะช่วยคนที่เรียนอ่อนกว่า สมาชิกใน กลุ ่มไม่เ พียงแต่รั บผิ ดชอบต่อการเรี ย นของตนเท่านั้ น หากแต่จ ะต้อ ง รับผิดชอบต่อการเรียนรู ข้ องเพื่อนสมาชิกทุกคนในกลุ ม่ ความสาเร็จของ แต่ละบุคคลคือความสาเร็จของกลุม่

ส่วนอาภรณ์ ใจเที่ยง (2550) และทิศนา แขมมณี (2551) ได้ให้แนวคิดว่า การ เรียนรู แ้ บบร่วมมือหรื อแบบ 5 มีสว่ นร่วมหมายถึง การจัดกิจกรรมการเรียนรู ท้ ่ ผี ู เ้ รียนมี ความรู ค้ วามสามารถต่างกัน ได้ร่วมกันทางานกลุ ม่ ด้วยความตัง้ ใจและความเต็มใจ รับผิดชอบในบทบาทหน้าที่ในกลุม่ ของตน ทาให้งานของกลุม่ ดาเนิ นไปสู เ่ ป้าหมายของ งานได้ เป็ นการเรี ยนรู เ้ ป็ นกลุ ม่ ย่อยโยมีสมาชิก กลุ ม่ ที่มีความสามารถแตกต่างกัน ประมาณ 3-6 คน ช่วยกันเรียนรู ้ เพื่อไปสู เ่ ป้าหมายของกลุม่ นอกจากนี้ สุ วิทย์ มูลคา และอรทัย มู ลคา (2552) ได้กล่าวถึงความหมายของการเรียนรู แ้ บบร่วมมือไว้วา่ กระบวนการเรียนรู ไ้ ด้ร่วมมือกัลป์ และช่วยเหลือกันในการเรียนรู ้ โดยแบ่งกลุม่ ผู เ้ รียนที่ มีค วามสามารถต่า งกัน ออกเป็ น กลุ ่ม เล็ก ๆ ซึ่ งเป็ น ลัก ษณะการร่ ว มกลุ ่ม อย่า งมี โครงสร้างอย่างชัดเจน มีก ารทางานร่ว มกัน มีการแลกเปลี่ยนความคิดเห็น มีการ ช่วยเหลือพึ่งพากันและกัน มีความรับผิดชอบร่วมกัน ทัง้ ตนเองและส่วนร่วม เพื่อให้ ตนเองและสมาชิกในกลุม่ ประสบผลสาเร็จตามเป้าหมายที่กาหนด และสมศักดิ์ ภู ว่ ิภา ดาวรรธน์ (2554) ได้กล่าวว่าการเรียนรู แ้ บบร่วมมือเป็นวิธกี ารเรียนที่มกี ารจัดกลุม่ การ ทางาน เพื่อส่งเสริ มการเรียนรู แ้ ละเพิ่มพูนแรงจูงใจทางการเรียน การเรียนแบบร่วมมือ ไม่ใช่วิธีก ารจัด นัก เรี ย นเข้า กลุ ม่ รวมกัน แบบธรรมดา แต่เ ป็ นการร่ว มกลุ ่มอย่า งมี โครงสร้างอย่างชัดเจน จากการที่สมาชิกแต่ละคนในทีมมีปฏิสมั พันธ์ตอ่ กันในการ เรียนรู ้ และสมาชิกทุ กคนจะได้รับการกระตุ น้ ให้เกิดแรงจู งใจเพื่อที่จะช่วยเหลือและ เพิ่มพูนการเรียนรู ข้ องสมาชิกในทีม ดังนั้นการจัดผู ก้ ารเรียนเข้ากลุม่ ทางานโดยทัว่ ๆไป จึงอาจไม่ใช่การเรียนแบบร่วมมือ เพราะมักพบนักเรียนที่เก่งเท่านั้นจะเป็ นผู จ้ ดั การให้ เกิดผลงานในทีม สมาชิกอื่นๆอาจไม่มโี อกาสในการแสดออก

6 ความหมายตามแนวคิดของนักการศึกษาทัง้ ในประเทศต่างประเทศเมื่อ นามาวิเคราะห์และสังเคราะห์แล้วสรุ ปได้วา่ การเรียนแบบร่วมมือ หมายถึง การจัดกิจกรรม การเรี ยนรู ท้ ่ สี ่งเสริ มให้นัก เรี ยนทากิจกรรมต่างๆเป็ นกลุ ม่ โดยกลุ ม่ นั้นต้องประกอบด้วย สมาชิกที่มคี วามสามารถแตกต่างกัน เพื่อให้แต่ละคนเห็นความสาคัญขอเพื่อนนักเรียนในกลุม่ ซึ่งจะขาดไม่ได้ เพราะแต่ละคนมีคามสามารถไม่เหมือนกันจึงต้องอาศัยซึ่งกันและกันในการ เรี ยนรู ้ คนที่เก่งจะช่วยเหลื อคนที่เรี ยนอ่อนกว่าในด้านวิชาการ แต่คนที่เรี ยนอ่อนในด้าน วิชาการอาจก่งด้านการพูด หรื อด้านการช่วยเหลือและให้กาลังใจต่อกัน นอกจากนี้ยงั ทาให้ เกิดความเห็นใจกัน มีปฏิสมั พันธ์ท่ ดี ตี อ่ กัน มีความผูกพันกัน โดยยึดหลักความสาเร็จของกลุม่ คือความสาเร็จของสมาชิกทุกคนในกลุม่

7

2. หลักการของการเรียนรูแ้ บบร่วมมือ

จอห์นสัน และจอห์นสัน (Johnson and Johnson. 2003) ได้ให้แนวคิดการเรียนรู ้ แบบร่วมมือไว้วูเ้ รียนควรร่วมมือกันในการเรียนรู ม้ ากกว่าการแข่งขันกันเพราะการแข่งขันก่อให้เกิด สภาพการณ์ของการแพ้-ชนะ ต่างจากการร่วมมือกันซึ่งก่อให้เกิดสภาพการณ์ของการชนะ-ชนะ อันเป็ นสภาพการณ์ท่ ีดีก ว่าทัง้ ทางด้า นจิต ใจและสติปัญ ญา และหลัก การเรี ยนรู แ้ บบร่ว มมื อ ประกอบด้วยหลักการที่สาคัญ 5 ประการ ได้แก่ 2.1 การเรียนรู ต้ อ้ งอาศัยหลักการพึ่งพากัน (Positive Interdependence) โดยถือ ว่าทุกคนมีความสาคัญเท่าเทียมกันและจะต้องพึ่งพากันเพื่อความสาเร็จร่วมกัน 2.2 การเรียนรู ท้ ่ ดี ตี อ้ งอาศัยการหันหน้าเข้าหากัน มีปฏิสมั พันธ์กนั (Face to Face Interaction) เพื่อแลกเปลี่ยนความคิดเห็น ข้อมูล และการเรียนรู ต้ า่ งๆ 2.3 การเรียนรู ร้ ่วมกันต้องอาศัยทักษะทางสังคม (Social Skills) โดยเฉพาะ ทักษะการทางานร่วมกัน 2.4 การเรี ยนรู ร้ ่วมกันควรมีการวิเคราะห์กระบวนการของกลุ ม่ ( Group Processing) ที่ใช้ในการทางาน 2.5 การเรียนรู ร้ ่วมกันจะต้องมีผลงานหรื อผลสาฤทธิ์ทงั้ รายบุคคลและรายกลุม่ ที่ สามารถตรวจสอบและวัดประเมินได้ (Individual Accountability) หากผู เ้ รียนมีโอกาสได้เรียนรู ้ แบบร่วมมือกันนอกจากจะช่วยให้ผูเ้ รียนเกิดการเรียนรู ท้ งั้ ด้านเนื้ อหาสาระต่างๆได้กว้างขึ้นและ ลึกซึ้งขึ้นและยังสามารถพัฒนาผู เ้ รียนทางด้านสังคมและอารมณ์มากขึ้นด้วยรวมทัง้ มีโอกาสได้ ฝึกฝนพัฒนาทักษะกระบวนการต่างๆ ที่จาเป็นต่อการดารงชีวิตได้อกี มากมาย

3. วัตถุประสงค์ของการเรียนรูแ้ บบ ร่วมมือ 8 การเรียนรู แ้ บบร่วมมือนี้มวี ตั ถุประสงค์ หลายประการ ได้แก่ (Slavin. 1990) 3.1 เพื่อช่วยให้ผูเ้ รียนได้เรียนรู เ้ นื้ อหาสาระต่างๆด้วยตนเองและ สามารถพัฒนาได้ตามศักยภาพของตนเอง 3.2 เพื่อให้เกิดการแลกเปลี่ยนเรียนรู ร้ ะหว่างผูเ้ รียนและผูส้ อน รวมทัง้ ผูเ้ รียนและผูเ้ รียนด้วยกัน 3.3 เพื่อเกิดการร่วมมือและความช่วยเหลือระหว่างเพื่อนด้วยกันใน กลุม่ 3.4 เพื่อเกิดการพัฒนาทักษะทางสังคมต่างๆ

4. องค์ประกอบของการเรียนรู ้ แบบร่วมมือ 9 จอห์นสัน และจอห์นสัน (Johnson and Johnson.1994) อธิบายว่าการเรียนรู แ้ บบร่วมมือเกิดขึ้นได้ตอ้ งมองค์ ประกอบที่สาคัญ 5 ประการดังนี้ 4.1 การพึ่งพาและช่วยเหลื อกัน (Positive Interdependence) การ เรียนรู แ้ บบร่วมมือจะต้องตระหนักอยู เ่ สมอว่าสมาชิกกลุ ม่ ทุ กคนมีความสาคัญเท่ากัน เพราะความสาเร็ จของกลุ ม่ ขึ้นอยู ก่ บั สมาชิก ทุ ก คนในกลุ ม่ ใช่ของใครคนใดคนหนึ่ ง ในขณะเดียวกนสมาชิกแต่ละคนจะประสบความสาเร็จได้เมื่อกลุ ม่ ประสบความสาเร็จ เท่านั้น และความสาเร็จของบุ คคลรวมทัง้ ของกลุ ม่ นั้นขึ้นอยูก่ บั กันและกัน ดังนั้นในแต่ ละคนจึ ง ต้อ งมีค วามรับ ผิ ด ชอบในบทบาทหน้า ที่ข องตนและในขณะเดีย วกัน ก็ต อ้ ง ช่วยเหลือสมาชิกคนอื่นๆ ด้วยเพื่อประโยชน์ร่วมกันของกลุม่ 4.2 การปรึ กษาหารื อกันอย่างใกล้ชิด (Face –to-face Promotion Interaction) เป็ นการมีปฏิสมั พันธ์ท่ สี ง่ เสริ มซึ่งกันและกันระหว่างสมาชิกในกลุ ม่ ด้วย การพึ่ งพากัน ช่ว ยเหลื อ เกื้ อ กู ล กัน ท าให้ผู เ้ รี ย นมีแ นวทางด าเนิ น การให้ก ลุ ่ม บรรลุ เป้าหมาย มีการแลกเปลี่ยนความคิดเห็นซึ่งกันและกัน มีการอธิบายความรู ใ้ ห้แก่เพื่อนใน กลุม่ จนในที่สุดสมาชิกกลุม่ จะเกิดความรู ส้ ึกไว้วางใจกัน ส่งเสริ มและช่วยเหลือกันและ กันในการทางานต่างๆ ร่วมกันส่งผลให้เกิดสัมพันธภาพที่ดตี อ่ กันจึงควรมีการให้ขอ้ มู ล ย้อนกลับและเปิ ดโอกาสให้สมาชิกเสนอแนวคิดใหม่ๆเพื่อเลือกในสิ่งที่เหมาะสมที่สุด

4.3 ความรับผิดชอบของแต่ละคนที่สามารถตรวจสอบได้ (Individual Accountability) สมาชิกกลุม่ การเรียนรู ท้ ุก คนจะต้องมีหน้าที่รับผิดชอบ เป็ นความรับผิดชอบในการ 10 เรี ยนรู ข้ องสมาชิกแต่ละบุ คคลที่จะต้องมีการช่วยเหลื อ ส่ ง เสริ ม ซึ่ งกัน และกัน เพื่ อให้เ กิ ด ความส าเร็ จ ตาม เป้าหมายของกลุ ม่ โดยที่สมาชิกทุ กคนในกลุ ม่ มีความมั่นใจและพร้อมที่จะได้รับการ ทดสอบเป็ นรายบุ คคล ดังนั้นทุกคนจะต้องพยายามทางานที่ได้รับมอบหมายอย่างเต็ม ความสามารถเพราะไม่มีใ ครที่จ ะได้รั บ ประโยชน์ โ ดยไม่ท าหน้า ที่ข องตน กลุ ่ม จาเป็ นต้องมีระบบการตรวจสอบผลงานที่เป็ นรายบุคคลและเป็ นกลุม่ สาหรับวิธกี ารที่ สามารถส่งเสริ มให้ทุกคนทาหน้าที่ของตนอย่างเต็มที่มหี ลายวิธี เช่น การจัดกลุม่ ให้เล็ก เพื่ อจะได้มีก ารเอาใจใส่ก นั และกันอย่างทั่ว ถึ ง การทดสอบเป็ นรายบุ คคล การสุ ่ม เรี ย กชื่ อให้ร ายงาน ครู สัง เกตพฤติ ก รรมของผู เ้ รี ย นในกลุ ่ม การจัด ให้ก ลุ ่ม มีผู ้ สังเกตการณ์ หรื อการให้ผูเ้ รียนสอนซึ่งกันและกัน เป็นต้น 4.4 การใช้ทกั ษะปฏิสมั พันธ์ระหว่างบุคคลและทักษะการทางานกลุม่ ย่อย (Interpersonal and Small-group Skills) การเรียนรู แ้ บบร่วมมือจะประสบ ผลสาเร็จได้ตอ้ งอาศัยทักษะที่สาคัญหลายประการ เช่น ทักษะทางสังคม ทักษะการ ปฏิสมั พันธ์กบั ผู อ้ ่ ืน ทักษะการทางานกลุ ม่ ทักษะการสื่อสาร และทักษะการแก้ปัญหา ขัดแย้ง รวมทัง้ การเคารพยอมรับและไว้วางใจกันและกัน ดังนั้นครู ตอ้ งฝึกทักษะผู เ้ รียน เพื่ อให้เกิดทักษะต่างๆ ดังกล่าวเพราะเป็ นทัก ษะสาคัญที่จะช่ว ยให้การทางานกลุ ม่ ประสบผลสาเร็จได้อย่างมีประสิทธิภาพ

4.5 การใช้กระบวนการกลุ ม่ (Group Processing) กระบวนการกลุ ม่ เป็ นกระบวนการทางานที่มีขนั้ ตอน หรื อวิธีก ารที่จะช่ว ยให้มีการดาเนิ นงานกลุ ม่ เป็ นไป 11 อย่างมีงานร่วมกัน และดาเนิ นงานตามแผน ตลอดจน มีการประเมินผลและปรับปรุ งงาน นอกจากนี้จะต้องมี การวิ เ คราะห์ก ระบวนการท างานของกลุ ่ม เพื่ อช่ว ยให้ก ลุ ่ม เกิด การเรี ย นรู ้แ ละ ปรับปรุ งการทางานให้ดขี ้ ึน การวิเคราะห์กระบวนการกลุม่ ครอบคลุมการวิเคราะห์ เกี่ย วกับ วิ ธีก ารท างานกลุ ่ม พฤติก รรมของสมาชิ ก กลุ ่ม และผลงานกลุ ่ม การ วิเคราะห์การเรียนรู น้ ้ ีอาจทาได้โดยครู หรื อผู เ้ รียน หรื อทัง้ สองฝ่ าย การวิเคราะห์ กระบวนการกลุม่ นี้เป็ นยุทธวิธหี นึ่ งที่สง่ เสริ มให้กลุม่ ตัง้ ใจทางาน เพราะรู ว้ า่ จะได้รับ ข้อมู ล ป้อนกลับ และช่ว ยฝึ ก ทักษะการรู ค้ ิด (Metacognition) คือ สามารถที่จะ ประเมินการคิดและพฤติกรรมของตนที่ได้ทาไป แนวคิดของจอห์นสัน และจอห์น สัน (Johnson and Johnson) ยังคงสอดคล้องกับแนวคิดของโอสเสน และคาแกน (Olsen and Kagan. 1992) ที่ได้อธิบายองค์ประกอบการเรียนแบบร่วมมือไว้ดงั นี้ 1. การพึ่งพาอาศัยกันในทางที่ดี (Positive Interdependent) การ พึ่งพากันในทางที่ดจี ะเกิดขึ้นเมื่อผลประโยชน์แต่ละคนที่เกี่ยวข้องกับผลประโยชน์ ของบุคคลอื่นๆ กล่าวคือ เมื่อผู เ้ รียนคนหนึ่ งได้รับผลสาเร็จ ผู เ้ รียนคนอื่นก็จะได้รับ ผลประโยชน์ไปด้วย ซึ่ งจะต้องมีก ารจัดโครงสร้างภาระงาน กาหนดโครงสร้าง วิชาการและโครงสร้างทางผลลัพธ์ดงั นี้

1) การพึ่งพาอาศัยโดยใช้โครงสร้างทางผลลัพธ์ อาจ กาหนดให้ผูเ้ รียนมีเป้าหมายเดียวกัน โดยมอบหมายภาระ งานให้เพียง 1ชิ้น เขียนบรรยายภาพส่ง 1ชิ้น หรื ออาจ 12 กาหนดให้รางวัลกลุม่ โดยนาคะแนนของสมาชิกแต่ละคน ในกลุม่ มาแปลเป็นคะแนนของลุม่ ก็ได้ 2) การพึงพาอาศัยโดยใช้โครงสร้างทางวิชาการ สมาชิกแต่ ละคนจะได้รับมอบหมายบทบาทหน้าที่ท่ แี ตกต่างกัน เช่น อธิบายหรื อผูต้ รวจสอบซึ่งทุก คนจะรับผิดชอบในหน้าที่ของตนและปฏิบตั ติ ามบทบาทนั้น ครู จะใช้วสั ดุอุปกรณ์หรื อใบ งานให้เสร็จทุกคนก่อนจะเริ่ มทางานต่อไป 2. การสร้างทีมงาน (Team Formation) การจัดลุม่ หรื อทีมงานสามารถ ทาได้โดยครู กาหนดให้หรื อนักเรียนจัดกลุม่ กันเอง หัวหน้ากลุม่ ด้วยจากการคัดเลือกของ สมาชิกและมีการผลัดเปลี่ยนตาแหน่งกัน แต่อย่างไรตามการจัดกลุม่ อย่างเป็นทางการมี ความเหมาะสมกว่าซึ่งสามารถทาได้4 วิธดี งั นี้ 1) การจัดกลุม่ ตามความแตกต่างด้านทางเพศ เชื้อชาติ ภาษา และระดับ ความสามารถ 2) การจัดกลุม่ แบบกลุม่ โดยใช้เครื่ องหมายหรื อสัญลักษณ์บางอย่าง เช่น กระดาษสี ผูเ้ รียนที่ได้สญ ั ลักษณ์สเี ดียวกันจะได้อยูก่ ลุม่ เดียวกัน 3) การจัดกลุม่ ตามความแตกต่างและระดับความสามารถทางภาษา 4) การจัดกลุม่ ตามความสนใจ ความชอบ และลักษณะนิ สยั

3. ความรับผิดชอบ (Accountability) ความรับผิดชอบ ต่อตนเองและต่อกลุม่ มีความสาคัญต่อผลสัมฤทธิ์ ทางการเรียนแบบร่วมมือ และเป็นลักษณะเด่นของการ 13 เรียนแบบนี้ผูเ้ รียนจะได้รับหมอบหมายความรับผิดชอบ เป็นรายบุคคล มีการให้คะแนนในส่วนรวมที่ตนเองร่วม ทางานของกลุม่ ซึ่งสามารถตรวจสอบความรับผิดชอบได้ดว้ ยการทดสอบเรื่ องทักษะ ทางสังคม และโครงสร้างการเรียนรู แ้ ละวิธจัดโครงสร้าง 4. ทัก ษะกระบวนการปฏิสัมพันธ์ของผู เ้ รี ยนเพื่ อให้ก ารปฏิบตั ิงานเป็ นไปอย่างมี ประสิทธิภาพนักเรียนจาเป็นต้องมีความสัมพันธ์ท่ ดี รี ะหว่างบุคคลและกลุม่ ย่อย 5. การวิเคราะห์กระบวนการกลุ ม่ เพื่อช่วยให้กลุ ม่ เกิดการเรียนรู แ้ ละปรับปรุ งการ ทางานให้ดีข้ ึน เช่น การวิเคราะห์เกี่ยวกับวิธีการทางานของกลุ ม่ พฤติกรรมของ สมาชิกในกลุม่ และผลงานของกลุม่ เป็นต้น

สรุ ปได้วา่ องค์ประกอบของการจัดการเรียนรู แ้ บบ ร่วมมื อประกอบด้วย การพึ่งพาซึ่ งกันและกัน เพื่อ ช่วยเหลื อกันและเกื้อกู ลกัน การปรึ กษาหารื อกัน 14 เพื่อคอยให้คาแนะนาหรื อคาปรึ กษาระหว่างบุ คคล อย่างใกล้ชิด ความรับผิ ดชอบของสมาชิก เพื่ อให้ ผลงานมีประสิทธิภาพควรมีการแบ่งหน้าที่ความรับผิดชอบของนักเรียนแต่ละคน ทักษะกระบวนการปฏิสมั พันธ์เพื่อให้การปฏิบตั ิงานเป็ นไปอย่างมีประสิทธิภาพ นั ก เรี ย นจ าเป็ น ต้อ งมีค วามสัม พัน ธ์ท่ ีดีร ะหว่า งบุ ค คลและกลุ ่ม ย่อ ยและการ วิเคราะห์กระบวนการกลุม่ เพื่อช่วยให้กลุม่ เกิดการเรียนรู แ้ ละปรับปรุ งการทางาน ให้ดขี ้ นึ เช่น การวิเคราะห์เกี่ยวกับวิธกี ารทางานของกลุม่ พฤติกรรมของสมาชิก กลุ ม่ และผลงานของกลุ ม่ องค์ประกอบทัง้ 5 นี้ ต่างก็มคี วามสัมพันธ์ซ่ ึงกันและ กันในการช่วยให้การเรียนแบบร่วมมือดาเนิ นไปได้ดว้ ยดี และบรรลุ เป้าหมายที่ กลุม่ ต้องการคือสมาชิกกลุม่ เกิดความรู ้ ความเข้าใจ และสามารถนาทักษะเหล่านี้ ไปใช้ให้เกิดประโยชน์ได้อย่างเต็มที่

15

5. ลักษณะสาคัญของการเรียนรู ้ แบบร่วมมือ

Slavin (1990) กาหนดลักษณะสาคัญการ เ รี ย น รู ้ แบบร่วมมือไว้ 6 ประการ ดังนี้ 5.1 เป้าหมายของกลุม่ (Group Goals) หมายถึง ทุกคนในกลุม่ มีเป้าหมายร่วมกันคือ การยอมรับผลงานของกลุม่ 5.2 ก ารรั บ ผิ ดชอบเป็ นรายบุ คคล ( Individual Accountability) หมายถึง ทุ กคนที่เป็ นสมาชิกกลุ ม่ มีความรับผิดชอบในการ ดาเนิ นงานของกลุม่ ให้ได้รับความสาเร็จ เพราะความสาเร็จของกลุ ม่ ขึ้นอยูก่ บั ผล การเรียนรู ร้ ายบุคคลของสมาชิกในกลุม่ 5.3 โอกาสในความสาเร็จเท่าเทียมกัน (Equal Opportunities for Success) หมายถึง การที่นักเรียนได้รับโอกาสที่จะทาคะแนนให้กบั กลุม่ ของ ตนเองได้เท่าเทียมกันทุกคนไม่มใี ครได้มากน้อยกว่ากัน 5.4 การแข่งขันเป็ นทีม (Team Competition) การเรียนแบบ ร่วมมือจะมีการแข่งขันระหว่างทีม ซึ่งหมายถึงการสร้างแรงจูงใจและความสมัคร สมานสามัคคี รวมทัง้ ความรับผิดชอบให้เกิดขึ้นภายในทีม

5.5 งานพิเศษ (Task Specialization) หมายถึง การ ออกแบบงานย่อยๆ ของแต่ละกลุ ม่ ให้นักเรี ยนแต่ละ คนรับผิดชอบ ซึ่งนักเรียนแต่ละคนจะเกิดความภู มิใจที่ 16 ได้ช ่ว ยเหลื อ กลุ ่ม ของตนให้ป ระสบความส าเร็ จ ลัก ษณะงานจะเป็ นการพึ่ งพาซึ่ งกันและกัน รวมถึ ง การตรวจสอบความถูกต้อง 5.6 ดัด แปลงความต้อ งการของแต่ล ะบุ ค คลให้เ หมาะสม (Adaptation to Individual) หมายถึง การเรียนแบบร่วมมือแต่ละประเภทจะมีบาง ประเภทได้ดดั แปลงการสอนให้เหมาะสมกับความต้องการของแต่ละบุคคล สรุ ปได้วา่ ลักษณะสาคัญของการเรียนรู แ้ บบร่วมมือมีลกั ษณะร่วม กัน หลายประการ คื อ มีก ารจัด กลุ ่ม ย่อ ยที่มีค วามแตกต่า งกัน ในด้า นความรู ้ ความสามารถ มีก ารก าหนดบทบาทหน้าที่ สมาชิก ภายในกลุ ม่ ที่ห มุ นเวียนกัน รับผิดชอบเพื่อความเสมอภาค มีปฏิสมั พันธ์กนั ภายในกลุ ม่ ได้แลกเปลี่ยนความ คิดเห็น ยอมรับฟังเหตุผลซึ่งกันและกัน มีการช่วยเหลือซึ่งกันและกัน มีการอธิบาย ให้เพื่อนเกิดการเรียนรู ไ้ ปพร้อมๆกัน มีการรับผิดชอบต่องานที่ได้รับมอบหมายและ รับ ผิ ด ชอบต่อ เพื่ อนภายในกลุ ่ม มีท กั ษะในการท างานกลุ ่ม มีก ารยอมรับ และ สนับสนุ นซึ่ งกันและกัน และร่วมกันจัดทากิจกรรมการเรี ยนการสอนทาให้การ ทางานมีประสิทธิภาพ

6. เทคนิ คการเรียนรูแ้ บบร่วมมือ 17

การเรียนรู แ้ บบร่วมมือมีเทคนิ คมากมายหลายรู ปแบบซึ่ง แต่ล ะรู ปแบบจะมี วิ ธี ก ารด าเนิ นการที่ ต่า งกัน ตาม วัตถุ ประสงค์เฉพาะ แต่ไม่วา่ จะเป็ นรู ปแบบใดต่างก็ใ ช้ หลักการเดียวกันคือหลักการเรียนรู แ้ บบร่วมมือ 5 ประการ และมีวตั ถุประสงค์ท่ เี ป็ นไป ในทิศทางเดียวกันคือเพื่อให้ผูเ้ รียนเกิดการเรียนรู ใ้ นเนื้ อหาสาระที่ศึกษามากที่สุด โดย อาศัยการร่วมมือกัน การช่วยเหลือกัน และการแลกเปลี่ยนเรียนรู ร้ ะหว่างผู เ้ รียนใน กลุ ม่ และผู เ้ รียนในระหว่างกลุม่ ด้วยกันความแตกต่างของรู ปแบบแต่ละรู ปแบบจะอยูท่ ่ ี เทคนิ คในการศึ ก ษาเนื้ อหาสาระและวิธีก ารเสริ มแรงและจะให้รางวัล เป็ นประการ สาคัญ ทิศนา แขมมณี (2550) ได้อธิบายเทคนิ คการเรียนแบบร่วมมือดังต่อไปนี้ 6.1 เทคนิ คการต่อเรื่ องราว (Jigsaw) เป็นเทคนิ คที่ใช้ในการจัดกิจกรรม ที่สง่ เสริ มให้มกี ารร่วมมือระหว่างสมาชิกในกลุม่ และมีการถ่ายทอดความรู ก้ นั ระหว่าง กลุม่ 6.2 เทคนิ คการจัดทีมแข่งขัน (TGT : Team Games Tournament) เหมาะสาหรับการเรียนการสอนที่ตอ้ งการให้กลุม่ ผูเ้ รียนได้ศึกษาประเด็น หรื อปัญหาที่ มีคาตอบที่ถูกต้องเพียงคาตอบเดียวซึ่งเป็นคาตอบที่ชดั เจน เช่น คณิ ตศาสตร์ การใช้ ภาษา สังคมศึกษา เป็นต้น

6.3 เทคนิ คแบ่งปั นความสาเร็จ (STAD : Student Teams Achievement Division) เป็นการร่วมมือกัน ระหว่า งสมาชิ ก ในกลุ ่ม โดยทุ ก คนจะต้อ งพัฒ นา 18 ความรู ข้ องตนเองในเรื่ องผู ส้ อนกาหนดซึ่งจะมีการ ช่วยเหลือทบทวนความรู ใ้ ห้แก่กนั มีการทดสอบเป็ น รายบุคคลแทนการแข่งขัน และรวมคะแนนเป็ นกลุ ม่ กลุม่ ที่ได้คะแนนมากที่สุดจะ เป็ นฝ่ ายชนะ เหมาะสาหรับใช้ในการเรียนการสอนในบทเรียนที่มเี นื้ อหาไม่ยาก เกินไป 6.4 เทคนิ คกลุม่ สืบค้น (GI : Group Investigation) เป็ นเทคนิ ค การเรียนรู แ้ บบร่วมมือที่จดั ผูเ้ รียนออกเป็นกลุม่ เพื่อเตรียมทางานหรื อทาโครงงานที่ ผู ม้ อบหมายมอบหมายให้ เทคนิ คนี้เหมาะสาหรับฝึกผู เ้ รียนรู จ้ กั สืบค้นความรู ห้ รื อ วางแผนสื บสวนเพื่อแก้ปัญหาหรื อหาคาตอบในประเด็นที่สนใจ ดังนั้นก่อนการ ดาเนิ นการดาเนิ นกิจกรรมทุ กครั้งผู ส้ อนควรฝึ กทักษะการสื่ อสาร ทักษะการคิด ตลอดจนทักษะทางสังคมให้แก่ผูเ้ รียนก่อน 6.5 เทคนิ คคูค่ ิด (Think Pair Share) เป็ นเทคนิ คที่ผูส้ อนใช้คูก่ บั วิธีสอนแบบอื่นเรี ยกว่าเทคนิ คคู ค่ ิด เป็ นเทคนิ คที่ผู ส้ อนตัง้ ค าถามหรื อก าหนด ปั ญหาให้แก่ผูเ้ รียน ซึ่งอาจจะเป็ นใบงานหรื อแบบฝึกหัดก็ได้ และให้ผูเ้ รียนแต่ละ คนคิดหาคาตอบของตนก่อน แล้วจับคู ก่ บั เพื่ อนอภิ ปรายคาตอบ เมื่ อมั่นใจว่า คาตอบของคนถูกต้องแล้วจึงนาคาตอบไปอธิบายให้เพื่อนทัง้ ชัน้ ฟัง

6.6 เทคนิ คเพื่อนคูค่ ดิ 4 สหาย (Think Pair Square) เป็ นเทคนิ คที่ผูส้ อนตอบคาถามหรื อ กาหนดปัญหาให้แก่ผูเ้ รียน ซึ่งผูส้ อนอาจทาเป็ นใบงาน 19 หรื อแบบฝึ ก หัดก็ได้ ให้ผู เ้ รี ยนแต่ล ะคนตอบคาถาม หรื อตอบปั ญหาด้วยตนเองก่อนแล้วจับคูก่ บั เพื่อน นา คาตอบไปผลัดกันอธิบายคาตอบด้วยความมัน่ ใจ 6.7 เทคนิ คคู ต่ รวจสอบ (Pairs Check) เป็ นเทคนิ คที่ผูส้ อนตอบ ค าถามหรื อก าหนดปั ญ หา (โจทย์) ให้ก ับ ผู เ้ รี ย น โดยจัด ท าเป็ น ใบงานหรื อ แบบฝึกหัดที่มคี าตอบหรื อโจทย์หลายข้อจานวนข้อจะเป็ นเลขคู ่ ผู เ้ รียนจะจับคู ก่ นั เมื่อได้รบั โจทย์หรื อปัญหาจากผูส้ อน คนหนึ่ งจะทาหน้าที่ตอบคาถามหรื อแก้ปัญหา โจทย์ครบ 2 ข้อ แล้วให้สมาชิกทัง้ คู ่ (ซึ่งจัดในกลุม่ เดียวกัน) เปรียบเทียบคาตอบซึ่ง กันและกันเหมาะสมกับใบงานหรื อแบบฝึกหัดที่ไม่ยากและไม่ซบั ซ้อน 6.8 เทคนิ คการสัมภาษณ์ 3 ขัน้ ตอน (Three-Step Interview) เป็ น เทคนิ คที่ฝึกให้ผูเ้ รี ยนแต่ละคนได้มีประสบการณ์ในการสัมภาษณ์บุคคลและเก็บ ใจความสาคัญ หรื ออาจจะเป็นการสรุ ปความคิดรวบยอดในเรื่ องที่เรียน 6.9 เทคนิ คร่วมกันคิด (Numbered Heads Together) เหมาะสมกับ การทบทวนความรู ห้ รื อตรวจสอบความรู ค้ วามเข้าใจ ผู ส้ อนใช้คาถามถามผู เ้ รียน และให้ผูเ้ รียนแต่ละกลุ ม่ ช่วยกันคิดหาคาตอบ แล้วผู ส้ อนสุ ม่ เรียกสมาชิกคนหนึ่ ง ของกลุม่ ใดกลุม่ หนึ่ งออกมาตอบคาถาม

6.10 เทคนิ คเล่าเรื่ องรอบวง (Round Robin) เป็น เทคนิ คที่สมาชิกทุกคนในกลุม่ ได้ผลัดกันเล่า ประสบการณ์ ความรู ท้ ่ ตี นเองได้ศึกษาตลอดจนสิ่งที่ 20 ตนประทับ ใจให้แ ก่เ พื่ อนๆในกลุ ่ม ฟัง ทีล ะคน หรื อ อาจจะเป็ นเรื่ องสมาชิกในกลุ ม่ ต้องการจะเสนอแนะ แสดงความคิดเห็น แนะนาตนเอง พูดถึงส่วนดีของเพื่อน ยกตัวอย่างการกระทาของ บุคคลที่สอดคล้องกับเรื่ องที่เรียนไปแล้วหรื อที่กาลังจะเรียน เป็ นต้น โดยสมาชิกทุก คนได้ใช้เวลาในการเล่าเท่าๆกัน หรื อใกล้เคียงกัน ซึ่งจะเป็ นการฝึกให้ผูเ้ รียนเป็ นคน มีความรู แ้ ละเทคนิ คการเล่าเรื่ องเป็นอย่างดี

7. ขัน้ ตอนของการเรียนรูแ้ บบร่วมมือ จอห์นสัน และจอห์นสัน (Johnson and Johnson.

2003) ได้เสนอขัน้ ตอนของการเรี ยนรู แ้ บบร่วมมื อ ดังนี้ 7.1 ขัน้ เตรียม ประกอบด้วยครู เป็ นที่ปรึ กษาให้คาแนะนาเกี่ยวกับ บทบาทของนักเรียน การแบ่งกลุ ม่ การเรียน แจ้งวัตถุ ประสงค์ของการเรียนในแต่ ละบทเรียน แต่ละคาบ และฝึ กฝนทักษะพื้นฐานที่จาเป็ นสาหรับการทากิจกรรม กลุม่ 7.2 ขัน้ สอน ครู จดั กิจกรรมการเรียนการสอนที่ประกอบด้วยการ เข้าสู บ่ ทเรียน แนะนาเนื้ อหา แนะนาแหล่งข้อมูล และมอบหมายงานให้นักเรียนใน แต่ละกลุม่ ได้รับงานเป็ นชุด เพื่อฝึกความรับผิดชอบในการคิดตัดสินใจแบ่งปั นงาน ให้สมาชิกในกลุม่ 7.3 ขัน้ ทากิจกรรมกลุม่ นักเรียนแต่ละคนมีบทบาทหน้าที่ในการทา กิจกรรมกลุม่ ตามที่ได้รบั มอบหมาย และจะช่วยเหลือกันเพื่อให้งานนั้นสาเร็จ เป็ น การเสริ มแรงและสนับสนุ นกัน ให้กาลังใจกัน และพึ่งพาอาศัยกัน 7.4 ขัน้ ตรวจสอบผลงานและทดสอบเป็นการตรวจสอบว่าผู เ้ รียนได้ ปฏิบตั หิ น้าที่ครบถ้วนหรื อไม่ ผลการปฏิบตั ิเป็ นอย่างไร เน้นการตรวจสอบผลงาน กลุม่ และรายบุคคล และต่อจากนั้นเป็นการทดสอบ 7.5 ขัน้ สรุ ปบทเรียนและประเมินผลการทางานกลุม่ ครู และนักเรียน ช่วยกันสรุ ปบทเรียน ถ้ามีส่ ิงที่ผูเ้ รียนยังไม่เข้าใจครู ควรอธิบายเพิ่มเติมและช่วยกัน ประเมินผลการทางานกลุม่ หาจุดเด่นและสิ่งที่ควรปรับปรุ งแก้ไข

21

22 เอกสารอ้างอิง

ลักขณา สริ วฒั น์. (2557). จิตวิทยาสาหรับครู. กรุ งเทพฯ : โอ.เอส. พริ้นติ้ง เฮ้าส์. สยุมพร ศรีมุงคุณ. [ออนไลน์] https://www.gotoknow.org/posts/341272. ทฤษฎีเกี่ยวกับการเรียนรู.้ เข้าถึงเมื่อ 25 กรกฎาคม 2558.